Cyrylica
1
Cyrylica
Obszar, na którym używana jest cyrylica
Cyrylica – pismo alfabetyczne służące
do zapisu języków
wschodniosłowiańskich, większości
południowosłowiańskich i innych.
Nazwa nawiązuje do apostoła Słowian
– św. Cyryla, który wspólnie ze św.
zapisał i wprowadził do liturgii język
słowiański. Do zapisu tego języka
zostały stworzone dwa alfabety –
głagolica i później cyrylica (pismo
uproszczone na bazie dużego alfabetu
greckiego – majuskuły oraz głagolicy, z której zostały przeniesione niektóre litery).
Historia
Za twórcę cyrylicy uznaje się któregoś z uczniów Cyryla i Metodego, przy czym najczęściej przywołuje się tu
imiona Klimenta Ochrydzkiego bądź Konstantyna Presławskiego. Pierwsze ślady użycia cyrylicy pochodzą z
terenów wschodniej Bułgarii. Za najstarszy datowany zabytek cyrylicki uważany jest dobrudżańska inskrypcja cara
Piotra, datowana na 943 rok. W ciągu X-XII w. cyrylica rozprzestrzeniła się z Bułgarii na tereny Serbii oraz Rusi
Cyrylica używana współcześnie dla zapisu rozmaitych języków jest alfabetem częściowo zreformowanym i
unowocześnionym w stosunku do wersji pierwotnej i nosi nazwę grażdanki (ros. skrót od grażdanskij szrift, tj. pismo
obywatelskie, świeckie). Reformy cyrylicy dokonano w Rosji na początku XVIII wieku za sprawą Piotra Wielkiego.
Projekt reformy z osobistymi uwagami cara pochodzi z roku 1709. Początkowo zreformowanego pisma używano
wyłącznie w kancelarii carskiej dla zapisu oficjalnych dokumentów państwowych, później jej użycie rozszerzyło się
także na inne sfery piśmiennictwa, najpierw rosyjskiego, a następnie także południowosłowiańskiego. Przy
pierwotnej wersji cyrylicy pozostała cerkiew prawosławna, wykorzystująca zapisane tym alfabetem księgi
liturgiczne w języku cerkiewnosłowiańskim.
W Serbii reformy pisma dokonał w pierwszej połowie XIX w. Vuk Karadžić. Usunął on m.in. znaki ъ, ь pisane na
końcu wyrazów, wprowadził znaki љ, њ, џ dla miękkiego l', miękkiego n' oraz dla dż, ujednolicił także pisownię
joty, wprowadzając łaciński znak j w miejsce dotychczasowych rozmaicie zapisywanych liter.
W Rosji po rewolucji lutowej przygotowano kolejny projekt reformy pisma, zatwierdzony przez Akademię Nauk 5
lipca 1917 roku. Reforma zmierzała do uproszczenia pisowni i ortografii. Zmiany polegały na ujednoliceniu zapisu
dźwięków "je" i "i", zarzuceniu pisania twardego znaku na końcu wyrazów kończących się spółgłoską oraz
wykreśleniu z alfabetu jaci (ѣ). Reforma uzyskała moc obowiązującą w 1918 roku, już pod rządami bolszewików.
Reformy nie zaakceptowała część emigracji rosyjskiej oraz duchowieństwo, wiele publikacji emigracyjnych
drukowano według dawnych zasad.
Reforma grażdanki bułgarskiej dokonana została na wzór rosyjski w 1944 roku.
Cyrylica przyjęta została przez większość języków z terenu byłego ZSRR (wyjątkami były: estoński, gruziński,
litewski, łotewski, ormiański), a także w językach: serbsko-chorwackim (w wariancie serbskim), bułgarskim,
Cyrylica
2
Po rozpadzie ZSRR w kilku jego byłych republikach następuje odwrót od alfabetów opartych na cyrylicy na rzecz
alfabetów opartych na łacińskim: Azerbejdżan, Mołdawia (z wyjątkiem Naddniestrza), Turkmenistan, Uzbekistan.
Opis
W cyrylicy wyróżnia się wielkie i małe litery, jednak w przeciwieństwie do alfabetu łacińskiego różnią się one
głównie wielkością, nie kształtem. Czasem znacznie różni się za to od pisma prostego kursywa (zwłaszcza małe
litery), np.
Гг Гг, Дд Дд, Ии Ии, Цц Цц, Џџ Џџ, Шш Шш
. Istnieją także niewielkie różnice w postaci
kursywy w różnych językach.
Cyrylica
A (a)
Be
(b)
We
(v)
Gie lub
Hie (g)
Ѓѓ
Gie
miękkie (ǵ)
Ґґ
Ge (g̀)
De (d)
Ђђ
Dzie
(đ)
Je (ê)
Єє
Je ukraiń.
(ê)
Ѐ
E grave
Jo
(ë)
Że (ž)
Ѕs
Dz (ẑ)
Ze
(z)
I (i)
Іі
I ukraiń. (í)
Її
Ji (ï)
J (I
krótkie) (j)
Ѝ
I grave
Јј
Ji (ĵ)
Ka
Ќќ
Kje (ḱ)
El (l)
Љљ
Lje
(l̂)
Em
(m)
En (n)
Њњ
Nje
(n̂)
O (o)
Pe (p)
Er (r)
Es (s)
Te (t)
Ћћ
Cie
(ć)
Ѹ
U
U (u)
Ўў
U krótkie
(ŭ)
Ef
(f)
Cha
(h)
Ѡ
Omega
Ce
(c)
Cze
(č)
Џџ
Dże (ẑ)
Sza (š)
Szcza (ŝ)
Jor (twardy
znak) (")
Jery
(y)
Jer (miękki
znak) (')
Ѣ
Jać
E (è)
Ju
(û)
Ja (â)
ɾa
Aj
Ѥ
Je
Ѧ
Jes
Ѫ
Jus
Ѩ
Ję
Ѭ
Ją
Ѯ
Ksi
Ѱ
Psi
Ѳ
Fita
Ѵ
Iżyca
Ѷ
Iżyca
okowy
Ѿ
Ot
• Rosyjskie litery wytłuszczone; zarzucone pochylone; w nawiasach transliteracja
Wersje cyrylicy współcześnie używane do zapisywania poszczególnych języków nieco różnią się od siebie
nawzajem.
Cyrylica w kroju podstawowym i kursywie:
А
а
Б
б
В
в
Г
г
Д
д
Е
е
Ё
ё
Ж
ж
З
з
И
и
Й
й
К
к
Л
л
М
м
Н
н
О
о
П
п
Р
р
С
с
Т
т
У
у
Ф
ф
Х
х
Ц
ц
Ч
ч
Ш
ш
Щ
щ
Ъ
ъ
Ы
ы
Ь
ь
Э
э
Ю
ю
Я
я
А
а
Б
б
В
в
Г
г
Д
д
Е
е
Ё
ё
Ж
ж
З
з
И
и
Й
й
К
к
Л
л
М
м
Н
н
О
о
П
п
Р
р
С
с
Т
т
У
у
Ф
ф
Х
х
Ц
ц
Ч
ч
Ш
ш
Щ
щ
Ъ
ъ
Ы
ы
Ь
ь
Э
э
Ю
ю
Я
я
Cyrylica w piśmie odręcznym w zasadzie identyczna jest, jak w kursywie, a te z liter, których wygląd w piśmie
odręcznym jest wyraźnie odmienny, niż w druku lub może budzić wątpliwości pokazane są w zestawieniu poniżej.
Cyrylica
3
Różnice w postaciach liter w kroju prostym i w
kursywie w języku rosyjskim (w środku), serbskim i
macedońskim (po prawej)
Cyrylica używana w różnych krajach
Wczesna cyrylica
Cyrylica została utworzona dla języka
staro-cerkiewno-słowiańskiego. Zastąpiła wcześniej używaną
głagolicę. Pierwotnie zawierała kilka dziś nieużywanych liter.
Współczesna cyrylica rosyjska
Litera Kursywa
Transliteracja[2]
Transkrypcja[3]
А а
А а
A a
a
Б б
Б б
B b
b
В в
В в
V v
w
Г г
Г г
G g
g
Д д
Д д
D d
d
Е е
Е е
E e
je, ie, e
Ё ё
Ё ё
Ë ë
jo, io, o
Ж ж
Ж ж
Ž ž
ż
З з
З з
Z z
z
И и
И и
I i
i, ji, y
Й й
Й й
J j
j
К к
К к
K k
k
Л л
Л л
L l
ł, l
М м
М м
M m
m
Н н
Н н
N n
n
О о
О о
O o
o
П п
П п
P p
p
Р р
Р р
R r
r
С с
С с
S s
s
Cyrylica
4
Т т
Т т
T t
t
У у
У у
U u
u
Ф ф
Ф ф
F f
f
Х х
Х х
H h
ch
Ц ц
Ц ц
C c
c
Ч ч
Ч ч
Č č
cz
Ш ш
Ш ш
Š š
sz
Щ щ
Щ щ
ż ŝ
szcz
Ъ ъ
Ъ ъ
″
znak twardy
Ы ы
Ы ы
Y y
y
Ь ь
Ь ь
'
́(znak zmiękczenia) lub pomija się
1)
Э э
Э э
È è
e
Ю ю
Ю ю
Û û
ju, iu, u
Я я
Я я
 â
ja, ia, a
Zalecenia typograficzne
znaki pisarskie alfabetu łacińskiego:
• znak miękki: modyfikator prim (U+02B9) MODIFIER LETTER PRIME
• znak twardy: modyfikator bis (U+02BA) MODIFIER LETTER DOUBLE PRIME
W przypadku braku tych znaków można użyć;
• dla znaku miękkiego: (') apostrof ascii U+0027, (') prim U+2032, (´) akut U+00B4;
• dla znaku twardego: (") cudzysłów ascii U+0022, (″) bis U+2033
Nie należy używać apostrofu typograficznego (’) U+2019, ani górnego cudzysłowu zamykającego (”) U+201D.
Współczesna cyrylica serbska
Litera Kursywa
Transliteracja[2]
Transkrypcja
А а
А а
A a
a
Б б
Б б
B b
b
В в
В в
V v
w
Г г
Г г
G g
g
Д д
Д д
D d
d
Ђ ђ
Đ đ, Dj dj
dź, dzi
Е е
Е е
E e
e
Ж ж
Ж ж
Ž ž
ż
З з
З з
Z z
z
И и
И и
I i
i
Ј ј
Ј ј
J̌ ǰ, J j
j
К к
К к
K k
k
Cyrylica
5
Л л
Л л
L l
ł
Љ љ
L̂ l̂, Lj lj
l
М м
М м
M m
m
Н н
Н н
N n
n
Њ њ
N̂ n̂, Nj nj
ń, ni
О о
О о
O o
o
П п
П п
P p
p
Р р
Р р
R r
r
С с
С с
S s
s
Т т
Т т
T t
t
Ћ ћ
Ć ć
ć, ci
У у
У у
U u
u
Ф ф
Ф ф
F f
f
Х х
Х х
H h
h
Ц ц
Ц ц
C c
c
Ч ч
Ч ч
Č č
cz
Џ џ
D̂ d̂, Dž dž
dż
Ш ш
Ш ш
Š š
sz
Współczesna cyrylica bułgarska
Cyrylica służąca do zapisu języka bułgarskiego jest bardzo podobna do rosyjskiej i różni się od niej kilkoma tylko
niewielkimi zmianami, takimi jak nieobecność liter 'э' oraz 'ы'. Poza tym pewne litery w bułgarskim wymawiane są
inaczej niż w rosyjskim, a więc odpowiednio 'e' to 'e' (nie 'je'), 'щ' to 'szt' zaś 'ъ' to samogłoska między 'a' oraz 'y'
(szwa).
Litera
Transliteracja[2]
Transkrypcja
А а
A a
a
Б б
B b
b
В в
V v
w
Г г
G g
g
Д д
D d
d
Е е
E e
e
Ж ж
Ž ž
ż
З з
Z z
z
И и
I i
i
Й й
J j
j
К к
K k
k
Л л
L l
l, ł
М м
M m
m
Н н
N n
n
Cyrylica
6
О о
O o
o
П п
P p
p
Р р
R r
r
С с
S s
s
Т т
T t
t
У у
U u
u
Ф ф
F f
f
Х х
H h
ch
Ц ц
C c
c
Ч ч
Č č
cz
Ш ш
Š š
sz
Щ щ
ż ŝ
szt
Ъ ъ
", Ă ă
y
Ю ю
Û û
ju
Я я
 â
ja
Współczesna cyrylica macedońska
Język macedoński posługuje się cyrylicą zbliżoną do serbskiej, jednak z kilkoma drobnymi zmianami,
dostosowującymi alfabet do dźwięków tego języka, takimi jak 'dz' (s), miękkie g' i miękkie k'.
Transliteracja[2]
Transkrypcja
Cyrylica Łacinka
Unikod
Łacinka Unikod
А а
A a
a
Б б
B b
b
В в
V v
w
Г г
G g
g
Д д
D d
d
Ѓ ѓ
Ǵ ǵ
(U+01F4); (U+01F5)
ǵ
(U+01F5)
Е е
E e
e
Ж ж
Ž ž
(U+017D); (U+017E)
ż
З з
Z z
z
S s
Ẑ ẑ
(U+1E90); (U+1E91)
dz
И и
I i
i
J j
J̌ ǰ
(U+004A)+(U+030C); (U+01F0) j
К к
K k
k
Л л
L l
ł
Љ љ
L̂ l̂
l
М м
M m
m
Н н
N n
n
Њ њ
N̂ n̂
ń, ni
Cyrylica
7
О о
O o
o
П п
P p
p
Р р
R r
r
С с
S s
s
Т т
T t
t
Ќ ќ
Ḱ ḱ
(U+1E30); (U+1E31)
ḱ
(U+1E31)
У у
U u
u
Ф ф
F f
f
Х х
H h
h
Ц ц
C c
c
Ч ч
Č č
(U+010C); (U+010D)
cz
Џ џ
D̂ d̂
dż
Ш ш
Š š
(U+0160); (U+0161)
sz
Współczesna cyrylica białoruska
Litera
Transliteracja[2]
Transkrypcja
А а
A a
a
Б б
B b
b
В в
V v
w
Г г
G g
h
Д д
D d
d
Е е
E e
je, ie, e
Ё ё
Ё ё
jo, io, e
Ж ж
Ž ž
ż
З з
Z z
z
І і
Ì ì
i
Й й
J j
j
К к
K k
k
Л л
L l
l, ł
М м
M m
m
Н н
N n
n
О о
O o
o
П п
P p
p
Р р
R r
r
С с
S s
s
Т т
T t
t
У у
U u
u
Ў ў
Ŭ ŭ
u
Cyrylica
8
Ф ф
F f
f
Х х
H h
ch
Ц ц
C c
c
Ч ч
Č č
cz
Ш ш
Š š
sz
Ы ы
Y y
y
Ь ь
'
́(znak zmiękczenia) lub pomija się
1)
Э э
È è
e
Ю ю
Û û
ju, iu, u
Я я
 â
ja, ia, a
1)
Transkrypcja niektórych liter w połączeniu ze znakiem zmiękczenia:
зь – ź, ль – l, нь – ń, сь – ś, ць – ć
Dwuznaki:
дз (transkrypcja: dz)
дзь (transkrypcja: dź)
дж (transkrypcja: dż )
Współczesna cyrylica ukraińska
Litera
Transliteracja[2]
Transkrypcja
А а
A a
a
Б б
B b
b
В в
V v
w
Г г
G g
h
Ґ ґ
G̀ g̀
g
Д д
D d
d
Е е
E e
e
Є є
Ê ê
je, ie, e
Ж ж
Ž ž
ż
З з
Z z
z
И и
2)
I i
y
I i
Ì ì
i
Ї ї
Ї ї
ji, i
Й й
J j
j
К к
K k
k
Л л
L l
l
1)
, ł
М м
M m
m
Н н
N n
n
О о
O o
o
Cyrylica
9
П п
P p
p
Р р
R r
r
С с
S s
s
Т т
T t
t
У у
U u
u
Ф ф
F f
f
Х х
H h
ch
Ц ц
C c
c
Ч ч
Č č
cz
Ш ш
Š š
sz
Щ щ
ż ŝ
szcz
Ь ь
'
́(znak zmiękczenia) lub pomija się
1)
Ю ю
Û û
ju, iu, u
Я я
 â
ja, ia, a
1)
Transkrypcja niektórych liter w połączeniu ze znakiem zmiękczenia:
зь – ź, zi; ль – l; сь – ś, si; ць – ć, ci
Polska cyrylica
Cesarz Rosji Mikołaj I Romanow planował od roku 1852 wprowadzenie cyrylicy, dostosowanej do zapisu języka
polskiego w celu rusyfikacji Królestwa Polskiego.
Próby te natrafiły jednak na wielkie trudności natury lingwistycznej i politycznej. Niemało przyczynił się do tego
upór samego cara, który uważał się za specjalistę w tej dziedzinie
[4]
(i w innych; osobiście cenzurował Puszkina).
Przykład Fragmenty Powrotu Taty
[5]
:
Повротъ Таты
пр̌езъ А. Мицкевича
Пойдзьце о дзятки, пойдзьце вшистке разэм
За място, подъ слупъ на взгорэкъ,
Тамъ пр̌едъ цудовнымъ клęкнийце образэмъ,
Побожне змовце пацёрэкъ.
Тато не враца ранки и вечоры
Вэ лзах го чекамъ и трводзэ;
Розлялы р̌еки, пэлнэ звер̌а боры,
И пэлно збойцовъ на дродзэ;-
Слышąцъ то дзятки бегнą вшистке разэмъ
За място подъ слупъ на взгорэкъ,
Тамъ пр̌едъ цудовнымъ клęкая̨ образемъ,
И зачиная̨ пацёрэкъ.
Цалуя̨ земę, потэмъ въ Имę Ойца,
Сына и Духа свęтэго,
Cyrylica
10
Бąдзь похвалёна пр̌енайсьвęтша Тройца
Тэразъ и часу вшелькего.
(...)
Komentarze:
• Znaki diakrytyczne są nietypowe dla cyrylicy.
• Twarde znaki na końcu wyrazu: разэмъ Слышąцъ – to cecha cyrylicy przed reformą.
• Пóйдзьце – oznaczenie ć, dź użyte później w białoruskim
• „Spółgłoski niezmiękczalne”: пр̌езъ вшистке – to właściwość pisowni rosyjskiej
Unikodowy zapis cyrylicy
W standardzie Unicode, cyrylica jest zaadresowana w dwóch blokach: podstawowym: Cyrillic i uzupełniającym
Cyrillic Supplement obejmujących adresy od U+0400 do U+052F. Znaki o adresach od U+0400 do U+045F znane z
wcześniejszego standardu ISO 8859-5 zostały przeniesione do góry o 864 pozycje. Znaki zaadresowane od U+0460
do U+0489 to litery historyczne obecnie nie stosowane w cyrylicy. Znaki zaadresowane od U+048A do U+052F to
litery dodatkowe dla różnych języków, które stosują cyrylicę.
Unikod nie obejmuje cyrylickich znaków akcentowych, ale litery z akcentami można tworzyć dodając po
akcentowanej samogłosce (np. ы́ э́ ю́ я́) dostawny znaki diakrytyczny tzw. akut dostawny (U+0301). W tablicy
znaków można także zastosować symboli „użytku prywatnego” (ы э ю я ; ы э ю я).
W standardzie Unicode 5.1, wydanym 4 kwietnia 2008, wprowadzono znaczące zmiany w blokach znaków
cyrylickich. Zmodyfikowano bloki Cyrillic oraz Cyrillic Supplement, dodano bloki: Cyrillic Extended A
(2DE0...2DFF) oraz Cyrillic Extended B (A640...A69F), które znacząco poprawiły wsparcie dla alfabetów w
językach: staro-cerkiewno-słowiańskim, abchaskim, aleuckim, czuwaskim, kurdyjskim i mołdawskim
.
Znaki interpunkcyjne w cyrylicy są podobne do znaków interpunkcyjnych w łacince.
Unikodowy zapis Cyrylicy
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
A
B
C
D
E
F
040
041
042
043
044
045
046 Ѡ ѡ
047 Ѱ ѱ
048
҃
҄
҅
҆
Ӻ
҈
҉
049
04A Ҡ
04B Ұ
04C
Ӻ
04D Ӑ
04E
04F Ӱ
Ӻ
ӻ
Ӽ
ӽ
Ӿ
ӿ
Cyrylica
11
050
051
Ԑ
ԑ
█ █ █ █ █ █ █ █ █ █ █ █
052 █ █ █ █ █ █ █ █ █ █ █ █ █ █ █ █
� zarezerwowany, █ pusty
Przypisy
[1] Transliteracja według Polskiej Normy PN-ISO 9:2000, obowiązującej od 1 lutego 2000 r., za Słownikiem ortograficznym języka polskiego
[2] Transliteracja międzynarodowa na podst. normy ISO 9
[4] I. Lewin: Matieriały k politikie carizma w obłasti pis'miennosti inorodcew (http:/
html), Kultura
i pis'miennost' Wostoka, ks. 6, Baku, 1930, str. 5-7.
[5] Źródło: Historia 2. Czasy nowożytne. Zakres podstawowy, Bogumiła Burda i inni, OPERON, 2003, zdjęcie na str. 337.
Źródła i autorzy artykułu
12
Źródła i autorzy artykułu
Cyrylica Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=25104803 Autorzy: ABach, Antares, Awersowy, Azureus, BaQu, BartekChom, Beau, Beno, Birczanin, Bmucha, Boraczek, Cathy
Richards, Christofor, Chrumps, CiaPan, Daniel79, Emil B.W., Filemon, Filipfkn92, Fluxus, Gdarin, Goriyev, Graffer, Gytha, Harryangel, Havelock V., Holek, Hulek, Jersz, Julo, Kacper 10 000,
Kalmar, Kpjas, Leafnode, Lolek01, LukKot, Luke89, Lzur, MTM, Macjan, Maire, Marek2, Margoz, Mathrick, Mborkows, Mciura, Memo11, Michał Sobkowski, Mix321, Mr0wka, Odoaker,
Olaf, Olfar, PC, PMG, Paterm, Pawelkg, PawełMM, Pietaster, Piolinfax, Plati, Qqqqqq, QrczakMK, Qurqa, Rabidmoon, Rajczek, Roman 92, Roo72, Rozek19, Rr, Rydel23, Saško, Selena von
Eichendorf, Shaqspeare, Skrzeczu, Slopet, Spl908455, Stanmar, Szwejk, Sławojar, Taw, Tdc6502, Teceha, ToSter, Tsca, Upior polnocy, Webkid, Whiteman, Xpicto, Yenidai, Youandme,
Zaufany, conversion script, Ęgeniusz Ąderko, Чръный человек, 119 anonimowych edycji
Źródła, licencje i autorzy grafik
Plik:Cyrillic alphabet world distribution.svg Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Cyrillic_alphabet_world_distribution.svg Licencja: Public Domain Autorzy: Artem
Karimov, Gleb Borisov, Kwamikagami, Shizhao, SpyHunter29, Tat1642, Umnik, Yusek
Plik:Cyrillic upright-cursive.png Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Cyrillic_upright-cursive.png Licencja: nieznany Autorzy: Conscious, Dustsucker, Mzajac
Plik:Serbian Cyrillic Italic.svg Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Serbian_Cyrillic_Italic.svg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: commons:User:Duja
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/