ELŻBIETA WIELGOŁASKA
KATARZYNA NIEDRYGOŚ
AGNIESZKA PIETRZAK

ETYKA- SZTUKA ŻYCIA

Program nauczania (kształcenia) etyki w klasach I-III gimnazjum

2

Autorki składają najserdeczniejsze podziękowania

pani dr Dorocie Probuckiej

za cenną pomoc w tworzeniu programu nauczania etyki w gimnazjum.

3

„Uczy się ludzi wszystkiego innego, tylko nie tego, jak być ludźmi”

B.Pascal

AUTORKI O PROGRAMIE

„ETYKA-SZTUKA ŻYCIA”

Inspiracją do napisania programu nauczania etyki w gimnazjum były dla nas osobiste

zainteresowania tą dziedziną ludzkiego życia, która w założeniach reformy oświaty może stać
się integralnym przedmiotem nauczania w szkołach ponadpodstawowych.

W społeczeństwie demokratycznym szczególnie dostrzega się potrzebę kształtowania

w młodym pokoleniu właściwych postaw i umiejętności dokonywania wyboru wartości nie
tylko w oparciu o dobra konsumpcyjne. Niejednokrotnie realizowałyśmy te cele na lekcjach
języka polskiego. Reforma oświaty i związane z nią zmiany w sposobie awansu zawodowego
nauczyciela zachęciły nas do podniesienia kwalifikacji zawodowych poprzez zdobycie
uprawnień do nauczania dodatkowego przedmiotu. Wybrałyśmy etykę i ukończyłyśmy studia
podyplomowe w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie zatytułowane „Wiedza
filozoficzno- etyczna”. Własne przemyślenia, obserwacja życia gimnazjalistów, wieloletnia
praktyka w roli wychowawcy klasowego, chęć prowadzenia zajęć z zakresu etyki jako sztuki
życia skłoniły nas do napisania programu nauczania.

Dodatkowym atutem twórczym było poznanie przez nas różnych środowisk życia

ludzkiego. Jedna z nas pracuje w mieście w szkole- molochu, dwie koleżanki uczą w małych
wiejskich gimnazjach. Wymiana doświadczeń zawodowych dała w efekcie ciekawe
i inspirujące wnioski, którymi chcemy podzielić się z innymi pedagogami, którzy posługiwać
się będą naszym programem nauczania. Próbę realizacji niektórych zagadnień podjęłyśmy
same na lekcjach wychowawczych , a w niniejszej broszurze publikujemy konspekty tych
zajęć.

Życzymy powodzenia !

Elżbieta Wielgołaska

Katarzyna Niedrygoś

Agnieszka Pietrzak

JAK KORZYSTAĆ Z PROGRAMU

Program nauczania etyki w klasach 1-3 gimnazjum powstał w oparciu

4

o komplementarną zasadę chronologii historycznej, co daje uczniowi szansę zbudowania
całościowego obrazu świata oraz dokonania refleksji nad ewolucją w pojmowaniu wartości
i samej ludzkiej natury.

W klasie pierwszej poznaje on problematykę etyczną starożytności i średniowiecza,

w drugiej czasów nowożytnych aż do drugiej połowy XIXw., a w trzeciej zagadnienia XX
wieku aż do czasów w których żyjemy. Rozpoczynając naukę tego nie znanego sobie
przedmiotu uczeń powinien zapoznać się z podstawową terminologią z zakresu etyki
i systematycznie ją uzupełniać o pojęcia adekwatne do poszczególnych epok historii rozwoju
myśli ludzkiej, aby móc posługiwać się nimi. Proponujemy zwrócenie uwagi w procesie
dydaktycznym na terminy umieszczone w trzeciej kolumnie tabeli TREŚCI KSZTAŁCENIA.
Ich rozumienie stanowi istotny element w rozwoju intelektualnym ucznia i w kształtowaniu
własnego światopoglądu.

Każda z epok kultury stanowi osobny moduł składający się z:

- kodeksów etycznych- rozumianych tutaj jako zbiorów praw ustanowionych

przez Boga, bogów, władców, społeczności , spisanych w świętych księgach
bądź innych dokumentach o charakterze normatywnym,

- wzorców osobowych, etyków, szkół życia- oferujących idee życia

szczęśliwego względnie doskonałego, zawierających przykłady poszukiwań
sensu życia właściwych danej epoce, propagowanych ideałów postępowania,
postacie mędrców głoszących te ideały wśród społeczności,

- problemów moralnych konfrontowanych każdorazowo ze współczesnością-

wybrane przez nas problemy chociaż stanowiły kluczowe zagadnienia danej
epoki, ale mają charakter uniwersalny.

Zajęcia umieszczone w kontekście historycznym są uzupełnione w każdym roku nauki

o dodatkowy moduł traktujący o problemach etyki współczesnej. W klasie pierwszej to
ekologia, w drugiej etyka zawodowa, w trzeciej polityczna.

Bardzo istotny wymóg treści programowych stanowi praca z tekstem źródłowym

filozoficznym bądź literackim oraz innym tekstem kultury, która kształci umiejętności
konieczne do egzaminu gimnazjalnego określone przez standardy egzaminacyjne. Nam
autorkom programu- polonistkom z wieloletnią praktyką- szczególnie bliskie są lektury
będące podstawą rozważań etycznych. Niejednokrotnie prowadzone przez nas lekcje przy
zainteresowaniu nastolatków przeradzały się w żywiołowe dyskusje dotykające problemów
moralnych. Dlatego wybrałyśmy te najbardziej odpowiednie utwory literackie i proponujemy
ich analizę podając kierunek pracy. Wybór był zgodny z treściami kształcenia realizowanymi
w danej klasie. Odpowiednio przygotowane i prowadzone lekcje etyki będą wsparciem dla
całego bloku humanistycznego. Praca z tekstem źródłowym- bliższa może historykom -jest
także niezbędnym elementem programu nauczania.

Ilość godzin przeznaczonych na dane zagadnienie jest dowolna, powinna być

dostosowana do potrzeb zespołu uczniów, a przede wszystkim do ich zainteresowań. Niektóre
treści można łączyć w bloki, inne traktować bardziej szczegółowo i poświęcać im więcej
czasu. Zalecana jest współpraca z nauczycielami języka polskiego, historii i wiedzy
obywatelskiej oraz korelacja treści w zakresie wymienionych przedmiotów nauczania. Bardzo
ważne jest zwracanie uwagi na bieżące problemy młodzieży i próby sprostania im,
korzystanie z programu w sposób twórczy po uprzednim zapoznaniu się z całością.

Wśród treści kształcenia kursywą zostały wyodrębnione treści wykraczające poza

podstawę programową (zagadnienia, tematy, terminologia). Tematy, do których opracowano
konspekty zostały podkreślone.

5

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych
i gimnazjów- przedmiot etyka w gimnazjum (Dz.U.14/1999)

Cele edukacyjne:

1. Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności

moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych.

2. Rozpoznanie podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji.
3. Podjęcie odpowiedzialności za siebie i innych oraz za dokonywane wybory moralne.

Zadania nauczyciela i szkoły:

1. Uświadamianie ważnych problemów moralnych i sposobów ich rozwiązywania.
2. Ukazywania znaczenia zasad moralnych dla rozwoju osobistego człowieka,

kształtowania się relacji pomiędzy ludźmi oraz życia społecznego, gospodarczego i
politycznego.

3. Ułatwianie nawiązywania więzi z własną rodziną, krajem oraz jego kulturą,

umożliwiających rzeczywiste otwieranie się na różnorodność kultur w otaczającym
świecie.

4. Umożliwienie rozwijania umiejętności prezentacji własnego stanowiska w dialogu z

innymi i demokratycznego współdecydowania.

Treści:

2. Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka.
3. Rola i znaczenie sumienia w ocenie moralnej i dla wewnętrznego rozwoju człowieka.
4. Samowychowanie jako droga rozwoju.
5. Główne problemy współczesnej etyki.
6. Człowiek wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci.
7. Moralność a religia, wiedza i polityka.
8. Wskazania moralne religii chrześcijańskiej.
9. Wskazania moralne w innych religiach świata.
10. Moralne aspekty stosunku człowieka do świata przyrody.
11. Praca i jej wartość dla człowieka, znaczenie etyki zawodowej.

Osiągnięcia:

1. Dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii.
2. Rozstrzyganie wątpliwości i problemów moralnych zgodnie z przyjętą hierarchią

wartości i dobrem wspólnym.

3. Stosowanie zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem

społecznym i przyrodniczym.

6

SZCZEGÓŁOWE CELE WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA

Program nauczania etyki w gimnazjum zatytułowany „Etyka- sztuka życia” powstał

w oparciu o podstawę programową dla tego poziomu kształcenia i realizuje cele ogólne
w niej zawarte:
1. Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności
moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych.
2. Rozpoznanie podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji.
3. Podjęcie odpowiedzialności za siebie i innych oraz za dokonywane wybory moralne.

Zasady konstrukcji niniejszego programu nauczania, propozycje tematyczne,

wskazówki dotyczące wprowadzania pojęć z zakresu etyki są wyznacznikami osiągnięcia
następujących celów szczegółowych, które decydują o indywidualności naszego
programu:

1. Uświadamianie istnienia norm moralnych będących fundamentem kultury.
2.

Uświadamianie chronologii historycznej w rozwoju myśli ludzkiej na temat

moralności i odpowiedzialności.

3.

Zdobywanie wiedzy na temat podstawowych pojęć etycznych, wzorców

moralnych, nazwisk etyków i systemów etycznych w poszczególnych epokach
historycznych.

4.

Poznawanie i zgłębianie wskazań moralnych zawartych w chrześcijaństwie i

innych religiach świata.

5.

Ukazywanie znaczenia zasad moralnych dla rozwoju człowieka w wymiarze

jednostkowym wspólnotowym, gospodarczym i politycznym.

6.

Uświadamianie doniosłości fundamentalnych kwestii egzystencji ludzkiej:

narodzin, życia, cierpienia i śmierci.

7.

Zdobywanie umiejętności definiowania wartości moralnych.

8.

Poznawanie hierarchii wartości obowiązującej w rodzimej kulturze.

9.

Kształcenie umiejętności rezygnacji z niższych wartości na rzecz wartości

wyższych.

10.

Poznawanie różnorodnych motywacji do działań etycznych.

11. Poznawanie etapów rozwoju życia moralnego.
12. Kształcenie umiejętności dokonywania ocen moralnych.
13. Kształtowanie więzi międzyludzkich, integrowanie zespołu klasowego.
14. Wdrażanie do samodoskonalenia się.
15. Kształcenie umiejętności formułowania własnych poglądów i przedstawiania ich na

forum publicznym: umiejętności właściwego argumentowania i poprawnego
wypowiadania się, umiejętność asertywnego zachowania się, umiejętności
rozwiązywania sytuacji konfliktowych.

16. Poznawanie najważniejszych problemów moralnych współczesności i kształcenie

umiejętności dyskutowania o nich i dokonywania refleksji nad nimi .

17.

Rozbudzanie wrażliwości na los i cierpienie innych istot żywych.

18.

Kształtowanie wśród uczniów postaw obserwatora, odkrywcy i twórcy.

19.

Wdrażanie do aktywności w działaniach prospołecznych.

20. Wskazywanie możliwości samokształcenia z wykorzystaniem różnorodnych

źródeł wiedzy.

7

TREŚCI KSZTAŁCENIA

KLASA PIERWSZA

( 2 godziny tygodniowo)

Moduł

Treści kształcenia ( podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość
terminologii i umiejętność
posługiwania się nią w
wypowiedziach

Wprowadzenie do
przedmiotu

Zakres etyki jako filozofii praktycznej.
Działy etyki (normatywna, opisowa, metaetyka).
Podstawowe pojęcia etyczne (etyka a moralność).
Człowiek a świat wartości (odkrywca, twórca czy
współtwórca).
Człowiek a zasady moralne.
Zestaw zasad typowych dla kultury europejskiej.
Czy są zasady uniwersalne?

Motywacje do działań etycznych.


Etapy rozwoju życia moralnego.

etyka, moralność, kodeks
wartość, hierarchia wartości,
wartościowanie, godność,
wzorzec osobowy,
refleksja, samoocena
zakaz, nakaz, wolność, prywatność,
geneza zasad moralnych,
formalizm, utylitaryzm, miłość
bliźniego, umowa społeczna,
samodoskonalenie,
amoralność, współodczuwanie

Epoka człowieka
pięknego i mądrego
(starożytność)

1.KODEKSY ETYCZNE I PRAWNE

( ustanowione przez Boga lub bogów, władców lub
społeczności, spisane
w „świętych” księgach lub kodeksach)

Kodeks Hammurabiego
Egipska Księga Umarłych
Stary Testament- Dekalog (judaizm)
Buddyjskie Dobre Prawo
Hinduska dharma .
Rzymskie Prawo XII tablic
Nowy Testament- Kazanie na górze,
Mat5, 38-48 (chrześcijaństwo)

2.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA

Mojżesz przekaziciel prawa Bożego.
Racjonalizm etyczny Sokratesa.
Cnota wymagająca wyrzeczeń- cynicy.
Przyjemność jako dobro naczelne- cyrenaicy.
Idealny świat Platona.


Urzeczywistnianie cnót drogą samodoskonalenia-
Arystoteles.

Epikurejska idea życia szczęśliwego.

Wzorzec mędrca w stoicyzmie.

dyrektywa moralna
kryteria oceny moralnej
przykazanie
ahinsa

norma moralna
norma pozytywna
norma negatywna




dekalog
dzielność moralna
cnota
hedonizm
idea, idealizm, triada wartości:
dobra, piękna, prawdy

zasada „złotego środka”,
perfekcjonizm

epikureizm, ataraksja, czwórmian
leczniczy
stoicyzm, apatia, cztery cnoty
stoickie: sprawiedliwość,
roztropność, umiarkowanie,

8

Wychowanie spartańskie a demokracja ateńska.

Nauczanie Jezusa z Nazaretu.

Cztery szlachetne prawdy Buddy.
Humanitaryzm i wierność obyczajom- Konfucjusz.

3.ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI
W KONFRONTACJI
ZE WSPÓŁCZESNOŚCIĄ

Dążenie do doskonałości.
Czym jest wolność? W jakim sensie człowiek jest
istota wolną?

Szczęście- dar natury czy rezultat wysiłku?
Akty przemocy- barbarzyństwo, igrzyska,
niewolnictwo.
Stosunek starożytnych myślicieli do śmierci.
Prawo jednostki do decydowania
o życiu i śmierci.

rozumność
kalos- agatos

miłość do siebie, do bliźniego,
do nieprzyjaciół
nirwana
etykieta





doskonałość, samoocena
fatum, determinizm, indeterminizm

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Platon: Obrona Sokratesa, Państwo, Uczta
Arystoteles: Etyka nikomachejska

Seneka: Listy moralne do Lucyliusza

Stary Testament:
Księga Wyjścia- wędrówka do ziemi obiecanej,
dekalog
Księga Hioba
Księga Przysłów.
Sofokles „Antygona”
obraz P.Breugla „Upadek Ikara”

Rozprawianie o dzielności, miłości i pięknie.
Cel życia. Cnoty moralne i intelektualne.
Przyjaźń jako główny cel życia moralnego.
Życie szczęśliwe to życie zgodne z naturą człowieka.


Nowy porządek rzeczy ustanowiony
na Synaju.
Dlaczego sprawiedliwy cierpi?
Jak zdobyć mądrość?
Konflikt tragiczny.

Moduł

Treści kształcenia ( podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość
terminologii i umiejętność
posługiwania się nią w
wypowiedziach

Epoka człowieka
walecznego
i pokornego
(średniowiecze)

1.KODEKSY ETYCZNE I PRAWNE

Ewangelie- miłość bliźniego i nieprzyjaciół
Listy Apostolskie
Edykt Mediolański
Reguły życia zakonnego w chrześcijańskiej
Europie.
Koran- pięć filarów islamu
Talmud- przemyślenia mędrców żydowskich


2.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA

empatia, altruizm, miłosierdzie
encyklika
edykt
reguła
islam, muzułmanin, dżihad
Tora, szalom, oczyszczenie,
koszerny, szabat, synagoga,
bożnica



teocentryzm, iluminizm,

9

Bóg najwyższym dobrem- etyka
św. Augustyna.

Kodeks moralny zgodny z prawem naturalnym-
św. Tomasz.
Skrajna pobożność- asceza.
Franciszkańska miłość i dobroć dla wszystkich
czujących.
Średniowieczne wzorce świętego, rycerza
i władcy.
Prawa i obowiązki w hierarchii feudalnej
Równość wszystkich ludzi w świetle nauki
Mahometa.
Mędrcy żydowscy w średniowieczu-
- Mojżesz Majmonides, Abraham Ibn Ezr

3.ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI
W KONFRONTACJI
ZE WSPÓŁCZESNOŚCIĄ

Dążenie do poznania prawdy o dobru.
Pytanie o naturę zła. Czym jest zło?
Wojna sprawiedliwa kontra wojna niesprawiedliwa.
Czy wojna może być religijnie uświęcona?
Akty przemocy- tortury, kara śmierci.
Tolerancja i fanatyzm religijny.
Średniowieczny stosunek do kobiet.
Pozytywne dziedzictwo etyki średniowiecznej.

woluntaryzm etyczny, łaska




asceza, asceta
franciszkanizm

honor, kanonizacja

wasal, senior


credo, cadyk,








fanatyzm
innowierca

inkwizycja, klątwa,
dyskryminacja, kult
odpowiedzialność, życie duchowe,
dobra wola

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Nowy Testament
Mat 5, 38-48, hymn o miłości
przypowieść o miłosiernym Samarytaninie,
opowieść o kobiecie cudzołożnej
Legenda o św. Aleksym oraz K.Iłłakowiczówna
„Opowieść małżonki świętego Aleksego”
Pieśń o Rolandzie

Życie wartościowe. Uczymy się kochać.
Aktywność w altruizmie.
Wejrzenie w siebie, „Kto jest bez grzechu...”.
Czy świętość to asceza?

Honorowa przegrana?

10

Moduł

Treści kształcenia ( podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość
terminologii i umiejętność
posługiwania się nią w
wypowiedziach

W przyjaźni
z naturą i sobą
samym ( problemy
etyki ekologicznej)

Człowiek jako istota biologiczna.
Człowiek na tle świata przyrody, władca czy dobry
gospodarz?
Troska o zachowanie równowagi środowiska.
Prawa zwierząt.
Ingerowanie w materiał genetyczny gatunków.
Odkrywanie tajemnicy życia.

antropocentryzm, holizm,
biocentryzm
głęboka ekologia, płytka ekologia
bioetyka, eugenika

transgenika
klonowanie

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

J.Tuwim „Kwiaty polskie”- rozdział pierwszy
„ i wy warszawskie psy, w dniu kary...”itd.
A.Huxley „Nowy wspaniały świat”(fragmenty)

Ludzie ludziom i zwierzętom zgotowali ten los...

Utopia czy antyutopia?

TREŚCI KSZTAŁCENIA

KLASA DRUGA

(2 godziny tygodniowo)

Moduł

Treści kształcenia (podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość
terminologii i umiejętność
posługiwania się nią
w wypowiedziach

Epoka
człowieka
wszechstron-
nego
(renesans)

1.KODEKSY ETYCZNE I PRAWNE

Tezy Marcina Lutra, Duży i Mały katechizm
Jan Kalwin – Nauka religii chrześcijańskiej
Katechizm Rakowski


2.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA

Renesans świeckiego uprawiania etyki
„Sztuka życia” Michaela de Montaigne.

Wierność sumieniu- sposób życia Tomasza Moore
Etyka protestancka Marcina Lutra i Jana Kalwina


Zasady moralne jako zespół środków wiodących
do celu- Niccolo Machiawelli
Etos wszechstronnego człowieka renesansu.
Człowiek „poczciwy” czyli zacny- szlachcic,
ziemianin, dworzanin.

luteranizm
kalwinizm
arianizm






sceptycyzm, niezależność od namięt-
ności, umiar, porządkująca natura
utopia
reformacja, protestantyzm, zawód-
-powołanie, purytanizm,
predestynacja
makiawelizm, cnota etyczna a cnota
polityczna, sceptycyzm moralny
humanizm, antropocentryzm

11

Renesansowy kult piękna- proporcje ludzkiego
ciała.

3.ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI
W KONFRONTACJI
ZE WSPÓŁCZESNOŚCIĄ

Idea człowieka zharmonizowanego z naturą.
Gdzie szukać prawdy o Bogu?
Wolność w polityce i w życiu codziennym.

Wolność dla nauki i filozofii. Prawo do
swobodnego wyciągania wniosków z doświadczeń
i obserwacji jako warunek rozwoju nauki.
Początki kolonializm.

harmonia, kanon










indukcja, dedukcja


tolerancja

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Erazm z Rotterdamu „Adagia”

Erazm z Rotterdamu „Zbożna biesiada”
Tomasz Morre „Utopia”
Michael de Montaigne „Próby”
Andrzej Frycz Modrzewski „O poprawie
Rzeczypospolitej” (z ks. II „O wojnie”)
Simon Bolivar „List z Jamajki”.

Jan Kochanowski „Pieśni”
Jan Kochanowski „Fraszki”
Wacław Potocki „Natura wszystkim jednaka”
Michał Anioł, Leonardo da Vinci. Dzieła.

Dyskusja nad wartościami,
wady i niedomagania społeczne.

Rola kobiety w społeczeństwie renesansowym.


Wojna sprawiedliwa i niesprawiedliwa.
Kolonializm- powrót niewolnictwa.

Ideały człowieka renesansu.

Równość ludzi wobec Boga, natury, śmierci.
Renesansowy kult piękna.

Moduł

Treści kształcenia (podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość
terminologii i umiejętność
posługiwania się nią
w wypowiedziach

Epoka
człowieka
zagubionego
(barok)

1.KODEKSY ETYCZNE I PRAWNE

Bulla Leona X – Exurge Domine
Dogmaty trydenckie
Indeks Ksiąg Zakazanych
Liberum veto

2.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA

Wielkość i nicość człowieka. Próba wydobycia się
z dramatycznej opozycji wiary i rozumu- Blaise
Pascal.

„Natura człowieka” okiełznana przez państwo
i prawo- Tomasz Hobbes.

bulla
dogmat
indeks






metafizyka, ascetyzm


natura człowieka, egoizm, umowa
społeczna,
konstruktywne współżycie

12

3.ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI
W KONFRONTACJI
ZE WSPÓŁCZESNOŚCIĄ

Refleksja moralna.
Człowiek wobec siły miłości, cierpienia i śmierci.

refleksja

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Blaise Pascal „Myśli”
Jędrzej Kitowicz „Opis obyczajów i zwyczajów za
panowania Augusta III”
Jan Chryzostom Pasek „Pamiętniki”

Interpretacja dowolnych
fragmentów

Moduł

Treści kształcenia (podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość
terminologii i umiejętność
posługiwania się nią
w wypowiedziach

Epoka
człowieka
wolnego
i rozumnego
(oświecenie)

1.KODEKSY ETYCZNE I PRAWNE

Karta Praw – do Konstytucji Stanów
Zjednoczonych
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
Konstytucja 3 Maja

2.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA

Myślenie najszlachetniejszym znamieniem
człowieczeństwa. Świadomość siebie- Kartezjusz.
Prawo tworzone dla dobra publicznego- John
Locke.
Perfekcjonizm, kult rozumu i humanitaryzm-
Wolter, Diderot.
Sympatia i wzajemna życzliwość jako naturalne
sojuszniczki szczęścia ogółu- David Hume.
„Zdrowy egoizm” i poszukiwanie szczęścia
gwarancją harmonii między jednostką
a społeczeństwem- Paul Henry Holbach.
Idealizacja prostoty i dobroci człowieka
pierwotnego- Jan Jakub Rousseau.
Zasady moralne Immanuela Kanta.


„Wiedza o jedności łącząca umysł z całą Naturą”-
Baruch Spinoza.

3.ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI
W KONFRONTACJI
ZE WSPÓŁCZESNOŚCIĄ

konstytucja

deklaracja





intelekt,

tabula rasa, suwerenność, dobro
publiczne
sprawiedliwość, perfekcjonizm,
humanitaryzm
sympatia, życzliwość

eudajmonizm, hedonizm


sentymentalizm, cywilizacja, postęp,

nakaz, obowiązek, powinność,
imperatyw kategoryczny,

determinizm, relatywizm

13

Samodzielność myślenia, krytycyzm
i samokrytycyzm.
Wolność, równość, braterstwo, tolerancja,
opieranie się uciskowi, swoboda słowa i prasy –
naturalnymi prawami człowieka.
Co jest egoizmem, a co nim nie jest?

cenzura

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Wolter „Traktat o tolerancji”
(„O tolerancji powszechnej”)
Immanuel Kant „Uzasadnienie metafizyki moralności”

Jan Jakub Rousseau „Umowa społeczna”

Jan Jakub Rousseau „Emil czyli o wychowaniu”
Piotr Skarga „Kazania”

Prawo człowieka do poszanowania jego poglądów.

Czym jest prawo moralne?
Człowiek – istota wolna.
Cywilizacja i jej aspekty – zagrożenie czy
dobrodziejstwo człowieka?
Sposoby wychowywania dzieci i młodzieży.
Wolność ojczyzny wartością, przed którą musi ustąpić
dobro jednostki.

Moduł

Treści kształcenia (podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość
terminologii i umiejętność
posługiwania się nią
w wypowiedziach

Epoka
człowieka
samotnego
(romantyzm)

1.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA

Człowiek wobec konieczności historii i wymogów
„ducha świata”- Georg Hegel.

Pesymizm światopoglądowy Artura Shopenhauera.


Etos romantycznego bojownika o wolność.

Romantyczny kochanek.


3.ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI
W KONFRONTACJI
ZE WSPÓŁCZESNOŚCIĄ

Samotny bojownik w obronie wartości.
Wartość romantycznej miłości
Wolność ojczyzny- dobrem najwyższym.
Bunt prowadzący do rewolucji.

teologia dziejów, idealizm
ewolucyjny, uniwersalizm, dialektyka

sceptycyzm, pesymizm, kontemplacja,
popęd, wola, tragizm egzystencji,

patriotyzm,indywidualizm,
mesjanizm,
romantyzm, tragizm








wallenrodyzm
rewolucja

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Adam Mickiewicz „Konrad Wallenrod”

Petrarka „Sonety”
William Szekspir „Romeo i Julia”

Wolność ojczyzny wartością, przed którą musi ustąpić
dobro jednostki. Czy cel usprawiedliwia czyny?

Miłość siłą niszczącą czy budującą?

14

Emily Bronte „Wichrowe wzgórza”
Friedrich Schiller „O wdzięku i godności”

Miłość jako jedyne wolne uczucie.

Moduł

Treści kształcenia (podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość
terminologii i umiejętność
posługiwania się nią
w wypowiedziach

W zgodzie ze
statusem
zawodowym
(problemy etyki
zawodowej)

Czym jest uczciwość zawodowa?

Co to znaczy: dobry nauczyciel?
Czy sprzedać i kupić można wszystko?
Dozwolone sposoby korzystania z czyjejś myśli
twórczej.
Lekarz: zawód czy powołanie?
Aktor – profesja pełna kontrowersji.

Czy można wystąpić przeciw własnym
przekonaniom? Trudny zawód prawnika.
Zasady etyczne dziennikarza.

etyka zawodowa, sfera roszczeń
i uprawnień
sprawiedliwość

plagiat, prawa autorskie

powołanie, społecznikostwo

korupcja

prywatność, osoba publiczna,
autoryzacja

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Peter Weir „Stowarzyszenie Umarłych Poetów”. (film)
Andrzej Wajda. „Wszystko na sprzedaż”. (film)

Co to znaczy - dobry nauczyciel?
Aktor – profesja pełna kontrowersji.

TREŚCI KSZTAŁCENIA

KLASA TRZECIA

( 2 godziny tygodniowo )

Moduł

Treści kształcenia (podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość terminologii
i umiejętność posługiwania się nią w
wypowiedziach

Epoka
postępowych
inteligentów
(pozytywizm)

1.KODEKSY ETYCZNE I PRAWNE:

Poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych z
lat1865-1870

2.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA:

Stadia egzystencji według Sorena Kirkegaarda.
Duchowy rozwój ludzkości i jednostki od fazy
teologicznej do pozytywnej- August Comte
Zasada użyteczności jako kryterium wartości
moralnej postępowania człowieka- Jeremy
Bentham.
Przyjemności duchowe jako dobro wyższego rzędu-
John Stuart Mill.
„Ludzka istota przyrodnicza” według Karola
Marksa.

stadium estetyczne, etyczne, religijne
faza teologiczna, metafizyczna, naukowa
czyli pozytywna, pozytywizm
rachunek hedoniczny użyteczności


utylitaryzm

materializm dialektyczny, socjalizm

15

Prawidłowości biologiczne tożsame z nakazami
moralnymi- Herbert Spencer.

3. ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI
W KONFRONTACJI
ZE WSPÓŁCZESNOŚCIĄ
Nauka jedyną drogą prowadzącą do poznania
prawdy.
Czym jest prawda naukowa?
„Praca u podstaw” czyli oświecanie najuboższych
i leczenie „organizmu narodowego.”
Antysemityzm.
Niewolnictwo.
Walka kobiet o swoje prawa.

hedonizm, ewolucja, ewolucjonizm,
naturalizm









dyskryminacja,

feminizm

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

J. S. Mill: „ Utylitaryzm”, „O wolności”, „Poddaństwo
kobiet”.
Abraham..Lincoln: „Uwagi o niewolnictwie”
Federick..Douglass: „O położeniu Murzynów
po wojnie secesyjnej”
Bolesław Prus: „Kroniki tygodniowe”,
„ Kamizelka”, „Emancypantki”
Eliza Orzeszkowa: „Dobra pani”,
Eliza Orzeszkowa: „Mendel Gdański”
Stefan Żeromski: „Siłaczka”, „Ludzie bezdomni”

Co słuszne dla jednego, słuszne dla innego.
Wartość moralna czynów.
Interpretacja fragmentów.


Zagrożenie dekadentyzmem i filozofią niemiecką.
Wartości chrześcijańskie.

Skąd się bierze antysemityzm?
Wybory na miarę życia.

Moduł

Treści kształcenia (podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość terminologii
i umiejętność posługiwania się nią w
wypowiedziach

Epoka
artystów,
arystokratów
ducha (Młoda
Europa)

1.KODEKSY ETYCZNE I PRAWNE:
Katechizm rewolucjonisty.

2.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA:

Mnożenie dobra jako zadanie moralne- Franz
Brentano.
Moralność silnych i słabych. Przewartościowanie
wszystkich wartości. Fryderyk Nietzsche.

Dwie formy moralności- zamknięta i otwarta- Henri
Bergson.
Miłość, która odsłania na świat wartości- Max
Scheler.

3.ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI
W KONFRONTACJI
ZE WSPÓŁCZESNOŚCIĄ:

Ucieczka artysty przed światem.

rewolucja




nieodparte poczucie słuszności
aksjologia
nadczłowiek, witalność, nihilizm,
moralność panów, moralność
niewolników
intuicja, instynkt, intelekt

wartość, aprioryzm etyczny, materialny,
emocjonalny, hierarchia wartości,





nałóg, uzależnienie

16

Moralność mieszczańska

filister

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Gabriela Zapolska: „Moralność pani Dulskiej”

Moralność zewnętrzna.

Moduł

Treści kształcenia (podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość terminologii
i umiejętność posługiwania się nią w
wypowiedziach

Epoka
człowieka
zagrożonego
zniewoleniem
(międzywoj-
nie)

1.KODEKSY ETYCZNE I PRAWNE:

Konstytucja marcowa.
Konstytucja kwietniowa.

2.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA:

Popędy źródłem moralności- Zygmunt Freud
Uczucia i emocje czynnikami sterującymi
postępowaniem człowieka.
„Wspólnota osób” jako metoda radzenia sobie
z samotnością- Emmanuel Mounier
Człowiek skazany na wolność- Jean Paul Sartre

3. ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI
W KONFRONTACJI
ZE WSPÓŁCZESNOŚCIĄ:

Zniewolenie umysłów przez ideologie totalitarne.
Przymus, przemoc i dyskryminacja w stosunkach
społecznych.

psychoanaliza, behawioryzm
intuicjonizm, emotywizm

personalizm

egzystencjalizm, egzystencja, esencja,
absurd, koegzystencja, etyka heroizmu




ideologia, totalitaryzm, faszyzm,
nacjonalizm, szowinizm
obozy koncentracyjne

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Statua Wolności- monument
Józef Piłsudski: „Jak stałem się socjalistą”
Erich Fromm; „Ucieczka od wolności”
Emmanuel Mounier – „Personalizm”
Tadeusz Różewicz: „Ocalony”, „Warkoczyk”,
Zofia Nałkowska: „Medaliony”
Andzek Kalinin: „I Bóg o nas zapomniał”
Pablo Picasso „Guernica”- obraz
R.Polański „Pianista”- film

Interpretacja fragmentów.

Problem ocalenia człowieczeństwa w czasach
nienawiści.

17

Moduł

Treści kształcenia (podstawowe i rozszerzające)

Oczekiwana znajomość terminologii
i umiejętność posługiwania się nią w
wypowiedziach

Człowiek
współczesny













































W autorytecie
władzy
( problemy
etyki
politycznej)

1.KODEKSY ETYCZNE I PRAWNE:

Mao Tse- tung: „Sto zasad zniszczenia starego
i ustanowienia nowego”
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948
Deklaracja Zgromadzenia Ogólnego Narodów
Zjednoczonych 1960- niepodległość dla krajów
kolonialnych
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej
Sobór Watykański II- materiały soborowe
Encykliki Jana Pawła II

2.WZORCE OSOBOWE, ETYCY,
SZKOŁY ŻYCIA:

Personalizm etyczny Karola Wojtyły.
Myślenie według wartości – Józef Tischner.
„Życie wśród życia, które chce żyć”- Albert
Schweitzer.
Etyka niezależna- Tadeusz Kotarbiński.

3. ZAGADNIENIA ETYCZNE EPOKI:

Odrębność prawa i moralności.
Różnice między dobrym wychowaniem, obyczajem
a moralnością.
Jak reagować na zło?

Wartość ludzkiego życia.
Czy człowiek może decydować o życiu i śmierci?

Terroryzm- akt moralnej rozpaczy?
Koncepcja wojny sprawiedliwej jako
przeciwieństwo terroryzmu.
Czy „wojna sprawiedliwa” to oksymoron?
Duchowy wymiar wspólnoty europejskiej.
Globalizacja- ułatwienie czy zagrożenie?
Manifestacja odmienności w subkulturach i muzyce
młodzieżowej.

Poszukiwanie sensu życia w duchowości- różne
ruchy religijne.
Problemy etyczne związane z Internetem.
Wartość miłości małżeństwa i rodziny w życiu
człowieka. Moralność seksualna.
Integracja ze światem osób niepełnosprawnych.

Obowiązki polityczne władzy i obywatela.
Wolność a anarchia.
Fanatyzm i nietolerancja w stosunkach
społecznych.
Łamanie prawa w imię moralności.

Przyczyny wojen.

komunizm






sobór
encyklika




personalizm etyczny

odpowiedzialność ponadindywidualna

szacunek i pogarda, życie godziwe



prawo
dobre wychowanie, obyczaj

model psychoterapeutyczny

istota, osoba, dusza, godność, embrion
aborcja, eutanazja, klonowanie,
samobójstwo.

pacyfizm, mediacje, mediator,
negocjacje, terroryzm, święta wojna

Unia Europejska
globalizacja
Hippisi, Punki, Skinheadzi, Metalowcy,
Raperzy, muzyka Hip-hop

np.Krisznowcy

rzeczywistość wirtualna
odpowiedzialność



konstytucja
liberalizm, anarchia
absolutyzm, totalitaryzm,
uprzywilejowanie, szykanowanie
protest moralny, strajk, zamach stanu,
powstanie
nacjonalizm, religia, warunki

18

Moralność polityków.

ekonomiczne itp.
prywata, przekupstwo, społecznikostwo

TEKSTY ŹRÓDŁOWE I INNE PRZEKAZY KULTUROWE(fragmenty)

Tekst lub inny przekaz kulturowy

Kierunki pracy z tekstem lub innym przekazem

Henryk Ezenberg: „Ahimsa i pacyfizm”.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Guy Verhofstadt – „Globalizacja etyczna”
Ija Lazari-Pawłowska – „Kręgi ludzkiej wspólnoty”
Jan Paweł II – Encykliki
Umberto Eco, C. H. Martini - „W co wierzy ten, kto
nie wierzy”
Internet Amnesty International

www.amnesty.org.p

Wisława Szymborska: „Nic dwa razy”,
„Cebula”, „Terrorysta”
Tadeusz Różewicz: „List do ludożerców”
Czesław Miłosz „Który skrzywdziłeś”
Stanisław Sojka „Tolerancja”- piosenka
„Są na tym świecie rzeczy”- piosenka
Jerzy Kawalerowicz ; „Quo vadis”- film

Różnice między gandyzmem
a pacyfizmem.
Jesteśmy różni ale równi.
Prawo w moim życiu.
Pozytywne i negatywne skutki globalizacji.
Duchowy wymiar wspólnoty europejskiej.



Raporty dotyczące łamania praw człowieka
we współczesnym świecie.
Poetyckie i muzyczne refleksje dotyczące problemów
moralnych.




Ponadczasowe pytanie „Dokąd zmierzasz człowieku?”

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

Program „Etyka- sztuka życia” realizuje cele ogólne z podstawy programowej, a także

cele szczegółowe, wśród których zdecydowanie przeważają te o kierunku
wychowawczym. Młody człowiek rozpoczynający naukę w gimnazjum krystalizuje swój
pogląd na świat, uczy się rozpoznawać wartości i dokonywać właściwych wyborów,
analizuje i prześwietla wszelkie autorytety. Jest to zatem dogodny czas, aby rozwinąć w
nim potrzebę refleksji nad sobą i otoczeniem oraz próbować nauczyć dorosłej
odpowiedzialności.

Aby te cele osiągnąć, należy wybrać właściwe metody nauczania. Przede wszystkim

takie, które odwołują się do emocji i wyobraźni nastolatka, dopasowują do poziomu jego
intelektu.

Najwłaściwsze jest działanie w kierunku wzbudzania naturalnego zainteresowania

problemem. Należy przedstawiać uczniom otwarte sytuacje problemowe, które wymagają
spojrzenia z wielu stron, bez typowych rozwiązań. Zachęcać do formułowania hipotez i
ich weryfikacji. Doskonalenie warsztatu interpretacyjnego ucznia może odbywać się
poprzez pracę z tekstem źródłowym czy poznawanie poglądów wybitnych postaci życia
kulturalnego i moralnego. Rolą nauczyciela jest ukazywanie, że pewne z pozoru proste
kwestie życiowe mogą stanowić punkt wyjścia do rozważań natury etycznej. Nauczyciel
powinien wytyczyć kierunek tych rozważań, ale uczniowie powinni prowadzić je
samodzielnie. Do nauczyciela powinno jednak należeć podsumowanie.

Rolą prowadzącego jest także stawianie pytań. Tych prostych, na które odpowiedź

można przewidzieć oraz takich, które rodzą następne pytania, pobudzając do myślenia.

19

Uczeń powinien pogłębiać zainteresowania danym problemem, rozwijać własne

pomysły i idee, uczyć się komunikowania, dyskutowania, spierania na różne tematy.
Nauczyciel staje się doradcą, obserwatorem, słuchaczem, uczestnikiem procesu
dydaktycznego. Nie oczekuje jednoznacznych wniosków, nie może być stroną w sporze,
ani pełnić roli arbitra. Prowadzący zajęcia z etyki przede wszystkim inspiruje uczestników
do zabierania głosu, a uogólnia, jeśli otrzyma dość szczegółowe odpowiedzi.

Lekcje nie powinny bazować na metodzie wykładu, którego elementy są jednak

niezbędne do przekazania uczniom pewnej wiedzy teoretycznej, wprowadzenia nowej
terminologii czy na przykład scharakteryzowania postaci etyków.
Można stosować metody aktywizujące takie jak na przykład:

- kreatywne myślenie Edwarda de Bono,
- stworzenie wideoteki,
- wymyślanie zakończenia, (decyzja należy do ciebie)
- burza mózgów,
- debata,
- drzewko decyzyjne,
- dyskusja panelowa, punktowana itp.,
- argumenty „za i przeciw”,
- ćwiczenia dramowe,
- ranking priorytetów

Uczniowie mogą proponować sposób pracy z danym zagadnieniem. Każde spotkanie

z klasą może inspirować prowadzącego zajęcia do poszukiwania ciekawych rozwiązań
odpowiadających potrzebom uczniów. Mogą oni mieć wpływ także na dobór lektury czy
wprowadzenie dodatkowych zagadnień w końcowych modułach realizowanych w każdej
klasie ( związanych z etyką ekologiczną, zawodową i polityczną ) po zrealizowaniu części
historycznej. W klasie trzeciej można zapoznać na wstępie omawiania modułu „Człowiek
współczesny” z całą jego tematyką i wspólnie ustalić np. kolejność realizowania
poszczególnych zagadnień zgodnie z życzeniem zespołu klasowego, ilość godzin
przeznaczonych na dane zagadnienie, dobór tekstów, proponowane uzupełnienia itp.
Ważne jest, aby nauczyciel etyki reagował w sposób twórczy na bieżące sprawy
społeczności klasowej związane z kształtowaniem postaw moralnych, przeznaczając na
nie część spotkania z podopiecznymi. Bardzo korzystna, według autorek programu, jest
integracja tego typu działań z wychowawcą klasowym.

Opracowane przez nas scenariusze zajęć dostosowane są do wieku i związanych z nim

możliwości percepcyjnych i emocjonalnych ucznia. Ważne jest zaangażowanie całej klasy
składającej się z młodych ludzi o bardzo zróżnicowanym poziomie inteligencji, wrażliwości
moralnej i wrażliwości na otaczającą rzeczywistość. Najwłaściwsze, naszym zdaniem, będzie
odwoływanie się do doświadczeń życiowych wychowanków, bazowanie na konkrecie, praca
w grupach dobranych przez prowadzącego zajęcia ( z korzyścią dla wszystkich uczestników).
Aby zaspokoić potrzebę rozwoju intelektualnego i emocjonalnego uczniów o wysokim
stopniu inteligencji, wiedzy i wrażliwości można tworzyć grupy ekspertów, prowadzić
dyskusje panelowe lub punktowane. Celem działań nauczyciela jest takie dobranie sposobu
pracy, aby na lekcji nie było miejsca na nudę. Prosty sposobem sprawdzania czy zamierzenie
to zostało osiągnięte jest informacja zwrotna w postaci ewaluacji (oczywiście anonimowej),
a także ankiety dotyczącej ulubionych i pożądanych przez uczniów metod pracy.

20

OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

Program „Etyka- sztuka życia” zakłada jako docelowe osiągnięcia ucznia zawarte

w podstawie programowej, czyli:

1. Dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii.
2. Rozstrzyganie wątpliwości i problemów moralnych zgodnie z przyjętą hierarchią

wartości i dobrem wspólnym.

3. Stosowanie zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem

społecznym i przyrodniczym.

Osiągnięcia te związane są przede wszystkim z realizacją celów wychowawczych i dotyczą
kształtowania postaw prospołecznych w oparciu o przyjętą hierarchię wartości.

Autorki programu zakładają następujące cząstkowe osiągnięcia ucznia, które są

konieczne, aby zrealizować założenia podstawy programowej:

Standardy wymagań

Osiągnięcia na poziomie
podstawowym

Osiągnięcia na poziomie
rozszerzonym

1. Wiedza etyczna:

- znajomość

podstawowej
terminologii z
zakresu etyki,

- znajomość

poglądów
wybitnych
etyków,

- znajomość

podstawowych
koncepcji i
nurtów w etyce
europejskiej i
światowej

Wyróżnione w treściach
kształcenia czcionką prostą
- podstawowa orientacja

Wyróżnione w treściach
kształcenia kursywą

2. Umiejętność stosowania
podstawowej wiedzy etycznej
w wypowiedziach ustnych i
pisemnych

Uczeń potrafi: stosować
podstawową terminologię z
zakresu etyki; odwołać się do
własnej wiedzy na temat
najważniejszych stanowisk
etycznych w wypowiedziach
ustnych i pisemnych.
Uczeń jest wrażliwy na
wartości etyczne.

Uczeń rozumie treści
terminów i problemów
etycznych.
Uczeń potrafi dokonywać
porównań poglądów
i stanowisk etycznych.
Uczeń potrafi odkryć
hierarchię wartości zawartą
w podstawowych
koncepcjach etycznych,
wnioskować na jej temat
i dokonywać zestawień

21

3. Umiejętność dokonywania
analizy tekstów i przekazów
kulturowych pod kątem
problemów etycznych

Uczeń potrafi wskazać
problem, argumenty, wnioski
występujące w danym tekście.
Uczeń potrafi zreferować
cudze poglądy.
Uczeń rozumie cudzą
interpretację problemu
i potrafi wyjaśnić cudze
rozstrzygnięcia.

Uczeń potrafi wskazać
pokrewieństwa z innymi
znanymi sobie tekstami
kultury, dokonać uogólnienia
problemu.
Uczeń potrafi dokonać
interpretacji danego przekazu
kulturowego.
Uczeń potrafi dokonać oceny
cudzych rozstrzygnięć w
oparciu o przyjętą hierarchię
wartości.

4. Prowadzenie
samodzielnych rozumowań
i dokonania twórcze ucznia

Uczeń potrafi zwrócić uwagę
na problem występujący w
otaczającej go rzeczywistości,
sformułować go i określić co
wywołuje w nim
zastanowienie.
Uczeń potrafi zaprezentować
własne stanowisko w sprawie,
ustosunkować się do
problemu.
Uczeń podejmuje próby
uzasadniania własnych
poglądów i decyzji z nich
wynikających.
Uczeń jest skłonny do
dokonywania wyboru
wartości, tworzenia własnej
ich hierarchii w oparciu o
podstawową wiedzę etyczną
Uczeń podejmuje próby
budowania własnej
tożsamości prowadzące do
wyboru sposobu życia.
Uczeń zajmuje postawę
prospołeczną.

Uczeń potrafi dokonać
logicznej i rzeczowej
argumentacji w kwestii
danego problemu
wypowiadając się na forum
klasy lub pisząc rozprawkę
zgodnie z wymogami
formalnymi.
Uczeń potrafi prowadzić
dyskusję w grupie
eksperckiej.
Uczeń potrafi powołać się na
argumenty zbieżne z
własnymi argumentami.
Uczeń ma świadomość
nierozstrzygalności pewnych
problemów i daje temu wyraz
w wypowiedziach.
Uczeń potrafi tworzyć
scenariusze słuchowisk,
filmów lub plany
fotoopowieści dotyczące
dokonywania wyboru
wartości i kierować zespołem
innych uczniów podczas
realizacji projektu

PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Integralną część procesu nauczania stanowi ocenianie. Powinno być ono dokonywane

w sposób ciągły i systematyczny. W poszczególnych szkołach istnieją wewnętrzne reguły
oceniania wypracowane, ustalone i zatwierdzone przez rady pedagogiczne. Można opracować
szczegółowe kryterium dla każdego poziomu.

22

Patrząc w sposób ogólny na proces nauczania tak specyficznego przedmiotu, jakim

jest etyka, dochodzimy do wniosku, że ocenianie ucznia, aczkolwiek konieczne, ma w tym
przypadku nieco inny wymiar. Efektem pracy pedagoga ma być bowiem wychowanie
człowieka dokonującego właściwych wyborów moralnych, jednostki wrażliwej na cierpienia
ludzi i innych istot i otwartej na działania altruistyczne. Jest to więc rezultat o wymiarach
moralnych, trudny do zmierzenia jakimikolwiek narzędziami.

Po drodze do tego celu stoją jednak kolejne etapy nabywania konkretnych

umiejętności, a te można umieścić na skali ocen. Zależnie od metod nauczania wybranych dla
danego zagadnienia możemy oceniać następujące formy pracy ucznia:

- umiejętne wyrażanie myśli, uczuć i przekonań poprzez prowadzenie rozmowy,

dyskusji, dialogu, zabieranie głosu w dyskusji tematycznej, aktywność podczas
lekcji,

- prace pisemne reprezentujące umiejętność opiniowania i popierania

wypowiedzi, argumentacja (rozprawki), wartość prowadzonych notatek,

- prace semestralne , w których uczeń interpretuje znaki kultury, dostrzega

ciągłości kulturową i zakorzenienie w tradycji,

- testy sprawdzające,
- pracę z tekstem, czytanie za zrozumieniem, udział w analizie tekstu,
- kartkówki sprawdzające znajomość lektur i podstawowej terminologii,
- sprawdziany na zakończenie bloków tematycznych (raczej w formie

wypracowania),

- referaty lub dialogi,
- prace twórcze np. fotoopowieści , słuchowiska lub filmy metodą projektu

traktujące o jakimś problemie etycznym,

- prasówki,
- zeszyty ze złotymi myślami,
- ewaluacja zajęć.

Kryteria oceniania powinny być zgodne a wewnętrznym regulaminem oceniania
obowiązującym w szkole, ale umożliwiać indywidualne podejście do ucznia.
Nauczyciel powinien zwracać uwagę na tworzenie atmosfery sprzyjającej rozwojowi

komunikacji w grupie, wzajemnego zaufania i otwartości. W procesie dydaktycznym program
„ Etyka-sztuka życia” staje się praktyką w oparciu o teorię .

Bardzo ważnym aspektem oceniania uczniów jest częste dokonywanie samooceny

pracy przez nauczyciela. Ewaluacja zajęć, zebranie anonimowych wypowiedzi uczestników
na temat przebiegu, zasadności i efektów lekcji powinno być punktem wyjścia do tworzenia
scenariuszy kolejnych spotkań.

Prowadzący zajęcia z etyki jest niejako zobowiązany do dbałości o własny poziom

moralny, gdyż „krótsza o wiele droga przykładów niż przepisów”. Etyk jest szczególnie
obserwowany przez młodzież , która naturalny krytycyzm wieku dorastania kieruje
szczególnie w stronę tych, którzy uczą zasad moralnych i podają przepis na godne życie.

23

SCENARIUSZ ZAJĘĆ- KLASA PIERWSZA

Temat: Szczęście- dar natury czy rezultat wysiłku?

Materiały do pracy na dwóch jednostkach lekcyjnych.

Cele lekcji:
Uczeń powinien:

1. Znać różne koncepcje szczęścia.
2. Dokonać próby odkrycia własnej koncepcji szczęścia i szukać dla niej uzasadnienia.
3. Umieć otwarcie wyrażać własne poglądy na forum publicznym.
4. Podejmować próby uzasadniania własnych poglądów i decyzji z nich wynikających.
5. Postrzegać innych ludzi, jako mających prawo do szczęścia.

Metody i formy pracy:

- wywiad- sondaż,
- myślenie kreatywne,
- podróż w świat wyobraźni,
- mapa mentalna,
- argumenty za i przeciw,
- dyskusja punktowana,
- list do siebie

Środki dydaktyczne:

nagrania magnetofonowe, słowniki języka polskiego, frazeologiczne, synonimów, cytaty,
karty oceny dyskusji, magnetofon, arkusze białego i szarego papieru, markery,
karty ewaluacji, książka W. Tatarkiewicza pt. „O szczęściu”

Przebieg zajęć:

W klasie należy przygotować puste tablice do zawieszania wypracowanych podczas

lekcji i przygotowanych wcześniej materiałów oglądowych oraz środki potrzebne do ich
zawieszenia.. Trzeba także zaopatrzyć się w magnetofon.

SYNONIMY I FRAZEOLOGIA

W słownikach frazeologicznych i synonimów uczniowie podzieleni na grupy szukają

synonimów wyrazu szczęście i związków frazeologicznych z nim związanych. Zespoły
tworzą tablice, które odczytują i omawiają , a te najbardziej przejrzyste i estetyczne
zawieszają.

PIERWSZA PRÓBA ZDEFINIOWANIA

Uczniowie mieli zadane przed dwoma tygodniami przeprowadzenie sondażu wśród

rodziny, znajomych, sąsiadów, przechodniów (koniecznie w różnym wieku i różnej płci)
na temat „Czym dla ciebie jest szczęście?”. Dodatkową atrakcją tej pracy była możliwość
nagrania odpowiedzi na taśmę magnetofonową. Teraz prezentują te subiektywne spojrzenia
na problem. Wypowiedzi zapisujemy w formie skróconej na tablicy i staramy się
uszeregować według jakiegoś klucza. (kreatywne myślenie), następnie uczniowie pod
kierunkiem nauczyciela odbywają podróż w świat wyobraźni, której efektem jest odkrycie

24

własnej definicji szczęścia. Z powyższych doświadczeń (nurt powierzchowny) powinno
wyniknąć, że szczęście jest stanem subiektywnym i stopniowalnym.
DRUGA PRÓBA ZDEFINIOWANIA

Teraz następuje badanie pojęcia szczęście w nurcie głębszym w oparciu o mapę

mentalną przygotowaną przez nauczyciela, złożoną z cytatów znanych myślicieli oraz
o wiedzę uczniów (hedonizm, epikureizm, stoicyzm, altruizm).
Przykładowe cytaty:
„Nie jest szczęśliwy ten, kto nie ma się za szczęśliwego” -Seneka
„Trzeba mieć zawsze coś do pragnienia, by nie być nieszczęśliwym
w swym szczęściu”- B.Gracian
„Ten jest szczęśliwy, kto nie wie, że nim jest”- La Rochefoucauld
„Można doznać szczęścia nie będąc szczęśliwym” - Wolter
Wynik: opracowanie w miarę obiektywnej definicji szczęścia.
Przykład (za W.Tatarkiewiczem):

pełne, trwałe, realne, uzasadnione, uświadomione zadowolenia z całości życia

Zapisujemy efekt na tablicy i prezentujemy uczniom rozprawę W.Tatarkiewicza jako dowód
ważności problemu i możliwości jego interpretacji i zgłębiania ( obszerność pozycji).

RECEPTA NA ŻYCIE SZCZĘŚLIWE:

Uczniowie w grupach tworzą zestawienia argumentów będących odpowiedzią na

pytanie: Jak żyć, aby być szczęśliwym? Co przeszkadza? Co pomaga?
Efekty po odczytaniu zawieszamy na tablicy.

PROBLEM GŁÓWNY:
Czy szczęście to dar natury, czy rezultat wysiłku?”

Proponuję metodę- dyskusję punktowaną, w której biorą bezpośredni udział osoby

najbardziej zainteresowane zgłębianiem problemu, aktywne i otwarte. One zajmują miejsca
przy dwóch ławkach ustawionych w miejscu centralnym. Zasady tej metody pracy powinny
być wcześniej ustalone szczegółowo z zespołem klasowym. Publiczność oraz nauczyciel
notują na „kartach oceny wypowiedzi” punkty dla dyskutantów, które można po lekcji
zsumować, aby ocenić zaangażowanie uczniów. Słuchacze angażują się w odbiór dyskusji nie
tylko w sposób mechaniczny, gdyż nie pozwalają na to sformułowania „kart oceny
wypowiedzi”.Dyskusję ułatwia dekoracja klasy i wcześniejsze przemyślenia.


EWALUACJA:

Na przygotowanych wcześniej przez nauczyciela kartkach uczniowie anonimowo

dokonują oceny przydatności i sposobu prowadzenia zajęć oraz wskazują na dobre
i złe strony przedsięwzięcia.

PRACA DOMOWA:

Należy napisać list do siebie od prezesa Ogólnoświatowej Organizacji Przydziału

Szczęścia, który zawiera uzasadnienie, dlaczego powinieneś czuć się szczęśliwy.
Termin wykonania tej pracy – 2 tygodnie. Uczniowie przynoszą listy w kopertach
zaadresowanych do siebie i zaopatrzonych w znaczki. Nauczyciel, po przeczytaniu i
sprawdzeniu, wysyła list w określonym przez siebie terminie.

25

DYSKUSJA PUNKTOWANA

Karta oceny wypowiedzi

Kryteria oceny

Pu

nkt

y

Uczestnik

1

Uczestnik

2

Uczestnik

3

Uczestnik

4

Uczestnik

5

************ ** Kasia

Marcin

Kuba

Iwona

Tomek

Prawidłowe
rozpoczęcie
dyskusji

+1

Zajęcia
stanowiska
w sprawie

+2

Prezentacja
interesujących
faktów

+2

Właściwa
argumentacja

+2

Uzupełnienie
wypowiedzi
przedmówcy

+1

Zachęcenie do
dyskusji osoby,
która się
jeszcze nie
wypowiadała

+1

Zwiększenie
tempa dyskusji

+1

Zwrócenie
uwagi na błąd

+1

Słowo
„przepraszam”

+1

Wypowiedź
bez planu i nie
na temat

-2

Przerywanie
innym,
przeszkadzanie
w dyskusji,
atak osobisty

-3

Zbyt długa
wypowiedź

-2

Podsumowanie

26

SCENARIUSZ ZAJĘĆ- KLASA PIERWSZA

Temat: „Przeznaczeniowcy ślą swoje liczby zapładniaczom”
- utopia czy antyutopia?

Cele lekcji:
Uczeń powinien:

1. Znać literacką wizję przyszłości A. Huxleya.
2. Rozwinąć umiejętność wnikliwej pracy z tekstem literackim.
3. Umieć skonfrontować treść utworu z jego tytułem.
4. Wskazać cele powstawania tego typu literatury.
5. Znać pojęcia utopia i antyutopia i umieć odnieść je do danego przykładu

społeczeństwa.

6. Dostrzegać problemy moralne związane z klonowaniem i transgeniką obecne
w świecie współczesnym.
7. Zająć stanowisko w sprawie i umieć je uzasadnić.

Metody i formy pracy:

- mini-wykład,
- praca w grupach,
- praca z tekstem literackim (czytanie ze zrozumieniem),
- heureza,
- dyskusja

Środki dydaktyczne:

fragmenty książki Aldousa Huxleya „Nowy wspaniały świat”

1

, karty pracy dla grup, słowniki

wyrazów obcych,

Przebieg zajęć:

1. Zapoznanie uczniów z życiorysem A.Huxleya- mini-wykład.( naukowiec, pacyfista,

człowiek o wielkiej wiedzy i wyobraźni)

2. Podział na grupy do pracy z tekstem ( proponuję, aby pierwsze czytanie odbyło się
w domu)
3. Zagadnienia do pracy w grupach: (można przygotować karty pracy po dwa pytania dla

grupy)

- O jakim środowisku mowa jest w utworze? Wypisz 10 określeń dla niego

charakterystycznych.

- Czy ten świat jest Ci bliski, sympatyczny? A może obojętny lub odrażający?

Uzasadnij.

- Jakim zabiegom poddawane są embriony? Wypisz te ogólne
i specjalistyczne.
- Jaki jest cel całego przedsięwzięcia? Przygotujcie wypowiedź w oparciu

1

Proponuję: W.Bobiński, Świat w słowach i obrazach. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dla

klasy trzeciej gimnazjum, Warszawa 2001, s.103-107.

27

o cytaty. Przemyśl komentarz do tej wypowiedzi.
- O jakich stanowiskach pracy i zawodach funkcjonujących w Instytucie

Rozrodu i Warunkowania mowa jest w tekście? Wypisz, dodając do każdego
konieczne wyjaśnienia.

- Skonfrontuj treść utworu z jego tytułem.

- Na podstawie tekstu sporządź plan Instytutu Rozrodu i Warunkowania.
- Czemu służy tego typu literatura (rozrywka, emocje, refleksja)?
odpowiedź uzasadnij.

4. Prezentacja przemyśleń każdej z grup.
5. Wyjaśnienie pojęć utopia i antyutopia:

utopia- miejsce, którego nie ma, obraz idealnie zorganizowanego społeczeństwa,

wizja idealnego społeczeństwa stworzona w oderwaniu od rzeczywistości i nie dająca się
zrealizować.

2

antyutopia- utopia negatywna, zwykle utwór fabularny przedstawiający nadmiernie

zorganizowaną społeczność przyszłości, rządzoną przez dyktaturę, kontrolowaną przez
totalitaryzm niszczący indywidualność i niezależność jednostki oraz elementarne więzi
międzyludzkie; jest polemiką z utopią jako wzorcem społeczeństwa szczęśliwego

i idealnego.

3

i odniesienie ich do tekstu a szczególnie cytatu z tekstu Huxleya :

„ to jest cała tajemnica szczęścia i cnoty. Lubić to, co się musi robić.

Wszelkie warunkowanie zmierza do jednej rzeczy; do sprawienia, by ludzie
polubili swe nieuniknione przeznaczenie społeczne.”

6. Dyskusja na temat : Czy obraz współczesnego świata i rozwój techniki potwierdza

wizję Huxleya?

( bazowanie na wiedzy związanej z modułem „W przyjaźni z naturą i samym sobą-
pojęcia: gen, genom, transgenika, organizmy transgeniczne, klonowanie)

7. Praca domowa: Rozprawka na wybrany temat:

- Korzyści i zagrożenia związane z klonowaniem.
- Dlaczego perspektywa klonowania ludzi wywołuje opór moralny?

8. Ewaluacja zajęć wskazana po przeczytaniu wypracowań.

2

Multimedialna Encyklopedia Powszechna- edycja 2002, Bielsko-Biała 2001.

3

tamże

28

SCENARIUSZ ZAJĘĆ – KLASA DRUGA

Temat:„Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie” –

Zasady moralne Immanuela Kanta.

Materiały do pracy na dwóch jednostkach lekcyjnych.

Cele lekcji:

Uczeń powinien:

- Znać ogólne założenia etyki Immanuela Kanta;
- Umieć wymienić walory pracy badawczej i jej rezultaty;
- Umieć powiedzieć, co go zastanawia w obserwowanej rzeczywistości;
- Umieć dyskutować, przytaczać argumenty na poparcie własnego zdania.

Metody i formy pracy:
- problemowa,
- praca w grupach,
- burza mózgów

Środki dydaktyczne:
Portret Kanta (np. Gotlieb Doebler „I. Kant” 1791), kartony z wypisanymi trzema
sformułowaniami imperatywu kategorycznego, słowniki wyrazów obcych.

Przebieg zajęć:

1. Wyznaczony wcześniej uczeń wiesza na ścianie portret Kanta, a następnie przedstawia

sylwetkę filozofa (warto zwrócić uwagę na ciekawostki z życia Kanta np. nieopuszczanie
miejsca zamieszkania, pedantyczne uregulowany tryb życia, towarzyskość)działalność i
ogólny zakres tematyki najważniejszych dzieł (tu ciekawostka będzie wspomnienie o
niedostatkach Kanta jako pisarza).

2. Nauczyciel objaśnia, że przedmiotem zajęć będą poglądy Kanta – moralisty, etyka, a

przede wszystkim sformułowany przez niego „imperatyw kategoryczny”.
Uczniowie szukają w słownikach znaczenia słów:

- imperatyw (nakaz, reguła, norma moralna)
- kategoryczny (bezwarunkowy, stanowczy, bezdyskusyjny).
3. Uczniowie zostają podzieleni na dwie grupy. Każda z nich dostaje uprzednio

przygotowaną przez nauczyciela kartkę z pytaniem:
Grupa I: Jak postępuje wobec innych (kolegów, rodziców, rodzeństwa, nauczycieli itp.?)
Grupa II: Jakiego postępowania wobec siebie oczekuję od innych (np. kolegów, rodziców,
rodzeństwa, nauczycieli itp.?)

4. Każdy z uczniów indywidualnie odpowiada na zadane pytanie. Rezultaty pracy zostają

zapisane na tablicy w postaci tabelki:

Jak postępuje wobec innych?

Jakiego postępowania oczekuję?

29

Uczniowie zauważają, że punkty w obu częściach tabelki nie zawsze pokrywają się.
Zastanawiają się z czego wynika różnica? Kiedy możliwe byłoby postawienie znaku równości
między prawą i lewa strona tabelki?
Wniosek: Wtedy, gdy postępowalibyśmy wobec innych tak, jak chcielibyśmy, aby oni wobec
nas postępowali. Musielibyśmy odrzucić egoizm, emocje i zawsze pamiętać o powyższej
zasadzie.
5. Na tablicy wywieszone pierwsze sformułowanie kantowskiego imperatywu.

„Postępuj w życiu według takiej maksymy, która mogłaby stać się prawem
powszechnie obowiązującym”.

Zasada zostaje wpisana do zeszytu, razem z krótkim wyjaśnieniem, podanym przez
nauczyciela lub ( w wypadku zdolnej klasy) sformułowanym przez uczniów.

6. Uczniowie na polecenie nauczyciela przypominają sobie treść filmu „Titanic” (tytuł

wybrany został ze względu na jego powszechna znajomość, może zostać zastąpiony
innym). Kto uratował się z katastrofy statku? Ci, którzy płynęli na górnym pokładzie,
ponieważ łodzi ratunkowych nie wystarczyło dla wszystkich.
Prowadzący zadaje pytanie: czy można poświęcać ludzi dla ratowania życia innych?

7. Dyskusja. Uczniowie mogą tutaj podać własne przykłady (z filmów, lektur, życia

codziennego). Obok przykładów moralnie dość jednoznacznych (jak np. „Titanic”)
powinny pojawić się trudniejsze np. problem pomocy Żydom w czasie II wojny
światowej. Zdania w dyskusji zapewne będą podzielone.

8. Zagadnienie: „Jak problem ten rozstrzygnąłby Kant?” wyjaśnia druga formuła

imperatywu kategorycznego wywieszona na tablicy:

„Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w swej osobie, jak też w osobie
każdego innego używał zawsze jako celu, nigdy tylko jako środka.”

Zasada, wraz z krótkim wyjaśnieniem, zostaje wpisana do zeszytów.

9. Uczniowie na kartkach odpowiadają na pytanie: „Jakie prawa i zasady powinny

obowiązywać w szkole, żeby była to, według mnie, szkoła wzorcowa?”
Po odczytaniu wypowiedzi klasa zauważa, że życzenia uczniów były bardzo różne, że nie
dałoby się stworzyć szkoły wzorcowej dla wszystkich uczniów (nie wspominając już o
nauczycielach i rodzicach).

10. Nauczyciel zadaje pytania: Co to jest prawo? Kto stanowi prawo? Czy możliwe byłoby,

żeby prawo państwowe uwzględniało oczekiwania każdej, indywidualnej jednostki?
Uczniowie po doświadczeniu wyniesionym z poprzedniego ćwiczenia, stwierdzają, że jest
to niemożliwe.

11. Na tablicy wywieszona zostaje trzecia formuła imperatywu:

„Postępuj tak, by twoja wola była zawsze wola powszechnie prawodawczą.”

Zasada i krótkie objaśnienie zostają wpisane do zeszytów.

12. Burza mózgów: uczniowie zastanawiają się w jakich okolicznościach i pod jakimi

warunkami byłoby możliwe spełnienie powyższych nakazów Kanta?

30

Zapisanie odpowiedzi na tablicy (np.: jest to możliwe, jeśli człowiek nie będzie egoistą,
będzie odróżniał dobro od zła, nad własne cele przedłoży obowiązek wobec innych,
będzie zawsze kierował się rozumem, dobrą wolą, a nie emocjami, własnym interesem).

13. Nauczyciel, w formie krótkiego wykładu, wyjaśnia pojęcia „dobrej woli” i „obowiązku”

w ujęciu Kanta. Uświadamia uczniom, jak wysokie wymagania stawia człowiekowi
Immanuel Kant i jakie znaczenie dla współczesnej etyki ma jego nauka.

Praca domowa:

1. Zastanów się, czy wedle Kanta byłyby moralnie słuszne tortury, które miałyby wymusić

informację niezbędną dla ocalenia wielu ludzi?

2. Spróbuj zinterpretować aforyzm Immanuela Kanta zawarty w temacie lekcji.

SCENARIUSZ ZAJĘĆ – KLASA DRUGA

Temat: Co jest egoizmem a co nim nie jest.

Cele lekcji:
Uczeń powinien:
- Znać pojęcia: egoizm, egocentryzm, altruizm.
- Umieć postrzegać egoizm, egocentryzm, altruizm wśród rzeczywistych zachowań

człowieka

- Umieć korzystać z rozpraw naukowych,
- Posługiwać się słownictwem z zakresu etyki.
- Umieć zabrać głos w dyskusji i przedstawić własne stanowisko w sprawie.

Metody i formy pracy:
- heureza,
- praca w grupach,
- burza mózgów,
- drama.

Środki dydaktyczne:
Słownik antonimów,
Kazimierz Twardowski „Czy człowiek postępuje zawsze egoistycznie?”,
Bernard Manden`lle „Bajka o pszczołach”,
Tomasz Hobbes „Lewiatan”

31

Przebieg zajęć:

1. Uczniowie zapisują na kartce własne skojarzenia ze słowem egoista.
2. Na tablicy zawieszona jest plansza z narysowanym człowiekiem, uczniowie

podchodzą i „ubierają” go w słowa, które wcześniej zapisali na kartkach.

3. Praca w grupach, uczniowie podają przykłady bohaterów literackich, których

zachowania można nazwać egoistycznymi, (wypisują bohaterów i podają przykłady
zachowań egoistycznych.)

4.

Prezentacja pracy grup. Przedstawiciele referują krótko zebrany materiał literacki.
Pytanie podsumowujące wypowiedzi uczniów:

Czy w każdym przypadku zachowanie egoistyczne było czysto negatywnym?

5. Przytoczenie fragmentów rozprawy Kazimierza Twardowskiego „Czy człowiek

postępuje zawsze egoistycznie?”

6. Pytania do uczniów: Czym się różni egoizm od egocentryzmu?
Czym się różni egoizm od dobrze rozumianej troski o własny interes?
Uczniowie podają przykłady. Dyskusja.

7. Poszukiwanie form zachowań będących przeciwieństwem egoizmu.
W słowniku antonimów uczniowie wyszukują wyrazów o znaczeniu przeciwnym
do wyrazu egoista.
8. Na zawieszonej planszy z narysowanym człowiekiem zapisują cechy altruisty, które są

antonimami wyrazów określających egoistę. (praca ze słownikiem antonimów).

9. Uczniowie porównują postawę egoisty i altruisty dyskutując i podając przykłady z

codziennego życia.

10. W grupach w formie dramy uczniowie prezentują przykłady zachowań egoistycznych

i altruistycznych.

Praca domowa

Ułóż dialog na dowolny temat, w którym zostaną zaprezentowane poznane przez Ciebie
postawy: egoista, altruista, egocentryk.

SCENARIUSZ ZAJĘĆ – KLASA TRZECIA

Temat: Jesteśmy różni, ale równi.

Cele lekcji:
Uczeń powinien:
- Kształtować w sobie postawę tolerancji.
- Kształtować w sobie świadomość życia według prawa i poszanowania społecznej

wolności.

- Umieć odczytywać i interpretować omówione artykuły prawne,
- Określać prawa i obowiązki człowieka,
- Zająć stanowisko w obronie praw,

32

Metody i formy pracy:
- problemowa,
- heureza,
- metoda zajęć praktycznych,
- praca w grupach.

Środki dydaktyczne:
Fragmenty Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka,
Encyklopedia Powszechna, arkusze papieru, pisaki.

Przebieg zajęć:

1. Pytania do uczniów: Jakie znacie zbiory praw, które funkcjonują w waszym życiu?

(Uczniowie mogą wymienić Konstytucję, Kodeks Ucznia, Statut Szkoły itp.).

Czego gwarantem są te prawa i gdzie one funkcjonują?
Jakie znacie zbiory praw uniwersalnych, które istnieją ponad granicami, podziałami?
2. Tworzymy grupy uczniów. Każdy zespół otrzymuje kilka artykułów Powszechnej

Deklaracji Praw Człowieka, arkusz papieru i pisaki. Zadaniem każdej grupy jest
uzupełnienie schematu:

MAM PRAWO DO...

na podstawie przydzielonych jej artykułów.

3. Prezentacja wyników pracy w grupach, wyciągnięcie wniosków (np. dokument

gwarantuje prawa, które podlegają głównie trzem wartościom: równości, tolerancji,
wolności)
i zapisanie ich na wspólnym schemacie

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

równość

tolerancja

wolność

4. Każdy zespół przedstawia w formie plakatu lub komiksu jeden z artykułów.
Prace zawieszamy w widocznym miejscu klasy.
5. Zagadnienie praw, obowiązków i tolerancji:
Uczniowie wymieniają i wypisują cechy wspólne dla wszystkich ludzi i osobno cechy
indywidualne jednostek.

Których z wymienionych cech może dotyczyć prawne ustawodawstwo?
Które cechy odróżniające mogą być objęte tolerancją, a które nie mogą lub nie
powinny?
Co jest przedmiotem praw, ale również obowiązków wynikających ze spełniania
określonej funkcji społecznej?
Uczniowie podkreślają wśród wypisanych cech te, które są odpowiedzią na wyżej
wymienione pytania.
Dyskusja: Czy wolność to przestrzeganie praw i obowiązków?

Praca domowa

Napisz artykuł do gazetki szkolnej na temat:
Poszanowanie praw człowieka w moim życiu (szkole, domu, na podwórku).
Wymyśl interesujący tytuł.
Zredaguj hasła nawołujące do przestrzegania praw człowieka

33

SCENARIUSZ ZAJĘĆ – KLASA TRZECIA

Temat: Czy pojęcie „wojna sprawiedliwa” to oksymoron?

Materiały do pracy na dwóch jednostkach lekcyjnych.

Cele lekcji:
Uczeń powinien:
- Sprecyzować własne rozumienie sprawiedliwości;
- Umieć dyskutować, przytaczać argumenty na potwierdzenie swojego zdania;
- Wyróżniać zjawiska i wartości powszechnie aprobowane i uznawane;
- Zajmować właściwą postawę wobec sytuacji ekstremalnych (wojna, cierpienie, śmierć);
- Czytać ze zrozumieniem wybrane teksty z filozofii, literatury, teorii polityki;
- Umieć sporządzić mapę mentalną.

Metody i formy pracy:
- heureza,
- metoda problemowa,
- praca w grupach,
- mapa mentalna


Środki dydaktyczne:

Artykuły, zdjęcia, wycinki prasowe na temat wojen prowadzonych współcześnie.


Przebieg zajęć:

1. Uczniowie podzieleni na grupy 4-5 osobowe sporządzają mapy mentalne – skojarzenia z

pojęciem „wojna”.

2. Prezentacja pracy grup. (Prawdopodobnie obok skojarzeń zdecydowanie negatywnych -

na przykład śmierć, zabijanie, agresja - pojawia się także pojęcia powszechnie uznane za
pozytywne, np.: wolność, niepodległość, patriotyzm, ojczyzna, honor.)

3. Czy wojna zawsze kojarzy się głównie ze złem?

Jak pojęcie to funkcjonowało na przestrzeni wieków? Krótki wykład prowadzącego (jeśli
grupa prezentuje odpowiednio wysoki poziom, uczniowie, wyznaczeni wcześniej, mogą sami
przedstawić poszczególne zagadnienia):
- Stary Testament – zdecydowane przyzwolenie na wojnę, lud Izraela jest niejednokrotnie

wzywany przez Boga do walki z Jego nieprzyjaciółmi;

- Nowy Testament – zgodnie z nauką Jezusa wszelka przemoc uważana jest za zło;
- Św. Augustyn – muszą spełnione być dwa warunki, aby wojna była uznana za

sprawiedliwą:

•

prowadzona musi być przez legalną władzę;

•

jej celem jest ukaranie zła i przywrócenie pokoju;

34

- Św. Tomasz – warunek trzeci:

•

intencja prowadzonej wojny musi być sprawiedliwa.

4. Jako przykład wystąpienia człowieka renesansu uczniowie czytają fragment dzieła

Andrzeja Frycza-Modrzewskiego „O poprawie Rzeczypospolitej” (z księgi III „O
wojnie”).

5. Klasa omawia poglądy zawarte w tekście, następuje sformułowanie ogólnych wniosków:

Np. Widzimy, że spojrzenie człowieka renesansu jest zasadniczo podobne do naszego:
wojna jest złem, niesie „zbrodnie, ohydy, hańby, nieszczęścia nieskończone”. Jednak
obok wojny wywołanej „żądzą sławy i rozszerzenia własnego panowania”, która
zasługuje na jednoznaczne potępienie, istnieje czasem „jakaś inna konieczność” bliżej
niesprecyzowana.

6. Jaka to „konieczność”? Każdy z uczniów na karteczce notuje swoje sugestie, następnie

przedstawia je głośno. Wszystkie zostają zapisane na tablicy. Najpewniej „koniecznymi”
przyczynami wojny, wymienionymi przez młodzież, będą:

- obrona granic;
- obrona uznanych wartości;
- pomoc pokrzywdzonym;
- wojna ze światowym terroryzmem.

7. Dyskusja: Czy powyższe powody zawsze jednoznacznie usprawiedliwiają wojnę?

Zagadnienia dodatkowe (pomocnicze):

- Czy walka w obronie granic powinna trwać tylko na określonym terenie, czy prowadzić ją

należy dalej na terytorium wroga, aż do jego unicestwienia? (II wojna światowa.)

- Czy w obronie uznanych wartości należy poświęcić inne, również uznane za słuszne?

(Każda wojna wymaga poświęcenia wartości np. życia, zdrowia, bezpieczeństwa ludzi.)

- Jak daleko powinna sięgać pomoc pokrzywdzonym? (Np. interwencje USA w Wietnamie,

Korei.)

- Zatarcie granicy miedzy pomocą a agresją.

Materiałów do dyskusji powinny dostarczyć wycinki prasowe i zdjęcia przyniesione przez
uczniów i nauczyciela (np. artykuły prezentujące różne poglądy na temat interwencji USA w
Afganistanie i planowanej wojny z Irakiem: „Wojna musi być” – Gazeta Wyborcza
18.09.2002 r., „Atak w obronie” – Wprost 22.09.2002 r., „Umrzeć za Saddama” – Newsweek
29.09.2002 r.
Nie należy oczekiwać jednoznacznych wniosków z dyskusji, ani odpowiedzi na pytanie
zawarte w temacie. Lekcja ta ma na celu, przede wszystkim, taką dyskusję wywołać i zmusić
uczniów do refleksji nad zjawiskiem „wojny sprawiedliwej”.

8. Jako podsumowanie nauczyciel przywołuje słowa Waltera Winka (artykuł „Is there an

ethic of violence?” – „Czy istnieje etyka przemocy?” por. „Etyka”. P. Vardy, P. Grosch.
s. 175.):

„Agresywna przemoc zawsze jest złem, czasami może być konieczne
uciekanie się do niej jako mniejszego zła, ale przez to wcale nie staje się
dobrem”.

Praca domowa:

Uczniowie, podzieleni na 4-5 osobowe grupy, tworzą plakaty o antywojennym przesłaniu
(technika dowolna).

35

BIBLIOGRAFIA

1. Augustyn Święty, Wyznania, przekł. Z.Kubiak, Warszawa 19781.
2. Biblia Tysiąclecia pod red. Benedyktynów Tynieckich, Poznań- Warszawa 1990.
3. E.Brudnik, A.Moszyńska, B.Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.

Przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce 2000.

4. H. Buczyńska- Garewicz, Uczucia i rozum w świecie wartości,
Wrocław 1975.
5. J.Burns, Służba wśród młodzieży, Kraków 1993.
6. Etyka, pod red. H.Jankowskiego, Warszawa 1980.
7. J.Garder, Świat Zofii, przekł. I.Zimnicka, Warszawa 2001.
8. B.Hare, Bądź asertywny, Łódź 1997.
9. J.Hołówka, Etyka w działaniu, Warszawa 2001.
10. Jak tworzyć program? Przewodnik nauczyciela, praca zbiorowa pod red. J.

Kropiwnickiego, Jelenia Góra 1998

11. J.Jarco, Z.Kalita, M.Semp, Etyka. Świat wartości moralnych,
Podręcznik dla szkół średnich, Warszawa- Wrocław 1993.
12. A.Jedynak, T.Walentowicz, Filozofia. Podręcznik dla gimnazjum do edukacji

filozoficznej, Warszawa 2000.

13. S.Jedynak, Z teorii i historii etyki, Warszawa 1983.
14. A.Kołodziejczyk, E.Czemierowska, Spójrz inaczej- program zajęć wychowawczo-

profilaktycznych dla klas 7 i 8 szkół podstawowych, Kraków 1993.

15. T. Kotarbiński, Pisma etyczne, Warszawa 1987.
16. J.Kuczyński, T.Mrówczyński, 500 zagadek filozoficznych, Warszawa 1966.
17. P.Kunzman, F. Burkard, F.Wiedmann, Atlas filozofii, przekł.B.A.Markiewicz,

Warszawa 1999.

18. M. Lipman, A.M.Sharp, F.S. Oscanyan, Filozofia w szkole,
Warszawa 1997.
19.

W.Mackiewicz, Człowiek miarą wszechrzeczy. Słynne sentencje filozofów,

Warszawa 1982.

20. A. MacIntyre, Krótka historia etyki, Warszawa 2002.
21. M.Łojek, Teksty filozoficzne dla uczniów szkół średnich,
Warszawa 1987.
22. Multimedialna Encyklopedia Powszechna Edycja 2002,
Bielsko- Biała 2001.
23. A.Nowicki, Człowiek i czas, Warszawa 1983.
24. M.Ossowska, Normy moralne, Warszawa 1985.
25. O wartościach, normach i problemach moralnych, Wybór tekstów
z etyki polskiej dla nauczycieli i uczniów szkół średnich,
oprac. M.Środa, Warszawa 1994.
26. B.Pascal, Myśli, przekł. T.Żeleński, Warszawa 1983.
27. J.Pilikowski, Filozofia w gimnazjum, Kraków 2001.
28. R.H.Popkin, A.Stroll, Filozofia, Poznań 2002.
29. R.Scruton, Przewodnik po filozofii dla inteligentnych, przekł. S.Sowa,
Warszawa 2002.
30. A.Sikora, Spotkania z filozofią, Warszawa 1978.
31. Słownik języka polskiego pod red.M.Szymczaka, Warszawa 1989.
32. Z. Szarawarski, Rozmowy o etyce, Warszawa 1978.
33. K.Szewczyk, Wychować człowieka mądrego, Warszawa- Łódź 1998.
34. W.Tatarkiewicz, Historia filozofii, Warszawa 1990.

36

35. J. Tischner, Podstawy etyki- jak żyć, [w:] Katechizm religii katolickiej cz.IX,

Wrocław 1983.

36. P.Vardy, P.Grosch, Etyka, Poznań 2002.
37. K.Wojtyła, Elementarz etyczny, Lublin 1983.