Prawo rodzinne i spadkowe skrypt

PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE

I. WPROWADZENIE DO PRAWA RODZINNEGO I OPIEKUŃCZEGO

§1. RODZINA JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE I PRAWNE

1.1. POJĘCIE RODZINY I JEJ FUNKCJE

1) Rodzina  najstarsza grupa społeczna występująca we wszystkich etapach rozwoju społeczeostwa i we wszystkich
formacjach
-jest ona naturalnym elementem struktury społecznej (podstawową komórką społeczną)
-w socjologii sformułowano dwa terminy:

1) rodzina mała (nuklearna) – skupia rodziców i ich dzieci
2) rodzina wielka – obejmuje szeroki krąg krewnych, a zwłaszcza generację dziadków i samodzielnego

rodzeostwa należącego do wspólnego gospodarstwa domowego

ujęcie potoczne

-wspólnota składająca się z osób spokrewnionych, spowinowaconych, a nawet
przynależnych tylko do gospodarstwa domowego
-za rodzinę uważa się zatem:



małżonków i ich dzieci



małżeostwo z dziedmi tylko jednego z nich



dziadków z wychowującymi się u nich wnukami



żyjące razem rodzeostwo



zmarłych przodków



szerszy krąg krewnych



konkubinat

ujęcie socjologiczne

-wspólnota złożona z:



rodziców i dzieci (rodzina mała, nuklearna)



rodzice, dzieci i inne osoby (rodzina duża, wielopokoleniowa)

doktryna prawnicza

i judykatura

 ustawa o zwalczaniu alkoholizmu (1959r.)

-zalicza do rodziny powinowatych, pupila i jego prawnego opiekuna, a nawet
rozwiedzionych małżonków

 ustawa – Ordynacja podatkowa

-uznaje za członków rodziny podatnika jego zstępnych, wstępnych, rodzeostwo,
małżonków zstępnych, osobę pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu

 ustawa o pomocy społecznej (2004r.)

-rodzinę tworzą osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym
związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące

Kodeks rodzinny

i opiekuoczy

-nie zawiera definicji rodziny
-z poszczególnych przepisów wynika, że rodzinę stanowią już sami małżonkowie
-za rodzinę można również uznad konkubinat
-do rodziny zalicza się również naturalne i przysposobione dzieci małżonków

-więzami tworzącymi rodzinę w rozumieniu polskiego prawa rodzinnego są:

a) pokrewieostwo – jego konsekwencje prawne są ograniczone do pokrewieostwa w linii prostej oraz

pokrewieostwa w linii bocznej w stopniu drugim

b) przysposobienie – niektóre jego skutki mogą trwad również po rozwiązaniu przysposobienia
c) powinowactwo – konsekwencje prawne dotyczą wyłącznie powinowactwa w linii prostej
d) małżeostwo – skutki prawne małżeostwa mogą trwad również po jego ustaniu

2) Funkcje rodziny  do najważniejszych funkcji rodziny należą:

a) funkcja emocjonalno-ekspresyjna

jest to realizacja potrzeb związanych z życiem uczuciowym

b) funkcja seksualna

człowieka, które skłaniają go do podjęcia stałego współżycia,

c) funkcja prokreacyjna

czego następstwem są najczęściej narodziny dziecka

d) funkcja gospodarcza – służy ona zaspokojeniu potrzeb bytowych rodziny, czyli dostarczeniu członkom

rodziny środków utrzymania (np. mieszkania, żywności, odzieży)

e) funkcja wychowawczo socjalizacyjna – polega na przygotowaniu młodego pokolenia do samodzielnego życia

w społeczeostwie przez przekazanie podstawowych wartości kultury, zaszczepienie wartości moralnych,
umiejętności współżycia z innymi ludźmi itd.

f) funkcja opiekuocza – polega na zapewnieniu pieczy nad niesamodzielnymi członkami rodziny (osoby

małoletnie, osoby starsze)

1.2. POWSTANIE RODZINY

-rodzina jako grupa społeczna jest zjawiskiem socjologicznym i zjawiskiem prawnym

-rodzina zatem powstaje zarówno wtedy, gdy mężczyzna i kobieta podejmują wspólne życie bez dopełnienia
jakichkolwiek formalności, jak i w razie zawarcia małżeostwa

-polskie prawo rodzinne preferuje rodzinę opartą na małżeostwie, ponieważ małżeostwo zapewnia:

 jasną sytuację prawną pary małżonków względem siebie i względem osób trzecich
 pozwala ustalid skład rodziny, a w szczególności stan cywilny jej członków

1.3. SKŁAD RODZINY

-w nowoczesnym społeczeostwie dominuje rodzina mała, czyli złożona z rodziców i dzieci

-rodzina wielka dominuje przede wszystkim w środowisku rolniczym, co wynika ze wspólnego prowadzenia
posiadanego gospodarstwa

-KRO posługuje się terminem rodziny niezmiernie rzadko:

 art. 27 – chodzi tu o grupę rodzinną składającą się z małżonków i ich wspólnych dzieci (także

przysposobionych)

 art. 134 – chodzi tu o małżonka, dzieci oraz rodziców zobowiązanego

1.4. WIĘZI RODZINNE

Więzi rodzinne  rzeczywiste relacje między członkami rodziny oparte zarówno na uczuciach, jak i na przesłankach
materialnych (np. wspólne bytowanie)
1) Pokrewieostwo  fakt biologiczny; krewnymi są osoby pochodzące od wspólnego przodka
-wyróżnia się linie i stopnie pokrewieostwa
A. Linie pokrewieostwa – można mówid o krewnych w:

a) linii prostej – krewnymi w linii prostej są osoby pochodzące jedna od drugiej, tj.:

dziadkowie – rodzice – dzieci
-w ramach linii prostej wyróżnia się krewnych:

 wstępnych (ojciec – dziadek – pradziadek)
 zstępnych (syn – wnuk – prawnuk)

-charakter pokrewieostwa wstępnego lub zstępnego ustala się względem określonej osoby

b) linii bocznej – w linii bocznej spokrewnione są osoby, które nie pochodzą od siebie, lecz mają wspólnego

przodka, np. wuj i siostrzeniec; stryj i bratanek; kuzyni; rodzeostwo

B. Stopnie pokrewieostwa – pokrewieostwo może byd bliższe lub dalsze – zależy to od:

 liczby pokoleo w linii prostej
 w linii bocznej od liczby urodzeo dzielących tych krewnych względem ich wspólnego przodka

-odległośd pokrewieostwa oblicza się w stopniach, czyli wg liczby urodzeo, np.

 ojciec i syn są spokrewnieni w pierwszym stopniu
 dziadek i syn są krewnymi drugiego stopnia (dwa urodzenia)

-wśród krewnych bocznych w ogóle nie występuje pierwszy stopieo pokrewieostwa, ponieważ nawet pomiędzy
dwoma najbliższymi krewnymi, tj. rodzeostwem są dwa urodzenia
-na gruncie prawa rodzinnego stosunek pokrewieostwa jest stosunkiem prawnym przede wszystkim między
rodzicami i dziedmi oraz w zakresie obowiązków alimentacyjnych między krewnymi w linii prostej i między
rodzeostwem

-w prawie spadkowym krąg ten jest szerszy

2) Powinowactwo  jest skutkiem zawarcia małżeostwa i oznacza więź prawną między małżonkiem a krewnymi
drugiego małżonka (art. 61

KRO)

-powinowactwo występuje w:

a) linii prostej – powinowatymi w linii prostej są rodzice męża i żony oraz dziecko małżonka (pasierb)
b) linii bocznej – powinowatymi w linii bocznej jest rodzeostwo małżonka

Małżonek

Rodzice

(teściowie)

Rodzeostwo

Dziecko

(pasierb)

Małżonek I

Małżeństwo – sformalizowany związek kobiety i mężczyzny, do którego sformalizowanego
zawarcia wystarczy zachowanie wymagań wskazanych w art. 1 KRO

Konkubinat – faktyczne, trwałe pożycie kobiety i mężczyzny

-stosunek powinowactwa wywołuje skutki prawne:

 na płaszczyźnie obowiązków alimentacyjnych (art. 144 KRO)
 w zakresie dopuszczalności zawarcia małżeostwa (art. 14 §1 KRO)
 w zakresie wyłączenia sędziego w sprawie
 w zakresie odmowy zeznao w charakterze świadka

3) Osoby bliskie  stosunek bliskości opiera się przede wszystkim na stosunku emocjonalnym, a nie tylko na
formalnej więzi
-za osoby bliskie mogą uważad się dalecy krewni albo osoby niespokrewnione
-z pojęciem bliskości prawo wiąże określone skutki prawne w zakresie:

 uprawnieo do mieszkania (art. 691 KC)
 uprawnieo do odszkodowania z tytułu śmierci żywiciela (art. 446 §2 KC)
 uprawnieo procesowych

4) Małżeostwo a konkubinat  małżeostwo stanowi podstawę rodziny

-obok instytucji małżeostwa funkcjonuje instytucja konkubinatu

-
konkubinat charakteryzuje się występowaniem takich więzi, jakie cechują harmonijne pożycie małżonków, bez
formalizowania tego związku przez zawarcie małżeostwa
-źródłem konkubinatu jest świadomy wybór tej formy pożycia przez zainteresowanych
-do skutków konkubinatu nie można stosowad, nawet w drodze analogii, przepisów regulujących konsekwencje
małżeostwa
-mimo braku kompleksowego uregulowania konkubinat ma znaczenie normatywne:



w odniesieniu do dziecka urodzonego przez kobietę żyjącą w konkubinacie nie stosuje się domniemania
ojcostwa, a zatem jej partner powinien uznad ojcostwo poprzez sądowe stwierdzenia ojcostwa



osoba, która pozostawała z faktycznym wspólnym pożyciu z najemcą, stale mieszkając z nim do chwili jego
śmierci, wstępuje z mocy prawa w stosunek najemcy lokalu mieszkalnego



osoba pozostająca z podatnikiem w faktycznym pożyciu może odpowiadad wespół z nim, solidarnie, za
zaległości podatkowe

5) Stan cywilny  jest on skutkiem zaistnienia określonych więzi rodzinnych, a zwłaszcza pokrewieostwa i
małżeostwa

-stan cywilny wyznacza przynależnośd do rodziny (status familiae) i określa czyim jest się dzieckiem oraz czyim się
jest małżonkiem
-stan cywilny jest elementem stanu prawnego człowieka, w skład którego wchodzi:

 obywatelstwo jako przynależnośd do paostwa
 stan osobisty, tj. cechy człowieka niezwiązane ze stanem rodzinnym (np. imię)

-stan cywilny obejmuje cechy człowieka, które wpisuje się do aktów stanu cywilnego, czyli:

 imię i nazwisko
 płed
 wiek

-stan cywilny jest stanem niepodzielnym

-człowiek może we wszystkich stosunkach prawnych mied tylko jeden stan cywilny, np. byd dzieckiem tylko
jednego mężczyzny i jednej kobiety; mied tylko jednego małżonka
-wyjątek dotyczy stosunków przysposobienia

-stan cywilny jest dobrem osobistym i przedmiotem praw stanu cywilnego chronionych przez prawo cywilne przy
pomocy roszczeo:

 powództwa ustalającego

powództwa kształtującego A. Zdarzenia wpływające na stan cywilny  na stan cywilny człowieka wpływają
różnorodne zdarzenia prawne:

1) Zdarzenia

naturalne

-podstawowymi zdarzeniami naturalnymi są narodziny i śmierd człowieka
-ustalanie pochodzenia dziecka jest możliwe dopiero po jego narodzinach

-wyjątki:

 możliwośd uznania dziecka poczętego, nieurodzonego (art. 75 §1 KRO)

-śmierd stanowi przeszkodę w zmianie stanu cywilnego człowieka

-wyjątki:

 możliwośd uznania zmarłego dziecka (art. 76 §2)
 unieważnienie małżeostwa po śmierci jednego z małżonków (art. 18 i 19 KRO)
 rozwiązanie przysposobienia po śmierci (art. 125 KRO)

2) Czynności prawne

-czynnościami prawnymi kreującymi stan cywilny są, np.

 małżeostwo
 uznanie dziecka przez ojca
 możliwośd decydowania o imieniu i nazwiska dziecka

3) Rozstrzygnięcia

sądów i organów

administracji

A) Rozstrzygnięcia sądów – sądy mogą orzekad o:

 rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeostwa
 ustaleniu lub zaprzeczeniu pochodzenia dziecka
 ustaleniu bezskuteczności uznania dziecka
 zmianie płci transseksualisty
 o imieniu i nazwisku przysposobionego

B) Rozstrzygnięcia organów – dotyczą m.in.:

 zmiany imienia i nazwiska w trybie administracyjnym

B. Prawa stanu cywilnego  stan cywilny jest dobrem osobistym i stanowi przedmiot praw stanu cywilnego
-każdemu człowiekowi przysługują osobne prawa stanu
-człowiek nabywa je ex lege
-są one skuteczne erga omnes, niedziedziczne i niezbywalne w drodze czynności prawnych między żyjącymi
-nie podlegają one skutkom upływu czasu, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej, tzn. że nie można ich
nabyd wskutek długotrwałego korzystania z nich (np. faktyczne wychowywanie dziecka nie prowadzi do nabycia
statusu rodzica) ani nie można ich utracid z powodu długotrwałego niewykonywania
C. Znaczenia aktów stanu cywilnego  rejestracji stanu cywilnego dokonuje się w księgach stanu cywilnego w formie
aktów:

 urodzenia
 małżeostwa
 zgonu

-konkretnych czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonuje kierownik USC lub jego zastępca

-dokonują oni również niektórych czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego w formie decyzji
administracyjnych lub postanowieo (służy na nie odwołanie do wojewody, a następnie skarga do sądu
administracyjnego)

-akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód stwierdzonych w nich zdarzeo
-niezgodnośd aktu z prawdą może byd stwierdzona tylko w postępowaniu sądowym
-ustawodawca wprowadził szereg mechanizmów mających gwarantowad zgodnośd treści aktów stanu cywilnego z
prawdą
-podstawę sporządzenia aktu stanowią dokumenty oraz orzeczenia

-sądy i inne organy są zobowiązane do przekazywania USC odpisów prawomocnych orzeczeo, ostatecznych
decyzji i wszelkich innych dokumentów stanowiących podstawę wpisu do ksiąg stanu cywilnego
-w razie ustnego zgłoszenia jakiegoś zdarzenia (np. urodzenia) kierownik USC ma obowiązek zażądad
odpowiednich dowodów lub przeprowadzid postępowanie wyjaśniające

-celem zabezpieczenia zgodności treści aktów z prawdą ustawodawca wprowadził zasadę, że w akcie stanu
cywilnego nie można dokonywad żadnych zmian, chyba że ustawa stanowi inaczej
-można jedynie sprostowad oczywisty błąd pisarski

§2. PRAWO RODZINNE

2.1. CHARAKTER I FUNKCJE

1) Geneza prawa rodzinnego  od średniowiecza aż do czasów nowożytnych prawo małżeoskie było domeną prawa
kościelnego
-dopiero Kodeks Napoleona (1804r.) unormował całośd stosunków rodzinnych w odniesieniu do wszystkich
obywateli, niezależnie od wyznania
-w innych paostwach prawo kościelne zachowało swoją rolę dłużej, np. w Polsce aż do 1946r.
Polska – w Polsce po odzyskaniu niepodległości w poszczególnych dzielnicach obowiązywało prawo paostw
zaborczych, z których tylko niemiecki Kodeks Cywilny (BGB, 1896r.) normował całokształt stosunków
prawnorodzinnych na zasadzie świeckosci prawa
-prace kodyfikacyjne przerwał wybuch II wojny światowej, zostały one dokooczone po jej zakooczeniu, co
poskutkowało uchwaleniem 4 dekretów:

1) prawo małżeoskie, dekret z 1945r.
2) prawo rodzinne, dekret z 1946r.
3) prawo opiekuocze, dekret z 1946r.
4) prawo małżeoskie majątkowe, dekret z 1946r.

-dopiero Kodeks Rodzinny z 1950r. unormował całośd stosunków prawno rodzinnych w jednym akcie prawnym
-ze względu na krytykę kodeksu w 1964r. uchwalono nowy Kodeks rodzinny i opiekuoczy (KRO)
2) Budowa KRO  KRO składa się z trzech zasadniczych członków:

1) prawo małżeoskie
2) prawo dotyczące stosunków między rodzicami a dziedmi
3) prawo opiekuocze

-KRO respektuje zasadę autonomii rodziny i dlatego ingerencja paostwa (sądu) w stosunki rodzinne jest wyjątkiem
ograniczonym do sytuacji szczególnych, najczęściej patologicznych
-prawo rodzinne zawarte w KRO jest działem prawa cywilnego
-KRO reguluje zarówno stosunki majątkowe jak i osobiste między członkami rodziny
-stosunki prawnorodzinne uregulowane są metodą cywilistyczną

-konsekwencją przynależności prawa rodzinnego do prawa cywilnego jest stosowanie wprost przepisów
części ogólnej KC, chyba że określone zagadnienie jest inaczej unormowane w KRO (np. wady oświadczenia o
zawarciu małżeostwa)

2.2. ŹRÓDŁA PRAWA RODZINNEGO I OPIEKUŃCZEGO

1) Konstytucja  Konstytucja RP uznaje małżeostwo, macierzyostwo, rodzicielstwo i rodzinę za wartości samoistne
oraz zapewnia im ochronę w ramach grupy rodzinnej, jak i w wymiarze indywidualnym
-ponadto przepisy:

 wskazują na ochronę autonomii rodziny zwłaszcza w stosunkach między rodzicami a dziedmi
 deklarują ochronę dobra dziecka w kontekście dobra rodziny
 deklarują bezpieczeostwo socjalne
 chronią prywatnośd człowieka i jego życie rodzinne

-Konstytucja nie kreuje bezpośrednio stosunków prawnorodzinnych, ale formułuje ogólne dyrektywy dla
ustawodawcy
2) Kodeks rodzinny i opiekuoczy oraz inne ustawy  KRO jest fundamentalnym aktem prawnym normującym
stosunki prawne w rodzinie oraz stosunki w zakresie kurateli i opieki
-KRO nie jest jednak kodyfikacją wyczerpującą i zupełną i dlatego do źródeł prawa rodzinnego można zaliczyd także
inne ustawy:

1) ustawa – Kodeks Cywilny
2) ustawa – Prawo o aktach stanu cywilnego (1986r.)
3) ustawa o systemie oświaty (1991r.)
4) ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich (1982r.)
5) ustawa o świadczeniach rodzinnych (2003r.)

-ponadto istotne znaczenie mają akty prawa międzynarodowego takie, jak:

1) Europejska konwencja o przysposobieniu dzieci (1967r.)
2) Europejska konwencja o statusie prawnym dziecka pozamałżeoskiego (1975r.)
3) Europejska konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeo dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o

przywracaniu pieczy (1980r.)

4) Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci (1966r.)
5) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966r.)
6) Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1966r.)
7) Konwencja o prawach dziecka (1989r.)

3) Główne zasady prawa rodzinnego:

Zasada szczególnej

ochrony rodziny

-zasada wyrażona w Konstytucji oraz KRO
-ma ona na względzie m.in.:

 zachowanie małżeostwa zawartego mimo przeszkody wieku
 współdziałanie dla dobra rodziny
 rozliczenie między małżonkami przy podziale majątku wspólnego
 obowiązki alimentacyjne członków rodziny i pomoc paostwa przy ich wykonaniu

Zasada dobra dziecka

-dziecko jako istota słabsza potrzebuje ochrony
-dobro dziecka należy mied na względzie m.in. przy:

 orzekaniu o rozwodzie rodziców
 orzekaniu o władzy rodzicielskiej
 ustanawianiu przysposobienia lub opieki

-główne dyrektywy zawiera przede wszystkim Konwencja o prawach dziecka

-dla ochrony praw dziecka powołano również Rzecznika Praw Dziecka

Zasada trwałości

małżeostwa

-odnosi się nie tylko do samych małżonków, ale również jest instrumentem ochrony
rodziny jako grupy społecznej
-realizacja tego postulatu następuje przede wszystkim w postępowaniu o rozwód i ma
na celu stabilizację istniejących stosunków rodzinnych, jeżeli istnieje prognoza
zażegnania konfliktu między małżonkami

Zasada

równouprawnienia

małżonków

-kobieta i mężczyzna są sobie równi w stosunkach rodzinnych
-zasada realizowana w zakresie:

 stosunków prawnorodzinnych uregulowanych w KRO
 uprawnieo do dziedziczenia unormowanych w KC

Zasada świeckości prawa

rodzinnego

-zapewnia ona wszystkim obywatelom jednolitą pozycję prawną i jednolity tryb
orzekania, niezależnie od przynależności wyznaniowej oraz światopoglądu
-oznacza ona, że paostwo zapewnia ochronę praw rodzinnych na płaszczyźnie prawa
cywilnego, prawa karnego i socjalnego
-o rozdzieleniu jurysdykcji sądów paostwowych i sądów kościelnych rozstrzyga
Konkordat zawarty przez Rząd RP ze Stolicą Apostolską w 1993r.

2.3 ORZEKANIE W SPRAWACH RODZINNYCH

A. SĄDY RODZINNE

Sądy rodzinne  sądami rodzinnymi określa się funkcjonujące w strukturze sądów rejonowych wydziały rodzinne i
nieletnich
-sądy rodzinne orzekają w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuoczego
-wyjątkiem są:

 sprawy rozwodowe i o separację – należą one do kompetencji wydziałów cywilnych sądów

okręgowych

 spraw o podział majątku wspólnego – są sprawami cywilnymi)

a także w sprawach z zakresu:

1) ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich
2) Kodeksu cywilnego (art. 21 i 26§2 KC)
3) ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
4) ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii
5) ustawy o ochronie zdrowia psychicznego
6) ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego
7) ustawy o pomocy społecznej

-sędziowie sądów rodzinnych mają obowiązek współdziałania z organami, instytucjami i organizacjami społecznymi
zajmującymi się w danym terenie problematyką rodziny, dzieci i młodzieży
-organem pomocniczym sądu rodzinnego są kuratorzy sądowi

-wykonują oni zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i
kontrolnym
-istotną ich rolą jest wykonywanie orzeczeo dotyczących ingerencji we władzę rodzicielską

B. PROKURATURA

-rola prokuratora w prawnej ochronie rodziny przejawia się w jego statusie oskarżyciela publicznego m.in. w
sprawach prawno karnych, konfliktach rodzinnych
-prokurator może:

1) żądad wszczęcia postępowania w każdej sprawie
2) wziąd udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli wg jego oceny wymaga tego ochrona

praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego

C. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

-RPO funkcjonuje na podstawie ustawy z 1987r.
-ma on obowiązek podjęcia czynności przewidzianych w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomośd wskazującą na
naruszenie wolności i prawo człowieka i obywatela
-RPO przysługuje kompetencja do:

1) żądania wszczęcia postępowania w sprawie cywilnej
2) brania udziału w każdym toczącym się postępowaniu
3) samodzielnego prowadzenia postępowania wyjaśniającego
4) zwrócenia się o zbadanie sprawy do organów nadzoru, prokuratury, kontroli paostwowej, zawodowej i

społecznej oraz innych

5) żądania przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy

ścigania oraz żądania do wglądu w swym biurze akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów
ścigania po zakooczeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia

-poza tym RPO przeprowadza liczne kontrole respektowania praw człowieka w Polsce, np. w placówkach opiekuoczo-
wychowawczych i resocjalizacyjnych, szpitalach, zakładach karnych

D. RZECZNIK PRAW DZIECKA

-urząd został powołany mocą ustawy z 2000r. o Rzeczniku Praw Dziecka
-RPD stoi na straży praw dziecka, a zwłaszcza prawa do:

1) życia i ochrony zdrowia
2) wychowania w rodzinie
3) godziwych warunków socjalnych
4) nauki

-zadaniem RPD jest podejmowanie działao zmierzających do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieostwem,
wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem, a szczególna troska o prawa dzieci
niepełnosprawnych
-RPD jest niezależny w swych działaniach i odpowiada jedynie przed Sejmem RP
-RPD może zwrócid się do organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji o złożenie wyjaśnieo i udzielenie
niezbędnych informacji, a także o udostępnienie odpowiednich akt i dokumentów
-RPO ma obowiązek podjąd sprawy, z którymi zwróci się do niego RPD

E. ORGANY POMOCY SPOŁECZNEJ

-wśród jednostek organizacyjnych pomocy społecznej szczególnie istotne są:

 powiatowe centra pomocy rodzinie
 gminne ośrodki pomocy społecznej
 placówki specjalistycznego poradnictwa rodzinnego
 placówki opiekuoczo-wychowawcze
 ośrodki adopcyjno-opiekuocze
 ośrodki wsparcia

Gminne ośrodki pomocy społecznej  realizują zadania pomocy społecznej na szczeblu gminy
-są to zadania zlecone przez wojewodę oraz zadania własne gminy, które ośrodek wykonuje zgodnie z ustaleniami
wójta/burmistrza/prezydenta miasta
-ośrodek może wytaczad na rzecz obywateli powództwa o roszczenia alimentacyjne

-w takich przypadkach w postępowaniu przed sądem stosuje się do nich odpowiednio przepisy o
prokuraturze

Powiatowe centra pomocy rodzinie  realizują zadania powiatu z zakresu pomocy społecznej
-kierownik centrum może wytaczad na rzecz obywateli powództwa o roszczenia alimentacyjne
-w postępowaniu przed sądem stosuje się wobec niego odpowiednio przepisy o prokuraturze

Małżeostwo jest trwałym i legalnym związkiem mężczyzny i kobiety, powstałym z ich woli jako równoprawnych
stron w celu wspólnego pożycia, realizacji dobra małżonków, dobra założonej rodziny i jej celów społecznych

-kierownik współpracuje również z sądem opiekuoczym w sprawach dotyczących opieki i wychowania dzieci
pozbawionych całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej
-przedkłada on sądowi wykaz rodzin zastępczych zakwalifikowanych do pełnienia funkcji pogotowia
rodzinnego

-starosta, lub z jego upoważnienia kierownik powiatowego centrum pomocy rodzinie zawiera i rozwiązuje umowy
cywilnoprawne z rodzinami zastępczymi w sprawie powierzenia dziecka

-przy pomocy powiatowego centrum starosta sprawuje nadzór nad działalnością rodzinnej opieki zastępczej,
ośrodków adopcyjno-opiekuoczych, jednostek specjalistycznego poradnictwa

II. MAŁŻEŃSTWO

§1. ZAWARCIE I UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA

1.1. POJĘCIE MAŁŻEŃSTWA

1) Małżeostwo  postad współżycia pary ludzkiej – jest to zatem zjawisko społeczne
-dla paostwa instytucja małżeostwa jest istotnym elementem stabilizującym ład prawnym, ponieważ:

a) małżeostwo ułatwia ustalenie pochodzenia człowieka i tym samym porządkuje stan cywilny jednostki
b) kształtuje stosunki rodzinne w szerszym zakresie, np. powoduje powstanie powinowactwa
c) tworzy grupę rodzinną, będącą trwałym elementem struktury społecznej, względem której paostwo

prowadzi określoną politykę społeczno-gospodarczą

-KRO nie zawiera definicji małżeostwa, lecz można ją z treści poszczególnych przepisów zrekonstruowad następująco:

1.2. ELEMENTY MODELU PRAWNEGO

-ustawodawca wprowadził do modelu prawnego małżeostwa elementy, które wynikają z zasad ustrojowych paostwa
oraz z moralności i obyczajowości społeczeostwa
-na przestrzeni dziejów funkcjonowało i funkcjonuje wiele typów małżeostw:

a) monogamiczne i poligamiczne (w tym poliginiczne – jeden mężczyzna ma kilka żon; poliandryczne – jedna

kobieta ma kilku mężów)

b) patriarchalne i matriarchalne oraz egalitarne
c) endogamiczne i egzogamiczne

-w art. 18 Konstytucji RP określono małżeostwo jako związek mężczyzny i kobiety

-zasadę tą potwierdza KRO, jednoznacznie wskazując w art. 1 że małżeostwo może byd zawarte przez kobietę
i mężczyznę

1) Małżeostwo monogamiczne  jest ono powszechnie akceptowane w kręgu kultury euro-amerykaoskiej
-postulat małżeostwa monogamicznego wyraża art. 13 KRO, wg którego pozostawanie w związku małżeoskim jest
przeszkodą dla zawarcia nowego małżeostwa
-poza tym zawarcie małżeostwa bigamicznego jest przestępstwem (art. 206 KK)
2) Świeckośd małżeostwa  świeckośd małżeostwa nie ogranicza swobody obywateli w zawieraniu małżeostwa
również w ramach wyznawanej religii, jednak takie małżeostwo nie wywołuje skutków prawnych
-na podstawie aktów prawnych zawieranych z kościołami i związkami wyznaniowymi małżeostwo zawierane przed
duchownym będzie wywoływało skutki prawne, jeżeli spełnione zostaną przesłanki wskazane w KRO, a kierownik
USC sporządzi akt małżeostwa
3) Trwałośd małżeostwa  trwałośd małżeostwa zależy przede wszystkim od postawy samych małżonków, jednak
ustawodawstwo może w osiągnięciu tego celu mniej lub bardziej pomagad, np. poprzez uregulowanie przesłanek
rozwodu
4) Równouprawnienie małżonków  równouprawnienie małżonków oparte jest na międzynarodowych
standardach praw człowieka oraz na konstytucyjnej zasadzie równości kobiety i mężczyzny
-równośd wyraża się m.in. w:

 dobrowolności aktu małżeostwa
 równym statusie męża i żony
 samodzielności decydowania o osobistych sprawach przez każdego z małżonków
 samodzielności w wyborze nazwiska

§2. ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

-małżeostwo może byd zawarte przed kierownikiem USC albo przed duchownym jednocześnie z zawarciem
małżeostwa wyznaniowego (przy dopełnieniu określonych przesłanek)
-biorąc pod uwagę kryterium sankcji przewidzianych przez ustawodawcę na wypadek niezachowania przesłanek,
przesłanki zawarcia małżeostwa dzielą się na 3 grupy:

1) przesłanki konstytutywne
2) zakazy zawarcia małżeostwa
3) przesłanki formalno-porządkowe

2.1. ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA PRZED KIEROWNIKIEM URZĘDU STANU CYWILNEGO

A. PRZESŁANKI KONIECZNE (KONSTYTUTYWNE)

-małżeostwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem USC
oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeoski
-muszą zostad zatem spełnione następujące przesłanki:

1) odmiennośd płci nupturientów
2) złożenie zgodnych oświadczeo
3) jednoczesna obecnośd przy składaniu oświadczeo
4) złożenie tych oświadczeo przed kierownikiem USC

-jeżeli którakolwiek z tych przesłanek nie została spełniona – małżeostwo nie istnieje (matrimonium non existens)
1) Odmiennośd płci nupturientów  przesłanka wynikająca z funkcji prokreacyjnej małżeostwa
-wątpliwośd co odmienności płci może pojawid się w przypadku obojnactwa
-kierownik USC może w takim wypadku odmówid przyjęcia oświadczeo
-określenie płci w tym przypadku należy do biegłego (rozstrzygają cechy przeważające)
2) Złożenie zgodnych oświadczeo  zgodnośd oświadczeo nupturientów przejawia się w tym, że odpowiadają one
sobie względem treści
-zgodnośd oświadczeo podlega ocenie kierownika USC
-oświadczenia nie mogą zawierad żadnego zastrzeżenia (warunku, terminu)
-zgodnośd oświadczeo zapewnia sposób ich składania – każda ze stron powtarza treśd oświadczenia za kierownikiem
USC
3) Jednoczesna obecnośd przy składaniu oświadczeo  oświadczenia nupturienci składają osobiście i jednocześnie
w USC
-KRO przewiduje możliwośd odstąpienia od tej przesłanki z ważnych powodów i dopuszcza zawarcie małżeostwa
przez pełnomocnika
-o tym czy istnieją ważne powody decyduje sąd i wydaje on stosowne oświadczenie

-przyjmuje się, że np. choroba jednej ze stron, pozostawanie jednej ze stron za granicą nie jest wystarczającą
podstawą do zawarcia małżeostwa przez pełnomocnika
-chodzi tu o przyczynę, która uniemożliwia jednoczesne stawienie się nupturientów w jakimkolwiek USC lub
poza tym urzędem

PRZESŁANKI

KONSTYTUTYWNE

WYMOGI

PODSTAWOWE

różnica płci nupturientów

jednoczesna obecnośd nupturientów

złożenie odpowiednich oświadczeo

udział uprawnionego celebransa

PRZESŁANKI

DODATKOWE

wynikające z

ratyfikowanych

umów

międzynarodowych

wynikające z ustaw

wyznaniowych

-legitymowana do żądania udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeostwa przez pełnomocnika jest tylko osoba, która
chce udzielid takiego pełnomocnictwa

-pełnomocnictwo powinno byd udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniad
osobę, z którą ma byd zawarte małżeostwo

4) Uczestnictwo organu paostwowego  oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeoski składane są przed
organem paostwowym jakim jest kierownik USC
-udział kierownika polega na:

 odebraniu oświadczeo od stron
 ogłoszeniu, że wskutek złożenia oświadczeo małżeostwo zostało zawarte

B. PRZESŁANKI FORMALNO-PORZĄDKOWE

-zawarcie małżeostwa regulują również przepisy o charakterze proceduralno – porządkowym
-nakładają one określone obowiązki na przedstawiciela władzy paostwowej
-zawarte są one w KRO oraz ustawie – Prawo o aktach stanu cywilnego

-są to przede wszystkim normy mające zapewnid aktowi zawarcia małżeostwa należytą powagę oraz mające
zapobiec powstawaniu małżeostw wadliwych

-małżeostwo zawiera się w USC wybranym przez osoby zamierzające zawrzed związek małżeoski
-ustawodawca nie określił zatem właściwości miejscowej USC
-małżeostwo powinno byd zawarte w lokalu USC, a poza nim tylko wyjątkowo (z uzasadnionych przyczyn)
-nupturienci powinni okazad swoją tożsamośd i przedłożyd dokumenty pozwalające ustalid wiek, stan cywilny:

 akt urodzenia
 orzeczenie rozwiązujące/unieważniające małżeostwo
 akt zgonu poprzedniego małżonka
 orzeczenie o uznaniu za zmarłego
 zezwolenie sądu na zawarcie małżeostwa

-cudzoziemiec powinien ponadto przedstawid dokument stwierdzający zdolnośd do zawarcia małżeostwa wg
swojego prawa ojczystego
-jeżeli oświadczenie ma złożyd pełnomocnik, powinien on przedstawid kierownikowi stosowne
pełnomocnictwo
-ponadto nupturienci powinni złożyd pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności
wyłączających zawarcie małżeostwa, np. pokrewieostwo, bigamia itd.

-obowiązuje okres 1 miesiąca wyczekiwania na zawarcie małżeostwa
-ma on zapobiegad decyzjom pochopnym i nieprzemyślanym
-czas 1 miesiąca zastępuje pominiętą przez ustawodawcę instytucję zaręczyn
-od tej zasady istnieje jednak możliwośd odstępstwa z ważnych względów, np. choroba jednej ze stron
-odstępstwo od dwóch powyższych przesłanek umożliwia również nadzwyczajny tryb zawarcia małżeostwa przed
kierownikiem USC

-w razie zaistnienia niebezpieczeostwa grożącego bezpośrednio jednej ze stron, oświadczenia o wstąpieniu w
związek małżeoski mogą byd złożone niezwłocznie i bez przedstawienia odpowiednich dokumentów
-w tym przypadku strony są zobowiązane złożyd zapewnienie, że nie wiedzą o okolicznościach wyłączających
zawarcie małżeostwa

-kierownik USC powinien odmówid odebrania oświadczeo, jeżeli dowie się o okolicznościach wyłączających
możliwośd zawarcia małżeostwa
-w razie wątpliwości powinien on zwrócid się do sądu o rozstrzygnięcie
-najczęściej chodzi tu o przeszkody do zawarcia małżeostwa

-o odmowie przyjęcia świadczeo o wstąpieniu w związek małżeoski kierownik USC powiadamia nupturientów na
piśmie, w którym również informuje o przyczynach odmowy

-każdy z nupturientów może w terminie 14 dni od dnia doręczenia pisma wystąpid do sądu z wnioskiem o
rozstrzygnięcie, czy okoliczności przedstawione przez kierownika USC uzasadniają odmowę
-właściwy do rozstrzygnięcia sprawy jest sąd rejonowy ze względu na siedzibę USC (odmowa nie jest decyzją
administracyjną, stąd właściwy jest sąd powszechny)

-KRO wymaga, aby małżeostwo zostało zawarte publicznie, czyli w obecności dwóch pełnoletnich świadków
-niezwłocznie po zawarciu małżeostwa sporządza się akt małżeostwa
-niesporządzenie aktu małżeostwa nie podważa ważności małżeostwa
-akt ma charakter deklaratywny i jest wyłącznie dowodem zawarcia małżeostwa
-obywatele polscy przebywający za granicą mogą zawrzed małżeostwo również przed polskim konsulem lub osobą
wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula

-konsul ma w tym zakresie kompetencje kierownika USC, a małżeostwo przed nim zawarte powinno spełniad
wymagania wskazane w KRO

2.2. ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA PRZED DUCHOWNYM

-wskutek ratyfikacji 1998r. Konkordatu pojawiła się druga możliwośd zawarcia małżeostwa, tj. przed duchownym
jednocześnie z zawarciem małżeostwa świeckiego

-małżeostwo kanoniczne, po spełnieniu określonych prawem przesłanek, wywiera takie skutki, jak zawarcie
małżeostwa zgodnie z prawem polskim

-wyznaniowy tryb zawarcia małżeostwa świeckiego jest możliwy również w obrębie innych Kościołów i związków
wyznaniowych, jeżeli tę możliwośd unormowano w ustawie regulującej stosunki między RP a tym Kościołem/
związkiem wyznaniowym
-dla zawarcia małżeostwa świeckiego jednocześnie z małżeostwem wyznaniowym wymaga się spełnienia przesłanek
z art. 1 KRO oraz dodatkowych przesłanek:

1) wyrażenie przez nupturientów woli jednoczesnego zawarcia małżeostwa podlegającego prawu polskiemu
2) sporządzenie przez kierownika USC aktu małżeostwa

-w przypadku małżeostwa o podwójnym skutku oświadczenie woli odbiera duchowny
-duchownymi w rozumieniu art. 1 §2 KRO są:

Kościół Katolicki



ordynariusz miejsca



proboszcz



administrator parafii



wikariusz (w zastępstwie proboszcza)



duchowny (w zastępstwie proboszcza)

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny



biskup



proboszcz



wikariusz (z upoważnienia proboszcza)

Kościół Ewangelicko-Augsburski



biskup



proboszcz



administrator



wikariusz

Kościół Ewangelicko-Reformowany



wszyscy ordynowani duchowni

Kościół Ewangelicko-Metodystyczny



pastor parafii

Kościół Chrześcijan Baptystów



pastor

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego



duchowni starsi

Kościół Polskokatolicki



ordynariusz decyzji



proboszcz



administrator parafii

Gminy Wyznaniowe Żydowskie



rabin



podrabin

Kościół Starokatolicki Mariawitów



Biskup Naczelny



ordynariusz



proboszcz



administrator parafii

Kościół Zielonoświątkowy



pastor

1) Wola jednoczesnego zawarcia małżeostwa świeckiego i religijnego  wolę nupturienci wyrażają przed
duchownym, który następnie sporządza zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenie złożono w jego obecności przy
zawarciu małżeostwa wyznaniowego

-zaświadczenie to ma charakter protokołu
-zaświadczenie podpisują: duchowny, małżonkowie i świadkowie

-duchowny nie może przyjąd oświadczenia od nupturientów, jeżeli wcześniej nie przedstawiono mu oświadczenia
stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeostwa przewidzianych w KRO

-w takim wypadku wyłączona jest tylko możliwośd zawarcia małżeostwa świeckiego, małżeostwo religijne
może byd zawarte

-sporządzone zaświadczenie duchowny przekazuje w terminie 5 dni od dnia zawarcia małżeostwa do USC
-termin ten ulega zawieszeniu, jeżeli jego zachowanie nie jest możliwe z powodu siły wyższej

-zaświadczenie może byd dostarczone drogą pocztową (nadanie przesyłki poleconej w polskiej placówce
pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z przekazaniem do USC)

2) Sporządzenie aktu małżeostwa przez kierownika USC  na podstawie uzyskanych od duchownego wymaganych
oświadczeo, kierownik USC sporządza akt małżeostwa
-należy go sporządzid niezwłocznie, nie później niż w następnym dniu roboczym następującym po dniu, w którym do
USC nadeszły stosowne dokumenty
-datą zawarcia małżeostwa wskazaną w akcie jest dzieo złożenia oświadczeo przed duchownym, a nie data
sporządzenia aktu małżeostwa
-sporządzenie aktu małżeostwa ma w tym przypadku charakter konstytutywny

-przesłanka sporządzenia aktu pełni funkcję kontroli następczej sprawowanej przez organ paostwa, ponieważ
małżeostwo jest zawierane poza nim

-kierownik USC odmawia sporządzenia aktu małżeostwa, jeżeli dokumenty sporządzone przez duchownego otrzymał
po upływie 5 dni od dnia zawarcia małżeostwa wyznaniowego, a opóźnienie nie jest skutkiem działania siły wyższej
-o odmowie sporządzenia aktu powiadamia się nupturientów
-każda ze stron może w terminie 14 dni od otrzymania odmowy zwrócid się do sądu o rozstrzygnięcie sprawy

-jeżeli odmowa była nieuzasadniona kierownik sporządza akt małżeostwa (datą zawarcia małżeostwa jest
data złożenia oświadczeo przed duchownym)
-przesłankami przemawiającymi za odmową sporządzenia aktu są m.in.:

 uchybienie terminowi na złożenie dokumentów
 brak podpisu obojga lub jednego z małżonków
 brak podpisu duchownego, przed którym złożono oświadczenia

2.3. UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA

-w polskim prawie obowiązuje koncepcja unieważnialności małżeostwa

-unieważnienie małżeostwa nie następuje z mocy prawa, a jeżeli żaden z uprawnionych nie żąda
unieważnienia małżeostwo to wywołuje ono skutki prawne
-unieważnienie małżeostwa powoduje zmianę stanu prawnego
-unieważnienie małżeostwa następuje tylko na mocy orzeczenia sądu

-art. 17 KRO wymienia 3 grupy przyczyn stanowiących podstawę dla unieważnienia małżeostwa

1) przypadki naruszenia któregokolwiek z zakazów zawarcia małżeostwa określonych w art. 10-15 KRO
2) przypadki złożenia oświadczeo wyrażających wolę zawarcia małżeostwa podlegającego prawu polskiemu pod

wpływem jednej z wad wymienionych w art. 15

KRO

3) przypadki zaistnienia nieprawidłowości wskazanych w art. 16 KRO, jeśli oświadczenia te były złożone przez

pełnomocnika

A. PRZESZKODY ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

-poza przesłankami koniecznym, które muszą zaistnied, aby małżeostwo w ogóle zostało zawarte (art. 1 KRO)
ustawodawca ograniczył swobodę zawierania małżeostw ze względu na wystąpienie określonych okoliczności
dotyczących jednego lub obojga nupturientów
-są to tzw.:

 zakazy zawarcia małżeostwa
 przeszkody zawarcia małżeostwa
 ograniczenia dowolności zawarcia małżeostwa

-przyczyny te są wyczerpująco wymienione w KRO i są to:

1) nieosiągnięcie wymaganego wieku przez oboje nupturientów (art. 10 KRO)
2) całkowite ubezwłasnowolnienie jednego lub obojga nupturientów (art. 11 KRO)
3) choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy (art. 12 KRO)
4) pozostawanie w związku małżeoskim – bigamia (art. 13 KRO)
5) pokrewieostwo lub powinowactwo (art. 14 KRO)
6) istnienie między nupturientami stosunku przysposobienia (art. 15 KRO)

1) Przeszkoda wieku  wymaga się, aby zarówno mężczyzna, jak i kobieta osiągnęli wiek 18 lat
-mimo braku wymaganego wieku sąd opiekuoczy może z ważnych powodów zezwolid na zawarcie małżeostwa
kobiecie, która ukooczyła 16 lat
-niezachowanie tej przesłanki stanowi podstawę do unieważnienia małżeostwa
-unieważnienie jest niedopuszczalne, jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek wiek ten osiągnie
-następuje wówczas konwalidacja zawartego małżeostwa
-uprawnionymi do żądania unieważnienia małżeostwa są oboje małżonkowie

-jeżeli jednak żona zaszła w ciążę, ze względu na ochronę macierzyostwa i rodziny powstałej przez zawarcie
małżeostwa, z wnioskiem takim może wystąpid tylko kobieta lub prokurator

2) Przeszkoda ubezwłasnowolnienia  małżeostwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie podlega
unieważnieniu

-o ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zdarzeo
(np. pijaostwo, narkomania), gdy osoba nią dotknięta nie jest w stanie kierowad swoim postępowaniem
-osoba taka nie może dokonad żadnej ważnej czynności prawnej, a zatem nie może również wstąpid w związek
małżeoski
-unieważnienia małżeostwa może żądad każdy z małżonków
-nie można unieważnid małżeostwa po uchyleniu ubezwłasnowolnienia
3) Przeszkoda choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego  chodzi tu o sytuacje, które nie uzasadniają
ubezwłasnowolnienia osoby, chociaż występuje u niej choroba psychiczna lub niedorozwój psychiczny
-przeszkoda ta nie ma charakteru bezwzględnego

-sąd może zezwolid na zawarcie małżeostwa, jeżeli choroba/niedorozwój nie zagraża małżeostwu ani zdrowiu
przyszłego małżeostwa, ani nie będzie przeszkodą do prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej
-dominuje pogląd, że takie zezwolenie może byd wydane ex post

-unieważnienia małżeostwa może żądad każdy z małżonków lub prokurator
-małżeostwo zawarte mimo istnienia choroby psychicznej jednego z małżonków nie podlega unieważnieniu, jeżeli
choroba ta później ustała
4) Przeszkoda bigamii  drugie małżeostwo podlega unieważnieniu, jeżeli zostało zawarte mimo, że poprzednie
małżeostwo nie ustało przez:

 śmierd
 uznanie za zmarłego
 unieważnienie

ani nie zostało rozwiązane przez rozwód
-nie można unieważnid małżeostwa drugiego, jeżeli poprzednie małżeostwo ustało lub zostało unieważnione w
trakcie trwania drugiego małżeostwa
- w tym przypadku następuje konwalidacja drugiego małżeostwa

-konwalidacja nie następuje, jeżeli pierwsze małżeostwo ustało ze względu na śmierd małżonka bigamisty
-uprawnienie żądania unieważnienia małżeostwa przysługuje każdemu, kto ma w tym interes prawny
-roszczenie również przysługuje małżonkowi, który zawarł małżeostwo w złej wierze
-bigamia jest również przestępstwem przeciwko rodzinie (art. 206 KK)
5) Przeszkoda pokrewieostwa i powinowactwa  zakaz zawierania małżeostw pomiędzy krewnymi i powinowatymi
jest uzasadniony względami zdrowotnymi oraz moralno-obyczajowymi
-przeszkoda pokrewieostwa oznacza, że nie mogą zawrzed małżeostwa krewni w linii prostej bez ograniczenia oraz
rodzeostwo rodzone i przyrodnie
-pokrewieostwo jest przeszkodą, która nie może byd usunięta w wyniku zezwolenia sądu
-unieważnienia małżeostwa może żądad każdy, kto ma w tym interes prawny
-przeszkoda powinowactwa dotyczy powinowatych w linii prostej

-przeszkoda ta jest usuwalna, ponieważ sąd może z ważnych powodów zezwolid na zawarcie małżeostwa
pomiędzy powinowatymi
-unieważnienia małżeostwa mogą żądad małżonkowie lub prokurator

6) Przeszkoda przysposobienia  przysposobienie wywołuje taki stosunek między przysposabiającym a
przysposobionym jaki występuje pomiędzy rodzicami a dziedmi
-przysposobienie jest przeszkodą nieusuwalną
-nie można jednak unieważnid małżeostwa, jeżeli przysposobienie ustało

B. KATALOG WAD OŚWIADCZEŃ WOLI

-małżeostwo może byd zatem unieważnione, jeżeli oświadczenia nupturientów zostały złożone:

1) przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażanie

woli

2) pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby
3) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający

oświadczenie mógł się obawiad, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeostwo
osobiste

1) Stan wyłączający świadome wyrażenie woli  stan wyłączający świadome wyrażenie woli może pojawid się w
związku z np. chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym
-stan wyłączający świadomośd może pojawid się z jakiegokolwiek powodu
stan ten nie musi byd trwały, ale musi występowad w chwili składania oświadczenia woli

-chodzi tu o stan wyłączający świadomośd wyrażonej woli, a nie stan wyłączający swobodę powzięcia decyzji i
wyrażenia woli

Art. 15

§1 a art. 12 KRO

-w obu przypadkach choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy mogą spowodowad unieważnienie
małżeostwa
-art. 15

§1 nie jest jednak powtórzeniem art. 12 KRO, pomiędzy tymi art. zachodzą odrębności:

1) ratio legis przepisów



w art. 12 chodzi o wyeliminowanie negatywnych konsekwencji (zwłaszcza genetycznych)
związanych z małżeostwem osób wykazujących wymienione w tym przepisie zaburzenia
psychiki



art. 15

ma zabezpieczyd świadome i swobodne zawieranie małżeostw

2) zakres regulacji



art. 15

jest szerszy, ponieważ powód unieważnienia małżeostwa może stanowid każda

okolicznośd powodująca anormalny stan psychiczny małżonka



hipoteza art. 12 dotyczy tylko choroby psychicznej i niedorozwoju umysłowego

3) źródło zakazu



w art. 12 źródłem zakazu jest sama choroba psychiczna, niezależnie od tego czy w momencie
zawarcia małżeostwa występują jej symptomy
-remisja choroby nie wyklucza możliwości unieważnienia małżeostwa



w art. 15

wyłączenie świadomości ma nastąpid w chwili składania oświadczenia o wstąpieniu w

związek małżeoski

4) konwalidacja



w art. 12 przeszkodę do unieważnienia małżeostwa stanowi ustąpienie choroby psychicznej



w art. 15

małżeostwo staje się niewzruszalne po bezskutecznym upływie przewidzianych przez

ustawę terminów

5) zgoda sądu



zgoda sądu opiekuoczego na zawarcie małżeostwa przez chorego psychicznie lub dotkniętego
niedorozwojem umysłowym eliminuje możliwośd powołania się na wadę braku świadomości w
momencie składania oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeoski

2)Błąd co do tożsamości drugiej strony  w doktrynie dominuje pogląd o wąskim ujęciu pojęcia „tożsamości”
partnera
-hipoteza art. 15

§2 ogranicza się do sytuacji, kiedy jeden z małżonków był przekonany o tym, że związek ten zawarł

z inną osobą niż ta, która w rzeczywistości złożyła drugie oświadczenie woli (błąd co do tożsamości psychofizycznej)
-błąd taki może zaistnied w odniesieniu do, np.:



bliźniaczego rodzeostwa



posłużenia się pełnomocnikiem

3) Groźba  zawarcie małżeostwa pod wpływem groźby oznacza, że nupturient nie miał możliwości swobodnego
podjęcia decyzji i wyrażenia woli w sprawie
-groźba jako podstawa unieważnienia małżeostwa powinna:

1) cechowad się bezprawnością
2) byd na tyle poważna, że składający oświadczenie woli mógł się obawiad, że jemu samemu lub innej osobie

grozi poważne niebezpieczeostwo osobiste

3) groźba pozostaje w związku przyczynowym ze złożonym oświadczeniem o wstąpieniu w związek małżeoski

-groźba może pochodzid od drugiej strony czynności prawnej lub od osoby trzeciej -zagrożonym może byd jedna ze
stron, obie strony lub osoba trzecia
4) Unieważnienie małżeostwa zawartego z wystąpieniem wad oświadczenia woli  unieważnienie małżeostwa
może żądad małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą
-żądanie może byd złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia:

 ustania stanu wyłączającego świadome wyrażanie woli
 wykrycia błędu
 ustania obawy wywołanej groźbą

C. PRZESZKODA DOTYCZĄCA PEŁNOMOCNICTWA

-małżeostwo może zostad unieważnione, jeżeli zostało zawarte przez pełnomocnika:

 mimo braku stosownego zezwolenia sądu
 w razie nieważności pełnomocnictwa
 w razie skutecznego odwołania pełnomocnictwa

-podstawą konwalidacji małżeostwa zawartego mimo usterek pełnomocnictwa jest podjęcie przez małżonków
wspólnego pożycia

D. UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA PO JEGO USTANIU

-zgodnie z art. 18 KRO nie można unieważnid małżeostwa po jego ustaniu
--od tej reguły istnieją dwa wyjątki w przypadku:

a) pokrewieostwa
b) bigamii

-unieważnienie małżeostwa ma w tym przypadku zniesienie skutków prawnych co do powstałej wspólności
majątkowej oraz co do dziedziczenia
-unieważnienie małżeostwa jest również możliwe, jeżeli jeden z małżonków zmarł po wytoczenia powództwa
-w takim wypadku w miejsce zmarłego małżonka ustanawia się kuratora

E. SKUTKI UNIEWAŻNIENIA MAŁŻEŃSTWA

1) Charakter prawny  małżeostwo uważa się zawarte dopóki nie zostanie unieważnione
-wyrok unieważniający ma charakter konstytutywny, tzn. kształtuje nowy stan prawny, lecz niweczy małżeostwo z
mocą wsteczną (ex tunc)
-wyrok jest skuteczny erga omnes
-wyrok wywołuje taki stan, jakby małżeostwa w ogóle nie zawarto – oznacza to, że:

1) przywraca małżonkom ich poprzedni stan cywilny
2) ustaje powinowactwo
3) małżonek, który zmienił nazwisko powraca do poprzedniego nazwiska

-w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami a ich wspólnymi dziedmi oraz między sami małżonkami
regulują przepisy o rozwodzie – oznacza to, że:

1) nie gaśnie domniemanie pochodzenia dzieci z małżeostwa (są one nadal dziedmi małżeoskimi)
2) o władzy rodzicielskiej i o obowiązku utrzymania dziecka sąd orzeka jak przy rozwodzie
3) z chwilą prawomocności orzeczenia ustaje wspólnośd majątkowa i podobnie, jak przy rozwodzie sąd orzeka o

podziale majątku wspólnego

4) sąd orzeka o sposobie korzystanie ze wspólnego mieszkania, o ewentualnym jego podziale
5) sąd orzeka o obowiązku alimentacyjnym między małżonkami

2) Zła wiara przy zawarciu małżeostwa  jeżeli małżonek wiedział o okoliczności będącej podstawą do
unieważnienia małżeostwa, oznacza to że zawarł je w złej wierze
-istnienie złej wiary ocenia się wg stanu w chwili zawarcia małżeostwa
-w orzeczeniu unieważniającym małżeostwo sąd powinien orzec, czy i który z małżonków był w złej wierze

2.4. USTALENIE NIEISTNIENIA I ISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA

A. POWÓDZTWO O USTALENIE NIEISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA

-jeżeli przy zawarciu małżeostwa nie wystąpiły wszystkie konieczne przesłanki wskazane w art. 1 KRO małżeostwo nie
jest zawarte:

1) małżeostwo zawierane przed kierownikiem USC nie wywołuje skutków prawnych, gdy:

a) strony nie były różnej płci
b) oświadczenia nie złożono jednocześnie
c) oświadczenia złożono przed osobą nie będącą kierownikiem USC ani jego zastępcą
d) treścią oświadczenia nie było wstąpienie w związek małżeoski
e) osoba składająca oświadczenie za kogoś innego nie była prawidłowo ustanowionym pełnomocnikiem

2) małżeostwo zawierane przed duchownym nie wywołuje skutków prawnych, gdy:

a) nie dopełniono przesłanek z art. 1 KRO
b) nie wystąpiła przesłanka zawarcia małżeostwa wyznaniowego
c) nie sporządzono aktu małżeostwa

-orzeczenie ustalające nieistnienie małżeostwa ma charakter deklaratoryjny
-małżeostwo w ogóle nie powstało, a zatem:

 nie powstało powinowactwo
 dzieci zrodzone z tego związku są pozamałżeoskie
 pomiędzy małżonkami nie powstała ustawowa wspólnośd majątkowa
 nie powstaje obowiązek alimentacyjny

B. POWÓDZTWO O USTALENIE ISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA

-jeżeli nie uchybiono żadnej z przesłanek konicznych, lecz nie sporządzono aktu małżeostwa, małżeostwo jest
zawarte, ale nie można udowodnid jego istnienia
-powództwo o ustalenie istnienia małżeostwa jest dopuszczalne w razie braku dokumentu co do małżeostwa
wyznaniowego zawartego przed unifikacją prawa małżeoskiego, tj. przed 1945r.

-powództwo takie ma podstawę w art. 189 KPC i może je wytoczyd każdy, kto ma w tym interes prawny oraz
prokurator

-w pozostałych przypadkach stosuje się ustalenie treści aktu małżeostwa przez sąd w postępowaniu nieprocesowym

C. UNIEWAŻNIENIE AKTU MAŁŻEŃSTWA

-unieważnienia aktu małżeostwa dokonuje sąd w postępowaniu nieprocesowym, jeżeli zaistnieją 2 przesłanki:

a) akt stwierdza zdarzenie niezgodne z prawą i
b) wskutek uchybieo przy sporządzaniu aktu zmniejszyła się jego moc dowodowa

-wniosek o unieważnienie małżeostwa może wnieśd każdy zainteresowany, kierownik USC oraz prokurator

§3. PRAWA I OBOWIĄZKI MAŁŻONKÓW

3.1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

-nowy stan cywilny, tj. status męża i żony powoduje, że zakres korzystania z wolności osobistej przez małżonków
nieco się zmienia
-chodzi o te skutki zawarcia małżeostwa, które:

a) dotyczą miejsca zamieszkania małżonków
b) dotyczą ich nazwiska
c) nakładają na małżonków określone obowiązki o charakterze osobistym, tj. wspólnego pożycia,

wierności, pomocy, lojalności

d) nakładają obowiązki o charakterze majątkowym, np. przyczynianie się do utrzymania rodziny

-prawa i obowiązki małżonków mają charakter praw podmiotowych, lecz różnią się od konstrukcji praw
podmiotowych z KC

-prawa osobiste małżonków nie wynikają ze zobowiązania stron, ale są rezultatem szczególnego aktu
prawnego jakim jest zawarcie małżeostwa
-naruszenie tych praw i obowiązków nie podlega bezpośredniej sankcji, nie jest możliwa również ich
realizacja przy użyciu środków egzekucyjnych

1) Zasada równości  KRO opiera się na konstytucyjnej zasadzie równości kobiety i mężczyzny
-żaden z małżonków nie korzysta z ustawowo określonej przewagi w stosunkach rodzinnych
-oboje małżonkowie mają równe prawa i obowiązki względem siebie i względem założonej rodziny
2) Rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny  równouprawnienie małżonków może niekiedy utrudniad
rozwiązywanie spraw ważnych dla rodziny
-w razie braku porozumienia odnośnie istotnych spraw małżonkowie mogą zwrócid się do sądu o rozstrzygnięcie (art.
24 KRO)

-KRO nie definiuje pojęcia „istotnych spraw”
-są to sprawy dotyczące funkcjonowania rodziny oraz sprawy dotyczące organizacji życia rodzinnego
-pojęciem „istotnych spraw” nie są objęte sprawy, które KRO rozstrzyga expressis verbis, np.

a) sprawy zarządu majątkiem wspólnym małżonków
b) istotne sprawy dotyczące dziecka wspólnego
c) sprawy majątkowe małżonków wynikające z obowiązującego ich ustroju majątkowego
d) sprawy natury osobistej, w których decyzja małżonka może byd zastąpiona orzeczeniem sądu

-rozstrzygnięcie sądu wydane na podstawie art. 24 KRO nie ma charakteru sprawy osądzonej
-orzeczenie to nie może byd egzekwowane

-sami małżonkowie nie są nim związani i mogą się później porozumied co do innego sposobu załatwienia
sprawy

3.2. PRAWA I OBOWIĄZKI NIEMAJĄTKOWE

-zakres niemajątkowych obowiązków małżonków obejmuje trzy podstawowe ciążące na nich powinności:

1) powinnośd wspólnego pożycia
2) powinnośd wzajemnej pomocy
3) powinnośd wierności

-niewywiązywanie się przez jednego z małżonków z tych obowiązków może prowadzid do rozwiązania małżeostwa,
jeżeli prowadzi ono do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeoskiego
-wśród niemajątkowych praw małżonków mieszczą się dwa uprawnienia:

1) uprawnienie do wspólnego rozstrzygania przez nich o istotnych sprawach rodziny
2) uprawnienie do decydowanie o kształcie własnego nazwiska, jakie będą nosid po zawarciu małżeostwa

A. WSPÓLNE POŻYCIE, MIEJSCE ZAMIESZKANIA

-w ramach wspólnego pożycia małżonków wyróżnia się 3 więzi:

1) fizyczną
2) duchowną
3) ekonomiczną

1) Więź duchowna jej nawiązanie polega na stworzeniu pomiędzy partnerami odpowiadającego im zespołu
wzajemnych, dodatnich względem sobie uczud, np. miłośd, serdecznośd, szacunek, przywiązanie

-więzi duchownej nie można narzucid małżonkom
-jej zakres jest zindywidualizowany
2) Więź fizyczna wyrazem więzi fizycznej małżonków są kontakty seksualne -dzięki zbliżeniom seksualnym
małżonkowie realizują prokreacyjną funkcję rodziny -więź fizyczna jest prawem małżonków, a nie ich obowiązkiem
3) Więź ekonomiczna przejawia się przede wszystkim prowadzeniem wspólnego domowego gospodarstwa
-jest to możliwe, gdy małżonkowie mieszkają razem (nie chodzi tu o formalne zamieszkiwanie w jednym miejscu)
-przejściowa, uzgodniona przez małżonków przerwa w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego nie jest
podstawą do stwierdzenia, że doszło do zerwania więzi ekonomicznej
4) Miejsce zamieszkania  wspólne pożycie wymaga na ogół wspólnego zamieszkania małżonków (chodzi o
faktyczne wspólne zamieszkanie)
-miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowośd, w której przebywa ona z zamiarem stałego pobytu
-czasowe przebywanie małżonków w oddzielnych mieszkaniach utrudnia wspólne pożycie, ale nie musi powodowad
osłabienia więzi psychicznej

B. OBOWIĄZEK WIERNOŚCI

-obowiązek ten jest rezultatem związania z drugą osobą całego życia osobistego człowieka, które wyklucza osoby
trzecie spoza najbardziej intymnych kontaktów, przede wszystkim stosunków seksualnych
-zakres obowiązku wierności obejmuje zarówno stosunki fizyczne z inną osobą, jak i inne przejawy więzi
emocjonalno-erotycznej z inną osobą
-w obowiązku zachowywania wierności małżeoskiej mieści się zakaz powstrzymywania się od jakichkolwiek
zachowao, które mogłyby sprawiad uzasadnione wrażenie dopuszczenia się zdrady przez współmałżonka, np.



utrzymywanie kontaktów seksualnych z inną osobą



poddanie się przez kobietę, bez zgody męża, zabiegowi in vitro z użyciem nasienia obcego mężczyzny

C. OBOWIĄZEK WZAJEMNEJ POMOCY I WSPÓŁDZIAŁANIA

-pomoc i współdziałanie małżonków mogą dotyczyd zarówno sfery duchowej, jak i sfery materialnej
-małżonkowie powinni okazywad sobie pomoc w chorobie oraz w chwilach bolesnych przeżyd
-inny rodzaj pomocy polega na ułatwieniu pracy zarobkowej drugiego małżonka

D. NAZWISKO MAŁŻONKÓW

-dawniej obowiązywała reguła, wg której zawarcie małżeostwa powodowało automatyczne przyjęcie przez żonę
nazwiska męża
-po nowelizacji KRO w 1998r. wprowadzono rozwiązanie pozostawiające woli małżonków sprawę wyboru nazwiska
-małżonkowie tym samym mogą:

a) nosid wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich
b) zachowad swoje dotychczasowe nazwisko
c) do dotychczasowego nazwiska dołączyd nazwisko współmałżonka, lecz tak utworzone nazwisko nie może

składad się z więcej niż z dwóch członów (o kolejności członów decydują również sami małżonkowie)

-oświadczenie dotyczące wyboru nazwiska małżonkowie składają przy zawarciu małżeostwa lub bezpośrednio po
jego zawarciu
-oświadczenie takie można złożyd najpóźniej do momentu ustanowienia samego aktu małżeostwa
-wobec braku oświadczeo małżonkowie zachowują swoje dotychczasowe nazwiska

3.3. PRAWA I OBOWIĄZKI MAJĄTKOWE

A. OBOWIĄZEK PRZYCZYNIANIA SIĘ DO UTRZYMANIA RODZINY

-konkretyzacją obowiązku współdziałania małżonków na płaszczyźnie majątkowej jest obowiązek obojga małżonków
do wspólnego zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 KRO)
-chodzi o zapewnienie grupie rodzinnej warunków bytu, tj.:

 mieszkania
 kosztów prowadzeni wspólnego gospodarstwa domowego
 zaspokojenia potrzeb poszczególnych członków rodziny

-małżeoski obowiązek utrzymania rodziny ma na celu zapewnienie wszystkim członkom rodziny zaspokojenia potrzeb
na podobnym poziomie
-obowiązek z art. 27 KRO ma charakter obowiązku alimentacyjnego
1) Przesłanki  wykonanie obowiązku wspólnego utrzymania rodziny zależy od podobnych przesłanek, jakie KRO
wyznacza w odniesieniu do obowiązku alimentacyjnego rodziców względem niesamodzielnego dziecka, tj. stosownie
do sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych oraz odpowiednio do potrzeb rodziny
-opuszczenie wspólnego gospodarstwa nie powoduje ustania obowiązku przyczyniania się do utrzymania rodziny
-w razie separacji faktycznej małżonków niemających na utrzymaniu dzieci obowiązek z art. 27 KRO istnieje, jednak
jego zakres zależy od okoliczności sprawy
-w tej sytuacji obowiązek polega na dostarczaniu środków utrzymania drugiemu małżonkowi

-orzeczenie sądu o separacji małżonków powoduje ustanie obowiązku przyczyniania się do utrzymania rodziny na
podstawie art. 27 KRO

-sąd w takiej sytuacji orzeka o alimentach między małżonkami oraz o obowiązku alimentacyjnym rodziców
względem dzieci

2) Wykonanie obowiązku  dla wykonania obowiązku utrzymania rodziny uprawnionemu małżonkowi przysługuje
roszczenie podobne do roszczenia alimentacyjnego, które rozpatruje sąd cywilny w procesie

-zasądzając żądaną kwotę na wspólne potrzeby rodziny, sąd uwzględnia również potrzeby pozwanego
małżonka

-w art. 28 KRO przewidziano nadzwyczajny i uproszczony tryb uzyskania od zobowiązanego małżonka środków
utrzymania

-sąd może w postępowaniu nieprocesowym nakazad, aby wynagrodzenie za pracę albo inne należności
przypadające małżonkowi były wypłacane w całości lub w części do rąk drugiego małżonka
-sąd powinien mied również na względzie potrzeby małżonka-dłużnika

3) Korzystanie z mieszkania  niezależnie od ustroju majątkowego małżonek nie mający własnego tytułu prawnego
do mieszkania (np. najem, własnośd, służebnośd osobista) jest uprawniony do korzystania z niego w celu
zaspokojenia potrzeb rodziny
-analogiczne uprawnienie dotyczy korzystania przez oboje małżonków z przedmiotów urządzenia domowego, chodby
należały tylko do jednego z nich

B. UPOWAŻNIENIE DO DZIAŁANIA ZA WSPÓŁMAŁŻONKA

-art. 29 KRO upoważnia małżonka do działao za drugiego w sprawach zwykłego zarządu jego majątkiem osobistym,
jeżeli on sam nie może działad z powodu przemijającej przeszkody
-jeden z małżonków jest zatem przedstawicielem ustawowym drugiego małżonka w zakresie wskazanym w art. 29
1) Zakres  upoważnienie dotyczy tylko i wyłącznie zwykłego zarządu majątkiem osobistym, a nie majątkiem
wspólnym małżonków, czyli np. pobranie wynagrodzenia za pracę, pobranie czynszu najmu, zapłacenie podatku
2) Przesłanki  ustawowe upoważnienie do działania w imieniu drugiego małżonka jest możliwe tylko wtedy, gdy
zostają spełnione następujące przesłanki:

1) małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu
2) istnieje przemijająca przeszkoda uniemożliwiająca małżonkowi osobiste działanie, np. choroba, przebywanie

w areszcie, wyjazd

3) małżonek ten nie wyraził w tej kwestii sprzeciwu (względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli im

był wiadomy)

C. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SOLIDARNA MAŁŻONKÓW

-niezależnie od ustroju majątkowego, w jakim pozostają małżonkowie, są oni odpowiedzialni solidarnie za
zobowiązania zaciągnięte dla zaspokojenia potrzeb rodziny
-KRO nie zawiera definicji zwykłych potrzeb rodziny

-przyjmuje się, że są to powtarzające się potrzeby w zakresie mieszkania, żywności, odzieży, ochrony
zdrowia, nieluksusowych rozrywek, wypoczynku, wychowania dzieci, itd.

-z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków wyłączyd odpowiedzialnośd solidarną
-w takim przypadku odpowiedzialności ponosi małżonek, który zaciągnął zobowiązanie
-zerwanie wspólnego pożycia nie powoduje ustania odpowiedzialności solidarnej, ponieważ małżonkowie są nadal
zobowiązani do zaspokajania potrzeb rodziny

§4. USTROJE MAJĄTKOWE MAŁŻEŃSKIE

4.1. POJĘCIE I RODZAJE

-istnieją dwa rodzaje stosunków majątkowych między małżonkami:

1) stosunki powstające wskutek zawarcia małżeostwa, jednak powiązane ze wzajemnymi prawami i

obowiązkami małżonków, np. obowiązek dostarczania środków utrzymania, odpowiedzialnośd za
zobowiązania zaciągnięte dla zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny

2) stosunki majątkowe między małżonkami w zakresie wzajemnej sytuacji majątków obojga małżonków

Małżeoski ustrój majątkowy  zespół zasad wynikających z przepisów lub z postanowieo małżeoskiej umowy
majątkowej, określających pozycję każdego z małżonków względem poszczególnych mas majątkowych
-dotyczą one:

a) majątków, którymi małżonkowie dysponowali jeszcze przed zawarciem małżeostwa
b) majątku nabytego w trakcie trwania małżeostwa

-ustrój majątkowy w jakim funkcjonuje dane małżeostwo może wynikad z:

1) przepisów ustawy (ustawowy ustrój majątkowy)

-funkcjonowanie w takim ustroju jest udziałem małżonków:

a) którzy nie zawarli umowy majątkowej

b) których ustrój majątkowy nie został zdeterminowany orzeczeniem sądu
c) którzy żyjąc w umownym ustroju majątkowym, kolejną czynnością prawną przywrócili ustawową

wspólnośd majątkową

2) zawarcia przez małżonków umowy majątkowej zwanej intercyzą (ustrój umowny)

-możnośd kształtowania sytuacji majątkowej przez małżonków pozwala na zastąpienie ustawowego ustroju
majątkowego jednym z wariantów ustroju ustawowego, który może polegad na:

a) rozszerzeniu wspólności wynikającej z ustawy
b) ograniczeniu wspólności ustawowej
c) wyłączeniu wspólności majątkowej całkowicie i ustanowieniu ustroju rozdzielności majątkowej
d) ustanowieniu ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków

3) wydania przez sąd orzeczenia o zniesieniu wspólności na podstawie art. 52 KRO (ustrój przymusowy)
4) z mocy prawa w przypadku orzeczenia o:

(ustrój przymusowy)

a) separacji
b) ubezwłasnowolnieniu
c) ogłoszeniu upadłości przez jednego z małżonków

4.2. USTRÓJ WSPÓLNOŚCI USTAWOWEJ

A. POWSTANIE

-wspólnośd ustawowa powstaje z mocy samego prawa z chwilą zawarcia małżeostwa, jeżeli małżonkowie wcześniej
nie zawarli umowy majątkowej
-wspólnośd ustawowa nie powstanie jeżeli:

 jeden z małżonków był w tym czasie ubezwłasnowolniony
 ogłoszono upadłośd jednego z małżonków
 małżonkowie zawarli wcześniejszą umowę majątkową (intercyzę)

-wspólnośd ustawowa powstaje również:

 po zniesieniu separacji
 po umorzeniu/ukooczeniu/uchyleniu postępowania upadłościowego
 po uchyleniu ubezwłasnowolnienia

B. WSPÓLNOŚĆ USTAWOWA A MAJĄTKI MAŁŻONKÓW

-wspólnośd ustawowa oznacza system regulujący stosunki między małżonkami ze względu na ich uprawnienia do
poszczególnych praw majątkowych
-prawa te mogą należed do:

a) majątku wspólnego
b) majątku osobistego (odrębnego) każdego z małżonków

wspólnośd majątkowa ≠ majątek wspólny

-wspólnośd majątkowa może istnied bez majątku wspólnego
-w systemie ustawowej wspólności mogą istnied 3 majątki (masy majątkowe):

1) majątek wspólny
2) majątek osobisty męża
3) majątek osobisty żony

1) Majątek wspólny  wspólnośd ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeostwa
przez oboje małżonków lub przez jednego z nich
-o wejściu w skład majątku wspólnego decyduje zatem chwila nabycia
-majątek wspólny tworzą przede wszystkim:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków

-wynagrodzenie to wynika ze stosunku pracy, działalności gospodarczej na własny rachunek, umowy o dzieło
itd.
-stroną takiego stosunku jest tylko jeden małżonek, a zatem roszczenie o wynagrodzenie jeszcze
nieotrzymane należy do majątku osobistego małżonka

2) dochody z majątku wspólnego i z majątku osobistego każdego z małżonków

-dochodem z majątku wspólnego jest wszelka korzyśd z tego majątku, chodby osiągnięta kosztem
zmniejszenia lub utraty jego substancji
-dochody z majątku osobistego wchodzą do majątku wspólnego dopiero po ich pobraniu, np. premia
związana z wkładem oszczędnościowym jednego z małżonków
-do majątku wspólnego wchodzą również dochody z kapitału (odsetki), chociażby sama lokata była
własnością tylko jednego z małżonków

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z

małżonków

-przy zawieraniu umowy z funduszem emerytalnym członek musi złożyd pisemne oświadczenie o stosunkach
majątkowych istniejących między nim a jego małżonkiem
-w razie rozwiązania/unieważnienia małżeostwa powodującego ustanie wspólności majątkowej środki
zgromadzone w otwartym funduszu ulegają podziałowi majątku wspólnego i są przekazywane byłym
małżonkom

4) przedmioty majątkowe nabyte przez jednego z małżonków w drodze dziedziczenia/zapisu/darowizny, ale z

dokonanym przez spadkodawcę/darczyocę zastrzeżeniem, że mają one stanowid przedmiot majątku
wspólnego obu stron

5) renta należna poszkodowanemu małżonkowi z powodu wywołanej uszkodzeniem ciała lub rozstrojem

zdrowia całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego
potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłośd

6) korzyści uzyskane przez jednego z małżonków z przysługujących mu praw autorskich i praw pokrewnych,

praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy

7) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie

ubezpieczeo społecznych (1998r.)

-w czasie trwania małżeostwa, każdy z małżonków może wytoczyd powództwo o ustalenie przynależności
określonego przedmiotu, jako składnika majątku wspólnego
2) Majątek osobisty  skład majątku osobistego wyznacza art. 31 KRO, zaliczając do niego te przedmioty (prawa)
majątkowe, które nie należą do majątku wspólnego

-majątek osobisty obejmuje zatem przedmioty, które małżonkowie nabyli przed powstaniem wspólności
ustawowej, tj. najczęściej przed zawarciem małżeostwa

-ponadto do majątku osobistego należą przedmioty (prawa) majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności, a
wskazane w art. 33 pkt 1-10:

1) przedmioty majątkowe nabyte przez małżonka jeszcze przed powstaniem wspólności

-decydujące znaczenie ma moment powstania wspólności, a nie chwila zawarcia małżeostwa
-oba te zdarzenia nie muszą byd bowiem czasowo tożsame, ze względu na możliwośd umownego
uregulowania małżeoskich stosunków majątkowych

2) składniki majątkowe uzyskane w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny, chyba że spadkodawca lub

darczyoca inaczej postanowił
-należy tu pamiętad o wyjątku z art. 34 KRO

3) prawa majątkowe wynikające wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom
4) składniki majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków

-takiego wymogu nie spełnia żaden składnik majątkowy o podwójnym lub wielorakim przeznaczeniu (np.
biżuteria, traktowana zgodnie przez obu małżonków jako lokata kapitału)

5) prawa niezbywalne, ale wyłącznie te, które mogą przysługiwad tylko jednej osobie (np. roszczenia

alimentacyjne)
-korzyści uzyskane z tych praw stanowią już jednak częśd majątku wspólnego małżonków

6) odszkodowanie za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, jak i zadośduczynienia za doznaną

przez małżonka krzywdę, z wyłączeniem wcześniej wspomnianych wyżej rent

7) niewymagalne jeszcze, a także wymagalne już, ale jeszcze niezrealizowane wierzytelności o wynagrodzenie

za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej małżonka

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia, a więc uzależnione do pewnych

osobistych predyspozycji małżonka

9) majątkowe prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny

stanowi inaczej (tzw. zasada surogacji), np. Mąż sprzedaje samochód nabyty w drodze dziedziczenia i za
uzyskane pieniądze zakupuje działkę letniskową (działka należy wówczas do majątku osobistego)

C. ZARZĄD MAJĄTKIEM WSPÓLNYM

1) Pojęcie zarządu  zarząd są to działania w sferze prawnej innej osoby
-przez zarząd należy rozumied:

a) wszelkie działania faktyczne niezbędne dla wykonywania praw objętych wspólnością
b) czynności prawne dotyczące majątku wspólnego prowadzące do nabycia prawa, rozporządzania nim,

zaciągnięcia zobowiązania, przeniesienia posiadania rzeczy

c) czynności zmierzające do zachowania wspólnego prawa, w tym także czynności procesowe w postępowaniu

sądowym i administracyjnym

-na zarząd składają się zatem czynności:

a) prawne (np. wynajęcie pomieszczenia osobie trzeciej)

b) procesowe (w tym zachowawczych, np. wystąpienie z roszczeniem windykacyjnym)
c) faktyczne, jeżeli dotyczą one już istniejących składników majątku wspólnego

-w art. 36 KRO ustawodawca doprecyzował pojęcie zarządu stwierdzając, że obejmuje on czynności, które dotyczą
przedmiotów majątkowych należących do majatku wspólnego

2) Podstawowe zasady zarządzania przez małżonków wspólnym majątkiem  każdy z małżonków może zarządzad
majątkiem wspólnym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej

-wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku
wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania majątku wspólnego

-tym samym ustawodawca zachował autonomię każdego z małżonków w zarządzaniu majątkiem
-autonomia ta została wyłączona jednak w trzech sytuacjach:

1) w odniesieniu do przedmiotów majątku wspólnego służących tylko jednemu małżonkowi do wykonywania

zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej  przedmiotami tymi małżonek ten może zarządzad
samodzielnie
-w tym wypadku współmałżonek otrzymał jedynie możliwośd dokonywania niezbędnych, bieżących
czynności wymienionymi przedmiotami w razie przemijającej przeszkody dotyczącej pierwszego małżonka

2) sprzeciw małżonka  sprzeciw ten nie jest skuteczny w odniesieniu do samodzielnej czynności

współmałżonka, dokonanej:

a) w zakresie bieżących spraw życia codziennego lub
b) zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny lub
c) podejmowanej w ramach działalności zarobkowej

-skutecznośd sprzeciwu została dodatkowo uzależniona od tego, czy współmałżonek mógł zapoznad się ze
sprzeciwem przed dokonaniem czynności prawnej

3) ograniczenie wynikające z art. 37 §1 KRO  ustawodawca wymienia tu czynności, dla których dokonania

zawsze jest niezbędna zgoda współmałżonka; są to czynności prawne:

a) prowadzące do zbycia/obciążenia/odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego
b) prowadzące do zbycia/obciążenia/odpłatnego nabycia każdego prawa rzeczowego, którego

przedmiotem jest budynek lub lokal (np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu)

c) prowadzące do zbycia/obciążenia/odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub

przedsiębiorstwa

d) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (np.

okolicznościowe darowizny z okazji wydarzeo osobistych, sakralnych)

-skutki czynności dokonanej bez zgody współmałżonka mogą byd różne:

a) czynności jednostronne – są nieważne

-w tym przypadku zgoda małżonka musi byd wyrażone przed, a najpóźniej w momencie dokonania
takiej czynności

b) czynności dwustronne (umowy) – mimo zawarcia ich bez zgody współmałżonka mogą się okazad

skuteczne:



kontrahent, który na podstawie takiej czynności nabył prawo lub został zwolniony ze
zobowiązania, podlega ochronie przewidzianej w przepisach dotyczących osób, które w
dobrej wierze dokonały czynności prawnych z osobą nieuprawnioną do rozporządzania
prawem
-w tym przypadku dobra wiara będzie oznaczała usprawiedliwiony okolicznościami brak
świadomości kontrahenta jednego z małżonków, że ten pozostaje w związku małżeoskim
albo przeświadczenie, że rzecz ruchoma stanowi składnik majątku osobistego drugiej strony
mowy



dokonana czynnośd może zostad potwierdzona przez współmałżonka
-czynnośd będzie zatem czynnością kulejącą (negotium claudicans)
-kontrahent może wyznaczyd małżonkowi termin do potwierdzenia czynności
-w przypadku braku potwierdzenia lub niezachowania terminu, czynnośd prawna staje się
bezwzględnie nieważna

3) Rola sądu  realizacja zasady współdziałania przez małżonków w zarządzaniu ich wspólnym majątkiem może
napotkad na przeszkody
-małżonek, któremu zależy na dokonaniu czynności może się ubiegad o stosowne zezwolenie sądu rejonowego,
którego ten udziela w postępowaniu nieprocesowym
-zezwolenie zastępuje brakującą zgodę współmałżonka lub niweczy konsekwencje jego sprzeciwu
-sąd udzieli zezwolenia jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny

-kompetencja sądu została ograniczona do udzielenia/odmowy udzielenia zezwolenia na dokonanie
czynności
-zezwolenia takiego nie można utożsamiad ze zgodą udzielaną ex post

-ustawodawca wyróżnił tutaj 3 sytuacje:

1) jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej w art. 37 §1 KRO

-oświadczenie takie może byd złożone w dowolnej formie

2) porozumienie się z małżonkiem napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody

-za przeszkodę należy uznad np. jego pobyt w nieznanym miejsc;, zaburzenia psychiczne wykluczające
możliwośd porozumienia się z nim w taki sposób, by zrozumiał istotę i znaczenie czynności;
-na wnioskodawcy spoczywa ciężar udowodnienia faktu istnienia takiej okoliczności
-sąd ocenia natomiast czy taka okolicznośd jest trudną do przezwyciężenia przeszkodą

3) małżonek sprzeciwia się dokonaniu jakiejkolwiek czynności zarządu

-ustawodawca umożliwia trwałą zmianę przez sąd zasad zarządzania wspólnym majątkiem

-w przypadku zaistnienia ważnych powodów, sąd może wykorzystad alternatywnie lub kumulatywnie następujące
formy ingerencji:

a) pozbawid jednego z małżonków uprawnienia do wykonywania samodzielnego zarządu majątkiem

wspólnym – w tym przypadku sąd może orzec o utracie uprawnienia jednego z małżonków do
samodzielnego dokonywania czynności zarządu całym lub częścią wspólnego majątku
-w razie wydania takiego postanowienia każda czynnośd dokonana w wyłączonym zakresie będzie
bezwzględnie nieważna
-małżonek pozbawiony uprawnienia do samodzielnego zarządu zachowuje prawo do wyrażania
zgody na dokonywane przez współmałżonka czynności z zakresu art. 37, chyba że sąd postanowi
inaczej

b) postanowid, że dla dokonania czynności wskazanej w art. 37 §1 KRO zamiast zgody małżonka będzie

wymagane zezwolenie sądu
-postanowienie sądu będzie dotyczyło wszystkich czynności objętych zakresem art. 37 §1 KRO

-w razie zmiany okoliczności postanowienia te mogą byd uchylone

-sprawy takie należą do właściwości sądów rejonowych, które rozpatrują je zawsze na wniosek w
postępowaniu nieprocesowym

-za ważny powód sąd może uznad:

 niewłaściwe wykorzystywanie przez jednego z małżonków przyznanych mu w art. 36

i 37 KRO uprawnieo w

zakresie zarządzania wspólnym majątkiem

 ustawiczne odmawianie zgody na czynności, których dokonanie byłoby korzystne dla rodziny
 samodzielne zarządzanie majątkiem, bez zgody współmałżonka w sposób godzący w interesy rodziny

D. PRZESUNIĘCIA MAJĄTKOWE MIĘDZY RÓŻNYMI MAJĄTKAMI MAŁŻONKÓW

1) Przeniesienie przedmiotów majątkowych z majątku osobistego do majątku wspólnego  aprobowaną formą
dokonywania takich przesunięd jest umowne przeniesienie określonych składników z osobistego majątku małżonka
do wspólnego majątku małżonków
-obowiązuje tu zasada swobody umów, swoboda ta ma jednak swoje granice:

-niedopuszczalnym jest umowne przeniesienie do majątku wspólnego przysługujących jednemu z
małżonków:

 przedmiotów nabytych przez niego w drodze dziedziczenia/darowizny/zapisu, jeżeli

spadkodawca/darczyoca jednoznacznie zastrzegł, że nie wejdą one do wspólności praw
niezbywalnych

 praw majątkowych, które wynikają ze wspólności łącznej podległej odrębnym przepisom
 praw niezbywalnych, które mogą przysługiwad tylko jednej osobie
 wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia
 niewymagalnych jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności

zarobkowej jednego z małżonków

-w odniesieniu bowiem do tych przedmiotów obowiązuje bezwzględny zakaz obejmowania ich ustrojem
jakiejkolwiek wspólności
-czynności dotyczące innych składników majątku osobistego będą ważne

2) Przesunięcie przedmiotów majątkowych z majątku wspólnego do majątku osobistego  przesunięcia te
dokonywane są w drodze indywidualnych umów

4.3. UMOWNE USTROJE MAŁŻEŃSKIE

1) Pojęcie  małżonkowie mogą zawrzed umowę, w której swoje stosunki majątkowe normują odmiennie od
ustroju ustawowego

-umowy te mogą byd swobodnie kształtowane przez małżonków zgodnie z zasadą swobody umów
-umowy majątkowa ma charakter:

a) organizacyjny, jeżeli zawierana jest przez przyszłych małżonków
b) modyfikujący, jeżeli jest zawierana w czasie trwania małżeostwa

-umowa określa strukturę stosunków majątkowych, które wchodzą w skład ustroju majątkowo-małżeoskiego
-umowa majątkowa może byd zmieniona/rozwiązana
2) Rodzaje ustrojów  odnośnie umowy majątkowej obowiązuje zasada swobody umów, ale podlega ona
ograniczeniom ze względu na potrzebę zachowania pewności obrotu
-umowa zatem może wspólnośd majątkową:

a) rozszerzyd
b) ograniczyd
c) wyłączyd

-niedopuszczalnym jest ustalenie ustroju umownego, który łączyłby różne elementy wspólności i rozłączności
majątkowej

Wspólnośd rozszerzona

-obejmuje przedmioty (prawa majątkowe), które wg zasad ustroju ustawowej wspólności należą do majatku
osobistego

-małżonkowie mogą włączyd do wspólności ustawowej przedmioty nabyte przez nich przed zawarciem małżeostwa,
a także przedmioty należące z mocy ustawy do majątku osobistego
-KRO wprowadza jednak pewne ograniczenia co do rozszerzenia wspólności
-są to bezwzględne zakazy (ius cogens) objęcia wspólnością:

1) przedmiotów majątkowych, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu

lub darowizny

2) praw majątkowych, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom
3) praw niezbywalnych
4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, jeżeli

nie wchodzą one do wspólności ustawowej

5) niewymagalnych jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę albo z tytułu innej działalności

zarobkowej każdego z małżonków

-umowa rozszerzająca wspólnośd może działad:

a) tylko na przyszłośd – do majątku wspólnego wejdą w tym wypadku tylko przedmioty nabyte po zawarciu

umowy małżeoskiej

b) z mocą wsteczną – w skład majątku wspólnego wejdą przedmioty należące wcześniej do majątku osobistego

-do wspólności umownej stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej

Wspólnośd ograniczona

-polega na tym, że małżonkowie w drodze umowy wyłączają z majatku wspólnego określone rodzajowo przedmioty
(prawa) majątkowe, np. wynagrodzenie za pracę, dochody z majątku osobistego
-wyłączenie może nastąpid na przyszłośd lub z mocą wsteczną
-ograniczenie nigdy nie może prowadzid do całkowitego zniesienia wspólności majątkowej

Rozdzielnośd majątkowa

-polega na tym, że istnieją tylko majątki osobiste małżonków (nie ma majątku wspólnego)
-rozdzielnośd majątkowa może byd:

1) rozdzielnością pełną i trwałą  w razie ustania małżeostwa lub zniesienia ustroju rozdzielności majątkowej

małżonkowie zachowują swój dotychczasowy majątek
-każdemu z małżonków przysługuje roszczenie o ewentualny zwrot nakładów dokonanych z majątku
osobistego na majątek osobisty drugiego małżonka

2) rozdzielnością majątkową z wyrównaniem dorobków  rozdzielnośd polega na tym, że w czasie jej trwania

małżonkowie posiadają tylko majątek osobisty, natomiast po ustaniu tego ustroju (np. zawarciu umowy)
pojawi się obowiązek wyrównania dorobków obojga małżonków
-wyrównania dorobku może żądad każdy z małżonków, a w razie jego śmierci – również jego spadkobiercy
-wyrównania dorobku można żądad tylko po ustaniu tego ustroju majątkowego
-sąd na żądanie jednego z małżonków może zmniejszyd obowiązek wyrównania dorobku ze względu na
ważne powody, np. naganna postawa życiowa jednego z małżonków, trwonienie majątku

-ustrój ten małżonkowie mogą wprowadzid:

a) przed zawarciem małżeostwa  małżonkowie zachowają wówczas swoje majątki nabyte do chwili zawarcia

małżeostwa oraz majątki nabyte po jego zawarciu
-każdy z małżonków sprawuje samodzielnie zarząd nad swoim majątkiem i swobodnie nim rozporządza

b) w czasie trwania małżeostwa  wspólnośd majątkowa ustaje w chwili sporządzenia umowy lub w chwili

wskazanej w samej umowie
-majątek wspólny ulega podziałowi, a przypadające każdemu z małżonków przedmioty majątkowe wchodzą
do ich majątków osobistych

-mimo rozdzielności majątkowej współmałżonkowie mogą byd współwłaścicielami rzeczy na podstawie przeporów
KC
3) Skutecznośd umów wobec osób trzecich  małżonkowie mogą powoływad się na umowę majątkową tylko
wtedy, gdy fakt zawarcia umowy i jej rodzaj był znany osobom trzecim
-ciężar dowodu, że osoba trzecia wiedziała o umowie, spoczywa na małżonkach, którzy z tego faktu wywodzą skutki
prawne

-jeżeli osoba trzecia nie wiedziała o istnieniu umowy majątkowej, umowa ta nie wpływa na jej prawa i może
ona zaspokoid swoje roszczenia z przedmiotów majątkowych tak, jakby umowa nie została zawarta
-ochrona osób trzecich dotyczy wszelkiego rodzaju wierzytelności

-małżonkowie mogą powoład się względem osoby trzeciej na skutki umowy majątkowej tylko co do stosunku
prawnego, który powstał po zawarciu umowy

-jeżeli osoba trzecia w chwili powstania stosunku prawnego nie wiedziała o zawarciu i rodzaju umowy,
umowa jest względem niej bezskuteczna

-szczególny rodzaj ochrony jest przewidziany w razie rozszerzenia wspólności
-w takim wypadku zwiększa się również zakres odpowiedzialności majątkiem wspólnym

-wierzyciel jednego z małżonków może żądad zaspokojenia z majątku wspólnego także wtedy, gdy
wierzytelnośd powstała przed zawarciem związku małżeoskiego lub przed umownym rozszerzeniem
wspólności majątkowej

4) Forma umowy  umowa powinna byd zawarta w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem)
-umowa może byd zawarta przed zawarciem małżeostwa lub w czasie jego trwania
5) Zmiana lub rozwiązanie umowy  małżonkowie mogą dokonywad zmian umowy majątkowej w granicach, jakie
wyznacza art. 47 KRO; zmiana może mied zatem dwojaki charakter:

a) może dotyczyd rodzaju umowy majątkowej, np. małżonkowie odstępują od wspólności rozszerzonej i

przyjmują wspólnośd ograniczoną

b) może polegad na włączeniu do wspólności rozszerzonej dalszych przedmiotów majątkowych albo na dalszym

ograniczeniu istniejącej już wspólności

-w tym zakresie zmienia się również ochrona osób trzecich: (odpowiednio)

a) umowa będzie skuteczna tylko wtedy, gdy była wiadoma osobom trzecim
b) poszerzenie/ograniczenie majątku jest skuteczne względem osób trzecich niezależnie od tego czy wiedziały o

tej zmianie

-rozwiązanie umowy majątkowej jest dopuszczalne i wywołuje różne skutki prawne – w zależności od tego, kiedy
została zawarta umowa:

 rozwiązanie umowy w czasie trwania małżeostwa powoduje powstanie wspólności ustawowej
 rozwiązanie umowy przed zawarciem małżeostwa powoduje powstanie wspólności ustawowej

4.4. USTRÓJ PRZYMUSOWY

-ustrój przymusowy pojawia się we wspólności ustawowej lub umownej małżonków, niezależnie od ich woli
-ustrój przymusowy może zaistnied z mocy:

a) orzeczenia sądu
b) ustawy

1) Ustrój przymusowy z mocy orzeczenia sądu  powstaje w wyniku żądania jednego z małżonków, jeżeli istnieją ku
temu ważne powody, np. faktyczne życie w rozłączeniu, trwonienie majątku przez jednego z małżonków
-ustanowienie rozdzielności następuje w drodze wydania wyroku
-rozdzielnośd majątkowa powstaje w dniu oznaczonym w wyroku

-sąd może wskazad dzieo wcześniejszy od daty wydania wyroku, jednak nie wcześniejszy od dnia złożenia
powództwa
-tylko w wyjątkowych przypadkach sąd może wprowadzid rozdzielnośd z datą przypadającą wcześniej niż
dzieo złożenia powództwa, np. w wypadku rozłącznego życia małżonków

2) Ustrój przymusowy z mocy ustawy  ustawowe powstanie rozdzielności majątkowej jest skutkiem ustania z
mocy prawa wspólności ustawowej lub umownej w wyniku:

a) ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków
b) ogłoszenia upadłości jednego z małżonków
c) orzeczenie separacji

-w takim wypadku powstaje ustawowy ustrój rozdzielności majątkowej

4.5 USTANIE USTROJU WSPÓLNOŚCI USTAWOWEJ I UMOWNEJ

1) Katalog przyczyn ustania wspólności  wspólnośd ustawowa ustaje z mocy prawa z chwilą:

1) ustania małżeostwa (śmierd, rozwiązanie małżeostwa przez rozwód)
2) unieważnienia małżeostwa
3) separowania małżeostwa

natomiast w czasie trwania małżeostwa może byd ona dodatkowo zniesiona wskutek:

4) umownego wprowadzenia przez małżonków rozdzielności majątkowej
5) ubezwłasnowolnienia któregokolwiek z małżonków
6) ogłoszenia upadłości przez któregokolwiek z małżonków
7) sądowego ustanowienia rozdzielności

A. Umowne wprowadzenie przez małżonków rozdzielności majątkowej (intercyza)  każda intercyza, niezależnie od
ustroju majątkowego jaki ukształtuje, może poprzedzad zawarcie małżeostwa lub byd zawarta dopiero w czasie
trwania małżeostwa
B. Ubezwłasnowolnienie któregokolwiek z małżonków z momentem uprawomocnienia się postanowienia o
ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków wspólnośd ustaje ex lege
-skutek taki wywoła zarówno ubezwłasnowolnienie całkowite jak i częściowe
C. Ogłoszenie upadłości przez któregokolwiek z małżonków  z momentem ogłoszenia upadłości przez jednego z
małżonków wspólnośd majątkowa ustaje ex lege
-ma to na celu ochronę zabezpieczenia materialnych podstaw funkcjonowania rodziny
D. Sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej  sprawy o zniesienie małżeoskiej wspólności majątkowej należą
do właściwości sądów rejonowych bez względu na wartośd przedmiotu sporu
-sprawy rozpatrywane są w procesie, w postępowaniu odrębnym
-z wnioskiem o ustanowienie rozdzielności majątkowej może wystąpid:

a) jeden z małżonków – przesłanką zniesienia wspólności majątkowej w tym przypadku są ważne powody, np.

separacja faktyczna

b) wierzyciel jednego z małżonków – wierzyciel musi co najmniej uprawdopodobnid, że zaspokojenie

przysługującej mu wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku
wspólnego małżonków

-sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej nie wyklucza dopuszczalności zawarcia przez małżonków intercyzy
wprowadzającej inny ustrój

-jeżeli jednak ustanowienie rozdzielności nastąpiło na żądanie wierzyciela, umowa majątkowa może byd
zawarta dopiero po podziale majątku wspólnego oraz po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia lub
zaspokojenia jego roszczenia

E. Separacja  małżeoska wspólnośd majątkowa ustaje z momentem uprawomocnienia się orzeczenia separującego
małżonków
-zniesienie separacji wprowadza ex lege ustrój wspólności majątkowej, chyba że – na zgodny wniosek obojga
małżonków – sąd orzeknie o utrzymaniu między nimi rozdzielności majątkowej
-w tej sytuacji nie jest to już jednak ustrój przymusowy
-małżonkowie mogą również zawrzed później intercyzę i inaczej uregulowad tą kwestię
2) Skutki  podstawowym skutkiem ustania wspólności majątkowej jest zmiana charakteru zgromadzonego przez
małżonków majątku
-majątek wspólny pozostaje współwłasnością małżonków
-przekształca się on ze wspólności typu łącznego we wspólnośd w częściach ułamkowych
-zmiana charakteru majątku dorobkowego pociąga za sobą dalsze konsekwencje:

a) ustalenie wysokości małżeoskich udziałów w nadal wspólnym ich majątku  obowiązuje zasada, iż udziały

małżonków są równe
-z ważnych powodów każdy z małżonków może żądad, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym
nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania majątku, biorąc przy
tym pod uwagę nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym
-ustalenie udziałów powinno nastąpid najpóźniej w toku nieprocesowego postępowania o podział majątku
wspólnego
-takiego ustalenia można również dokonad w osobnym postępowaniu procesowym (o właściwości sądu
decyduje w tym przypadku wartośd przedmiotu sporu)

b) zakres uprawnieo i obowiązków każdego z małżonków w zarządzie majątkiem wspólnym  wysokośd

udziałów przesądza o:

 zakresie uprawnieo i obowiązków każdego z małżonków w zarządzie majątkiem wspólnym
 posiadaniu, korzystaniu i pobieraniu pożytków z tego majątku

 partycypowaniu w wydatkach i ciężarach związanych z majątkiem wspólnym

-każdy z małżonków uzyskuje prawo do nieskrępowanego rozporządzania całym własnym udziałem oraz do
rozporządzania w przedmiocie należącym do majątku wspólnego, ale w tym ostatnim zakresie tylko za zgodą
współmałżonka

c) zmiana zasad odpowiedzialności małżonków za zobowiązania niewykonane w czasie trwania wspólności 

jeżeli dług zaciągnął tylko jeden z małżonków, jego wierzyciel będzie mógł żądad zaspokojenia z majątku
osobistego oraz udziału dłużnika w majątku wspólnym

d) zasady podziału majątku  zniesienie wspólności majątku umożliwia jego podział z zastosowaniem trybów i

sposobów określonych w przepisach o dziale spadku i o współwłasności w częściach ułamkowych

e) zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty  najpóźniej przy

dokonywaniu podziału majątku wspólnego, każdy z małżonków powinien zwrócid wydatki i nakłady
poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty
-można również żądad zwrotu wydatków/nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny

Sposób rozliczania wydatków i nakładów 
Wydatki (nakłady)z majątku wspólnego poczynione na
majątek osobisty

Wydatki (nakłady)z majątku osobistego poczynione na
majątek wspólny

 wydatki (nakłady) poczynione z majątku wspólnego

na majątek osobisty stanowią wierzytelnośd
wchodzącą w skład majątku wspólnego

 wartośd tej wierzytelności zostaje arytmetycznie

dodana do wartości całego dzielonego majątku
wspólnego, a następnie zaliczona na poczet tej części
majątku, który otrzyma małżonek, na którego
majątek osobisty dokonano nakładów lub wydatków
z majątku wspólnego

 małżonek, który dokonał ze swojego majątku

osobistego nakładów (wydatków) na majątek
wspólny powinien najpierw otrzymad zwrot ich
równowartości z majątku wspólnego

 pozostała częśd majątku wspólnego jest dzielona

pomiędzy obojga małżonków, stosownie do
wysokości przypadających im udziałów

-ustawodawca wyłączył możliwośd żądania zwrotu wydatków (nakładów) koniecznych, poczynionych z majątku
wspólnego na przedmioty należące do majątku osobistego jednego z małżonków przynoszące dochód

-skoro bowiem przedmioty wchodzące w skład majątku osobistego przynoszą dochód, wydatki (nakłady)
poczynione na przedmioty tego typu z majątku wspólnego znajdą swoje pokrycie w tychże dochodach
(wchodzą one do majątku wspólnego)

-ponadto nie można żądad zwrotu wydatków (nakładów), poczynionych z majątku osobistego, zużytych w celu
zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartośd majątku w chwili ustania wspólności

4.6. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAŁŻONKÓW ZA ZOBOWIĄZANIA

1) Zasady ogólne  zasady ogólne dotyczące zaciągania zobowiązao przez małżonków reguluje art. 41 KRO

A. Dług zaciągnięty wspólnie

-w tym zakresie znajdują zastosowanie przepisy KC dotyczące
odpowiedzialności w sytuacji wielości dłużników (art. 366-383 KC)
-art. 370 KC przewiduje solidarną odpowiedzialnośd osób, które zaciągnęły
zobowiązane dotyczące ich wspólnego mienia, chyba że strony umówiły się
inaczej
-w takich sytuacjach wierzyciel będzie mógł dochodzid swojego roszczenia w
całości od któregokolwiek z małżonków lub od obu łącznie i zaspokoid je ze
wszystkich mas majątkowych

B. Dług zaciągnięty przez jednego

z małżonków

-jeżeli jeden z małżonków zaciągnął dług, druga strona może dochodzid swojej
wierzytelności wyłącznie od niego
-spod egzekucji wyłączony jest wówczas majątek osobisty drugiego
współmałżonka
-egzekucja z majątku wspólnego uzależniona jest do tego, czy dług został
zaciągnięty za zgodą czy bez zgody drugiego małżonka

2) Dopuszczalnośd zaspokojenia się wierzyciela jednego z małżonków z całego majątku wspólnego  art. 41 §1
wprowadza regułę, zgodnie z którą wierzyciel jednego z małżonków może żądad zaspokojenia z całego majątku
wspólnego wyłącznie wówczas, gdy drugi małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie takiego zobowiązania
-jest to zgoda o charakterze fakultatywnym

-gwarantuje ona wierzycielowi możliwośd dochodzenia zaspokojenia z majątku osobistego małżonka, który
zaciągnął dług lub z majątku wspólnego małżonków

-ustawodawca nie wskazał w jakim czasie powinna zostad udzielona zgoda

-zgoda taka powinna byd jednak udzielona najpóźniej w momencie podjęcia samej czynności stanowiącej
źródło zobowiązania

-zgoda współmałżonka może byd udzielona w dowolnej formie

-z rozwiązao procesowych (KPC) wynika jednak, iż zgoda takiego typu powinna byd udzielona w formie
pisemnej (dla celów dowodowych)
-wierzycielowi należy przedstawid dokument zawierający zgodę

-zaspokojenie wierzytelności z majątku wspólnego lub z jego części wymaga nadania tytułowi egzekucyjnemu,
wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeoskim, klauzuli wykonalności także przeciwko jej
małżonkowi
3) Możliwośd zaspokojenia się przez wierzyciela jednego z małżonków z majątku wspólnego  w 4 wyraźnie
wskazanych przypadkach przyjęto zasadę, że substrat odpowiedzialności za zobowiązanie zaciągnięte samodzielnie
przez jednego z małżonków będą stanowid:

a) majątek osobisty dłużnika, oraz
b) niektóre, dokładnie wskazane przedmioty majątkowe należące do majątku obojga małżonków

-chodzi tu o:

1) zobowiązania zaciągnięte bez zgody współmałżonka
2) zobowiązania niewynikające z czynności prawnych (np. zobowiązania deliktowe, zobowiązania powstałe z

bezpodstawnego wzbogacenia się, zobowiązania alimentacyjne)

3) wierzytelności powstałe jeszcze przed powstaniem małżeoskiej wspólności
4) wierzytelności dotyczące jedynie majątku osobistego dłużnika

-w każdym z wymienionych przypadków dłużnik może żądad zaspokojenia z:

a) majątku osobistego dłużnika
b) wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej
c) korzyści uzyskanych z przysługujących mu praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 KRO (prawa autorskie i

prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy)

d) przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa, jeżeli wierzytelnośd powstała w związku

prowadzeniem tego przedsiębiorstwa

-w sytuacji, gdy wierzytelnośd powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego tylko
ze współmałżonków, wierzyciel może żądad zaspokojenia z:

a) majątku osobistego dłużnika
b) z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej
c) z korzyści uzyskanych z przysługujących mu praw, o których mowa w art. 33 pkt 9

4) Odpowiedzialnośd małżonków z zobowiązania publicznoprawne

Podatki i zaległości

podatkowe

-jeśli podatnik/płatnik/inkasent pozostaje w związku małżeoskim, odpowiedzialnośd za
podatki obejmuje jego majątek osobisty oraz majątek wspólny
-skutki ewentualnego ograniczenia/zniesienia/wyłączenia lub ustania wspólności
majątkowej nie odnoszą się do zobowiązao podatkowych:

a) powstałych przed dniem zawarcia umowy o ograniczeniu/wyłączeniu/zniesieniu

wspólności majątkowej

b) powstałych przed datą uprawomocnienia się orzeczenia sądu o zniesieniu

wspólności majątkowej

c) powstałych przed datą uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji lub

ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków

-małżonkowie odpowiadają solidarnie za zaległości podatkowe jednego z małżonków
prowadzącego działalnośd gospodarczą, wynikające z tej działalności i powstałe w
okresie, w którym drugi małżonek stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu,
osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności

-reguła ta odnosi się również do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub
wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej bądź wobec których ustawowa
wspólnośd majątkowa została zniesiona orzeczeniem sądu

-rozwód ani unieważnienie małżeostwa nie wyłączają solidarnej odpowiedzialności
byłych małżonków za zaległości podatkowe jednego z nich z tytułu zobowiązao
podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej

-odpowiedzialnośd współmałżonka jest jednak ograniczona w takiej sytuacji wyłącznie
do wysk0ości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym

Grzywny

Nawiązki

-orzeczone w postępowaniu karnym w stosunku do jednego z małżonków, pozostających
we wspólności majątkowej, kary grzywny/nawiązki/należności sądowe podlegają w

Należności sądowe

pierwszej kolejności zaspokojeniu z:

a) odrębnego majątku skazanego
b) wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone przez niego osobiście
c) z praw twórcy wynalazku, wzoru użytkowego oraz projektu racjonalizatorskiego

-gdy zaspokojenie z tych źródeł okaże się niemożliwe, egzekucja może byd prowadzona z
majątku wspólnego skazanego i jego małżonka

-egzekucja jest jednak wyłączona w razie skazania za przestępstwo, w którym został
pokrzywdzony małżonek skazanego albo osoby, w stosunku do których ten małżonek
jest obciążony obowiązkiem alimentacyjnym

-w wypadku skierowania egzekucji do majątku wspólnego, małżonek skazanego może
żądad ograniczenia/wyłączenia niektórych jego składników, jeżeli skazany nie przyczynił
się lub przyczynił się w nieznacznym stopniu do powstania majątku wspólnego

Środek karny w postaci

przepadku

przedmiotów

-z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia środka karnego w postaci przepadku
przedmiotów wobec jednego z małżonków pozostających we wspólności majątkowej,
przedmioty majątkowe, których dotyczy przepadek tracą z mocy prawa charakter
składników majątku wspólnego
-od tej pory stosuje się względem nich przepisy o współwłasności w częściach
ułamkowych
-współwłaścicielami przedmiotów stają się małżonek skazanego oraz Skarb Paostwa

§5. USTANIE MAŁŻEŃSTWA

5.1. ŚMIERĆ I UZNANIE ZA ZMARŁEGO

1) Śmierd  śmierd jednego z małżonków jest naturalną przyczyną ustania związku małżeoskiego, ponieważ wskutek
śmierci człowiek przestaje byd podmiotem prawa i wygasają jego prawa oraz obowiązki
-dowodem ustania małżeostwa w tym przypadku jest np. odpis aktu zgonu, postanowienie sądu o stwierdzeniu
zgonu
-dokumenty mają charakter deklaratywny
2) Uznanie za zmarłego:

-oba domniemania są wzruszalne
-skutkiem uchylenia domniemania śmierci zaginionego jest uchylenie domniemania o ustaniu małżeostwa
-skutkiem domniemania z art. 51 §1 KRO jest zniesienie względem drugiego małżonka zakazu ponownego zawarcia
małżeostwa
-domniemania tego nie można jednak uchylid, jeżeli małżonek pozostający przy życiu zawarł małżeostwo, mniemając,
że współmałżonek nie żyje

-koniecznym jest, aby chociaż jedna ze stron nie wiedziała, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy
życiu
-jeżeli zatem okaże się, że małżonek żyje, wówczas nowe małżeostwo pozostaje w mocy

-jeżeli obie strony wiedziały, że małżonek uznany za zmarłego żyje:

 pierwsze małżeostwo nie ustaje
 drugie małżeostwo jest małżeostwem bigamicznym

5.2. ROZWÓD

1) Rozwód  instytucja prawna pozwalająca rozwiązad małżeostwo za życia małżonków
-istnieje wiele modeli prawnych rozwodu, np.:

 oparte na przesłance winy
 oparte na fakcie rozkładu pożycia małżeoskiego

art. 31 KC

Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu
o uznaniu za zmarłego

art. 55 §1 KRO

Domniemywa się, że małżeostwo ustało z chwilą, którą w orzeczeniu
sądowym oznaczono jako chwilę śmierci zaginionego

2) Przesłanki  jako podstawową przesłankę KRO wskazuje zaistnienie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia
małżeoskiego
-przesłanka ta jest uzupełniona dodatkowo przesłankami negatywnymi:

a) wyłączna wina
b) dobro wspólnych małoletnich dzieci
c) sprzecznośd rozwodu z zasadami współżycia społecznego

Przesłanka rozkładu pożycia

-małżeostwo może byd rozwiązane, jeżeli rozkład pożycia między małżonkami jest trwały i zupełny, niezależnie od przyczyn, jakie ten
rozkład spowodowały

-w każdej sprawie sąd musi ustalid, czy ustało pożycie małżeoskie

Zupełnośd rozkładu pożycia – polega na tym, że znikły trzy zasadnicze więzi między małżonkami:

a) więź psychiczna (uczuciowa)
b) więź fizyczna
c) więź gospodarcza

-najdonioślejszym jest brak więzi psychicznej

-na całkowite ustanie więzi psychicznej wskazuje wrogi (nienawistny) stosunek między małżonkami
-w takim wypadku sąd musi odnieśd się do subiektywnego ujęcia rozkładu pożycia (istotną rolę odgrywa w tym przypadku dowód
z przesłuchania stron)

Trwałośd rozkładu pożycia – polega na tym, że małżonkowie nie powrócą już do wspólnego pożycia
-dla prawidłowej oceny tej przesłanki sąd powinien zbadad przyczyny rozkładu pożycia

Przesłanki negatywne (wyłączające dopuszczalnośd rozwodu)

-w pewnych sytuacjach, mimo istnienia zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, rozwód jest niedopuszczalny

Wyłączna wina

-rozwód nie może byd orzeczony, jeżeli żąda go wyłącznie małżonek winny rozkładowi pożycia małżeoskiego
-chodzi tu o to, żeby zapobiegad lekkomyślnemu traktowaniu obowiązków wynikających z małżeostwa
-wina za rozkład pożycia dotyczy osobistych, uczuciowych relacji między małżonkami
-zakaz ten eliminuje zgoda drugiego małżonka na rozwód

-w takim przypadku przyjmuje się, że i drugi małżonek żąda rozwodu, mimo braku swojej winy
-zgoda drugiego małżonka musi istnied w chwili wyrokowania i do tego czasu może byd cofnięta
-jeżeli małżonek niewinny nie wyrazi zgody na rozwód, wówczas sąd nie może orzec rozwodu

Dobro wspólnych małoletnich

dzieci

-sąd nie może orzec rozwodu, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpied dobro wspólnych małoletnich dzieci
-SN w Wytycznych z 1968r. wskazał na elementy precyzujące ocenę zagrożenia dobra dziecka – należy zwrócid uwagę:

a) czy rozwód nie osłabi więzi z dzieckiem tego z rodziców, przy którym ono nie pozostanie, w stopniu mogącym ujemnie

wpłynąd na wykonywanie władzy rodzicielskiej

b) czy nieustępliwe stanowisko jednego z małżonków co do sposobu wykonywania w przyszłości władzy rodzicielskiej i

zmierzające do wykluczenia z niej drugiego małżonka nie przyniesie szkody wychowaniu dziecka

c) czy dziecko boleśnie nie odczuje samego rozwodu rodziców

-sąd powinien ocenid czy dobro dziecka nie ucierpi wskutek rozwodu po zasięgnięciu opinii psychologa
-KRO nie wyjaśnia również pojęcia wspólnych małoletnich dzieci, ale należy przyjąd, że wspólnymi są dzieci:

1) za którymi przemawia domniemanie pochodzenia z rozwodzącego się małżeostwa
2) pozamałżeoskie, ale których pochodzenie od małżonków zostało ustalone, np. przez uznanie/ustalenie ojcostwa
3) wspólnie przysposobione albo dzieci jednego małżonka przysposobione przez drugiego

-nie bierze się pod uwagę dobra nasciturusa oraz dobra dzieci pełnoletnich

Sprzecznośd rozwodu z zasadami

współżycia społecznego

-przesłanka ma charakter klauzuli generalnej i niezależnej od pozostałych przesłanek
-sąd nie może orzec rozwodu, jeżeli będzie naruszało to zasady moralności

-okoliczności te mogą dotyczyd, np.:

 interesu pozwanego małżonka
 interesu innych członków rodziny, np. wspólnych dzieci
 interesu nasciturusa

-orzeczenie o rozwodzie, zgodnie z Wytycznymi SN (1968r.) nie może byd dla małżonka korzystnym skutkiem jego nagannego
zachowania się i legalizacją stanu faktycznego powstałego wskutek lekceważenia obowiązków małżeoskich i rodzinnych

3) Wyrok rozwodowy  orzeczenie sądu rozstrzyga przede wszystkim o tym, że małżeostwo ustaje lub trwa nadal
-rozwiązując małżeostwo, sąd ma obowiązek orzec o winie jednego lub obojga małżonków za rozkład pożycia oraz rozstrzygad o innych kwestiach funkcjonowania rodziny,
np.:

 o władzy rodzicielskiej

o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania -wyrok nie zawiera daty ustania małżeostwa -KRO wyznacza sprawy, które sąd ma obowiązek rozstrzygnąd w wyroku
rozwodowym:

1) z urzędu:

a. wina
b. władza rodzicielska
c. alimenty dla dziecka
d. czasowe korzystanie ze wspólnego mieszkania

2) na żądanie jednego z małżonków:

a. eksmisja małżonka ze wspólnego mieszkania
b. podział majątku wspólnego
c. alimenty dla małżonka

3) na zgodny wniosek stron

a. podział mieszkania

1. Rozstrzygnięcia z urzędu

a) wina

-sąd przy orzeczeniu o rozwodzie rozstrzyga czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia (może okazad się, że żaden z małżonków)
-kwestia winy może byd rozstrzygnięta tylko w wyroku rozwodowym

-jeżeli wyrok rozwodowy nie zawierał orzeczenia o winie, nie można o niej orzec w innym postępowaniu
-wyjątek przewiduje art. 940 KC w odniesieniu do wyłączenia od dziedziczenia małżonka, jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód z jego winy

-małżonkowie mogą zgodnie zażądad zaniechania ustalenia winy

-wniosek taki jest dla sądu wiążący
-orzeczenie wywołuje taki skutek, jak gdyby żaden z małżonków winy nie ponosił

-ustalenie winy jest konieczne dla ewentualnego ustalenia istnienia przesłanek negatywnych i w konsekwencji dla oddalenia powództwa

-ponadto ustalenie winy ma wpływ na, np.:

 zasądzenie alimentów dla współmałżonka
 żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym

b) władza rodzicielska -orzeczenie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej jest elementem koniecznym wyroku rozwodowego

-sąd orzeka z urzędu o sprawach dziecka, które nie jest stroną procesu ani nie bierze w nim udziału
-rodzice mogą przedstawid sądowi porozumienie w tej sprawie oraz co do sposobu utrzymywania kontaktów z dzieckiem
-sąd może wydad następujące orzeczenie:

1) powierzyd wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z małżonków, a władzę drugiego małżonka ograniczyd do określonych obowiązków

i uprawnieo w stosunku do osoby dziecka
-w razie ustania władzy rodzicielskiej pierwszego z małżonków, drugi rodzic (mający ograniczone uprawnienia) uzyskuje pełną władzę
rodzicielską
-przy wyborze małżonka, któremu sąd powierza wykonywanie pełnej władzy rodzicielskiej sąd musi mied na względzie przede wszystkim
dobro dziecka (dotyczy to przede wszystkim nierozdzielania rodzeostwa)

2) zawiesid lub ograniczyd lub pozbawid jednego/oboje rodziców władzy rodzicielskiej

-podstawy wydania takiego orzeczenia wynikają z art. 109-112 KRO

c) alimenty dla

dziecka

-w wyroku rozwodowym sąd orzeka o obowiązku alimentacyjnym każdego z małżonków względem ich małoletniego dziecka, mając przy tym na
względzie przesłanki wskazane w art. 133 §1 oraz 135 §2 KRO
-orzeczenie powinno określad kwotę renty alimentacyjnej na każde dziecko
-orzeczenie o alimentach jest niezależne od winy, jak i od woli małżonków

-żaden z małżonków nie może w ramach porozumienia co do rozwiązania małżeostwa zrzec się alimentów i zobowiązad do ponoszenia
kosztów utrzymania dziecka w całości
-małżonkowie mogą jednak przedstawid porozumienie co do podziału władzy rodzicielskiej i kosztów utrzymania dziecka (sąd nie jest nim
związany, ale może je uwzględnid)

d) czasowe

korzystanie ze

wspólnego

mieszkania

-sąd orzeka co do korzystania ze wspólnego mieszkania niezależnie od tytułu prawnego oraz nie zmienia i nie tworzy nowych praw podmiotowych
względem mieszkania
-jeżeli mieszkanie jest wieloizbowe, sąd może orzec o faktycznym podziale mieszkania

-orzeczenie jest skuteczne tylko pod warunkiem aprobaty małżonków
-orzeczenie ma charakter tymczasowy i traci moc z chwilą opuszczenia mieszkania przez jednego z małżonków

2. Na żądanie jednego z małżonków

a) eksmisja małżonka

ze wspólnego

mieszkania

-rozstrzygnięcie ma charakter represyjny względem małżonka, który swoim zachowaniem rażąco uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie

-sąd może orzec ten środek po zbadaniu, czy małżonek dopuszcza się np. aktów przemocy względem rodziny, jest nałogowym alkoholikiem
wywołującym awantury

-eksmisję można orzec tylko z mieszkania należącego do obojga małżonków lub jednego z małżonków

-orzeczenie eksmisji nie pozbawia stosownego prawa podmiotowego do mieszkania
-rozliczenia z tego tytułu małżonkowie mogą dochodzid przy podziale majątku

-niedopuszczalna jest eksmisja małżonka z mieszkania, które należy do jego majątku osobistego, a także:

 mieszkania służbowego
 mieszkania zakładowego

przydzielonego w związku z wykonywaniem funkcji lub zawodu

b) podział majątku

-możliwośd jednoczesnego z rozwodem orzeczenia o podziale majątku wspólnego jest możliwa, jeżeli:

wspólnego

1) jedno z małżonków wystąpi z takim wnioskiem
2) przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu rozwodowym

-skutecznośd orzeczenia o podziale majątku jest zawieszona do czasu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie
-w przypadku uchylenia orzeczenia o rozwodzie przez sąd II instancji upada również orzeczenie o podziale majątku

c) alimenty dla

małżonka

-w wyroku rozwodowym, na żądanie jednego z małżonków, sąd może zasądzid alimenty od drugiego z nich
-na podstawie art. 60 KRO można wyróżnid dwa rodzaje obowiązku alimentacyjnego:

1) obowiązek podobny do zwykłego obowiązku alimentacyjnego między krewnymi  obowiązek powstaje w wyniku zaistnienia przesłanki

niedostatku po stronie uprawnionego oraz przesłanki możliwości zarobkowo-majątkowych po stronie drugiego małżonka
-taki model obowiązku istnieje między małżonkami, jeżeli żaden z nich nie jest wyłącznie winny rozkładu pożycia, a zatem obowiązku
takiego może żądad:

 małżonek winny od małżonka winnego
 małżonek niewinny od małżonka niewinnego

2) szerszy obowiązek alimentacyjny  obciąża małżonka wyłącznie winnego względem małżonka niewinnego

-w tym przypadku nie jest konieczne popadnięcie małżonka niewinnego w niedostatek, a wystarcza samo ustalenie, że rozwód pociąga za
sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego

-z żądaniem zasądzenia alimentów małżonek może wystąpid także poza postępowaniem rozwodowym, w odrębnym procesie

3. Na zgodny wniosek stron

Podział mieszkania

-podział wspólnego mieszkania albo przyznanie go jednej ze stron – rozstrzygnięcie może dotyczyd tylko mieszkania, do którego oboje
małżonkowie są współuprawnieni na podstawie:

 prawa własności
 służebności osobistej mieszkania
 spółdzielczego prawa do lokalu
 tytułu najmu
 decyzji administracyjnej, itd.

Podział  podziału można dokonad tylko odnośnie mieszkania, którego struktura nadaje się do podziału na mniejsze lokale (ewentualnie
mieszkanie nadające się do przebudowy)
-dla podziału mieszkania niezbędna jest uprzednia zgoda właściciela budynku, a także (niekiedy) organu administracji paostwowej)
-sąd w orzeczeniu powinien określid nowe, przyznane każdemu z małżonków mieszkanie nawiązując do planu przebudowy
Przyznanie mieszkania jednej ze stron  rozwiązanie jest możliwe tylko w razie rezygnacji przez małżonka opuszczającego mieszkanie z
dostarczenia mu lokalu zamiennego lub pomieszczenia zastępczego

4) Skutki wyroku rozwodowego  sąd może wydad w postępowaniu dwa rodzaje orzeczeo:

a) orzeczenie rozwiązujące małżeostwo  ma ono charakter konstytutywny, skuteczny erga omnes

-wyrok taki nie przywraca stanu z czasu przed zawarciem małżeostwa:

 nie ustaje powinowactwo
 dzieci zachowują status pochodzenia z małżeostwa

-orzeczenie kształtuje stosunki prawne między małżonkami na różnych płaszczyznach:



orzeczenie o rozwodzie jest skuteczne erga omnes, a zatem kształtuje stosunki prawne każdego z
małżonków również względem osób trzecich
-od dnia uprawomocnienia się wyroku małżonkowie stają się osobami stanu wolnego i mogą zawrzed
nowe małżeostwo
-małżonek, który w wyniku małżeostwa zmienił nazwisko, może powrócid do nazwiska poprzedniego
(powinien złożyd w ciągu 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia stosowne oświadczenie
przed kierownikiem USC)



orzeczenie o rozwodzie na nowo kształtuje obowiązek alimentacyjny między małżonkami
-obowiązek ten powstaje na odrębnych przesłankach i wygasa definitywnie ze względu na zawarcie
przez uprawnionego nowego małżeostwa albo w wyniku upływu czasu



ustaje ustawowa wspólnośd majątkowa małżonków, a pojawia się wspólnośd w częściach
ułamkowych



orzeczenie kształtuje sposób wykonywania władzy rodzicielskiej względem wspólnych dzieci

-wyrok rozwiązujący małżeostwo korzysta z powagi rzeczy osądzonej, co oznacza, że nie można wszcząd
postępowania o to samo roszczenie (dotyczy to wyłącznie rozwiązania małżeostwa; można wszcząd
postępowanie np. odnośnie obowiązku alimentacyjnego)

b) orzeczenie oddalające powództwo  ma ono powagę rzeczy osądzonej tylko do tych okoliczności, które w

związku z podstawą sporu były przedmiotem rozstrzygnięcia
-oznacza to, że małżonkowie nie mogą wytoczyd nowego powództwa opartego na faktach i okolicznościach,
które zaistniały przed ostatnią rozprawą poprzedzającą wydanie wyroku (a zatem muszą wykazad istnienie
nowych okoliczności faktycznych, które wpływają na rozkład pożycia małżeoskiego)

5.3. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH O ROZWÓD

1) Właściwośd sądu  sprawy o rozwód rozstrzygają sądy powszechne w postępowaniu odrębnym (sądy okręgowe)
-legitymację do wniesienia powództwa mają tylko małżonkowie
-niedopuszczalnym jest żądanie rozwodu przez przedstawiciela ustawowego małżonka lub przez prokuratora
2) Posiedzenie pojednawcze  mając na względzie zasadę trwałości małżeostwa, konieczne jest podjęcie z urzędu
próby pojednania małżonków
-w tym celu przed wyznaczeniem terminu pierwszej rozprawy przewodniczący wzywa strony na posiedzenie
pojednawcze
3) Wyłącznośd postępowania rozwodowego  w procesie o rozwód sąd rozstrzyga jednocześnie o rozwodzie i wielu
innych sprawach samych małżonków, jak i ich dzieci
-w związku z tym, w czasie trwania postępowania rozwodowego nie można wszczynad odrębnej sprawy o:

 zaspokojenie potrzeb rodziny
 alimenty między samymi małżonkami
 alimenty dla dzieci

4) Integralnośd wyroku  sąd przy rozwiązywaniu małżeostwa powinien jednocześnie rozstrzygnąd o:

 władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziedmi małżonków
 o kosztach utrzymania wspólnych małoletnich dzieci
 o czasowym korzystaniu ze wspólnego mieszkania

-zaskarżenie jednej z części wyroku powoduje uchylenie całego wyroku

§6. SEPARACJA MAŁŻONKÓW

6.1. PRZESŁANKI ORZECZENIA SEPARACJI

-do przesłanek orzeczenia separacji należą:

1) rozkład pożycia małżeoskiego
2) zgodne żądanie małżonków
• przesłanki negatywne

1) Rozkład pożycia małżeoskiego  rozkład pożycia małżeoskiego powinien byd zupełny

-nie wymaga się, aby zerwanie więzi uczuciowej/gospodarczej i seksualnej było trwałe
2) Zgodne żądanie małżonków  KRO przewiduje możliwośd orzeczenia separacji małżonków niemających
wspólnych małoletnich dzieci na podstawie ich zgodnego żądania
-żądanie takie sąd rozpatruje w postępowaniu nieprocesowym
-sąd powinien przed wydaniem orzeczenia ocenid czy oświadczenia małżonków są wiarygodne
3) Przesłanki negatywne  są takie same jak w przypadku rozwodu

6.2. SKUTKI SEPARACJI I JEJ USTANIE

1) Skutki separacji  mimo orzeczenia separacji małżeostwo trwa nadal – oznacza to, że:

 żaden z małżonków nie może zawrzed nowego małżeostwa ani powrócid do swojego nazwiska sprzed

zawarcia związku małżeoskiego

 uchylony zostaje jednak obowiązek wspólnego pożycia małżonków, czego dalszą konsekwencją jest

wyłączenie domniemania pochodzenia dziecka od męża matki, gdy urodziło się ono po upływie 300 dni od
dnia orzeczenia separacji

 sąd jest obowiązany orzec o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków

oraz o kosztach jego utrzymania, a także o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania

-rozpoznając żądanie separacji sąd obligatoryjnie orzeka, który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia

 w razie zgodnego żądania separacji, sąd nie orzeka o winie, chociażby żądał tego którykolwiek z małżonków

-w odniesieniu do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego małżonka drugiemu pozostającemu w
separacji stosuje się przepisy regulujące ten obowiązek między rozwiedzionymi małżonkami:

 w razie orzeczenia separacji w procesie obowiązek alimentacyjny małżonka niewinnego lub współwinnego

rozkładu pożycia jest powiązany z przesłanką niedostatku drugiego małżonka

 obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego pojawia się mimo braku niedostatku, jeżeli wskutek

separacji istotnie pogorszyła się sytuacja materialna małżonka niewinnego

 obowiązek alimentacyjny nie odnosi się do małżonków, którzy zgodnie zażądali separacji

-wskutek separacji pozostaje obowiązek wzajemnej pomocy między małżonkami, jednak w złagodzonej postaci
-wykonanie obowiązku zależy w tym przypadku od względów słuszności
-orzeczenie separacji uchyla obowiązek wierności i współdziałania dla dobra rodziny
-orzeczenie separacji powoduje powstanie ustroju rozdzielności majątkowej
-jest to ustrój przymusowy

-powstaje on z dniem uprawomocnienia się orzeczenia sądowego i nie jest możliwe orzekanie o powstaniu
rozdzielności z datą wsteczną

-orzeczenie separacji wywołuje również skutki w dziedzinie prawa spadkowego:

 małżonek pozostający w separacji jest wyłączony z kręgu spadkobierców ustawowych
 wyłączonym od dziedziczenia jest również małżonek przed orzeczeniem separacji, jeżeli spadkodawca

wystąpił z takim żądaniem i domagał się ustalenia winy małżonka, a żądanie było uzasadnione

6.3. ZNIESIENIE SEPARACJI

-małżonkowie mogą w każdym czasie żądad zniesienia separacji
-sąd orzeka o jej zniesieniu w razie zgodnego żądania obojga małżonków
-sąd okręgowy rozpoznaje sprawę w trybie nieprocesowym
-w razie wszczęcia postępowania zawiesza się z urzędu postępowania:

 o eksmisję jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania
 w sprawie o korzystanie przez małżonków rozłączonych z takiego mieszkania

-prawomocne orzeczenie sądu znoszące separację małżonków powoduje jednocześnie ustanie jej skutków

-jednak nie we wszystkich kwestiach następuje automatyczny powrót do sytuacji prawnej sprzed orzeczenia
separacji:



sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem



na zgodny wniosek małżonków sąd może orzec w kwestiach ustroju majątkowego, np. gdy
małżonkowie chcą pozostad w ustroju rozdzielności majątkowej

III. RODZICE – DZIECI

§1. POCHODZENIE DZIECKA

1.1. MACIERZYŃSTWO

1) Urodzenie dziecka i rola aktu urodzenia  o macierzyostwie decyduje fakt urodzenia dziecka
-z faktu urodzenia dziecka wynika wniosek, że w akcie urodzenia dziecka powinna byd wpisana jako matka kobieta,
która to dziecko urodziła
-o fakcie urodzenia dziecka, w terminie 14 dni, powinien zgłosid w USC:

 ojciec lub matka dziecka
 lekarz lub położna
 inna osoba obecna przy porodzie
 zakład opieki zdrowotnej

-akt urodzenia sporządza się na podstawie zaświadczenia wystawionego przez lekarza, położną lub zakład opieki
zdrowotnej
-akt urodzenia może wskazywad jako matkę kobietę, która dziecko urodziła lub inną kobietę
-w związku z tym istnieje możliwośd zaprzeczenia macierzyostwa

2) Sądowe dochodzenie macierzyostwa  ustalenia i zaprzeczenia macierzyostwa dokonuje się w procesie w
postępowaniu odrębnym, wyłącznie na żądanie osób osobiście zainteresowanych
A. USTALENIE MACIERZYOSTWA  ustalenia macierzyostwa można żądad w razie:

1) gdy sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców
2) gdy macierzyostwo kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, zostało zaprzeczone

-legitymację do wniesienia powództwa mają osoby, których stosunek prawny macierzyostwa bezpośrednio dotyczy,
tj. dziecko i jego matka (mąż matki już nie posiada legitymacji)
-ustalenia macierzyostwa może żądad zatem:

a) dziecko, które wytacza powództwo przeciwko matce, a jeżeli ona nie żyje – przeciwko kuratorowi

ustanowionemu przez sąd opiekuoczy

b) matka dziecka, która wytacza powództwo przeciwko dziecku
c) prokurator

-powództwo o ustalenie macierzyostwa nie jest ograniczone żadnym terminem

-jednak matka nie może wytoczyd powództwa o ustalenie macierzyostwa po osiągnięciu przez dziecko
pełnoletniości
-niedopuszczalnym jest również wytoczenie powództwa przeciwko dziecku zmarłemu (jeżeli jednak śmierd
dziecka nastąpiła w trakcie trwania postępowania, mogą je kontynuowad jego zstępni), ponieważ nie można
zmienid stanu cywilnego osoby zmarłej

-kobieta wpisana do aktu urodzenia jako matka nie może dochodzid w procesie ustalenia swojego macierzyostwa,
mimo że inna kobieta twierdzi, że ona jest matką dziecka
-za macierzyostwem kobiety wpisanej do aktu urodzenia przemawia moc dowodowa tego aktu
-kobieta taka może skorzystad z powództwa o ochronę dóbr osobistych
-przesłanką materialnoprawną powództwa o ustalenie stosunku macierzyostwa jest brak w akcie urodzenia dziecka
oznaczenia określonej kobiety jako jego matki

-jeżeli na podstawie zgłoszenia faktu urodzenia wpisano określoną kobietę jako matkę dziecka, powództwo o
ustalenie stosunku macierzyostwa innej kobiety można wnieśd dopiero po prawomocnym zaprzeczeniu
macierzyostwa pierwszej z nich

-ustalenie macierzyostwa może nastąpid dopiero po urodzeniu dziecka
B. ZAPRZECZENIE MACIERZYOSTWA  wchodzi w rachubę wtedy, gdy do aktu urodzenia wpisano jako matkę
kobietę, która dziecka nie urodziła
-akt stanu cywilnego musi byd bowiem zgodny z rzeczywistością
-powództwo o zaprzeczenie mogą wnieśd osoby zainteresowane osobiście, a nie majątkowo
-legitymowanymi czynnie są:

a) dziecko
b) kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka
c) kobieta, która urodziła dziecko
d) mąż kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako matka
e) mężczyzna, który uznał ojcostwo względem dziecka kobiety wpisanej do aktu urodzenia jako matka
f) mężczyzna, którego ojcostwo ustalono sądownie na tej podstawie, że obcował w okresie

koncepcyjnym z kobietą wpisaną w akcie urodzenia jak matka dziecka

g) prokurator

-powództwo o zaprzeczenie macierzyostwa można wnieśd w terminie 6 miesięcy:

 początek tego terminu dla matki i kobiety wpisanej w akcie urodzenia jako matka dziecka biegnie od daty

sporządzenia aktu urodzenia

 początek tego terminu dla mężczyzny, którego ojcostwo ustalono z uwzględnieniem macierzyostwa kobiety

wpisanej w akcie urodzenia jako matka, biegnie od dnia dowiedzenia się, że żona nie jest matką dziecka,
ponieważ go nie urodziła

 legitymacja procesowa prokuratora nie jest ograniczona terminem, jednakże nie może on wnieśd powództwa

po śmierci dziecka

3) Charakter prawny wyroku  wyrok sądu ma charakter ustalający stosunek prawny
-wyrok jest skuteczny erga omnes
-podważenie macierzyostwa kobiety podważa jednocześnie ojcostwo jej męża

-prawomocne zaprzeczenie macierzyostwa automatycznie niweczy sądowe ustalenie ojcostwa oraz ojcostwo
męża matki oparte na domniemaniu z art. 62 KRO

1.2. USTALENIE OJCOSTWA DZIECKA MAŁŻEŃSKIEGO

-ustalenie ojcostwa jest oparte na różnych przesłankach
-dla ułatwienia ustalenia ojcostwa ustawodawca wprowadził dwa domniemania:

a) w odniesieniu do dziecka małżeoskiego domniemywa się, że ojcem jest mąż matki
b) w odniesieniu do dziecka pozamałżeoskiego domniemanie ojcostwa określonego mężczyzny opiera się na

fakcie współżycia cielesnego z matką dziecka, w tzw. okresie koncepcyjnym

-oba domniemania są domniemaniami wzruszalnymi
-KRO przewiduje 3 sposoby ustalenia ojcostwa:

1) domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki

dotyczy dziecka małżeoskiego

2) uznanie ojcostwa przez mężczyznę, od którego dziecko pochodzi

dotyczy

3) sądowe ustalenie ojcostwa

dziecka pozamałżeoskiego

Postępowanie i dowody  ustalenia i zaprzeczenia ojcostwa można dochodzid w postępowaniu procesowym
-legitymację czynną posiadają:

a) osoby, których stosunek prawny ojcostwa bezpośrednio dotyczy
b) prokurator

DOWODY  rozstrzygnięcie sporu dotyczącego ustalenia ojcostwa dziecka opiera się na określonych dowodach:
Dowód z przesłuchania stron -ma na celu ustalenie okoliczności faktycznych towarzyszących sporowi

Dowód z zeznao świadków

Dowody biologiczne

Dowód z badania grup krwi

-opiera się on na stwierdzonym porządku dziedziczenia poszczególnych gryp krwi
-dowód ten może jedynie wykluczyd ojcostwo, ale nie przesądza o tym, że określony
mężczyzna jest ojcem dziecka

Dowód z badania DNA

-dowód nie jest wymieniony w KPC, ale jest jak najbardziej dopuszczalny na
podstawie orzeczeo SN
-badanie DNA ma wysoką wartośd dowodową
-z wnioskiem o przeprowadzenie dowodu mogą wystąpid strony lub sąd
-pobieranie krwi dla celów dowodowych może nastąpid za zgodą tej osoby

-jeżeli ta osoba nie osiągnęła wieku 13 lat, badanie można przeprowadzid tylko za
zgodą jej przedstawiciela ustawowego

Inne dowody

Dowód antropologiczny

-opiera się na badaniu cech antropologicznych i morfologicznych dziecka, matki oraz
domniemanego ojca, np. kształt nosa, barwa oczu

Niezdolnośd płciowa ojca

-niezdolnośd płciowa domniemanego ojca może zaistnied jako:

a) niezdolnośd do spółkowania (impotentia coeundi)
b) niezdolnośd do zapłodnienia kobiety (impotentia generandi)

-stwierdzenie obu niezdolności stanowi dowód wyłączający ojcostwo, jeżeli istniały
one w chwili poczęcia dziecka

Dowód z zestawienia

stopnia dojrzałości dziecka

w chwili jego urodzenia z

czasem obcowania

cielesnego

-w razie ustalenia, że mężczyzna obcował z kobietą tylko w 10 miesiącu przed
urodzeniem dziecka, a dziecko urodziło się jako wcześniak (np. w 7 miesiącu ciąży)
ojcostwo tego mężczyzny można wykluczyd

Inne dowody

np.:

 z linii daktyloskopijnych ręki
 z właściwości smakowych
 z badania śliny

-dowody nie mają rozstrzygającego znaczenia i raczej nie są stosowane

1.3. OJCOSTWO MĘŻA MATKI DZIECKA

1) Domniemanie  regułą jest, że mąż jest ojcem dziecka, które urodziła jego żona w czasie trwania małżeostwa

-zgodnie z art. 62 §1 KRO domniemywa się, że mąż matki jest ojcem dziecka, jeżeli:

a) urodziło się ono w czasie trwania małżeostwa
b) urodziło się ono przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia

 jednakże co do ojcostwa dziecka urodzonego przed upływem 300 dni, lecz o zawarciu nowego

małżeostwa istnieje domniemanie, że pochodzi ono od drugiego męża

-domniemanie ojcostwa męża wchodzi w rachubę niezależnie od tego, czy małżonkowie pozostają we wspólnym
pożyciu, czy też żyją w separacji faktycznej
-orzeczenie separacji przez sąd wyłącza jednak domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki

Pater est quam nuptiae demonstrant

-w wypadku jednak zgodnego stanowiska separowanych małżonków, mąż matki może uznad ojcostwo
dziecka urodzonego w czasie trwania separacji, jeżeli jest jego biologicznym ojcem

-domniemanie działa również w przypadku:

 niewpisania męża matki jako ojca dziecka
 wpisania jako ojca innego dziecka

-domniemanie nie ma zastosowania w sytuacji, gdy małżeostwo uważa się za niezawarte (matrimonium non
existens)
2) Zaprzeczenie ojcostwa  ustalenie ojcostwa męża matki na podstawie domniemania ma zapewnid stabilizację
stanu prawnego dziecka oraz małżonków
-wzruszenie domniemania może nastąpid tylko w procesie o zaprzeczenie ojcostwa
-sprawa nie może byd rozstrzygana np. przy rozstrzyganiu sprawy rozwodowej, alimentacyjnej itd.
Legitymacja czynna  legitymację czynną w procesie posiadają:

1) mąż matki
2) matka dziecka
3) dziecko
4) prokurator

Legitymacja bierna  legitymację bierną mają wymienione wyżej osoby poza prokuratorem -powództwo można
wnieśd przeciwko wszystkim pozostałym po wyłączeniu powoda Terminy  terminy do wniesienia powództwa są
różne:

a) mąż matki powinien wytoczyd powództwo w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o

urodzeniu dziecka przez żonę



jeżeli w czasie biegu tego terminu został on ubezwłasnowolniony, termin 6 miesięcy dla
przedstawiciela ustawowego męża liczy się od dnia jego ustanowienia



jeżeli przedstawiciel ustawowy dowiedział się później o urodzeniu tego dziecka, bieg terminu
zaczyna się w dniu powzięcia przez niego tej wiadomości



ze względu na bezczynnośd przedstawiciela ustawowego dopuszczalne jest wniesienie powództwa w
terminie 6 miesięcy po uchyleniu ubezwłasnowolnienia

b) matka dziecka na wytoczenie powództwa ma 6 miesięcy od chwili urodzenia dziecka
c) dziecko może wytoczyd powództwo w terminie 3 lat od dnia osiągnięcia pełnoletniości
d) powództwo prokuratora nie jest ograniczone żadnym terminem

-terminy wskazane w KRO są terminami zawitymi -zaprzeczenie ojcostwa jest niedopuszczalne po śmierci dziecka
-jeżeli zgon nastąpi w czasie procesu, wówczas sąd umarza postępowanie
Przesłanki zaprzeczenia ojcostwa  istnieje tylko jedna przesłanka zaprzeczenia ojcostwa: wykazanie, że mąż matki
nie jest ojcem dziecka
3) Skutki wyroku  prawomocny wyroku obalający domniemanie ojcostwa męża matki ma charakter deklaratywny
w zakresie stanu cywilnego
-z mocą wsteczną ustaje:

a) władza rodzicielska nad dzieckiem
b) prawo do dziedziczenia
c) obowiązek alimentacyjny męża i pojawia się jego roszczenie zwrotne

-dziecko uzyskuje nazwisko matki, jakie nosiła ona w czasie urodzenia dziecka

1.4. USTALENIE OJCOSTWA DZIECKA POZAMAŁŻEŃSKIEGO

-KRO wprowadza dwa sposoby ustalenia ojcostwa dziecka, co do którego nie ma domniemania, że pochodzi ono do
małżonków:

1) uznanie ojcostwa przez mężczyznę, od którego dziecko pochodzi
2) sądowe ustalenie ojcostwa

Dziecko uznad można tylko dziecko małoletnie, ale dopuszcza się również uznanie nasciturusa
-uznanie ojcostwa może dotyczyd tylko dziecka żyjącego

-po śmierci dziecka uznanie jest dopuszczalne tylko w razie, gdy zgon dziecka nastąpił przed osiągnięciem
pełnoletniości
-mężczyzna może złożyd oświadczenie o uznaniu ojcostwa w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym
dowiedział się o śmierci dziecka, jednak nie może tego dokonad po dniu, w którym zmarłe dziecko uzyskałoby
pełnoletniośd

-uznad można ojcostwo co do dziecka, którego pochodzenie od oznaczonej kobiety jest prawnie ustalone
-nie ustala się ojcostwa dziecka, jeżeli chodzi wątpliwośd co do macierzyostwa
Uznający mężczyzna  oświadczenie zawierające uznanie ojcostwa może złożyd mężczyzna, który ukooczył 16 lat i
co do którego nie istnieją podstawy do jego całkowitego ubezwłasnowolnienia

-uznad ojcostwo może również mężczyzna pełnoletni, ale częściowo ubezwłasnowolniony

-osoba o ograniczonej odpowiedzialności może złożyd takie oświadczenie tylko przed sądem opiekuoczym
-akt uznania ma charakter wyłącznie osobisty
-nie można złożyd oświadczenia przez przedstawiciela

-mężczyzna dokonujący aktu uznania powinien byd przekonany, że jest jego ojcem

-organ przyjmujący oświadczenie ani mężczyzna je składający nie jest zobowiązany do udowodnienia takiego
faktu
-w razie potrzeby rolę weryfikującą oświadczenie mężczyzny spełnia oświadczenie matki dziecka
-jednakże w razie, gdy kierownik USC powziął wątpliwośd co do pochodzenia dziecka, należy odmówid
przyjęcia takiego oświadczenia

-w efekcie przesłanką uznania ojcostwa jest przekonanie uznającego, że jest ojcem dziecka
-uznanie ojcostwa stanowi bezkonfliktowe ustalenie ojcostwa, ponieważ mężczyzna dokonuje takiego aktu
dobrowolnie

A. UZNANIE OJCOSTWA

1)Uznanie ojcostwa  jest sposobem ustalenia ojcostwa przez oświadczenie mężczyzny potwierdzone przez matkę,
złożone w formie przewidzianej prawem i przed odpowiednim organem
-uznanie ojcostwa powoduje zmianę stanu cywilnego dziecka oraz uznającego mężczyzny
-stosunek prawny ojcostwa powstaje wskutek oświadczenia mężczyzny, iż jest ojcem określonego dziecka, a matka
tego dziecka w swoim oświadczeniu ten fakt potwierdza

-źródłem stosunku prawnego będzie w tym wypadku zdarzenie polegające na złożeniu oświadczeo, a nie
czynnośd prawna

2) Przesłanki uznania  skutecznośd ojcostwa ustawodawca uzależnił od zaistnienia wielu przesłanek:

Matka dziecka

-uznanie ojcostwa jest aktem wiedzy obojga rodziców, przy czym oświadczenie matki jest
następstwem oświadczenia ojca
-matka nie wyraża zgody na uznanie, lecz „współtworzy” zdarzenie prawne, którego skutkiem jest
powstanie stosunku prawnego ojciec-dziecko
-udział matki w uznaniu ojcostwa jest przesłanką konieczną uznania dziecka
-żeby matka mogła złożyd oświadczenie musi mied ukooczone 16 lat

Wymagania

formalne

-oświadczenie o uznaniu dziecka powinno zawierad dokładne oznaczenie:

a) uznającego mężczyzny
b) matki potwierdzającej prawdziwośd oświadczenia
c) dziecka, którego te oświadczenia dotyczą
d) stwierdzenie faktu uznania

-oświadczenie składa się przed kierownikiem USC lub przed sądem opiekuoczym

-uznanie ojcostwa względem dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami
polskimi może nastąpid za granicą również przed konsulem polskim lub osobą wyznaczoną do
sprawowania tej funkcji
-jeżeli życiu ojca/matki dziecka grozi bezpośrednie niebezpieczeostwo, oświadczenia mogą
zostad zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta/burmistrza
/prezydenta miasta/starosty/marszałka województwa/sekretarza gminy lub powiatu (organy
samorządu terytorialnego przekazują wówczas protokół do USC właściwego dla sporządzenia
aktu urodzenia dziecka)

-oświadczenia ojciec i matka składają jednocześnie przed jednym z organów

-dopuszczalne jest, aby matka złożyła swoje oświadczenie po fakcie uznania, jednak nie później
niż w ciągu 3 miesięcy od daty uznania ojcostwa przez mężczyznę (złożenie takiego oświadczenia
powoduje skutecznośd uznania ojcostwa od dnia, w którym oświadczenie złożył ojciec)

3) Skutki prawne uznania ojcostwa  uznanie ojcostwa ustala pochodzenie dziecka od określonego mężczyzny i
tym samym ustala ich stan cywilny
-akt uznania ma charakter deklaratywny

-stwierdza on stosunek pokrewieostwa i tym samym wywołuje skutki erga omnes od urodzenia się dziecka
(czyli ex tunc)

-w sferze stosunków osobistych uznanie wywołuje następujące skutki:

a) dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, które składają łącznie z

oświadczeniami dotyczącymi uznania

b) ojcu przysługuje ex lege władza rodzicielska

-w sferze stosunków majątkowych uznanie wywołuje następujące skutki:

a) powstaje wzajemne prawo do dziedziczenia

b) powstaje obowiązek alimentacyjny, wskutek czego osoba, która wcześniej świadczyła alimenty dla dziecka,

może żądad od ojca ich zwrotu

4) Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa  uznanie ojcostwa nie może zostad unieważnione, ponieważ jest
stwierdzeniem faktu
-uchylenie się od skutków ojcostwa może nastąpid tylko wtedy, gdy uznający nie jest ojcem tego dziecka
-ustawodawca przyjął w tym wypadku formę ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa
-ustalenie bezskuteczności następuje tylko w drodze sądowej, w wyroku
-legitymację czynną do wytoczenia powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania mają tylko osoby bezpośrednio i
osobiście zainteresowane:

1) mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wytoczyd powództwo w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym

dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi

2) matka dziecka, która mylnie przypuszczała, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który uznał ojcostwo, może

wytoczyd powództwo w terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o swojej pomyłce

3) dziecko pełnoletnie może wytoczyd powództwo nie później niż w ciągu 3 lat od uzyskania przez nie

pełnoletniości, jeżeli uznający ojcostwo nie jest jego ojcem

4) prokurator nie jest ograniczony terminem do wniesienia powództwa, lecz powództwo nie jest dopuszczalne

po śmierci dziecka

-termin 6 miesięcy może byd dłuższy w razie choroby psychicznej lub innych zaburzeo psychicznych ojca/matki, gdy
dolegliwośd ta pojawiła się w czasie biegu tego terminu
-wytoczenie powództwa przebiega w następujący sposób:



mężczyzna wytacza powództwo przeciwko matce i dziecku

 jeżeli matka nie żyje, powództwo wytacza się tylko przeciwko dziecku



matka wytacza powództwo przeciwko dziecku i mężczyźnie, który uznał ojcostwo

 jeżeli mężczyzna nie żyje, powództwo wytacza się przeciwko dziecku



dziecko wytacza powództwo przeciwko mężczyźnie, który uznał ojcostwo oraz przeciwko matce

 jeżeli matka nie żyje, wówczas powództwo wytacza się przeciwko mężczyźnie
 jeżeli mężczyzna nie żyje, wymaga się ustanowienia kuratora, przeciwko któremu wytacza się

powództwo

-po śmierci dziecka nie jest dopuszczalne ustalenie bezskuteczności uznania

-uwzględnia się jednak szczególną sytuację, w której uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka
małoletniego
-w takim przypadku żądanie ustalenia bezskuteczności mężczyzna/matka dziecka może wytoczyd przed
dniem osiągnięcia przez to dziecko pełnoletniości
-powództwo wytacza się przeciwko kuratorowi ustanowionemu na miejsce zmarłego dziecka przez sąd
opiekuoczy

-sprawy o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa należą do właściwości sądu rejonowego, który rozpoznaje je w
postępowaniu odrębnym
5) Bezwzględna nieważnośd uznania ojcostwa  bezwzględna nieważnośd uznania ojcostwa zachodzi w razie
niezachowania jednej z koniecznych przesłanek:

1) brak ustalenia ojcostwa innego mężczyzny
2) zachowanie przepisanej formy samego aktu uznania oraz wyrażenia zgody na uznanie
3) brak zdolności do czynności prawnych uznającego
4) osobiste złożenie oświadczenia o uznaniu

-jeżeli uznanie ojcostwa było w ogóle niedopuszczalne – każdy, kto ma w tym interes prawny, może żądad ustalenia,
że stosunek prawny ojcostwa nie istnieje
6) Wyrok  prawomocny wyrok ustalający bezskutecznośd ojcostwa na żądanie osoby legitymowanej wywiera
skutki z mocą wsteczną, tj. od chwili uznania
-wyrok ma charakter konstytutywny i jest skuteczny erga omnes
-wyrok stwierdza brak stosunku ojcostwa

B. SĄDOWE USTALENIE OJCOSTWA

1) Sądowe ustalenie ojcostwa  ustalenie pochodzenia dziecka pozamałżeoskiego może zostad dokonane na
drodze procesu cywilnego
-sądowe dochodzenie ojcostwa wchodzi w rachubę w razie istnienia sporu, co do tego, czy wskazany mężczyzna jest
ojcem dziecka
-spór ten istnieje pomiędzy mężczyzną a matką dziecka
-legitymowanym czynnie jest zarówno mężczyzna, jak i matka dziecka

Czas przed urodzeniem się dziecka

180 dzieo

-ustalenie ojcostwa w orzeczeniu sądowym jest również dopuszczalne względem dziecka przysposobionego, z
wyjątkiem przysposobienia całkowitego
2) Przesłanki  ustalenie ojcostwa względem dziecka pozamałżeoskiego opiera się na domniemaniu prawnym, że
ojcem dziecka jest ten mężczyzna, który obcował z matką dziecka nie wcześniej niż w 300 i nie później niż w 181 dniu
przed urodzeniem się dziecka:

-domniemanie to jest oparte na prawdopodobieostwie, że obcowanie płciowe danego mężczyzny z matką dziecka w
ustawowym okresie poczęcia doprowadziło do zapłodnienia kobiety i spłodzenia dziecka

-podstawą domniemania jest okolicznośd, że zgodnie z naukami medycznymi najkrótsza i najdłuższa ciąża, w
wyniku której urodzi się żywe i zdolne do życia dziecko trwa odpowiednio 6 i 10 miesięcy
-domniemanie jest domniemaniem wzruszalnym

Obalenie domniemania  istnienie przesłanki domniemania musi wykazad powód
-jeżeli powód nie wykazał wiarygodnie faktu obcowania cielesnego w okresie koncepcyjnym, domniemanie w ogóle
nie wchodzi w rachubę
-wniosek domniemania może byd obalony w razie przeprowadzenia:

 dowodu z badania DNA
 dowodu z badania krwi
 dowodu z opinii biegłego, co do zestawienia czasu obcowania ze stopniem rozwoju dziecka w chwili jego

urodzenia, np. jeżeli dziecko było w pełni donoszone, a pozwany mężczyzna obcował z matką dziecka tylko
ok. 6 miesiąca przed jego urodzeniem, jego ojcostwo nie wchodzi w rachubę

 dowodu z przesłuchania stron
 dowodu ze świadków
 dowodu z badao antropologicznych, daktyloskopijnych

Zarzut plurium concumbentium  obalenie wniosku domniemania, iż pozwany jest ojcem dziecka może nastąpid
wskutek udowodnienia faktu, ze w okresie koncepcyjnym matka dziecka obcowała z innym jeszcze mężczyzną
(exceptio plurium concumbentium)
-wykazania tego faktu może byd skuteczne tylko wtedy, gdy ojcostwo drugiego mężczyzny jest bardziej
prawdopodobne
-ciężar dowodu tego prawdopodobieostwa spoczywa na pozwanym

-udowodnienie jednak współżycia matki dziecka z innym mężczyzną nie powoduje, że ten mężczyzna staje się
stroną w postępowaniu (może on zostad powołany w charakterze strony na podstawie art. 194 §1 KPC)

3) Legitymacja procesowa i tryb postępowania  legitymację czynną posiadają te osoby, które są bezpośrednio
zainteresowane ustaleniem pochodzenia dziecka

Dziecko

-może samodzielnie wytoczyd powództwo po uzyskaniu pełnoletniości
-w imieniu dziecka małoletniego występuje jego przedstawiciel ustawowy

Matka

-matka dziecka może żądad ustalenia ojcostwa tylko co do dziecka małoletniego
-powództwo matki jest niezależne od sprawowania władzy rodzicielskiej

-matka może dochodzid sądowego ustalenia ojcostwa, chodby była pozbawiona władzy
rodzicielskiej i chodby sprzeciwiał się temu opiekun dziecka
-jeżeli matka pozbawiona jest zdolności do czynnośd prawnych z powodu całkowitego
ubezwłasnowolnienia, wówczas powództwo może wytoczyd jej przedstawiciel ustawowy za zgodą
sądu opiekuoczego

-inna jest sytuacja matki mającej ograniczoną zdolnośd do czynności prawnych ze względu na swoją
małoletniośd

-w tym przypadku z powództwem może wystąpid jej przedstawiciel ustawowy (nie jest wymagane

Urodzenie się dziecka

300 dzieo

okres karencyjny

pozwolenie sądu opiekuoczego)

-żądaniu matki ustalenia ojcostwa nie stoi na przeszkodzie uprzednie orzeczenie pełnego
przysposobienia (rozwiązywalnego) dziecka pozamałżeoskiego

-w tym przypadku wyłączone są jednak niektóre skutki:

 nie można nadad nazwiska ojca
 ojcu nie można przyznad władzy rodzicielskiej, ponieważ sprawuje ją przysposabiający

Domniemany

ojciec

-domniemany ojciec mający ograniczoną zdolnośd do czynności prawnych, np. z powodu
małoletniości, nie może wytoczyd powództwa, ponieważ nie ma zdolności sądowej

-powództwo może wytoczyd jego przedstawiciel ustawowy

-w razie całkowitego ubezwłasnowolnienia domniemanego ojca, powództwo może wytoczyd opiekun
za zezwoleniem sądu

Prokurator

-prokurator ma czynną legitymację do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa
-jego powództwo jest niezależne od zgody matki czy pełnoletniego dziecka, ponieważ w interesie
publicznym leży prawidłowe ustaleniem stanu cywilnego człowieka

-z żądaniem ustalenia ojcostwa matka i domniemany ojciec mogą wystąpid po urodzeniu się dziecka
-po śmierci dziecka z żądaniem ustalenia ojcostwa może wystąpid: matka, domniemany ojciec i prokurator
-po śmierci dziecka pełnoletniego legitymacja procesowa przysługuje wyłącznie prokuratorowi
-powództwo nie jest ograniczone terminem, z wyjątkiem powództwa matki i domniemanego ojca
-mogą oni realizowad swoje uprawnienie aż do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości
-o ustaleniu ojcostwa orzeka sąd rejonowy w procesie, w postępowaniu odrębnym

4) Charakter i skutki wyroku  prawomocny wyrok ustalający ojcostwo stwierdza, że pozwany mężczyzna (lub
powód) jest ojcem dziecka
-wyrok ma charakter deklaratywny, skuteczny wstecz (ex tunc)
-co do powołania do dziedziczenia wyrok jest skuteczny od momentu poczęcia dziecka
-wyrok wywołuje skutki w zakresie stanu cywilnego dziecka
-wyrok jest dowodem, że ojcem dziecka jest określony mężczyzna

-w wyroku sąd nadaje dziecku nazwisko (do zmiany nazwiska dziecka, które ukooczyło 13 rok życia potrzebna
jest jego zgoda)
-władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, chyba że sąd ją zawiesi/ograniczy/pozbawi ze względu na
dobro dziecka

5) Roszczenia majątkowe związane z ustaleniem ojcostwa
A. Alimenty na rzecz dziecka  żądanie ich jest najczęściej połączone z powództwem o ustalenie ojcostwa i od niego
uzależnione
-jeżeli sąd ustali ojcostwo określonego mężczyzny, z faktu pokrewieostwa wynika obowiązek alimentacyjny
względem dziecka i to ze skutkiem wstecz
B. Udział ojca w kosztach utrzymania matki i dziecka  mimo braku stosunku rodzinno-prawnego między rodzicami
dziecka pozamałżeoskiego KRO przewiduje roszczenie matki i dziecka oraz odpowiadający mu obowiązek ojca do
przyczyniania się do ich utrzymania w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do 3-miesięcznego utrzymania
matki w okresie porodu
- z ważnych powodów udział ojca w kosztach utrzymania może trwad dłużej
C. Wydatki matki i straty poniesione przez matkę dziecka  ojciec dziecka pozamałżeoskiego powinien również
przyczynid się do pokrycia wydatków, jakie poniosła matka w związku z ciążą i porodem
-wydatki te dotyczą np.:

 kosztów leczenia
 kosztów odżywiania
 kosztów dojazdu do zakładu opieki zdrowotnej
 kosztów zakupu przedmiotów związanych z ciążą i porodem

-roszczenie ma charakter alimentacyjny
-ponadto matka może żądad pokrycia strat, jakie poniosła wskutek ciąży i porodu
-chodzi tu o rzeczywistą stratę, tj. uszczerbek w majątku matki

-udział ojca w pokryciu strat powinien odpowiadad wszelkim okolicznościom, tj. natury ekonomicznej,
jak i z uwzględnieniem postawy moralnej i stosunków faktycznych między rodzicami

-obu roszczeo można dochodzid tylko po uprzednim ustaleniu ojcostwa, nie wykluczając uznania dziecka
-przysługują one również wówczas, gdy dziecko urodziło się martwe
-roszczenia przedawniają się z upływem 3 lat od dnia porodu

D. Zabezpieczenie roszczeo matki  na podstawie art. 142 KRO matka może żądad jeszcze przed urodzeniem się
dziecka, aby mężczyzna wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty jej 3-miesięcznego utrzymania w okresie
porodu i na koszty utrzymania dziecka przez okres 3-miesięcy po jego urodzeniu
-przesłanką realizacji tych roszczeo jest uwiarygodnienie ojcostwa tego mężczyzny
-uwiarygodnienie polega na uprawdopodobnieniu, że mężczyzna jest ojcem mającego się urodzid dziecka
-matka powinna wykazad, że istnieje podstawa domniemania ojcostwa
-funkcja zabezpieczająca roszczeo z art. 142 KRO polega na tym, aby matka dziecka uzyskała jeszcze przed ustaleniem
ojcostwa potrzebne środki pieniężne na utrzymanie jej w okresie porodu
-wyłożona suma pieniężna może przekraczad zakres obowiązku dziecka

§2. WŁADZA RODZICIELSKA

2.1. POJĘCIE, PODMIOTY I CHARAKTER PRAWNY

A. POJĘCIE

-każdy człowiek z chwilą urodzenia nabywa nieograniczoną zdolnośd prawną, jednak ze względu na niedojrzałośd
fizyczną i psychiczną potrzebuje szczególnej ochrony
-potrzeba ta dotyczy również ochrony interesów dziecka w obrocie prawnych
-funkcje ochrony spełniają rodzice dziecka
-dla realizacji tej funkcji ustawodawca przyznaje określone uprawnienia i nakłada określone obowiązki

-zespół tych uprawnieo, obowiązków oraz celów składa się na stosunek prawny między rodzicami a dziedmi
nazywany władzą rodzicielską

-KRO nie zawiera definicji władzy rodzicielskiej

władza rodzicielska jest prawem podmiotowym przyznanym rodzicom dla dobra dziecka i w interesie społeczeostwa
-władzę rodzicielską wyznacza trójstronny stosunek prawny:

1) prawnorodzinny – między rodzicami a dzieckiem
2) cywilnoprawny – między rodzicami a osobami trzecimi
3) administracyjnoprawny – między rodzicami a paostwem

-przepisy regulujące zakres władzy rodzicielskiej mają na ogół charakter ius cogens, a wynikające z nich prawa
podmiotowe są niezbywalne

B. PODMIOTY

1) Rodzice  władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom
-podmiotami władzy rodzicielskiej są zarówno rodzice związani węzłem małżeoskim, jak i rodzice dziecka
pozamałżeoskiego
-od tej reguły KRO przewiduje odstępstwa wynikające z sytuacji faktycznych, w jakich mogą się znaleźd rodzice lub
dziecko:

 w przypadku braku ustalenia ojcostwa lub braku macierzyostwa władza rodzicielska przysługuje tylko

jednemu z rodziców (temu, którego stosunek rodzicielski jest pewny)

 w przypadku braku pełnej zdolności do czynności prawnej jednego z rodziców władza rodzicielska

przysługuje tylko drugiemu z nich

 jeżeli oboje rodzice są pozbawieni władzy rodzicielskiej sąd ustanawia dla dziecka opiekę

2) Dziecko  dziecko pozostaje podmiotem stosunku prawnego władzy rodzicielskiej od chwili urodzenia
-przed urodzeniem dziecka władza ta nie wchodzi w rachubę ze względu na:

 to, że matka dziecka może doprowadzid do pozbawienia go życia poprzez aborcję
 dla strzeżenia przyszłych praw majątkowych dziecka ustanawia się kuratora
 do momentu narodzenia dziecka nie można ustalid pochodzenia dziecka

-dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do osiągnięcia wieku pełnoletności, tj. do ukooczenia 18 lat
-pełnoletnim staje się również małoletni, który zawrze małżeostwo

2.2. TREŚĆ WŁADZY RODZICIELSKIEJ

-do zakresu władzy rodzicielskiej należy całokształt obowiązków i uprawnieo rodziców względem osoby i majątku
dziecka dla ochrony jego dobra i przygotowania go do samodzielnego życia
-na podstawie KRO elementami władzy rodzicielskiej są:

1) piecza nad osobą dziecka
2) piecza nad majątkiem dziecka
3) reprezentacja dziecka

Władza rodzicielska  całokształt uprawnieo i obowiązków rodziców względem małoletniego
dziecka w celu zapewnienia pieczy nad jego osobą i majątkiem

A. PIECZA NAD OSOBĄ DZIECKA

-dziecko ze względu na swoją niedojrzałośd fizyczną i psychiczną wymaga troski o jego:

 prawidłowy i wszechstronny rozwój
 bezpieczeostwo
 integralnośd fizyczną osoby
 zapewnienie korzystnego statusu prawnego

-tę troskę realizują rodzice, którzy mają prawo i obowiązek wychowywad dziecko i kierowad nim
1) Wychowanie i kierowanie dzieckiem  wychowanie ma na celu kształtowanie osobowości dziecka, przede
wszystkim jego postaw emocjonalnych, np. światopoglądu, systemu wartości
-kierowanie dzieckiem dotyczy przede wszystkim troski o środowisko dziecka, np. decydowanie o wyborze kierunku
edukacji, uczestnictwie w grupach rówieśniczych
-na rodzicach spoczywa obowiązek troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka
-rodzice zobowiązani są zatem:

 troszczyd się o zdrowie dziecka, zapewnid mu pielęgnację i leczenie
 zapewnid dziecku mieszkanie
 zapewnid – stosownie do swoich możliwości –odpowiednie dla wieku dziecka rozrywki

2) Działania kształtujące sytuację prawną dziecka  niektóre działania rodziców z zakresu władzy rodzicielskiej
kreują sytuację prawną dziecka i wywołują skutki prawne
-rodzice przede wszystkim mają obowiązek określenia miejsca pobytu dziecka

-jeżeli rodzice nie zamieszkują razem, miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce jego stałego pobytu u
jednego z rodziców
-rodzice mogą określid miejsce pobytu dziecka poza domem rodzicielskim na krótszy lub dłuższy czas, np. na
czas wakacji
-taka decyzja powinna byd podjęta wspólnie przez rodziców

-rodzice nadają dziecku imię, które wpisuje się do aktu urodzenia

-w tym zakresie funkcja kontrolna przypada kierownikowi USC, który może odmówid przyjęcia oświadczenia
o wyborze imienia, jeżeli byłoby one ośmieszające, nieprzyzwoite lub w formie zdrobniałej
-istnieje możliwośd zmiany imienia dziecka, jeżeli rodzice w terminie 6 miesięcy od sporządzenia aktu
urodzenia dziecka, złożą kierownikowi USC pisemne oświadczenie o zmianie imienia

-sytuację prawną dziecka kształtuje również:

1) uprawnienie rodziców do rozwiązania umowy o pracę dziecka małoletniego
2) zgoda na przysposobienie dziecka
3) zgoda rodziców w zakresie badao lekarskich, leczenia, zabiegów operacyjnych w odniesieniu do dziecka

małoletniego

4) uprawnienie rodziców małoletniego ojca do wyrażenia zgody na uznanie jego dziecka

-ustawodawca dla skutecznej realizacji władzy rodzicielskiej nakłada na dziecko obowiązek posłuszeostwa

B. PIECZA NAD MAJĄTKIEM DZIECKA

-interesy majątkowe małoletniego dziecka wymagają ochrony, do której powołani są rodzice sprawujący władzę
rodzicielską

-ochrona ta dotyczy wszelkich składników majątkowych, z których korzystanie ma wpływ na rozwój
osobowości dziecka

-ochrona ta przybiera różną postad w odniesieniu do różnych składników majątku
-podstawową formą ochrony interesów dziecka jest zarząd jego majątkiem, w ramach którego rodzice dokonują:

a) czynności faktycznych (np. naprawy, remonty budynku)
b) czynności prawnych (np. kupno-sprzedaż, obciążenie, zaciągnięcie kredytu na prace remontowe)
c) czynności w postępowaniu przed sądami lub innymi organami paostwowymi lub samorządowymi związanych

z realizacją zarządu

-majątek, którym zarządzają rodzice, składa się z ruchomości lub nieruchomości
-zarząd jest elementem władzy rodzicielskiej i rodzice nie mogą się go zrzec
1) Sposób sprawowania zarządu  rodzice powinni zarządzad majątkiem dziecka z należytą starannością, co
oznacza, że:

a) oboje rodzice są uprawnieni do sprawowania zarządu
b) wymaga się od nich tylko przeciętnej staranności i nie stawia im się wysokich wymagao, np. dążenia do

pomnażania majątku

-w ramach zarządu wyróżnia się:

1) czynności zwykłego zarządu  zwykły zarząd majątkiem dziecka rodzice sprawują samodzielnie, a stosowne

czynności w tym zakresie nie wymagają kontroli sądu

-ten rodzaj zarządu dotyczy zwykłego korzystania z rzeczy (prawa) i ma na celu utrzymanie poszczególnych
przedmiotów s tanie niepogorszonym (np. naprawy, remonty)
-na zarząd zwykły składają się zatem czynności związane z zachowaniem substancji majątku

2) czynności przekraczające zwykły zarząd  nie są bliżej sprecyzowane w KRO, wyodrębnia się je w drodze

wykładni prawa
-dla skuteczności tych czynności wymagana jest zgoda sądu opiekuoczego
-czynności te przede wszystkim dotyczą rozporządzania majątkiem dziecka, np. zbycia, obciążenia go,
ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego, odpłatne nabycie składnika o znacznej wartości
-celem kontroli sądu opiekuoczego jest ustalenie czy nabycie (zbycie) konkretnej rzeczy (prawa) jest dla
dziecka korzystne z gospodarczego punktu widzenia
-zezwolenie sądu nigdy nie może byd udzielone ex post

-w zakresie zarządu majątkiem dziecka oboje rodzice mają takie same uprawnienia i każde z nich może działad
samodzielnie
-rodzice powinni jednak porozumied się odnośnie czynności, które chcą dokonad

-w razie braku porozumienia między nimi, każde z nich może zwrócid się do sądu o rozstrzygnięcie istotnej
sprawy dziecka

-ograniczenia rodziców z zarządzie majątkiem dziecka mogą się pojawid zarówno wtedy, gdy jedno z rodziców
sprawuje władzę rodzicielską, jak i wtedy, gdy sprawują ją oboje
-sąd opiekuoczy może nakazad rodzicom sporządzenie inwentarza majątku dziecka

-sąd może nakazad również zawiadamianie go przez rodziców o ważniejszych zmianach w stanie tego
majątku, a nawet ustalid wartośd rozporządzeo dotyczących ruchomości

2) Wyłączenia z zarządu  z zarządu majątkiem dziecka wyłączone są niektóre jego składniki majątkowe, tj.:

 przedmioty należące do dziecka
 przedmioty oddane dziecku do swobodnego użytku
 zarobki dziecka
 roszczenia i zobowiązania wynikające z samodzielnie zawartej umowy o pracę
 składniki majątkowe, które darczyoca lub testator wyłączył w umowie lub testamencie *

-rodzice, sprawując pieczę nad osobą dziecka, kierują dzieckiem przy korzystaniu z tychże przedmiotów
-chodzi tu o to, aby dziecko nie doznało uszczerbku przede wszystkim na zdrowiu
-w niebezpiecznym dla dziecka przypadku rodzice mogą wkraczad w sferę zarządu składnikami wyłączonymi
-w razie trudności rodzice mogą zwrócid się do sądu o udzielenie pomocy
-w odniesieniu do wyżej wymienionych składników majątkowych dziecko samo, w granicach przysługującej mu
zdolności do czynności prawnych, może dokonywad niektórych czynności prawnych
*Składniki majątkowe, które darczyoca lub testator wyłączył w umowie lub testamencie – takim majątkiem zarządza
osoba wyznaczona przez darczyocę lub spadkodawcę, a w przypadku braku takiego wyznaczenia – kurator
ustanowiony przez sąd opiekuoczy
-zarządca oraz kurator podlegają nadzorowi sądu opiekuoczego i podlegają podobnym ograniczeniom, jakie dotyczą
opiekuna

-muszą oni uzyskad zezwolenie sądu we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących zarządzania tym
majątkiem

C. REPREZENTACJA DZIECKA

-reprezentacja dziecka przez rodziców jest atrybutem władzy rodzicielskiej o charakterze instrumentalnym,
koniecznym dla sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka
-KRO ustanawia rodziców przedstawicielami ustawowymi dziecka, aby mogli oni skutecznie występowad za dziecko w
jego interesie i dla jego dobra
-czynnośd dokonana przez rodziców w imieniu dziecka pociąga za sobą skutki bezpośrednie dla dziecka
-przedstawicielstwo obejmuje:

 czynności prawne
 czynności w postępowaniu przed sądami oraz przed innymi organami paostwa, a w szczególności przed

organami administracyjnymi

-zakres uprawnieo rodziców jako przedstawicieli ustawowych dziecka zależy od wieku dziecka

 przed ukooczeniem 13 lat dziecko nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych, w związku z czym zakres

przedstawicielstwa jest najszerszy
-dziecko może zawierad umowy dotyczące drobnych bieżących spraw życia codziennego
-inne czynności prawne dokonane przez dziecko w wieku poniżej 13 lat są nieważne

 po ukooczeniu 13 lat, dziecko mające ograniczoną zdolnośd do czynności prawnych, może samo zaciągad

zobowiązania i rozporządzad swoim prawem, jednak do skuteczności czynności potrzebna jest zgoda
przedstawiciela ustawowego

Wyłączenia  z obawy przed sprzecznością interesów rodziców i dzieci KRO wyznacza sytuacje, w których żadne z
rodziców nie może reprezentowad dziecka:

1) czynności prawne między dziedmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską  np. odpłatne lub nieodpłatne

przeniesienie własności jednego dziecka na rzecz drugiego

2) czynności prawne między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem (macochą/ojczymem)  w

tym wypadku dopuszczalne są jednak dwa wyjątki:

a) dopuszczalna jest reprezentacja dziecka przez jednego z rodziców, jeżeli czynnośd polega na

bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka, np. darowizna bez obciążeo

b) jeżeli czynnośd prawna dotyczy należnych dziecku środków utrzymania i wychowania, np.

dochodzenie roszczeo alimentacyjnych

-wyłączenie reprezentacji dziecka przez rodziców sprawujących władzę rodzicielską pojawia się również na obszarze
prawa proceduralnego:

 w postępowaniu procesowym dotyczącym pochodzenia dziecka pozamałżeoskiego istnieje wątpliwośd, czy

matka jest uprawniona do żądania ustalenia ojcostwa małoletniego dziecka (kwestia rozstrzygana ad casum)

2.3 WYKONYWANIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ I ODPOWIEDZIALNOŚĆ RODZICÓW

A. DYREKTYWA OGÓLNA (ART. 95 §3 KRO)

-dyrektywa ta nakazuje rodzicom wykonywanie ich władzy dla dobra dziecka i interesu społecznego
-ochrona dobra dziecka ma charakter klauzuli generalnej, którą należy uwzględniad we wszystkich sprawach
dotyczących dziecka
-dobro dziecka należy rozpatrywad zarówno wg kryteriów obiektywnych, jak i subiektywnych
-trzeba mied na względzie sytuację bieżącą i przyszłą dziecka
-interes społeczny powinien byd zgodny z dobrem dziecka

B. OSOBISTE WYKONYWANIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

-władzę rodzicielską sprawują oboje rodzice
-posługiwanie się innymi osobami w odniesieniu do pieczy nad osobą i majątkiem dziecka nie powoduje przekazania
władzy rodzicielskiej innej osobie lub zakładowi, ponieważ władza rodzicielska jest niezbywalna
-uprawnienie i obowiązek osobistego wykonywania władzy rodzicielskiej oznacza, że rodzicom przysługuje prawo
żądania wydania dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną

 odebrania dziecka może żądad także jedno z rodziców od drugiego, któremu ta władza nie przysługuje na

podstawie wyroku sądu orzekającego rozwód lub z mocy orzeczenia sądu ograniczającego/zawieszającego
lub pozbawiającego tej władzy

-każde z rodziców samodzielnie wykonuje władzę rodzicielską, a dla skuteczności ich czynności w imieniu/interesie
dziecka wystarczy dokonanie jej przez jednego z rodziców
-rodzice powinni jednak uzgodnid działania dotyczące istotnych spraw dziecka
-w razie braku porozumienia rodzice mogą zwrócid się do sądu o rozstrzygnięcie
-przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej rodzice mogą korzystad z pomocy sądu opiekuoczego i innych organów
paostwa, organizacji społecznych
-obowiązek pomocy rodzinie wynika z Konstytucji RP (art. 18 i art. 71)

-ponadto z KRO wynika wzajemny obowiązek koordynacji sądu opiekuoczego z innymi organami i
instytucjami, a zwłaszcza z jednostką organizacyjną pomocy społecznej

C. ODPOWIEDZIALNOŚĆ RODZICÓW

-wykonując władzę rodzicielską, rodzice nie mogą:

1) przekroczyd uprawnieo wynikających z reprezentacji dziecka lub dopuścid się zaniedbao wyrządzających

szkodę na osobie dziecka

2) wyrządzid dziecku szkodę czynem niedozwolonym
3) swym działaniem lub zaniechaniem dopuścid się do wyrządzenia przez dziecko szkody osobom trzecim

Ad. 1 – rodzice występując w imieniu dziecka, działają bez umocowania ustawowego w przypadku, gdy:

 władza rodzicielska im nie przysługuje
 władzę rodzicielską zawieszono
 pozbawiono ich władzy rodzicielskiej
 władza rodzicielska została ograniczona w wyroku orzekającym rozwód lub w innym orzeczeniu sądu

opiekuoczego

-w takich przypadkach czynnośd prawna jest nieważna

-podobna sankcja dotyczy czynności prawnych przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka dokonanych bez
zgody sądu opiekuoczego
Ad. 2 – wyrządzenie dziecku szkody czynem niedozwolonym jest nadużyciem władzy rodzicielskiej i powoduje
odpowiedzialnośd deliktową

-rodzice mogą ponieśd również odpowiedzialnośd karną, jeżeli czyn ten wypełnia znamiona przestępstwa
-najczęściej chodzi tu o nadużycie karania dziecka, np. znęcanie się nad dzieckiem

-znamiona deliktu może mied również świadome działanie rodziców na szkodę dziecka w zakresie zarządu jego
mieniem
Ad. 3 – odpowiedzialnośd deliktową rodzice ponoszą również względem osób trzecich, które poniosły szkodę
wyrządzoną przez dziecko, które w ogóle ze względu na wiek nie ponosi winy lub któremu nie można przypisad winy

2.4 USTANIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ I JEJ MODYFIKACJE

A. USTANIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

-władza rodzicielska trwa do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości
-władza może jednak ustad wcześniej w wyniku z zaistnieniem zdarzeo, z którymi skutek taki wiąże KRO
1) Przyczyny ustania władzy rodzicielskiej  przyczyny ustania władzy rodzicielskiej można podzielid na:

a) zdarzenia (fakty) zaistniałe niezależnie od ich podmiotów, np. śmierd, osiągnięcie pełnoletniości
b) inne zdarzenia, a zwłaszcza orzeczenia sądowe

A. Zdarzenia (fakty) zaistniałe niezależnie od podmiotów władzy rodzicielskiej  władza rodzicielska istnieje dopóty,
dopóki istnieją podmioty tego stosunku prawnego
-w związku tym władza rodzicielska ustaje ex lege w wyniku takich zdarzeo naturalnych, jak:

 śmierd dziecka
 śmierd rodziców
 osiągnięcie pełnoletniości przez dziecko

-fakty te wywołują zmiany w stanie osobistym dziecka lub rodziców
B. Inne zdarzenia, zwłaszcza orzeczenia sądowe  inne zdarzenia powodujące ustanie władzy rodzicielskiej należą
do sfery faktów zaistniałych wskutek mniej lub bardziej celowego działania ludzi
-działania te znajdują wyraz przede wszystkim w orzeczeniach sądowych, które można podzielid na:

a) orzeczenia zmieniające stan cywilny dziecka – zmianę stanu cywilnego dziecka powoduje orzeczenie sądu o:

 zaprzeczeniu ojcostwa męża matki
 zaprzeczeniu macierzyostwa
 unieważnieniu uznania dziecka
 uchyleniu prawomocnego wyroku ustalającego ojcostwo
 o przysposobieniu dziecka
 o rozwiązaniu przysposobienia

b) orzeczenie orzekające ubezwłasnowolnienie rodziców – orzeczenie, w którym sąd dokonuje częściowego lub

całkowitego ubezwłasnowolnienia rodzica/rodziców powoduje przede wszystkim ograniczenie lub
pozbawienie zdolności do czynności prawnych, czego skutkiem ex lege jest pozbawienie władzy rodzicielskiej
-władza rodzicielska bowiem przysługuje tylko osobie, która ma pełną zdolnośd do czynności prawnych

c) orzeczenia sądu bezpośrednio ingerujące we władzę rodzicielską – sąd może pozbawid rodziców lub jednego

z nich władzy rodzicielskiej w przypadku niemożliwości jej wykonywania z powodu trwałej przeszkody albo w
razie jej nienależytego wykonywania

2) Pozbawienie władzy rodzicielskiej  jest to najsurowszy sposób ingerencji sądu we władzę rodzicielską, który
stosuje się tylko wówczas, gdy bezskuteczne okazały się łagodniejsze sposoby lub ich zastosowanie jest bezcelowe
-sąd wydaje takie orzeczenie mają na względzie zagrożone dobro dziecka

-przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej mogą byd dwojakie:

1) trwałe przeszkody uniemożliwiające rodzicom wykonywanie w.r. powodują sytuacje, w której dziecko jest

pozbawione pieczy rodzicielskiej, niezależnie od winy rodziców, np.:

 długotrwała choroba nierokująca poprawy zdrowia
 wyjazd na stałe za granicę
 wyjazd na stałe do innej miejscowości w kraju przy całkowitym braku kontaktu z dzieckiem
 odbywanie kary długoletniego pozbawienia wolności

-gdyby przeszkoda uznana przez sąd a trwałą wcześniej ustąpiła, sąd może przywrócid władzę rodzicielską

2) nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej oznacza nadużycie tej władzy ze szkodą dla dziecka lub rażące

zaniedbanie przez rodziców ich obowiązków, np.

 nakłanianie dziecka do niemoralnego życia i czerpanie z niego korzyści przez rodziców (kradzież,

prostytucja, żebractwo)

 uporczywe i zawinione nadużycia rodziców dla własnej korzyści w zakresie zarządu majątkiem

dziecka przynoszące mu szkodę

 porzucenie dziecka
 uporczywe uchylanie się od alimentacji dziecka
 stosowanie kar cielesnych zagrażających zdrowiu dziecka

B. ZMIANY W ZAKRESIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

-są to łagodniejsze niż pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej sposoby ingerencji przez sąd w tę władzę
-wyróżnia się:

1) zawieszenie władzy rodzicielskiej
2) ograniczenie władzy rodzicielskiej
3) pieczę zastępczą

1) Zawieszenie władzy rodzicielskiej  sąd może orzec zawieszenie władzy rodzicielskiej w przypadku istnienia po
stronie rodziców przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu
-sąd ocenia czy przeszkoda jest przemijająca oraz czy zawieszenie w.r. jest celowe
-zawieszenie w.r. następuje zazwyczaj z przyczyn niezawinionych przez rodziców, np.:

 wystąpienie choroby, której ustąpienie można przewidzied

konieczny pobyt poza miejscem stałego zamieszkania w ważnych sprawach osobistych -zawieszenie nie powoduje
ustania w.r., lecz tylko wstrzymuje jej wykonanie -jeżeli odpadnie przyczyna zawieszenia w.r., wówczas sąd uchyla
zawieszenie
2) Ograniczenie władzy rodzicielskiej  ograniczenie w.r. może wynikad z:

a) zagrożenia dobra dziecka
b) zaistnienia przesłanek wskazanych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich (1982r.)
c) szczególnej sytuacji faktycznej rodziców

A. Zagrożenie dobra dziecka  ingerencja sądu może polegad na:

 wydaniu zarządzeo dyscyplinujących rodziców
 ustanowieniu kontroli nad postępowaniem rodziców
 ograniczeniu lub wyłączeniu określonych uprawnieo i obowiązków względem dziecka
 umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej lub w zakładzie opiekuoczo-wychowawczym

-KRO nakazuje sądowi wydad „odpowiednie zarządzenia”, czyli takie, jakich wymaga dobro dziecka
-wymienione sposoby dotyczą zarówno pieczy nad osobą, jak i majątkiem dziecka
-sposoby te mogą mied charakter trwały lub doraźne

-sąd powinien stosowad środki łagodniejsze przed surowszymi, chyba że w danym wypadku konieczne jest bardziej
zdecydowane działanie
B. Zarządzenia sądu na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (1982r.)  ustawa ma
zastosowanie w stosunku do nieletnich zagrożonych demoralizacją oraz do nieletnich sprawców czynów karalnych
-postępowanie ma charakter mieszany z elementami postępowania cywilnego i postępowania karnego
-postępowanie odbywa się przed sądem rodzinnym, który może zastosowad określone środki względem nieletniego,
np.:

 środki leczniczo-wychowawcze
 środki opiekuoczo-wychowawcze
 umieszczenie w zakładzie poprawczym

-sąd może ponadto zastosowad środki bezpośrednio ingerujące w sprawowanie władzy rodzicielskiej i adresowane
do rodziców nieletniego, np.:

 ustanowienie nadzoru odpowiedzialnego rodziców
 ustanowienie nadzoru organizacji młodzieżowej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania; skierowanie do

kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą

 zobowiązanie rodziców do poprawy warunków wychowawczych dziecka, do współpracy ze szkołą/poradnią

psychologiczno-pedagogiczną/inną poradnią specjalistyczną

C. Ograniczenie władzy rodzicielskiej ze względu na szczególną sytuację faktyczną rodziców  w KRO przewidziano
sytuacje, w których wykonywanie w.r. przez oboje rodziców może byd utrudnione
-pojawiają się one w rezultacie rozłączenia rodziców:

a) rodzice żyją w rozłączeniu ze względu na orzeczony rozwód/separację/unieważnienie małżeostwa
b) rodzice nadal są małżeostwem, ale pozostają w separacji faktycznej
c) obojgu żyjącym w rozłączeniu rodzicom dziecka pozamałżeoskiego przysługuje władza rodzicielska

-w takich sytuacjach rodzice nie mogą zazwyczaj harmonijnie sprawowad wspólnie władzy rodzicielskiej
-dlatego ustawodawca wprowadził możliwośd rozdzielenia ich uprawnieo:

 przyjęto model rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej w razie orzeczenia rozwodu rodziców dziecka

 przewidziano kompetencje sądu do wyznaczenia obowiązków i uprawnieo każdego z rodziców

-zgodnie z KRO jednolicie traktuje się sytuację rozłączenia rodziców, niezależnie od przyczyny
-orzeczenie sądu co do sposobu sprawowania w.r. jest obowiązkowe w razie rozwodu lub separacji rodziców dziecka
-sąd orzeka o powierzeniu dziecka jednemu z rodziców oraz określa uprawnienia/obowiązki drugiego rodzica
-ograniczenie władzy rodzicielskiej następuje ex lege w razie całkowitego ubezwłasnowolnienia dziecka
-rodzice nadal sprawują władzę rodzicielską, jednak podlegają ograniczeniom, jakie dotyczą opiekuna
-piecza rodziców nad osobą/majątkiem dziecka podlega nadzorowi sądu opiekuoczego
3) Piecza zastępcza  umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej/placówce opiekuoczo-wychowawczej jest
środkiem zaradczym w razie braku należytej pieczy rodzicielskiej oraz może byd sposobem ograniczenia w.r.
-piecza ta zastępuje pieczę sprawowaną przez rodziców przez niezbędny czas
-piecza zastępcza ma całodobowy charakter
-rolę rodziny zastępczej mogą pełnid małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeoskim

-przy wyborze rodziny uwzględnia się walory moralne, możliwośd wykonywania zadao
organizacyjno-wychowawczych względem dziecka, odpowiednia różnicę wieku, oraz – w miarę możliwości –
nierozłączanie rodzeostwa

-umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu opiekuoczego

-sąd zawiadamia o wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej (np. powiatowy
ośrodek pomocy rodzinie)
-w razie pilnej potrzeby jest możliwe powierzenia dziecka rodzinie zastępczej na podstawie umowy
cywilnoprawnej na wniosek lub za zgodą rodziców, o czym należy niezwłocznie zawiadomid sąd opiekuoczy
-członkowie rodziny zastępczej sprawują władzę osobiście i mają obowiązek umożliwid podtrzymywanie
dziecku więzi z rodziną naturalną

-umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej powoduje brak codziennej styczności dziecka z rodzicami, którzy nie
sprawują już bezpośredniej pieczy nad dzieckiem

-rodzice ci zachowują w znacznym stopniu władzę rodzicielską, ale z mocy prawa osoba sprawująca pieczę
zastępczą:

a) sprawuje bieżącą (codzienną) pieczę nad osobą dziecka
b) wychowuje dziecko
c) reprezentuje dziecko w dochodzeniu świadczeo przeznaczonych na jego utrzymanie (np. alimenty,

świadczenia socjalne)

-pozostałe uprawnienia i obowiązki należą do kompetencji rodziców, np. decyzje dotyczące kształcenia
dziecka, sposobu leczenia, zarząd majątkiem dziecka

-rodzina zastępcza nie powinna mied trwałego charakteru, a dziecko powinno powrócid do naturalnych rodziców

2.5. STOSUNKI MIĘDZY RODZICAMI A DZIECKIEM NIEZALEŻNE OD WŁADZY RODZICIELSKIEJ

-z faktu rodzicielstwa wynikają również inne niż władza rodzicielska stosunki prawne między rodzicami a dziedmi
-nie zależą one od tego, czy rodzice sprawują władzę rodzicielską

A. NAZWISKO DZIECKA

-nazwisko i imię indywidualizują człowieka
-ustalenie nazwiska wynika z więzi prawnych o charakterze rodzinnym i dokonuje się w zasadzie z mocy z prawa
z chwilą urodzenia
-natomiast imię dziecka ustalają rodzice sprawujący władzę rodzicielską
-w odniesieniu do nazwiska dziecka KRO kieruje się:

 zasadą dobra dziecka
 zasadą równouprawnienia dzieci bez względu na ich małżeoskie lub pozamałżeoskie pochodzenie

1) Nazwisko dziecka małżeoskiego  dziecko urodzone w czasie trwania małżeostwa jego rodziców lub przed
upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia uważa się za pochodzące od męża matki
-jeżeli małżonkowie mają różne nazwiska, dziecko nosi nazwisko wskazane przez nich w zgodnych oświadczeniach,
składanych zazwyczaj przy zawarciu małżeostwa

-jeżeli małżonkowie nie złożyli zgodnych oświadczeo, dziecko nosi podwójne nazwisko składające się z
nazwiska matki i nazwiska ojca (w dowolnym układzie członów)
-małżonkowie mogą zmienid decyzję odnośnie nazwiska dzieci, jednak mogą tego dokonad tylko przy
sporządzeniu aktu urodzenia pierwszego dziecka

-zasady ustalenia nazwiska dziecka małżeoskiego stosuje się również w razie zawarcia małżeostwa po urodzeniu się
dziecka

-jeżeli wskutek tego nazwisko dziecka, które ukooczyło 13 r.ż, miałoby ulec zmianie, wymagana jest zgoda
dziecka

-w przypadku zaprzeczenia ojcostwa dziecko traci nazwisko ojca i nabywa nazwisko matki, jakie nosiła ona w chwili
jego urodzenia
-rozwód małżonków nie powoduje zmiany nazwiska, chodby jeden z małżonków złożył oświadczenie o powrocie do
poprzedniego
-w razie zawarcia małżeostwa przez matkę dziecka, które nosi już nazwisko swojego ojca, niedopuszczalne jest
nadanie dziecku nazwiska męża
-zakaz ten nie dotyczy nazwiska ojca ustalonego an drodze sądowej
2) Nazwisko dziecka pozamałżeoskiego:
A. W razie uznania ojcostwa  w razie uznania ojcostwa przyjmuje się egalitarny model określenia nazwiska dziecka,
tj. bez preferencji dla jednego z rodziców:

 najpierw przyjmuje się, że dziecko nosi nazwisko, jakie rodzice uzgodnili przy akcie uznania ojcostwa
 w razie braku oświadczenia rodziców, dziecko nosi nazwisko złożone z nazwisk obojga rodziców

B. Sądowe ustalenie ojcostwa  przy ustaleniu ojcostwa sąd nadaje dziecku nazwisko, stosując również model
egalitarny:

 na zgodny wniosek stron sąd nadaje dziecku nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko złożone z nazwisk

obojga rodziców

 jeżeli rodzice nie złożyli oświadczeo w sprawie nazwiska lub są one rozbieżne, sąd samodzielnie decyduje o

nazwisku dziecka

-małoletnie dziecko nie ma wpływu na ukształtowanie swojego nazwiska
-dziecko, które ukooczyło 13 lat, musi wydad zgodę dotyczącą zmiany jego nazwiska
C. Dziecko o nieustalonym ojcostwie  dziecko, którego ojcostwo nie zostało ustalone nosi nazwisko matki
-chodzi tu o nazwisko, jakie nosi matka w chwili urodzenia dziecka (np. nazwisko panieoskie, nazwisko wdowy)
-dla ukrycia na zewnątrz faktu pozamałżeoskiego w akcie urodzenia wpisuje się:

 w rubryce „nazwisko” – nazwisko matki
 w rubryce „imię” – imię wskazane przez przedstawiciela ustawowego dziecka; w razie braku wskazania

imienia, kierownik USC wpisuje powszechne imię męskie

-jeżeli później matka zawarła małżeostwo z mężczyzną, który nie jest ojcem dziecka, dziecko może nabyd takie
nazwisko, jakie nosiłoby uch wspólne dziecko

-przy zawarciu małżeostwa małżonkowie składają wówczas odpowiednie oświadczenie dotyczące nazwiska
dziecka
-jeżeli dziecko w chwili składania takiego oświadczenia ukooczyło 13 r.ż., dla zmiany nazwiska wymagana jest
jego zgoda

D. Dziecko nieznanych rodziców  dziecku nieznanych rodziców nazwisko nadaje sąd opiekuoczy

B. IMIĘ DZIECKA

-nadanie imienia należy do rodziców i jest atrybutem władzy rodzicielskiej
-kwestii imienia nie reguluje KRO, lecz ustawa – Prawo a aktach stanu cywilnego
-rodzice wspólnie dokonują wyboru imienia dziecka
-ewentualny spór między rodzicami rozstrzyga sąd opiekuoczy na wniosek jednego/obojga rodziców

-w razie nie wskazania imienia, kierownik USC wpisuje do aktu urodzenia jedno z imion zwykle w kraju
używanych i czyni o tym wzmiankę dodatkową

-swoboda rodziców w wyborze imienia dziecka nie może powodowad nadania dziecku:

 więcej niż dwóch imion
 imienia ośmieszającego, nieprzyzwoitego, w formie zdrobniałej
 imienia niepozwalającego odróżnid płci dziecka

-rodzice mogą w terminie 6 miesięcy od daty sporządzenia aktu urodzenia zmienid imię dziecka poprzez złożenie
pisemnego oświadczenia kierownikowi USC

C. PŁEĆ

-w akcie urodzenia wpisuje się płed dziecka, którą określa się na podstawie zaświadczenia lekarskiego
-w razie wadliwego wpisu aktu urodzenia podlega zredagowaniu przez sąd
-w przypadku transseksualizmu dopuszczalna jest zmiana w akcie urodzenia, ale tylko wówczas, gdy zmiana płci
nastąpiła w rezultacie przyczyn naturalnych lub w wyniku zabiegu korekcyjnego

D. WZAJEMNY OBOWIĄZEK POMOCY

-dzieci i rodzice obowiązani są do wzajemnego szacunku i wspierania się
-obowiązek ten jest niezależny od władzy rodzicielskiej
-konkretyzacja tego obowiązku następuje w art. 91

-sformułowano w nim obowiązek dziecka mającego dochody z własnej pracy do stosownego udziału w
pokrywaniu kosztów utrzymania rodziny, w której ono przebywa

-dziecko mieszkające u rodziców jest obowiązane pomagad im we wspólnym gospodarstwie domowym

-w sferze majątkowej KRO ustanawia ponadto obowiązek dostarczania środków utrzymania (alimentacyjny), a dla
jego realizacji uprawnionemu przysługuje odpowiednie roszczenie

E. OSOBISTA STYCZNOŚĆ Z DZIECKIEM, KONTAKTY Z DZIECKIEM

1) Prawo rodziców do osobistej styczności z dzieckiem  prawo to wynika z bliskiej więzi rodzinnej (uczuciowej) i
jest niezależne od władzy rodzicielskiej
-pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej nie powoduje wyłączenia tego prawa

-dopiero w razie zagrożenia dobra dziecka sąd może zakazad osobistej styczności z dzieckiem rodzicom
pozbawionym władzy rodzicielskiej

2) Kontakty z dzieckiem  kontakty rodziców z dzieckiem są uprawnieniem oraz obowiązkiem rodziców
-ponadto uprawnienie takie oraz obowiązek posiada dziecko
-w przeciętnych stosunkach rodzinnych rodzice sami ustalają sposób utrzymywania kontaktów przez rodzica
nieprzebywającego stale z dzieckiem
-w braku porozumienia sprawę rozstrzyga sąd opiekuoczy
-interwencja sądu wymagana jest również wówczas, gdy kontakty z dzieckiem zagrażają jego dobru
-w razie poważnego zagrożenia sąd może zakazad rodzicom w ogóle kontaktowania się z dzieckiem
-przepisy dotyczące wzajemnych kontaktów z dzieckiem stosuje się odpowiednio do kontaktów:

 rodzeostwa
 dziadków
 powinowatych w linii prostej
 innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem

§3. PRZYSPOSOBIENIE

3.1. POJĘCIE, FUNKCJA SPOŁECZNA, CHARAKTER PRAWNY

1) Przysposobienie (adoptio)  nawiązanie pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym stosunku
prawnorodzinnego podobnego do stosunku między rodzicami a dzieckiem
-między stronami powstają takie same prawa i obowiązki, jakie istnieją między dzieckiem a jego naturalnymi
rodzicami
2) Funkcje  podstawową funkcją społeczną przysposobienia jest zastąpienie dziecku brakującego mu środowiska
rodzinnego
-przysposobid można tylko dziecko małoletnie i tylko dla jego dobra
-przysposobienie pełni zatem 2 główne funkcje:

1) zaspokojenie potrzeby dziecka co do pieczy i codziennej troski ze względu na jego niedojrzałośd i

nieporadnośd

2) zaspokojenie potrzeby zaspokojenia (:D) naturalnego instynktu rodzicielskiego i opiekuoczego osób

dorosłych

3) Charakter prawny  przysposobienie ma charakter prawnorodzinny
-powstanie przysposobienia jest aktem formalnym i następuje na mocy orzeczenia sądu (przysposobienie nie jest
zatem czynnością prawną)
-orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny i jest skuteczne erga omnes
-normatywnym model przysposobienia jest oparty na 3 założeniach:

1) niemajątkowym charakterze adopcji
2) realizacji postulatu dobra dziecka
3) równym traktowaniu dzieci przysposobionych i dzieci naturalnych (adoptio naturam imitator)

-przysposobienie nie jest instytucją jednolitą, ponieważ KRO wyróżnia kilka rodzajów przysposobienia:

a) przysposobienie niepełne (powoduje powstanie luźniejszych więzi rodzinnych
b) przysposobienie pełne (integruje dziecko z krewnymi przysposabiającego)
c) przysposobienie całkowite (tworzy więź taką, jaka istnieje pomiędzy rodzicami a naturalnymi dziedmi; ten

rodzaj przysposobienia jest nierozwiązywalny)

3.2. PRZESŁANKI PRZYSPOSOBIENIA

-mimo istnienia 3 rodzajów przysposobienia, można wyodrębnid wspólne przesłanki, jakie muszą zaistnied, aby sąd
orzekł o przysposobieniu dziecka
-nadrzędnym postulatem jest oczywiście dobro dziecka
1) Przesłanki po stronie przysposobionego:

a) małoletniośd – przesłanka wynika z celu przysposobienia, tj. zapewnienia dziecku rodzinnych warunków

wychowania i rozwoju
-przesłanka jest spełniona, jeżeli dziecko jest małoletnie w dniu złożenia wniosku o przysposobienie
-postępowanie sądowe może zakooczyd się już po uzyskaniu przez przysposobionego pełnoletniości

b) życie – przysposobiony musi żyd w chwili orzeczenia o przysposobieniu

-w razie śmierci dziecka w trakcie postępowania, sąd umarza postępowanie

c) zgoda małoletniego – jeżeli małoletni ukooczył 13 r.ż. wyrażenie przez niego zgody jest przesłanką konieczną

przysposobienia
-sąd ma również obowiązek przesłuchania przysposabianego, jeżeli może on pojąd znaczenie
przysposobienia
-sąd może odstąpid od generalnej zasady w dwóch przypadkach:

 jeżeli dziecko nie jest zdolne do wyrażenia zgody ze względu na swój stan zdrowia
 jeżeli dziecko jest przekonane, że przysposabiający są jego rodzicami

-zgoda na przysposobienie nie może byd wyrażona przez przedstawiciela ustawowego

2) Przesłanki po stronie przysposabiającego:

a) wyrażenie woli przysposobienia – przysposobienie następuje w drodze orzeczenia sądu opiekuoczego na

żądanie przysposabiającego
-sąd nie może orzec o adopcji wbrew woli przysposabiającego
-jeżeli przysposabiający pozostaje w związku małżeoskim wymagana jest również zgoda jego współmałżonka,
chyba że nie ma on zdolności do czynności prawnych albo porozumienie się z nim napotyka trudne do
przezwyciężenia przeszkody

b) różnica wieku – ustawodawca nie wskazał sztywnej różnicy wieku, ma to byd różnica „odpowiednia”

-na ogół przyjmuje się, że ta różnica powinna wynosid co najmniej 18 lat

c) pełna zdolnośd do czynności prawnych – brak/ograniczenie zdolności do czynności prawnych uniemożliwia

wykonywanie władzy rodzicielskiej nad przysposobionym dzieckiem

d) kwalifikacje podmiotowe – chodzi tu o osobiste przymioty przysposabiającego, np. poziom moralny

3) Inne przesłanki:

a) zgoda rodziców – zgoda co do zasady jest potrzebna do przysposobienia, ale zgody tej nie wymaga się w

przypadku:

 pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej
 gdy rodzice są nieznani
 gdy porozumienie z rodzicami napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody

-poza tym sąd może ze względu na szczególne okoliczności orzec przysposobienie mimo braku zgody
rodziców, jeżeli mają oni ograniczoną zdolnośd do czynności prawnych, a odmowa zgody jest oczywiście
sprzeczna z dobrem dziecka
-zgoda rodziców dotyczy:

 konkretnego postępowania i konkretnego kandydata na przysposabiającego w przypadku

przysposobienia pełnego lub niepełnego

 w przypadku przysposobienia całkowitego, rodzice mogą wyrazid taką zgodę na przyszłośd, czyli nie

wskazując konkretnej osoby

-zgodę na przysposobienie rodzice mogą wyrazid dopiero po upływie 6 tygodni po narodzeniu dziecka
-zgoda jest aktem osobistym, a zatem nie można jej wyrazid przez pełnomocnika

b) adopcja zagraniczna – w odniesieniu do przysposobienia dziecka polskiego przez cudzoziemca lub obywatela

zamieszkałego za granicą KRO wprowadza dodatkową przesłankę konieczną
-w razie takiej adopcji wymaga się ustalenia, że dziecku nie można zapewnid w Polsce odpowiedniego
środowiska rodzinnego
-przesłanka ta nie ma zastosowania, jeżeli:

 przysposabiający jest osobą spokrewnioną lub spowinowaconą z dzieckiem
 przez przysposobienie nastąpi połączenie dziecka z rodzeostwem już wcześniej przysposobionym

przez inną osobę

3.3. RODZAJE PRZYSPOSOBIENIA I ICH SKUTKI

-w KRO przewidziano 3 rodzaje przysposobienia:

1) przysposobienie niepełne (adoptio minus plena)
2) przysposobienie pełne rozwiązywalne (adoptio plena)
3) przysposobienie pełne nierozwiązywalne (całkowite; adoptio plenissima)

A. PRZYSPOSOBIENIE PEŁNE ROZWIĄZYWALNE

-w wyniku orzeczenia takiego przysposobienia powstaje taki skutek, jaki istnieje między rodzicami a dziedmi
-dziecko przysposobione jest takim samym członkiem rodziny przysposabiającego, jakby było jego rodzonym
dzieckiem:

 rodzice przysposabiającego są dziadkami dziecka
 powstaje stosunek pokrewieostwa między dzieckiem a krewnymi przysposabiającego

-wskutek przysposobienia pełnego przysposobiony ma takie same uprawnienia i obowiązki, jakie wynikają ze
stosunku pokrewieostwa, czyli obowiązki alimentacyjne i uprawnienie do dziedziczenia

 ustają obowiązki i uprawnienia alimentacyjne między przysposobionym a jego naturalnymi krewnymi
 powstaje wzajemny obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a przysposabiającym i jego krewnymi
 dziedziczenie przysposobionego po przysposabiającym i jego krewnymi następuje wg reguł, jakie dotyczą

dziecka pochodzącego od spadkodawcy

 nie zachodzi dziedziczenie pomiędzy przysposobionym a jego naturalnymi krewnymi

1) Powstanie stosunku rodzicielskiego  powstanie stosunku rodzicielskiego pomiędzy przysposobionym a
przysposabiającym nie zmienia stanu cywilnego w zakresie pochodzenia dziecka

-nadal jest możliwe dochodzenie naturalnego stanu cywilnego dziecka, np. ustalenia ojcostwa, ustalenie
macierzyostwa, zaprzeczenie ojcostwa, unieważnienie uznania dziecka
-ustalenia pochodzenia dziecka może domagad się naturalna matka oraz przysposabiający

-ustają jednak skutki naturalnego pochodzenia dziecka:

 władza rodzicielska
 obowiązek alimentacyjny
 prawo do dziedziczenia

-oznacza to, że nawet w razie ustalenia ojcostwa dziecka pozamałżeoskiego nie można przyznad ojcu władzy
rodzicielskiej ani nadad dziecku przysposobionemu nazwiska ojca

-jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka (przysposobienie pasierba), wówczas nie ustaje
stosunek prawnorodzinny ani prawa i obowiązki względem rodziców nautralnych i ich krewnych
2) Imię i nazwisko  wskutek przysposobienia dziecko otrzymuje nazwisko przysposabiającego

-w razie przysposobienia wspólnego przez obojga małżonków oraz w przypadku przysposobienia pasierba,
dziecko otrzymuje nazwisko jakie noszą/nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeostwa

-sąd na żądanie przysposobionego i za zgodą przysposabiającego postanawia, że dziecko będzie nosiło nazwisko
złożone (nazwisko przysposabiającego zawsze będzie drugim członem)

-w razie istnienia wieloczłonowego nazwiska jednej lub drugiej strony sąd rozstrzyga, który z tych członów
wejdzie w skład nazwiska przysposobionego

-KRO nie wskazuje wieku dziecka, które może żądad zachowania swojego nazwiska

-przyjmuje się, że chodzi o dziecko, które wykazuje przywiązanie do swojego nazwiska i może w tej sprawie
świadomie podjąd decyzję
-prawo żądania zachowania nazwiska przysługuje osobie, która ukooczyła 13 r.ż.

-dopuszczalna jest również zmiana imienia przysposobionego
-z takim żądaniem może wystąpid tylko przysposabiający
-przysposobiony, który ukooczył 13 r,ż. może wyrazid zgodę lub jej odmówid
-dziecko młodsze sąd powinien wysłuchad
3) Stan cywilny  stan cywilny przysposobionego znajduje odzwierciedlenie w akcie urodzenia
-zagadnienie to reguluje ustawa – Prawo o aktach stanu cywilnego
-w odniesieniu do przysposobienia pełnego rozwiązywalnego wpisuje się do aktu urodzenia wzmiankę o
przysposobieniu
-nowy akt urodzenia z wpisaniem rodziców sporządza się tylko na mocy postanowienia sądu opiekuoczego

-o sporządzeniu nowego aktu urodzenia sąd orzeka na wiosek przysposabiającego za zgodą
przysposobionego, który ukooczył 13 r.ż.
-z żądaniem takim może wystąpid również sam przysposobiony, jeżeli ukooczył 13 r.ż.
-jeżeli sąd opiekuoczy wydał decyzję o wydaniu nowego aktu urodzenia przysposobionego, wówczas w
dotychczasowym akcie wpisuje się odpowiednią zmiankę, przy czym akt ten nie podlega ujawnieniu i nie
wydaje się z niego odpisów

-w skróconym akcie urodzenia wymienia się jako rodziców przysposabiających
-mając na względzie różne warianty przysposobienia pełnego, w akcie tym wymienia się jako rodziców:

1) małżonków, jeżeli przysposobili wspólnie
2) ojczyma (macochę) oraz jego małżonka w razie przysposobienia pasierba
3) przysposabiającego, który nie pozostaje w związku małżeoskim, a jako imię drugiego z rodziców

wpisuje się imię przez niego wskazane; jak nazwisko wpisuje się nazwisko przysposabiającego

4) tak samo jak w pkt 3 postępuje się w razie przysposobienia dziecka obcego przez jedno z małżonków

-skrócony akt urodzenia powala zachowad tajemnicę przysposobienia

B. PRZYSPOSOBIENIE CAŁKOWITE

-przysposobienie całkowite (nierozwiązywalne) jest poszerzoną i pogłębioną w skutkach odmiana przysposobienia
pełnego rozwiązywalnego

-przesłanką orzeczenia przysposobienia całkowitego jest uprzednie wyrażenie zgody przez rodziców dziecka na
przysposobienie go w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego
-jest to zatem przysposobienie anonimowe
-wskutek takiego przysposobienia następuje zerwanie więzi rodzinnej i zupełna utrata fizycznego kontaktu rodziców
z dzieckiem
-przysposobienie całkowite jest nierozwiązywalne
1) Nowy stan cywilny  przysposobiony traci dotychczasowy stan cywilny i nabywa nowy. związany z włączeniem
go do nowej rodziny
-sporządza się wówczas obligatoryjnie nowy aktu urodzenia, w którym jako rodziców wpisuje się przysposabiających
-poprzedni akt urodzenia zachowuje się, jednak nie podlega on ujawnieniu i nie sporządza się z niego odpisów

-wgląd do pierwotnego aktu urodzenia ma sąd, jeżeli uzna on to za konieczne w danej sprawie, oraz sam
przysposobiony po uzyskaniu pełnoletniości

2) Niedopuszczalnośd ustalenia naturalnego pochodzenia  nie jest dopuszczalne postępowanie zmierzające do
ustalenia naturalnego pochodzenia przysposobionego, tj. uznanie, unieważnienie uznania, sądowe ustalenie lub
zaprzeczenie ojcostwa i macierzyostwa
3) Zmiana nazwiska  przysposobiony nie zachowuje swojego nazwiska, ponieważ w drodze przysposobienia
całkowitego następuje zatarcie dotychczasowego pochodzenia
4) Zakaz przysposobienia pasierba  przysposobienie nie może dotyczyd pasierba, nawet gdyby ojciec był nieznany
lub matka, znając naturalnego ojca dziecka, wyraziłaby na to zgodę
5) Dziedziczenie  przysposobiony ma pełne uprawnienie do dziedziczenia po przysposabiających oraz ich krewnych
-możliwym jest również przysposobienie przez inną osobę dziecka przysposobionego całkowicie nawet za życia
pierwszego przysposabiającego

C. PRZYSPOSOBIENIE NIEPEŁNE

-skutki przysposobienia niepełnego dotyczą wyłącznie relacji pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym
-skutki te rozciągają się również na zstępnych przysposobionego
-w konsekwencji orzeczenia przez sąd przysposobienia niepełnego:

1) przysposobiony pozostaje pod władzą rodzicielską przysposabiającego, a władza rodzicielska rodziców

ustaje

2) nie powstaje stosunek rodzinnoprawny między przysposobionym (i jego zstępnymi) a krewnymi

przysposabiającego (np. w zakresie alimentacji, dziedziczenia)

3) nie wygasają stosunki prawne przysposobionego z jego rodziną naturalną:

 obowiązki alimentacyjne nie istnieją w czasie trwania przysposobienia, lecz odżywają w razie jego

rozwiązania

 w zakresie dziedziczenia w miejsce rodziców przysposobionego wchodzi przysposabiający
 dziedziczenie przysposobionego po innych jego krewnych pozostaje bez zmian

4) w razie przysposobienia niepełnego przez jednego tylko z małżonków powstaje stosunek powinowactwa

między przysposobionym a małżonkiem przysposabiającego

5) kwestia nazwiska przysposobionego jest unormowana jak w przypadku przysposobienia pełnego
6) zachowanie tajemnicy przysposobienia ma ograniczony zasięg i niewielką doniosłośd, ponieważ

przysposobiony nie zrywa więzi ze swoją rodziną naturalnym

 w skróconym odpisie aktu urodzenia wymienia się przysposabiających jako rodziców
 istnieje jednak możliwośd zachowania dotychczasowej treści aktu urodzenia przysposobionego, o

czym decyduje sąd opiekuoczy na wniosek przysposabiających i za zgodą osób, których zgoda jest
niezbędna dla skuteczności przysposobienia

-przysposobienie niepełne wywołuje ograniczone skutki dla stron
-jest to model dopuszczalny jedynie w drodze wyjątku

-sąd może orzec o przysposobieniu niepełnym tylko na wyraźne żądanie przysposabiającego i za zgodą osób,
których zgoda jest wymagana

-przysposobienie niepełne dotyczy zwłaszcza dzieci starszych, które znają swoją rodzinę i nie ma potrzeby ukrywania
ich naturalnego pochodzenia

3.4. USTANIE STOSUNKU PRZYSPOSOBIENIA

A. PRZYCZYNY USTANIA (WYGAŚNIĘCIA) STOSUNKU PRZYSPOSOBIENIA

-przysposobienie nie jest kontraktem stron, lecz zawsze powstaje w drodze orzeczenia sądu opiekuoczego

-w konsekwencji nie mają tu znaczenia przyczyny skutkujące nieważnością umowy, np. wady oświadczenia
woli, brak zdolności do czynności prawnych, niezachowanie przewidzianej prawem formy

-mogą wchodzid jednak w rachubę przyczyny pozwalające podnieśd zarzuty wykazujące wadliwośd orzeczenia sądu
ze względu na brak przesłanek dla ustanowienia przysposobienia

-w takim wypadku uzasadnione jest wniesienie środka odwoławczego w trybie zwykłym lub w trybie kasacji
oraz przez wznowienie postępowania

-niekiedy pojawiają się również przyczyny, które powodują bezskutecznośd przysposobienia
-nie można przysposobid dziecka własnego, dziecka uznanego przez przysposabiającego

-w takim wypadku na podstawie art. 189 KPC można dochodzid ustalenia nieistnienia stosunku
przysposobienia

-przysposobienie ustaje ex lege tylko w przypadku ustalenia stosunku ojcostwa lub macierzyostwa osób, które
dziecko przysposobiły
-takie ustalenie jest możliwe tylko w razie przysposobienia całkowitego
-przysposobienie trwa mimo śmierci jednej ze stron
-rozwiązaniu podlega wyłącznie przysposobienie niepełne i pełne

B. PRZESŁANKI ROZWIĄZANIA PRZYSPOSOBIENIA

-rozwiązanie przysposobienia niepełnego i pełnego może nastąpid tylko w drodze orzeczenia sądu opiekuoczego, na
żądanie zarówno przysposabiającego, jak i przysposobionego
-do przesłanek rozwiązania przysposobienia należą:

1) ważne powody
2) dobro małoletniego dziecka

1) Ważne powody  przesłanka ważnych powodów ma charakter klauzuli generalnej
-trwały stosunek prawnorodzinny może ulec rozwiązaniu tylko ze względu na szczególne okoliczności, które w
konkretnym przypadku uzasadniają takie rozstrzygnięcie
-ważne powody istnieją wtedy, gdy mimo przysposobienia nie ma między stronami bliskiej rodzinnej więzi, np.:

 przejawy wrogości między przysposabiającym a przysposobionym

2) Dobro dziecka  dobro małoletniego jest przesłanką negatywną dla rozwiązania przysposobienia
-dobro dziecka polega na ocenie sytuacji, w jakiej znajdzie się dziecko małoletnie po rozwiązaniu przysposobienia,
np. czy ma możliwośd powrotu do rodziców naturalnych, czy nie zostanie pozbawione pieczy rodzicielskiej

C. SKUTKI ROZWIĄZANIA PRZYSPOSOBIENIA

-orzeczenie o rozwiązaniu przysposobienia ma charakter konstytutywny i jest skuteczne erga omes
-orzeczenie wywołuje skutki ex nunc, czyli od chwili uprawomocnienia się
1) Stan cywilny  w zakresie stanu cywilnego ustaje stosunek prawny podobny do rodzicielskiego, jaki powstał w
wyniku przysposobienia oraz związane z tym pokrewieostwo i powinowactwo
-w wyniku rozwiązania przysposobienia następuje zatem powrót do poprzedniego stanu cywilnego
Wyjątek  wyjątkiem od pełnego powrotu do poprzedniego stanu cywilnego jest zachowanie ex lege przez
przysposobionego nazwiska i imienia nabytego wraz z przysposobieniem
-z ważnych powodów sąd może przy rozwiązaniu przysposobienia, na wniosek jednej/obu stron, przywrócid
przysposobionemu nazwisko, jakie nosił przed przysposobieniem
-o przywróceniu dawnego imienia sąd orzeka tylko na wniosek przysposobionego
2) Władza rodzicielska  ustaje władza rodzicielska przysposabiającego, a reaktywuje się władza rodzicielska
rodziców naturalnych
-sąd przy orzekaniu o rozwiązaniu przysposobienia powinien rozważyd, czy naturalni rodzice sa w stanie sprawowad
władzę rodzicielską i w razie wątpliwości spowodowad wszczęcie odpowiedniego postępowania dla rozstrzygnięcia
tej kwestii
3) Obowiązek alimentacyjny  wzajemny obowiązek alimentacyjny ustaje, jak inne skutki przysposobienia
-sąd opiekuoczy orzekając o rozwiązaniu przysposobienia może stosownie do okoliczności utrzymad w mocy ten
obowiązek, np. jeżeli w wyniku rozwiązania przysposobienia, przysposobiony może byd pozbawiony środków do życia

-kontynuacja obowiązku alimentacyjnego może dotyczyd tylko świadczeo na rzecz jednej ze stron albo nie
zawierad żadnego ograniczenia
-utrzymanie obowiązku alimentacyjnego jest podobne do obowiązku alimentacji rozwiedzionego małżonka

-jeżeli w tej kwestii sąd nic nie postanowił, wówczas wzajemny stosunek alimentacyjny wygasa

§4. OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY

4.1. POJĘCIE I FUNKCJA OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

A. POJĘCIE

1) Obowiązek alimentacyjny  instytucja prawna, która ma zapewnid środki utrzymania, a w razie potrzeby także
środki wychowania, tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie własnymi siłami zaspokoid swych
usprawiedliwionych potrzeb
Alimenty (alimentium = żywnośd)  pojęcie oznaczające dostarczanie różnych środków utrzymania oraz środków

wychowania

2) Źródło obowiązku alimentacyjnego  obowiązek alimentacyjny wynika ze stosunku rodzinnoprawnego

-powstaje on wskutek takich zdarzeo jak:

 zawarcie małżeostwa
 urodzenie (pochodzenie od określonej osoby)
 przysposobienie

-zdarzenia te powodują powstanie stosunku alimentacyjnego, ale niekoniecznie powstanie konieczności
wykonania tego obowiązku

-wyróżnienie stosunku alimentacyjnego od obowiązku alimentacyjnego pozwala odróżnid dwie sytuacje, jakie
dotyczą osób uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji:

ego

-przedmiotem stosunku alimentacyjnego jest jednak świadczenie majątkowe w postaci pieniędzy lub
naturaliów

-stosunek alimentacyjny jest oparty na modelu zobowiązaniowym
-strony stosunku alimentacyjnego, tj. uprawniony i zobowiązany są odpowiednio wierzycielem i dłużnikiem
-obowiązek alimentacyjny jest jednocześnie obowiązkiem wzajemnym
-obowiązek alimentacyjny jest związany z osobą uprawnionego (wierzyciela) oraz z osobą zobowiązanego (dłużnika)
-prawo do alimentów wygasa z chwilą śmierci którejkolwiek ze stron
-prawo do żądania alimentów jest niedziedziczne

-w razie śmierci zobowiązanego (dłużnika) obowiązek dostarczania alimentów obciąża również osobę
należącą do kręgu zobowiązanych (powstaje samodzielnie względem innego zobowiązanego)

-prawo do alimentów oraz obowiązek alimentacyjny są niezbywalne

-nie jest dopuszczalne zrzeczenie się prawa do alimentacji, nawet za zapłatą jednorazowej skapitalizowanej
kwoty przyszłych świadczeo

-stosunek alimentacyjny/obowiązek alimentacyjny powstaje z mocy prawa niezależnie od woli stron

-umowa nie jest źródłem tego stosunku prawnego, lecz może regulowad niektóre kwestie dotyczące
wykonania tego obowiązku
-źródłem obowiązku alimentacyjnego nie jest również czyn niedozwolony, który spowodował szkodę innej
osoby

-wykonanie obowiązku alimentacyjnego może niekiedy polegad (względem niesamodzielnego dziecka) na osobistych
staraniach o jego utrzymanie i wychowanie, a nie na dostarczaniu środków utrzymania
-prawo do alimentacji:

 nie może byd nawet za zgodą uprawnionego umorzone przez potrącenie
 nie podlega egzekucji
 nie ulega przedawnieniu (przedawniają się poszczególne raty alimentacyjne)

-obowiązek alimentacyjny ma charakter bezwzględny i nie zależy on od poprawności zachowania osoby uprawnionej

B. FUNKCJE

-obowiązek alimentacyjny spełnia określone funkcje społeczne:

 umacnia więzi rodzinne
 umacnia wzajemną odpowiedzialnośd za członków rodziny
 sprzyja realizacji funkcji ekonomicznej i opiekuoczo-zabezpieczającej rodziny
 funkcję ekonomiczno-zabezpieczającą w odniesieniu do niesamodzielnych dzieci, ale również w odniesieniu

do małżonków, innych krewnych i niektórych spośród powinowatych

4.2. ZAKRES PODMIOTOWY I KOLEJNOŚĆ OBOWIĄZKÓW ALIMENTACYJNYCH

A. KRĄG OSÓB UPRAWNIONYCH I ZOBOWIĄZANYCH

1) Krewni  obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej i rodzeostwo
-dotyczy on krewnych wstępnych i zstępnych bez ograniczenia stopnia pokrewieostwa
-obowiązek między rodzeostwem dotyczy zarówno rodzeostwa naturalnego, jak i przyrodniego

-obowiązek alimentacyjny nie dotyczy innych krewnych w linii bocznej

2) Przysposobienie  KRO reguluje ten obowiązek w przypadku przysposobienia niepełnego
-jednakże obowiązek alimentacyjny istnieje również w przypadku przysposobienia pełnego i całkowitego i obejmuje
ponadto krewnych przysposabiającego

-wynika to z art. 121 §1 KRO, który stanowi że przez przysposobienie powstaje taki stosunek, jak między
rodzicami a dziedmi

3) Powinowaci  KRO obciąża obowiązek alimentacyjnym niektórych powinowatych, tj. ojczyma/macochę
względem pasierba i vice versa
-żądanie wykonania tego wzajemnego obowiązku zależy jednak od zaistnienia szczególnych przesłanek wskazanych
w ustawie

4) Małżonkowie  obowiązek dostarczania środków utrzymania między małżonkami reguluje art. 24 KRO w ramach
utrzymania całej rodziny
-z tego obowiązku wynika równie indywidualny obowiązek alimentacyjny względem drugiego małżonka

-obowiązek taki istnieje również względem małżonka rozwiedzionego oraz w przypadku separacji i
unieważnienia małżeostwa

5) Inne osoby  chodzi tu o ojca dziecka pozamałżeoskiego względem jego matki
-w tym przypadku stron nie łączy stosunek prawnorodzinny, jednak ze względu na trudną sytuację kobiety w związku
z porodem dziecka, ustawodawca przyznaje matce określone roszczenia
-matka może żądad pokrycia kosztów trzymiesięcznego jej utrzymania

B. KOLEJNOŚĆ

-KRO reguluje kolejnośd obowiązków alimentacyjnych ze względu na linię i stopieo pokrewieostwa

-w odniesieniu do krewnych ustalono 2 reguły kolejności:

1) wg linii pokrewieostwa  obciąża obowiązkiem alimentacyjnych najpierw krewnych w linii prostej bez

ograniczenia:

 zstępnych przed wstępnymi (tj. dzieci/wnuków względem rodziców/dziadków)
 w drugiej kolejności wstępnych względem zstępnych (tj. dziadków/rodziców względem

wnuków/dzieci)

 w przypadku braku zstępnych i wstępnych lub w razie niemożliwości wykonania przez nich tego

obowiązku obciąża on w dalszej kolejności krewnych w linii bocznej, tj. rodzeostwo

2) wg stopnia pokrewieostwa  obciąża krewnych bliższych stopniem przed dalszymi krewnymi, np. obowiązek

alimentacyjny matki wyprzedza obowiązek alimentacyjny dziadka

-w odniesieniu do dziecka przysposobionego w sposób niepełny pojawiają się odstępstwa co do kolejności
obowiązku alimentacyjnego jego krewnych

-przysposobienie niepełne kreuje stosunek prawnorodzinny tylko między przysposobionym a
przysposabiającym; nadal trwa stosunek prawnorodzinny między przysposobionym a jego naturalnymi
krewnymi, czyli również rodzicami
-jednakże obowiązek przysposabiającego wyprzedza obowiązek alimentacyjny wstępnych i rodzeostwa
przysposobionego dziecka (analogicznie obowiązek dziecka względem naturalnych krewnych)

-istnieją wątpliwości co do kolejności obowiązku alimentacyjnego ojczyma/macochy względem pasierba i vice versa

-przyjmuje się, że w stosunkach tych najbardziej adekwatne są przepisy o obowiązku alimentacyjnym
rodziców względem dziecka

4.3. PRZESŁANKI I TREŚĆ OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

A. PRZESŁANKI POWSTANIA ROSZCZENIA

-w KRO przesłanki są uregulowane niejednolicie w zależności od rodzaju stosunku rodzinnego, a nawet różnie między
krewnymi
1) Przesłanki podstawowe wszystkich roszczeo:

Obowiązek małżonka dostarczania drugiemu małżonkowi środków utrzymania po rozwiązaniu, separacji lub
unieważnieniu małżeostwa, wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych.

Kolejnośd obowiązków alimentacyjnych

1) obowiązek małżonka
2) obowiązek zstępnych (np. dziecka względem rodziców)

 pasierba względem ojczyma/macochy, przy uwzględnieniu zgodności z zasadami współżycia

społecznego

 przysposobionego względem przysposabiającego

3) obowiązek wstępnych (np. rodziców względem dziecka)

 ojczyma/macochy względem pasierba
 przysposabiającego względem przysposobionego

4) obowiązek przysposobionego w sposób niepełny względem jego wstępnych naturalnych (np. rodziców)
5) obowiązek między rodzeostwem



obowiązek ojca dziecka pozamałżeoskiego względem jego matki wyprzedza inne obowiązki
alimentacyjne



obowiązek alimentacyjny osoby zobowiązanej w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma
osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo osoba ta nie może spełnid swojego obowiązku

A) stan potrzeby – niedostatek
B) możliwośd wykonania

A. Stan potrzeby – niedostatek  stan potrzeby oznacza sytuację, w której uprawniony nie może utrzymad się
samodzielnie (własnymi siłami), tj. nie może zaspokoid swoich usprawiedliwionych potrzeb
-w takiej sytuacji mogą znaleźd się zarówno osoby małoletnie, jak i dorosłe

-poza obowiązkiem rodziców względem niesamodzielnego dziecka uprawnionym do alimentacji jest ten, kto
znajduje się w niedostatku

-pojęcie niedostatku nie ma swojej definicji legalnej

-zakres niedostatku zależy od wielu czynników, a w szczególności od poziomu życia w danym społeczeostwie
oraz od cech osobistych samego uprawnionego
-chodzi tu o sytuację, w której uprawniony nie może własnymi siłami i z własnych środków zaspokoid swoich
usprawiedliwionych potrzeb
-przy ocenie dostępności własnych środków bierze się pod uwagę przede wszystkim zarobki, jakie osoba ta
mogłaby samodzielnie uzyskiwad

B. Możliwośd wykonania  obowiązek alimentacyjny określonej osoby powstaje wtedy, gdy zobowiązany jest go w
stanie wykonad, tzn. ma ku temu możliwości zarobkowe lub majątkowe

-chodzi tu o zarobki, które zobowiązany uzyskiwałby, gdyby dołożył należytej staranności i przestrzegał zasad
prawidłowej gospodarki
-pojęcie możliwości zarobkowych należy oceniad z uwzględnieniem sił zobowiązanego (w tym i zdrowia)

2) Przesłanki w odniesieniu do niesamodzielnego dziecka  roszczenie dziecka przeciwko rodzicom nie jest
uzależnione od tego, czy dziecko pozostaje w niedostatku
-podstawową przesłanką jest jednak niezdolnośd dziecka do samodzielnego utrzymania się, chodby nie było w
niedostatku

-oznacza to, że rodzice są zobowiązani do dostarczania dziecku środków utrzymania i wychowania od chwili
jego urodzenia
-rodzice są zobowiązani do alimentacji, jeżeli dziecko nie ma własnych dochodów
-jeżeli dziecko ma własne dochody, np. z tytułu czynszu najmu, wówczas rodzice te dochody powinni w
pierwszej kolejności przeznaczad je na potrzeby dziecka oraz wychowującego się wraz z nim rodzeostwa, a
ewentualne nadwyżki na inne uzasadnione potrzeby rodziny

-przyjmuje się stanowisko, że rodzice powinni podzielid się z dzieckiem nawet skromnymi możliwościami

-w szczególnych przypadkach, np. dla ratowania zdrowia dziecka rodzice mają nawet obowiązek naruszenia
substancji swojego majątku

-w przypadku dziecka pełnoletniego obowiązek alimentacyjny rodziców jest łagodniejszy

-rodzice mogą się uchylid od świadczeo alimentacyjnych, jeżeli byłby one połączone z nadmiernym dla nich
uszczerbkiem
-uchylenie się rodziców od dostarczenia alimentów może byd uzasadnione brakiem starao dziecka
pełnoletniego do usamodzielnienia się

3) Przesłanki obowiązku między rodzeostwem  przesłanki te są podobne do tych, jakie dotyczą obowiązku
alimentacyjnego między krewnymi w liii prostej, innymi niż rodzice i dzieci, tj. niedostatek po stronie uprawnionego
oraz możliwości majątkowo-zarobkowe po stronie zobowiązanego

-rygoryzm tego obowiązku jest jednak złagodzony, ponieważ zobowiązany może się uchylid od
alimentowania brata/siostry, jeżeli wskutek tego powstałby nadmierny uszczerbek dla niego samego lub dla
jego najbliższej rodziny

-obowiązek rodzeostwa pojawia się w ostatniej kolejności, a ponadto ustawodawca w większym stopniu chroni
poziom egzystencji samego zobowiązanego
4) Przesłanki obowiązku między powinowatymi  ze względu na podobieostwo więzi rodzinnej ojczyma/macochy z
pasierbem do sytuacji między dzieckiem a rodzicami obowiązek alimentacyjny opiera się na dwóch podstawowych
przesłankach:

 stan potrzeby uprawnionego
 możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego
• dodatkowa przesłanka: roszczenie o alimenty powinno byd zgodne z zasadami współżycia społecznego
+dodatkowa przesłanka: roszczenie ojczyma/macochy względem pasierba uzależniono od tego, czy uprawniony
przyczyniał się do wychowania i utrzymania pasierba

-powinowactwo powstaje przez zawarcie małżeostwa i trwa mimo jego ustania

-obowiązek alimentacyjny między ojczymem/macochą a pasierbem istnieje również mimo śmierci rodzica
dziecka, a nawet mimo rozwodu (tu odgrywają istotną rolę zasady współżycia społecznego)

A. Roszczenie pasierba  stosuje się tu takie przesłanki, jak przy wykonaniu obowiązku alimentacyjnego przez
rodziców względem ich dziecka
-ojczym/macocha są zobowiązani do alimentacji pasierba niezależnie od istnienia niedostatku dziecka, jeżeli w ogóle
wykonanie obowiązku nie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

-chodzi tu o zachowanie pasierba względem ojczyma/macochy a także o inne sytuacje, np. przebywanie poza
wspólnym gospodarstwem domowym, zdolnośd drugiego rodzica do alimentacji, stan stosunków między
małżonkami

B. Roszczenie ojczyma i macochy  zależy ono od podobnych przesłanek, jakie dotyczą roszczenia rodziców
względem dziecka
-ponadto wymaga się, aby ojczym/macocha przyczyniał(-a) się do utrzymania i wychowania pasierba
5) Niegodnośd alimentacji  chodzi tu o niegodnośd uprawnionego, czyli o to, czy zobowiązany może żądad
oddalenia roszczenia, powołując się na jego sprzecznośd z zasadami współżycia społecznego
-niegodnośd uprawnionego może wynikad z:

a) faktu zawinionego – rażąco niewłaściwego zachowania się względem zobowiązanego
b) zawinionego, lekkomyślnego postępowania, które spowodowało stan niedostatku

-zgodnie z art. 144

KRO zobowiązany do alimentacji może uchylid się od wykonania tego obowiązku, jeżeli żądanie

uprawnionego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

 zobowiązany nie może się powoład na nadużycie prawa podmiotowego

B. TREŚĆ I ZAKRES OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

1) Treśd  obowiązek alimentacyjny polega na dostarczeniu środków utrzymania, a miarę potrzeby i wychowania
-dostarczanie środków utrzymania oznacza zaspokojenie bieżących potrzeb konsumpcyjnych uprawnionego w
zakresie:

 wyżywienia
 odzieży
 mieszkania
 higieny osobistej
 potrzeb kulturalnych

potrzeb leczenia -wykonanie świadczeo alimentacyjnych wszystkich uprawnionych, niezależnie od wieku -
dostarczanie środków wychowania dotyczy przede wszystkim osób małoletnich

-chodzi tu o zaspokojenie potrzeb w zakresie kształcenia ogólnego i zawodowego, rozwijania zdolności
dziecka, zapewnienie mu odpowiednich rozrywek, wypoczynku, dbałości o rozwój fizyczny i psychiczny

-obowiązek alimentacyjny obejmuje również wydatki na ochronę majątkowych praw dziecka i ochronę jego osoby
-do treści obowiązku alimentacyjnego nie należy tzw. wyposażenie, tj. różnego rodzaju pomoc materialna zazwyczaj
w związku z zawarciem małżeostwa
2) Zakres  zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczają dwa czynniki:

a) usprawiedliwione potrzeby uprawnionego
b) możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego

-zakres wykonania świadczenia zależy od konkretnych okoliczności danej sprawy, a przede wszystkim od stosunku
prawnorodzinnego łączącego uprawnionego i zobowiązanego
-najsilniejszy obowiązek dotyczy małżonka oraz rodziców względem niesamodzielnego dziecka
-w tych stosunkach zastosowanie ma postulat równej stopy życiowej zobowiązanego i uprawnionego

-oznacza to, że małżonek powinien dostarczyd drugiemu środki utrzymania w takiej wysokości, aby
uprawniony miał podobny standard życia do tego, jaki jest udziałem zobowiązanego
-analogiczna jest sytuacja między rodzicami a niesamodzielnymi dziedmi; rodzice nie są więc zobowiązani
zaspokajad wszelkich luksusowych potrzeb dziecka, nawet jeżeli mają ku temu możliwości finansowe

-dopuszczalne jest różnicowanie wydatków na zaspokojenie potrzeb poszczególnych członków rodziny w zależności
od:

 wieku
 stanu zdrowia
 stopnia aktywności zawodowej i społecznej
 zdolności

-zakres obowiązku alimentacyjnego zmniejsza się w odniesieniu do tych członków rodziny, których nie dotyczy
postulat podobnej stopy życiowej

-najbardziej chroni się poziom życia zobowiązanego rodzeostwa, ponieważ brat/siostra może nawet uchylid
się od wykonania obowiązku alimentacyjnego, jeżeli wskutek tego obniżyłaby się znacznie jego własna stopa
życiowa lub jego najbliższej rodziny

-zakres obowiązku alimentacyjnego między ojczymem/macochą a pasierbem należy oceniad stosowanie od tego, kto
jest uprawnionym i zobowiązanym
-na zakres wykonania obowiązku wpływa również niegodnośd uprawnionego

4.4. WYKONANIE OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO I OCHRONA ROSZCZEŃ

A. WYKONANIE OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

1) Sposoby wykonania świadczenia  KRO nie reguluje zagadnienia postaci obowiązku alimentacyjnego, tj. nie
wskazuje, że dostarczenie środków utrzymania dokonad się w postaci przekazania określonej kwoty pieniężnej bądź
żywności lub odzieży itd.
-wg Wytycznych SN z 1987r. dopuszczalna jest każda postad świadczeo alimentacyjnych (w pieniądzu i naturze)
-oznacza to, że np. jeżeli dziecko przebywa poza miejscem zamieszkania rodziców, rodzice mogą zaspokajad jego
potrzeby w postaci np. żywności, postaci pieniężnej, przez dostarczenie mu stosownych kwot na utrzymanie bądź
przez wnoszenie odpowiednich kwot odpowiednim instytucjom na rzecz dziecka
A. Płatnośd w gotówce  najbardziej rozpowszechnionym sposobem wykonywania obowiązku alimentacyjnego jest
dostarczanie alimentów w gotówce
-dostarczoną kwotą pieniężną uprawniony może dysponowad na zaspokojenie swoich potrzeb stosownie do
bieżących okoliczności

-jednak w przypadku przeznaczenia pieniędzy na cele niegodziwe (np. alkohol, narkotyki itp.) alimenty
powinny byd zasądzone w naturaliach albo też w gotówce, ale wypłacanej do rąk osoby sprawującej pieczę
nad uprawnionym

-alimenty można oznaczyd:

a) kwotowo – np. 500 zł miesięcznie
b) w postaci ułamka (procentu) od dochodów zobowiązanego – ten sposób dopuszcza się jedynie w odniesieniu

do przypadków, w których uprawniony i zobowiązany korzystają z podobnej stopy życiowej

B. Osobiste starania  wykonanie obowiązku alimentacyjnego w postaci osobistych starao o utrzymanie i
wychowanie dziecka oraz przez pracę w rodzinnym gospodarstwie domowym
-świadczenia te polegają przede wszystkim na facere
2) Obowiązek wspólny kilku zobowiązanych  osoby zobowiązane do alimentacji w tej samej kolejności, np. kilkoro
dorosłych dzieci względem ojca/matki, powinny ponosid ciężar utrzymania swego krewnego w części stosownej do
ich indywidualnych możliwości zarobkowych i majątkowych
-wyłączono zatem odpowiedzialnośd solidarną
-przy jednakowych możliwościach części te są równe, natomiast przy różnych możliwościach są proporcjonalne do
sytuacji każdego ze zobowiązanych
-jeżeli uzyskanie alimentów od jednego ze zobowiązanych jest niemożliwe/znacznie utrudnione, obowiązek ten
obciąża w całości pozostałych, np.:

Trzej synowie: A, B i C są zobowiązani do alimentacji matki M w częściach równych po 200zł miesięcznie.
Egzekucja alimentów do A z powodu jego długiego pobytu za granicą jest utrudniona, zatem B i C obowiązani
są w całości do alimentacji matki M. Jednakże w pierwszej kolejności są oni zobowiązani do świadczenia
matce po 200zł, a przypadająca na każdego z nich kwota 100zł za brata A jest obowiązkiem drugiej kolejności

-obowiązek alimentacyjny osób zobowiązanych w różnym stopniu, np. rodzice i dziadkowie względem dziecka,
wchodzi w rachubę stosownie do kolejności
-rodzice jako krewni bliżsi stopniem są w całości zobowiązani przed rodzeostwem
-podobnie obowiązek małżonka wyprzedza obowiązek krewnych i powinowatych
3) Rola umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego  normy regulujące powstanie i wykonanie obowiązku
alimentacyjnego mają charakter bezwzględny
-umowa ma znaczenie wykonawcze, uzupełniające
-umową można, ustanowid np.:

 postad świadczenia
 terminy i miejsce wykonania świadczenia
 wysokośd alimentów

-umowa nie może dotyczyd zrzeczenia się prawa do alimentacji

B. OCHRONA ROSZCZEŃ ALIMENTACYJNYCH

1) Ochrona realnej wartości zasądzonych alimentów  ochronie uprawnionego do alimentacji służy przede
wszystkim art. 138 KRO przyznający roszczenie o zmianę orzeczenia lub umowy o alimenty
-w razie zmiany stosunków gospodarczych (zwłaszcza deprecjacji pieniądza) może wystąpid zarówno uprawniony
(wierzyciel), jak i zobowiązany (dłużnik)
-zmiana stosunków gospodarczych dotyczy w szczególności uprawnionego do alimentów, które w wyroku sądowym
ustalono w określonej kwocie pieniężnej

-wierzyciel może wystąpid z żądaniem zmiany orzeczenia i podwyższenia renty alimentacyjnej
-zmiana stosunków może polegad na zwiększeniu lub zmniejszeniu potrzeb uprawnionego
2) Zabezpieczenie wykonania obowiązku:
A. Obawa niewykonania obowiązku  pojawia się najczęściej w przypadku zamiaru wyjazdu dłużnika za granicę

-uprawnieni do alimentów utrudniają często taki wyjazd i uzyskanie paszportu

-zgodnie z ustawą o dokumentach paszportowych przewiduje się odmowę wydania paszportu na wniosek
sądu prowadzącego przeciwko osobie ubiegającej się o ten dokument:

 postępowanie karne
 postępowanie w sprawie nieletniego
 postępowanie cywilne

-w razie uzasadnionej obawy uchylania się dłużnika alimentacyjnego od wykonania obowiązku, sąd może
złożyd wniosek, aby organ paszportowy odmówił dłużnikowi wydania tego dokumentu

-w Wytycznych SN z 1987r. wskazano trzy sposoby zabezpieczenia alimentów należnych dziecku:

1) złożenie sumy pieniężnej na książeczce oszczędnościowej PKO
2) zabezpieczenie na nieruchomości lub ruchomościach albo na wierzytelnościach i prawach dłużnika
3) umowa poręczenia

-poza tym dopuszczalne jest spełnienie świadczeo alimentacyjnych przez osobę trzecią, np. przez pozostającego w
kraju krewnego dłużnika
-zabezpieczenie alimentów należy do istotnych spraw dziecka w rozumieniu art. 97 KRO

-w razie braku porozumienia między rodzicami, każdy z nich może zwrócid się do sądu o rozstrzygnięcie tej
sprawy

-w razie konfliktu między dorosłymi stronami obowiązku, każda z nich może domagad się na podstawie art. 189 KPC
ustalenia prawidłowego sposobu zapewnienia uprawnionemu środków utrzymania w czasie pobytu dłużnika za
granicą
B. Normy proceduralne  ochronę roszczeo alimentacyjnych zapewniają normy proceduralne dotyczące sądowego
dochodzenia alimentów i egzekucji:

 w sprawach alimentacyjnych powództwo może wytoczyd:

a) uprawniony lub jego pełnomocnik procesowy
b) prokurator
c) właściwa organizacja społeczna
d) przedstawiciel ustawowy osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych

 strona dochodząca roszczeo alimentacyjnych jest z mocy ustawy zwolniona od kosztów sądowych
 powództwo może byd wniesione przed sądem, w którego okręgu zamieszkuje pozwany, ale również przed

sądem wg miejsca zamieszkania powoda uprawnionego do alimentów (właściwośd przemienna)

 w postępowaniu zabezpieczającym sąd może zobowiązad dłużnika do zapłaty uprawnionemu jednorazowo

lub okresowo określonej sumy pieniężnej

C. Egzekucja alimentów  strony dochodzące alimentów korzystają w postępowaniu egzekucyjnym z wielu ułatwieo:

 wyrokowi zasądzającemu alimenty sąd nadaje z urzędu klauzulę wykonalności i doręcza się go wierzycielowi
 wszczęcia egzekucji może domagad się wierzyciel, bez wskazania sposobu egzekucji oraz bez wskazania

majątku dłużnika

 egzekucja może byd również wszczęta z urzędu na żądanie sądu, który rozpoznawał sprawę w I instancji
 komornik jest zobowiązany z urzędu przeprowadzid dochodzenie w celu ustalenia zarobków i majątku

dłużnika oraz miejsca jego zamieszkania

 roszczenia alimentacyjne korzystają z preferencji przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji

4.5. WYGAŚNIĘCIE OBOWIĄZKU I PRZEDAWNIENIE ROSZCZENIA

A. WYGAŚNIĘCIE

-swoistośd obowiązku alimentacyjnego wyraża się w tym, że obowiązek-roszczenie może istnied tak długo, jak
istnieje stosunek rodzinnoprawny, którego elementem jest stosunek alimentacyjny
-wykonanie obowiązku zależy natomiast od zaistnienia określonych w ustawie przesłanek (ustanie przesłanek
powoduje wygaśnięcie obowiązku)
-obowiązek alimentacyjny wygasa definitywnie w razie śmierci jednej ze stron, ponieważ ma on charakter osobisty i
nie jest dziedziczny

-z chwilą śmierci wygasa sam obowiązek, jednak przysługujące uprawnionemu raty alimentacyjne wchodzą
do spadku po zobowiązanym jako długi spadkowe

-obowiązek dostarczenia drugiemu małżonkowi środków utrzymania wygasa z chwilą:

 unieważnienia małżeostwa
 rozwiązanie małżeostwa

 orzeczenia separacji małżonków

B. PRZEDAWNIENIE

1) Podmiot przedawnienia  zgodnie z KC przedawnienie dotyczy roszczeo, a nie prawa, z którego one wynikają
-sam stosunek alimentacyjny nie przedawnia się
-przedawnieniu ulegają roszczenia o poszczególne raty tych świadczeo
-roszczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem 3 lat
-jeżeli dla zaspokojenia swoich potrzeb (których nie można było zaspokoid z alimentów) uprawniony zaciągnął
zobowiązania, wówczas może się on domagad odpowiedniej sumy pieniężnej dla zaspokojenia potrzeb z czasu przed
wniesieniem powództwa, jednak nie dłużej niż za okres przedawniony
-za alimenty bieżące uważa się te, które są zasądzone od daty wniesienia powództwa
-dopóki trwa stosunek prawnorodzinny uzasadniający roszczenie o alimenty, dopóty uprawniony może domagad się
ich dostarczenia, chodby przedtem o alimenty nie występował albo obowiązek ten wygasł
2) Bieg przedawnienia  do biegu przedawnienia roszczeo alimentacyjnych stosuje się przepisy KC dotyczące
przedawnienia roszczeo majątkowych (art. 117):

 ze względu na stosunek zależności między rodzicami i dziedmi wynikający z władzy rodzicielskiej bieg

przedawnienia roszczeo dzieci nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu przez czas trwania tej
władzy (przedawnienie biegnie dalej po uzyskaniu przez dziecko pełnoletniości)

 jeżeli jednak władza rodzicielska nie przysługuje, bieg przedawnienia roszczeo alimentacyjnych dziecka

biegnie w czasie jego małoletniości

 przedawnienie nie biegnie również w odniesieniu do roszczeo małżonków o przyczynienie się do

zaspokojenia potrzeb rodziny przez czas trwania małżeostwa

-z upływem 3 lat przedawnieniu ulegają również roszczenia regresowe osób, które dostarczały alimentów, nie będąc
w ogóle zobowiązane, albo były zobowiązane w dalszej kolejności

III. PRAWO OPIEKUŃCZE

§1. OPIEKA

1.1. WIADOMOŚCI OGÓLNE

OPIEKA  dbałośd, troska i ochrona udzielana określonej osobie lub rodzinie
1) Cel i charakter prawy opieki  zarówno małoletnim, jak i osobom ubezwłasnowolnionym należy z mocy ustawy
pieczę zabezpieczającą całokształt ich interesów życiowych
-dla realizacji tej funkcji ustawodawca powołał instytucję opieki prawnej (art. 145 i następne)
-opieka nie jest instytucją z zakresu prawa rodzinnego, ponieważ stosunek prawny opieki nie wynika ani z
małżeostwa, ani z pokrewieostwa
-instytucja opieki należ do osobowego prawa cywilnego
-ze względu na jej cel i funkcje została uregulowana jednak w KRO
-ponadto do opieki stosuje się odpowiednio przepisy KRO dotyczące władzy rodzicielskiej

-instytucja opieki dotyczy:

 osób małoletnich
 osób dorosłych całkowicie ubezwłasnowolnionych

-piecza opiekuocza nie jest prawem podmiotowym
2) Cechy prawa opiekuoczego  prawo opiekuocze posiada swoiste cechy odróżniające opiekę od innych
stosunków cywilnoprawnych, zwłaszcza trybu obligacyjnego

Powszechnośd

-powszechnośd opieki oznacza, że ustanawia się ją dla każdej osoby, która wymaga pieczy
prawnej, tj.:

 dla małoletniego niepozostającego pod władzą rodzicielską
 osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej

-ustanowienie opieki jest konieczne w przypadku pozostawienia danej osoby pod
zadowalającą pieczą faktyczną i niezależne od istnienia potrzeby dokonania jakichś czynności
prawnych

Wyłącznośd sądu

opiekuoczego

-wyłącznośd sądu opiekuoczego dotyczy nie tylko ustanowienia opieki, ale i nadzoru nad
sprawowaniem opieki
-sąd opiekuoczy podejmuje swoje działania z urzędu, bez wyczekiwania na wniosek
zainteresowanych osób

Dobro osoby

poddanej opiece

-głównym celem ustanowienia opieki jest dobro osoby poddanej opiece
-nie chodzi tu o interesy majątkowe, ale przede wszystkim o samego pupila

3) Organy opieki  organem kreującym stosunek prawny opieki oraz organem nadzorującym jej sprawowanie jest
sąd opiekuoczy
-sąd opiekuoczy nie działa nigdy za opiekuna
-dla poprawy efektywności działao sądu opiekuoczego powołano tzw. organy pomocnicze
-należą do nich:

 kuratorzy sądowi
 kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą
 rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne
 jednostki organizacyjne pomocy społecznej

-z pomocą tych organów sędzia opiekuoczy może dotrzed do środowiska poddanego opiece
-organy te przekazują sądowi opiekuoczemu informacje o potrzebie interwencji, ustanowienia opieki etc.
-organy nie mają własnych kompetencji w zakresie operatywnego sprawowania opieki ani własnych
kompetencji w zakresie nadzoru

-z sądem opiekuoczym działają również organy administracyjne i organizacje społeczne w zakresie dotyczącym
konieczności ustanowienia opieki i ochrony dziecka

1.2. OPIEKA NAD MAŁOLETNIM

A. USTANOWIENIE OPIEKI

-sąd ustanawia opieką w przypadkach wskazanych w przepisach KRO dotyczących władzy rodzicielskiej
-główną przyczyną jest brak rodziców albo fakt, że żadne z nich nie sprawuje władzy nad swoim małoletnim
dzieckiem
-sytuacja taka pojawia się w razie, gdy:

1) rodzice są nieznani
2) oboje rodzice nie żyją
3) oboje rodzice są pozbawieni przez sąd opiekuoczy władzy rodzicielskiej albo władza ta im została zawieszona
4) rodzice dziecka nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych (np. z powodu małoletniości,

ubezwłasnowolnienia całkowitego)

5) przy ustaleniu macierzyostwa lub ojcostwa sąd zawiesił albo pozbawił matkę/ojca władzy rodzicielskiej, a

drugie z rodziców również jej nie sprawuje

-pojawienie się tych przesłanek wystarcza, by sąd ustanowił opiekę z urzędu niezależnie od tego, czy dziecko znajduje
się pod zadowalającą pieczą faktyczną

B. USTANOWIENIE OPIEKUNA

ustanowienie opieki ≠ ustanowienie opiekuna

-stan prawny opieki może niekiedy istnied mimo czasowego braku opiekuna
1) Wybór postaci opieki  wyróżnia się kilka rodzajów opieki:

a) opieka powierzona jednej osobie
b) opieka sprawowana przez oboje małżonków  jest to zalecana forma opieki

-małżonkowie mogą byd powołani na opiekunów jednego lub więcej dzieci, jeżeli prowadzą tzw. dom dziecka

c) opieka zakładowa  nie znalazła ona zastosowania mimo wydania odpowiedniego rozporządzenia

wykonawczego i obecnie nie funkcjonuje ona w KRO
-polegała na sprawowaniu opieki przez instytucję lub organizację społeczną

2) Wybór osoby opiekuna  w KRO wyznaczono przeszkody, które eliminują bezwzględnie z kręgu kandydatów na
opiekuna; należą do nich:

1) brak pełnej zdolności do czynności prawnych
2) pozbawienie praw publicznych
3) pozbawienie władzy rodzicielskiej
4) skazanie za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności, za przestępstwo z użyciem

przemocy, za przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego, zakaz prowadzenia działalności związanej z
wychowaniem/leczeniem/edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi

-podstawowym kryterium wyboru opiekuna jest dobro dziecka

-realizując ten postulat w KRO wskazano preferencje względem niektórych osób należących do kręgu
kandydatów na opiekuna:

 należy wziąd pod uwagę przede wszystkim osobę wskazaną przez ojca/matkę, jeżeli nie byli

pozbawieni władzy rodzicielskiej

 z braku takiej osoby wchodzą w rachubę krewni lub inne osoby bliskie małoletniego lub jego

rodziców

 w razie ustanowienia opieki nad dzieckiem przebywającym w rodzinie zastępczej, opiekunami

ustanawia się rodziców zastępczych

 w razie braku kandydatów dotychczas wymienionych, sąd opiekuoczy zwraca się o wskazanie

kandydata na opiekuna do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej albo do
odpowiedniej organizacji społecznej, a w odniesieniu do dziecka przebywającego w zakładzie
wychowawczym – również do tego zakładu

-sąd opiekuoczy ocenia ostatecznie, czy dany kandydat ma odpowiednie kwalifikacje podmiotowe, tj. moralne,
przymioty osobiste, wiek, wykonywany zawód, stan zdrowia
-sąd powinien kierowad się ogólną dyrektywą, wg której opiekunem nie może byd ten, co do którego istnieje
prawdopodobieostwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna
-jedna osoba może byd jednocześnie opiekunem kilku osób, jeżeli nie ma sprzeczności pomiędzy ich interesami
3) Objęcie opieki  objęcie opieki jest obowiązkiem opiekuna
-obowiązek ten określa się jako:

 obowiązek społeczny
 obowiązek obywatelski
 obowiązek prawny

-istnieje odpowiedzialnośd cywilna opiekuna za wyrządzoną szkodę powstałą w wyniku niewykonania zobowiązania
-poza tym sąd może wymierzyd grzywnę osobie uchylającej się od objęcia opieki
-sąd może zwolnid od obowiązku objęcia opieki, jeżeli pojawiły się ważne powody
-samo objęcie opieki jest aktem formalnym i następuje przez złożenie przyrzeczenia, a jego skutkiem jest
niezwłoczne podjęcie obowiązków

C. SPRAWOWANIE OPIEKI – PIECZA OPIEKUŃCZA

1) Treśd opieki nad małoletnim  opiekun, podobnie jak rodzice, sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem dziecka
-do opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z zachowaniem przepisów normujących
sprawowanie opieki
-oznacza to, że przepisy te mają:

a) tylko odpowiednie zastosowanie z zachowaniem różnic między pozycją prawną rodziców a

pozycją opiekuna

b) zastosowanie z zastrzeżeniem odrębnego unormowania określonej kwestii w przepisach

dotyczących opieki

2) Piecza nad osobą dziecka  do obowiązku opiekuna należy całokształt starao o osobę dziecka, tj. kierowanie nim,
troska o jego rozwój fizyczny i psychiczny, troska o zapewnienie mu środków utrzymania, leczenie w chorobie,
kształcenie i wybór zawodu
-do obowiązków opiekuna należą m.in.:

 uwzględnianie rozsądnych życzeo oraz obowiązek wysłuchania pupila przed podjęciem decyzji w

ważniejszych sprawach podopiecznego

 obowiązek poinformowania rodziców dziecka o ważniejszych decyzjach dotyczących osoby lub

majątku dziecka

-dla realizacji tych obowiązków opiekunowi przysługują kompetencje wobec małoletniego oraz osób trzecich:

 wymaganie posłuszeostwa od małoletniego dziecka
 żądanie odebrania dziecka od osoby nieuprawnionej

-ustanowienie opieki nie powoduje powstania stosunku prawnorodzinnego między opiekunem a małoletnim
pupilem
3) Piecza nad majątkiem  obowiązki opiekuna w tym zakresie są podobne do obowiązków rodziców sprawujących
władzę rodzicielską
-pojęcie majątku obejmuje zarówno jego aktywa, jak i pasywa
-piecza nad majątkiem nie jest równoznaczna z pojęciem zarządu majątkiem
-piecza dotyczy troski o stosunki majątkowe dziecka z uwzględnieniem dobra jego osoby
-zarząd majątkiem jest natomiast instytucją prawa majątkowego i realizuje cele ekonomiczne

-niekiedy zarząd nad majątkiem może sprawowad inna osoba (np. kurator, zarządca), zwłaszcza odnośnie
majątku dziecka nabytego przez darowiznę lub dziedziczenie
-niektóre przedmioty majątkowe są ex lege wyłączone spod zarządu opiekuna

-w porównaniu z pieczą rodzicielską samodzielnośd pieczy opiekuna doznaje znacznych ograniczeo:

1) niezwłocznie po objęciu opieki opiekun ma obowiązek sporządzid inwentarz majątku pupila

 podobny obowiązek powstaje także w razie późniejszego nabycia majątku
 sporządzenie inwentarza ma na celu wyodrębnienie majątku pupila i zapewnienie mu skutecznej

ochrony interesów

2) sąd opiekuoczy może zobowiązad opiekuna do złożenia do depozytu sądowego szczególnie cennych

przedmiotów, a także papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pupila

3) opiekun jest zobowiązany złożyd pieniądze należące do pupila w instytucji bankowej i nie może ich podjąd

bez zezwolenia sądu opiekuoczego

 ten obowiązek dotyczy tylko nadwyżki gotówki, która nie jest potrzebna do zaspokojenia bieżących

potrzeb pupila

4) opiekun powinien uzyskad zezwolenie we wszelkich ważniejszych sprawach dotyczących majatku

małoletniego

4) Reprezentacja  opiekun jest przedstawicielem ustawowym osoby poddanej opiece
-w tej kwestii stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące władzy rodzicielskiej:

 jeżeli opiekę sprawują oboje małżonkowie, pupil ma dwóch przedstawicieli ustawowych
 każdy z przedstawicieli ustawowych może działad samodzielnie, jednak w braku porozumienia o istotnych

sprawach dziecka, mogą oni się zwrócid do sądu o rozstrzygnięcie

-podobnie jak rodzice opiekun nie może reprezentowad:

1) żadnego z małoletnich poddanych jego opiece przy czynnościach prawnych między nimi samymi
2) pupila – przy czynnościach prawnych między nim a opiekunem oraz jego małżonkiem, krewnymi w linii

prostej i rodzeostwem, chyba że czynnośd prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz
reprezentowanego pupila

-wyłączenie reprezentacji dotyczy również zastąpienia pupile w postępowaniu sądowym lub przed innym organem
paostwowym
5) Odpłatnośd i osobiste sprawowanie opieki  w nowelizacji KRO z 2008r. przyjęto regułę odpłatności
sprawowania opieki na żądanie opiekuna
-wynagrodzenie nie należy się w wypadku, gdy:

a) nakład pracy opiekuna jest nieznaczny
b) opiekę sprawują osoby tworzące rodzinę zastępczą
c) sprawowanie opieki czyni zadośd zasadom współżycia społecznego

-wynagrodzenie opiekuna może mied charakter okresowy, albo jednorazowy – wypłacany wówczas w dniu
ustania opieki albo zwolnienia opiekuna z jej sprawowani
-wynagrodzenie pokrywa się z dochodów lub majątku podopiecznego
-subsydiarny obowiązek wynagrodzenia spoczywa również na organie pomocy społecznej ze środkód)
publicznych
-ponadto opiekun może żądad od pupila zwrotu nakładów i wydatków, jakie poniósł przy sprawowaniu opieki

-opiekun powinien sprawowad opiekę osobiście i z należytą starannością

-nie jest odstępstwem od tej zasady czasowe powierzenie pieczy nad dzieckiem innej osobie, np. dla
spędzenia wakacji, czasowego pobytu u krewnych
-z ważnych jednak powodów opiekun może powierzyd małoletniego na czas nieokreślony zakładowi
wychowawczemu, zakładowi dla nieuleczalnie chorych, w internacie szkoły specjalnej (opiekun nie może
jednak dokonad tego bez zgody sądu opiekuoczego)

6) Odpowiedzialnośd opiekuna  opiekun ponosi podobną odpowiedzialnośd jak rodzice:

 jeżeli szkoda w majątku lub na osobie pupila powstała wskutek nienależytego wykonania zobowiązania, tj.

niestarannego sprawowania opieki, opiekun ponosi odpowiedzialnośd kontraktową

 poza tym w rachubę wchodzi odpowiedzialnośd deliktowa, jeżeli pupil doznał szkody w wyniku czynu

niedozwolonego opiekuna

 za winę w nadzorze opiekun ponosi odpowiedzialnośd na podstawie art. 427 KC

D. NADZÓR NAD SPRAWOWANIEM OPIEKI

-opiekun podlega ex lege nadzorowi sądu opiekuoczego

-polega on na bieżącej obserwacji działalności opiekuna oraz na udzielaniu mu wskazówek oraz wydawaniu
poleceo
-w celu uzyskania koniecznych informacji sąd może posłużyd się organami pomocniczymi

-po stronie opiekuna leży obowiązek regularnego składania sprawozdao dotyczących osoby pupila i rachunków z
zarządu jego majątkiem
-sprawozdanie powinno zawierad informacje o pupilu:

 o jego stanie zdrowia
 o zachowaniu
 o postępach w nauce
 o sposobie spędzania wakacji
 o ewentualnym podjęciu pracy, itd.

-sąd nie może zwolnid opiekuna z tego obowiązku

-sprawozdania i rachunki opiekuna bada i ocenia sąd opiekuoczy, który może:

a) przyjąd je bez żadnych zastrzeżeo
b) żądad ich sprostowania bądź uzupełnienia

-kontrola sądu powinna mied wymiar realny, a nie formalny
-w razie stwierdzenia uchybieo sąd wydaje stosowne zarządzenia, np. może ustanowid kuratora, nałożyd
grzywnę, zwolnid opiekuna

E. ZWOLNIENIE OPIEKUNA

-koniecznośd zwolnienia opiekuna mimo dalszego trwania opieki pojawia się:

1) w razie żądania opiekuna uzasadnionego ważnymi powodami
2) w razie zaistnienia przeszkód faktycznych lub prawnych powodujących niezdolnośd do sprawowania opieki
3) gdy opiekun dopuścił się czynów lub zaniedbao naruszających dobro osoby pozostającej pod opieką

1) Żądanie opiekuna uzasadnione ważnymi powodami  zwolnienie opiekuna na jego żądanie następuje z przyczyn
przez niego niezawinionych, np.

 zmieniona sytuacja rodzinna
 pogarszający się stan zdrowia
 powstanie nowych obowiązków rodzinnych lub zawodowych, utrudniających sprawowanie opieki

-opiekun sam powinien zwrócid się do sądu o zwolnienie go z opieki
2) Zwolnienie w razie zaistnienia przeszkód faktycznych lub prawnych powodujących niezdolnośd do sprawowania
opieki oraz dopuszczenie się przez opiekuna czynów lub zaniedbao naruszających dobro osoby pozostającej pod
jego opieką (pkt 2-3)  zwolnienie następuje z inicjatywy sądu
-niezdolnośd jest skutkiem:

 utraty zdolności do czynności prawnych
 pozbawienia przez sąd karny praw rodzicielskich lub opiekuoczych
 rozwód (jeżeli opiekę sprawowali oboje małżonkowie)
 podeszłego wieku
 pogorszenia stanu zdrowia

-zwolnienie opiekuna następuje z mocy orzeczenia sądu, samo istnienie przyczyn nie powoduje zwolnienia
-skutkiem orzeczenia jest wygaśniecie funkcji opiekuna
-sama opieka nie ustaje, a co za tym idzie –sąd wyznacza nowego opiekuna

-do czasu objęcia przez niego opieki dotychczasowy opiekun powinien nadal pilnie prowadzid sprawy
dotyczące osoby i majątku pupila
-jeżeli jednak zwolnienie nastąpiło z przyczyn całkowicie uniemożliwiających sprawowanie opieki sąd, np.
wyznacza kuratora

F. USTANIE OPIEKI

1) Przyczyny ustania opieki  opieka jest zbędna w razie ustania przyczyn jej ustanowienia
-KRO przewiduje 2 przypadki ustania opieki z mocy prawa:

1) osiągnięcie przez małoletniego pełnoletniości

 uzyskanie pełnoletniości jest skutkiem ukooczenia 18 r.ż. oraz zawarcia małżeostwa

2) przywrócenie nad małoletnim władzy rodzicielskiej

 przywrócenie władzy rodzicielskiej oznacza uchylenie orzeczenia o jej pozbawieniu/zawieszeniu
 opieka ustaje również w razie uzyskania pełnoletniości przez matkę dziecka pozamałżeoskiego
 opieka ustaje w razie przyznania ojcu pozamałżeoskiemu władzy rodzicielskiej, gdy matka jej nie

sprawuje

-opieka staje się bezprzedmiotowa w razie zgonu małoletniego (ustaje z chwilą jego śmierci)
-na opiekunie ciążą obowiązki względem spadkobierców pupila
-w razie śmierci opiekuna opieka trwa nadal – sąd wyznacza nowego opiekuna
2) Skutki ustania opieki (zwolnienia opiekuna)  skutki te powstają zarówno w sferze osobowej, jak i majątkowej
pupila
-w sferze osobistej dziecko – po osiągnięciu pełnoletniości – może żądad unieważnienia uznania, na jakie zgodę
wyraził opiekun
-do skutków w sferze majątkowej należą:

Zwrot majątku

-opiekun jest obowiązany oddad byłemu pupilowi, jego przedstawicielowi ustawowemu lub
spadkobiercom zarządzany przez siebie majątek
-oddanie majątku oznacza zwrot całej masy majątkowej oraz wszelkich dokumentów niezbędnych
do sprawowania zarządu nad majątkiem
-roszczenie o wydanie majatku ulega przedawnieniu z upływem 10 lat

-roszczenie dotyczące całości majątku nie wyklucza innych roszczeo opartych na innej
podstawie prawnej, np. roszczenia windykacyjnego nieruchomości

Rachunek

koocowy

-opiekun jest obowiązany złożyd w terminie 3 miesięcy od daty zwolnienia opiekuna/ustania
opieki rachunek koocowy z zarządu majątkiem
-adresatem tego rachunku jest pupil/jego przedstawiciel ustawowy oraz sąd opiekuoczy
-jeżeli majątek jest nieznaczny, a dochody nie przekraczają kosztów utrzymania małoletniego, sąd
może zwolnid opiekuna od złożenia rachunku koocowego
-w razie śmierci opiekuna wygasa osobisty obowiązek złożenia rachunku koocowego z zarządu
majątkiem

Pilne sprawy

-mimo ustania opieki opiekun jest nadal zobowiązany prowadzid pilne sprawy związane z
zarządem majątkiem, jeżeli były pupil/jego przedstawiciel ustawowy nie mogą natychmiast
przejąd tego zarządu

-roszczenia z tytułu wydatków i nakładów związanych ze sprawowaniem opieki przedawniają się z upływem 3 lat od
ustania opieki lub zwolnienia opiekuna

1.3. OPIEKA NAD CAŁKOWICIE UBEZWŁASNOWOLNIONYM

A. CEL I USTANOWIENIE OPIEKI

-ubezwłasnowolnienie jest instytucją prawa cywilnego, a jej celem jest pomoc osobie nie mogącej samodzielnie
prowadzid swoich spraw osobistych i majątkowych
-całkowite ubezwłasnowolnienie dotyczy:

a) osoby pełnoletniej
b) małoletniego, który ukooczył 13 lat (jeżeli jednak małoletni pozostaje pod władzą rodzicielską nie

orzeka się opieki, ponieważ wystarczającą opiekę dziecka zapewniają rodzice; opiekę ustanawia się
wówczas, gdy dziecko uzyskuje pełnoletniośd)

-opiekun jest przedstawicielem ustawowym osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie

B. SWOISTE UNORMOWANIE OPIEKI NAD UBEZWŁASNOWOLNIONYM

-do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim

-KRO wskazuje jednak na różnice, które wyłączają stosowanie tychże przepisów
-regułą jest ustanawianie jednego opiekuna, chyba że powołuje się małżonków (rodziców ubezwłasnowolnionego)
-inne są również preferencje wyboru opiekuna
-zaleca się by opiekunem osoby dorosłej był jej małżonek, względnie ojciec/matka
-nie ustanawia się opiekunem małżonka, jeżeli:

 toczy się postępowanie w sprawie o rozwód lub separację
 małżonkowie pozostają w separacji faktycznej

-gdyby taki dobór opiekuna był niemożliwy lub niezgodny z dobrem poddanego opiece, należy stosowad
wskazania z art. 149 KRO

-w zakresie treści opieki wyłącza się element wychowania i rozwoju osoby ubezwłasnowolnionej

-obowiązkiem opiekuna pozostaje troska o zdrowie, leczenie choroby alkoholowej/uzależnienia od
narkotyków, troska o zmianę środowiska osoby ubezwłasnowolnionej

C. USTANIE OPIEKI

-opieka staje się zbędna po uchyleniu orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu lub zmiany ubezwłasnowolnienia na
częściowe
-opieka ustaje wówczas ex lege, a sąd opiekuoczy wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania
-sam ubezwłasnowolniony nie jest uprawniony do zgłoszenia wniosku o uchylenie ubezwłasnowolnienia
-uprawnione są osoby, które mogą żądad ubezwłasnowolnienia oraz jego opiekun
-poza tym sąd może z urzędu uchylid ubezwłasnowolnienie, gdy ustały przyczyny jego ustanowienia
-opieka ustaje z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o uchyleniu ubezwłasnowolnieniu całkowitego

§2. KURATELA

2.1. POJĘCIE I FUNKCJE KURATELI

Kuratela  instytucja prawa osobowego, nie rodzinnego
-kuratela nie jest instytucją jednolitą, w KRO unormowana została fragmentarycznie
-kuratelę definiuje się poprzez wskazanie jej funkcji
Funkcje kurateli  funkcje kurateli są zróżnicowane stosownie do sytuacji i potrzeb zainteresowanej osoby
-kuratela chroni interesy majątkowe:

 osoby ułomnej
 osoby częściowo ubezwłasnowolnionej
 dziecka poczętego

-kuratela pełni funkcje doraźnej ochrony osoby określonej sprawie dla dokonania czynności prawnej lub wystąpienia
w postępowaniu prawnym – kuratora powołuje się:

 dla strony nieznanej z miejsca pobytu
 w razie śmierci domniemanego ojca w postępowaniu o ustalenie/zaprzeczenie ojcostwa
 w postępowaniu o unieważnienie uznania dziecka, jeżeli uznający nie żyje
 w postępowaniu o rozwiązanie przysposobienia, jeżeli przysposabiający zmarł w toku sprawy

-kuratela pełni również funkcje ochronne nie wprost w odniesieniu do majątku, którego przynależnośd jest jeszcze
nie pewna
-chodzi tu o spadek nieobjęty przez spadkobierców
-kurator powinien czuwad nad całością majątku oraz starad się ustalid, kto jest spadkobiercą
-podobną funkcję pełni kurator wyznaczony dla zarządu majątkiem dziecka
-swoistą funkcję ochroną spełnia kurator powołany dla osoby prawnej, która nie może prowadzid swoich spraw z
braku powołanych do tego jej organów
-zadaniem kuratora jest dążenie do powołania tych organów albo do likwidacji osoby prawnej
-ze względu na ochronę praw majątkowych osoby poddanej kurateli, za jej sprawowanie przyznaje się kuratorowi –
na jego żądanie – stosowne wynagrodzenie
-wypłaty wynagrodzenia dokonuje się z dochodów i majątku osoby poddanej kurateli
-w razie braku takiej możliwości wynagrodzenie pokrywa ten, kto ustanowienia kuratora żądał

2.2. TYPY I RODZAJE KURATELI

-nie istnieje kryterium ścisłego rozdzielenia poszczególnych postaci kurateli
-wyróżnienie typów kurateli opiera się na stwierdzeniu, iż pewne cechy występują w silniejszym natężeniu

A. TYP KURATELI TRWAŁEJ, O ZNACZNYM ZAKRESIE PIECZY

-ten typ kurateli jest co do treści podobny do opieki
-ustanawia się ją dla ochrony:

1) osoby częściowo ubezwłasnowolnionej
2) osoby ułomnej

1) Kuratela dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej  chodzi o ochronę osoby, której sytuacja prawna jest
podobna do małoletniego w wieku od 13 do 17 lat
-kurator jest powołany do reprezentacji i do zarządu majątkiem takiej osoby tylko w razie wyraźnego orzeczenia sądu
w tej kwestii
-w przeciwnym razie kurator jest tylko doradcą osoby częściowo ubezwłasnowolnionej
-kurator staje się również przedstawicielem ustawowym osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, ponieważ:

 do kurateli stosuje się odpowiednio przepisy o opiece, a co za tym idzie – przepisy o władzy rodzicielskiej
 osoba u.cz. nie może samodzielnie uczestniczyd w obrocie prawnym

2) Kuratela dla osoby ułomnej  ustanawia się ją dla osoby mającej pełną z.d.cz.p., jeżeli potrzebuje ona, ze
względu na swoją ułomnośd, pomocy do prowadzenia swoich wszystkich spraw lub tylko spraw określonego rodzaju

osoba ułomna = osoba niepełnosprawna

-zakres kompetencji określa orzeczenie sądu ustanawiające kuratora
-podstawą jego działania oprócz orzeczenia sądu jest ponadto pełnomocnictwo osoby ułomnej
-kuratela dotyczy zarówno spraw związanych z osobą, jak i majątkiem osoby ułomnej

B. TYP KURATELI Z OGRANICZONYM ZAKRESEM PIECZY

-kuratora ustanawia się dla ochrony ściśle określonych praw lub dla załatwienia ściśle określonej sprawy
-w ramach tego typu kurateli można wskazad wiele jej rodzajów:

1) kurator dla sprawowania zarządu majątkiem dziecka, pochodzącym z darowizny lub dziedziczenia

testamentowego, jeżeli darczyoca/testator wyłączył go spod zarządu rodziców lub opiekuna dziecka

2) kurator spadku nieobjętego przez spadkobierców
3) kurator majątku dziecka w razie ograniczenia w tym zakresie władzy rodzicielskiej rodziców lub kompetencji

opiekuna

4) kurator ustanowiony dla umożliwienia prowadzenia postępowania sądowego, w tym postępowania

egzekucyjnego

-ustanowienie kuratora może byd potrzebne dla załatwienia kilku lub jednej sprawy
-szczególnym rodzajem kuratora jest kurator dziecka poczętego
-strzeże on praw, które dziecko nabywa warunkowo, aby mogło je realizowad po urodzeniu
-ustanowienie kuratora jest potrzebne, gdy sami rodzice nie mogą należycie strzec praw nasciturusa
-funkcję podobną do funkcji kurateli pełni doradca tymczasowy

-w razie potrzeby można go ustanowid dla ochrony osoby i jej majątku na czas postępowania o jej
ubezwłasnowolnienie

C. USTANIE KURATELI

-kuratela ustaje:

1) wskutek orzeczenia sądu, gdy ustanie cel jej ustanowienia albo na wniosek osoby poddanej kurateli
2) z mocy prawa (np. w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia częściowego)

PRAWO SPADKOWE

I. UWAGI WPROWADZAJĄCE

§1. PODSTAWOWE POJĘCIA

 Spadkodawca  osoba fizyczna, po śmierci której majątek przechodzi na inne podmioty, tj. spadkobierców

-spadkodawcą może byd tylko i wyłącznie osoba fizyczna (człowiek)

 Spadkobierca  podmiot, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego

-może nim byd zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna
-spadkobiercą może byd również dziecko poczęte, ale nieurodzone w chwili otwarcia spadku (nasciturus dochodzi
do dziedziczenia, jeżeli urodzi się żywy)

 Spadek  ogół praw i obowiązków przechodzących ze spadkodawcy na spadkobiercę (współspadkobierców)

-pojęcie spadku zawarte jest w art. 922 §1 KC:

Spadkiem jest ogół praw i obowiązków zmarłego przechodzących z chwilą jego śmierci na określoną osobę
lub określone osoby

 Dziedziczenie  przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego (śmierci osoby fizycznej) ogółu praw i

obowiązków ze spadkodawcy na spadkobiercę (współspadkobierców)
-śmierd osoby fizycznej pociąga za sobą otwarcie spadku oraz nabycie go przez spadkobiercę
-dziedziczenie stanowi sukcesję generalną

§2. ŹRÓDŁA I SYSTEMATYKA OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA SPADKOWEGO

-przepisy określające skutki śmierci osoby fizycznej zawiera Księga Czwarta Kodeksu Cywilnego (art. 922 -1087 KC)
-ponadto uregulowania dotyczące dziedziczenia zawarte są w:



Przepisach wprowadzających Kodeks Cywilny



ustawie o zmianie ustawy Kodeks Cywilny (1980r.)



rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych
(1990r.)



ustawa – Prawo o notariacie oraz o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o księgach
wieczystych

Systematyka Księgi czwartej Kodeksu Cywilnego
-księga czwarta dzieli się na poszczególne Tytuły:

 Tytuł I – zawiera przepisy o charakterze ogólnym, mające zastosowanie przy dziedziczeniu ustawowym oraz

testamentowym
-zawiera podstawowe zasady prawa spadkowego

 Tytuł II – określa reguły dziedziczenia ustawowego
 Tytuł III – określa rozporządzenia na wypadek śmierci

-zawiera ogólne regulacje dotyczące testamentu

 Tytuł IV – reguluje instytucję zachowku
 Tytuły V –VIII – określają szeroko rozumianą sytuację spadkobiercy
 Tytuł IX – zawiera uregulowania umów dotyczących spadku
 Tytuł X – normuje dziedziczenie gospodarstw rolnych

II. POJĘCIE I SKŁAD SPADKU

§1. SPADEK W OGÓLNOŚCI

1.1. SPADEK – OKREŚLENIE OGÓLNE

-ustawa nie zawiera legalnej definicji „spadku” – w art. 922 KC wskazuje jakie prawa i obowiązki wchodzą w skład
spadku



§1 – zawiera pozytywne określenie praw obowiązków przechodzących na określone osoby



§2 – wskazuje, co nie wchodzi w skład spadku (określenie negatywne)

-do spadku wchodzą następujące prawa i obowiązki:

a) mające charakter cywilnoprawnych
b) mające charakter majątkowy
c) niezwiązane ze osobą zmarłego w sposób ścisły
d) nieprzechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami

Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku  są to przede wszystkim te prawa i obowiązki, które uregulowane
zostały w KC lub w innych ustawach odnoszących się do tej dziedziny prawa
-dziedziczeniu podlegają wszystkie te prawa i obowiązki, które wynikają ze stosunków charakteryzujących się
cechami właściwymi dla stosunku cywilnoprawnego

-podstawową cechą takiego stosunku jest równorzędnośd podmiotów

1.2. PRAWA I OBOWIĄZKI WYŁĄCZONE ZE SPADKU

1) Prawa i obowiązki niemające charakteru cywilnoprawnego  cywilnoprawnego charakteru nie posiadają prawa i
obowiązki wynikające ze stosunków:



prawnoadministracyjnych



prawnokarnych



prawnofinansowych

-w skład spadku nie wchodzą także:



orzeczone w postępowaniu karnym i nieuiszczone przez spadkodawcę grzywny

2) Prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym  prawami niemajątkowymi są prawa niezwiązane
bezpośrednio ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego
-do takich praw i obowiązków należą dwie kategorie:

a) dobra osobiste (art. 23 KC)  w skład spadku nie wchodzą prawa osoby fizycznej takie jak, np.:

 prawo do ochrony zdrowia
 prawo do ochrony czci
 prawo do tajemnicy korespondencji

b) niektóre prawa rodzinne  chodzi tu o prawa ściśle związane z osobą uprawnionego lub zobowiązanego

3) Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy  ścisły związek z osobą spadkodawcy oznacza związek
tego rodzaju, że dane prawo lub obowiązek pozostaje w takiej relacji do osoby spadkodawcy, iż jego śmierd czyni
realizację tego prawa lub obowiązku niewłaściwą, np.:



służebności osobiste



obowiązek alimentacyjny



użytkowanie



umowa o dzieło



prawo do renty



roszczenie o zadośduczynienie pieniężne za doznaną krzywdę



roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie

4) Prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami  sytuacje
takie przewidują przepisy szczególne, wskazujące konkretne osoby, na które przechodzą poszczególne prawa lub
obowiązki
-przejście praw/obowiązków w takich sytuacjach następuje w drodze sukcesji syngularnej i przepisy prawa
spadkowego nie mają tu zastosowania
-klasycznym przykładem takiej sytuacji jest art. 691 KC:

-przepis przewiduje, że w razie śmierci najemcy w stosunek najmu wstępują podmioty wskazane w §1, jeżeli
do chwili śmierci najemcy stale z nim zamieszkiwały

-odrębną grupę stanowią sytuacje, w których norma prawna stwarza spadkodawcy możliwośd złożenia oświadczenia
woli powodującego, że pewne przedmioty majątkowe wchodzące w skład spadku, zostają wyłączone od
dziedziczenia
-regulację taką zawiera np. ustawa – Prawo bankowe

-zgodnie z jej przepisami posiadacz rachunku bankowego może wskazad w umowie osoby, na których rzecz
ma nastąpid wypłata sumy znajdującej się na rachunku z tymże krąg tych osób został ograniczony do:
małżonka, wstępnych, zstępnych oraz rodzeostwa

-KC wprowadza również możliwośd umówienia się, że po śmierci uprawnionego służebnośd mieszkania przysługiwad
będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi

§2. PRAWA WCHODZĄCE W SKŁAD SPADKU

-w skład spadku wchodzą co do zasady prawa o charakterze majątkowym
-zasada ta doznaje wyjątków wskazanych powyżej

2.1. PRAWA RZECZOWE

1) Podmiotowe prawa rzeczowe  w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe:

 własnośd ruchomości i nieruchomości
 użytkowanie wieczyste i związana z tym prawem własnośd budynków oraz innych urządzeo
 większośd praw rzeczowych ograniczonych
 zastaw i hipoteka (tylko i wyłącznie z wierzytelnością, którą zabezpieczają)

2) Posiadanie  dominuje pogląd zgodnie z którym posiadanie wchodzi w skład spadku

2.2. PRAWA Z ZAKRESU ZOBOWIĄZAŃ

-stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem był spadkodawca, co do zasady nie wygasają w chwili jego śmierci

-wynikające z nich prawa wchodzą w skład spadku

-zasada ta obowiązuje niezależnie od zdarzenia będącego źródłem zobowiązania

-zasada ta zatem odnosi się do roszczeo odszkodowawczych (deliktowych i kontraktowych), jak i do
wierzytelności wynikających z umów

1) Roszczenia odszkodowawcze  w skład spadku wchodzi roszczenie o naprawienie szkody spowodowanej
uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia
2) Prawa wynikające z umów  na spadkobierców przechodzą roszczenia wynikające z umów zawartych przez
spadkodawcę
-w skład spadku wchodzi uprawnienie darczyocy do odwołania wykonanej już darowizny
-prawo takie wchodzi w skład spadku, o ile istniało już po stronie darczyocy

2.3. EKSPEKTATYWA

Ekspektatywa  oczekiwanie prawne
-jest to prawo podmiotowe, którego funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa,
umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb
-skutki prawne wynikające z oczekiwania prawnego są zawsze słabsze od skutków prawa podmiotowego, którego
nabycie oczekiwanie poprzedza

§3. OBOWIĄZKI WCHODZĄCE W SKŁAD SPADKU

-obok praw w skład spadku wchodzą także obowiązki majątkowe, czyli długi spadkowe lub pasywa spadku
-obowiązki te można podzielid na 3 podstawowe grupy:

1) obowiązki, których podmiotem był spadkodawca
2) obowiązki, których podmiotem wprawdzie spadkodawca nie był, ale których źródłem są stosunki prawne z

udziałem spadkodawcy

3) obowiązki powstające w chwili otwarcia spadku lub związane z dziedziczeniem

3.1. OBOWIĄZKI, KTÓRYCH PODMIOTEM BYŁ SPADKODAWCA

1) Zasada ogólna  obowiązki majątkowe, których podmiotem był spadkodawca z reguły przechodzą na
spadkobierców
-obowiązki te muszą mied charakter majątkowy, nie mogą pozostawad w ścisłym związku z osobą spadkodawcy i nie
mogą przechodzid na określone osoby, niezależnie od tego czy są one spadkobiercami
-do obowiązków przechodzących spadkobierców można zaliczyd, np.:

 obowiązek złożenia oświadczenia woli w sferze podlegających dziedziczeniu stosunków majątkowych
 obowiązki wynikające z działania spadkodawcy jako rzekomego pełnomocnika
 obowiązki wynikające z działania spadkodawcy niebędącego organem osoby prawnej w imieniu tej osoby
 działania w imieniu osoby prawnej nieistniejącej

2) Obowiązki prawnorzeczowe  obowiązki prawnorzeczowe przechodzą na spadkobierców ze względu na swój
majątkowy charakter
-obowiązki związane z prawem własności przechodzą na spadkobierców tylko wtedy, gdy przejdzie na nich prawo
własności rzeczy, np.:

 obowiązki współwłaścicieli
 obowiązki wynikające z przepisów prawa sąsiedzkiego
 obowiązek przeniesienia własności gruntu zabudowanego przez samoistnego posiadacze

3) Zobowiązania  w obrębie stosunków zobowiązaniowych na spadkobierców przechodzą obowiązki powstające w
wyniku:

a) zawarcia umowy
b) innych zdarzeo (np. bezpodstawne wzbogacenie się, wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym)
c) niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

4) Obowiązki prawnorodzinne  obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków między małżonkami oraz
stosunków rodzinnych, co do zasady na spadkobierców zmarłego, np.:

 obowiązek rodziców oraz opiekuna oddania majątku dziecka po ustaniu zarządu
 obowiązek zwrotu nakładów i wydatków poczynionych w związku ze sprawowaniem opieki
 obowiązek zapłaty świadczeo alimentacyjnych, które stały się wymagalne za życia uprawnionego

3.2. OBOWIĄZKI, KTÓRE NIE CIĄŻYŁY NA SPADKODAWCY

-spadkobiercy mogą stad się podmiotami pewnych obowiązków, które nie ciążyły na spadkodawcy
-chodzi tu o sytuacje, kiedy ze stosunku prawnego, którego podmiotem był spadkodawca, a który wygasł w chwili
jego śmierci, wynikają określone obowiązki o charakterze majątkowym, np.:



umowa ulegająca rozwiązaniu w chwili śmierci jednej ze stron, która została częściowo wykonana,
a spełnione świadczenia mają ulec zwrotowi, albo też obowiązek zwrotu rzeczy, która pozostawała w
użytkowaniu spadkodawcy

3.3. OBOWIĄZKI ZWIĄZANE Z OTWARCIEM SPADKU

-do długów spadkowych należą również obowiązki powstające w chwili śmierci spadkodawcy lub nieco później,
związane z otwarciem spadku
-zasada ta wynika z art. 922 §3 KC, który wymienia:

a) roszczenia o zachowek
b) zapisy zwykłe i polecenia
c) koszt pogrzebu
d) koszty postępowania spadkowe
e) inne obowiązki przewidziane w Księdze czwartej KC, np.



obowiązek udostępnienia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy korzystania z
mieszkania i urządzenia domowego przez okres 3 miesięcy od otwarcia spadku



obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego



obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy środków utrzymania, jeżeli znajdują się oni w
niedostatku i nie mogą otrzymad środków utrzymania od osób, na których ciąży ustawowy
obowiązek alimentacyjny

1) Koszty postępowania spadkowego  do długów spadkowych należą tylko niektóre koszty postępowania
spadkowego
-do długów spadkowych zalicza się tylko takie koszty, które nie obciążają spadkobierców jako uczestników
postępowania, np.:



koszty zabezpieczenia spadku



koszty ogłoszenia testamentu



koszt przesłuchania świadków testamentu ustnego



koszty ustanowienia wykonawcy testamentu i wydatki związane z jego działaniami, a także jego
wynagrodzenie



koszty zarządu spadku nieobjętego

-jeżeli spadkobierca obciążony takim obowiązkiem umrze, obowiązek przechodzi na jego następców prawnych
2) Koszty pogrzebu oraz koszty związane z chorobą spadkobierców  ustawa precyzuje, że koszty pogrzebu
spadkodawcy mają odpowiadad zwyczajom przyjętym w danym środowisku
-do kosztów pogrzebu należą przede wszystkim takie wypadki, jak:



koszt trumny



koszt miejsca na grób



koszt uroczystości pogrzebowych

-o zaliczeniu do kosztów pogrzebu kosztu nagrobka zawsze decyduje sąd

-długami spadkowymi są także koszty związane z ostatnią chorobą spadkodawcy, np.:



koszty sprawowania opieki nad chorym



koszty utrzymania chorego



koszty leczenia

-zaliczenie kosztów pogrzebu spadkodawcy oraz innych kosztów do długów spadkowych oznacza, że spadkobiercy
mają obowiązek zwrócid wydatkowane sumy innym osobom, które poniosły ich ciężar
3) Pozostałe długi spadkowe  do długów spadkowych KC zalicza również inne obowiązki przewidziane w Księdze
czwartej KC:

1) obowiązek umożliwienia małżonkowi oraz innym osobom bliskim spadkodawcy korzystania z mieszkania

i urządzenia domowego przez okres 3 miesięcy od otwarcia spadku (art. 923)  obowiązku takiego
spadkodawca nie może w testamencie ograniczyd czy wyłączyd
-podmiotami uprawnionymi w tym przypadku są:

a) małżonek spadkodawcy (osoba pozostająca w związku małżeoskim ze spadkodawcą w chwili jego

śmierci)

b) osoby bliskie spadkodawcy:

 najbliżsi krewni zmarłego (zstępni, rodzice)
 dalsi krewni (o ile istnieje stosunek bliskości)
 osoba pozostająca ze spadkodawcą w trwałym związku faktycznym

-przesłanką konieczną jest, by uprawnieni wspólnie zamieszkiwali ze spadkodawcą w chwili jego śmierci

2) obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego (art. 939)  przepis ten

reguluje ustawowy zapis naddziałowy
-obciążonym zapisem jest jedynie spadkobierca ustawowy dziedziczący w zbiegu z uprawnionym małżonkiem

-małżonek musi byd również spadkobiercą ustawowym
-małżonkowie muszą pozostawad we wspólnym pożyciu w chwili śmierci spadkodawcy

3) obowiązek dostarczania dziadkom spadkodawcy środków utrzymania (art. 938 i 966 KC)  obowiązek ten

ciąży zarówno na spadkobierców ustawowych, jak i spadkobiercach testamentowych
-obowiązek ten obciąża spadkobierców w stosunku do dziadków spadkodawcy, jeżeli dziadkowie:

a) nie pozostali powołani do dziedziczenia
b) znajdują się w niedostatku
c) nie mogą otrzymywad należnych im świadczeo od osób, na których ciąży względem nich ustawowy

obowiązek alimentacyjny, a spadkobiercy nie są zobowiązani względem dziadków spadkodawcy do
alimentacji

-zakres obowiązku ciążącego na spadkobiercy (utrzymanie) określa się biorąc pod uwagę czystą wartośd
spadku

-po stronie spadkobiercy występuje w tym przypadku upoważnienie przemienne (facultas
alternativa)
-może on wypełnid ten obowiązek na dwa sposoby:

 dostarczając dziadkom spadkodawcy środki utrzymania
 uiszczając jednorazowo na ich rzecz sumę odpowiadającą wartości ¼ spadku przypadającego

zobowiązanemu

-obowiązek ten powstaje w chwili otwarcia spadku lub później (np. gdy później dziadkowie popadną w
niedostatek)

§4. GOSPODARSTWO ROLNE ORAZ WKŁAD GRUNTOWY W ROLNICZEJ SPÓŁDZIELNI

PRODUKCYJNEJ JAK ELEMENT SPADKU

-dziedziczenie gospodarstwa rolnego oraz wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej podlega
odrębnym zasadom

-szczególne zasady odnoszą się wyłącznie do dziedziczenia ustawowego, natomiast rozporządzanie
gospodarstwem w testamencie nie podlega ograniczeniom
-w przypadku braku spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia takiego gospodarstwa, podlega ono
dziedziczeniu na zasadach ogólnych

1) Gospodarstwo rolne  gospodarstwem rolnym w rozumieniu Księgi czwartej KC jest takie gospodarstwo, które
obejmuje grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1ha
-tylko do takich gospodarstw mają zastosowanie szczególne zasady dziedziczenia
-gospodarstwo, którego wielkośd nie przekracza 1ha nie stanowi odrębnego składnika majątku spadkowego i
podlega dziedziczeniu wg zasad ogólnych
2) Wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej  dziedziczenie uregulowane jest w ustawie – Prawo
spółdzielcze

III. DZIEDZICZENIE – ZAGADNIENIA OGÓLNE

§1. POJĘCIE DZIEDZICZENIA

-pochodne nabycie praw i obowiązków może nastąpid w drodze:

1) sukcesji generalnej – sukcesja uniwersalna, nabycie pod tytułem ogólnym

-występuje, gdy nabywca wchodzi w ogół praw i obowiązków innego podmiotu

2) sukcesji syngularnej – nabycie pod tytułem szczególnym

-charakteryzuje się tym, że ze zbywcy (poprzednika prawnego) przechodzi na nabywcę (następcę prawnego)
jedno ściśle określone prawo lub obowiązek bądź też klika praw/obowiązków, ale zindywidualizowanych

-dziedziczenie jest sukcesją generalną
-dziedziczenie oznacza przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób

-krąg takich osób wyznacza wola spadkodawcy (dziedziczenie testamentowe) lub przepis ustawy
(dziedziczenie ustawowe)
-zdarzeniem, z którym ustawa łączy sukcesję generalną jest śmierd osoby fizycznej

-dziedziczenie jest jednocześnie wejściem w sytuację prawną spadkodawcy, polegającym w szczególności na nabyciu
praw i obowiązków, których podmiotem był zmarły

§2. PODMIOTOWE PRAWO DO DZIEDZICZENIA

-istnieje wiele poglądów na to, czy prawo do dziedziczenia jest prawem podmiotowym:

J. Gwiazdomorski

-uważa, że pod pojęciem „prawo do dziedziczenia” można rozumied dwie kategorie
prawa podmiotowego:

 prawo podmiotowe do nabycia spadku – suma kwalifikacji potrzebnych do

nabycia spadku

 prawo podmiotowe na spadku – moc spadkobiercy nad spadkiem po jego

otwarciu

-nie istnieje prawo podmiotowe będące sumą tych dwóch praw

A. Ohanowicz

-uznawał, że prawo do dziedziczenia jest prawem podmiotowym, ponieważ istnieje
szczególna ochrona prawna praw spadkobiercy

J.S. Piątkowski

-prawo do dziedziczenia jako prawo podmiotowe powstaje dopiero w chwili otwarcia
spadku, ponieważ szansa na nabycie spadku nie jest prawnie chroniona

§3. POWOŁANIE DO SPADKU

Powołanie do spadku/powołanie do dziedziczenia  oznacza źródło, z którego wynika prawna możliwośd wejścia w
ogół praw i obowiązków zmarłej osoby fizycznej
-polskie prawo wyróżnia dwa źródła nabycia spadku:

1) ustawę dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał

spadkobiercy albo, gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może byd spadkobiercą

2) testament  testament jako źródło spadku zawsze ma pierwszeostwo przed ustawą

-polskie prawo przewiduje możliwośd powołania do tego samego spadku częściowo na podstawie ustawy, a
częściowo na podstawie testamentu

-możliwośd taka odnosi się wyłącznie do ułamkowych części spadku, co do których spadkodawca nie powołał
spadkobiercy lub też spadkobiercy powołani do tych części nie chcą lub nie mogą dziedziczyd, np.
spadkodawca sporządza testament, w którym powołuje spadkobiercę „co do połowy mojego majątku”
-sytuacja taka pojawia się również wtedy, gdy jest dwóch spadkobierców i jeden odrzuca spadek lub zostaje
uznany za niegodnego (jego połowa podlega dziedziczeniu ustawowemu)
-reguła ta ma zastosowanie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej:

 art. 931 – podstawienie zwykłe
 art. 965 – przyrost

§4. OTWARCIE I NABYCIE SPADKU

4.1. OTWARCIE SPADKU

1) Śmierd spadkodawcy  otwarcie spadku oznacza zaistnienie zdarzenia, z którym ustawa łączy skutek w postaci
przejścia ogółu praw i obowiązków majątkowych zmarłego na następcę prawnego
-chwilą otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy (art. 924 KC)
-otwarcie spadku oznacza się datą dzienną oraz godziną, w której nastąpiła śmierd spadkodawcy

-ma to istotne znaczenie w przypadku, gdy kilka osób uprawnionych do dziedziczenia po sobie zmarło tego
samego dnia

-osoby, które zmarły w tej samej chwili nie mogą po sobie dziedziczyd

-prawo polskie wprowadza domniemanie, zgodnie z którym, jeżeli kilka osób utraciło życie podczas
grożącego im wspólnie niebezpieczeostwa, domniemywa się, że marły jednocześnie

2) Uznanie za zmarłego  w przypadku sądowego uznania osoby fizycznej za zmarłą chwilę jej śmierci oznacza się w
orzeczeniu o uznaniu za zmarłego
-jako chwilę domniemanej śmierci uznaje się chwilę, która wg okoliczności jest najbardziej prawdopodobna

-w przypadku braku odpowiednich danych za chwilę śmierci uznaje się pierwszy dzieo terminu, z upływem
którego uznanie za zmarłego stało się możliwe

-w orzeczeniu sąd powinien oznaczyd datę dzienną i godzinę śmierci
-jeżeli chwila została oznaczona tylko datą dzienną, za chwilę śmierci uważa się koniec tego dnia
-ta właśnie chwila jest chwilą otwarcia spadku
3) Akt zgonu. Sądowe stwierdzenie śmierci  akt zgonu wystawiany jest na podstawie karty zgonu bądź też na
podstawie pisemnego zgłoszenia dokonanego przez organ prowadzący postępowanie co do okoliczności zgonu
-jeżeli pomimo braku takiego dokumentu śmierd osoby fizycznej jest niewątpliwa, możliwe jest przeprowadzenie
postępowania w trybie nieprocesowym o stwierdzeniu zgonu

4.2. NABYCIE SPADKU

1) Nabycie ex lege  spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia
-nabycie to następuje z mocy prawa i nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez spadkodawcę ani
nawet jego wiedzy o fakcie i tytule powołania
-nabycie spadku ex lege nie ma charakteru definitywnego

-spadkobierca może odrzucid spadek i jest wówczas traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku

-jeżeli jednak spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od chwili, gdy dowiedział się o tytule swojego powołania, nie
złoży żadnego oświadczenia co do spadku, jest traktowany, jakby przyjął spadek na wyrost, chyba że jest:

 osobą nieposiadającą pełnej zdolności do czynności prawnych
 osobą, co do której istnieje podstawa do całkowitego jej ubezwłasnowolnienia
 osobą prawną

-taki spadkobierca traktowany jest, jakby złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem
inwentarza

2) Sukcesja generalna  ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzi bezpośrednio na spadkobiercę
(spadkobierców) i jest to sukcesja generalna
-spadkobierca w drodze jednego zdarzenia prawnego nabywa ogół praw i obowiązków należących do spadku
-takie nabycie (succesio in universitatem) pociąga za sobą następujące konsekwencje:

1) spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe należące do spadku, niezależnie od ich charakteru
2) jeżeli do dziedziczenia dochodzi kilku współspadkobierców, nabywają oni wspólnie cały majątek

-udział każdego z nich, określany ułamkiem, jest udziałem w całym spadku, jak i w poszczególnych jego
składnikach

3) nabycie w drodze sukcesji generalnej jest nabyciem pochodnym i obowiązuje zasada nemo plus iuris

transferre potest quam ipse habet

4) na spadkobiercę przechodzą także przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu zwykłego

§5. ZDOLNOŚĆ DO DZIEDZICZENIA

5.1. UWAGI OGÓLNE

1) Zdolnośd do dziedziczenia a zdolnośd prawna
Zdolnośd do dziedziczenia  możliwośd wejścia w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego
-jest to zdolnośd do bycia spadkobiercą
-zdolnośd do dziedziczenia jest fragmentem zdolności prawnej
2) Niezdolnośd względna i bezwzględna  zdolnośd do dziedziczenia nie podlega ograniczeniom w odniesieniu do
osób fizycznych i osób prawnych
-art. 927 KC określa jedynie, że nie może byd spadkobiercą:



osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku



osoba prawna, która nie istnieje w chwili otwarcia spadku

-podmioty, dla których ustawa nie przewiduje możliwości dziedziczenia, określane są jako osoby niezdolne do
dziedziczenia
-w tym zakresie wyróżnia się:

a) niezdolnośd bezwzględną  niemożliwośd dziedziczenia w ogóle
b) niezdolnośd względną  niemożliwośd dziedziczenia po określonej osobie, np.

 spadkobierca niegodny
 osoba, która zrzekła się dziedziczenia

5.2. ZDOLNOŚĆ DZIEDZICZENIA – KATEGORIE PODMIOTÓW

1) Dziecko poczęte (nasciturus)  zdolnośd nasciturusa do dziedziczenia jest zdolnością warunkową
-dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może byd spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe (art. 927 §2 KC)

-spełnienie się tego warunku powoduje, że nasciturus dziedziczy tak jak pozostali spadkobiercy

-art. 9 KC wprowadza domniemanie prawne, zgodnie z którym dziecko przychodzi na świat żywe
-nie jest koniecznym dowodzenie, że dziecko urodziło się żywe

-ciężar obalenia domniemania ciąży na uczestniku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, który
twierdzi, że dziecko urodziło się martwe

2) Osoba prawna  zdolnośd do dziedziczenia posiadają osoby prawne istniejące w chwili otwarcia spadku
-zdolnośd do dziedziczenia posiadają również ułomne osoby prawne
-osoba prawna nigdy nie nabywa spadku na podstawie ustawy

-dziedziczenie ustawowe ma miejsce tylko pomiędzy osobami powiązanymi węzłami krwi, przysposobienia
lub związkiem małżeoskim

-w pewnych sytuacjach istnieje możliwośd dziedziczenia przez przyszłe osoby prawne

-dotyczy to fundacji, które w chwili otwarcia spadku nie istnieją z uwagi na to, że zostały ustanowione w
testamencie
-fundacja staje się spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu
-bezskuteczny upływ terminu powoduje, że nawet jeśli fundacja powstanie, to nie może ona dziedziczyd po
fundatorze i wówczas dziedziczenie następuje wg zasad ogólnych z pominięciem fundacji

3) Chwila decydująca dla zdolności dziedziczenia  zdolnośd do dziedziczenia musi istnied w chwili otwarcia spadku:

Wyrok SN z dn. 11.03.2003r. (V CKN 1871/00, OSNC 2004, Nr 5, poz. 85)
SN podkreślił, że legitymacja czynna służy osobie należącej do kręgu spadkobierców
ustawowych, która w konkretnym stanie faktycznym nie zostałaby powołana do
dziedziczenia.

a) osoba fizyczna – musi byd przynajmniej poczęta i przeżyd spadkodawcę
b) osoba prawna – musi istnied w chwili otwarcia spadku, czyli musi byd wpisana już do rejestru

-jedynym wyjątkiem jest fundacja

§6. NIEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA

6.1. POJĘCIE NIEGODNOŚCI DZIEDZICZENIA

1) Niegodnośd dziedziczenia  instytucja ta ma na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której podmiot podejmujący
działania przeciwko osobie spadkodawcy:

 naruszający jego swobodę w zakresie ustalenia porządku dziedziczenia w drodze sporządzenia testamentu

lub

 działający przeciwko sporządzonemu już testamentowi

dochodziłby do dziedziczenia spadkodawcy
-niegodnośd powoduje powstanie względnej niezdolności do dziedziczenia
-np. wyłączenie możliwości dziedziczenia przez zabójcę spadkodawcy
2) Konstrukcja prawna niegodności  niegodnośd dziedziczenia może byd ukształtowana na 2 sposoby:

a) spełnienie się ustawowych przesłanek niegodności może pociągad za sobą powstanie skutków ex lege

-osoba należąca potencjalnie do kręgu spadkobierców, która dokonała czynu pociągającego za sobą
niegodnośd, jest wyłączona z dziedziczenia z mocy samego prawa, bez konieczności wydania przez sąd
stosownego orzeczenia

b) uzależnienie uznania spadkobiercy za niegodnego od wydania orzeczenia o charakterze konstytutywnym

-taki model przyjmuje KC w art. 928

3) Krąg podmiotowy  zgodnie z art. 928 KC za niegodnego może byd uznany zarówno spadkobierca ustawowy, jak
i spadkobierca testamentowy
-ponadto za niegodnego może zostad również uznany zapisobierca zwykły oraz zapisobierca windykacyjny
-można również żądad uznania za niegodnego uprawnionego do zachowku, jeżeli w konkretny stanie faktycznym
osoba taka nie jest powodowana do dziedziczenia ani nie otrzymała zapisu

6.2. STWIERDZENIE NIEGODNOŚCI

1) Proces  stwierdzenie niegodności następuje w trybie procesowym
-oznacza to, że dla osiągnięcia skutku w postaci wyłączenia spadkobiercy od dziedziczenia niezbędne jest wytoczenie
powództwa zawierającego stosowne żądanie
-kwestia ta nie może byd rozstrzygana w ramach postępowania o stwierdzenie nabycia spadku
2) Osoby uprawnione do wystąpienia z powództwem  legitymację czynną posiada każdy, kto ma w tym interes
(art. 929 KC)
-ustawa nie wskazuje, że ma to byd interes prawny
-legitymowanym czynnie jest także prokurator

Termin 

możliwośd wystąpienia z powództwem o uznanie za niegodnego ograniczone zostało terminem zawitym
-z żądaniem można wystąpid w ciągu 1 roku od chwili powzięcia wiadomości o przyczynie niegodności, jednak nie
później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku

-termin ten liczony jest od chwili powzięcia wiadomości, czyli dla każdego zainteresowanego biegnie
odrębnie

-upływ terminu 1-rocznego powoduje niemożliwośd wytoczenia powództwa o uznanie za niegodnego
-upływ terminu 3-letniego powoduje niemożliwośd wystąpienia z powództwem i wyłączenia niegodnego od
dziedziczenia
4) Skutki  uznanie spadkobiercy za niegodnego oznacza wyłączenie go od dziedziczenia tak, jakby nie dożył
otwarcia spadku
-w jego miejsce wejdą:

a) przy dziedziczeniu ustawowym – spadkobiercy powołani w dalszej kolejności
b) przy dziedziczeniu testamentowym – do dziedziczenia może dojśd spadkobierca podstawiony (art. 963 KC)

-w przypadku kilku spadkobierców, udział niegodnego może przypaśd pozostałym spadkobiercom w drodze
przyrostu (art. 965 KC)

-zapisobierca uznany za niegodnego jest traktowany tak, jakby nigdy nie powstało dla niego roszczenie o dokonanie
zapisu (analogicznie uprawniony do zachowku)

6.3. PRZYCZYNY NIEGODNOŚCI

Katalog przyczyn  przyczyny niegodności zostały wyczerpująco wskazane w art. 928 §1 KC
-spadkobierca może byd uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam

sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie

skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego

Ad. 1) Umyślne, ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy  KK nie posługuje się pojęciem ciężkiego
przestępstwa (dzieli przestępstwa tylko na zbrodnie i występki)
-co do zasady należy przyjąd, że ciężkimi w rozumieniu art. 928 KC będą zbrodnie

-jednak okoliczności konkretnej jednak sprawy mogą przemawiad za tym, że również występek zostanie
uznany za przestępstwo ciężkie

-przestępstwo musi byd wymierzone co do zasady przeciwko spadkodawcy
-przyczynę niegodności może także stanowid usiłowanie przestępstwa oraz podżeganie i pomocnictwo, o ile chodzi o
przestępstwo ciężkie
Ad. 2) Naruszenie swobody testowania  spadkobierca może byd uznany za niegodnego, gdy podstępem lub
groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w
dokonaniu jednej z tych czynności
-podstęp i groźba są tu rozumiane tak, jak przy stosowaniu przepisów o wadach oświadczenia woli:

 Podstęp – będzie zachodził wówczas, gdy u spadkodawcy zostanie w sposób zamierzony wywołane mylne

wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub spraw
-np. Spadkodawca ma dwóch synów: A i B. B przebywa za granicą. A przejmuje korespondencję B
adresowaną do spadkodawcy, by wywoład u spadkodawcy przekonanie, że B przestał się nim interesowad.
W konsekwencji B zostaje wydziedziczony.

 Groźba – musi mied charakter poważy i bezprawny

-możliwośd uznania za niegodnego uzależniona jest od wystąpienia skutku w postaci sporządzenia lub odwołania
testamentu wbrew rzeczywistej woli spadkodawcy czy też wbrew rzeczywistej woli niedokonania takiej czynności

-w tym przypadku chodzi o sytuacje o charakterze trwałym, tzn. takie, w których spadkodawca do ostatnich
chwil życia pozostawał w błędzie lub w stanie zagrożenia i nie dokonał rozporządzeo zgodnych ze swoją wolą

Ad. 3) Działania przeciwko testamentowi  trzecią grupę przyczyn niegodności stanowią 3 grupy zachowao:

a) ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy
b) przerobienie lub podrobienie testamentu
c) świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego

Ukrycie lub zniszczenie testamentu

Podrobienie lub przerobienie

testamentu

-musi zostad dokonane w zamiarze dokonania zmian w porządku
dziedziczenia ukształtowanym przez spadkodawcę w testamencie
-działania spadkobiercy muszą byd podejmowane w przekonaniu, iż chodzi o
ważny testament

Skorzystanie z testamentu

podrobionego lub przerobionego

-ustawa wymaga, aby skorzystanie było świadome
-spadkobierca musi mied świadomośd, że z rozrządzenia, z których wynikają
dla niego określone korzyści, nie pochodzą od spadkodawcy i nie
odzwierciedlają jego woli
-w orzecznictwie za przyczynę uznania za niegodnego przyjęto również
działanie przeciwko pismu stwierdzającego treśd testamentu ustnego

§7. PRZEBACZENIE

-zgodnie z art. 930 KC spadkobierca nie może byd uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył
1) Charakter prawny przebaczenia  przyjmuje się, że przebaczenie jest aktem uczuciowym polegającym na
puszczeniu w niepamięd doznanej krzywdy i odczutej urazy (nie jest ono oświadczeniem woli)
-dla skutecznego przebaczenia nie wymaga się zdolności do czynności prawnych, a jedynie dostatecznego rozeznania
po stronie spadkodawcy
2) Forma  przebaczenie może zostad dokonane w dowolnej formie
-dopuszczalne jest również dokonanie przebaczenia w sposób dorozumiany
-przebaczenie będzie skuteczne, jeżeli z zachowania spadkodawcy jednoznacznie wynika chęd puszczenia w
niepamięd doznanej krzywdy

§8. ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA

1) Umowa  polskie prawo zawiera generalny ZAKAZ zawierania umów o spadek po osobie żyjącej
-jedynym wyjątkiem od tej zasady jest umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego zawierana pomiędzy
przyszłym spadkodawcą i osobą należącą do kręgu jego spadkobierców ustawowych
-dla ważności tej umowy niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego (forma ad solemnitatem)
2) Podmioty  podmiotami umowy mogą byd:

a) przyszły spadkodawca
b) spadkobierca ustawowy, czyli:

 małżonek spadkodawcy
 zstępni spadkodawcy
 rodzice
 rodzeostwo spadkodawcy
 zstępni rodzeostwa spadkodawcy

-stroną takiej umowy nie mogą byd ani Skarb Paostwa ani gmina – nie mogą one również odrzucid spadku
3) Przedmiot  przedmiotem umowy jest podmiotowe prawo dziedziczenia
-umowa dotyczy tylko i wyłącznie dziedziczenia opartego na powołaniu z ustawy
4) Skutki  zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, że zrzekający się i jego zstępni zostają wyłączeni od dziedziczenia
tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku
-umowa może jednak stanowi, że zrzeczenie się będzie dotyczyło tylko zrzekającego się, a nie jego zstępnych
-osoba, która zrzekła się dziedziczenia może dziedziczyd na podstawie testamentu, niezależnie od tego czy testament
został sporządzony przed czy po zawarciu umowy
-skutki zrzeczenia się mogą zostad zniweczone w drodze ich umownego uchylenia
-umowa taka musi byd zawarta w formie aktu notarialnego

IV. DZIEDZICZENIE USTAWOWE

§1. UWAGI OGÓLNE

1.1. PIERWSZEŃSTWO TESTAMENTU

-dziedziczenie ustawowe ma miejsce wówczas, gdy:

a) spadkodawca nie pozostawił testamentu wyłączającego lub modyfikującego reguły ustawowe lub
b) osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą byd spadkobiercami

-dziedziczenie ustawowe co do części spadku ma miejsce, gdy:

a) spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy lub
b) którakolwiek z kilku osób, które zostały powołane do całości spadku nie chce lub nie może zostad

spadkobiercą (dziedziczenie ustawowe nie ma jednak zastosowania, jeżeli działa instytucja podstawienia lub
przyrostu)

1.2. KRĄG SPADKOBIERCÓW

1) Krąg spadkobierców  jest on wyznaczany przez związki rodzinne, tzn. wynikające z więzów krwi, małżeostwa lub
przysposobienia
-określenie kręgu spadkobierców oznacza określenie, który stopieo pokrewieostwa daje powołanie do spadku z
ustawy
-KC przewiduje ustawowe dziedziczenie następujących bliskich:

a) małżonków
b) zstępnych:

 dzieci
 wnuki
 prawnuki, itd.

c) rodziców
d) rodzeostwa spadkodawcy oraz ich zstępnych
e) dziadków spadkodawcy i ich zstępnych
f) dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło w chwili otwarcia spadku

-poza kręgiem spadkobierców pozostają dalsi krewni spadkodawcy
2) Zstępni, osoby przysposobione  dziecko dziedziczy po swoich rodzicach niezależnie od tego czy pochodzi ze
związku z małżeoskiego czy ze związku pozamałżeoskiego (niezależnie od tego w jaki sposób zostało ustalone
ojcostwo)

-podobnie rodzice dziedziczą po swoim dziecku – niezależnie od tego, czy w chwili otwarcia spadku pozostają
ze sobą w związku małżeoskim czy kiedykolwiek w takim związku pozostawali

-reguły dziedziczenia ustawowego między przysposobionym a przysposabiającym uzależnione są od tego czy mamy
do czynienia z:

1) przysposobieniem pełnym (adoptio plena)  przysposobiony i przysposabiający dziedziczą tak, jakby

przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego
-przysposobiony nie dziedziczy jednak po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a te osoby nie
dziedziczą po nim

2) przysposobieniem niepełnym (adoptio minus plena)  jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na

powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, reguły dziedziczenia ustawowego
kształtują się następująco:

a) przysposobiony dziedziczy z przysposabiającym na równi z jego dziedmi, a zstępni przysposobionego

dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy

b) przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni

przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych

c) rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po

przysposobionym przysposabiający

3) Małżonek  małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeżeli pozostawał w chwili otwarcia spadku w
formalnym związku małżeoskim ze spadkodawcą
-trwałe rozłączenie faktyczne (separacja faktyczna) nie wyłącza małżonka od dziedziczenia

-związek małżeoski nie istnieje, jeżeli w chwili otwarcia spadku istniało prawomocne orzeczenie
unieważniające lub rozwiązujące małżeostwo

-ponadto:



nie daje prawa dziedziczenia tzw. małżeostwo nieistniejące (matrimonium non existens), czyli związek który
nie został zawarty ze względu na niespełnienie przesłanek z art. 1 KRO



jeżeli małżeostwo zostało zawarte mimo istniejących przeszkód zawarcia (art. 10-16 KRO), wówczas śmierd
jednego z małżonków wyłącza możliwośd unieważnienia małżeostwa i tym samym małżonek dziedziczy z
ustawy
-od tej zasady są jednak dwa wyjątki:

 jeżeli małżeostwo zostało zawarte pomiędzy krewnymi (art. 14 KRO)
 jeżeli jeden z małżonków pozostawał w chwili zawarcia związku małżeoskiego w innym związku

małżeoskim (art. 13 KRO)

ponieważ w tym przypadku małżeostwo może zostad unieważnione nawet po śmierci jednego z małżonków

-wytoczenie powództwa o unieważnienie małżeostwa za życia spadkodawcy pozwala na jego unieważnienie, także
po śmierci jednego z małżonków bez żadnych ograniczeo
-unieważnienia takiego małżeostwa mogą dochodzid zstępni zmarłego
-proces toczy się wówczas z udziałem kuratora ustanowionego na miejsce zmarłego małżonka
-unieważnienie małżeostwa wyłącza od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu
-toczący się w chwili śmierci spadkodawcy proces o rozwód podlega umorzeniu

-jednak wystąpienie wcześniej przez zmarłego z żądaniem orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka
może doprowadzid do wyłączenia od dziedziczenia małżonka pozostającego przy życiu

-postępowanie rozwodowe zostaje umorzone, ale sąd ma możliwośd orzeczenia – na żądanie każdego
z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, że żądanie rozwodu
było uzasadnione
-orzeczenie takie pociąga za sobą skutek w postaci wyłączenia małżonka od dziedziczenia
-sąd ocenia czy żądanie wyłączenia małżonka jest uzasadnione czy nie

-z żądaniem takiego orzeczenia może wystąpid każdy ze spadkobierców ustawowych powołanych do
dziedziczenia w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca ten dowiedział się o otwarciu spadku,
jednak nie później niż w 1 rok od otwarcia spadku (termin zawity)

-prawomocne orzeczenie separacji małżonków pociąga za sobą wyłączenie stosowania przepisów o powołaniu do
dziedziczenia z ustawy pozostającego w separacji małżonka spadkodawcy
-małżonek nigdy nie dziedziczy w takim przypadku z ustawy

-jeżeli spadkodawca wystąpił za życia o orzeczenie z separacji z winy małżonka, a żądanie było uzasadnione,
wówczas sąd może wyłączyd małżonka od dziedziczenia

4) Kolejnośd dziedziczenia  spadkobiercy podzieleni są na grupy dochodzące kolejno do dziedziczenia ustawowego
-spadkobiercy należący do grupy dalszej dochodzą do dziedziczenia dopiero wtedy, gdy nie ma spadkobierców
należących do grupy bliższej
-ustawa określa szczegółowo wielkośd udziałów poszczególnych spadkobierców

Podział majątku

Przykład

Jeżeli spadkodawca pozostawił małżonka i 4 dzieci, wówczas:

 małżonek otrzymuje ¼ spadku
 każde z dzieci otrzymuje po 3/16 spadku (3/4 : 4)

-wielkośd udziałów wyrażona jest w stałym ułamku i zależy od liczby spadkobierców dochodzących do
dziedziczenia (podział wg głów – in capita)

-jeżeli w miejsce nieżyjących krewnych spadkodawcy zostają powołani ich zstępni, określenie wielkości należnego
udziału odbywa się wg szczepów (in stripes)
-polega to na ustaleniu w pierwszej kolejności udziału, jaki przypadłby bliższemu krewnemu
-udział taki zostaje podzielony w częściach równych in capita
-np.:
Spadkodawca ma troje dzieci A, B, C. Syn A nie dożył otwarcia spadku, pozostawiając dwoje dzieci, czyli wnuków
spadkodawcy (X i Y). Każde z dzieci (A, B i C) dziedziczy wg głów i uzyskuje 1/3. Z racji, że A nie żyje, wielkośd
przypadająca jego dzieciom określona została wg szczepu – czyli przypada im udział, który przypadłby A. Ten udział
dzieli się między nich wg głów – czyli w częściach równych. Zatem:

o B dostaje 1/3
o C dostaje 1/3
o X dostaje 1/6
o Y dostaje 1/6

-KC dzieli spadkobierców na 6 grup:

Grupa Pierwsza

obejmuje:

 małżonka spadkodawcy
 dzieci spadkodawcy

-jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, w jego miejsce wchodzą jego zstępni

Grupa Druga

obejmuje:

 małżonka spadkodawcy
 rodziców spadkodawcy

-rodzice spadkodawcy są jego wyłącznymi spadkobiercami, jeżeli spadkodawca nie
pozostawał w związku małżeoskim

Grupa Trzecia

obejmuje:

 małżonka spadkodawcy
 rodzeostwo spadkodawcy oraz ich zstępnych

Grupa Czwarta

obejmuje:

 dziadków spadkodawcy i ich zstępnych

Grupa Piąta

obejmuje:

 dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbów)

pod warunkiem, że w chwili otwarcia spadku ich rodzice już nie żyją

Grupa Szósta

w przypadku braku spadkodawców z powyższych grup do dziedziczenia dochodzi:

 gmina ostatniego zamieszkania spadkodawcy
 Skarb Paostwa, jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da

się ustalid lub miejsce takie znajdowało się za granicą

§2. PORZĄDEK DZIEDZICZENIA

2.1. DZIEDZICZENIE SPADKOBIERCÓW GRUPY PIERWSZEJ

1) Małżonek i dzieci  małżonek spadkodawcy i jego dzieci dziedziczą w częściach równych, ale częśd przypadająca
małżonkowi nie może byd mniejsza niż ¼

Przykład

Jeżeli spadkodawca pozostawił małżonka i 4 dzieci, wówczas:

 małżonek posiada ½ majątku + ¼ połowy należącej do spadkodawcy
 każde z dzieci otrzymuje 3/16 pozostałej części

Spadek dzieli się zatem następująco:

 małżonek otrzymuje ¼
 każde z dzieci otrzymuje 3/4 x 1/4= 3/16

Oznacza to, że z majątku będącego dorobkiem całej rodziny:

 małżonek otrzyma 20/32
 każde z dzieci otrzyma po 3/32

-zazwyczaj małżonkowie pozostają w ustroju wspólności majątkowej małżeoskiej

-wówczas w chwili śmierci jednego z małżonków ustaje wspólnośd, a do majątku nią objętego stosuje się
odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych
-udziały małżonków są równe, wówczas spadek obejmuje tylko ½ spadku należącą do zmarłego małżonka
-małżonek żyjący zachowuje zatem swoją połowę i dodatkowo uzyskuje co najmniej ¼ drugiej połowy

2) Dzieci i dalsi zstępni  jeżeli:

a) spadkodawca w chwili śmierci nie pozostawał w związku małżeoskim lub
b) orzeczono prawomocnie separację
c) małżeostwo spadkodawcy zostało unieważnione po jego śmierci
d) małżonek został wyłączony od dziedziczenia na podstawie art. 940 KC

do dziedziczenia dochodzą wszystkie dzieci spadkodawcy -dzieci dziedziczą w częściach równych
-jeżeli jedno z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom (wnukom spadkodawcy) w
częściach równych
-osoby przysposobione zarówno przy przysposobieniu pełnym, jak i niepełny, dziedziczą jak dzieci i dalsi zstępni

2.2. DZIEDZICZENIE SPADKOBIERCÓW GRUPY DRUGIEJ I TRZECIEJ

1) Określenie kręgu spadkobierców  do drugiej i trzeciej grupy spadkobierców należą:

 małżonek spadkodawcy
 rodzice spadkodawcy
 rodzeostwo spadkodawcy i ich zstępni

-spadkobiercy tych grup dochodzą do dziedziczenia, jeżeli spadkodawca nie zostawił zstępnych lub żyjący zstępni są
traktowani, jakby nie dożyli otwarcia spadku
2) Małżonek  udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeostwem lub zstępnymi
rodzeostwa wynosi zawsze połowę spadku

-wielkośd ta pozostaje niezmienna, niezależnie od tego ile osób dochodzi do dziedziczenia drugiej połowy
spadku
Jeżeli do dziedziczenia dochodzi małżonek spadkodawcy M oraz rodzeostwo spadkodawcy: A, B, C, to M
otrzyma ½ spadku. Każde z rodzeostwa otrzyma po 1/6 spadku (1/2 x 1/3 = 1/6).
Jeżeli do dziedziczenia dochodzi małżonek spadkodawcy i brat spadkodawcy – każde z nich otrzyma ½
spadku.

3) Rodzice i rodzeostwo  udział spadkowy każdego z rodziców dziedziczących w zbiegu z małżonkiem wynosi ¼
całości spadku
-jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki wynosi ½
-w przypadku braku zstępnych i małżonka spadkodawcy, rodzice dziedziczą cały spadek w częściach równych (po ½)

-jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, przypadający na niego udział spadkowy dziedziczy rodzeostwo
spadkodawcy w częściach równych
-jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, a brak jest rodzeostwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział
pozostającego przy życiu rodzica spadkodawcy wynosi ½
-jeżeli którekolwiek z rodzeostwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego częśd przypada jego zstępnym

Przykłady

1. Spadkodawca, bezdzietny wdowiec, pozostawił Matkę (M). Ojciec (O) nie dożył otwarcia spadku. M i O mieli
jeszcze troje dzieci (A, B i C). Porządek dziedziczenia wygląda następująco:



M dziedziczy ½



A, B i C dziedziczą po 1/6 (1/2 x 1/3 = 1/6)

2. Spadkodawca, bezdzietny wdowiec, którego rodzice nie dożyli otwarcia spadku, miał dwoje rodzeostwa A i B. A i B
nie dożyli otwarcia spadku, ale każde z nich posiadało dzieci: A – 2, B -3. Porządek dziedziczenia wygląda
następująco:



Dzieci A dziedziczą po ¼ spadku (1/2 x ½ = ¼)



Dzieci B dziedziczą po 1/6 spadku (1/2 x 1/3 = 1/6)

3. Spadkodawca pozostawił dwoje rodzeostwa: A i B. A zmarł przed otwarciem spadku, ale miał dwoje dzieci X i Y. X
również nie dożył otwarcia spadku pozostawiając dwoje dzieci X

i X

. W takiej sytuacji do dziedziczenia dojdą:



B – otrzyma ½



zstępni A – Y : ¼ (1/2 x ½=1/4)



zstępni X – po 1/8 każde (1/4 x ½=1/8)

4. Bezdzietny Spadkodawca pozostawił Małżonka (M), ojca (O) oraz rodzeostwo (A i B). Porządek dziedziczenia
ustawowego przedstawia się następująco:



małżonek (M) dziedziczy ½



ojciec ¼ (1/2 x1/2 – bo majątek dzieli się na dwoje rodziców, mimo że matka nie dożyła otwarcia spadku)



rodzeostwo A i B dziedziczą po ¼ (między nich dzieli się ½, która przypadłaby matce)

4) Małżonek jako jedyny spadkobierca  jeżeli spadkobierca nie pozostawił rodziców, rodzeostwa ani zstępnych
rodzeostwa cały spadek przypada małżonkowi
-małżonek dochodzący do dziedziczenia z innymi spadkobiercami niż zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali z nim
razem w chwili jego śmierci, może żądad ze spadku ponad swój udział wydania przedmiotów urządzenia domowego,
z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam
5) Dziadkowie spadkodawcy  jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeostwa ani
zstępnych rodzeostwa, do dziedziczenia z ustawy dochodzą jego dziadkowie w równych częściach
-jeżeli w chwili śmierci spadkodawcy żyją wszyscy jego dziadkowie – każde z nich otrzyma ¼ spadku
-jeżeli któreś z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł – przypada jego
zstępnym

-podział ten następuje wg zasad dotyczących zstępnych spadkodawcy
-jeżeli dziadek, który nie posiada zstępnych, nie dożył otwarcia spadku – jego udział przypada pozostałym dziadkom
w częściach równych

Przykłady:

1. Spadkodawca pozostawił troje dziadków: A, B i C. Dziadek D nie dożył otwarcia spadku, ale pozostawił dwóch
zstępnych (X i Y – wujowie spadkodawcy). Porządek dziedziczenia wygląda następująco:



A – ¼



B – ¼



C – ¼



X – 1/8



Y -1/8

2. Spadkodawca miał 4 dziadków:

 A – dożył otwarcia spadku
 B – dożył otwarcia spadku
 C – nie dożył otwarcia spadku i nie pozostawił zstępnych
 D – nie dożył otwarcia spadku, ale pozostawił dwoje dzieci D1 i D2; D2 zmarł ale pozostawił dwoje dzieci (X i

Porządek dziedziczenia wygląda następująco:



A i B dziedziczą 4/12 spadku, gdyż udział, który przypadłby C przyrasta do udziałów A, B i zstępnych D



udział D przypada jego zstępnym:

o syn D1 otrzyma 2/12 (4/12 x ½)
o dzieci D2 otrzymają po 1/12 (4/12 x ½ x ½)

6) Pasierbowie spadkodawcy  jeżeli spadkodawca nie pozostawił małżonka ani żadnego z krewnych należących do
pierwszej, drugiej, trzeciej czy czwartej grupy dziedziczenia – wówczas do dziedziczenia dochodzą pasierbowie
spadkodawcy (dzieci małżonka spadkodawcy)
-do dziedziczenia dochodzą wszyscy pasierbowie spadkodawcy, o ile oboje rodzice spadkobiercy nie żyją
-spadek przypada im w częściach równych
-np.

1. Spadkodawca pozostawił dwoje pasierbów A i B – są to dzieci z pierwszego małżeostwa jego żony. Ojciec
pasierbów również nie żyje. Porządek dziedziczenia wygląda następująco:



A – ½



B – ½

Jeżeli B nie dożyłby otwarcia spadku i pozostawił dwoje dzieci – wówczas cały spadek dziedziczy A.
2. Spadkodawczyni pozostawiła dwoje pasierbów:

1059 KC

 A – syn jej zmarłego męża z pierwszego małżeostwa
 B – córka jej zmarłego męża z drugiego małżeostwa

Matka A zmarła przed otwarciem spadku. Matka B żyje.
W takiej sytuacji cały spadek dziedziczy A.

2.3. DZIEDZICZENIE GMINY I SKARBU PAŃSTWA

-w przypadku braku spadkobierców wymienionych w art. 931 i 932 KC spadkobiercą dochodzącym do dziedziczenia
jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy
-jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie można ustalid lub znajduje się ono za granicą, wówczas do
dziedziczenia dochodzi Skarb Paostwa
-w przypadku dziedziczenia przez gminę/Skarb Paostwa zachodzą pewne odrębności:



gmina/SP nie może odrzucid spadku, który przypadł jej/mu z ustawy



podmioty te nie składają żadnego oświadczenia co do spadku, a uważa się je za przyjmujących spadek z
dobrodziejstwem inwentarza

§3. USTAWOWE DZIEDZICZENIE GOSPODARSTWA ROLNEGO

I WKŁADU GRUNTOWEGO W ROLNICZEJ SPÓŁDZIELNI PRODUKCYJNEJ

-w obecnym stanie prawnym funkcjonują dwa porządki dziedziczenia gospodarstw rolnych:

1) pierwszy – zgodnie z nim do dziedziczenia gospodarstwa rolnego z ustawy dochodzą tylko spadkobiercy

spełniający dodatkowe wymagania

2) drugi – zgodnie z nim gospodarstwo rolne jest jednym z wielu składników majątku spadkowego,

podlegającym ogólnym regułom dziedziczenia zawartym w KC

-granicę pomiędzy tymi sytuacjami wyznacza data 14 lutego 2001r.

 jeżeli spadek otworzył się do 13 lutego2001r. ustawowe dziedziczenie gospodarstwa rolnego podlega

odrębnym regułom

 jeżeli spadek otworzył się w dn. 14 lutego 2001r. lub później – dziedziczenie następuje wg zasad ogólnych

-obowiązują następujące reguły dziedziczenia:



spadkobierca należący do kręgu spadkobierców musi spełniad wyznaczone przez ustawę przesłanki



spadkobiercy należący do grupy pierwszej wyłączają spadkobierców należących do grupy drugiej



jeżeli spadkobiercy z grupy pierwszej nie spełniają przesłanek, wówczas dziedziczą spadkobiercy z grupy
drugiej



jeżeli żaden ze spadkobierców ustawowych nie spełnia przesłanek dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo
jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo rolne
dziedziczone jest na zasadach ogólnych

3.1. PRZESŁANKI DZIEDZICZENIA

-z ustawy dziedziczą gospodarstwo rolne spadkobiercy, którzy:

a) w chwili otwarcia spadku stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
b) mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej albo
c) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół albo
d) są trwale niezdolni do pracy

1) Stała praca przy produkcji rolnej  praca uprawniająca do dziedziczenia gospodarstwa rolnego musi mied
charakter stały, co oznacza, że spadkobierca musi wykonywad czynności związane z produkcją rolną
-obojętnym jest to, w jakiej formie wykonywana jest praca (może to byd umowa o pracę, umowa zlecenie)
-nie ma znaczenia czy praca wykonywana jest we własnym gospodarstwie czy też w gospodarstwie innej osoby
-nie będzie jednak spełniała tej przesłanki, np. praca polegająca na prowadzeniu księgowości w gospodarstwie
2) Przygotowanie zawodowe  przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej posiada spadkobierca,
który:

a) ukooczył zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o specjalności przydatnej do

prowadzenia produkcji rolnej

b) ukooczył szkołę wyższą o kierunku rolniczym lub ekonomicznym, jeżeli kierunek ukooczonych studiów daje

przygotowanie do prowadzenia produkcji rolnej

c) uzyskał przygotowanie zawodowe do pracy w rolnictwie na skutek doskonalenia zawodowego

prowadzonego przez uprawione do tego zakłady pracy, jednostki organizacyjne i inne osoby prawne/fizyczne

d) wykaże się stałą pracą przy produkcji rolnej przez okres co najmniej 1 roku

3) Małoletniośd, pobieranie nauki zawodu i uczęszczanie do szkół  małoletnim jest ten, kto nie ukooczył 18 lat lub
przed osiągnięciem tego wieku nie zawarł związku małżeoskiego
-pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkół oznacza:

 pobieranie nauki zawodu lub

 Jeżeli małżonek spadkodawcy ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia nie spełnia przesłanek z

art. 1059 KC albo jeżeli uprawnione osoby są trwale niezdolne do pracy – gospodarstwo dziedziczą
spadkobiercy na zasadach ogólnych.

 W takim przypadku gospodarstwo rolne traci swój charakter szczególnego składnika majątku ogólnego i

podlega ogólnym regułom dziedziczenia.

 uczęszczanie do szkoły, także wyższej

jeżeli spadkobierca nie ma stałego zatrudnienia lub innego stałego źródła dochodów
4) Niezdolnośd do pracy  trwale niezdolnymi do pracy są osoby:

 które osiągnęły wiek emerytalny i nie wykonują stałej pracy stanowiącej główne źródło utrzymania
 które utraciły zdolnośd do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokują

odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu

-niezdolnośd do pracy musi zostad orzeczona przez lekarza orzecznika ZUS

3.2. PORZĄDEK DZIEDZICZENIA

1) Małżonek i dzieci  w pierwszej kolejności do dziedziczenia gospodarstwa rolnego dochodzą małżonek i dzieci
spadkodawcy, jeżeli spełniają przesłanki z art. 1059 KC
-jeżeli dziecko:

 nie dożyło otwarcia spadku
 traktowane jest tak, jakby nie dożyło otwarcia spadku

jego udział przypada w częściach równych jego dzieciom, jeżeli spełniają one przesłanki z art. 1059 KC

-wnuki spadkodawcy mogą dziedziczyd z ustawy gospodarstwo także w sytuacji, gdy ich ojciec/matka nie
spełniają warunków przewidzianych w art. 1059 KC

2) Rodzeostwo  rodzeostwo spadkodawcy dziedziczy z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli brak jest zstępnych
spadkodawcy i spełnia którąkolwiek z przesłanek z art. 1059 KC
-ponadto rodzeostwo dziedziczy, jeżeli zstępni nie spełniają przesłanek z 1059 KC, a rodzeostwo te przesłanki spełnia
3) Rodzice  rodzice spadkodawcy mogą dziedziczyd z ustawy jedynie wówczas, gdy brak jest zstępnych
spadkodawcy
-nie dochodzą oni do dziedziczenie jeżeli zstępni nie spełniają przesłanek z art. 1059 KC
-udziały w spadku oznacza się zgodnie z regułami ogólnymi (art. 931 i następne)

3.3 DZIEDZICZENIE WKŁADU GRUNTOWEGO

-szczególnym regułom podlega dziedziczenie:

 wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej
 działki przyzagrodowej i siedliskowej

-do dziedziczenia wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej dochodzą spadkobiercy, którzy:

a) są członkami tej spółdzielni
b) są małoletni bądź pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół
c) są trwale niezdolni do pracy

-jeżeli brak jest spadkobierców należących do spółdzielni, wówczas do dziedziczenia dochodzą spadkobiercy, którzy
pracują w gospodarstwie rolnym spółdzielni albo którzy w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku zostaną
członkami tej spółdzielni

V. TESTAMENT JAKO PODSTAWA DZIEDZICZENIA

§1. TESTAMENT JAKO SZCZEGÓLNA CZYNNOŚĆ PRAWNA

-pojęcie testamentu rozumiane jest w prawie dwojako:

 jako czynnośd prawna, przez którą osoba fizyczna określa losy swojego majątku na wypadek śmierci
 jako dokument, w którym zawarte zostaje oświadczenie woli testatora

1.1. CECHY TESTAMENTU

Testament  czynnośd prawna pozwalająca uregulowad sytuację prawną majątku należącego do osoby fizycznej na
wypadek śmierci
Cechy testamentu – testament posiada 3 podstawowe cechy – jest to czynnośd prawna:

a) jednostronna
b) mortis causa  testament nie wywołuje żadnych skutków prawnych w momencie sporządzenia (nie

powstają żadne prawa czy obowiązki dla testatora i innych osób)

c) odwołalną  testator może w każdej chwili odwoład testament w całości lub w części

ponadto testament posiada dodatkowe cechy:

art. 945 §1 KC

d) ściśle osobisty charakter  obowiązuje ustawowy zakaz sporządzania lub odwołania testamentu przez

przedstawiciela

e) poddanie daleko posuniętym rygorom formalnym, których niedopełnienie powoduje nieważnośd testamentu

 formalizm testamentu oznacza niemożliwośd sporządzenia go w innej formie niż przewidziana w ustawie

1.2. WYŁĄCZNOŚĆ TESTAMENTU

-majątkiem na wypadek śmierci można rozporządzad jedynie przez testament
-inne systemy prawne dopuszczają:

a) zawarcie umowy dziedziczenia – strony porozumiewają się w niej co do losów swoich majątków na

wypadek śmierci jednej z nich

b) darowiznę mortis causa – wywołuje skutki prawne w chwili śmierci darczyocy

-polskie prawo zawiera zakaz zawierania umów o przyszły spadek

§2. SPORZĄDZENIE TESTAMENTU

2.1 ZDOLNOŚĆ TESTOWANIA

-sporządzenie testamentu jest czynnością prawną
Zdolnośd testowania  możliwośd sporządzenia przez osobę fizyczną ważnego testamentu
-zdolnośd testowania stanowi wycinek zdolności do czynności prawnych
-zdolnośd testowania posiada zatem osoba, która:

a) ukooczyła 18 lat lub przed ukooczeniem tego wieku zawarła związek małżeoski
b) nie została ubezwłasnowolniona (częściowo lub całkowicie)

-spadkodawca musi posiadad zdolnośd testowania w chwili sporządzania testamentu

2.2. WOLA TESTOWANIA

Wola testowania  wola i świadomośd dokonywania czynności prawnej na wypadek śmierci
-zamiar uregulowania losów majątku musi byd powzięty na serio – testator musi działad zamiarem wywołania
skutków prawnych
1) Wady oświadczenia woli  wola rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci musi byd powzięta i wyrażona
niewadliwie
-testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem

błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści

3) pod wpływem groźby

-art. 945 §1 stanowi przepis szczególny w stosunku do ogólnych norm regulujących skutki wadliwego oświadczenia
woli
-podstawę dla takiego uregulowania stanowi teoria woli

-zgodnie z tą teorią dla ważności złożonego oświadczenia decydujące znaczenie ma wola wewnętrzna osoby
składającej takie oświadczenie

A. Brak świadomości lub swobody  brak świadomości lub swobody należy oceniad wg wskazówek z art. 82 KC
-stan ten musi występowad w chwili sporządzania testamentu
-choroba psychiczna spadkodawcy nie pociąga za sobą automatycznie nieważności sporządzonego testamentu, gdyż
osoba chora psychicznie, pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona nie traci zdolności do testowania
-ważnym jest testament sporządzony w okresie lucidum intervallum

-koniecznym jest zatem przeprowadzenie dowodu, czy w chwili sporządzania testamentu spadkodawca
działał z odpowiednim rozeznaniem

B. Błąd  błąd w tym przypadku jest odmiennie uregulowany niż w art. 84-85 KC
-bierze się pod uwagę każdy błąd istotny subiektywnie
-decydujące znaczenie ma okolicznośd, czy spadkodawca sporządziłby testament o określonej treści, gdyby znał
rzeczywisty stan rzeczy lub spraw
C. Groźba  groźba nie musi byd bezprawna, aczkolwiek każda groźba mająca na celu skłonienie spadkodawcy do
sporządzenia testamentu o określonej treści jest groźbą bezprawną
-groźba nie musi byd obiektywnie poważna – wystarczy, aby miała poważny wpływ na decyzję spadkodawcy
2) Nieważnośd testamentu  sporządzenie testamentu pod wpływem oświadczenia woli pociąga za sobą
bezwzględną nieważnośd testamentu

2.3. ZAKAZ TESTAMENTÓW WSPÓLNYCH

-testament może zawierad rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy
-obowiązuje zakaz sporządzania testamentów wspólnych, czyli obejmujących rozrządzenia kilku spadkodawców
-zakaz ten odnosi się zarówno do testamentów zawierających rozrządzenia powiązane ze sobą, jak i całkowicie
niezależne

-zakaz testamentów wspólnych nie odnosi się do:

a) testamentu ustnego
b) pisma stwierdzającego treśd takiego testamentu

-zakaz ten zatem oznacza, że nie jest dopuszczalne zawarcie w jednym:

 akcie notarialnym
 protokole przy testamencie alograficznym
 piśmie przy testamencie holograficznym

rozporządzeo dwóch lub więcej osób

§3. ODWOŁANIE TESTAMENTU

-oświadczenie woli spadkodawcy jest czynnością mortis causa i nie wywołuje skutków za życia spadkodawcy
-stąd istnieje możliwośd odwołania sporządzonego testamentu w każdej chwili
-jedynym ograniczeniem jest to, by:

a) spadkodawca posiadał zdolnośd testowania
b) odwołania dokonał osobiście
c) wola odwołania powzięta była niewadliwie

-odwołanie może odnosid się do całości lub części testamentu

3.1. SPOSOBY ODWOŁANIA

-odwołanie testamentu może nastąpid na kilka sposobów określonych w art. 946 KC:

1) sporządzenie nowego testamentu
2) w zamiarze odwołania zniszczenie dokumentu zawierającego oświadczenie woli spadkodawcy lub

pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważnośd

3) dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowieo

1) Sporządzenie nowego testamentu  sporządzenie nowego testamentu musi zostad dokonane w jednej z
przewidzianych prawem form – niekoniecznie w tej, w której został sporządzony stary testament

 odwołanie testamentu notarialnego może nastąpid w formie testamentu własnoręcznego lub ustnego

-treśd testamentu późniejszego może zostad ograniczona tylko do odwołania testamentu poprzedniego
-wówczas porządek dziedziczenia określa ustawa
-spadkodawca może również w nowym testamencie odwoład poprzedni testament i dokonad rozrządzenia o nowej
treści
-sporządzenie nowego testamentu może pociągad za sobą odwołanie poprzedniego w sposób dorozumiany

-jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając, że odwołuje stary testament, wówczas
odwołaniu ulegają tylko te rozrządzenia starego testamentu, których nie da się pogodzid z rozrządzeniami
nowego testamentu

-jeżeli spadkodawca sporządził kilka testamentów o różnej treści w ciągu tego samego dnia, wówczas kolejnośd ich
sporządzenia ustalona zostaje na podstawie pozostawionego oświadczenia spadkodawcy, nawet jeżeli nie
odpowiada ono formalnym regułom testamentu
-późniejszy testament może odwoład wcześniejszy, jeżeli jest ważny
-nieważnośd późniejszego testamentu spowoduje, że nie odwoła on wcześniejszego testamentu
2) Zniszczenie testamentu  zniszczenie testamentu (np. podarcie testamentu własnoręcznego) lub pozbawienie go
cech, od których zależy ważnośd testamentu (np. oddarcie podpisu na testamencie własnoręcznym), pociąga za sobą
odwołanie testamentu jeżeli nastąpiło w zamiarze odwołania
-czynności te muszą byd podjęte osobiście przez spadkodawcę
3) Dokonanie zmian  dokonanie w istniejącym testamencie zmian, z których wynika zamiar jego odwołania, może
polegad, np. na przekreśleniu testamentu

§4. WYKŁADNIA TESTAMENTU

-wykładnia testamentu powinna byd dokonana w taki sposób, aby wola zmarłego została w możliwie najpełniejszy
sposób ustalona i zrealizowana
-interpretacji podlega jedynie treśd testamentu
-interpretacja dopuszczalna jest tylko wtedy, gdy sformułowania testamentu są niejasne
-niedopuszczalnym jest uzupełnianie treści testamentu w drodze wykładni
-najważniejszą zasadą interpretacyjną jest zasada życzliwej interpretacji (favor testamentii)
-z kilku możliwych tłumaczeo należy wybrad takie, które pozwala na utrzymanie rozrządzeo w mocy
-zawsze należy wybrad najrozsądniejszą wykładnię
-nie można dokonywad wykładni testamentu zgodnie z zasadą życzliwej interpretacji, jeżeli ustawa zawiera reguły,
określające, w jaki sposób należy rozumied sformułowania testamentu budzące wątpliwości
-w KC jest to przepis art. 961:

§ 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu,

nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby.

§ 2. Na nieważnośd testamentu z powyższych przyczyn nie można się powoład po upływie lat trzech od dnia, w którym
osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od
otwarcia spadku.



jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe,
które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tą poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za
spadkobiercę powołanego do całego spadku



jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie
wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości
przeznaczonych im przedmiotów

§5. NIEWAŻNOŚĆ I BEZSKUTECZNOŚĆ TESTAMENTU

5.1. NIEWAŻNOŚĆ TESTAMENTU

1) Przyczyny  w określonych sytuacjach ustawa przewiduje sankcję w postaci nieważności testamentu -przyczyny
nieważności są związane z treścią testamentu -testament, jak każda czynnośd prawna, jest nieważny jeżeli:

a) jest sprzeczny z ustawą
b) jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
c) ma na celu obejście ustawy

-nieważnym będzie zatem testament:

 naruszający przepisy KC (np. zakaz powoływania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu)
 wspólny
 naruszający przepisy o formie testamentu
 sporządzony przez osobą nieposiadającą zdolności testowania
 sporządzony przez przedstawiciela
 obarczony wadą oświadczenia woli

2) Nieważnośd z art. 945 KC

-z §1 przepisu wynika, że chodzi o nieważnośd bezwzględną

-na nieważnośd bezwzględną można się powoład w każdym czasie i może to uczynid każda osoba
zainteresowana
-sąd bierze pod uwagę z urzędu istnienie takiej nieważności

-tymczasem z §2 wynika ograniczenie w czasie możliwości powołania się na nieważnośd testamentu sporządzonego
pod wpływem wady oświadczenia woli
-można zatem wnioskowad, że upływ tego terminu pociąga za sobą konwalidację testamentu

5.2. BEZSKUTECZNOŚĆ TESTAMENTU

-testament nieważny nie wywiera skutków prawnych, czyli jest bezskuteczny
-testament może byd również bezskuteczny, pomimo że postaje ważny:

 art. 976 KC przewiduje bezskutecznośd zapisu rzeczy oznaczonej co do tożsamości, jeżeli rzecz nie należy do

spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca nie był w chwili śmierci zobowiązany do zbycia tej
rzeczy, chyba że co innego wynika ze znanej woli spadkodawcy

 bezskutecznośd będzie miała również miejsce, gdy powołany w testamencie spadkobierca umrze przed

otwarciem spadku lub też będzie traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku

5.3. KONWERSJA TESTAMENTU

Konwersja  konwersja polega na tym, że w miejsce zamierzonej czynności prawnej zostaje substytuowana inna
czynnośd prawna, o ile czynnośd zamierzona odpowiada wymogom czynności zastępczej
-zastępcza czynnośd prawna umożliwia realizację tego samego lub podobnego celu
-konwersja charakteryzuje się następującymi cechami:

a) dokonuje się na podstawie szczególnego przepisu ustawy odnoszącego się do konkretnego stanu

faktycznego

b) następuje z mocy prawa
c) rezultat jest ściśle określony przez normę prawną

Konwersja testamentu  możliwośd potraktowania testamentu nieodpowiadającego wymogom określonej formy
jako testamentu sporządzonego w innej przewidzianej prawem formie

-możliwośd konwersji wynika z założenia, że należy – w miarę możliwości – dążyd do utrzymania w mocy raz
dokonanej czynności prawnej, zwłaszcza czynności mortis causa
-kwestia dopuszczalności konwersji ma ogromne znaczenie w przypadku testamentów allograficznych
-SN uznał, że testament allograficzny sporządzony nieumiejętnie może zostad uznany za testament ustny

5.4. STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI TESTAMENTU

-nieważnośd testamentu zawsze stwierdza sąd
-powództwo o ustalenie nieważności testamentu jest dopuszczalne, o ile interes prawny powoda nie może byd
zaspokojony w innym postępowaniu, w szczególności w postepowaniu o nabycie spadku albo w postępowaniu
o uchylenie/zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku
-w praktyce powództwo dopuszczalne jest w bardzo rzadkich przypadkach

§6. OTWARCIE I OGŁOSZENIE TESTAMENTU

-po śmierci spadkodawcy należy ustalid, kto i w jakich częściach i na jakiej podstawie doszedł do dziedziczenia
-przede wszystkim należy ustalid, czy:

 spadkodawca pozostawił testament
 testament został sporządzony w sposób ważny
 jaka jest treśd testamentu

-osoba, u której znajduje się testament, ma obowiązek złożyd go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci
spadkodawcy

-niewykonanie tego obowiązku zagrożone jest sankcją w postaci odpowiedzialności za powstałą szkodę
oraz grzywną
-sąd może także prowadzid poszukiwania testamentu, polegające w szczególności na nakazaniu złożenia
stosownej treści oświadczenia
-jeżeli sąd uzyska informacje o osobie w posiadaniu której znajduje się testament – wyda postanowienie
nakazujące jej złożenie testamentu w określonym terminie

-sąd dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu, kiedy ma dowód śmierci spadkodawcy
-o terminie otwarcia i ogłoszenia testamentu nie zawiadamia się osób zainteresowanych

-jeżeli jest kilka testamentów sąd otwiera i ogłasza je wszystkie, a na każdym z nich czyni się wzmiankę
o innych
-z otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządza się protokół
-analogiczny tryb odnosi się do pisma stwierdzającego treśd testamentu ustnego

-otwarcia i ogłoszenia testamentu może również dokonad notariusz

-w razie złożenia testamentu notariusz dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia, chyba że otwarcie i ogłoszenie
już nastąpiło
-z otwarcia i ogłoszenia testamentu notariusz sporządza protokół

-otwarcie i ogłoszenie testamentu ma charakter formalny
-jego celem jest ujawnienie treści testamentu
-w postępowaniu nie bada się ważności testamentu
-ogłoszenie testamentu nie jest przesłanką ważności testamentu
-o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku zawiadamia – w miarę możliwości – osoby, których
rozporządzenia testamentu dotyczą oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku

VI. FORMA TESTAMENTU

§1. UWAGI OGÓLNE

1.1. FORMALIZM TESTAMENTU

-testament należy do czynności prawnych o wysokim stopniu sformalizowania
-musi on zostad sporządzony w formie przewidzianej prawem i z zachowaniem wszystkich wymogów ustawowych
-przepisy regulujące te kwestie mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących

1.2 TESTAMENTY ZWYKŁE I SZCZEGÓLNE

-polskie prawo wyróżnia dwie kategorie testamentów:

1) testamenty zwykłe  mogą byd sporządzone przez każdą osobę mającą zdolnośd testowania w dowolnie

wybranej chwili i określają porządek dziedziczenia niezależnie od tego, ile upłynęło czasu pomiędzy
sporządzeniem testamentu a otwarciem spadku
-zalicza się do nich:

a) testament holograficzny (art. 949 KC)
b) testament notarialny (art. 950 KC)
c) testament allograficzny (art. 951 KC)

2) testamenty szczególne  mogą byd sporządzone tylko wtedy, gdy zostały spełnione dodatkowe przesłanki

przewidziane ustawą
-charakteryzują się czasowo ograniczoną mocą
-testament szczególny traci moc z upływem 6 miesięcy od dnia ustania okoliczności, które uzasadniały
niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu
-zalicza się do nich:

a) testament ustny (art. 952 KC)
b) testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym (art. 953 KC)
c) testament wojskowy (art. 954 KC)

§2. TESTAMENTY ZWYKŁE

2.1. TESTAMENT HOLOGRAFICZNY (WŁASNORĘCZNY)

1) Przesłanki ważności  art. 949 §1 KC wprowadza następujące przesłanki ważności testamentu holograficznego
(własnoręcznego):

1) własnoręczne pismo
2) data
3) podpis

-dla ważności takiego testamentu wystarczy napisanie go w całości pismem ręcznym przez spadkodawcę, złożenie
podpisu i opatrzenie datą
-brak daty w pewnych przypadkach może pozostad bez wpływu na ważnośd testamentu
-mimo, że przesłanki ważności testamentu są łatwe do zachowania – sporządzenie testamentu stwarza najwięcej
problemów w praktyce
2) Pismo  testament musi zostad w całości własnoręcznie napisany przez testatora
-wymóg taki został wprowadzony ze względu na to, że sfałszowanie całego pisma jest trudniejsze niż sfałszowanie
podpisu
-wyłączone jest stosowanie jakichkolwiek urządzeo do pisania (np. maszyna do pisania), ponieważ pismo musi
wykazywad indywidualne cechy testatora
-możliwe jest jednak napisanie testamentu protezą lub nogą, jeżeli spadkodawca jest inwalidą

-nieistotnym jest natomiast jakim narzędziem piszącym posługuje się spadkodawca i na jakim podłożu
utrwala pismo, np. ważnym będzie testament napisany kredą na murze

-spadkodawca musi wiedzied co pisze
-takiego testamentu nie może zatem sporządzid osoba nieumiejąca czytad lub pisad
3) Podpis  podpis ma na celu ułatwid stwierdzenie, że sporządzone pismo jest ukooczonym testamentem i
dowodzid, że osoba sporządzająca miała wolę i świadomośd testowania
-podpis wskazuje ponadto od jakiej osoby pochodzi pismo
-podpis powinien składad się z imienia i nazwiska

-nazwisko nie musi byd podane w pełnym brzmieniu (osoba mająca podwójne nazwisko może podpisad się
tylko jednym członem)
-można również użyd skrótu nazwiska, jeżeli spadkodawca się takowym posługiwał
-równoznaczne z umieszczeniem nazwiska, jest podpisanie się używanym pseudonimem
-SN dopuszcza również posłużenie się inicjałami lub parafą

-podpis powinien byd umieszczony pod pismem zawierające rozrządzenia spadkodawcy
-umieszczenie go w innym miejsc pociąga za sobą nieważnośd testamentu

-sankcja taka nie występuje, gdy w razie zamieszczenia podpisu w innym miejsc jego związek z treścią
rozrządzeo jest oczywisty

4) Data  umieszczenie w testamencie daty służy osiągnięciu dwóch celów:

a) ustaleniu, czy testator w chwili sporządzenia testamentu posiadał zdolnośd testowania
b) ustaleniu kolejności sporządzonych testamentów

-KC nie określa z jakich elementów powinna składad się data
-najbardziej precyzyjne jest podanie dnia, miesiąca i roku sporządzenia testamentu
-dopuszczalne jest podanie daty w sposób opisowy (np. wigilia Bożego Narodzenia 1993r.)

-jeżeli podana data nie pozwala na określenie dnia/miesiąca/roku, wówczas testament uznaje się za
niedatowany

-brak daty, a także data nieprawdziwa, powoduje nieważnośd testamentu

-wyjątkiem od tej zasady jest art. 949 §2 KC, zgodnie z którym brak daty nie pociąga za sobą nieważności
testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co
do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów

-zgodnie z poglądem SN brak daty nie powoduje nieważności testamentu, gdy postępowanie sądowe
prowadzi do usunięcia tej wątpliwości

2.2. TESTAMENT NOTARIALNY

-KC nie określa wymogów formalnych, jakim ma odpowiadad testament notarialny
-art. 950 KC stwierdza jedynie, że testament może zostad sporządzony w formie aktu notarialnego
-oznacza to odesłanie do przepisów ustawy – Prawo o notariacie
-jako akt notarialny testament musi odpowiadad ustawowym wymogom przewidzianym dla takiego aktu, np.

 obowiązek notariusza przekonania się, że treśd dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla

testatora będącego osobą głuchą lub głuchoniemą oraz umieszczenia o tym wzmianki w treści dokumentu

2.3. TESTAMENT ALLOGRAFICZNY

Przesłanki ważności  testament allograficzny to testament urzędowy, ponieważ przy jego sporządzaniu wymagana
jest obecnośd osoby pełniącej funkcje publiczne
-dla ważności takiego testamentu niezbędne jest dopełnienie następujących formalności:

1) ustne oświadczenie woli przez spadkodawcę wobec osoby urzędowej i dwóch świadków
2) spisanie woli testatora w protokole z podaniem daty jego sporządzenia
3) odczytanie spadkodawcy protokołu w obecności świadków
4) podpisanie odczytanego protokołu przez spadkodawcę, osobę urzędową i świadków testamentu

1) Ustne oświadczenie woli  w przypadku testamentu alograficznego spadkodawca ma obowiązek oświadczyd
swoją ostatnią wolę ustnie
-nie może tu zostad użyty inny system znaków, np. język migowy
-wymóg ten ma na celu zapewnienie, aby uzewnętrzniana wola była zgodna z rzeczywistymi zamierzeniami
spadkodawcy i mogła byd wyrażona swobodnie i świadomie
2) Osoba przyjmująca oświadczenie  krąg osób uprawnionych do przyjęcia oświadczenia spadkodawcy określa art.
951 §1 KC w brzmieniu ustalonym w oparciu o ustawę o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta
miasta (2002r.)
-spadkodawca powinien zatem swoją wolę oświadczyd wobec:

a) wójta/burmistrza/prezydenta miasta
b) starosty
c) marszałka województwa
d) sekretarza powiatu albo gminy
e) kierownika USC

3) Protokół  oświadczenie spadkodawcy zostaje spisane w protokole
-protokół może byd sporządzony przez urzędnika lub przez inną osobę, ręcznie lub na maszynie
-w protokole należy podad datę jego sporządzenia
-data musi zawierad dzieo/miesiąc/rok sporządzenia protokołu
-data nieprawdziwa lub brak daty pociąga za sobą nieważnośd testamentu
-protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków
-protokół zostaje następnie podpisany przez spadkodawcę, urzędnika oraz świadków

-jeżeli spadkodawca nie może się podpisad, należy zaznaczyd to w protokole ze wskazaniem przyczyny braku
podpisu

4) Świadkowie  oświadczenie spadkodawcy musi byd złożone w obecności co najmniej 2 świadków
-roli świadków nie mogą pełnid osoby wyłączone na podstawie art. 956 KC

§3. TESTAMENTY SZCZEGÓLNE

3.1. TESTAMENT USTNY

1)Przesłanki ważności  testament ustny jest testamentem szczególnym i w związku z tym nie może byd
sporządzony w każdej, dowolnie wybranej przez spadkodawcę chwili
-musi istnied co najmniej jedna z wymienionych w art. 952 §1 KC przesłanek:

1) obawa rychłej śmierci spadkodawcy
2) zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe
3) zachowanie zwykłej formy testamentu jest znacznie utrudnione

2) Obawa rychłej śmierci spadkodawcy  wymóg ten powoduje koniecznośd dokonania oceny, czy śmierd groziła
spadkodawcy w najbliższym czasie po sporządzeniu testamentu

-ocena może byd dokonywana z punktu widzenia wiedzy lekarskiej i doświadczenia życiowego
-ocena ta nie może byd dokonywana jedynie w oparciu o subiektywne odczucia spadkodawcy

-obawa rychłej śmierci musi istnied w chwili sporządzenia testamentu
3) Okoliczności szczególne  okoliczności uniemożliwiające lub znacznie utrudniające skorzystanie ze zwykłej formy
testamentu nie zostały wyliczone w ustawie

-chodzi tu okoliczności niecodzienne, odbiegające od normalnego stanu rzeczy

-mogą to byd zdarzenia o charakterze obiektywnym (np. powódź, przerwanie komunikacji) lub mogą to byd
zdarzenia leżące po stronie spadkodawcy i pozostawad w związku np. z jego stanem zdrowia

-okoliczności szczególne muszą prowadzid do niemożliwości lub znacznego utrudnienia w tym zakresie

-sytuacja taka wystąpi, gdy spadkodawca nie jest w stanie udad się odo osoby urzędowej uprawnionej do
odebrania oświadczenia przy testamencie allograficznym lub do notariusza
-testator nie jest w stanie sporządzid testamentu zwykłego, jeżeli nie umie lub nie może pisad

4) Oświadczenie spadkodawcy  testament ustny zostaje sporządzony w ten sposób, że spadkodawca oświadcza
swoją wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej 3 świadków
-spadkodawca musi wyraźnie wskazad, co i komu przekazuje na wypadek swojej śmierci
-spadkodawca nie musi jednak wyrażad woli ustnie

-może to uczynid przy pomocy systemu znaków (np. język migowy), ale system ten musi byd znany zarówno
spadkodawcy, jak i świadkom

5) Świadkowie  świadkami testamentu ustnego nie mogą byd osoby wyłączone na mocy art. 956-957 KC
-świadków musi byd co najmniej 3
-wezwanie większej liczby świadków daje większy stopieo pewności, że testament został sporządzony
6) Stwierdzenie treści testamentu  testament ustny zostaje sporządzony przez spadkodawcę w chwili złożenia
przez niego oświadczenia w obecności co najmniej 3 świadków
-dla jego ważności jest niezbędne stwierdzenie treści dokonanych rozrządzeo przez spadkodawcę
-istnieją dwa sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego:

a) spisanie treści testamentu przed upływem roku od jego sporządzenia
b) zgodne zeznania świadków złożone przed sądem w terminie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku

-przewidziane sposoby stwierdzenia treści testamentu są sposobami wyłącznymi

-jeżeli upłyną terminy przewidziane w ustawie i treśd testamentu nie zostanie prawidłowo ustalona, to
testament jest ważny ale bezskuteczny

A. Pismo  pismo stwierdzające treśd rozrządzeo spadkodawcy ma zostad sporządzone przez jednego ze świadków
lub osobę trzecią
-osobą trzecią nie może byd osoba powołana do dziedziczenia lub taka, dla której przewidziano korzyśd
-pismo może zostad spisane pismem ręcznym lub maszynowym

-dla swojej ważności wymaga podania miejsca i daty złożenia oświadczenia przez spadkodawcę oraz miejsca
i daty sporządzenia pisma
-pismo powinno zostad podpisane przez spadkodawcę oraz dwóch świadków (lub wszystkich świadków)

-pismo powinno byd sporządzone przed upływem 1 roku od chwili złożenia oświadczenia przez spadkodawcę

-jeżeli w tym czasie wola spadkodawcy nie zostanie spisana, wówczas treśd testamentu ustnego ustala się w
oparciu o zeznania świadków

B. Zeznania świadków  zeznania te powinny zostad złożone przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku
-zeznania świadków musza byd zgodne
-jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków jest niemożliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody,
wówczas sąd może poprzestad na zeznaniach dwóch świadków

3.2. TESTAMENT NA POLSKIM STATKU MORSKIM LUB POWIETRZNYM

-jeżeli testament jest sporządzany w trakcie podróży polskim statkiem morskim lub powietrznym, testator składa
swoje oświadczenie woli wobec:

a) kapitana statku lub jego zastępcy
b) dwóch świadków

-dowódca statku (jego zastępca) zapisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania
-pismo odczytywane jest spadkodawcy w obecności świadków
-pismo podpisują spadkodawca, świadkowie i kapitan statku (zastępca)
-jeżeli spadkodawca nie może się podpisad, w piśmie należy umieścid wzmiankę o przyczynie braku podpisu
-w razie niemożliwości zachowania tej formy jest możliwe sporządzenie testamentu ustnego
-testament na polskim statku morskim/powietrznym ma charakter testamentu alograficznego
-mogą go jednak sporządzid osoby głuche lub nieme

3.3. TESTAMENT WOJSKOWY

-testament wojskowy może zostad sporządzony tylko w czasie:

a) wojny
b) mobilizacji
c) przebywania w niewoli

-ponadto mogą go sporządzid jedynie osoby wymienione w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej w sprawie
testamentów wojskowych (1965r.)
-rozporządzenie przewiduje:

a) 3 formy podstawowe – formy podstawowe stanowią testament allograficzny z pewnymi modyfikacjami
b) formę szczególną

§4. ŚWIADKOWIE TESTAMENTU

4.1 ROLA ŚWIADKÓW

-obecnośd świadków przy testamencie ma na celu doprowadzid do zwiększenia stopnia prawdopodobieostwa, że
oświadczenie woli zostało złożone prawidłowo, tzn. zgodnie z formalnymi wymogami ustawy
-świadkowie ponadto mają zapewnid zgodnośd pisma zawierającego rozrządzenia spadkodawcy z jego rzeczywistą
wolą
-świadkowie, ze względu na istotnośd ich roli, muszą spełniad określone ustawą wymagania
-muszą oni byd zdolni do bycia świadkami testamentu
-w tym zakresie ustawa wymaga, by świadek posiadał pełną zdolnośd do czynności prawnych

4.2. ZDOLNOŚĆ PEŁNIENIA ROLI ŚWIADKA

-KC nie określa w sposób pozytywny przesłanek zdolności do pełnienia roli świadka testamentu, ale zawiera
wskazanie okoliczności, które powodują niemożliwośd pełnienia roli świadka
-wyróżnia się 2 rodzaje niezdolności do bycia świadkiem:

a) bezwzględną  niemożliwośd pełnienia roli świadka przy każdym testamencie
b) względną  niemożliwośd bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu przez określone osoby lub przy

dokonywaniu pewnych rozrządzeo

1) Niezdolnośd bezwzględna  zgodnie z art. 956 KC nie mogą byd świadkami testamentu:

1) osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnych – zatem zdolności takiej nie posiadają osoby

niepełnoletnie, ubezwłasnowolnione oraz takie, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego
-świadkami nie mogą byd również osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione, ale które z
uwagi na ich stan zdrowia nie są w stanie pojąd znaczenia czynności dokonywanych w ich obecności

2) osoby niewidome, głuche lub nieme – ich kalectwo powoduje, że nie są w stanie należycie pełnid roli świadka

-złożenie zeznao przez taką osobę jest dopuszczalne na piśmie lub przy pomocy biegłych

3) osoby niemogące czytad i pisad – wyłączenie to odnosi się zarówno do osób, które nie potrafią pisad/czytad,

jak i do osób, które nie są w stanie pisad/czytad (np. ze względu na stan zdrowia)

4) osoby niewładające językiem, w którym spadkodawca sporządza testament - jest to właściwie niezdolnośd

względna, bo osoba ta może byd świadkiem przy sporządzaniu testamentu w języku, którym świadek włada

5) osoby skazane prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania – świadectwo takiej osoby jest

niewiarygodne
-niezdolnośd ta trwa od momentu uprawomocnienia się wyroku sądu do chwili zatarcia skazania

2) Niezdolnośd względna  została unormowana w art. 957 KC
-nie może byd świadkiem testamentu:

1) osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakakolwiek korzyśd
2) małżonek spadkodawcy
3) krewni i powinowaci pierwszego lub drugiego stopnia
4) osoby pozostające ze spadkodawcą w stosunku przysposobienia
5) osoba fizyczna będąca organem osoby prawnej, dla której została przewidziana korzyśd

-naruszenie zakazu ustawowego powoduje nieważnośd tych postanowieo testamentu, które przysparzają korzyśd
właśnie tym osobom

4.3. ŚWIADKOWIE KWALIFIKOWANI

Świadkowie kwalifikowani  są nimi:



osoby uprawnione do przyjęcia oświadczenia spadkodawcy przy sporządzaniu testamentu alograficznego



kapitan polskiego statku morskiego lub powietrznego (lub jego zastępca)



notariusz

VII. TREŚĆ TESTAMENTU

§1. ZAGADNIENIA OGÓLNE

1.1. KONIECZNA TREŚĆ TESTAMENTU

-treśd testamentu podlega ograniczeniom wynikającym z ogólnych przepisów odnoszących się do treści czynności
prawnych

-treśd testamentu nie może byd sprzeczna z ustawą, zasadami współżycia społecznego i nie może mied na
celu ominięcia ustawy

-KC nie określa wyraźnie koniecznej treści testamentu

 brak powołania spadkobiercy nie powoduje nieważności testamentu – testament potwierdza wówczas wolę

spadkodawcy, by dziedziczenie nastąpiło wg reguł ustawowych

 dyspozycja nie musi dotyczyd elementów majątkowych

1.2. SWOBODA TESTOWANIA

Swoboda testowania  zakres uprawnieo pozwalających spadkodawcy dysponowad swoim majątkiem na wypadek
śmierci
-swoboda testowania obejmuje przede wszystkim możliwośd:

 powołania do dziedziczenia osoby
 możliwośd dokonania rozrządzeo całym swoim majątkiem

-spadkodawca może uczynid spadkobiercą dowolną osobę fizyczną (bliską lub obcą) lub osobę prawną
Ograniczenia swobody testowania  w prawie polskim nie istnieją co do zasady ograniczenia swobody testowania
w odniesieniu do osoby spadkobiercy, jak i majątku, którego dotyczą rozrządzenia
-niekiedy za takie ograniczenie uznaje się jednak zachowek

§2. USTANOWIENIE SPADKOBIERCY

2.1. POWOŁANIE DO DZIEDZICZENIA

1) Określenie osoby spadkobiercy  art. 959 KC pozwala spadkodawcy powoład do całości lub części spadku jedną
lub kilka osób
-powołanie do części spadku oznacza powołanie do części ułamkowej

-jest zatem możliwa sytuacja, w której ta sama osoba dziedziczy spadek w części z ustawy, a w części z
ustawy
-np. Spadkodawca powołał do ½ spadku jedno z dwojga dzieci (A) i wyłączył od dziedziczenia małżonka. Do
dziedziczenia zatem drugiej połowy majątku dojdzie zatem dwoje dzieci spadkodawcy: A i B. W efekcie A
odziedziczy ¾ spadku, a B ½ całego spadku.

-osoba spadkobiercy musi byd przez spadkodawcę określona w taki sposób, aby było możliwe jej
zindywidualizowanie
-nie musi to byd imię i nazwisko; wystarczyd może określenie, np. mój najstarszy syn
-nie jest dopuszczalnym zaznaczenie w testamencie, że osobę spadkobiercy ma wskazad osoba trzecia
2) Zakaz powołania warunkowego i terminowego  powołanie spadkobiercy nie może byd dokonane pod
warunkiem ani z zaznaczeniem terminu
-zakaz warunkowego i terminowego powołania spadkobiercy uzasadniany jest chęcią uniknięcia stanu niepewności
-naruszenie zakazu może wywoład dwojakiego rodzaju skutki:

 zastrzeżenie warunku lub terminu może byd traktowane jako nieistniejące (spadkobierca powołany jest

bezwarunkowo)

 jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie

zostałby powołany – powołanie spadkobiercy jest nieważne

-powyższe reguły nie mają zastosowania, jeżeli ziszczenie się warunku lub nadejście terminu nastąpiło przed
otwarciem spadku
3) Przeznaczenie oznaczonej osobie poszczególnych przedmiotów  jeżeli wartośd przedmiotów przekazanych
jednej osobie w testamencie jest tak duża, że wartośd pozostałych przedmiotów należy ocenid jako znikomą
powoduje, że zastosowanie znajduje art. 961 KC – nakazuje on w razie wątpliwości traktowad taką osobę jako
spadkobiercę powołanego do całego spadku
4) Wielkośd udziałów  spadkodawca może powoład jednego lub więcej niż jednego spadkobiercę
-jeżeli powołuje kilku spadkobierców, wówczas spadkodawca powinien określid ich udziały

-jeżeli określenie nie wynika z treści testamentu, spadkobiercy dziedziczą w częściach równych, nawet jeżeli
są spadkobiercami ustawowymi i ustawa przewiduje dla nich inny udział w spadku
-np. Spadkodawca powołał do dziedziczenia małżonka (M) oraz rodziców (A i B) bez określenia ich udziałów.
Każde z nich otrzyma 1/3 spadku, gdyż ich udziały są równe. W przypadku dziedziczenia ustawowego
porządek dziedziczenia byłby następujący: M – ½, A – ¼, B – ¼ całości spadku.

-spadkodawca może przeznaczyd kilku osobom przedmioty majątkowe, które wyczerpują cały spadek

-osoby takie, w razie wątpliwości poczytuje się za spadkobierców powołanych do całego spadku w częściach
ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów do wartości całego
spadku
-osoby takie są spadkobiercami, a nie zapisobiorcami i ponoszą odpowiedzialnośd za długi spadkowe
-dla określenia wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców decydujące znaczenie ma obiektywna
wartośd poszczególnych przedmiotów

-reguły z art. 961 KC mają zastosowanie tylko wówczas, gdy powstają wątpliwości co do woli spadkodawcy

2.2. TESTAMENT NEGATYWNY. WYDZIEDZICZENIE

1) Testament negatywny  polega na pozbawieniu spadkobiercy ustawowego jego udziału w spadku
-testament negatywny jest zatem testamentem, którego treśd obejmuje jedynie wyłączenie spadkobiercy (-ów)
ustawowego (-ych) od dziedziczenia, np.
Moją wolą jest by najstarszy syn nie dziedziczył po mnie
-dopuszczalnośd sporządzenia testamentu negatywnego nie została wyraźnie przewidziana w prawie polskim
2) Wydziedziczenie  wydziedziczenie sensu stricto to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców prawa do
zachowku
A. Przyczyny wydziedziczenia – przyczyny wydziedziczenia określone są wyczerpująco w art. 1008 KC i są to:

1) uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy

– postępowanie spadkobiercy musi spotykad się z dezaprobatą spadkodawcy

2) dopuszczenie się przez spadkobiercę względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego

przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci

3) uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – niedopełnianie tych

obowiązków musi mied charakter trwały
-do takich obowiązków zalicza się, np.:

 obowiązek alimentacyjny
 obowiązek opieki i pomocy niedołężnemu rodzicowi

-jeżeli przyczynę wydziedziczenia stanowi pewien stan trwały (pkt. 1 i 2) to musi on istnied w chwili sporządzania
testamentu
-zdarzenie jednorazowe musi natomiast wystąpid przed sporządzeniem testamentu
-wydziedziczenie może byd dokonane wyłącznie w testamencie (należy podad także przyczynę)
B. Przebaczenie – wydziedziczenie jest bezskuteczne, jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy
-jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał z.d.cz.p., przebaczenie jest skuteczne, jeżeli nastąpiło z
dostatecznym rozeznaniem
-przebaczenie dokonane po sporządzeniu testamentu może nastąpid tylko w drodze sporządzenia nowego
testamentu

2.3. PODSTAWIENIE, PRZYROST

1) Podstawienie (substytucja)  podstawienie to zastąpienie jednej osoby lub rzeczy inną osobą lub rzeczą
-prawo polskie dopuszcza możliwośd powołania w testamencie spadkobiercy na wypadek, gdyby osoba powołana
jako spadkobierca ustawowy/testamentowy nie chciała lub nie mogła byd spadkobiercą (podstawienie zwykłe)
-niedopuszczalnym jest natomiast podstawienie powiernicze

-polega ono na zobowiązaniu spadkobiercy do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej
osobie
-takie postanowienie testamentu wywoła skutek tylko wtedy, gdy inna osoba została powołana w ramach
podstawienia zwykłego
-w konsekwencji ustawa nakazuje traktowad podstawienie powiernicze jako podstawienie zwykłe

-spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chce dziedziczyd, jeżeli odrzuci spadek
-spadkobierca nie może dziedziczyd, jeżeli nie dożyje otwarcia spadku lub jest tak traktowany (niegodnośd)
2) Przyrost  jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce/nie może
byd spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział przypada pozostałym spadkobiercom w stosunku do przypadających
im udziałów
-instytucja przyrostu działa wówczas, gdy spadkodawca nie wyraził odmiennej woli
-testator może zatem skutecznie włączyd przyrost
-wyłączenie przyrostu może nastąpid np. w drodze podstawienia

§3. INNE ROZPORZĄDZENIA TESTAMENTOWE

3.1. ZAPIS ZWYKŁY

1) Zapis zwykły  dyspozycja spadkodawcy, którą nakłada on na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek
dokonania pewnego przysporzenia majątkowego na rzecz innej osoby
-osoba ta nie staje się spadkobiercą, a jedynie z chwilą otwarcia spadku uzyskuje roszczenie o wykonanie zapisu
-z reguły otrzymuje ona pewną korzyśd majątkową z majątku spadkowego
-zapisobierca jest wierzycielem, a spadkobierca dłużnikiem
-zapis zwykły charakteryzuje się następującymi cechami:

a) może zostad ustanowiony jedynie w testamencie (jego źródłem nie może byd inna czynnośd prawna)
b) musi zostad dokonany na rzecz oznaczonej osoby
c) istota zapisu wyraża się w nałożeniu na podmiot obciążony (spadkobiercę) obowiązku spełnienia

określonego świadczenia majątkowego

2) Zapisobiorca  do zapisu mają odpowiednie zastosowanie przepisy o powołaniu spadkobiercy w kwestii oceny
zdolności do dziedziczenia i niegodności
-zapisobiorcą może byd osoba fizyczna lub osoba prawna, byleby żyła/istniała w chwili otwarcia spadku
-zapisobiorcą może byd również nasciturus, o ile urodzi się żywy
-osoba oznaczona jako zapisobiorca nie uzyska wierzytelności, jeżeli zostanie uznana za niegodną
-możliwe jest również odrzucenie zapisu
-w razie ustanowienia zapisu dla kilku osób bez określenia wielkości ich udziałów, zapis przypadnie im w częściach
równych
-spadkobierca może ustanowid również zapisobiorcę podstawionego
3) Osoba obciążona zapisem  obowiązek spełnienia określonego świadczenia może zostad nałożony na:

a) spadkobiercę
b) zapisobiorcę (dalszy zapis)

-jeżeli osoba powołana jako spadkobierca testamentowy nie chce/nie może byd spadkobiercą , wówczas osobą
obciążoną zapisem staje się spadkobierca ustawowy

-obowiązek taki ciąży również na spadkobiercy podstawionym oraz spadkobiercy, któremu przypada udział
spadkowy z tytułu przyrostu
-jeżeli testator powołał kilku spadkobierców i ustanowił zapis, nie określając w jakim zakresie obciąża on
poszczególnych spadkobierców, wówczas zapis obciąża ich wg wielkości ich udziałów

-jeżeli osoba, na rzecz której został uczyniony zapis nie chce/nie może byd zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje
zwolniony z obowiązku jego wykonania
-w braku odmiennej woli spadkodawcy ma on jednak obowiązek wykonania dalszych zapisów

-zapisobierca obciążony dalszym zapisem może zwolnid się od obowiązku w ten sposób, że dokona na rzecz
dalszego zapisobiercy bezpłatnego przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia
o jego wykonanie (upoważnienie przemienne)

4) Warunek i termin  zapis może zostad ustanowiony pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu
-do zapisu warunkowego/terminowego będą miały zastosowanie ogólne przepisy dotyczące warunku i terminu
5) Treśd zapisu  treśd zapisu może byd zróżnicowana, np. może zobowiązywad obciążonego do przeniesienia
własności i wydania rzeczy, ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na rzecz zapisobiercy, wypłacenie
zapisobiercy określonej sumy pieniężnej

Rzecz oznaczona co do

tożsamości

-jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości znajdująca się w
posiadaniu zapisobiorcy do roszczeo zapisobiercy o:

 wynagrodzenie za korzystanie rzeczy
 o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości

oraz do roszczeo obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się
odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym
posiadaczem rzeczy

Rzecz oznaczona co do

gatunku

-zapisobierca ma obowiązek nabyd określoną liczbę takich rzeczy i ich własnośd
przenieśd na uprawnionego
-zapisobierca może żądad od obciążonego zapisem odszkodowania za nienależyte
wykonanie zapisu lub żądad dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy tego
samego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia

6) Wymagalnośd roszczenia zapisobiorcy  roszczenie o wykonanie zapisu staje się wymagalne, w braku odmiennej
woli spadkodawcy, niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu
-spadkodawca może również określid w testamencie termin wykonania zapisu przez spadkobiercę
-nadejście tego terminu powoduje stan wymagalności roszczenia

-oznaczony przez spadkodawcę termin nie może kolidowad z istotą zobowiązania, np. nie może on zostad
określony na chwilę otwarcia spadku

-chwilę wymagalności zapisu należy ustalad z zachowaniem konkretnych okoliczności
7) Przedawnienie  roszczenie o wykonanie zapisu przedawnia się z upływem 5 lat od dnia wymagalności zapisu
8) Nieruchomośd rolna  przedmiotem zapisu może byd:

a) gospodarstwo rolne lub jego częśd
b) wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej

-obciążyd takim zapisem można spadkobiercę dziedziczącego gospodarstwo rolne
-takiego spadkobiercę można obciążyd także zapisem, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne
-jeżeli przedmiotem zapisu jest:

 nieruchomośd rolna wchodząca w skład gospodarstwa rolnego lub jej częśd
 wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej

niedopuszczalne jest wykonanie takiego zapisu, jeżeli prowadziłoby to do podziału gospodarstwa
sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki
-spadkobierca może wówczas żądad zmiany przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne

-jeżeli przedmiotem zapisu obciążającego spadkobiercę gospodarstwa rolnego jest świadczenie pieniężne stosuje się
odpowiednio art. 216 KC

-możliwe jest zatem obniżenie tego świadczenia albo rozłożenie na raty należnej sumy lub odroczenie
terminu płatności

3.2. ZAPIS WINDYKACYJNY

1) Zapis windykacyjny  rozporządzenie testamentowe, którego skutki następują ex lege w chwili otwarcia spadku
-oznacza to, że zapisobierca z zapisu windykacyjnego w chwili śmierci spadku i otwarcia spadku:

 nabywa roszczenie do osoby obciążonej zapisem o jego wykonanie
 staje się podmiotem praw będących przedmiotem zapisu windykacyjnego

↓

Zapisobierca w chwili otwarcia spadku staje się właścicielem rzeczy i może skorzystad z roszczenia
windykacyjnego (domagad się wydania rzeczy od spadkobiercy).

Zapis zwykły

Zapis windykacyjny

-powoduje powstanie w chwili otwarcia spadku
stosunku obligacyjnego pomiędzy zapisobiorcą a osobą
obciążoną zapisem

-przy zapisie windykacyjnym stosunek obligacyjny nie
powstaje, ponieważ zapisobierca z chwilą otwarcia
spadku ex lege nabywa przedmiot zapisu
windykacyjnego

-przedmiot zapisu zwykłego stanowi składnik majątku
spadkowego

-przedmiot zapisu windykacyjnego nie wchodzi w skład
spadku

-zapis windykacyjny charakteryzuje się następującymi cechami:

1) może zostad ustanowiony jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego

 w razie umieszczenia zapisu windykacyjnego w testamencie sporządzonym w innej formie uznaje się

go za zapis zwykły

2) zapis windykacyjny musi zostad dokonany na rzecz oznaczonej osoby
3) istota zapisy windykacyjnego zawiera się w nabyciu przez zapisobiercę wskazanego przedmiotu w chwili

otwarcia spadku

2) Zapisobierca  do zapisów windykacyjnych stosuje się odpowiednio przepisy o:

 powołaniu spadkobiercy
 przyjęciu i odrzuceniu spadku
 zdolności do dziedziczenia
 niegodności

-zapisobiorcą windykacyjnym może byd osoba fizyczna lub osoba prawna, która żyje/istnieje w chwili otwarcia
spadku
-z.w. może byd również nasciturus pod warunkiem że urodzi się żywy

-z.w. może byd również fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie, pod warunkiem, że
zostanie wpisana do rejestru w terminie 2 lat od ogłoszenia testamentu

-zapisobiorca:

 nie nabędzie przedmiotu zapisu, jeżeli zostanie uznany za osobę niegodną
 może złożyd oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu zapisu (nie jest jednak możliwe przyjęcie zapisu

windykacyjnego z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe)

-w razie ustalenia kilku z.w. bez określenia ich udziałów, zapis przypadnie im w częściach równych
-z.w. może skorzystad również z podstawienia zwykłego, a także będzie działał w stosunku do niego przyrost
-nie jest możliwe ustanowienie zapisu windykacyjnego na rzecz spadkobiercy, ponieważ spadkobierca i zapisobierca
nabywają prawo równocześnie (w chwili otwarcia spadku)
-spadkobierca nabywa ogół praw i obowiązków pod tytułem ogólnym (sukcesja generalna)
-zapisobierca nabywa prawa i obowiązki pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna)
-skutki zapisu windykacyjnego w postaci przejścia przedmiotu zapisu na zapisobiercę powstają ex lege w chwili
otwarcia spadku
-sytuacja zapisobiercy jest zbliżona do sytuacji spadkobiercy

-przedmiot zapisu windykacyjnego nie wchodzi w skład spadku, a po stronie spadkobiercy nie powstaje
obowiązek wykonania zapisu windykacyjnego

3) Treśd zapisu windykacyjnego  z.w. może zostad ustanowiony jedynie w testamencie sporządzonym w formie
aktu notarialnego
-stosowne rozrządzenie powinno byd sformułowane w sposób precyzyjny

-z treści rozrządzenia mus wynikad, że wolą spadkodawcy jest, aby wskazana osoba nabyła przedmiot zapisu
automatycznie z chwilą otwarcia spadku, np.

Jedynym spadkobierca ustanawiam mojego syna B, z wyłączeniem należącego do mnie samochodu
marki Nissan Z350, który ma stad się w chwili mojej śmierci własnością mojego syna A.

4) Warunek i termin  z.w. nie może zostad ustanowiony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu
-obwarowanie z.w. takim zastrzeżeniem pociąga za sobą uznanie terminu/warunku za nieistniejące
-cały zapis staje się nieważny, jeżeli z treści/okoliczności testamentu wynika, że bez zastrzeżenia warunku/terminu
z.w. nie zostałby uczyniony
-z.w. nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku/terminu wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod
warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub jego okoliczności
5) Przedmiot zapisu windykacyjnego  przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą byd rzeczy i prawa wyliczone
wyczerpująco w ustawie
-przedmiotem zapisu mogą byd:

1) własnośd rzeczy oznaczonej co do tożsamości – zapisobierca staje się właścicielem zapisanej rzeczy w chwili

otwarcia spadku
-nie może byd przedmiotem zapisu rzecz oznaczona co do gatunku, gdyż do przejścia własności takich rzeczy
niezbędne jest ich wyodrębnienie oraz przeniesienie posiadania
-przedmiotem zapisu nie może byd również rzecz przyszła, nawet jeśli w chwili otwarcia spadku już istnieje

2) prawa majątkowe, jeżeli są zbywalne – możliwe jest zatem dokonanie zapisu wierzytelności przysługującej

spadkodawcy (wówczas zapisobierca staje się wierzycielem)

3) wyodrębnione masy majątkowe – tj. przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne
4) użytkowanie – przedmiotem zapisu może byd ustanowienie takiego prawa na rzeczy należącej do

spadkobiercy

5) służebności – zarówno służebności gruntowe, jak i osobiste

6) Bezskutecznośd zapisu windykacyjnego  przedmiotem zapisu windykacyjnego spadkodawca może uczynid
jedynie przedmiot, który do niego należy i w stosunku do którego nie jest obciążony obowiązkiem zbycia

 jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do testatora albo testator był zobowiązany do

jego zbycia, zapis jest bezskuteczny

 analogiczny skutek występuje, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał byd obciążony

użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca zobowiązany był do jego zbycia

-z uwagi na charakter z.w. nie występuje kwestia wymagalności oraz przedawnienia roszczenia o wykonanie takiego
zapisu

-zapis windykacyjny wywołuje skutki ex lege w chwili otwarcia spadku, a zatem nie powstaje roszczenie o
jego wykonanie

3.3. POLECENIE

1) Polecenie  rozrządzenie testamentowe, które nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek
oznaczonego działania lub zaniechania bez czynienia kogokolwiek wierzycielem
-polecenie charakteryzuje się następującymi cechami:

1) jest rozrządzeniem dokonywanym w testamencie
2) obciążonym może byd spadkobierca lub zapisobierca, który zostaje zobowiązany do pewnego działania lub

zaniechania

3) brak jest wierzyciela w rozumieniu prawa zobowiązao
4) uprawnienia i obowiązki wynikające z polecenia nie są między sobą korelatywne

 w chwili otwarcia spadku powstaje stosunek prawny, w którym istnieje obowiązek określonego

zachowania się, ale z zachowania tego nie musi wynikad korzyśd dla innego podmiotu

 jeżeli nawet polecenie ma na celu uzyskanie korzyści przez jakąś osobę, to jest ona

destynatariuszem, a nie wierzycielem

5) tylko określony krąg podmiotów może żądad wypełnienia polecenia
6) celem polecenia jest dokonanie przez spadkobiercę/zapisobiercę określonej czynności

 ewentualne przysporzenie na rzecz innej osoby pozostaje bez znaczenia prawnego

7) niewykonanie polecenia nie pociąga za sobą żadnych sankcji w stosunku do obciążonego
8) polecenie może mied zarówno charakter majątkowy, jak i niemajątkowy

2) Osoba obciążona  polecenie może byd nałożone tylko na spadkobiercę/zapisobiercę (zapisobierca zwykły lub
windykacyjny)
-nieskuteczne jest obciążenie poleceniem osoby niezdolnej do dziedziczenia, a także niegodnego
-jeżeli poleceniem został obciążony zapisobiorca zwykły może on wstrzymad się z jego wykonaniem do chwili
wykonania zapisu przez spadkobiercę (analogiczna reguła ma zastosowanie do dalszego zapisobiorcy)

100

-jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis z obowiązkiem wykonania polecenia, nie chce/nie może byd
zapisobiercą, spadkobierca zostaje zwolniony z wykonania zapisu, ale powinien wykonad polecenie
-podobnie, gdy polecenie zostało nałożone na dalszego spadkobiercę

-polecenie umożliwia nałożenie obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz bliżej niesprecyzowanego podmiotu (np.
instytucja dobroczynna) lub nałożenie obowiązku niemożliwego do wyegzekwowania w drodze środków przymusu
paostwowego (np. obowiązek zachowania pamiątek rodzinnych)
3) Treśd  treśd polecenia może byd różna
-często jest to nałożenie na obciążonego obowiązku użycia w określony sposób uzyskanej wartości majątkowej, np.
ufundowanie tablicy pamiątkowej na domu, w którym spadkodawca mieszkał)
-treśd obowiązku musi zostad określona przez spadkodawcę osobiście
-nie jest dopuszczalne upoważnienie osoby trzeciej do określenia treści polecenia
-niezbędne jest również wskazanie osoby obciążonej poleceniem
4) Osoby uprawnione do żądania wykonania polecenia  wykonania polecenia mogą żądad:

a) każdy ze spadkobierców
b) wykonawca testamentu, chyba że polecenia ma wyłącznie na celu korzyd obciążonego poleceniem

-z żądaniem wykonania polecenia osoba uprawniona może wystąpid niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu, chyba
że spadkodawca wyraził odmienną wolę

3.4. WYKONAWCA TESTAMENTU

1) Powołanie wykonawcy testamentu  możliwośd ustanowienia wykonawcy testamentu wynika z art. 986 KC
-testatorowi przysługuje prawo wskazania czy wykonawca testamentu ma zarządzad:

 całym spadkiem
 zorganizowaną częścią spadku
 oznaczonym składnikiem
 przedmiotem zapisu windykacyjnego do czasu objęcia go we władanie przez zapisobiorcę windykacyjnego

-do pełnienia funkcji wykonawcy możliwe jest powołanie każdej osoby, która posiada zdolnośd do czynności
prawnych
-spadkodawca musi wyraźnie wskazad komu powierza tą funkcję
-nie jest możliwe wskazanie wykonawcy przez osobę trzecią
-wykonawcą może byd spadkobierca lub zapisobiorca
-osobie powołanej do pełnienia tej funkcji sąd wydaje odpowiednie zaświadczenie
-osoba powołana na wykonawcę może tego obowiązku nie przyjąd
-musi ona wówczas złożyd odpowiednie oświadczenie przed sądem (nie jest koniecznym podawanie powodu)
-oświadczenie powinno byd złożone przed podjęciem obowiązków przez wykonawcę
2) Prawa i obowiązki wykonawcy  zakres obowiązków wykonawcy określa sam spadkodawca:
-jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej, wykonawca testamentu powinien:

 zarządzad majątkiem spadkowym
 spłacid długi spadkowe
 wykonad zapisy zwykłe i polecenia
 wydad spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i ustawą

-wykonawca testamentu może pozywad i byd pozywanym w sprawach wynikających z zarządu spadkiem
-może on również pozywad i byd pozywanym w sprawach o długi spadkowe

-wykonawca testamentu powinien przede wszystkim zarządzad spadkiem (jego zorganizowaną częścią lub
składnikiem)

-jest on uprawniony do podejmowania czynności zwykłego zarządu oraz czynności przekraczających zwykły
zarząd
-przez czas wykonywania zarządu spadkobiercy pozbawieni są tego prawa

-w czasie sprawowania zarządu majątkiem spadkowym między spadkobiercami a wykonawcą mogą powstad różne
roszczenia

-między wykonawcą a spadkobiercami powstaje bowiem stosunek obligacyjny, do którego stosuje się
przepisy o odpłatnym zleceniu

-wykonawcy testamentu należy się wynagrodzenie oraz zwrot kosztów zarządu majątkiem spadkowym, jeżeli takie
koszty poniósł
-wynagrodzenie i koszty zalicza się do długów spadkowych
3) Wygaśnięcie praw i obowiązków  uprawnienia i obowiązki wykonawcy wygasają z chwilą wykonania przez
niego zadao określonych przez spadkodawcę lub wynikających z art. 988 §1
-gasną one również w przypadku śmierci wykonawcy oraz po zwolnieniu go przez sąd

101

3.5. INNE DYSPOZYCJE TESTAMENTOWE

-do innych dyspozycji testamentowych należą:

 wskazówki co do wychowania dzieci (np. wyboru przez nie kierunku kształcenia)
 życzenia dotyczące pogrzebu

-są to jedynie życzenia i nie nakładają one na spadkodawców obowiązków prawnych

§4. STANOWISKO PRAWNE SPADKOBIERCY

4.1. OŚWIADCZENIE O PRZYJĘCIU LUB ODRZUCENIU SPADKU

A. UWAGI OGÓLNE

1) Treśd oświadczenia  spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy prawa
-nabycie praw i obowiązków nie jest uzależnione od uprzedniego złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku
-jednak takie nabycie nie ma charakteru definitywnego
-zgodnie z art. 1012 KC spadkobierca (zapisobiorca) może:

a) przyjąd spadek wprost – bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe)
b) przyjąd spadek z dobrodziejstwem inwentarza
c) odrzucid spadek –traktowany jest on wówczas tak, jakby nie dożył spadku

2) Sytuacja Skarbu Paostwa, gminy i fundacji  gmina i SP dochodzący nie mogą odrzucid spadku dziedziczonego z
mocy ustawy
-mogą natomiast odrzucid spadek który przypada im na podstawie testamentu

-w tym przypadku sytuacja prawna gminy i SP jest taka sama jak w przypadku pozostałych spadkobierców
testamentowych

-fundacja utworzona w testamencie nie może odrzucid przypadającego jej spadku
3) Złożenie oświadczenia przez osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnych  oświadczenie o
przyjęciu lub odrzuceniu spadku może złożyd osoba mająca pełną z.d.cz.p.
-oświadczenie można złożyd osobiście lub przez pełnomocnika
-pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia musi byd pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym

-z treści pełnomocnictwa powinno wyraźnie wynikad upoważnienie do złożenia oświadczenia o przyjęciu
spadku w określony sposób lub do jego odrzucenia

-za osoby nie mające z.d.cz.p. działają ich przedstawiciele ustawowi

-na przyjęcie spadku wprost oraz odrzucenie spadku w imieniu takiej osoby niezbędna jest zgoda sądu
opiekuoczego
-brak takiej zgody pociąga za sobą nieważnośd oświadczenia złożonego przez przedstawiciela ustawowego

4) Sytuacja spadkobiercy oraz zapisobiercy windykacyjnego przed złożeniem oświadczenia  oświadczenie o
przyjęciu/odrzuceniu spadku powinno byd złożone w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się przez
spadkobiercę o tytule swego powołania
-do chwili upływu terminu i przed złożeniem oświadczenia nabycie spadku ma charakter tymczasowy
-w tym okresie charakteryzuje się ono następującymi cechami:

1) spadkobierca ponosi odpowiedzialnośd za długi spadkowe jedynie ze spadku  jego majątek osobisty

pozostaje zatem oddzielony od majątku spadkowego
-w procesie o wykonanie obowiązku należącego do długów spadkowych pozwany spadkobierca może
domagad się zawieszenia postępowania do czasu złożenia przez niego oświadczenia co do spadku lub
do momentu upływu 6-miesięcznego terminu

2) spadkobierca nie może zbyd spadku ani udziału w spadku  nie może także zbyd przedmiotu

należącego do spadu ani udziału w takim przedmiocie

3) spadkobierca nie może uzyskad postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ani poświadczenia

dziedziczenia  przesłanką konieczną postanowienia/poświadczenia jest nabycie spadku

-oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem

-w wyniku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku nabycie praw i obowiązków przez spadkobiercę staje się
definitywne (majątek spadkobiercy ulega połączeniu z majątkiem spadkowym)

B. TRANSMISJA

1) Transmisja (transmissio hereditatis)  sytuacja, w której spadkobierca umiera przed złożeniem oświadczenia co
do spadku i przed upływem terminu do złożenia takiego oświadczenia
-w takim wypadku jego spadkobiercy wstępują w jego sytuację, czyli mogą złożyd oświadczenie o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku



transmitent – zmarły spadkobierca



transmitariusz – osoba powołana do dziedziczenia po zmarłym spadkobiercy

↓

102

Spadkodawca X zmarł pozostawiając jako jedynego spadkobiercę swojego syna S. Syn S zmarł po 3
miesiącach od otwarcia spadku i pozostawił troje dzieci dziedziczących w częściach równych: A, B i C.
S jest transmitentem; A, B i C są transmitariuszami;

-regułą jest że spadkobierca wchodzi w sytuację prawną, w jakiej znajdował się spadkodawca

-niedopuszczalne jest odrzucenie spadku po transmitencie (S), a przyjęcie spadku po spadkodawcy
transmitenta (X)
-możliwa jest natomiast sytuacja odwrotna, czyli przyjęcie spadku po transmitencie (S), a odrzucenie spadku
po spadkodawcy transmitenta (X)

C. ODRZUCENIE SPADKU

1) Skutki  oświadczenie o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w
skład spadku ex tunc
-spadkobierca traktowany jest wówczas tak, jakby nie dożył otwarcia spadku

-oznacza to, że jeżeli np. syn spadkodawcy odrzuci spadek przypadający mu po ojcu, jego udział przechodzi na
jego spadkobierców (tj. wnuki spadkodawcy)
-nie jest możliwe odrzucenie spadku na korzyśd innej osoby

-odrzucenie spadku może prowadzid m.in. do:

a) zmiany powołania do spadku  jeżeli jedyny spadkobierca testamentowy odrzucił spadek, do dziedziczenia

dojdą spadkobiercy ustawowi

b) zmiany wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców  np. w drodze przyrostu
c) zmiany kręgu dochodzących do dziedziczenia  np. jeżeli istnieje spadkobierca podstawiony dojdzie on do

dziedziczenia w pierwszej kolejności, jeżeli spadkobierca główny odrzuci spadek

2) Brak możliwości przyjęcia dorozumianego  w prawie polskim nie istnieje dorozumianego przyjęcia spadku
-spadkobierca, który objął w posiadanie spadkowy i zaczął nim zarządzad, może go następnie odrzucid
-podjęcie pewnych czynności w stosunku do spadku nie jest równoznaczne z przyjęciem spadku
-jeżeli taki spadkobierca odrzucił spadek, wówczas do stosunków między nim a spadkobiercami, którzy doszli zamiast
niego do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia

-przy dokonywaniu rozliczeo między takimi osobami ma jedynie znaczenie fakt, że spadkobierca dopóki nie
odrzuci spadku, prowadzi własne sprawy

3) Bezskutecznośd oświadczenia o odrzuceniu spadku:
A. Ochrona interesów wierzycieli  odrzucenie spadku przez spadkobiercę może prowadzid do pogorszenia sytuacji
jego wierzycieli

-sytuacja taka ma miejsce, np. gdy majątek osobisty spadkobiercy obciążony jest długami, a spadek ma dużą
wartośd
-odrzucenie spadku powoduje zatem, że do jego majatku nie wchodzą przedmioty majątkowe, z których
wierzyciele mogliby egzekwowad swoje należności

-zatem, jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli , którego wierzytelnośd
istniała w chwili otwarcia spadku, może zażądad, żeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w
stosunku do niego wg przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności
B. Przesłanki istnieją następujące przesłanki uzasadniające wystąpienie z żądaniem uznania bezskuteczności
oświadczenia o odrzuceniu spadku:

1) z żądaniem może wystąpid wierzyciel tego spadkobiercy, który odrzucił spadek, dowodząc, ze wskutek tej

czynności spadkobierca dłużnik stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem
czynności

2) żądanie kierowane jest do spadkobiercy, który odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli
3) treścią żądania wierzyciela jest uznanie za bezskuteczne w stosunku do niego oświadczenia spadkobiercy o

odrzuceniu spadku

4) z żądaniem nie może wystąpid osoba, która w chwili odrzucenia spadku nie jest jeszcze wierzycielem

spadkobiercy odrzucającego spadek

C. Skutki uznanie oświadczenia spadkobiercy za bezskuteczne w stosunku do wierzyciela oznacza, że wierzyciel taki
może kierowad egzekucję do przedmiotów spadkowych, tak jakby spadek został przyjęty przez dłużnika
-wierzyciel może wystąpid z żądaniem w ciągu 6 miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz
nie później niż przed upływem 3 lat od odrzucenia spadku (są to terminy zawite)

D. TERMIN DO ZŁOŻENIA OŚWIADCZENIA

1) Skutki upływu terminu  oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może zostad złożone w terminie 6
miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania
-w braku takiego oświadczenia działa wprowadzona fikcja prawna, zgodnie z którą spadkobierca, który nie złożył
żadnego oświadczenia w ustawowym terminie jest traktowany tak, jakby przyjął spadek

103

-ustawa różnicuje w tym zakresie sytuację osób fizycznych:

 osoba posiadająca pełną z.d.cz.p. w braku oświadczenia co do spadku jest traktowana jak przyjmująca

spadek wprost (bez ograniczenia za długi spadkowe)

 pozostałe osoby traktowane są jak przyjmujące spadek z dobrodziejstwem inwentarza

-jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy,
którzy nie złożyli w terminie oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza
2) termin do złożenia oświadczenia przez transmitariusza  termin do złożenia oświadczenia przez transmitariusza
nie może się skooczyd wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku po
transmitencie
-nie jest jednak jasnym, kiedy zaczyna się bieg terminu do złożenia oświadczenia przez transmitariusza co do spadku
po spadkodawcy transmitenta:

 jeżeli transmitent dowiedział się o tytule swojego powołania przed śmiercią, w stosunku do niego zaczął już

biec termin do złożenia oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (dla transmitariusza termin ten
nie biegnie od nowa, a jedynie ulega przedłużeniu)

 jeżeli transmitent zmarł przed dowiedzeniem się o tytule swojego powołania (przed rozpoczęciem biegu

terminu do złożenia oświadczenia), dla transmitariusza bieg tego terminu rozpoczyna się w chwili, gdy
dowiedział się o tytule powołania transmitenta

E. ZAKAZ WARUNKU I TERMINU

-oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może byd złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu
-dołączenie takiego zastrzeżenia powoduje nieważnośd oświadczenia
-oświadczenie takie nie może byd również odwołane

F. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

-oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli i mają do niego zastosowanie ogólne przepisy
o czynnościach prawnych, w tym o wadach oświadczenia woli
-istnieją jednak pewne odstępstwa od ogólnych reguł zawartych w art. 82 i nast.
1) Błąd i groźba  nie pociągają za sobą nieważności bezwzględnej, a jedynie możliwośd uchylenia się od skutków
prawnych złożonego oświadczenia
-uchylenie się od skutków jest możliwe jedynie w drodze złożenia stosownego oświadczenia przed sądem
-jednocześnie spadkobierca powinien oświadczyd, czy i jak spadek przyjmuje, czy go odrzuca
-uchylenie się od skutków wadliwie złożonego oświadczenia wymaga zatwierdzenia przez sąd
-jeżeli spadkobierca pod wpływem błędu/groźby nie złożył w terminie żadnego oświadczenia, może on się uchylid od
skutków prawnych niezachowania terminu
2) Termin do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia  uprawnienie do uchylenia się od
skutków wadliwie złożonego oświadczenia wygasa po upływie 1 roku od chwili, w której:

 spadkobierca wykrył błąd
 ustał stan obawy zagrożenia

-nie jest istotne czy uchylenie się następuje po stwierdzeniu nabycia spadku, a także przed/po dokonaniu działu

G. TREŚĆ OŚWIADCZENIA

-oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierad dane określone w art. 641 §1 i 2 KPC:

1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania
2) tytuł powołania do spadku
3) treśd złożonego oświadczenia
4) wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców

ustawowych, jak również wszelkich testamentów (nawet nieważnych), oraz danych dotyczących treści i
miejsca przechowywania testamentów

-w oświadczeniu powinno się określad w jaki sposób zostaje przyjęty spadek
-oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu spadku ma charakter niepodzielny, tzn. spadkodawca nie może spadku przyjąd
częściowo lub w części odrzucid
-w tym zakresie jednak ustawa dopuszcza wyjątki:

 przyjęcie/odrzucenie udziału spadkowego może nastąpid niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia

udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu

 spadkobierca może odrzucid udział przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąd udział przypadający

mu jako spadkobiercy powołanemu

 jeżeli spadkobierca jest powołany do spadku zarówno z mocy ustawy, jak i testamentu, może spadek

odrzucid jako spadkobierca testamentowy, a przyjąd jako spadkobierca ustawowy

4.2. STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU, POŚWIADCZENIE DZIEDZICZENIA

-sąd wydaje postanowienie stwierdzające nabycie spadku na wniosek osoby mającej w tym interes

104

-do kręgu osób zainteresowanych należą:

a) spadkobiercy
b) wierzyciele spadkodawcy
c) uprawnieni do zachowku
d) zapisobiercy
e) wierzyciele spadkobiercy zapisobiorcy windykacyjnego
f) osoby, które nie roszczą sobie praw do spadku, ale są zainteresowane wykazaniem, że nie są spadkobiercami

i nie ponoszą odpowiedzialności za długi spadkowe

g) wykonawca testamentu

A. POSTĘPOWANIE

1) Postępowanie sądowe  stwierdzenie nabycia spadku oraz przedmiotu zapisu windykacyjnego następuje w
postępowaniu sądowym w trybie nieprocesowym
-uczestnikami postępowania powinny byd wszystkie osoby mogące wchodzid w rachubę jako spadkobiercy ustawowi
i testamentowi

-osoba, której praw dotyczy wynik postępowania, może wziąd udział w każdym stanie sprawy (aż do
zakooczenia postępowania w II instancji)

-w postepowaniu sąd bada z urzędu, kto jest spadkobiercą:



bada czy spadkodawca pozostawił testament



wzywa osobę, u której znajduje się testament, do jego złożenia



rozstrzyga ewentualne spory co do ważności testamentu



bada jakie składniki wchodzą w skład spadku

-sąd nie może orzec w takim postępowaniu o niegodności spadkobiercy ani od wyłączenia od dziedziczenia małżonka
na podstawie art. 940 KC
-stwierdzenie nabycia spadku powinno określad sytuację prawą danego majątku w sposób całościowy

-sąd w postanowieniu stwierdzającym nabycie spadku ma obowiązek wymienid wszystkich spadkobierców,
którzy nabyli spadek oraz określid wysokośd przypadających im udziałów
-sąd stwierdza również nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego

2) Postępowanie przed notariuszem  notariusz sporządza poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub
testamentowego z wykluczeniem sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił testament w formie szczególnej
-akt poświadczenia może zostad sporządzony, gdy spadkobiercy złożą zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia
przez notariusza
-sporządzenie aktu musi byd poprzedzone spisaniem protokołu dziedziczenia
-spisanie następuje przy udziale wszystkich osób:

 które mogą wchodzid w rachubę jako spadkobiercy ustawowi oraz testamentowi
 na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy

-na protokole dziedziczenia umieszcza się adnotację o sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia

-notariusz nie jest umocowany do podejmowania czynności zmierzających do ustalenia kręgu spadkobierców
-akt poświadczenia jest składany na podstawie oświadczeo osób uczestniczących w sporządzaniu protokołu
-niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz ma obowiązek dokonad jego wpisu
poprzez wprowadzenie, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, do rejestru aktów poświadczenia
dziedziczenia
-wpis musi byd poświadczony bezpiecznym podpisem elektronicznym

-na akcie poświadczenia umieszczana jest adnotacja o zarejestrowaniu ze wskazaniem nr wynikającego z
kolejności tego wpisu oraz precyzyjnej daty zarejestrowania

-skutki prawne uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia są tożsame ze skutkami prawomocnego postanowienia o
stwierdzeniu nabycia spadku
-nie można sporządzid aktu poświadczenia dziedziczenia, gdy podstawę dziedziczenia testamentowego stanowi
testament szczególny oraz ponadto, gdy:

1) w stosunku do spadku został już wcześniej sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia albo wydano

postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku

2) w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzaniu

nie były obecne wszystkie osoby mogące chodzid w rachubę jako spadkobiercy testamentowi lub ustawowi,
lub też osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne albo istnieją lubi istniały
testamenty, które nie zostały otwarte lub których nie otworzono

3) spadkobiercą ustawowym jest gmina lub SP

105

4) spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając takiego obywatelstwa, nie zamieszkiwał

w Polsce, albo gdy w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za
granicą

3) Termin  stwierdzenie nabycia spadku ani wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia nie może nastąpid przed
upływem 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenie o
przyjęciu/odrzuceniu spadku
-oświadczenie takie może byd złożone w toku postępowania o nabycie spadku
4) Deklaratywny charakter orzeczenia  postanowienie/akt ma charakter deklaratywny
5) Domniemania  zgodnie z art. 1025 §2 KC domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia
spadku lub akt poświadczenai dziedziczenia, jest spadkobiercą
-obalenie domniemania następuje na podstawie przepisów KPC:

 wystąpienie z wnioskiem o uchylenie postanowienia możliwe jest, gdy osoba, która uzyskała stwierdzenie

nabycia spadku, nie jest spadkobiercą albo przypada jej inny udział w spadku niż stwierdzono (w efekcie
wniosek może złożyd każdy zainteresowany; nie ma żadnego wyznaczonego terminu)

 w razie przeprowadzenia dowodu, ze spadek nabyła w całości/części inna osoba niż wskazana w

prawomocnym postanowieniu, sąd zmienia to postanowienie i stwierdza nabycie spadku zgodnie z
rzeczywistym stanem prawnym

B. SKUTKI STWIERDZENIA NABYCIA SPADKU

1) Dowód uprawnieo spadkobiercy  postanowienie/akt są dowodem, że określona osoba jest spadkobiercą lub
zapisobiorcą windykacyjnym
-dzięki takiemu postanowieniu/aktowi spadkobierca może udowodnid swoje prawa wynikające z dziedziczenia
względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, np. żądanie przez spadkobiercę
spełnienia świadczenia przez dłużnika spadkowego

-art. 1027 KC nie ma zastosowania względem roszczeo przeciwko spadkobiercy

-jeżeli osoba trzecia rości sobie prawo do spadku, niezbędne jest ustalenie kręgu spadkobierców, czyli trzeba
wszcząd postępowanie o stwierdzeniu nabycia spadku

2) Ochrona osób trzecich  art. 1028 KC wprowadza ochronę osób trzecich i jest jednocześnie wyjątkiem od zasady
nemo plus iuris
-osoba nabywająca prawo należące do spadku od osoby legitymującej się stwierdzeniem nabycia spadku albo
poświadczeniem dziedziczenia, jeżeli działa w dobrej wierze, jest chroniona

-w takim wypadku spadkobierca może dochodzid roszczeo jedynie od osoby, która dokonała takiego
rozporządzenia

-analogicznie kształtuje się sytuacja, gdy osoba trzecia nabywa przedmiot zapisu windykacyjnego od osoby
legitymującej się stosowej treści stwierdzeniem nabycia spadku lub poświadczeniem dziedziczenia
-ochrona osoby trzeciej nie działa, jeżeli nabywca pozostaje w złej wierze

-przez złą wiarę rozumie się pozytywną wiadomośd, że osoba legitymująca się stwierdzeniem nabycia spadku
nie jest spadkobiercą, a także brak takiej wiedzy, mimo że jej uzyskanie nie nastręczało trudności

4.3. OCHRONA DZIEDZICZENIA

-ochronę dziedziczenia wprowadza art. 1029 KC

-tworzy on ochronę spadkobiercy, który nie włada majątkiem spadkowym lub tylko pewnymi przedmiotami
należącymi do spadku

-spadkobiercy służy prawo żądania wydania spadku lub poszczególnych przedmiotów należących do spadku
-żądanie to kierowane jest do podmiotu, który włada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobiercą nie jest:

 do osoby władającej spadkiem, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, które następnie zostało

uchylone

 do osoby, która włada spadkiem, mimo że w ogóle nie uzyskała stwierdzenia nabycia spadku

A. ROSZCZENIE SPADKOBIERCY

1) Treśd  treścią żądania z art. 1029 KC jest wydanie spadku lub przedmiotów należących do spadku rzeczywistemu
spadkobiercy

-jest to roszczenie nieposiadającego spadkobiercy przeciwko posiadającemu rzekomemu spadkobiercy

-przesłankami umożliwiającymi wystąpienie z takim roszczeniem są:

a) tytuł spadkobiercy
b) pozbawienie władania całością spadku lub niektórymi przedmiotami należącymi do spadku
c) pozostawanie tych przedmiotów we władaniu spadkodawcy

-spadkobierca występujący o wydanie mu spadku nie ma obowiązku wykazania, ze spadkodawcy przysługiwał tytuł
prawny do określonego przedmiotu
2) Charakter prawny  roszczenie z art. 1029 nie jest roszczeniem stricte petytoryjnym

106

-roszczenie to może w pewnym zakresie konkurowad z roszczeniem windykacyjnym

-taka sytuacja może mied miejsce, jeżeli żądanie dotyczy rzeczy będących własnością spadkobiercy (wcześniej
spadkodawcy)
-w takim przypadku spadkobierca może posłużyd się wybranym roszczeniem
-w wielu przypadkach łatwiej będzie zastosowad art. 1029, ponieważ niekiedy uzyskanie dowodu
przysługującego prawa własności do rzeczy może byd utrudnione

3) Adresat  żądanie wydania spadku lub przedmiotów należących do spadku kierowane jest do osoby, która włada
przedmiotami spadkowymi jak spadkobierca
-osoba taka musi:

a) uważad się za spadkobiercę
b) władad spadkiem lub poszczególnymi rzeczami do niego należącymi

-jeżeli osoba ta opiera swoje władanie na innej podstawie niż spadkobranie, wówczas art. 1029 nie będzie miał
zastosowania
4) Przedawnienie  roszczenie z art. 1029 przedawnia się z upływem 10 lat
-termin liczy się od chwili, w której spadkobierca został pozbawiony władania spadkiem

-jeżeli spadkobierca nie władał spadkiem, termin biegnie od momentu otwarcia spadku

-jeżeli roszczenie z art. 1029 ulegnie przedawnieniu, spadkobierca może skorzystad np. z roszczenia windykacyjnego,
które nie przedawnia się względem nieruchomości

B. ROZLICZENIA MIĘDZY SPADKOBIERCĄ A WŁADAJĄCYM SPADKIEM

1) Odesłanie do art. 224 i nast. KC:

Art. 224 KC

§ 1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za
jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własnośd pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego
posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
§ 2. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o
wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę,
chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócid pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył,
jak również uiścid wartośd tych, które zużył.

Art. 225

§1 Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej
wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz
w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócid wartośd pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny
za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu
uprawnionego.

Art. 226

1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądad zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które
uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądad o tyle, o ile zwiększają wartośd rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Jednakże
gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu
powództwa o wydanie rzeczy, może on żądad zwrotu jedynie nakładów koniecznych.
§ 2. Samoistny posiadacz w złej wierze może żądad jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się
bezpodstawnie jego kosztem.

Art. 227

§ 1. Samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrad przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami
składowymi.
§ 2. Jednakże gdy połączenia dokonał samoistny posiadacz w złej wierze albo samoistny posiadacz w dobrej wierze po chwili, w której
dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, właściciel może przyłączone przedmioty zatrzymad,
zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartośd i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy.

Art. 229

§ 1. Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o
zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia
zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeo samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.

Art. 231

§ 1. Samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne
urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartośd zajętej na ten cel działki, może żądad, aby właściciel przeniósł na niego własnośd
zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem.
§ 2. Właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartośd zajętej na ten cel
działki, może żądad, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własnośd działki za odpowiednim
wynagrodzeniem.

107

-wskazane przepisy stosuje się odpowiednio, tzn. przy uwzględnieniu faktu, że nie chodzi tylko o rzeczy, ale również
o inne prawa majątkowe
-spadkobiercy będą służyd roszczenia:

a) o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku
b) o zwrot pobranych pożytków lub o zapłatę ich wartości
c) o naprawienie szkody powstałej na skutek zużycia/pogorszenia/utraty przedmiotów należących do spadku

-jednocześnie spadkobierca będzie zobowiązany do zwrotu nakładów poczynionych przez władającego spadkiem
2) Dobra wiara władającego spadkiem  dobra wiara osoby władającej spadkiem występuje, gdy, np.:

 osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych nie miała świadomości, że istnieją spadkobiercy

ustawowi wyprzedzający ją

 osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych nie wiedziała o istnieniu testamentu

-dobra wiara takiej osoby trwa do chwili, w której dowiedziała się ona o wystąpieniu przeciwko niej z roszczeniem
z art. 1029
-od tej chwili jest ona traktowana jak posiadacz samoistny, który dowiedział się o wniesieniu przeciwko niemu
powództwa windykacyjnego
3) Zakres zastosowania art. 1029 KC  przepis nie będzie miał zastosowania, jeżeli spadkobierca posiadał spadek, a
następnie go odrzucił

-rozliczenia między taką osobą a spadkobiercą będą dokonywane zgodnie z przepisami o prowadzeniu
cudzych spraw bez zlecenia

-uprawnienie z art. 1029 przysługuje osobie, w stosunku do której uchylono postanowienie o uznaniu za zmarłego

-osoba taka może żądad zwrotu majatku należącego do niej, a uważanego za spadek

4.4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPADKOBIERCÓW ZA DŁUGI SPADKOWE

A. WIADOMOŚCI OGÓLNE

1) Zakres odpowiedzialności  wejście w ogół praw i obowiązków majątkowych spadkobiercy powoduje, że
spadkobierca ponosi odpowiedzialnośd za zobowiązania, których podmiotem był spadkodawca
-ponadto wraz z otwarciem spadku powstają również inne zobowiązania określane jako długi spadkowe
2) Odpowiedzialnośd (pojęcie)  normatywna możliwośd zaspokojenia się wierzyciela z majątku dłużnika w drodze
postępowania egzekucyjnego
-odpowiedzialnośd spadkobiercy polega na tym, że wierzyciel spadkowy (wierzyciel spadkodawcy) ma możliwośd
skierowania do majątku spadkobiercy egzekucji na wypadek, gdyby spadkobierca nie spełnił dobrowolnie ciążącego
na nim obowiązku świadczenia
Odpowiedzialnośd osobista  odpowiedzialnośd spadkobiercy za długi spadkowe ma charakter odpowiedzialności
majątkowo-osobistej

-odpowiedzialnośd ta polega na tym, że jeżeli dłużnik nie wykona swojego zobowiązania, wierzyciel może poszukad
zaspokojenia na całym majątku dłużnika (obecnym i przyszłym)
-takie ujęcie odpowiedzialności pociąga za sobą następujące konsekwencje:

a) gwarancją spełnienia świadczenia jest cały majątek dłużnika
b) wierzycielowi przysługuje wybór pomiędzy przedmiotami należącymi do dłużnika oraz co do sposobu

zaspokojenia roszczeo

c) decydujące znaczenie ma przynależnośd przedmiotu do określonego majątku
d) z tytułu odpowiedzialności osobistej nie wynika dla wierzyciela żadne prawo bezpośrednie i bezwzględne,

ponieważ majątek jako całośd nigdy nie może byd przedmiotem takiego prawa

e) odpowiedzialnośd osobista może podlegad pewnym ograniczeniom

Ograniczenia odpowiedzialności osobistej  ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy mogą występowad w
dwóch postaciach:

1) odpowiedzialnośd może zostad ograniczona do pewnej masy majątkowej – w przypadku spadkobrania: do

majątku spadkowego (cum viribus hereditatis)
-wierzyciel może kierowad egzekucję jedynie do przedmiotów należących do właśnie tej masy majątkowej

2) odpowiedzialnośd ograniczona kwotowo – spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem, ale tylko w

granicach określonej wartości: do wysokości aktywów spadku (pro viribus hereditatis)

B. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZED PRZYJĘCIEM SPADKU

-spadkobierca nabywa spadek z momentem jego otwarcia, ale nie jest to nabycie definitywne, ponieważ spadek
można odrzucid
-do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialnośd za długi spadkowe tylko ze spadku

-majątek spadkowy pozostaje oddzielony od majątku osobistego spadkobiercy

-w toku postępowania wszczętego przez wierzycieli spadkowych przed przyjęciem spadku przez spadkobiercę,
pozwany może żądad zawieszenia postępowania do czasu złożenia oświadczenia co do spadku

108

-wniosek spadkobiercy musi zostad uwzględniony przez sąd

-sam wierzyciel musi uzyskad klauzulę wykonalności dla posiadanego tytułu egzekucyjnego

C. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PO PRZYJĘCIU SPADKU

-przyjęcie spadku w drodze oświadczenia woli lub w wyniku działania fikcji prawne powoduje, że nabycie spadku
traci swój tymczasowy charakter
-zmienia się także odpowiedzialnośd spadkobierców, którzy zaczynają ponosid odpowiedzialnośd za długi spadkowe
całym swoim majątkiem
1) Odpowiedzialnośd nieograniczona  przyjęcie spadku powoduje, że spadkobierca ponosi odpowiedzialnośd za
długi spadkowe całym swoim majątkiem: zarówno spadkowym, jak i osobistym bez ograniczenia
-nieograniczona odpowiedzialnośd spadkobiercy występuje w dwóch sytuacjach:

1) gdy spadkobierca złożył wyraźne oświadczenie, że przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności
2) gdy spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia co do spadku w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia

się o tytule swojego powołania (jest traktowany jak osoba, która przyjęła spadek wprost)

2) Rola zasad współżycia społecznego  ustanowienie nieograniczonej odpowiedzialności spadkobierców ma na
celu ochronę interesów wierzycieli spadkowych
-w pewnych jednak przypadkach ta nieograniczona odpowiedzialnośd może byd traktowana jak nadużycie prawa (art.
5 KC)

-zgodnie wyrokiem SN, ocena, czy wierzyciel czyni użytek ze swego prawa w stosunku do spadkobierców
dłużnika zgodnie z zasadami współżycia społecznego powinna byd dokonywana wg stanu istniejącego w
chwili realizacji przez wierzyciela przysługującego mu uprawnienia

-szczególnie niekorzystna jest sytuacja osoby, która nabyła przyjęła spadek w drodze fikcji prawnej
3) Odpowiedzialnośd ograniczona  przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza może nastąpid w drodze
złożenia wyraźnego oświadczenia przez spadkobiercę lub w drodze fikcji prawnej

-odpowiedzialnośd za długi spadkowe zostaje ograniczona kwotowo do wartości należących do majątku spadkowego
aktywów
-dla ustalenia wartości aktywów dokonuje się spisu inwentarza

-spis inwentarza sporządzany jest na wniosek lub z urzędu

-z odpowiednim wnioskiem może wystąpid osoba, która uprawdopodobni, że jest:

a) spadkobiercą
b) uprawnionym do zachowku
c) zapisobiercą

lub osoba, która jest:

d) wykonawcą testamentu
e) wierzycielem mającym pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy

-sąd wydaje z urzędu postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza, gdy:

a) złożone zostało oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
b) ustanowiono kuratora spadku

-szczegółowe zasady sporządzenia inwentarza określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 1991r.

-spadkobierca ponoszący ograniczoną odpowiedzialnośd za długi spadkowe może powoład się na ograniczenie
odpowiedzialności zarówno w toku postępowania rozpoznawczego, jak i egzekucyjnego
-granicę odpowiedzialnośd spadkobiercy wyznacza wartośd stanu czynnego wskazana w spisie inwentarza

-jeżeli po sporządzeniu inwentarza powstanie wątpliwośd, czy uwzględniono w nim wszystkie przedmioty
wchodzące w skład spadku, sąd może nakazad spadkobiercy złożenia:

a) oświadczenia, że żadnego przedmiotu spadkowego nie zataił ani nie usunął, oraz że nie podał do

spisu nieistniejących długów

b) wykazu przedmiotów spadkowych nieujawnionych w spisie inwentarza, jeżeli są mu wiadome, z

podaniem miejsca przechowywania ruchomości i dokumentów dotyczących praw majątkowych, z
wyjaśnieniem ich podstawy prawnej

c) zapewnienia, że złożone oświadczenie lub wykaz są prawidłowe i zupełne

-ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy przestaje istnied, gdy podstępnie nie podał on do inwentarza
przedmiotów należących do spadku lub podał nie istniejące długi

-podstępne działanie oznacza, że spadkobierca musi wiedzied, że dany przedmiot wchodzi w skład spadku lub
że określony dług nie istnieje (np. został już spłacony)
-działając podstępnie spadkobierca nie musi zdawad sobie sprawy ze skutków prawnych swojego działania

3) Spłata długów  ograniczona odpowiedzialnośd spadkobiercy może rodzid trudności przy jej realizacji, w
szczególności jeżeli pasywa spadkowe przewyższają aktywa spadkowe, a spadkobierca spełni niektóre świadczenia w
całości

109

-mogą tu wystąpid dwie sytuacje:

Art. 1032 §1

Spadkobierca spłacił niektóre długi
w całości, nie wiedząc o istnieniu
innych długów

-spadkobierca ponosi odpowiedzialnośd za inne długi tylko do wysokości
różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a
wartością świadczeo spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił
-odpowiedzialnośd spadkobiercy pozostaje zatem ograniczona do wysokości
wartości stanu czynnego spadku
-np. Jeżeli czynna wartośd spadku wynosi 1000zł, a znane spadkobiercy długi
wynoszą 800zł i zostały spłacone w całości, za pozostałe długi spadkobierca
ponosi odpowiedzialnośd do wysokości 200zł, niezależnie od wysokości długu

Art. 1023 §2

Spadkobierca miał świadomośd
istnienia wszystkich długów

-spadkobierca ponosi odpowiedzialnośd za te długi ponad wartośd stanu
czynnego spadku, jednakże do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je
zaspokoid, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe
-np. Jeżeli wartośd aktywów wynosi 1000zł oraz istnieją dwa długi spadkowe –
każdy po 1000zł, to spadkobierca powinien spłacid każdy z długów po 500zł.
Jeżeli spadkobierca spłacił jeden dług w pełnej kwocie, wówczas ten drugi musi
spłacid w sumie 500zł.

-żaden przepis KC nie nakłada na spadkobiercę obowiązku podejmowania działao zmierzających do ustalenia
rzeczywistego stanu zadłużenia majątku spadkowego

-spadkobierca ma obowiązek podad w inwentarzu znane mu istniejące długi

4) Ustawowe określenie granic odpowiedzialności  w pewnych sytuacjach dla zakresu odpowiedzialności
spadkobiercy za długi spadkowe bez znaczenia pozostaje treśd oświadczenia o przyjęciu spadku
-są to następujące sytuacje:

1) spadkodawca ponosił odpowiedzialnośd rzeczową za dany dług uwagi na zabezpieczenie należności

wierzyciela zastawem lub hipoteką

 ograniczenie odpowiedzialności wyłączone jest, gdy chodzi o realizację wierzytelności

zabezpieczonej hipoteką, zastawem oraz obowiązki wynikające z umowy o dożywocie

2) odpowiedzialnośd za zapisy zwykłe i polecenia, która zawsze ogranicza się do wartości stanu czynnego

spadku

3) odpowiedzialnośd za zachowek, zapisy i polecenia ciąży na spadkobiercy, który uprawniony jest do zachowku

5) Solidarna odpowiedzialnośd współspadkobierców  do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą
odpowiedzialnośd za długi spadkowe solidarnie:

 jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądad zwrotu od pozostałych spadkobierców w

częściach, które odpowiadają wysokości ich udziałów (solidarnośd bierna)

Ograniczona odpowiedzialnośd współspadkobierców  gdyby wszyscy lub niektórzy spośród współspadkobierców
przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza albo za takich są uważani, mogą pojawid się dwie odmienne sytuacje:

1) gdy wartośd długów spadkowych jest równa lub niższa
od wartości udziału przypadającego spadkobiercy, do
którego kierowane jest żądanie spełnienia świadczenia

-spadkobierca musi spełnid całe świadczenie
-przysługuje mu roszczenie regresowe w stosunku do
pozostałych spadkobierców

2) gdy wartośd długów spadkowych jest wyższa od
wartości udziału spadkowego przypadającego
adresatowi żądania

-solidarna odpowiedzialnośd spadkobiercy istnieje
jedynie w granicach wartości przysługującego mu
udziału spadku
-spadkobierca ma obowiązek spełnid świadczenie do
wysokości tej wartości
-spełnienia pozostałej części wierzyciel może żądad od
pozostałych współspadkobierców

-sytuacja współspadkobierców może również ukształtowad się w taki sposób, że tylko niektórzy spośród nich
odpowiadają za długi spadkowe w sposób ograniczony, a pozostali w sposób nieograniczony

-sytuacja powstanie, gdy jeden ze spadkobierców złoży oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem
inwentarza lub będzie za takiego uważany, a inny przyjmie spadek wprost
-jeżeli wierzyciel skieruje żądanie spełnienia świadczenia do:

 spadkobiercy odpowiadającego bez ograniczenia – musi on spełnid całe świadczenie
 spadkobiercy z ograniczona odpowiedzialnością – musi on spełnid świadczenie do wysokości jego

udziału w spadku

110

C. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZY DZIALE SPADKU

-po dokonaniu działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialnośd w stosunku do przypadających im udziałów:

 zobowiązania podzielne dzielą się miedzy współspadkobierców w stosunku do wielkości przypadających im

udziałów, tj. jeżeli spadkobierca dziedziczy ¼, odpowiada za ¼ należnego wierzycielowi świadczenia
pieniężnego

 w przypadku zobowiązania niepodzielnego, współspadkobiercy odpowiadają solidarnie

4.5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAPISOBIERCÓW WINDYKACYJNYCH ZA DŁUGI SPADKOWE

-nowe uregulowanie odpowiedzialności zapisobiorców windykacyjnych za długi spadkowe wprowadziła ustawa z
18.03.2011r.
-z.w. zostali obciążeni, podobnie jak spadkobiercy, odpowiedzialnością za długi spadkowe
-z.w. zaczęli ponosid odpowiedzialnośd za długi spadkowe wspólnie ze spadkobiercami, a nie posiłkowo (w drugiej
kolejności)
1) Zakres odpowiedzialności  nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego pociąga za sobą powstanie
odpowiedzialności za długi spadkowe
-odpowiedzialnośd ta powstaje w chwili otwarcia spadku i trwa do czasu wygaśnięcia wierzytelności
-odpowiedzialnośd obejmuje wszystkie długi spadkowe
-zapisobiorca nie może złożyd oświadczenia o przyjęciu zapisu z ograniczeniem odpowiedzialności
-zapisobiorca odpowiada solidarnie z innymi spadkobiercami i zapisobiorcami

-dopiero dział spadku powoduje ustanie odpowiedzialności solidarnej

2) Odpowiedzialnośd osobista  odpowiedzialnośd z.w. ma charakter odpowiedzialności osobistej
-zapisobiorca może ponosid również odpowiedzialnośd rzeczową, jeżeli przedmiotem zapisu windykacyjnego jest:

a) rzecz ruchoma obciążona zastawem
b) nieruchomośd obciążona hipoteką

A, ODPOWIEDZIALNOŚĆ OD OTWARCIA SPADKU DO DZIAŁU SPADKU

1) Granice odpowiedzialności  odpowiedzialnośd z.w. powstaje jednocześnie z nabyciem przedmiotu zapisu, czyli
w chwili otwarcia spadku
-od tego momentu z.w. odpowiada zarówno za zobowiązania, których podmiotem był spadkodawca oraz za długi
spadkowe powstające w chwili otwarcia spadku
-jego odpowiedzialnośd jest od początku ograniczona

-odpowiedzialnośd z.w. jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu wg stanu i cen z chwili otwarcia
spadku

-jest to zatem odpowiedzialnośd organiczona pro viribus patrimonii:

-np.:

Jeżeli zapisobiorca windykacyjny X otrzymał zapisy windykacyjne w postaci 5 samochodów: każdy wart
10 000zł. Jego odpowiedzialnośd jest ograniczona do kwoty 50 000zł. Wierzyciel może skierowad egzekucję do
majątku osobistego X, ale jedynie do kwoty 50 000zł.

2) Spłata długów  przy spłacie długów stosuje się przepisy odnośnie spadkobiercy *patrz: str. 108-109]
3) Odpowiedzialnośd solidarna  solidarnośd bierna łącząca spadkobierców i zapisobiorców wynika z art. 1034

-jeżeli jest kilku zapisobiorców, to również nimi zachodzi odpowiedzialnośd solidarna
-spełnienie świadczenia przez jeden ze współodpowiedzialnych podmiotów powoduje powstanie roszczeo
regresowych

B. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PO DZIALE SPADKU

-solidarna odpowiedzialnośd łącząca spadkobierców i zapisobiorców istnieje do chwili działu spadku
-od tego momentu wskazane podmioty ponoszą odpowiedzialnośd za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości
otrzymanych przysporzeo

§5. ZACHOWEK

5.1. OCHRONA INTERESÓW NAJBLIŻSZYCH KREWNYCH ZMARŁEGO – MOŻLIWE

UREGULOWANIA PRAWNE

-swoboda testowania może doprowadzid do sytuacji krzywdzących dla najbliższych krewnych zmarłego
-we współczesnych systemach prawnych ochrona interesów najbliższych spadkodawcy przyjmuje formę:

1) rezerwy – występuje w prawie francuskim

-przy systemie rezerwy spadek zostaje podzielony na dwie części:

a) rozrządzaną – spadkodawca może nią swobodnie rozporządzad
b) nierozrządzaną – rezerwa, do dziedziczenia której dochodzą określone osoby z kręgu najbliższych

krewnych (spadkobiercy konieczni)

Zapisobiorca odpowiada całym swoim majątkiem, jednak w granicach wyznaczonych wartością otrzymanego zapisu

111

art. 940 KC

§ 1. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca
wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie
to było uzasadnione.
§ 2. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy
orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądad każdy z pozostałych
spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu
z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześd
miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu
spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

-rozrządzenia spadkowe wykraczające poza częśd rozrządzaną ulegają stosownemu zmniejszeniu

2) zachowku – system zachowku pozwala na swobodne rozrządzanie całością majątku

-osoby najbliższe mogą w ogóle nie dojśd do dziedziczenia
-uzyskują one wówczas roszczenie pieniężne skierowane do powołanego spadkobiercy
-rozmiar tego roszczenia jest uzależniony od wielkości udziału spadkowego, jaki przypadałby danej osobie
przy dziedziczeniu ustawowym

5.2. PODMIOTY UPRAWNIONE DO ZACHOWKU

A. PODMIOTY UPRAWNIONE

-uprawnienie do zachowku wywodzone jest z bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym
-ustawa określa krąg uprawnionych węziej niż krąg spadkobierców ustawowych
-do zachowku uprawnieni są:

1) zstępni
2) małżonek
3) rodzice spadkodawcy

o ile byliby oni powołani do spadku z ustawy
Wyłączenia  uprawnienie do zachowku nie przysługuje jednak:

1) osobom, który zostały uznane za niegodne, zrzekły się dziedziczenia albo odrzuciły spadek przypadający im z

mocy ustawy (osoby te są traktowane, jakby nie
dożyły otwarcia spadku)

2) małżonkowi, który został wyłączony od

dziedziczenia w trybie 940 KC

3) osobom wydziedziczonym przez spadkodawcę

-rodzice spadkodawcy są uprawnieni do zachowku
jedynie wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił
zstępnych i jeżeli rodzice doszliby do dziedziczenia z
mocy ustawy

B. SPADKOBIERCY UPRAWNIENI DO ZACHOWKU

-uprawnionymi do zachowku mogą byd również w
niektórych sytuacjach spadkobiercy dochodzący do dziedziczenia, jeżeli ich udział w spadku nie pokrywa należnego
im zachowku

C. POWSTANIE ROSZCZENIA

-roszczenie takie powstaje, jeżeli uprawiony nie otrzymał należnego zachowku w postaci uczynionej przez
spadkodawcę:

a) darowizny
b) powołania do spadku
c) ustanowienia zapisu (zwykłego lub windykacyjnego)

-w konsekwencji:

 na poczet należnego zachowku zalicza się otrzymaną przez uprawnionego darowiznę
 jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek

również darowiznę oraz zapis windykacyjny uczynione na rzecz wstępnego osoby uprawnionej

 jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy na należny mu zachowek zalicza się poniesione

przez spadkodawcę koszty utrzymania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te
przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku

5.3 ZOBOWIĄZANI Z TYTUŁU ZACHOWKU

A, SPADKOBIERCY

-zobowiązanymi do zapłaty zachowku w pierwszej kolejności są spadkobiercy powołani do dziedziczenia (w praktyce
spadkobiercy testamentowi)

-jeżeli spadkobiercy ci są uprawnieni do zachowku, ich odpowiedzialnośd ogranicza się tylko do wysokości
nadwyżki przekraczającej ich własny zachowek

↓

Spadkodawca pozostawił dwóch synów: A i B. W testamencie do dziedziczenia powołał jedynie syna A. Obaj
synowie są pełnoletni i zdolni do pracy. Wysokośd majątku spadkowego wynosi 1300zł, a wartośd darowizn
podlegających doliczeniu wynosi 2700zł. Substrat zachowku wynosi: 1300 + 2700 = 4000zł. Zachowek należny
każdemu z uprawnionych to 1000zł (4000 x ½ x ½ = 1000zł). A otrzymał spadek o wartości 1300zł i odpowiada
w granicach nadwyżki przekraczającej własny zachowek, a więc jego odpowiedzialnośd jest ograniczona do
300zł (1300 – 1000zł)

112

B. OSOBY, NA RZECZ KTÓRYCH ZOSTAŁY UCZYNIONE ZAPISY WINDYKACYJNE

1) Zasada ogólna  uprawniony do zachowku powinien otrzymad należną mu kwotę przede wszystkim od
spadkobiercy
-jeżeli nie jest to możliwe, wówczas obowiązanym do zaspokojenia roszczenia o zachowek staje się osoba, na której
rzecz został dokonany zapis windykacyjny

-odpowiedzialnośd osoby, która otrzymała z.w. za zachowek jest ograniczona do wartości wzbogacenia będącego
skutkiem zapisu windykacyjnego

 jeżeli osoba, na rzecz której został sporządzony z.w. sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona

odpowiedzialnośd jedynie w granicach nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek

↓



Osoba X otrzymała zapis windykacyjny, którego wartośd w chwili otwarcia spadku wynosiła 100zł.
Wartośd ta z biegiem czasu malała i w chwili, gdy uprawniony do zachowku Y wystąpił z roszczeniem o
zachowek wynosiła 60 zł. Ta właśnie suma wyznacza granicę odpowiedzialności osoby X.



Osoba X, będąca uprawnioną do zachowku wraz z osobą Y, otrzymała zapis windykacyjny, którego
wartośd wynosiła 100zł. Zachowek należny X wynosi również 100zł. Osoba taka nie ponosi
odpowiedzialności za zachowek należny osobie Y. Jeżeli jednak zachowek wynosiłby 80zł, to X musiała by
zapłacid Y 20zł.

2) Odpowiedzialnośd kilku osób otrzymujących zapisy windykacyjne  spadkodawca może uczynid więcej niż jeden
zapis windykacyjny
-w takim przypadku wszyscy z.w. ponosza odpowiedzialnośd solidarną

-spełnienie świadczenia przez jedną z tych osób prowadzi do powstania roszczeo regresowych

-rozliczenia następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych zapisów

↓

Zapisy windykacyjne otrzymały osoby: A o wartości 30zł, B o wartości 60zł i C o wartości 30 zł. Wartośd ich
zapisów pozostaje względem siebie w stosunku: 1 -2 -1; Osoba A spełniła na rzecz uprawnionego do
zachowku świadczenie o wartości 30zł. A może się domagad zatem od B – 15zł (1/2), od C – 7,5zł (1/4)

3) Upoważnienie przemienne (facultas alternativa)  osoba, na rzecz której spadkodawca uczynił zapis
windykacyjny może zwolnid się od obowiązku zapłaty zachowku przez wydanie przedmiotu zapisu

C. OBDAROWANI

1) Zasada ogólna  jeżeli uprawniony nie może otrzymad od spadkobiercy lub osoby, na rzecz której uczyniony
został zapis windykacyjny należnego mu zachowku, może zażądad od osoby, która otrzymała od spadkodawcy
darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku
-jednakże obdarowany jest zobowiązany do zapłaty powyższej sumy jedynie w granicach wzbogacenia będącego
skutkiem darowizny
-jeżeli sam obdarowany jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialnośd względem innych uprawnionych
tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek
2) Zróżnicowana sytuacja obdarowanych  obdarowanych zobowiązanych do zapłaty zachowku można podzielid na
2 grupy:

1) obdarowani, na rzecz których darowizna została dokonana przed mniej niż 10 laty oraz istnieje względem

nich wzbogacenie będące skutkiem dokonanej darowizny – rozmiar tego wzbogacenia wyznacza granice
odpowiedzialności obdarowanego
-decydujące znaczenie dla oceny istniejącego wzbogacenia ma chwila wystąpienia przez uprawnionego do
zachowku z żądaniem jego zapłaty

2) obdarowani, będący jednocześnie uprawnionymi do zachowku- odpowiadają oni niezależnie od tego, jak

dawno otrzymali darowiznę
-darowizna taka podlega doliczeniu do spadku

3) Odpowiedzialnośd kilku obdarowanych  jeżeli spadkodawca dokonał kilku darowizn, za zachowek odpowiadają
wszyscy obdarowani
-odpowiedzialnośd nie jest solidarna, lecz uzależniona od tego w jakim czasie darowizna została dokonana
-w pierwszej kolejności odpowiada obdarowany najpóźniej, a w ostatniej kolejności (tylko wtedy, gdy uprawniony nie
może otrzymad zachowku) obdarowany najwcześniej
4) Upoważnienie przemienne (facultas alternativa)  obdarowany, niezależnie od tego, czy jest/nie jest
uprawniony do zachowku, może zwolnid się od ciążącego na nim obowiązku, wydając uprawnionemu przedmiot
darowizny

Zapisobiorca windykacyjny odpowiada za zachowek posiłkowo

113

5.4. WYSOKOŚĆ ZACHOWKU

A. UDZIAŁ STANOWIĄCY PODSTAWĘ OBLICZENIA ZACHOWKU

-ustawa traktuje w sposób uprzywilejowany, jeżeli jest trwale niezdolny do pracy lub w przypadku zstępnych – jeżeli
jest małoletni
-ustalenie wysokości należnego zachowku wymaga określenia udziału spadkowego stanowiącego podstawę
obliczenia zachowku

-udział ten wyraża się odpowiednim ułamkiem, a przy obliczaniu bierze się pod uwagę także spadkobierców
niegodnych i tych, którzy odrzucili spadek
-nie uwzględnia się natomiast spadkobierców wydziedziczonych i tych, którzy zrzekli się dziedziczenia

-kolejnym zabiegiem jest ustalenie, czy uprawniony jest pełnoletni i zdolny do pracy:

 jeżeli jest pełnoletni i zdolny do pracy to udział spadkowy mnoży się przez ½
 jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jeżeli zstępny jest małoletni to udział spadkowy mnoży

się przez 2/3

B. WYSOKOŚĆ ZACHOWKU

-na substrat zachowku składa się czysta wartośd spadku powiększona o wartośd podlegających doliczeniu darowizn
oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę

-nie bierze się pod uwagę zapisów zwykłych oraz poleceo, chociaż stanowią one długi spadkowe

C. DOLICZANIE DAROWIZN ORAZ ZAPISÓW WINDYKACYJNYCH

1) Zasada  doliczanie darowizn do wartości spadku następuje wg jednolitych zasad, niezależnie od tego, kto jest
uprawniony do zachowku

-doliczeniu podlegają, poza wyjątkami wskazanymi w art. 994 KC, wszystkie darowizny
-nie jest istotne to, czy przedmiot darowizny istnieje oraz to, czy znajduje się on dalej w majątku
obdarowanego
-wartośd dokonanych przysporzeo ustala się wg cen z chwili ustalania zachowku

-analogicznie dokonuje się doliczenia zapisów windykacyjnych

+ jeżeli uprawnionym do zachowku nie jest dziecko, lecz dalszy zstępny spadkodawcy (wnuk, prawnuk) na
należny mu zachowek dolicza się także zapis windykacyjny i darowiznę dokonane na rzecz jego wstępnego
+jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy zalicza mu się do zachowku koszty wychowania
oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym
środowisku

2) Wyłączenia  zgodnie z art. 994 KC nie podlegają doliczeniu:

1) drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte, niezależnie od tego, kiedy i na czyją rzecz

zostały dokonane (np. prezenty z okazji urodzin)

2) darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku przed

więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku

3) jeżeli zachowek obliczany jest dla zstępnego, darowizny dokonane w czasie, gdy spadkodawca nie miał

jeszcze zstępnych, chyba że uczyniono to na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego

4) darowizny dokonane przed zawarciem małżeostwa, jeżeli zachowek obliczany jest dla małżonka

5.5. SZCZEGÓŁOWE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE ZACHOWKU

A. ODPOWIEDZIALNOŚĆ UPRAWNIONEGO DO ZACHOWKU

1) Za zachowek  odpowiedzialnośd uprawnionego do zachowku powołanego do dziedziczenia za zapłatę zachowku
należnego innej osobie ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek
2) Za zapisy zwykłe i polecenia  jeżeli uprawniony do zachowku powołany jest do dziedziczenia, ponosi on
odpowiedzialnośd za zapisy zwykłe i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartośd udziału
spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku

B. ZMNIEJSZENIE ZAPISÓW ZWYKŁYCH I POLECEŃ

1) Uprzywilejowanie zachowku  zachowek jest uprzywilejowany w stosunku do zapisów zwykłych i poleceo
-spadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądad stosunkowego zmniejszenia
zapisów zwykłych i poleceo

Roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę sumy pieniężnej, wysokością odpowiadającej
wartości połowy lub dwóch trzecich udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy
dziedziczeniu ustawowym

ZACHOWEK = SUBSTRAT ZACHOWKU x UDZIAŁ SPADKU x 1/2 LUB 2/3

114

-zmniejszenie to następuje w stosunku do wartości poszczególnych zapisów i poleceo, chyba że co innego
wynika z treści testamentu

2) Sposób zmniejszenia  sposób zmniejszenia zapisów i poleceo może zostad określony w testamencie
-jeżeli spadkodawca nie zawarł jednak w testamencie wskazówek w tym względzie, zapisy i polecenia zostają
zmniejszone w stosunku do ich wartości:

 najprostszym sposobem jest ustalenie proporcji pomiędzy wartością majątku spadkowego z wyłączeniem

zapisu a zapisem

3) Dalszy zapis i polecenie  w razie zmniejszenia zapisu zwykłego obciążonego dalszym zapisem/poleceniem,
dalszy zapis/polecenie podlega również stosunkowemu zmniejszeniu
4) Uprawniony do zachowku  spadkobierca zobowiązany do zaspokojenia roszczenia o zachowek będący sam
uprawnionym do zachowku podlega jeszcze dalej idącej ochronie:

 spadkobierca taki może żądad zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceo w takim stopniu, aby pozostał mu

jego własny zachowek

-chronionym jest również zapisobiorca uprawniony do zachowku:

 uczyniony na jego rzecz zapis zwykły ulega zmniejszeniu tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego

własny zachowek

 może on również żądad zmniejszenia zapisu i polecenia majątkowego tak, aby pozostał mu własny zachowek

5) Rzecz niepodzielna jako przedmiot zapisu  jeżeli przedmiotem zapisu zwykłego jest przedmiot niepodzielny to
nie można zmniejszyd fizycznie zapisu
-zapisobierca może żądad wówczas wykonania zapisu w całości, ale ma obowiązek uiścid odpowiednią sumę
pieniężną

C. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ O ZACHOWEK

1) Przy dziedziczeniu testamentowym  roszczenie o zachowek podlega przedawnieniu w terminie 5 lat od dnia
ogłoszenia testamentu, czyli:

 daty otwarcia i ogłoszenia testamentu umieszczona na nim
 data umieszczona w protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządzonym przez dokonującego tego

notariusza

2) Przy dziedziczeniu ustawowym  KC nie określa terminu w jakim przedawniają się roszczenia w tym przypadku
-stosuje się tu analogię i przyjmuje termin 5 lat od dnia otwarcia spadku
3) Charakter prawny terminu  termin przedawnienia się roszczeo o zachowek jest terminem zawitym
-termin przedawnienia biegnie z chwilą ogłoszenia testamentu
-przerwanie biegu terminu może nastąpid przez wniesienie powództwa przeciwko spadkobiercy testamentowemu o
zachowek

D, DZIEDZICZENIE ROSZCZENIA O ZACHOWEK

-roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy
spadkobierca ten należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy

§6. WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU SPADKOWEGO I DZIAŁ MAJĄTKU

6.1. WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU SPADKOWEGO

A. SYTUACJA PRAWNA WSPÓŁSPADKOBIERCÓW

1) Stosowanie przepisów o współwłasności ułamkowej  jeżeli do dziedziczenia dochodzi więcej niż jedna osoba,
wówczas osoby te są współspadkobiercami (współuprawnionymi)
-aż do chwili działu spadku istnieje pomiędzy nimi wspólnośd, do której stosuje się przepisy o współwłasności w
częściach ułamkowych, chyba że co innego wynika z przepisów zawartych w Tytule VIII Księgi czwartej KC
-w odniesieniu do rzeczy zachodzi współwłasnośd, a w odniesieniu do praw zachodzi współuprawnienie
2) Współposiadanie i współkorzystania  każdy ze współspadkobierców jest uprawniony do współposiadania
przedmiotów należących do spadku oraz współkorzystania z nich w takim zakresie, w jakim da się to pogodzid z
uprawnieniami innych współspadkobierców

 uprawnienie to zostaje ograniczone jeżeli w testamencie zostaje powołany wykonawca testamentu lub jeżeli

zostaje powołany kurator spadku nieobjętego

-dla prawidłowego wykonania zarządu niezbędne jest posiadanie majątku
-nie będą miały zastosowania następujące przepisy dotyczące współwłasności:

 nie stosuje się domniemana, że wielkości udziałów spadkobierców są równe
 spadkobierca może rozporządzad tylko za zgodą pozostałych współspadkobierców
 wyjście ze wspólności nie podlega przepisom o zniesieniu współwłasności

3) Ochrona praw współspadkobierców  w razie naruszenia praw współspadkobierców do współposiadania i
współkorzystania z rzeczy wspólnej każdemu uprawnionemu służą środki ochrony przewidziane w przepisach
regulujących współwłasnośd w częściach ułamkowych

115

B. ZBYCIE UDZIAŁU W PRZEDMIOCIE NALEŻĄCYM DO SPADKU

-od chwili przyjęcia spadku każdy ze współspadkobierców może swobodnie, tzn. bez zgody współspadkobierców
rozrządzad swoim udziałem w spadku

-nie może on jednak rozporządzad udziałem w konkretnym przedmiocie należącym do spadku

-przesłanką skuteczności takiego rozporządzenia jest bowiem zgoda pozostałych współspadkobierców

-zgoda ta może zostad zastąpiona decyzją sądu

-zgoda powinna może byd wyrażona:

 przed dokonaniem rozrządzenia
 jednocześnie z takim rozrządzeniem
 ex post ze skutkiem wstecznym

-jeżeli wymagana jest przez prawo szczególna forma, decyzja musi byd wyrażona właśnie w tej formie

-dokonanie rozporządzenia bez zgody współspadkobierców nie pociąga za sobą nieważności rozporządzenia

-taka czynnośd może zostad uznana za bezskuteczną

-bezskutecznośd zachodzi wówczas, gdy rozporządzenie narusza uprawnienia innych współspadkobierców

-zbycie udziału w przedmiocie należącym do spadku nie wpływa na sytuację majątku spadkowego jako całości

-nadal istnieje wspólnośd między współspadkobiercami, która może ustad jedynie w wyniku dokonania działu

6.2. DZIAŁ SPADKU

A. OGÓLNE ZASADY DZIAŁU SPADKU

1) Tymczasowy charakter wspólności  wspólnośd powstająca w wyniku dziedziczenia ma charakter przejściowy,
tymczasowy
-ustawa nie określa terminu w jakim powinien nastąpid dział spadku
-przynajmniej jeden ze współspadkobierców powinien wystąpid z żądaniem dokonania działu
2) Istota działu spadku  dział spadku polega na tym, że po ustaleniu wartości całego majątku określa się wielkośd
sched poszczególnych spadkobierców
3) Skutki działu  dział spadku wywołuje skutki w sferze prawnej i w sferze faktycznej:

Skutki w sferze prawnej

Skutki w sferze faktycznej

 poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi

podmiotami praw majątkowych objętych dotychczas
wspólnością

 każdy ze współspadkobierców odpowiada za długi

spadkowe samodzielnie, w stosunku do wielkości
przypadającego mu udziału

 podział fizyczny masy majątkowej

4) Sposoby podziału  dział spadku może byd dokonany:

a) w drodze umowy – umowny dział spadku jest możliwy wówczas, gdy wszyscy współspadkobiercy są zgodni

co do konieczności i sposobu jego dokonania

b) w postępowaniu nieprocesowym przed sądem (także polubownym) – dział zostaje dokonany w przypadku

sporu między stronami

-przedmiotem działu spadku są jedynie aktywa spadkowe

-podział pasywów pomiędzy współspadkobierców stanowi konsekwencję podziału aktywów

B. UMOWNY DZIAŁ SPADKU

1) Zgodna wola spadkobierców  dokonanie umownego podziału spadku jest możliwe wówczas, gdy wszyscy
współspadkobiercy są zgodni co do konieczności, formy i sposobu dokonania działu

 musi dojśd do porozumienia co do wysokości oraz sposoby zapłaty ewentualnych spłat i dopłat

2) Strony umowy  stronami zawartej umowy muszą byd wszyscy współspadkobiercy
-jeżeli spadkobierca zbył przypadający mu w spadku udział/jego częśd, wówczas stroną umowy jest również nabywca
tego udziału/jego części
3) Forma umowy  umowa o dział spadku może byd zawarta w formie dowolnej, także ustnej, o ile ustawa nie
wymaga zachowania formy szczególnej
-forma szczególna jest wymagana np. przy dziale nieruchomości – umowa w formie aktu notarialnego
4) Treśd umowy  sposób i warunki dokonania działu określają same strony umowy działowej
-spadkobiercy nie mogą określid swoich udziałów w sposób odmienny niż wynika to z testamentu lub ustawy
-spadkobiercy mogą ograniczyd dział tylko do części spadku, jeżeli taka jest ich wola
5) Zaliczenie darowizn oraz zapisów windykacyjnych  w umowie działowej powinny zostad rozstrzygnięte
wszystkie kwestie związane z działem majątku spadkowego

116

-strony powinny zatem dokonad zaliczenia:

a) darowizn
b) zapisów windykacyjnych
c) udziałów w spadkowym gospodarstwie rolnym na poczet udziałów w całości spadku

6) Wady oświadczenia woli  do umowy o dział spadku mają zastosowanie przepisy ogólne dotyczące wad
oświadczenia woli
-odrębnie został uregulowany jedynie błąd

-uchylenie się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu może nastąpid
tylko wtedy, gdy błąd dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy

C. SĄDOWY DZIAŁ SPADKU

-legitymowanym do złożenia wniosku wszczynającego postępowanie jest każdy ze współspadkobierców oraz
nabywca udziału w spadku

-wierzyciel spadkobiercy może wystąpid z takim wnioskiem, jeżeli dokonał zajęcia praw spadkowych swego
dłużnika w drodze egzekucji

-prawo do wystąpienia z wnioskiem o dział spadku nie jest ograniczone żadnym terminem

-każdy uprawniony może wystąpid z takim wnioskiem w każdym momencie

-w toku postępowania sądowego w pierwszej kolejności dokonuje się ustalenia składu i wartości spadku

-dla ustalenia stanu majątku spadkowego decydujące znaczenie ma chwila otwarcia spadku, natomiast dla
ustalenia wartości poszczególnych przedmiotów –chwila dokonywania działu

-postępowanie działowe powinno prowadzid przede wszystkim do rozstrzygnięcia kwestii spornych między
współspadkobiercami
-po ustaleniu składu i wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku spadkowego sąd wybiera sposób
podziału tego majątku:

a) podział fizyczny – polega na tym, że poszczególne przedmioty zostają podzielone fizycznie i przyznane

poszczególnym spadkobiercom
-w ramach tego podziału jest możliwe również ustalenie dopłat, jeżeli wartośd przyznanych części nie
odpowiada wielkości udziałów spadkobierców
-ponadto możliwe jest również przyznanie pewnych przedmiotów w całości jednemu lub tylko niektórym ze
spadkobierców (zostają oni zazwyczaj obciążeni obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych)

b) podział cywilny – przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a uzyskana suma podzielana między

współspadkobierców w stosunku do wielkości przysługujących im udziałów
-jeżeli przedmiotem spadku jest jeden niepodzielny przedmiot można go również przyznad jednemu ze
współspadkobierców z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych

-w toku postępowania sąd dokonuje oceny, który z powyższych sposobów podziału wybrad w konkretnych
okolicznościach

-jeżeli jednak uczestnicy postępowania wskazują zgodnie sposób podziału, sąd jest związany takim
wnioskiem, chyba że podział taki jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub naruszałby on
uzasadniony interes osób uprawnionych
-najczęściej sąd wybiera podział fizyczny spadku

-sąd może również ustalid spłaty lub dopłaty

-sąd określa także sposób i termin ich uiszczenia oraz sposób i termin uiszczenia odsetek

-możliwe jest również rozłożenie spłat/dopłat na raty

-w toku postępowania działem powinien zostad objęty cały majątek spadkodawcy

-jedynie z ważnych powodów podział taki może zostad ograniczony do części spadku

-jeżeli dział nie objął całego majątku spadkowego, niezbędne staje się dokonani e działu uzupełniającego

-koniecznośd taka wystąpi w 3 sytuacjach:

a) gdy spadkobiercy dokonali umownego działu co do części spadku
b) gdy sąd dokonał działu częściowego
c) gdy sąd, nie ograniczając działu do części spadku, nie objął postanowieniem całego majątku

wchodzącego w skład spadku (np. gdy dopiero po dokonaniu działu ujawniono, że w skład spadku
wchodziły przedmioty nieobjęte działem)

D. ZALICZANIE DAROWIZN ORAZ ZAPISÓW WINDYKACYJNYCH

-instytucja zaliczania darowizn oraz zapisów windykacyjnych występuje w prawie spadkowych w dwóch sytuacjach:

a) przy ustalaniu substratu zachowku
b) przy dokonywaniu działu spadku

-obowiązek zaliczania zapisów windykacyjnych został wprowadzony ustawą z 18.03.2011r.

117

-zapisy windykacyjne, podobnie jak darowizny dokonane przez spadkodawcę, mogą prowadzid do
nieuzasadnionego różnicowania sytuacji dzieci oraz małżonka spadkodawcy

1) Wola spadkodawcy  istnienie obowiązku zaliczania darowizn/zapisów windykacyjnych uzależnione jest od woli
spadkodawcy, który może określoną szczodrobliwośd zwolnid z obowiązku zaliczenia
-zwolnienie może odnosid się do wszystkich lub tylko niektórych poczynionych darowizn/zapisów windykacyjnych
-zwolnienie takie może zostad dokonane wyraźnie w:

a) umowie darowizny
b) testamencie

2) Skutki zaliczenia  zaliczenie darowizny/z.w. wpływa jedynie na ustalenie, jakie przedmioty wejdą w skład schedy

-wielkośd darowizny/z.w. pozostaje bez wpływu na udział danego spadkobiercy oraz na odpowiedzialnośd za długi
spadkowe
-zaliczanie sched spadkowych może następowad tylko przy dziale spadku
3) Osoby zobowiązane do zaliczenia  krąg osób zobowiązanych do dokonania zaliczenia otrzymanych darowizn
oraz z.w. wskazuje art. 1039 KC:

1) dzieci spadkodawcy
2) dalsi zstępni
3) małżonek, ale tylko wtedy, gdy małżonek taki dziedziczy w zbiegu ze zstępnymi spadkodawcy

4) Darowizny podlegające zaliczeniu  zaliczeniu podlegają wszystkie darowizny, o ile nie zostały zwolnione z tego
obowiązku przez spadkodawcę poza drobnymi darowiznami zwyczajowo w danych stosunkach przyjętymi
-zaliczeniu podlegają tylko darowizny dokonane za życia spadkodawcy
-obowiązek zaliczenia odnosi się do wszystkich z.w.
5) Zagadnienia szczegółowe  zaliczanie darowizn oraz z.w. stanowi czynnośd rachunkową, tzn. że zobowiązany do
zaliczenia nie ma obowiązku fizycznego zwrócenia przedmiotu darowizny lub z.w. do majątku spadkowego
Sposób zliczania:

1) wartośd darowizn i z.w. doliczana jest do spadku lub do udziału spadku, który podlega podziałowi
2) po ustaleniu w ten sposób wartości majątku spadkowego oblicza się schedę spadkową dla każdego ze

współspadkobierców obowiązanych do zaliczenia

3) na poczet schedy każdego z takich spadkobierców zalicza się wartośd otrzymanej przez niego darowizny lub

zapisu windykacyjnego

↓

Wartośd majątku spadkowego wynosi 600zł. Do dziedziczenia powołanych zostało 3 synów: A, B i C.
Wcześniej A otrzymał darowiznę – 200zł, B – 100zł, a C nie otrzymał nic. Po doliczeniu darowizn wartośd
spadku wynosi 900zł (600+200+100); Schedy wszystkich spadkobierców wynoszą po 300zł. Po zaliczeniu
otrzymanych darowizn wartośd sched wyniesie: A – 100zł (300-200), B – 200zł (300-100), C – 300zł

6) Chwila określająca wartośd darowizny i zapisu windykacyjnego  wartośd przedmiotu darowizny oblicza się wg
stanu z chwili jej dokonania przy zastosowaniu cen z chwili działu spadku

-przy zaliczaniu na schedę nie uwzględnia się jednak pożytków, jeżeli przedmiot darowizny takie pożytki
przynosi

-wartośd przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się wg stanu z chwili otwarcia spadku, a wg cen z chwili działu
spadku
7) Wartośd darowizny wyższa od schedy spadkowej  jeżeli wartośd darowizny/z.w przekracza wartośd schedy
spadkowej, spadkobierca nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki
-w takim wypadku nie uwzględnia się przy dziale spadku darowizny/z.w. ani spadkobiercy zobowiązanego do
zaliczenia, np. :

Do dziedziczenia spadku wartego 600zł dochodzi troje dzieci spadkodawcy. A otrzymała darowiznę równą
także 600zł. Wartośd majątku podlegającego spadkowi wynosi wówczas 1200zł, czyli schedy poszczególnych
spadkobierców wynoszą po 400zł. Darowizna A przewyższa wartośd jej schedy, a zatem darowizna oraz A
zostają pominięte przy dokonywaniu działu



wartośd dzielonego spadku wynosi 600zł, a schedy

spadkobierców wynoszą 300zł (600/2).

8) Koszty wychowania i kształcenia  przepisy o zaliczaniu darowizn na schedę spadkową stosuje się również
odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia
ogólnego i zawodowego, o ile koszty przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku

E. SKUTKI DZIAŁU SPADKU

1) Ustanie wspólności  dział spadku rodzi określone skutki materialnoprawne:

 ustaje wspólnośd istniejąca między współspadkobiercami
 każdy ze współspadkobierców staje się wyłącznym podmiotem praw, które przypadły mu w drodze działu
 własnośd rzeczy wchodzących w skład spadku przechodzi na tych spadkobierców, którym zostały przyznane

118

-jeżeli w przyszłości dojdzie do uchylenia/zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku spowoduje to, że
dział został dokonany niezgodnie z przepisami ustawy (np. niezgodnie z porządkiem dziedziczenia)

-zainteresowany będzie mógł żądad wznowienia postępowania bądź też domagad uznania się działu za
bezskuteczny

2) Rękojmia za wady  może się zdarzyd, że przedmioty przypadające poszczególnym spadkobiercom obciążone są
wadami
-w związku z tym po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i
prawne wg przepisów o rękojmi na sprzedaży
-rękojmia może zostad wyłączona na podstawie umowy zawartej pomiędzy spadkobiercami

§7. UMOWY DOTYCZĄCE SPADKU

7.1. ZAGADNIENIA OGÓLNE

Umowy dotyczące spadku  pojęciem tym objęte są dwie zasadnicze kategorie umów:

a) umowy o spadek po osobie żyjącej  przedmiotem takich umów jest przyszły spadek
b) umowy, których przedmiotem jest spadek już otwarty lub udział w takim spadku

-prawo polskie wprowadza jako zasadę zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej

-zakaz ten odnosi się zarówno do przyszłego spadku przypadającego na podstawie umowy, jak i testamentu
-zakaz rozciąga się również na umowy, w których treści zawarty jest warunek, że strona zostanie powołana
do dziedziczenia po określonej osobie

-zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej odnosi się do następujących umów:

1) zawieranych między przypuszczalnymi spadkobiercami osoby żyjącej, gdy ich treśd obejmuje np.

rozporządzenia przyszłymi prawami lub dokonanie podziału przyszłego spadku

2) zawieranych między przypuszczalnymi spadkobiercami a osobami trzecimi, gdy ich przedmiotem są elementy

przyszłego spadku

3) zawieranych między przypuszczalnymi spadkodawcą i spadkobiercą, w których spadkodawca powołuje do

dziedziczenia drugą stronę umowy

-jedynym wyjątkiem od zasady jest możliwośd zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego

7.2. UMOWA O ZBYCIE SPADKU LUB UDZIAŁU W SPADKU

-prawo dopuszcza zawarcie umowy, której przedmiotem jest całośd lub częśd spadku, a także całośd lub częśd udziału
spadkowego

-częśd spadku/udziału spadkowego musi byd wyrażona w ułamku

-zbycie spadku/udziału w spadku pociąga za sobą przejście na nabywcę ogółu praw i obowiązków spadkobiercy
(sukcesja generalna)
-umowa jest umową o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzajcym)

A. ELEMENTY UMOWY

1) Forma  dla ważności umowy o zbycie spadku/udziału wymagane jest zachowanie formy aktu notarialnego
-to samo dotyczy umowy przenoszącej spadek/udział, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego
uprzednio zobowiązania do zbycia spadku
-niezachowanie formy powoduje nieważnośd rozporządzenia
2) Strony  umowa o zbycie spadku/udziału może byd zawarta miedzy:

 spadkobiercami
 spadkobiercą a osobą trzecią

-zawarcie umowy musi byd poprzedzone złożeniem przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku lub musi
upłynąd 6-miesieczny termin
3) Przedmiot  przedmiotem umowy może byd:

a) cały majątek spadkowy, gdy do dziedziczenia doszła jedna osoba
b) ułamkowa częśd spadku, gdy jedyny spadkobierca wyraża wolę zbycia części majątku
c) udział w spadku, gdy zbywca jest jednym ze współspadkobierców
d) częśd ułamkowa udziału w spadku, gdy współspadkobierca wyraża wolę przeniesienia na nabywcę jedynie

części przypadającego mu udziału

-przedmiotem umowy są prawa majątkowe wchodzące w skład spadku

-długi spadkowe nie stanowią przedmiotu umowy

-zbywca i nabywca odpowiadają za długi solidarnie

-zbycie spadku/udziału może nastąpid odpłatnie lub pod tytułem darmym

-może przybrad formę sprzedaży, zamiany, darowizny

B. SKUTKI

1) Sytuacja nabywcy  podstawowym skutkiem zawarcia umowy jest wstąpienie nabywcy w prawa i obowiązki
spadkobiercy:

119

 nabywca jest uprawniony do podejmowania działao, które mógł podejmowad spadkobierca
 może on wystąpid z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku
 może wystąpid z wnioskiem o dokonanie działu spadku
 staje się on podmiotem obowiązków związanych z dziedziczeniem

2) Powiększenie się udziału spadkowego zbywcy  w przypadku przyrostu spowodowanego, np. odrzuceniem
spadku przez współspadkobiercę pojawia się kwestia, czy nabywca udziału również uzyskuje korzyści
-kwestię rozstrzyga umowa zawarta między spadkobiercą a nabywcą:

 jeżeli strony przedmiotem umowy uczyniły udział spadkowy zbywcy bez określania go ułamkiem, nabywcy

przypadnie zwiększony udział

 jeżeli strony określiły udział w formie ułamka, wówczas to spadkobierca otrzyma udział objęty przyrostem

3) Rozliczenie między zbywcą a nabywcą  przedmiotem umowy jest masa majątkowa traktowana jako całośd
-o jej składzie decyduje chwila otwarcia spadku
-w związku z tym zachodzi potrzeba dokonania rozliczeo pomiędzy zbywcą i nabywcą, gdy w okresie pomiędzy
otwarciem spadku a zawarciem umowy doszło do zmian w składzie majątku, np. zbycie przez spadkobiercę
niektórych przedmiotów spadku
4) Surogacja  zbywca spadku jest zobowiązany do wydania tego, co wskutek zbycia/utraty/uszkodzenia
przedmiotów należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych przedmiotów albo jako naprawienie szkody

-np. zbywca ma obowiązek wypłacid nabywcy kwotę, którą uzyskał jako odszkodowanie

-jeżeli zbycie spadku było odpłatne, wówczas zbywca zobowiązany jest także do wyrównania ubytku wartości
powstałego przez zużycie lub rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami należącymi do spadku
-jeżeli nie zostało zrealizowane roszczenie odszkodowawcze, zbywca powinien przenieśd to roszczenie na nabywcę
spadku (zasada surogacji)
5) Zwrot nakładów i wydatków  spadkobierca zbywający spadek ma prawo domagad się od nabywcy zwrotu
nakładów i wydatków poczynionych na spadek, np. zwrotu kosztów remontu domu
-rozliczenia te dotyczą wyłącznie zdarzeo mających miejsce w okresie od otwarcia spadku do momentu jego zbycia
-jest to regulacja o charakterze dyspozytywnym i strony mogą uregulowad kwestię zwrotu kosztów/nakładów w
sposób odmienny w drodze umowy
6) Rękojmia za wady  w razie zbycia spadku spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady
fizyczne i prawne poszczególnych przedmiotów należących do spadku, ponieważ przedmiotem zbycia nie są
konkretne przedmioty a cała masa spadkowa
-spadkobierca może jednak ponieśd odpowiedzialnośd za wady prawne całej masy majątkowej, np. jeżeli zbywca w
ogóle nie jest spadkobiercą; jeżeli jego udział jest mniejszy niż określono w umowie
7) Przejście korzyści i ciężarów  korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również
niebezpieczeostwo ich przypadkowej utraty Kub uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o
zbyciu, chyba że umowa stanowi inaczej
8) Odpowiedzialnośd za długi  zbycie spadku nie zwalnia spadkobiercy od odpowiedzialności za długi spadkowe
-nabywca spadku staje się współdłużnikiem solidarnym wraz z innymi spadkobiercami
-nabywca zawsze odpowiada w sposób ograniczony za zapisy zwykłe i polecenia

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron