www.lek2002.prv.pl

delivered by M. W.

1. PSYCHIATRYCZNA HISTORIA CHOROBY.

Zawiera informacje

• Wchodzące w skład historii choroby ogólno – internistycznej

• Dotyczące innych czynników, które mogą mieć potencjalny związek z wystąpieniem objawów

psychicznych

Składa się z:

A/. Wywiad rodzinny
- dotyczy rodziców, rodzeństwa, krewnych
- zawiera

• Wiek

• Wiek i rok śmierci

• Zawód

• Stan zdrowia psychicznego i fizycznego

• Sytuacja rodzinna (relacje miedzy członkami rodziny)

B/. Wywiad osobniczy
- przebieg ciąży i porodu
- doświadczenia dziecięce, podstawowe etapy rozwoju
- szkoła: czas trwania, typ wykształcenia, kwalifikacje
- rozwój seksualny – wiek osiągnięcia dojrzałości, menopauzy
- małżeństwo – wiek, separacja, problemy seksualne, partner (wiek, zdrowie)
- dzieci- wie, problemy, tan zdrowia
- praca zawodowa – częstość zmian, aktualne zatrudnienie, problemy
- obecna sytuacja społeczna – dom, przyjaciele, problemy finansowe
- problemy prawne – oskarżenie, wyroki
- pełny wywiad ogólnomedyczny dotyczący dotychczasowych dolegliwości fizycznych i psychicznych (jak w
historii internistycznej)

C/. osobowość przedchorobowa
- nastrój
- zainteresowania
- towarzystwo
- alkohol, środki psychoaktywne

D/. Obecne dolegliwości
- czas trwania
- chronologiczny rozwój objawów
- badanie wszystkich układów
- zastosowane leczenie

2. OCENA STANU PSYCHICZNEGO

Winna być zawarta w badaniu każdego pacjenta przyjętego do szpitala psychiatrycznego.

A/.orientacja

- co

do

czasu

-

co do miejsca

-

co do osoby

www.lek2002.prv.pl

www.lek2002.prv.pl

B/. kontakt – możliwość rozmowy z badającym

C/. wygląd i zachowanie

-

świadomość

-

reakcja na badającego

- aktywność ruchowa, postawa, ruchy mimowolna

D/. Nastrój i reakcje emocjonalne – subiektywna ocena chorego

-

poziom, zmiany, odpowiedniość nastroju i reakcji emocjonalnych

- aktywność AUN

E/. Funkcje poznawcze

- myślenie – myśli samobójcze, „dziwne” przekonania
-

spostrzeganie – iluzje, halucynacje

- pamięć – przypominanie wydarzeń z ostatnich minut, godzin, dni, lat
-

intelekt – czytanie, pisanie, uczenie

F/. Inne uwagi

-

objawy nie występujące w danej chwili, ale podawane przez chorego

-

ogólne odczucia badającego – reakcja na chorego

3. ŚWIADOMOŚĆ I JEJ ZABURZENIA

Świadomość – optymalny stan aktywacji OUN, który umożliwia

- samoorientację – zdolność do rozpoznawania własnych procesów psychicznych, umożliwiająca

samokontrolę i plastyczną zmianę zachowania

- orientację w otoczeniu – zdolność odbierania, rejestrowania i przetwarzania bodźców

Neuroanatomicznym podłożem świadomości jest układ siatkowaty i limbiczny

Zaburzenia świadomości cechują się

- cechami

dezorientacji

-

fragmentarycznym spostrzeganiem otoczenia

- trudnością skupienia uwagi
- splątaniem toku myślenia
- zaburzeniami

pamięci

A/. ilościowe zaburzenia świadomości – w zależności od nasilenia
a/. przymglenie świadomości

- kontakt

słowny zachowany

- możliwość uzyskania odpowiedzi na pytania
-

orientacja w czasie – niepełna

- niemożność spostrzegania złożonych związków
- inkoherencja

myślenia – wyraźna

b/. somnoletio – senność

- kontakt

słowny – znacznie utrudniony

- możliwość uzyskania odpowiedzi na pytania po wielokrotnym pytaniu
- inkoherencja

myślenia – wyraźna

c/. Sopor – półśpiączka

-

reakcja na słowa – brak

-

reakcja na ból zachowana

d/. coma – śpiączka

-

reakcja na słowa/ból – brak

-

stopniowy zanik odruchów

B/. Jakościowe zaburzenia świadomości

www.lek2002.prv.pl

2

www.lek2002.prv.pl

Zsp

majaczeniowy

(deliryjny)

Zsp snopodobny

(onejroidalny)

Zsp

zamroczeniowy
(obnubilacyjny)

Zsp splątaniowy

(amentywny)

Wyst w przebiegu Działanie środków

toksycznych:
zewn.poch –
alkohol;
wewn.poch –
toksyny bakteryjne

Jak obok, ale
rzadszy

Padaczki 9przed i
po napadzie);
czynnik
prowokujący –
alkohol lub toksyny

Ciężkie stany
somatyczne – w
chorobach
wewnętrznych lub
uszkodzeniu OUN

Dezorientacja

W czasie a przy
znacznym
nasileniu w
przestrzeni

W czasie i w
przestrzeni

Całkowita lub
zawężenie pola
świadomości

Głęboka; w czasie,
przestrzeni, co do
miejsca i osób

Zaburzenia
spostrzegania

Iluzje; omamy o
charakterze
scenicznym;
nasilają się w
miarę pogarszania
warunków np.
zmrok

złożone omamy
prawdziwe; b.
rozbudowane w
stosunku do
których pacjent
reaguje czynnie

Możliwe iluzje i
omamy

możliwe omamy,
ale trudne do
stwierdzenia bo
ograniczony
kontakt z chorym

Zaburzenia
myślenia

Zaburzenia toku -
inkoherencja,
treści – urojenia
konkretno-
obrazowe
(interpretacja treści
omamów)

Zaburzenia toku -
inkoherencja,
treści – urojenia
konkretno –
obrazowe
odzwierciedlające
treść zab
spostrzegania

Zaburzenia toku –
różnego stopnia,
treści – skąpe
urojenia gł
konkretno -
obrazowe

Zaburzenia toku –
silna inkoherencja

Nastrój

Zmienny – zależy
od treści omamów
– głównie lękowy

Zmienny – zależy
od treści omamów
– głównie lękowy

Zmienny – zależy
od treści omamów
– głównie lękowy

-

Sfera ruchowa

Niepokój, możliwe
zachowania
agresywne
zależne od
omamów

Wyraża treść
omamów

Pozorna zborność
– zamroczenie
jasne; bezładny
niepokój ruchowy

Niepokój ruchowy
– charakter
manipulacyjny;
jaktacje

Pamięć Częściowa

amnezja z
zachowaniem
fragmentów
wspomnień
chorobowych

Częściowa
amnezja, głównie
o większym
zakresie

Całkowita amnezja Całkowita amnezja

Odmiany

- - Zamroczenie

jasne; senno-
włództwo, fuga

-

4. ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA

Spostrzeganie – df.: całościowe odzwierciedlenie zespołu cech przedmiotów i zjawisk działających na
receptory

A/. Złudzenie (iluzja) – fałszywe spostrzeżenie istniejącego przedmiotu lub zjawiska prowadzące do
nieprawidłowej klasyfikacji prawidłowo odebranego bodźca

a/. Złudzenia mogą powstawać pod wpływem

- emocji

- zakłócenia warunków postrzegania na. zmrok

i nie muszą być objawem zaburzeń psychicznych jeśli są korygowane po ustąpieniu działania czynników
wywołujących

b/. Paraidolie – szczególny rodzaj iluzji polegający na spostrzeganiu konkretnych obrazów w kształtach
plam, obłoków, wzorów

www.lek2002.prv.pl

3

www.lek2002.prv.pl

B/. Omamy (halucynacje) – spostrzeganie nieistniejących przedmiotów i zjawisk
- omamy te muszą być przeżyciami zmysłowymi i mieć wartość realnych spostrzeżeń niezależnych od woli
chorego

-

brak przedmiotu lub zjawiska musi być stwierdzony przez badającego

-

objaw powinien być powtarzalny

-

wypowiedzi chorego winny być jednoznaczne plastycznie i wielokrotnie powtarzalne

Podział

- pod

względem struktury

– proste (trzaski, błyski)
- złożone (przedmioty, sceny)
- pod

względem projekcji zmysłowej

- omamy słuchowe, wzrokowe, czuciowe, smakowe, węchowe, intraceptywne
- pod

względem formy

• omamy prawdziwe – utożsamiane z realną rzeczywistością; rzutowane w zewnętrzną

przestrzeń; występują gł. W psychozach o podłożu egzogennym

• omamy rzekome (pseudohalucynacje) – nie są utożsamiane z realną rzeczywistością; chory

nie wierzy w nie, ale uważa że powstają w wyniku niezwyczajnych sił; umie oddzielić je od
rzeczywistości; rzutowane w przestrzeń zmysłową (np. głosy w głowie); występują głównie w
schizofrenii

Szczególne typy omamów

-

omamy psychogenne (katatymiczne) – omamy odzwierciedlające przeżycia emocjonalne (chory
widzi rzeczy, których pragnie lub których się boi); występują głównie w zespołach dysocjacyjnych

-

omamy hypnagogiczne/hypnopompiczne – omamy występujące w trakcie budzenia się i zasypiania

-

C/. Zaburzenia psychosensoryczne – zaburzenia syntezy zmysłowej dot. złożonego procesu postrzegania
takich zjawisk jak poczucie czasu lub przestrzeni

a/. Zaburzenia procesu czasu (dyschronognozja) – nieprawidłowa ocena upływającego czasu; w
uszkodzeniu płatów skroniowych

b/. Zaburzenia spostrzegania przestrzeni – nieprawidłowa ocena odległości, kształtu, wielkości, perspektywy
przedmiotów; w uszkodzeniu płatów skroniowych

c/. Zaburzenia schematu ciała – spostrzeganie zniekształcenia, zmiany wielkości i proporcji ciała; w
uszkodzeniu płatów skroniowych

Dysmorfofobia – spostrzeganie zniekształcenia głównie twarzy z towarzyszącym temu przekonaniem, ze
budzi to lęk i wstręt w otoczeniu; występuje głównie w schizofrenii

d/. Zaburzenia z pogranicza zaburzeń pamięci i psychsensorycznych
deja vu/vecu – przedmiot lub sytuacja spotykana po raz pierwszy wydaje się znana
jamais vu/vecu - przedmiot lub sytuacja dobrze znana wydaje się obca

5. ZABURZENIA PSYCHOSENSORYCZNE

patrz pytanie 4C.

6. ZABURZENIA TOKU MYŚLENIA

Myślenie – proces psychiczny polegający na odzwierciedleniu stosunków między elementami otaczającej
nas rzeczywistości

a/. - Spowolnienie toku myślenia – ubogie i skąpe skojarzenia, rozwlekłość, monoideizm; uszkodzenie
organiczne mózgu, depresja

-

zahamowanie toku myślenia – niemożność rozpoczęcia i kontynuowania procesu myślenia (pusta w
głowie); zespoły depresyjne, zsp. lękowe

-

przyspieszenie toku myślenia – liczne, powiązane skojarzenia, przeskakiwanie z tematu na temat,
gonitwa myśli, słowotok (logorrhoea); zespoły maniakalne, schizofrenia

b/. rozkojarzenie myślenia – brak/osłabienie związku między poszczególnymi elementami zdania aż do
„sałatki słownej” (schizofazja); w schizofrenii

www.lek2002.prv.pl

4

www.lek2002.prv.pl

- splątanie myślenia (inkoherencja) – porozrywanie związków myślowych w stanie zaburzeń

świadomości

- otamowanie

myślenia – nagła blokada toku myślenia; schizofrenia

c/. Perseweracje – powtarzanie tych samych słów/zdań w odpowiedzi na różne pytania; organiczne
uszkodzenia mózgu

d/. Typy myślenia:

• rezonerskie – formalnie poprawne wypowiedzi, z których nic nie wynika (pustosłowie); schizofrenia

• paralogiczne – brak logicznego następstwa myśli; częste wyprowadzanie absurdalnych wniosków;

schizofrenia

• magiczne

–

łączenie spostrzeżeń i wyobrażeń na podstawie wspólnoty emocjonalnej; schizofrenia

• symboliczne – nadawanie poszczególnym przedmiotom/zjawiskom szczególnego znaczenia;

schizofrenia, dzieci do 7 rż

7. UROJENIA

Urojenia – zaburzenia treści myślenia; są to sądy i przekonania wyrażające błędną treść sprzeczną z
rzeczywistością; mimo iż są sprzeczne z doświadczeniem życiowym chory jest przekonany o ich słuszności;
sądy nie podlegają korekcji za pomocą perswazji lub oddziaływania psychoterapeutycznego

A/. Podział wg formy poznania

a/. Urojenia konkretno – obrazowe

- powstają w wyniku fałszywej interpretacji / zab. proc. spostrzegania
-

nieusystematyzowane i fragmentaryczne

-

wyst: egzogenne zaburzenia psychiczne np. jakościowe zaburzenia świadomości

b/ urojenia abstrakcyjne

- powstają w oparciu o operacje pojęciowe, oderwane od konkretnych spostrzeżeń
- usystematyzowane,

tworzące logiczną całość

-

zsp. paranoiczny i parafreniczny

c/. Urojenia intuicyjne („pomysł urojeniowy”)

-

powstaje bez przyczyny zewnętrznej

-

w postaci nagle pojawiającego się pomysłu - olśnienie

-

okres prodromalny schizofrenii

B/. Podział wg struktury

a/. urojenia proste

-

prosta interpretacja lub rozwinięcie innych objawów (omamy, zaburzenia nastroju)

- bez tendencji do systematyzacji i dezintegracji

b/. urojenia paranoiczne

-

zwarty i konsekwentny system przekonań

-

spójne z osobowością

-

o prawdopodobnej treści

-

o syntymicznym lub katatymicznym wysyceniu uczuciowym

c/. urojenia paranoidalne

- niespójność składowych postawy urojeniowej
-

brak konsekwencji i wzajemnych powiązań

-

łatwe odrywanie się od osobowości i realiów życia

- mało prawdopodobna treść
- antytymiczne

lub

paratymiczne wysycenie uczuciowe

d/. urojenia oniryczne

- brak

konsekwencji

- zmienność
- dotyczą silnie angażujących emocjonalnie przeżyć, w stosunku do których chory zachowuje się dość

biernie

www.lek2002.prv.pl

5

www.lek2002.prv.pl

- całość przypomina marzenie senne

C/. Podział wg treści

a/. urojenia wielkościowe

- wyrażają przekonanie o ponadprzeciętnych możliwościach, znaczeniu, wiedzy
-

wyst – zsp maniakalny, schizofrenia

b/. urojenia depresyjne

- wyrażające negatywny stosunek pacjenta do samego siebie z przypisywaniem sobie winy
-

urojenia winy i grzeszności

-

urojenia utraty wartości materialnych, nędzy

- urojenia

hipochondryczne

-

wyst – zsp depresyjne

c/. urojenia prześladowcze

- wyrażają przekonanie o zagrożeniu ze strony otoczenia, które działa na szkodę pacjenta
- często współistnieją z urojeniami ksobnymi – pacjent odnosi do siebie przypadkowe rozmowy i

naturalne zachowania ludzi

d/. urojenia oddziaływania

- wyrażają przekonanie, że ktoś lub zjawisko z zewnątrz wpływa na myśli pacjenta i kieruje jego

działaniami

- urojenia

owładnięcia – wyrażają przekonanie, że cały organizm pacjenta jest owładnięty siła z

zewnątrz

-

wyst: zsp automatyzmu w przebiegu schizofrenii

8. NATRĘCTWA (OBSESJE) I KOMPULSJE

Natręctwa (obsesje) – uporczywie pojawiające się myśli, narzucające się z uczuciem subiektywnego
przymusu

Kompulsje – czynności wykonywane jako reakcja na myśli natrętne, powtarzane wielokrotnie

a/ cechy charakterystyczne

- izolowanie

się od innych przeżyć psychicznych

- treść sprzeczna w stosunku do przekonań pacjenta
-

traktowane jako niedorzeczne lub budzące lęk

-

próby unikania prowadzą do silniejszego atakowania przez myśli

b/. występowanie: - zsp obsesyjno – kompulsywne

c/. specyficzna odmiana – natręctwa organiczne

- charakteryzują się banalną treścią i słabym zabarwieniem emocjonalnym
-

wyraz kompensacji przykro odczuwanej pustki wewnętrznej

9. UWAGA I JEJ ZABURZENIA

Uwaga – czynność poznawcza, która pełni rolę mechanizmu ograniczającego nadmiar informacji na
wszystkich etapach jej przetwarzania

A/. Funkcje uwagi

a/. selektywność – zdolność do wyboru pewnych fragmentów pola uwagi kosztem innych

b/. trwałość – zdolność do wyczekiwania na pojawienie się konkretnej informacji

c/. przerzutność – zdolność do aktywnego badania pola uwagi w celu znalezienia konkretnej informacji

d/. podzielność –zdolność do szybkiego przełączania uwagi w celu jednoczesnego wykonywania kilku
czynności

e/. zakres – liczba elementów pola uwagi, którą można objąć jednocześnie

www.lek2002.prv.pl

6

www.lek2002.prv.pl

B/. zaburzenia uwagi

a/. nieuwaga (dekoncentracja) – zbiorcze określenie zaburzeń uwagi, na które mogą składać się zaburzenia
poszczególnych funkcji

Najczęściej występują zaburzenia selektywności uwagi + zaburzenia trwałości/przerzutności/ podzielności.

- urojone

wzmożenie selektywności uwagi w treściach prześladowczych – zmniejsza przerzutność i

podzielność

- maniakalne

selektywności uwagi - wzmaga przerzutność i podzielność, ale ogranicza trwałość

b/. wahania uwagi

- zmiana

intensywności zaburzeń selektywności i trwałości uwagi

-

wskazuje na wahania innych czynności psychicznych (np. nastrój)

c/. ograniczenie zakresu uwagi

- ograniczenie

zdolności do jednoczesnego ujmowania w polu wagi przeciętnej ilości elementów

Są to w istocie zaburzenia pamięci krótkotrwałej, operacyjnej.

10. PAMIĘĆ I JEJ ZABURZENIA

Pamięć – czynność psychiczna, która umożliwia chwilowe lub trwałe zachowanie informacji, co pozwala na
jaj interpretację, włączenie w system indywidualnej wiedzy oraz wykorzystania.

A/. Typy pamięci

a/. ze względu na fazy zapamiętywania

- pamięć bezpośrednia (sensoryczna, ikoniczna lub echoiczna) – obejmuje informacje zatrzymywane

na czas bardzo krótki (0,5 – 1 s)

- pamięć krótkotrwała - obejmuje informacje zatrzymywane na czas kilu sekund lub kilku minut;

mechanizm utrwalania związany jest z krążeniem informacji w obwodach neuronalnych (układ
limbiczny i hipokamp)

- pamięć trwała - obejmuje informacje, które przeszły proces konsolidacji korowej i uległy po czasie

kilku tygodni – kilku miesięcy bezterminowemu zmagazynowaniu; zasoby te są dostępne, mogą być
wykorzystywane i modyfikowane

b/. ze względu na typ informacji

- pamięć deklaratywna (explicite, epizodyczno – semantyczna, późna) - obejmuje informacje jawne,

dostępne świadomości, możliwe do zwerbalizowania

• pamięć semantyczna – dotyczy właściwości obiektów i relacji między nimi

• pamięć epizodyczna – dotyczy znaczenia i relacji wiążących wydarzenia

• pamięć autobiograficzna – dotyczy doświadczeń związanych z własną osobą

- pamięć niedeklaratywna (implicite, proceduralna, wczesna) - obejmuje informacje ukryte, nie

uświadamiane sobie; dotyczy wzorców percepcyjnych.

B/. zaburzenia pamięci

a/. ilościowe

- hipermnezja

–

nadczynność pamięci

• nadmierne

zapamiętywanie szczegółów

• wyst: zsp maniakalny, paranoiczny, pod wpływem emocji

-

hipomnezja – osłabienie pamięci

• charakter

czynnościowy – pod wpływem emocji następują zaburzenia przypominania

• charakter organiczny – pod wpływem urazów, niedotlenienia, zatruć następują zaburzenia

zapamiętywania, przypominania, przechowywania

-

amnezja – całkowite wymazanie określonych wspomnień

• charakter

czynnościowy – wyparcie przykrych wspomnień

• charakter organiczny – głównie po urazach,

www.lek2002.prv.pl

7

www.lek2002.prv.pl

amnesia retrograda – a. wsteczna
amnesia anterograda – a. następcza
amnesia congrada – a. śródczesna

b/. zaburzenia jakościowe – paramnezje

-

złudzenia pamięciowe – zniekształcenie pod wpływem emocji wspomnień rzeczywistych faktów

- omamy

pamięciowe – przekonanie o realności wspomnień dotyczących faktów nieistniejących

-

konfabulacje – nierealne, często fantastyczne i naiwne, wymysły, którymi pacjent zapełnia luki
pamięciowe (np. w zsp Korsakowa)

-

kryptomnezje – utrata cechy powtórności – wspomnienia wydają się nowe (np. nieświadome
zapożyczenia)

-

ekmnezje – mieszanie przeszłości i teraźniejszości

11. STANY OBNIŻONEO NAPEDU PSYCHORUCHOWEGO

Motywacja – zaspokojenie potrzeb biologicznych (popędy), psychologicznych i społecznych

Napęd – zasób wewnętrznej energii pozwalającej na rozpoczęcie i utrzymanie działania

a/. zahamowanie katatoniczne (stupor, osłupienie)

- spowolnienie

aktywności aż do całkowitego bezruchu

-

wyst: zsp katatoniczny – ch afektywna, schizofrenia, organiczne zaburzenia OUN, zaburzenia
metaboliczne, zatrucia lekami)

b/. zahamowanie depresyjne

-

zahamowanie psychoruchowe i brak motywacji do działania

-

wyst: najbardziej wyrażony – depresja typu melancholicznego

c/. abulia

-

zahamowanie psychoruchowe i brak motywacji do działania

-

organiczne uszkodzenie mózgu

d/. awolicja (anergia)

- defekt

aktywności i motywacji społecznej

- związane z objawami ubytkowymi w schizofrenii

e/. zahamowanie psychogenne

-

zahamowanie psychoruchowe uwarunkowane sytuacją stresową o ekstremalnym nasileniu

12. STANY PODWYŻSZONEGO NAPĘDU PSYCHORUCHOWEGO.

a/. Pobudzenie katatoniczne

- nagłe chaotyczne pobudzenie psychoruchowe np. bezładna ucieczka, czyny agresywne
- zsp

katatoniczny

b/. pobudzenie maniakalne

-

pobudzenie uwarunkowane wzmożonym ekspansyjnym nastrojem

c/. pobudzenie melancholiczne (agitacja)

-

niepokój ruchowy w okresie depresji

-

uwarunkowane poczuciem nasilonego lęku i niepokoju wewnętrznego

d/. pobudzenie psychotyczne

- związane z treścią omamów i urojeń
-

wyst: schizofrenia, psychozy alkoholowe, psychozy na podłożu somatycznym

e/. pobudzenie związane z organicznym uszkodzeniem mózgu

-

wyst: niedorozwój umysłowy, padaczka

f/. jaktacje – niepokój niepokój obrębie łóżka

-

stereotypowe ruchy skubania, drapania

- wyst;

głębokie jakościowe zaburzenia świadomości (np. zsp splątaniowy)

www.lek2002.prv.pl

8

www.lek2002.prv.pl

g/. akatyzja

- niemożność siedzenia lib stania w jednym miejscu z towarzyszącym niepokojem
-

wyst: objaw uboczny leczenia neuroleptykami

Zachowania agresywne często towarzyszą pobudzeniu psychoruchowemu zwłaszcza katatonicznemu,
maniakalnemu, psychotycznemu, związanemu z uszkodzeniem organicznym mózgu i w uzależnieniu od
substancji psychoaktywnych.

13. NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY.

Niedorozwój umysłowy (oligofrenia) – kształtujący się w okresie rozwojowym stan, który charakteryzuje się;

- istotnie

mniejszą od przeciętnej ogólną sprawnością intelektualną

- istotnie

mniejszą od przeciętnej ogólną zdolnością społecznego przystosowania

Za istotne uważa się odchylenia > 2SD

-

16 – 18 rż – test Wechslera wersja WAIS –R – określa Indeks Inteligencji (II)

-

6- 16 rż - test Wechslera wersja WISC – R – określa Indeks Inteligencji (II)

- poniżej 6 rż – określa się indeks Rozwoju (nie II)

A/. Przyczyny n.u.

a/. przedporodowe

- uwarunkowane

genetycznie

-

spowodowane chorobami matki – zakaźnymi i metabolicznymi

b/. okołoporodowe

- niedotlenienie
- uraz

porodowy

- wcześniactwo

c/. poporodowe

- choroby

zakaźne

- urazy
- czynniki

chemiczne

- izolacja

zmysłowa i kulturalna

B/. obraz kliniczny

a/. upośledzenie lekkie (II – 50 – 69)

- wiek

umysłowy dorosłych – 9 – 12 lat

- nieznaczne

opóźnienie funkcji psychoruchowych, zaburzenia myślenia abstrakcyjnego

- trudności w nauce szkolnej
- wielu

dorosłych jest w stanie pracować i utrzymywać dobre relacje społeczne

b/. upośledzenie umiarkowane (II – 35 – 49)

- wiek

umysłowy dorosłych – 6 – 9 lat

- widoczne

opóźnienie funkcji psychoruchowych, opóźnienie rozwoju mowy

- niezdolność do samoobsługi, zdolność do adekwatnego komunikowania się
- wielu

dorosłych wymaga wsparcia społecznego by żyć w społeczeństwie

c/. upośledzenie znaczne (II – 20 – 34)

- wiek

umysłowy dorosłych – 3 – 6 lat

- znaczne

opóźnienie funkcji psychoruchowych, bardzo uboga mowa

- wielu

dorosłych wymaga stałej opieki

d/. upośledzenie głębokie (II < 20 )

- wiek

umysłowy dorosłych < 3 lat

- objawy

neurologiczne

-

ograniczenie w zakresie samoobsługi, kontroli zwieraczy, komunikacji, poruszania się

- wymagają stałej opieki

www.lek2002.prv.pl

9

www.lek2002.prv.pl

C/. Diagnostyka

a/. określenie II, funkcjonowania społecznego, poziomu rozwoju umysłowego
b/. charakter osobowości
c/. stwierdzenie zaburzeń i wad skojarzonych
d/. wywiad w kierunku czynników przyczynowych

D/. Profilaktyka
a/. poradnictwo genetyczne i diagnostyka prenatalna
b/. właściwa opieka w trakcie ciąży i porodu
c/. szczepienia

• przyszłych matek – p.ko różyczce

• dzieci – p.ko krztuścowi i odrze

d/. wykrycie i wtórna profilaktyka zaburzeń metabolicznych i hormonalnych (fenyloketonuria i hipotyreoza)

E/. leczenie
a/. leczenie chorób i wad towarzyszących
b/. Wczesna interwencja – wychowanie, edukacja, rehabilitacja
c/. działania integracyjne – poszukiwanie miejsca odpowiadającego społecznym możliwościom
adaptacyjnym chorego

14. OTĘPIENIE.

Zespół otępienny – nabyte zaburzenie intelektu zaliczane do organicznych zaburzeń psychicznych.
Jest to zespół psychopatologiczny:

-

spowodowany chorobami organicznymi OUN

-

zwykle o charakterze postępującym i przewlekłym

-

w którym zaburzone są wyższe czynności korowe (pamięć, uczenie się) oraz cechy osobowości
9egoizm, koncentracja na podstawowych potrzebach)

A/. Etiologia

a/. choroby zwyrodnieniowe

-

ch Alzheimera, Parkinsona, Picka, Huntingtona

b/. choroby naczyniowe

- otępienie wielozawałowe

c/. uszkodzenie pourazowe OUN

- otępienie bokserów
- przewlekły krwiak podtwardówkowy

d/. wodogłowie normotensyjne

e/. zaburzenia metaboliczne

-

hipotyreoza, zsp Cushinga, stany hipoglikemii

- niedobór

B

B

12

i B

6

f/. zaburzenia toksyczne

- otępienie alkoholowe, zatrucie związkami organicznymi,
- encefalopatia

wątrobowa i mocznicowa

g/. infekcje – kiła, AIDS, zapalenie opon

h/. ch Creutzfelda – Jacoba

B/. klasyfikacja wg ICD 10

F00 – otępienie w ch Alzheimera
F01 – otępienie naczyniowe
F02 – otępienie w innych chorobach

www.lek2002.prv.pl

10

www.lek2002.prv.pl

C/. Objawy

a/. myślenie

- spowolnienie

toku

-

nadmierna konkretyzacja, zanik myślenia abstrakcyjnego

- ograniczenie

liczby

pojęć, zawężenie zainteresowań

b/. uwaga

- zawężenie zakresu
- zmniejszenie

trwałości

c/. pamięć

- hipomnezja
- zaburzenia

zapamiętywania nowych informacji

d/. procesy emocjonalne

- chwiejność emocjonalna

e/. osobowość

- postawa

egoistyczna

-

koncentracja na podstawowych potrzebach

-

lęk przed zmianami (neofobia)

D/. Zespół otępienny Korsakowa

- specyficzna

odmiana

zespołu otępiennego, w przewlekłej zależności alkoholowej

Dodatkowo występują:

-

znaczne zaburzenia orientacji w czasie

-

głębokie zaburzenia zapamiętywania z lukami pamięciowymi

- konfabulacje

zapełniające luki

15. METODY DIAGNOSTYKI PSYCHOLOGICZNEJ.

A/. Psychologiczne badania testowe

a/. ogólne – ogólna charakterystyka pacjenta (osobowość, inteligencja)

-

objawowe – objawy – zaburzenia pamięci, obniżenie nastroju

b/. są wykorzystywane w celu:

- różnicowania
- wyboru

leczenia

- wyjaśnienia przyczyn
- obserwacji

przebiegu

zaburzeń psychicznych

B/. Podział

a/. testy do badania funkcji myślowych – testy inteligencji
Skala inteligencji Wechslera dla dorosłych (WAIS) od 16 rż

-

mierzy iloraz inteligencji – stosunek wieku psychicznego do wieku chronologicznego x 100

-

wynik jest porównywany ze standardem, określonym na podstawie wyników testu
przeprowadzonego na dużej grupie ludzi (przeciętne IQ – 90 – 110)

- składa się z 6 części słownych i 5 wykonawczych
- ocenia

się IQ słowne, wykonawcze; ogólne IQ – różnica między nimi ponad 10 pkt świadczy o

organicznym uszkodzeniu

b/. testy osobowości
- minesocki wielowymiarowy inwentarz osobowości (MMPI)

• składa się z 550 pytań z odpowiedziami T i N

• wyniki podawane są w 10 skalach

hipochondria

histeria

paranoja

psychopatia

męskość/żeńskość

introwersja

społeczna

depresja

hipomania

www.lek2002.prv.pl

11

www.lek2002.prv.pl

psychastenia

schizofrenia

-

test interpretacji form Roscharda (?)

• ocena 10 standardowych wieloznacznych plam atramentowych

• jest to test projekcyjny – ujawnia wzorce myślenia i skojarzeń

-

test apercepcji tematycznej (TAT)

• tworzenie przez pacjenta opowiadania na podstawie obrazków

• jest to test projekcyjny – ujawnia fantazje i obawy

- test

uzupełniania zdań – pacjent dokańcza zdania np. boję się…

• test ujawnia skojarzenia pacjenta

-

test rysowania osoby

• test

zakłada, że rysunek reprezentuje własny obraz chorego

c/. testy neuropsychologiczne – badają specyficzne aspekty czynności OUN

-

bateria testów neuropsychologicznych Halsteada – Reitana

• test

łączenia punktów – ocenia percepcję wzrokowo – ruchową

• test rytmu – ocenia percepcję słuchową, uwagę i koncentrację

16 POJĘCIE LĘKU.

Lęk – silna emocja w o charakterze negatywnym, w życiu pełniąca funkcję ochronną.

A/. Mechanizm powstawania lęku

a/. Uwarunkowany psychologicznie

-

interakcje rodzinne (np. relacje matka - dziecko)

- urażające wydarz1enia życiowe
- zdolność do werbalizacji afektu i komunikowania go zachowaniem (co jest pierwszą formą

odreagowania lęku)

b/. Mechanizmy biologiczne

-

poziom aktywacji – zdolność do habituacji bodźców (przy spadku tych mechanizmów każdy bodziec
ma tę samą wartość)

- układ NA – autonomiczne (somatyczne) objawy lęku
- układ GABA, rec BDZ, jon Cl

-

- behawioralne objawy lęku (neocortex, układ limbiczny)

- układ 5HT – psychiczne objawy lęku (płat czołowy, jądra podstawy)
-

uwarunkowane genetycznie – fobie, napady paniki, zaburzenia obsesyjno – kompulsywne

B/. Objawy lęku

a/. Somatyczne

- układ krążenia – kołatania serca, tachykardia, wysokie RR, uczucie gorąca
- układ oddechowy – subiektywnie „krótki oddech”, tachypnoe
- układ pokarmowy – bóle brzucha, nudności i biegunki
-

skóra – plamy, wysypki, potliwość, parestezje

-

mm szkieletowe – drżenie, napięcie

-

inne – bezsenność, bóle i zawroty głowy, omdlenia, nadpobudliwość, częstomocz

b/. Objawy społeczne

- zależność, bezradność, nieśmiałość
- wycofywanie

się

-

niepokój, czucie się nieswojo

c/. Objawy psychopatologiczne

-

uczucie strachu, niepokój, panika, martwienie się

- niemożność logicznego myślenia
- poczucie

obcości

- inicjowanie

zastępczej aktywności

www.lek2002.prv.pl

12

www.lek2002.prv.pl

C/. Skutki przeżywania lęku

-

uruchomienie mechanizmów obronnych – np. zaburzenia osobowości

- manifestacje

psychopatologiczne

- manifestacje

somatyczne

- osłabienie mechanizmów odpornościowych

D/. Występowanie lęku

a/. Jako samodzielny zespół chorobowy

-

lęk separacyjny

- zaburzenia

lękowe uogólnione

-

fobie – agorafobia, f społeczna, f izolowana

-

zaburzenia obsesyjno – kompulsywne

- napady

lęku panicznego

- zespół stresu pourazowego (reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne)

b/. Lęk może wystąpić

-

we wszystkich psychozach

-

w zaburzeniach somatycznych

• zawał serca, zator tętnicy płucnej

• pheochromocytoma

• hipowolemia, hipoglikemia, hipoksja

• reakcja

anafilaktyczna

• zespół abstynencji

• zatrucie

kofeiną, amfetaminą

17. STANY OBNIŻONEGO NASTROJU.

Nastrój – utrzymujące się przez dłuższy okres zabarwienie emocjonalne wszystkich przeżyć, zarówno
doświadczenie subiektywne i relacjonowane i obserwowane przez otoczenie

A/. Nastrój obniżony (przygnębienie)

-

nastrój z poczuciem smutku niewspółmiernym do czynników wyzwalających

-

jest objawem osiowym zsp depresyjnego z podstawową triadą objawów

• obniżony nastrój – w depresji typu melancholicznego smutek łączy się z doznaniami

somatycznymi (niepokój w okolicy serca, męczliwość) oraz z anhedonią – niezdolnością do
odczuwania przyjemności co powoduje zaprzestanie wykonywania czynności, które
uprzednio dawały przyjemność

• zahamowanie toku myślenia – najbardziej nasilone w depresji z cechami melancholii; w

ciężkiej depresji mogą wystąpić zaburzenia treści myślenia – urojenia, myśli depresyjne

• zahamowanie ruchowe - najbardziej nasilone w depresji z cechami melancholii

• inne – w depresji z cechami melancholii występują też:

okołodobowe wahania samopoczucia (najgorsze rano)
brak łaknienia lub nadmierny apetyt
wczesne budzenie
zmniejszenie libido

b/. Dysforia – nastrój obniżony, z cechami drażliwości, skłonność do agresji i czynów impulsywnych

c/. Anhedonia – jw.

18. STANY PODWYŻSZONEGO NASTROJU

a/. Nastrój wzmożony – nastrój z poczuciem radości

b/. Mania – nastrój wzmożony, z cechami ekspansywności, nadmiernym przekonaniem o własnych
możliwościach, wzmożoną aktywnością psychiczna i ruchową;

Występuje w zsp maniakalnym z podstawową triadą objawów

www.lek2002.prv.pl

13

www.lek2002.prv.pl

• podwyższony nastrój – poczucie radości, ekspansywności, dużych możliwości, czasem z

towarzyszącą drażliwością

• przyspieszenie toku myślenia – w nasilonych zaburzeniach występuje gonitwa myśli

(logorrhoea); w ciężkiej manii mogą wystąpić zaburzenia treści myślenia – urojenia
wielkościowe

• pobudzenie ruchowe – nadmierna aktywność (zakupy, seks, przedsięwzięcia); podejmowanie

działań pod wpływem impulsu

c/. Euforia – wzmożony nastrój z przeżyciem szczęścia, wielkości; bez zwiększonej aktywności
psychoruchowej

d/. Ekstaza – nagłe przeżycie niewypowiedzianego szczęścia

19. ZABURZENIA ŻYCIA POPĘDOWEGO.

Popędy – potrzeby biologiczne wyrażają

- popędy apetytywne – w stosunku do bodźców atrakcyjnych
- popędy awersyjne - w stosunku do bodźców negatywnych

Zaburzenia biologicznej aktywności popędowej:

A/. Popędu pokarmowego

- wzmożenie – żarłoczność, bulimia
- osłabienie – anoreksja
-

spaczenie – spożywanie substancji niejadalnych np. koprofagia

B/. Popędu samozachowawczego

- wzmożenie – nadmierna obawa o własne zdrowie – np. hipochondria
- osłabienie – zachowania autoagresyjne – samouszkodzenia, myśli samobójcze

C/. Popędu płciowego

- wzmożenie – K –nimfomania, M – satyriasis
- osłabienie – często z towarzyszącą impotencją
-

spaczenie – zaburzenia czynności seksualnych dotyczących ukierunkowania popędu np. pedofilia,
nekrofilia

20. LATERALIZACJA CZYNNOŚCI OUN I JEJ ZNACZENIE W PSYCHOPATOLOGII

A/. Asymetria funkcji półkul mózgu

- lewa

półkula – czynności symboliczne, klasyfikujące, logiczne, analityczne, zadaniowe

- prawa

półkula – czynności intuicyjne, syntetyczne, wyobrażeniowe, wzrokowo – przestrzenne, wpływ

na modulację nastroju

B/. Uszkodzenie morfologiczne i czynnościowe

a/. lewa półkula
- reakcje

lękowe, napady płaczu, reakcje depresyjne - przy uszkodzeniu

-

zachowania agresywne, psychozy schizofrenoidalne – przy ognisku padaczkowym

b/. prawa półkula
-

tendencja do minimalizowania choroby, euforii – przy uszkodzeniu

-

zaburzenia nastroju i emocji – przy ognisku padaczkowym

C/. Dysfunkcja

- lewa

półkula – cechy obsesyjne i paranoidalne osobowości

- prawa

półkula – cechy histeryczno – hipertymiczne

21. POJĘCIE UZALEŻNIENIA

Uzależnienie – zespół objawów fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych wynikających z priorytetu
zażywania określonej substancji przez daną osobę; głównym objawem jest przymus zażywania substancji

A/. Kryteria diagnostyczne uzależnień wg DSM IV – wyst min 3 objawy / 7 obj w ciągu ostatnich 12 m-cy

www.lek2002.prv.pl

14

www.lek2002.prv.pl

a/. Tolerancja

- potrzeba

znacznego

zwiększania ilości zażywanej substancji dla wystąpienia intoksykacji lub

pożądanego efektu

- znaczne

zmniejszenie

efektu przy stosowaniu stałej dawki

b/. Zespół odstawienia

- występują charakterystyczne dla danej substancji objawy odstawienia
-

pobieranie podobnej lub tej samej substancji w celu złagodzenia/zniknięcia objawów

c/. Częste przyjmowanie substancji w ilości większej i/lub przez dłuższy czas niż zamierzono

d/. Uporczywa potrzeba używania lub nieskuteczna próba przerwania używania substancji lub utrata kontroli
nad używaniem substancji

e/. Znaczna ilość czasu związana z aktywnością niezbędną do zdobycia substancji, użycia substancji,
regeneracji po zażyciu

f/. Zaniechanie/ograniczenie istotnej aktywności społecznej, zawodowej z powodu zażywania substancji

g/. Ciągłe używanie substancji mimo wiedzy o problemach zdrowotnych, psychologicznych nasilających się
przez jej stosowanie

B/. W zażywaniu substancji psychoaktywnych mogą wystąpić zaburzenia psychiczne i zaburzenia
zachowania

a/. Ostre zatrucie (F1x.0)

b/. Używanie szkodliwe – kryteria diagnostyczne (F1x.1)

-

szkody somatyczne i psychiczne

- określony charakter szkód
- szkodliwe

używanie >1 m-ca lub powtarzające się w ciągu 1 roku

-

objawy dysfunkcji związane z daną substancją (z wyj starego zatrucia)

c/. Zespoły uzależnienia – kryteria diagnostyczne (F1x.2)
występują minimum 3 objawy przez 1 m-c, w ciągu 12 m-cy

- przymus

używania substancji

- wystąpienie tolerancji na działanie substancji
-

somatyczne objawy abstynencji

- upośledzenie kontroli przyjmowania substancji
- pochłonięcie czasu i ograniczenie życiowe, związane z przyjmowaniem substancji
- uporczywość przyjmowania mimo dowodów szkodliwych następstw

d/. Zespół abstynencyjny (F1x.3)

-

jest to zespół objawów występujących po przerwaniu zażywania substancji

e/. Zespół abstynencyjny z majaczeniem (F1x.4)

f/. Zaburzenia psychotyczne (F1x.5)

g/. Zespół amnestyczny (F1x.6)

h/. Zaburzenia rezydualne i późne (otępienie) (F1x.7)

i/. Inne (F1x.8)

C/. Klasyfikacja międzynarodowa zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych
używaniem substancji psychoaktywnych
F10 – alkohol

F15 – środki psychostymulujące + kofeina

F11 – opioidy

F16 – środki halunogenne

F12 – kanabinoidy

F17 – nikotyna

F13 – leki uspokajające i nasenne

F18 – lotne rozpuszczalniki

F14 – kokaina

F19 – politoxycomania lub inne substancje

www.lek2002.prv.pl

15

www.lek2002.prv.pl

D/. Inne pojęcia
a/. Nadużywanie

-

szkodliwy dla danej osoby sposób używania substancji prowadzący do znacznego upośledzenia lub
zaburzeń

-

kryteria diagnostyczne DSM IV – min 1 objaw w ciągu ostatnich 12 m-cy

• powtarzające się używanie, prowadzące do niemożności wypełniania podstawowych

obowiązków

• powtarzające się używanie w sytuacjach stwarzających fizyczne niebezpieczeństwo

• powtarzające się problemy prawne

• ciągłe używanie mimo problemów społecznych i interpersonalnych

-

objawy nie spełniają kryteriów uzależnienia

22. POJĘCIE NERWICY

Nerwica – stan psychiczny wywołany przez nieświadome konflikty połączone ze społecznymi warunkami
uczenia się
Nerwica różni się od psychozy brakiem zniekształcenia rzeczywistości (w postaci omamów i urojeń) oraz
krytycznym stosunkiem chorego do objawów

A/. Mechanizmy powstawania nerwicy

a/. Etiologia

- czynniki

biologiczne

• genetyczne (konstytucjonalne) – uwarunkowanie osobowości przedchorobowej głównie

lękowej i obsesyjnej

• fizyczne – występowanie korelacji pomiędzy ciążą i porodem a występowaniem zaburzeń

nerwicowych

Czynniki biologiczne stwarzają podłoże większej gotowości do wystąpienia patologicznych reakcji na trudne
sytuacje (mniejsza odporność)

-

czynniki psychologiczne – społeczno – kulturowe

• wyzwalające objawy i dolegliwości

• konflikty zewnętrzne – np. zagrożenie utratą pracy

• konflikty wewnętrzne – dotyczą postaw moralnych np. sprzeczność z poglądami

b/. Wykształcanie się mechanizmu nerwicowego

-

zaburzenie dotyczy struktury osobowości, zaburzenia transmisji w OUN – podłoże

- konflikt

zewnętrzny/wewnętrzny – czynnik uruchamiający

- uczenie

się objawów na zasadzie względnej przyjemności i pożądania objawów (objawy

psychosomatyczne i histeryczne oddalają lub zmniejszają konflikt)

B/. Ze względu na występujące zaburzenia behawioralne zaburzenia nerwicowe dzielą się na:

- zaburzenia

lękowe

- zaburzenia

neurasteniczne

-

zaburzenia dysocjacyjne (pod postacią psychosomatyczną tzn na podłożu zab czynników psych.
powst. ch. somat)

23. CZYNNIKI PSYCHOGENNE W PATOGENEZIE ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

Grupa czynników patogenetycznych doprowadzających do stresu psychicznego

A/. Czynniki psychospołeczne – ogół procesów związanych z przetwarzaniem inforamcji o sobie i otoczeniu

a/. Społeczne uczenie i warunkowanie

- następuje w wyniku doświadczenia, polega na przyswajaniu odpowiednich zachowań emocji i myśli
-

w okresie rozwoju występują okresy krytyczne, odpowiednie do wykształcania danego rodzaju
zachowania, emocji lub myśli

b/. Tworzenie struktur psychicznych odnoszących się do rzeczywistości

-

ich brak prowadzi do zaburzeń w relacji z samym sobą i otoczeniem

www.lek2002.prv.pl

16

www.lek2002.prv.pl

c/. Sytuacje i wydarzenia życiowe doprowadzają do stresu psychicznego

B/. Stres psychiczny - sytuacja oceniana jako przekraczająca możliwości poradzenia sobie

a/. Mechanizmy stresu

- mechanizmy

pośredniczące – mechanizmy obronne, mechanizmy radzenia sobie, system

społecznego wzorca

-

stresory – czynniki stresowe: wydarzenia życiowe, choroby ostre i przewlekłe, konflikty psychiczne

b/. Biologiczne podłoże stresu

układ limbiczny – rec GKS
(hipokamp) Θ

podwzgórze

miejsce

sinawe

CRH

układ wzbudzenia

przysadka

ACTH

kora nadnerczy

kortyzol Θ – przerwanie/osłabienie

Jeśli oś jest niewydolna nie dochodzi do wygaszania czynników stresowych np. w depresji


c/. Psychoterapia

- zmniejszenie

stresu

związanego z sytuacją/chorobą

• informacja o chorobie

• zmiana sposobu percepcji sytuacji

• informacja o sposobach radzenia sobie z sytuacją

- uczenie

się nowych sposobów zachowania i myślenia

• wygaszanie

nieprawidłowych reakcji w stosunku do siebie i otoczenia

• zmiana dysfunkcjonalnych schematów poznawczych

24. CZYNNIKI SOMATOGENNE W PATOGENEZIE ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

Czynniki i procesy chorobowe prowadzące do zaburzeń czynności OUN

A/. Podział
a/. Czynniki pochodzenia pozamózgowego (somatyczne)

-

choroby somatyczne powodujące zmiany w czynnościach mózgu

• bezpośrednie uszkodzenie OUN przez toksyczne substancje metaboliczne (np. encefalopatia

wątrobowa)

• wtórne uszkodzenie OUN w stosunku dozmian obwodowych (infekcje, zaburzenia krążenia)

-

środki farmakologiczne (rezerpina, L-DOPA, GKS, amfetamina)

Przykład: Zespół psychoendokrynologiczny

-

mechanizm – zaburzenia regulacji neurohormonalnej na osi układ limbiczny – przysadka

-

przyczyny: dysfunkcja przysadki, tarczycy, nadnerczy

-

obraz psychopatologiczny – zaburzenia nastroju i aktywności

b/. Czynniki pochodzenia mózgowego

-

zaburzenia – udary, infekcje, neo, zmiany zwyrodnieniowe, naczyniowe

- związane z lokalizacją

www.lek2002.prv.pl

17

www.lek2002.prv.pl

• zmiany psychiczne związane głównie z płatami czołowymi i skroniowymi (układ limbiczny)

B/. Czynniki somatyczne i organiczne w psychozach

a/. Schizofrenia – zaburzenia rozwoju OUN

-

mniejsze rozmiar y i aktywność metaboliczna niektórych struktur OUN

- deficyt

nuropsychologiczny

- rola

zakażeń wirusowych, reakcji immunologicznych, uszkodzeń OUN

b/. Choroba afektywna – zaburzenia czynności psychoneuroendokrynologicznych

- patologia

osi

układ limbiczny – podwzgórze – przysadka – nadnercza

- nieprawidłowe wyniki testów hormonalnych
- związane z okresem przedmiesiączkowym, poporodowym, pokwitania, klimakterium

25. CZYNNIKI GENETYCZNE W SCHIZOFRENII

A/. Ryzyko zachorowania

-

w populacji – 0,5 – 1%

- dla

krewnych

I

0

– 10 – 15%

B/. Zgodność zachorowania dla bliźniąt

-

dwujajowych – 10 – 15%

-

jednojajowych – 40 – 50%

C/. Badania molekularne – model dziedziczenia – poligeniczny
a/. Przeszukiwanie całego genomu – sprzężenie z loci chromosomów 1,5,6,8,18,22

b/. Badania określonych genów (candidate gene)
geny kandydujące:

-

geny HLA (6p)

-

geny rozwoju OUN (8p)

-

geny fosfolipazy A

2

(18p)

-

geny COMT (22q)

-

geny rec 5HT

2a

(13q)

26. CZYNNIKI GENETYCZNE W CHOROBIE AFEKTYWNEJ.

A/. Ryzyko zachorowania

a/. W populacji

-

ch. jednobiegunowa – M > 6%

K > 10%

-

ch. dwubiegunowa – 1-2%

b/. Dla krewnych I

0

-

ch. jednobiegunowa – 10 15 %

-

ch. dwubiegunowa – 20 – 40 %

B/. Zgodność zachorowania dla bliźniąt

-

dwujajowych – 10 – 20 %

- jednojajowych

• w ch. jednobiegunowej – 40 – 50 %

• w ch dwubiegunowej – 60 – 80 %

C/. Badania współwystępowania chorób – w niektórych rodzinach współwystępują choroba dwubiegunowa z
protanopsją

D/. Badania molekularne – model dziedziczenia – poligeniczny
a/. Przeszukiwanie całego genomu – sprzężenie z loci chromosomów 4,11,12,17,18,21,X

b/. Badanie określonych genów
geny kandydujące:

- rec

GABA

A

, rec 5HT

2A

www.lek2002.prv.pl

18

www.lek2002.prv.pl

-

hydroksylazy Trp, hydrolazy Tyr

- fosfatazy

inozytolu

- MAO
- transportera

serotoniny

27. PATOGENEZA UZALEŻNIENIA ALKOHOLOWEGO

Uzależnienie alkoholowe – zespół zaburzeń somatycznych i behawioralnych
Picie jest priorytetem wobec wszystkich wartości i zachowań

A/. Czynniki genetyczne

a/. Ryzyko wystąpienia alkoholizmu

- krewni

I

0

– 7x częściej niż w populacji ogólnej

- bliźnięta

• nadużywanie – M – 38% K – 0%

• uzależnienie – M – 60 % K – 40 %

b/. Dziedziczność dotyczy

-

deficytów neuropsychologicznych stwierdzanych w badaniach testowych

- wzorców

czynności bioelektrycznej OUN np. mniej fal α w zapisie

- aktywności enzymatycznej metabolizmu etanolu

B/. Czynniki osobowościowe

a/. Osobowość

-

antysocjalna – tzw II typ alkoholizmu

-

introwertyczna, depresyjna – typ I alkoholizmu

b/. Duży poziom lęku i zwiększona reaktywność na stres

C/. Czynniki środowiskowe – utrwalone wzorce zachowania w grupie kulturowej
Np. picie alkoholu jest metodą:

- załatwiania interesów
- rozładowania napięcia
- spędzania wolnego czasu

D/. Mechanizmy neurobiologiczne uzależnienia
a/. Ostre stosowanie alkoholu

- wzrost

aktywności neuronów DA

-

wzrost funkcji rec GABA-D

- zaburzenia

przewodnictwa

5HT

b/. Przewlekłe stosowanie alkoholu

- spadek

aktywności neuronów DA (down- regulation)

-

spadek funkcji rec GABA-D

- zaburzenia

przewodnictwa

5HT

Alkohol zwiększa też stymulację rec opioidowych w OUN dając pozytywne wzmocnienie

E/. Mechanizmy psychologiczne uzależnienia

a/. Mechanizmy nałogowego regulowania emocji (dostarczanie sobie przyjemności)

b/. Mechanizmy iluzji i zaprzeczenia (zaprzeczanie, minimalizowanie)

c/. Wzmocnienie pozytywne (obwinianie, racjonalizowanie)

28. NEUROPRZEKAŹNIKI I NEUROMODULATORY W OUN

A/. Struktury OUN związane z procesami psychologicznymi

a/. Struktury korowe

www.lek2002.prv.pl

19

www.lek2002.prv.pl

-

jednostki gnostyczne i asocjacyjne (poznawcze i kojarzeniowe)

- lateralizacja
- pamięć operacyjna (kora przedczołowa)

b/. Układ limbiczny

-

regulacja procesów emocjonalnych i motywacyjnych (kora przedczołowa)

-

regulacja osi psychoneuroendokrynologicznej (związek z podwzgórzem)

- udział w procesach pamięci (związek z płatem skroniowym i wzgórzem)

c/. Układ siatkowaty aktywizujący

-

regulacja procesów wzbudzenia i uwagi

-

filtr dla bodźców czuciowych i ruchowych

- utrzymywanie

świadomości

B/. Przebieg procesów w synapsach OUN

-

synteza neuromediatora w neuronie presynaptycznym

-

uwolnienie mediatora do przestrzeni synaptycznej, spowodowane dojściem potencjalu
czynnościowego

- działanie mediatora na receptor postsynaptyczny
- inaktywacja

niezwiązanego mediatora – rozkład enzymatyczny (MAO, COMT); wychwyt zwrotny

- uruchamianie

procesów

wewnątrzkomórkowych w neuronie postsynaptycznym (wtórne przekaźniki –

cAMP, IP

3

)

- pobudzenie/zahamowanie

czynności neuronu postsynaptycznego

C/. Neuroprzekaźniki

a/. Aminy biogenne

-

katecholaminy NA, DA

-

indolaminy 5 HT

- Ach

b/. Aminokwasy

-

GABA – główny mediator hamujący

-

Glu – główny mediator pobudzający

c/. Peptydy

- endorfiny
- cholecystokinina
-

substancja P

d/. Gazy

- NO

D/. Związek chorób psychicznych z zaburzeniami układów przekaźnikowych

a/. Ch afektywne

- zaburzenia

przekaźnictwa NA w polu sinawym

-

zaburzenia przekaźnictwa 5HT w jądrach szwu

b/ schizofrenia – zaburzenia przekaźnictwa DA w układzie limbicznym

c/. Ch Alzhaimera – zaburzenia przekaźnictwa Ach w jądrze Maynerta

29. ROLA NEUROMEDIATORÓW W PATOGENEZIE SCHIZOFRENII

A/. Hipoteza dopaminowa

a/. Założenia hipotezy

-

objawy wytwórcze – nadczynność dopaminergiczna w układzie limbicznym

-

objawy deficytowe – niedoczynność dopaminergiczna w korze przedczołowej

b/. Fakty popierające hipotezę

- badania

farmakologiczne

www.lek2002.prv.pl

20

www.lek2002.prv.pl

• działanie nueroleptyków (chlorpromazyna, haloperidol) stosowanych w leczeniu objawów

wytwórczych – wszystkie blokują rec D

2

, siła działania leku jest proporcjonalna do siły

blokowania rec D

2

• amfetamina nasila transmisję DA i NA przez ↑ uwalniania mediatorów, blokadę wychwytu

zwrotnego i MAO;

↑uwalniania dopaminy pod wpływem amfetaminy; ↑powinowactwa rec D

2

do dopaminy

- badania

neurobiologiczne

B/. Hipoteza serotoninowa

a/. Założenia hipotezy – nadczynność serotoninowa powodująca:

• w korze płata czołowego – objawy deficytowe i depresyjne

• w

układzie limbicznym objawy psychotyczne

b/. Dowody dotyczące hipotezy serotoninergicznej

-

↑ stężenia 5HT i jej metabolitów w CSF u pacjentów ze schizofrenią przewlekłą

-

zmniejszenie w zakresie rec 5HT

2

w korze OUN i komórkach obwodowych u pacjentów ze

schizofrenią

- działanie neuroleptyków atypowych II gen stosowanych w lecz schizofrenii (np. klozapina,

risperidon), które hamują rec 5HT

2

i D

2

C/. Inne hipotezy
a/. Hipoteza GABA-ergiczna

- badanie

różnic w stężeniach GABA w CSF u chorych i zdrowych (jedynie we wczesnej schizofrenii

niskie stężenie GABA, które rośnie)

-

baklofen (agonista rec GABA

B

) – mogą zmniejszać nasilenie objawów ubytkowych i wytwórczych

B

b/. Hipoteza neuropeptydowa

-

prawdopodobne zaburzenie układu cholecystokininowego i neurotensynowego w schizofrenii

30. ROLA NEUROMEDIATORÓW W PATOGENEZIE CHOROBY AFEKTYWNEJ

Depresja -

↓NA (miejsce sinawe) i ↓ 5HT (jądra szwu)

Mania -

↑ NA (miejsce sinawe) i ↑ 5HT (jądra szwu)

A/. Znaczenie NA – argumenty

-

leki przeciwdepresyjne (np. nortryptylina)

• zmniejszony wychwyt NA - ↑ NA powoduje down regulation rec β

• wystąpienie down regulation zbiega się z ujawnieniem klinicznym działania leku

B/. Znaczenie 5HT – argumenty

-

↓ stężenia 5HT i jej metabolitów u niektórych chorych na depresję

- przeciwdepresyjne

działanie leków z grupy SSRI np. fluoksetyna

C/. Znaczenie DA – argumenty

-

bupropilon (lek zwiększający przekaźnictwo DA, bez wpływu na 5HT i NA) ma działanie
przeciwdepresyjne

31. KONCEPCJE PSYCHOGENETYCZNE CHORÓB PSYCHOSOMATYCZNYCH

Zaburzenia psychosomatyczne – powstawanie chorób somatycznych na podłożu chorób psychicznych

A/. Etiopatogeneza jest złożona

a/. Czynniki biologiczne

- uwarunkowane

genetycznie

-

astenizacja organizmu w wyniku stresu, przemęczenia, dodatkowych chorób

- podatność określonego narządu na działanie stresu – narząd, który wcześniej chorował (tzw locus

minoris resistance)

b/. Czynniki psychologiczne – na powstanie zaburzeń wpływ ma

-

nasilenie i czas trwania stresu

www.lek2002.prv.pl

21

www.lek2002.prv.pl

- subiektywna

ocena

stresu

- cechy

osobowości (osoby skryte, kontrolujące się)

- czynniki

środowiskowe (dom, praca)

- aleksytymia

(niemożność wyrażania uczuć)

B/. Mechanizmy patofizjologiczne

STRES

↑ OUN i rdzeń przedłużony

↑ AUN (w pierwszej fazie część współczulna)

↑ układ neuroendokrynny podwzgórza

↑ sekrecja ACTH, TSH, FSH, GH

nadmiar kortyzolu

GAS – zespół uogólnionego przystosowania

Zmiany narządowe

a/. Reakcja psychosomatyczna – każda odpowiedź fizjologiczna na stres, różne nasilenie i odwracalny
charakter

b/. Zaburzenie psychosomatyczne – przedłużona reakcja na stres

- po

ustąpieniu stresu utrzymują się objawy o charakterze czynnościowym i utrwalonym (np.

tachykardia, nadkwaśność)

c/. Choroba psychosomatyczna – występują zmiany w obrębie narządów (utrwalone HA, ch. wrzodowa,
migrenowe bóle głowy)

C/. Choroby występujące w zaburzeniach psychosomatycznych
a/. Układ krążenia

• choroba

wieńcowa, zastoinowa NK, arytmie

• HA,

niedociśnienie z omdleniami, ch. Reyunauda

•

Migrena

b/. Układ oddechowy

• astma,

gorączka sienna

•

zespół hiperwentylacyjny, gruźlica (w wyniku

↓ odporności)

c/. Przewód pokarmowy

• choroba wrzodowa, zespół drażliwego jelita

• collitis

ulcerosa, choroba Leśniowskiego – Crohna

• otyłość, anoreksja

d/. Układ ruchu

• RZS, kurczowy kręcz szyi

• Napięciowe bóle głowy

32. POJĘCIE OSOBOWOŚCI

Osobowość – stały zespół organizacji procesów i cech pośrednich

- kształtuje się w ciągu pierwszych 24 lat życia
-

nie ulega zmianom w czasie dojrzałego życia

-

obejmuje funkcje poznawcze, emocjonalne, motywacyjne

A/. Teoria systemowa osobowości (teoria regulayjna)
Struktura osobowości składa się z
a/. Elementów trwałych

- dziedziczne,

określone wzorce procesów metabolicznych OUN

www.lek2002.prv.pl

22

www.lek2002.prv.pl

-

właściwości fizjologicznych i fizycznych OUN

b/. Elementów podlegających modyfikacji i regulacji

-

wzorce procesów poznawczych

-

orientacja w otoczeniu

- obraz

świata i siebie samego

-

wzorce procesów motywacyjnych

-

cechy procesów emocjonalnych (tzw. temperament)

B/. Teoria poznawcza osobowości
Osobowość jest pewnym wyuczonym sposobem postrzegania świata i reakcji na niego.

C/. Teoria behawioralna osobowości
Mechanizm osobowości – mechanizm warunkujący zachowanie człowieka.
Wyraża się przez związek między bodźcem a reakcją co nazywamy nawykiem
Wyjaśnienie ludzkiego zachowania polega na wyjaśnieniu praw rządzących uczeniem się.

D/. Teoria psychodynamiczna osobowości
Trójwarstwowa struktura osobowości:

a/. ID – najniższe piętro osobowości; odpowiada za popędu, dążenie do przyjemności i unikania przykrości

b/. EGO – warstwa osobowości odpowiedzialna bezpośrednio za zachowanie; podlega wpływom id i
superego

c/. Superego – najwyższe piętro osobowości; jest wyrazem norm moralnych, nakazów i zakazów życia
społeczno – kulturalnego

33. MECHANIZMY OBRONNE OSOBOWOŚCI

Mechanizmy obronne to sposoby „radzenia sobie”, które wykształcają się w dzieciństwie i pojawiają się poza
świadomym wyborem (automatycznie)

A/. Mechanizmy narcystyczne – zmieniają cechy osobowości, ale rzadko prowadzą do zaburzeń
psychicznych

-

wyparcie – zaprzeczenie – przesunięcie do podświadomości doświadczeń niekorzystnych

- dystorsja

-

zniekształcenie

- prymitywna

idealizacja

-

projekcja – rzutowanie – przerzucanie własnych poglądów, uczuć na inne osoby

- rozłam – ekstremalizacja – widzenie „czarno – białe”

B/. Mechanizmy niedojrzałe – zmieniające cechy osobowości, ale rzadko prowadzące do zaburzeń
psychicznych

-

ucieczka – acting – out

-

zablokowanie – niemożnośćswobodnego myślenia pod wpływem stresu

- hipochondria
-

somatyzacja – wystąpienie/potęgowanie objawów choroby wstanie stresu

-

introjekcja – zamykanie się w sobie

-

zachowanie bierno – agresywne

-

projekcja – identyfikacja – identyfikowanie się z pozytywnymi bohaterami

-

regresja – schizoidne fantazje

C/. Mechanizmy neurotyczne – prowadzą do powstawania zaburzeń psychicznych

-

wyparcie – wyrzucanie z pamięci przykrych doświadczeń

- inhibicja
-

izolacja – zaburzenia lękowe

-

kontrolowanie – zaburzenia obsesyjno – kompulsywne

- rozkojarzenie
-

eksternalizacja – ujawnianie własnych problemów - nerwice

-

reakcja przeciwstawna – wyrażanie emocji przeciwstawnych do odczuwanych

-

seksualizacja – ucieczka w świat przyjemności

-

racjonalizacja – zaprzeczenie istniejącym objawom

-

intelektualizacja – próba intelektualnego wyjaśnienia wszystkich problemów, także emocjonalnych

www.lek2002.prv.pl

23

www.lek2002.prv.pl

D/. Mechanizmy dojrzałe – prawidłowe mechanizmy obronne

-

altruizm – poświęcenie się dla innych

-

symbolizacja – przemieszczanie – interpretacja własnych problemów jako doświadczenia
ponadjednostkowego

-

ascetyzm – ograniczenie aspiracji o własnych możliwości

-

sublimacja – nadanie innego znaczenia swoim problemom

-

antycypacja – umiejętność przewidzenia skutków

-

tłumienie – odwrócenie uwagi od problemów

- humor

34. FIZJOLOGIA SNU

A/. Do badania snu wykorzystuje się metodę polisomnograficzną, w której rejestruje się:

EOG (P i L) – potencjały w wyniku ruchów gałek ocznych
EEG – potencjały z okolicy czołowej, potylicznej i środkowej
EMG – potencjały z mięśni szkieletowych

a/. Stadia

-

stadium 1 – spokojne EOG, szybka czynność EEG o niskiej amplitudzie; nieco zmniejszone napięcie
mięśni

-

stadium 2 – szybka czynność EEG o niskiej amplitudzie, występują też

• wrzeciona snu” – o f= 12 – 16 Hz

• wolne zespoły K o dużej amplitudzie

-

stadium 3i 4 – w EEG fale

δ - wolne o dużej amplitudzie (są wyrazem głębokiego snu)

- sen

REM

• wyładowania ruchów gałek ocznych (EOG)

• nagłe zmniejszenie napięcia mięśni - zwiotczenie

• szybka czynność EEG o niskiej amplitudzie – faza pośrednia między snem a czuwaniem

b/. Podczas nocy występują

-

cykliczne stadia 1 i 2 - dłuższe w późniejszych okresach nocy (4 – 6 cykli na noc)

-

cykliczne stadia 3 i 4 – dłuższe w początkowych okresach nocy (najgłębszy sen)

-

stadia REM co raz dłuższe

B/. Zjawiska i struktury związane ze snem
a/. Struktury OUN

-

twór siatkowaty pnia mózgu

- podwzgórze
- część podstawna przodomózgowia

b/. Substancje chemiczne

- neuromediatory

• Ach

• NA (pole sinawe – regulacja snu paradoksalnego)

• 5HT – jądra szwu – regulacja snu wolnofalowego

-

hormony – rytmiczność pracy osi p – p – gruczoły docelowe

• GH – szczyt wydzielania we wczesnych godzinach snu

• ACTH, hormony nadnerczy – szczyt wydzielania we wczesnych godzinach rannych

c/. Czynniki wpływające na rytmy dobowe – światło, czynniki społeczne

35. FAZY ROZWOJU PSYCHICZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY

A/. Okresy rozwoju psychicznego

a/. Okres niemowlęcy – 1 – 3 m-ca ż.
b/. Okres poniemowlęcy – do 3 rż
c/. Okres przedszkolny – 3 – 7 rż
d/. Okres młodszy szkolny – 7 – 11/12 rż

www.lek2002.prv.pl

24

www.lek2002.prv.pl

e/. Okres aldolescencji – 12/13 – 18 rż
f/. Wiek młodzińczy – 18 – 24 rż

B/. Etapy rozwoju OUN – jego zaburzenie powoduje problemy biologiczne

-

proliferacja – do 22 tyg życia płodowego

-

migracja – 8 – 28 tydz

-

mielinizacja – do 14 tyg (droga wzrokowa słuchowa do 1 rż; drogi kojarzeniowe i asocjacyjne do 24
rż)

- różnicowanie – 12 tydz – 4 rż
-

synapsogeneza – od 18 tyg

C/. Etapy rozwoju

wg Freuda

wg Eriksona

0 – 1 rż

faza oralna

faza inkorporacyjna

lęk przed obcymi

ufność/nieufność

1 – 3 rż

faza analna

f. retencyjno – eliminacyjna

lęk separacji

autonomia/wstyd

3 – 5 rż

faza falliczno - genitalna

faza intruzywno – inkluzywna

myślenie konkretno -

obrazowe

inicjatywa – poczucie winy

6 – 11 rż

faza latencji

faza latencji

myślenie logiczne

produktywność – poczucie niższości

11 – 20 rż faza

genitalna

pokwitanie

myślenie abstrakcyjne

tożsamość/różnicowanie

Fazy krytyczne występują pod koniec 1 i 3 roku życia oraz 4 i 5 a także w okresie pokwitania; w tych fazach
dziecko jest najbardziej podatne na sfiksowanie uwagi na nieprawidłowe tory

www.lek2002.prv.pl

25