Wielokrotnie w czasie
wyjazdów urlopowych
i innych, gdy
podró¿owa³em
samochodem, mia³em
k³opot z pod³¹czeniem
siê do napiêcia 220 V.
O
pisany uk³ad przetwornicy za-
projektowa³em tak, aby by³ uni-
wersalny. Moje za³o¿enia kon-
strukcyjne sprawdzi³y siê, po-
niewa¿ korzystaj¹c z tego samego sche-
matu uk³adu mo¿emy wykonaæ trzy pod-
stawowe wersje przetwornic napiêcia:
_ 12 V na 220 V/200 W
_ 24 V na 220 V/400 W
_ 12 V lub 24 V/200 W lub 400 W.
Uk³ad jest maksymalnie uproszczony, dziê-
ki czemu jest tañszy i ³atwiejszy do wykona-
nia. Zabezpieczenia strony pierwotnej i wtór-
nej bezpiecznikami topikowymi okaza³y siê
wystarczaj¹ce.
Jako generator steruj¹cy tranzystorami mo-
cy wykorzysta³em popularny uk³ad scalony
UNIWERSALNA PRZETWORNICA
NAPIÊCIA 12/24 V NA 220 V
CMOS typu CD4047. Na koñcówkach 10
i 11 tego uk³adu s¹ przebiegi prostok¹tne
o wype³nieniu 50% i przeciwnych fazach.
Kluczami otwieraj¹cymi i zamykaj¹cymi
przep³yw pr¹du przez symetryczne uzwoje-
nia pierwotne transformatora s¹ tranzysto-
ry mocy MOSFET.
G³ówny element przetwornicy to transforma-
tor toroidalny o mocy 400 W. Jako pierwsze
jest nawiniête uzwojenie 220 V, a na nim
cztery uzwojenia po³¹czone szeregowo. S¹
one nawijane bifilarnie, tzn. jednoczenie
dwoma drutami o przekroju 1,8 mm. Jest to
konieczne ze wzglêdu na du¿y pr¹d p³yn¹-
cy przez te uzwojenia w czasie pobierania
maksymalnej mocy z przetwornicy. Transfor-
mator ma 4 uzwojenia pierwotne, aby prze-
twornica mog³a byæ zasilana z akumulatora
o napiêciu 12 V albo 24 V. Uzwojenia te s¹
prze³¹czane za pomoc¹ przekaników PK1
i PK2 o napiêciu 24 V i pr¹dzie zestyków mi-
nimum 20 A. W czasie zasilania przetwor-
nicy napiêciem 12 V kotwice przekaników
pozostaj¹ w spoczynku i s¹ w³¹czone dwa
uzwojenia transformatora po 12 V ka¿de.
W przypadku zasilania napiêciem 24 V,
przekaniki przyci¹gaj¹ kotwice i do³¹czaj¹
kolejne uzwojenia, dziêki czemu uzyskuje
siê mo¿liwoæ przetwarzania napiêcia
24 V na 220 V.
Ze wzglêdu na to, ¿e niektóre typy przeka-
ników maj¹ tendencjê przyci¹gania kotwic
przy ni¿szych napiêciach ni¿ znamionowe
napiêcie cewki przekanika, mo¿e siê oka-
zaæ konieczne do³¹czenie szeregowe diod
typu 1N4002 (oznaczone Dx) tak, aby kotwi-
ce przekaników by³y przyci¹gane przy na-
piêciu nie wiêkszym ni¿ 18 V.
Po do³¹czeniu napiêcia zasilania p³ynie nie-
wielki pr¹d przez przekaniki i uk³ad scalo-
ny US1. W zwi¹zku z tym zastosowa³em
czerwon¹ diodê migaj¹c¹, zasilan¹ przez re-
zystor 5,1 k
Ω
, która przypomina o koniecz-
noci od³¹czenia zasilania, gdy nie korzysta
siê z przetwornicy.
W wersji 24 V pomija siê przekaniki i dio-
dê z rezystorem 5,1 k
Ω
, a transformator
mocy 400 W wyposa¿a w dwa uzwojenia
24 V, po³¹czone szeregowo. W we-
rsji 12 V pomija siê stabilizator
z uk³adem scalonym US1, a trans-
formator ma moc 200 W i dwa
uzwojenia 12 V. LED1 sygnalizuje
w³¹czenie przetwornicy, a LED2 _
obecnoæ napiêcia 220 V na
wyjciu.
Miernik M1 (woltomierz o zakresie
25 V) mierzy napiêcie akumulatora
i napiêcie wyjciowe. Woltomierz
prze³¹cza siê prze³¹cznikiem W2.
Rezystor dobiera siê w zale¿noci od
rezystancji wewnêtrznej miernika,
a potencjometrem P2 ustawia siê
dok³adne wskazanie napiêcia wyj-
ciowego.
Kondensator C1 4700
µ
F 50 V
t³umi przepiêcia powstaj¹ce na
uzwojeniach transformatora
w chwilach prze³¹czania napiêcia
przez tranzystory.
Przekanik PK3 nie jest konieczny,
lecz lepiej go zastosowaæ, aby
mieæ pewnoæ co do zabezpiecze-
nia przetwornicy w wersji uniwersal-
nej. Prze³¹cza on bezpiecznik B2.
Bezpiecznik B2 jest zw³oczny,
Schemat przetwornicy uniwersalnej
Radioelektronik Audio-HiFi-Video 12/2001
27
0,8 A w przetwornicy 12 V/200 W i 1,6 A w
wersji 24 V/400 W oraz uniwersalnej. Bez-
piecznik B1 20 A jest typu samochodowego.
Podczas monta¿u po³¹czenia g³ówne (wy-
sokopr¹dowe) nale¿y wykonaæ przewoda-
mi o przekroju mini 3 mm
2
.
W tablicy podane s¹ informacje dotycz¹ce
poszczególnych elementów stosowanych
w ró¿nych wersjach przetwornicy.
Uruchomienie
Po zmontowaniu i sprawdzeniu po³¹czeñ
usuwa siê bezpiecznik B1, do³¹cza na-
piêcie zasilania i wy³¹cznikiem W1 w³¹cza
generator przetwornicy. Nastêpnie za po-
moc¹ potencjometru P1 ustawia miêdzy
wyjciami 10 i 11 uk³adu CD4047 czêsto-
tliwoæ 50 Hz. Potrzebny jest przy tym
czêstociomierz. Po tej czynnoci wk³ada
siê bezpiecznik B1 i ponownie w³¹cza
przetwornicê. Na wyjciu powinno siê po-
jawiæ napiêcie ok. 230 V, mierzone bez
obci¹¿enia.
Nastêpnie do³¹cza siê obci¹¿enie, najlepiej
¿arówki i testuje przetwornicê a¿ do mocy
maksymalnej, zale¿nej od wykonanej we-
rsji. Przy ma³ych mocach ciep³o wydziela-
ne w tranzystorach jest niewielkie, jed-
nak ronie wraz z moc¹. Nale¿y wiêc umie-
ciæ tranzystory na radiatorach ¿ebrowych
o d³ugoci 5
÷
10 cm, zale¿nie od warunków
ch³odzenia.
Z pomiarów, które wykona³em wynika, ¿e
sprawnoæ przetwornicy jest doæ du¿a _
oko³o 92%. Wartoæ pr¹du ja³owego jest
równie¿ zadowalaj¹ca i mieci siê
w przedziale 0,4
÷
0,7 A, zale¿nie od wersji.
Ostrze¿enie. W uk³adzie jest wytwarzane
niebezpieczne dla ¿ycia napiêcie 220 V, tote¿
podczas uruchamiania i korzystania z prze-
twornicy nale¿y zachowaæ ostro¿noæ.
n
Krzysztof Powierza
Od redakcji. Dzia³anie przetwornicy sprawdzo-
no w redakcyjnym laboratorium. Obci¹¿eniem
by³y ¿arówki o mocy 25, 60 i 100 W. Stwierdzo-
no poprawne dzia³anie urz¹dzenia. Prostota
uk³adu sprawi³a, ¿e napiêcie wyjciowe
220 V nie jest stabilizowane i waha siê doæ
znacznie, zarówno przy zmianach pr¹du
obci¹¿enia jak i napiêcia zasilaj¹cego. Pr¹d
ja³owy, tzn. pr¹d pobierany z akumulatora,
gdy do przetwornicy nie jest do³¹czone ob-
ci¹¿enie, zale¿y w du¿ym stopniu od napiê-
cia akumulatora i wyranie wzrasta, gdy to
napiêcie jest wy¿sze ni¿ 12,5
÷
13 V.
r
OD i DO CZY
TELNIKÓW
Wersja
12 V 100 W 12 V 200 W 12 V 400 W 24 V 200 W 24 V 400 W 24 V 800 W uniwersalna
Element
T1, T2
IRF 540 IRFP 250 IRFP 260 IRF 540
IRFP 250
IRFP 260
IRFP 250
US1-7812
_
_
_
+
+
+
+
B1
10 A
20 A
35 A
10 A
20 A
35 A
20 A
B2
(zw³oczny)
0,4 A
0,8 A
1,6 A
0,8 A
1,6 A
3,15 A
0,8 i 1,6 A
LEDm
_
_
_
_
_
_
+
5,1 k
Ω
_
_
_
_
_
_
+
PK1, PK2
_
_
_
_
_
_
+
PK3
_
_
_
_
_
_
+
TR
100 W
200 W
400 W
200 W
400 W
800 W
400 W
2 x 12 V 2 x 12 V
2 x 12 V
2 x 24 V
2 x 24 V
2 x 24 V
4 x 12 V
1 x 1,8 mm 2 x 1,8 mm 4 x 1,8 mm 1 x 1,8 mm 2 x 1,8 mm 4 x 1,8 mm 2 x 1,8 mm
Elementy stosowane w ró¿nych wersjach przetwornicy
Pomys³ z inteligentnymi akumulatorami
NiCd, NiMH czy Li-Ion nie jest nowy i wie-
le firm produkuje ju¿ takie bloki wyposa-
¿one w elektroniczny uk³ad nadzorczy.
Tymczasem, o³owiowe akumulatory sa-
mochodowe ci¹gle s¹ takie jak za panów
Daimlera i Benza _ tyle ¿e nieco ulep-
szone technologicznie. Zmuszane do roz-
ruchu zimnego silnika, zw³aszcza przy
silnych mrozach, maj¹ praktycznie te sa-
me problemy co przed wiekiem; jest im tyl-
ko trochê ³atwiej, bo sterowane mikropro-
cesorem uk³ady zap³onowe zapewniaj¹
³atwiejszy zap³on. Ale mo¿e co siê zmie-
ni. Wspó³pracuj¹c z Texas Instruments, fir-
ma iQ Power (USA) opracowa³a w³anie
inteligentny system zarz¹dzania energi¹
SEM (Smart Energy Management Sy-
stem) _ fot. Umieszczony w akumulatorze,
opracowany wspólnie przez te firmy mikro-
procesor nadzoruje jego stan, mierz¹c
na³adowanie i ogólny stan zdrowia.
W termicznie izolowanym piank¹ polipro-
pylenow¹ bloku akumulatora jest umie-
szczony grzejnik elektryczny, regulowany
przez mikroprocesor i uk³ad wykonawczy
tak, aby utrzymywa³ optymaln¹ tempera-
turê akumulatora, zale¿n¹ od bie¿¹cych
stanów akumulatora. Ca³a historia akumu-
latora jest zapamiêtywana w pamiêci
i wp³ywa na procesy regulacyjne, odpo-
wiednio do bie¿¹cej sytuacji. Regulacja
stanu akumulatora generuje sygna³y prze-
sy³ane do komputera pok³adowego wprost
z zacisków i na³o¿one na pr¹d zasilaj¹cy,
co pozwala obyæ siê bez dodatkowych
przewodów. Komputer pok³adowy usta-
wia z kolei warunki pracy silnika, bior¹c
pod uwagê wszystkie czynniki zwi¹zane
ze starzeniem siê akumulatora. Jak twier-
dz¹ specjalici z IQ Power, system popra-
wia skutecznoæ akumulatora na mrozie
a¿ o 600%, u³atwiaj¹c ponadto diagnosty-
kê akumulatora podczas serwisu. W ka¿-
dej chwili mo¿na wyprowadziæ z pamiêci
jego historiê i odpowiednio zadzia³aæ lub
bez oporów oddaæ na z³om. Oprócz wersji
12 V (samochody osobowe) i 24 V (ciê¿a-
rówki) opracowano te¿ wersjê 36 V, prze-
widzian¹ do stosowania w nowych, uni-
wersalnych instalacjach samochodowych.
Widaæ tylko jedno ograniczenie. System
zastosowany w amerykañskim kr¹¿owni-
ku szos z potê¿nym akumulatorem mo¿e
byæ wielk¹ pomoc¹ w ostr¹ zimê, ale nie-
zbyt siê nadaje do stosowania we wspó³-
czesnych samochodach europejskich, w
których stosuje siê akumulatory o nie-
wielkiej pojemnoci i które nie lubi¹ ci¹-
g³ych obci¹¿eñ grzejnikiem. A lubi¹ siê
wtedy za szybko roz³adowaæ.
(lk)
INTELIGENTNY AKUMULATOR SAMOCHODOWY
Radioelektronik Audio-HiFi-Video 12/2001