1

Grafika inżynierska

6. Odwzorowanie zewnętrznego

i wewnętrznego zarysu przedmiotu

Widok — jest to rzut prostokątny przedstawiający widoczną część rysunku,

a także w miarę potrzeby jego zarysy niewidoczne.

1. Wprowadzenie

Przekrój — jest to rzut przedmiotu po uprzednim wyobrażalnym przecięciu go

płaszczyzną (płaszczyznami) przekroju; na rysunku przekroju są uwidocznio-

ne zarysy figury powstałej w wyniku przecięcia przedmiotu płaszczyzną

przekroju oraz wszystkie widoczne zarysy i krawędzie przedmiotu leżące za

tą płaszczyzną.

Najogólniej rzecz ujmując, rzuty prostokątne dzieli się na trzy kategorie

(PN-ISO 128): widoki, przekroje i kłady.

Kład — jest to zarys figury powstałej w wyniku przecięcia przedmiotu tylko

jedną płaszczyzną przekroju bez uwidocznienia zarysów i krawędzi przed-

miotu leżących za tą płaszczyzną przekroju (z wyjątkiem krawędzi otworów

walcowych i stożkowych, których oś znajduje się w płaszczyźnie przekroju.

1. Wprowadzenie

Przekrój — jest to rzut przedmiotu po uprzednim wyobrażalnym przecięciu go

płaszczyzną (płaszczyznami) przekroju; na rysunku przekroju są uwidocznio-

ne zarysy figury powstałej w wyniku przecięcia przedmiotu płaszczyzną

przekroju oraz wszystkie widoczne zarysy i krawędzie przedmiotu leżące za

tą płaszczyzną.

2. Widoki

W zależności od potrzeb i kształtów rysowanych przedmiotów w praktyce

rysunkowej stosuje się następujące rodzaje widoków (PN-ISO 128):

1. Widoki całkowite przedstawiają widoczną część przedmiotu w całości.

W szczególnych przypadkach, gdy nie zmniejszy to czytelności rysunku,

w obrębie widoku można również przedstawić proste zarysy wewnętrzne

linią kreskową cienką.

2. Widoki

2. Widoki cząstkowe obrazują tylko część przedmiotu (fragment) i są wyko-

rzystywane w różnych sytuacjach rysunkowego przedstawiania jako:
a) widoki cząstkowe części przedmiotu;

obrazują tylko wybrany fragment przed-

miotu; miejsce urwania na tych wido-

kach należy ograniczać linią cienką

odręczną lub zygzakową;

b) widoki cząstkowe przedmiotów symetrycznych; w przypadku dużych

obiektów symetrycznych można przedstawiać tylko ich połowę lub jedną

czwartą (w celu zaoszczędzenia miejsca na powierzchni rysunku);

widoki takie należy identyfikować na linii symetrii dwiema krótkimi, rów-

noległymi kreskami, prostopadłymi do osi symetrii; jeżeli symetria obej-

muje dwie osie lub płaszczyzny, to identyfikatory należy rysować rów-

nież na drugiej osi;

2. Widoki

2. Widoki cząstkowe obrazują tylko część przedmiotu (fragment) i są wyko-

rzystywane w różnych sytuacjach rysunkowego przedstawiania jako:
c) widoki cząstkowe w zwiększonej podziałce; są to rzuty obrazujące drob-

ne szczegóły przedmiotu, których nie można dokładnie zwymiarować

w przyjętej podziałce rysunku; szczegóły te należy otoczyć linią ciągłą

cienką oraz zidentyfikować wielką literą; nad dodatkowym rzutem

(w zwiększonej podziałce), należy wpisać literę identyfikującą, a za nią

podziałkę — w nawiasach;

d) widoki cząstkowe rzutowane metodą trzeciego kąta; stosuje się je do

przedstawiania drobnych szczegółów przedmiotu i tylko wówczas, gdy

nie zachodzi obawa fałszywej interpretacji rysunku; widoki obrazujące

szczegóły przedmiotu należy rysować linią ciągłą grubą i połączyć z wi-

dokiem podstawowym linią cienką z długą kreską i kropką;

2. Widoki

2. Widoki cząstkowe obrazują tylko część przedmiotu (fragment) i są wyko-

rzystywane w różnych sytuacjach rysunkowego przedstawiania jako:
e) dwa jednakowe widoki cząstkowe; może się zdarzyć, że z lewej i prawej

strony przedmiotu symetrycznego występują te same szczegóły kon-

strukcyjne; wówczas można rysować tylko jeden rzut (aby ograniczyć

liczbę rzutów); widok taki musi być identyfikowany za pomocą strzałek

i wielkich liter lub cyfr, albo wielkich liter i cyfr;

3. Dwa jednakowe widoki całkowite. Przedmioty o jednakowych widokach,

np. z lewej i prawej strony, można przedstawiać tylko za pomocą jednego

rzutu (widoku), w celu ograniczenia liczby rzutów. Widok taki należy

identyfikować podobnie jak dwa jednakowe widoki cząstkowe.

2. Widoki

4. Widoki rozwinięte to rzuty przedmiotu wygiętego (np. z blachy, drutu),

przedstawionego przed zagięciem.

5. Widoki specjalnie położone. Widoki leżące w płaszczyźnie nierównoległej

do rzutni należy rzutować zgodnie z kierunkiem rzutowania, który oznacza

się strzałką identyfikacyjną z wielką literą powtórzoną nad widokiem. Ta-

kim widokom można nadać specjalne położenie, przesuwając je i obraca-

jąc o odpowiedni kąt. Kierunek obrotu widoku należy określić strzałką

o zarysie łuku.

2

3. Przekroje i kłady

Kształty i zarysy wewnętrzne przedmiotów można odzwierciedlać dwojako:

metodą linii kreskowej lub metodą przekrojów/kładów. Metoda linii kreskowej

polega na tym, że na tle widoku, linią kreskową cienką, rysuje się zarys

wewnętrzny przedmiotu utworzony przez różne otwory i wnęki. Wadą tej

metody jest nieczytelność rzutu przy dużej liczbie krawędzi wewnętrznych.

3. Przekroje i kłady

Metoda przekroju jest pozbawiona tej wady. Metoda ta polega na wyobra-

żalnym przecięciu przedmiotu umowną płaszczyzną, odrzuceniu (również

umownym) tej części przedmiotu, która leży przed płaszczyzną przekroju,

oraz odwzorowaniu w rzucie prostokątnym tej części przedmiotu, która leży

w płaszczyźnie przekroju i za tą płaszczyzną. Tak otrzymany rzut, na którym

uwidoczniono wewnętrzny kształt przedmiotu, nazywa się przekrojem.

3. Przekroje i kłady

Metoda przekroju jest pozbawiona tej wady. Metoda ta polega na wyobra-

żalnym przecięciu przedmiotu umowną płaszczyzną, odrzuceniu (również

umownym) tej części przedmiotu, która leży przed płaszczyzną przekroju,

oraz odwzorowaniu w rzucie prostokątnym tej części przedmiotu, która leży

w płaszczyźnie przekroju i za tą płaszczyzną. Tak otrzymany rzut, na którym

uwidoczniono wewnętrzny kształt przedmiotu, nazywa się przekrojem.

3. Przekroje i kłady

Charakterystycznym szczegółem graficznym przekrojów i kładów są zakres-

kowane pola. Odpowiadają one tym obszarom, w których płaszczyzna prze-

kroju przecina materiał rysowanego przedmiotu. Zgodnie z PN-ISO 128-50

pole przekroju lub kładu powinno być kreskowane, niezależnie od rodzaju

materiału. Kierunek kreskowania powierzchni przekroju tego samego przed-

miotu powinien być jednakowy.

3. Przekroje i kłady

Zalecanym kątem linii kreskowania jest 45 . Linie kreskowania muszą być

względem siebie równoległe i nachylone w lewo lub w prawo do charakte-

rystycznych krawędzi przedmiotu oraz linii symetrii jego przekrojów i kładów.

Odległość między liniami kreskowania należy dobierać w zależności od wiel-

kości pola przekroju i kładu (najczęściej proporcjonalnie).

Powierzchnie przekrojów i kładów części, które się stykają należy kreskować

na przemian — w lewo i w prawo — lub zmieniać odległości między liniami

kreskowania.
Przekroje i kłady, których szerokość na rysunku jest niewielka, można za-

czerniać, a jeśli się stykają — należy między nimi zostawić prześwit.

4. Oznaczanie przekrojów i kładów

Każdy przekrój i kład powinien być na rysunku jednoznacznie oznaczony.

Informacja identyfikująca przekrój/kład składa się z trzech elementów:


oznaczenia położenia płaszczyzny prze-

kroju,



strzałek identyfikujących,



oznaczeń literowych.

Położenie płaszczyzny (płaszczyzn) prze-

kroju (linii przekroju) powinno być ozna-

czone linią grubą z długą kreską i kropką

tylko na końcach linii przekroju. Jeżeli

płaszczyzna przekroju zmienia kierunek,

to miejsce te należy pogrubić. W celu

zwiększenia

czytelności rysunku

linię

przekroju można zaznaczyć na całej

długości linią cienką z długą kreską i krop-

ką.

4. Oznaczanie przekrojów i kładów

Strzałki identyfikujące związane z przekrojem lub kładem, wskazujące

kierunek rzutowania, należy umieszczać na końcach linii przekroju i rysować

zgodnie z poniższym rysunkiem.

Oznaczenie literowe płaszczyzny przekroju/kładu składa się z dwóch takich

samych wielkich liter, powtórzonych nad przekrojem/kładem. Jeżeli ten sam

przedmiot przecina więcej niż jedna płaszczyzna przekroju, to każdą z nich

identyfikują inne oznaczenia literowe.

Przy obrazowaniu przedmiotów, w zależności od stopnia złożoności wew-

nętrznej budowy przedmiotu można wykorzystać następujące rodzaje

przekrojów (PN-ISO 128):
1. Przekroje całkowite to rzuty przedstawiające przedmiot w jednym lub kliku

przekrojach.

2. Przekroje cząstkowe przedstawiają tylko fragmenty przedmiotów w prze-

krojach i mogą występować jako przekroje:
a) części przedmiotu (rys. b);

5. Przekroje

5. Przekroje

b) przedmiotów symetrycznych; podobnie do widoków przekroje te należy

tak samo identyfikować na osiach symetrii;

c) w zwiększonej podziałce; są to rzuty o podobnym sposobie przdstawia-

nia, zastosowania oraz identyfikowania, jak odpowiadające im widoki.

3

3. Przekroje rozwinięte to rzuty przedstawiające

wewnętrzne zarysy przedmiotów wygiętych,

rysuje się je w stanie wyprostowanym (roz-

winiętym), bez zniekształcania przedmiotu.

4. Przekroje specjalnie położone to rzuty leżące w płaszczyźnie nierówno-

ległej do płaszczyzny rzutu; zasady ich przedstawiania, identyfikowania

oraz oznaczania są takie same, jak widoków specjalnie położonych.

5. Przekroje

5. Przekroje

części syme-

trycznych służą do przed-

stawiania

części syme-

trycznych

przynajmniej

względem

jednej

osi

(płaszczyzny)

symetrii.

W tych rzutach po jednej

stronie osi (płaszczyzny)

symetrii

przedmiot

jest

przedstawiany w przekro-

ju, a po drugiej w widoku.

5. Przekroje

Granicą między przekro-

jem a widokiem musi być

linia

symetrii

na

całej

długości przedmiotu. Jeże-

li w osi symetrii znajduje

się krawędź z widoku lub

przekroju to taki przedmiot

należy rysować w przekro-

ju miejscowym (rys. e).

6. Przekroje części obrotowych o regularnie rozmieszczonych szczegółach

konstrukcyjnych, np. ściankach, otworach itp., które nie leżą w płaszczyź-

nie przekroju, należy sprowadzać do płaszczyzny przekroju pod warun-

kiem, że nie utrudni to odczytania rysunku. Przekroje takie nie muszą być

identyfikowane.

5. Przekroje

7. Przekroje miejscowe rysuje się na tle widoków, w miejscach występowania

szczegółów budowy wewnętrznej. Przekroje miejscowe należy ograniczać

linią cienką odręczną lub zygzakową; nie powinna ona nakładać się na

żadne inne linie przedstawianego obiektu. Przekroje miejscowe położone

blisko siebie należy rysować w połączeniu, jako jeden przekrój.

5. Przekroje

7. Przekroje miejscowe rysuje się na tle widoków, w miejscach występowania

szczegółów budowy wewnętrznej. Przekroje miejscowe należy ograniczać

linią cienką odręczną lub zygzakową; nie powinna ona nakładać się na

żadne inne linie przedstawianego obiektu. Przekroje miejscowe położone

blisko siebie należy rysować w połączeniu, jako jeden przekrój.

5. Przekroje

8. Przekroje jedną płaszczyzną przekroju są rzutami obrazującymi najbar-

dziej charakterystyczne szczegóły budowy wewnętrznej przedmiotu.

5. Przekroje

9. Przekroje dwiema płaszczyznami równoległymi są rzutami obrazującymi

szczegóły budowy przedmiotu, które nie leżą w jednej płaszczyźnie. Dwie

równoległe płaszczyzny —

i

— odsłaniają budowę wewnętrzną przed-

miotu.

5. Przekroje

10.Przekroje dwiema przecinającymi się płaszczyznami są rzutami prosto-

kątnymi, w których jedna płaszczyzna przekroju zostaje obrócona do

płaszczyzny rzutowania. Na rysunku poglądowym taką funkcję pełni

płaszczyzna 2.

5. Przekroje

11.Przekroje trzema przecinającymi się płaszczyznami są rzutami prostokąt-

nymi, w których płaszczyzny przekroju tworzą linię łamaną o kątach roz-

wartych. Jak poprzednio, również i te należy sprowadzić do jednej płasz-

czyzny rzutu i odpowiednio zidentyfikować.

5. Przekroje

4

12.Przekroje płaszczyzną częściowo położoną na zewnątrz przedmiotu. Taki

sposób łączenia widoku i przekroju wprowadza norma PN-ISO 128-44.

Ogranicza to liczbę rzutów, co w rysunku technicznym jest zawsze pożą-

dane.

5. Przekroje

6. Kłady

Kłady wg PN-ISO 128-40 to przedstawienia rysunkowe pokazujące tylko

zarysy przedmiotu, leżące w jednej lub kilku płaszczyznach przekroju. Miały

one dotychczas zastosowanie przede wszystkim do zobrazowania poprzecz-

nego przekroju przedmiotu. Przekrój pokazany na rys. a, może być naryso-

wany bezpośrednio na widoku, gdyż nie występują za nim inne zarysy.

Otrzymany w ten sposób rzut nazywa się kładem obróconym na widoku.

Kłady takie należy rysować linią ciągłą cienką, a ich identyfikacja jest zbęd-

na.

6. Kłady

Kłady można przesuwać względem widoku. Umieszcza się je obok widoku

i wiąże z nim linią cienką z długą kreską i kropką. Zarysy kładów przesu-

niętych względem widoku należy rysować linią ciągłą grubą.

6. Kłady

Większą liczbę kładów lub przekrojów można rozmieszczać tak, jak to poka-

zano na poniższym rysunku.

7. Ograniczenia dotyczące zastosowań przekrojów i kładów

Ograniczenia w stosunku do przekrojów wynikają między innymi z:


błędnego wyboru położenia płaszczyzny przekroju; w sytuacjach pokaza-

nych na rysunkach błąd polega na tym, że płaszczyzna przekroju jest

prostopadła, a nie równoległa do osi otworu (kołowego); w rzucie prosto-

kątnym są widoczne przekroje oraz otwory, ale nie jest jasne, czy są one

przelotowe.

7. Ograniczenia dotyczące zastosowań przekrojów i kładów

Ograniczenia w stosunku do przekrojów wynikają między innymi z:


błędnego założenia, że każdy przedmiot można przedstawić w przekroju

za pomocą dowolnej liczby równoległych płaszczyzn przekroju;

7. Ograniczenia dotyczące zastosowań przekrojów i kładów

Ograniczenia w stosunku do przekrojów wynikają między innymi z:


przedstawiania w przekrojach przedmio-

tów, w których nie występują żadne zary-

sy wewnętrzne; może to nastąpić przy ry-

sowaniu różnego rodzaju łączników, ta-

kich jak: nity, śruby, kołki, wkręty, kliny,

wpusty itp. oraz połączeń, w których te

łączniki występują.

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Liczba rzutów. Liczbę rzutów należy ograniczać do niezbędnego minimum.

Za mała, podobnie jak za duża liczba rzutów, jest błędem. W pierwszym

przypadku nie odczyta się jednoznacznie budowy przedmiotu, w drugim —

pewne elementy będą się powtarzać. Najmniejsza liczba rzutów to jeden —

musi nim być rzut główny.

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Symetria przedmiotów. Symetrię przedmiotów należy zaznaczyć linią cienką

z długą kreską i kropką; linię należy minimalnie przeciągnąć poza zarys

przedmiotu. Niezależnie od symetrii całego przedmiotu należy również za-

znaczyć symetrię drobnych elementów, np. otworów. Okrąg ma zawsze dwie

osie symetrii, prostopadłe względem siebie.

5

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Niewielkie pochylenia. Niewielkie pochylenia lub wygięcia, zbyt małe do po-

kazania na rzucie przedmiotu, należy przedstawiać linią odpowiadającą

mniejszemu wymiarowi elementu z pochyleniem lub mniejszej średnicy pod-

stawy stożka.

Alternatywne i skrajne położenia. Na rysunku złożeniowym, alternatywne

i skrajne położenia części ruchomych należy rysować linią cienką z długą

kreską i dwiema kropkami.

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Linie przenikania. Linie rzeczy-

wistego przenikania należy ryso-

wać liniami ciągłymi grubymi, gdy

są widoczne, i liniami cienkimi

kreskowymi, gdy są niewidoczne.

Uproszczone

linie przenikania

mogą występować między dwo-

ma walcami jako linie ciągłe gru-

be proste (b) oraz między walcem

a prostopadłościanem (c), gdzie

przesunięcie

linii

przenikania

można pominąć (c

1

). Wyobrażal-

ne linie przenikania (zaokrąglone

przejścia między dwiema po-

wierzchniami) należy rysować

jako linie cienkie ciągłe, które nie

dotykają zarysów przedmiotu.

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Zakończenia kwadratowe. W celu ograniczenia liczby rzutów, zakończenia

kwadratowe lub kwadratowe zbieżne oraz powierzchnie płaskie w otoczeniu

powierzchni walcowych należy zaznaczyć przekątnymi, które są liniami cien-

kimi ciągłymi.

Wzór powierzchni. Powierzchnie radełkowane, moletowane, pofałdowane,

żłobkowane, ziarniste lub kratkowane należy przestawiać w sposób uprosz-

czony liniami ciągłymi cienkimi na całej powierzchni lub na jej części.

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Części gotowe i półwyroby. Kształt części gotowej wewnątrz rysunku półwy-

robu lub kształt półwyrobu wewnątrz części gotowej należy rysować linią

cienką z długą kreską i dwiema kropkami.

Zarysy pierwotne. Jeżeli zachodzi potrzeba przedstawienia zarysu pierwot-

nego przed kształtowaniem, to zarys ten należy oznaczyć linią cienką z dłu-

gą kreską i dwiema kropkami.

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Przedmioty przezroczyste. Wszystkie przedmioty wykonane z materiału

przezroczystego należy przedstawiać tak, jak by były nieprzezroczyste. Na

rysunkach złożeniowych, części położone za elementami przezroczystymi

można rysować jako widoczne.

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Elementy powtarzające się. Jednakowe elementy powtarzające się regular-

nie należy przedstawiać rysując tylko jeden z nich oraz ich położenie. Liczbę

i rodzaj elementów należy określać wymiarowaniem. Położenie elementów

symetrycznie rozłożonych przedstawia się linią cienką z długą kreską i krop-

ką. Położenie innych elementów identyfikuje się za pomocą linii cienkiej

ciągłej.

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Rzuty przerwane. Rzuty przedmiotów długich wolno skracać pomijając ich

część środkową, jeżeli nie zawiera ona żadnych szczegółów wymagających

przedstawienia. Granice przerwanych części należy rysować linią odręczną

lub zygzakową.

Linie gięcia. Linie gięcia na rzucie rozwiniętym należy rysować liniami cien-

kimi ciągłymi.

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Części przyległe i zarysy. Części przyległe do przedmiotu należy rysować

linią cienką z długą kreską i dwiema kropkami. Część przyległa nie może

zasłaniać części głównej. W przekroju lub kładzie nie wolno jej kreskować

(a i b). Zarysy, których obszar nie jest lub dopuszcza się, aby nie był wyraź-

nie określony, przypuszczalny, należy rysować linią z długą kreską i dwiema

kropkami (c).

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Zakończenia rzutów cząstkowych. Zakończenia rzutów przerwanych lub

cząstkowych należy rysować linią odręczną lub cienką zygzakową, wycho-

dzącą poza zarys przedmiotu.

6

8. Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostokątnych

Odbicia zwierciadlane części. Gdy proste części są swoim zwierciadlanym

odbiciem, to można wykonać tylko jedno przedstawienie rysunkowe, ale

w pobliżu tabliczki rysunkowej należy umieścić objaśnienie.

Części złożone. Części złożone z oddzielnych, ale jednakowych elementów,

można przedstawiać jako jednorodne. Położenie elementów może być

zaznaczone krótkimi cienkimi liniami ciągłymi.

Grafika inżynierska

6. Odwzorowanie zewnętrznego

i wewnętrznego zarysu przedmiotu