J

J

A

A

R

R

O

O

S

S

Ł

Ł

A

A

W

W

J

J

A

A

R

R

Z

Z

Ą

Ą

B

B

E

E

K

K

Jarosław Jarząbek - Doktor Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Wrocław-
ski. Specjalista z zakresu zagadnień palestyńskich. W 2006 r. przebywał na
stażu badawczym na Uniwersytecie Jordańskim w Ammanie.

▪

ISLAMIZACJA PALESTYŃSKIEGO RUCHU NARODOWEGO.

________________________________________________________________________________________

Artykuł ten pierwotnie ukazał się w pracy: Problemy międzynarodowe w
doktrynach społecznych wielkich religii, pod red. Tomasza Dębowskiego,
wyd. Arboretum, Wrocław 2004, s. 187-209.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

1

S

zczególnym miejscem do analizy związków religii z polityką, jest niewąt-

pliwie region Bliskiego Wschodu, z jego niesamowitą mieszanką, zarówno róż-
nych religii, jak i rozlicznych doktryn politycznych. Niewiele znajdziemy obecnie
na świecie miejsc, gdzie kwestie religijne i polityczne byłyby ze sobą związane
tak ściśle i wywierały na siebie wzajemnie tak przemożny wpływ. Niezwykle sil-
nych powiązań z islamem nie uniknął także przebudzony w XX wieku arabski
nacjonalizm, pomimo ogromnych wysiłków, jakie zostały podjęte, aby nadać mu

ś

wiecki charakter i w maksymalnym możliwym stopniu odizolować go od religii.

Doskonałym przykładem obrazującym to zjawisko jest droga, jaką w ciągu

ostatnich kilkudziesięciu lat przeszedł palestyński ruch narodowy i sposób, w jaki
zmieniły się zapatrywania Palestyńczyków na kwestię ich niepodległego państwa

1

– zarówno, co do sposobów uzyskania niepodległości i budowy własnego pań-
stwa, jak również jego przyszłego kształtu i charakteru. Zmiana ta wyraża się w
dwóch zasadniczych zjawiskach: po pierwsze w ogromnym wzroście popularno-

ś

ci i poparcia społecznego dla radykalnych organizacji islamskich, łączących

sprawę walki o niepodległy byt państwowy z kwestiami religijnymi; po drugie ze
zmianą postaw ideologicznych i politycznej retoryki przez część środowisk opo-
wiadających się dotychczas za rozdziałem religii od polityki i świeckim charakte-
rem przyszłego państwa palestyńskiego. Pierwsze ze wspomnianych tu zjawisk
wiąże się oczywiście z działalnością w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu Jor-
danu organizacji Braci Muzułmanów oraz Hamasu i Islamskiego Dżihadu, które
na przełomie lat 80tych i 90tych rzuciły wyzwanie dominującej dotychczas w
ruchu palestyńskim ideologii narodowej i lewicowej. Druga z poruszonych kwe-
stii jest ściśle powiązana z pierwszą, a jej przejawem jest rosnąca rola islamu w
programach politycznych i działaniach partii i organizacji postulujących dotych-
czas całkowicie świecki charakter państwa palestyńskiego, tudzież coraz częstsze
przypadki współpracy, szczególnie na poziomie operacyjnym, pomiędzy działa-
czami organizacji religijnych i świeckich.

Rozważając przyczyny takiego stanu rzeczy, należy zwrócić szczególną

uwagę na trzy zjawiska, które w głównej mierze przyczyniły się do utraty popar-
cia społecznego przez głównego reprezentanta laickiego nacjonalizmu palestyń-
skiego – Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP), a w szczególności jej naj-
ważniejszą część składową – partię al-Fatah Jasira Arafata. Pierwszą z nich jest
niewątpliwie wzrost wpływów radykalnego i zaangażowanego politycznie islamu
w całym świecie arabskim. Religijny fundamentalizm świetnie wypełnił pustkę
ideologiczną na arabskiej scenie politycznej, powstałą po odwrocie dużej części,
choć nie całego, świata arabskiego od idei narodowych i lewicowych, które zdo-
minowały ją w latach 50tych i 60tych. Jako drugi powód wymienić należy serię
porażek poniesionych przez OWP w konflikcie izraelsko-palestyńskim, a przede

1

Mówiąc o państwie palestyńskim mam oczywiście na myśli idee i plany dotyczące jego kształtu i

charakteru, kiedy (i jeśli) powstanie, a nie ową namiastkę państwowości, jaką stanowi obecnie
Autonomia Palestyńska.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

2

wszystkim zdecydowanie niezadowalające z punktu widzenia Palestyńczyków
rezultaty procesu pokojowego, aż do jego faktycznego załamania się i oddalające
się perspektywy osiągnięcia sukcesu na drodze negocjacji. Trzecia, choć wcale
nie najmniej ważna przyczyna leży w działaniach i postępowaniu kontrolowanych
przez OWP władz Autonomii Palestyńskiej, w kwestiach związanych z polityką
wewnętrzną. Chodzi to przede wszystkim o szerzącą się na wielką skalę korupcję,
marnotrawstwo środków publicznych (w tym tych pochodzących z międzynaro-
dowej pomocy) i niewydolność organów administracyjnych, czego skutkiem jest
drastyczny spadek zaufania do elit politycznych obciążanych przez Palestyńczy-
ków winą za poważne trudności ekonomiczne i społeczne, jakie przeżywają.

RÓśNICE IDEOLOGICZNE.

Pierwszą sprawą, na którą chciałbym zwrócić uwagę, zaczynając rozważania nad
kwestią islamizacji palestyńskiego ruchu narodowego, jest ideologia, prezentowa-
na przez zwolenników świeckiego i religijnego kształtu przyszłego państwa pale-
styńskiego. W tym celu spróbujmy przeanalizować i porównać podstawowe do-
kumenty, ustanawiające ideologiczne podstawy dla najważniejszych nurtów obu
obozów. Dla tej części sceny politycznej, która opowiada się za laickim modelem
przyszłego państwa Palestyńczyków, najbardziej reprezentatywnym dokumentem
jest z całą pewnością Palestyńska Karta Narodowa (PKN), a dokładniej jej zmie-
niona wersja przyjęta przez Palestyńskie Zgromadzenia Narodowe na spotkaniu w
Kairze 17 lipca 1968 roku

2

. W owym czasie Palestyńskie Zgromadzenie Narodo-

we oraz Organizacja Wyzwolenia Palestyny wydają się być najbardziej reprezen-
tatywne dla ogółu społeczności palestyńskiej, skupiając w sobie większość głów-
nych sił politycznych, poczynając od stanowiącej jej trzon al-Fatah Jasira Arafata,
poprzez pomniejsze organizacje o charakterze narodowym, kończąc na bardzo
silnych w owym czasie organizacjach skrajnie lewicowych – Ludowym Froncie
Wyzwolenia Palestyny, Demokratycznym Froncie Wyzwolenia Palestyny i pale-
styńskich komunistach

3

. W tym miejscu nadmienić jeszcze należy, iż palestyńska

skrajna lewica nie popierała całości Palestyńskiej Karty Narodowej, zgłaszając
zastrzeżenia do niektórych jej punktów. Również udział partii i organizacji skraj-

2

Palestyńskie Zgromadzenia Narodowe Obradujące w Kairze w dniach 10-17 lipca 1968 roku

uchwaliło zmienioną wersję Palestyńskiej Karty Narodowej, przyjętej pierwotnie w roku 1964.
Poprawki dotyczyły głównie kwestii zmiany dotychczasowego, panarabskiego charakteru ruchu
palestyńskiego i przeorientowania go na ruch w większym stopniu wyrażający narodowe dążenia
Palestyńczyków i ich tożsamość.

3

Skrajnie lewicowe organizacje i partie przez długi czas stanowiły istotną część, zarówno Zgro-

madzenia Narodowego, które jako ciało ustawodawcze uchwaliło Palestyńską Kartę Narodową,
jak i Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Niektóre organizacje, jak na przykład LFWP, zasiadały
w Zgromadzeniu Narodowym (później przemianowanym na Palestyńską Radę Narodową), nie
wchodząc jednak w skład OWP. Dopiero w latach 1984-87 większość z nich opuściła OWP, czy-
niąc al-Fatah jej dominującą siłą.

Hisham H. Ahmed, From Religious Salvation to Political Trans-

formation: The Rise of Hamas in Palestinian Society,
http://www.passia.org/publications/research_studies/pub_research_no_73.htm [23 III 2004], Pales-
tinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm [8 IV 2004].

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

3

nie lewicowych w Organizacji Wyzwolenia Palestyny i Palestyńskim Zgromadze-
niu Narodowym nie był stały

4

. Tym niemniej fakt, iż OWP przez cały okres lat

70tych i 80tych była największą siłą na palestyńskiej scenie politycznej nie pod-
lega dyskusji. Możemy ją też z całą pewnością uznać za najbardziej reprezenta-
tywną dla laickiego nurtu palestyńskiego ruchu narodowego.
Z drugiej strony z kolei mamy grupę organizacji łączących walkę o wyzwolenie
Palestyny spod izraelskiej okupacji z ideologią islamskiego fundamentalizmu.
Większość najistotniejszych zasad i idei przyświecających temu ruchowi zaleźć
możemy w Karcie Hamasu, opublikowanej w 1988 roku. Dokument ten zawiera
zarówno cele i metody działania Hamasu, jak również przedstawia wizję przy-
szłego, islamskiego państwa palestyńskiego. Zasady te i idee są w większości
zbieżne z prezentowanymi przez inne organizacje reprezentujące nurt religijnego
fundamentalizmu wśród Palestyńczyków, mam tu na myśli przede wszystkim
Braci Muzułmanów oraz Palestyński Islamski Dżihad

5

. Ruch Braci Muzułmanów

w Palestynie nie angażuje się bezpośrednio w działalność polityczną ani militarną,
koncentrując swoją działalność się na kwestiach religijnych. Z kolei Islamski
Dżihad, choć jest organizacją o wiele mniejszą niż Hamas, odgrywa aktywną role,
zarówno w zbrojnej walce przeciwko Izraelowi, jak też na palestyńskiej scenie
politycznej. W przeciwieństwie do Hamasu, Islamski Dżihad nigdy nie pretendo-
wał do bycia ideologiczną alternatywą dla OWP, co więcej w latach 80tych dość
blisko współpracował z al-Fatah, a w latach 90tych jego przedstawiciele zasiadali
we władzach Autonomii Palestyńskiej, pomimo iż sama organizacja nigdy nie
uznała porozumień pokojowych z Oslo i uważa je za zdradę palestyńskich intere-
sów narodowych.
Pierwsza i podstawowa różnica, którą zauważamy już we wstępie do obu doku-
mentów jest kwestia odwołań do Boga. Ani we wstępie ani też w dalszej części
Palestyńskiej Karty Narodowej OWP nie ma takowych odwołań. Z kolei Karta
Hamasu zaczyna się cytatem z Koranu i licznymi odwołaniami do Boga w części
początkowej. Także prawie każdy z artykułów Karty poparty jest poprzez przyto-
czenie odpowiednich słów ze świętej księgi Muzułmanów

6

.

Rozpatrywanie konkretnych kwestii poruszanych w obu tekstach, zacznę od
sprawy fundamentalnej, mianowicie kształtu przyszłego państwa palestyńskiego.
Palestyńska Karta Narodowa jest w tym względzie dość lakoniczna, nie dając
jednoznacznej odpowiedzi. Artykuł 3 PKN stwierdza, iż tylko sami Palestyńczycy

4

Poszczególne partie i organizacje lewicowe dość często przyłączały się lub odłączały od OWP,

bądź też były z niej wykluczane, co uzależnione było w głównej mierze od konfliktów, rozłamów i
przetasowań wewnątrz nich. Palestinian Organisations and Parties,
http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm [8 IV 2004].

5

Obie organizacje – zarówno Hamas jak i Islamski Dżihad wywodzą się z ruchu Braci Muzułma-

nów. Tamże.

6

Zarówno Palestyńska Karta Narodowa jak i Karta Hamasu są dość powszechnie dostępne w

internecie, przy czym należy zwrócić uwagę na fakt, iż poszczególne ich tłumaczenia czasami się
od siebie różnią. Ja korzystałem następujących wersji angielskojęzycznych: Palestyńska Karta
Narodowa na http://www.palestine-un.org/plo/pna_three.html, Karta Hamasu na
http://www.palestinecenter.org/cpap/documents/charter.html.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

4

mają prawo do decydowania o tym jak będzie wyglądał kształt przyszłego pań-
stwa, jednakże decyzje takowe podjęte będą dopiero po wyzwoleniu kraju. Arty-
kuł 26 stwierdza, iż OWP, jako reprezentant sił palestyńskiej rewolucji, jest od-
powiedzialna za realizację prawa Palestyńczyków do samostanowienia w kwe-
stiach militarnych, politycznych i finansowych, po wyzwoleniu kraju. Tę daleko
posuniętą ostrożność w definiowaniu systemu polityczno-gospodarczego przy-
szłego państwa, tłumaczą duże różnice ideologiczne pomiędzy organizacjami
wchodzącymi w skład OWP oraz świadomość, że zjednoczenie wszystkich frakcji
palestyńskiego ruchu oporu w walce przeciw Izraelowi, jest celem pierwszorzęd-
nym. Podobnych rozterek nie mieli twórcy Karty Hamasu, którzy nie musieli iść
na żadne kompromisy ani też liczyć się ze zdaniem osób o innych poglądach.
Wskazując na islam jako podstawę ideologiczną, w artykułach 9 i 11 wzywają oni
do przywrócenia w Palestynie państwa muzułmańskiego, nie precyzując jednak,
jak dokładnie miałoby ono wyglądać. W dalszej części (artykuł 21) jest także
mowa o potrzebie solidarności społecznej oraz zobowiązanie członków Hamasu
do troski o interesy mas. Bardzo interesująco brzmi artykuł 12, który stwierdza, iż
Hamas uważa nacjonalizm za część religijnej wiary, a nacjonalizm Hamasu
oprócz składników materialnych, ludzkich i terytorialnych niesie w sobie także
czynnik boski.
Choć oba dokumenty dość lakonicznie informują nas o tym jak ich twórcy wy-
obrażają sobie przyszłe państwo palestyńskie, to jednak nawet z tych skromnych
informacji wyłania się już obraz dwóch zdecydowanie sprzecznych wizji. Podob-
ne rozbieżności zaobserwować możemy także w przypadku innych poruszanych
spraw. Palestyńska Karta Narodowa wskazuje na edukację młodzieży w duchu
arabskiej rewolucji, jako niezbędny środek dla wykształcenia w młodym pokole-
niu duchowego i materialnego przywiązania do kraju, gotowości do walki zbroj-
nej i poświęcenia dla jego odzyskania (artykuł 7). Dla Hamasu pierwszym celem
kształcenia młodych Palestyńczyków jest zaszczepienie i umocnienie w nich wia-
ry poprzez studiowanie Koranu oraz naukę historii i tradycji islamu. Dalej wspo-
mina się też o tym, że edukacja powinna jak najlepiej przygotować muzułmanów
do prowadzenia świętej wojny – dżihadu – przeciwko wrogom islamu (artykuł
16).
W kwestii definicji tego, kto jest wrogiem Palestyńczyków, również występują
dość poważne rozbieżności. Oczywiście ani OWP ani Hamas nie mają wątpliwo-

ś

ci, co do tego, iż za głównego wroga uznać należy państwo Izrael i ruch syjoni-

styczny (w każdym z tekstów mówi o tym kilka artykułów). Dalej jednak poja-
wiają się już dość znaczne różnice zdań, wynikające z faktu, iż Hamas za wrogów
oraz siły sprzyjające Izraelowi, uważa również, zarówno „komunistyczny Wschód
jak i kapitalistyczny Zachód” (artykuły 22 i 25)

7

. OWP w chwili tworzenia swojej

Karty wręcz przeciwnie, uznawało Związek Radziecki za swego sojusznika, ze
względu na bliskie kontakty z ZSRR utrzymywane przez wspierające ją państwa

7

Warto zwrócić uwagę na zdecydowane podobieństwo tych haseł do retoryki stosowanej przez

Chomeiniego i innych szyickich ajatollahów po przejęciu władzy w Iranie.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

5

arabskie, Egipt i Syrię, a także z powodu proradzieckiej orientacji niektórych
wchodzących w jej skład organizacji lewicowych

8

. Z drugiej strony PKN w kilku

miejscach potępia i wymienia jako swego wroga imperializm, jednak unika bez-
pośredniego skojarzenia go z Zachodem lub jakimkolwiek państwem zachodnim.
W obu tekstach odnaleźć też możemy całkiem sporą ilość punktów zbieżnych. Do
tej grupy należy z pewnością zaliczyć podstawowy cel obu organizacji, czyli wy-
zwolenie Palestyny spod izraelskiej okupacji, likwidację państwa Izrael oraz me-
tody uznawane za najlepsze do osiągnięcia owych celów. Zarówno OWP jak i
Hamas jedyny sposób widzą w walce zbrojnej i zgodnie odrzucają możliwość
jakiegokolwiek kompromisu czy porozumienia, nie dopuszczając także możliwo-

ś

ci podziału Palestyny

9

(między innymi artykuły 1,2,9,10,19,22 PKN oraz artyku-

ły 11,13,15,28,32,33 z Karty Hamasu). Szczególny nacisk oba teksty kładą na
sprawę samej walki, PKN uściślając nawet, że ma ona być prowadzona poprzez
akcje komandosów, które staną się zaczątkiem powszechnej wojny o wyzwole-
nie

10

. Różnice pojawiają się tu oczywiście w sposobie motywowania Palestyńczy-

ków do wzięcia udziału w walce. W przypadku Hamasu jest to oczywiście we-
zwanie do Świętej Wojny, w przypadku OWP odwołanie od uczuć narodowych
Palestyńczyków oraz do wyzwolenia Palestyny i utworzenia tam własnego pań-
stwa. W tym miejscu zarysowuje się pierwsza przewaga Hamasu nad OWP w
kwestiach ideologicznych. OWP deklarująca świecki charakter przyszłego pań-
stwa palestyńskiego i neutralny stosunek do religii, nie mogła wykorzystywać
haseł religijnych w swojej politycznej retoryce, co w pewnym stopniu ograniczało
ich możliwości oddziaływania na część społeczeństwa. Takich problemów nie
miał Hamas, który mógł bez problemu łączyć hasła religijne i nacjonalistyczne, co
też z upodobaniem czynił

11

. Dzięki temu jego propaganda nie tylko trafiała na

podatny grunt w szerszych kręgach społeczeństwa. Dawało to także Hamasowi
możliwość bardziej elastycznego kształtowania swoich politycznych haseł w za-
leżności od aktualnej sytuacji i nastrojów społecznych.
Innym punktem łączącym oba ugrupowania jest fakt, że zabiegają one o pomoc
swych arabskich braci. OWP czyni to, wskazując na niezwykłą wagę sprawy pa-
lestyńskiej i losu Palestyńczyków dla całego świata arabskiego (art. 14 i 15 PKN),
Hamas natomiast poprzez wezwanie wszystkich muzułmanów do wyzwolenia

ś

więtych miejsc islamu z pod władzy żydów (art. 14 i 28). Jedyne w tekście PKN

odniesienie do religii – artykuł 16, mówiący o tym, że po wyzwoleniu Palestyny
zapanuje tam wolność wyznania i żadna z religii nie będzie dyskryminowana,

8

Bezpośrednie poparcie Związku Radzieckiego al-Fatah uzyskał po wizycie Jasira Arafata w

Moskwie w lutym 1970 roku. Palestinian Organisations and Parties,
http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm [8 IV 2004].

9

Zmiana tego stanowiska przez OWP, która zaowocowała rozpoczęciem procesu pokojowego,

miała miejsce na przełomie lat 80tych i 90tych. Ostatecznie zmiany konkretnych artykułów w
PKN, mówiących o konieczności zniszczenia państwa Izrael, Palestyńska Rada Narodowa wpro-
wadziła do swego dokumentu w 1998 roku.

10

Artykuł 10 PKN.

11

Artykuły 11 i 12 Karty Hamasu. O stopniowym przejmowaniu przez OWP niektórych elemen-

tów ideologii islamskiej i zmianie ich stosunku do religii będzie mowa w dalszej części tekstu.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

6

również ma swój odpowiednik w Karcie Hamasu, choć jego sens jest nieco inny.
Artykuł 31 tejże mówi mianowicie, iż wyznawcy trzech religii: islamu, chrześci-
jaństwa i judaizmu, mogą bezpiecznie współistnieć „w cieniu islamu”

12

.

Jak wiemy Karta Hamasu powstała ponad 20 lat później niż Palestyńska Karta
Narodowa, ma więc nad nią niewątpliwą przewagę. Po pierwsze wynikającą z
faktu, iż w ciągu owych 20 lat miało miejsce wiele ważkich wydarzeń oraz zna-
cząco zmieniły się realia palestyńskiej rzeczywistości, po drugie dlatego, że może
bezpośrednio odnieść się do programu realizowanego przez OWP i inne organiza-
cje palestyńskie, co też czyni. Artykuł 23, który odnosi się do innych ruchów is-
lamskich, oprócz oczywistego poparcia dla ich działań i wyrazów solidarności z
nimi, mówi też bardzo wyraźnie o potrzebie współpracy i jedności, co odczyty-
wać możemy jako dążenie Hamasu do unifikacji palestyńskich ruchów religijnych
pod swoim sztandarem.
Z kolei artykuł 25 odnosi się bezpośrednio do stosunku Hamasu wobec ruchów
narodowych na terenach palestyńskich. Czytamy w nim między innymi, że Hamas
darzy je szacunkiem, docenia ich cele i działania oraz popiera je, o ile tylko nie
sprzymierzają się one z „komunistycznym wschodem lub zachodnimi krucjata-
mi”, co odczytywać możemy jako aluzję do współpracy OWP ze Związkiem Ra-
dzieckim. Dalej (art. 26) czytamy, że choć Hamas odnosi się pozytywnie do pale-
styńskich ruchów narodowych, to jednak w debatach dotyczących problemu pale-
styńskiego reprezentował będzie islamski punkt widzenia. Samej Organizacji
Wyzwolenia Palestyny poświęcony jest cały art. 27 Karty Hamasu. Po zwyczajo-
wym wstępie mówiącym o bliskich, braterskich stosunkach, wspólnej ojczystej
ziemi, tragedii, przeznaczeniu i wspólnym wrogu, dochodzimy do krytyki. Idea

ś

wieckiego państwa została, zdaniem Hamasu, przyjęta przez OWP pod wpływem

szczególnych okoliczności towarzyszących jej założeniu, oraz ideologicznej in-
wazji, jakiej poddany był świat arabski od czasów krucjat. Jako że myśl świecka
stoi w zdecydowanej sprzeczności z myślą religijną, czytamy dalej, nie może ona
zastąpić islamskiej natury Palestyny, która jest dla członków Hamasu częścią reli-
gii. „Jeśli OWP przyjmie islam jako główną wskazówkę swojego życia, wtedy
staniemy się jej żołnierzami, paliwem jej ognia, który spali wrogów”

13

. To intere-

sujące sformułowanie nie pozostawia nam wątpliwości, co do tego, że Hamas nie
zamierza wchodzić w żadna układy z OWP na warunkach innych niż swoje wła-
sne.
Jako podsumowanie tej części rozważań, pozwolę sobie jeszcze przytoczyć pod-
stawowe hasła, które obie organizacje umieszczają w swoich dokumentach, będą-
ce niejako myślą przewodnią przyświecającą ich członkom. Palestyńska Karta
Narodowa w art. 11 stwierdza, iż Palestyńczycy mają 3 hasła: narodowa jedność,
narodowa mobilizacja i wyzwolenie. Hasło Hamasu wyrażone w art. 8 ich Karty

12

Słowa „Under the shadow of Islam…”, wskazują jednak wyraźnie na fakt, iż nie może być mo-

wy równych prawach dla wyznawców chrześcijaństwa i judaizmu, podkreślając dominującą rolę
islamu. Artykuł 31 Karty Hamasu.

13

Art. 27 Karty Hamasu.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

7

brzmi zaś następująco: „Allach jest celem, Prorok wzorem, Koran konstytucją,
Dżihad drogą, a śmierć za sprawę Allacha najbardziej wzniosłą wiarą”.
Jak już wspomniałem we wstępie, jedną z oznak islamizacji palestyńskiego ruchu
narodowego było przejmowanie przez świeckie ruchy narodowe części ideologii
radykalnego islamu oraz zmiana ich stosunku do religii, która wyrażała się także
w treści oficjalnych dokumentów. Jako przykładem posłużę się tu Deklaracją
Niepodległości Palestyny z 15 listopada 1988 roku

14

, uchwaloną podobnie jak

Palestyńska Karta Narodowa przez Palestyńską Radę Narodową. Już pierwsze
zdanie tej deklaracji jest w swej wymowie diametralnie różne od całkowicie laic-
kiego przesłania, które wyrażała PKN z 1968 roku, a brzmi ono „W imię Boga,
współczującego i miłosiernego”. W dalszej części tekstu odnajdujemy kolejne
odwołania do Boga i religii, z których na szczególną uwagę zasługuje sama pro-
klamacja powstania Państwa Palestyńskiego „Palestyńska Rada Narodowa, w
imię Boga i w imieniu Palestyńczyków, niniejszym proklamuje powstanie Pań-
stwa Palestyna na naszych palestyńskich terytoriach, ze stolicą w Jerozolimie”.
Jak głęboka była owa zmiana stosunku do religii? Podstawowe założenia dotyczą-
ce ładu społeczno – politycznego pozostały niezmienione. Oprócz znanych z PKN
haseł wolności, postępu, demokracji, jedności, poszanowania przekonań politycz-
nych i religijnych, jest również mowa sprawiedliwości społecznej i równości praw
kobiet. Zaryzykuję więc stwierdzenie, że odwołania do religii miały tu jedynie
charakter formalny oraz propagandowy, nie zmieniając jednak świeckich podstaw
ideologicznych OWP. Samo jednak odwołanie się do Boga w tak ważnym dla
OWP tekście, jakim była Deklaracja Niepodległości nawet, jeśli miało charakter
propagandowy, jest z całą pewnością znamienne, wskazuje bowiem na wyraźną
zmianę nastrojów społecznych, które odbijają się na retoryce politycznej.

WZROST ZNACZENIA FUNDAMENTALIZMU ISLAMSKIEGO W ŚWIECIE

ARABSKIM.

Oddziaływanie różnych ideologii pojawiających się w świecie arabskim na pale-
styński ruch narodowy, szczególnie od początku epoki naseryzmu, było bardzo
silne. Jednocześnie tak podatny na wpływy z zewnątrz, ruch palestyński sam od-
działywał na postawy ideologiczne w państwach arabskich, poprzez sam fakt, iż
sprawa palestyńska przez wiele lat była najpoważniejszym problemem w regionie
Bliskiego Wschodu. Podstawowe pytanie, które musimy sobie w tym miejscu
postawić, brzmi następująco: dlaczego wpływy radykalnego islamu przeważyły
nad dominującą przez wiele lat ideologią świeckiego nacjonalizmu arabskiego
oraz różnych ruchów lewicowych? Aby na nie odpowiedzieć, musimy prześledzić
zmiany nurtów politycznych w krajach arabskich w ciągu ostatnich kilkudziesię-
ciu lat, a także zmiany ekonomiczne, jakie zaszły w tych krajach. Z punktu wi-
dzenia ich oddziaływania na Palestyńczyków, szczególnie istotne wydają się na-

14

Tekst Deklaracji Niepodległości dostępny między innymi na

http://www.palestinecenter.org/cpap/documents/dec_independence.html [24 III 2004]

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

8

stępujące trzy grupy wydarzeń. Po pierwsze sam wzrost znaczenia i popularności
fundamentalistycznych ruchów islamskich w latach 70tych, ze szczególnym
uwzględnieniem znaczenia rewolucji islamskiej w Iranie. Po drugie, niespełnione
nadziej związane z panarabskim nacjonalizmem oraz występującym pod różnymi
postaciami socjalizmem. W grupie tej wskazać należy przede wszystkim na roz-
kwit ideologii naseryzmu oraz jej upadek pod koniec lat 60tych, nieudane ekspe-
rymenty socjalistyczne wielu krajów arabskich, wreszcie upadek komunizmu w
Europie i rozpad Związku Radzieckiego. Po trzecie wreszcie euforia naftowa lat
70tych i jej skutki dla świata arabskiego: wpływ na społeczeństwa krajów arab-
skich, a także spowodowany tym podział wśród krajów arabskich na te, które po-
siadały znaczne zasoby ropy naftowej, oraz takowych nieposiadające.
Co do samego zjawiska fundamentalizmu, najprostsza jego definicja, to powrót do
prawdziwych źródeł religii, oczyszczenie jej ze wszystkich powstałych przez lata
dodatków, zmian czy też reinterpretacji. W tym miejscu trzeba zdecydowanie
zaznaczyć, że fundamentalizm religijny nie jest częścią wiary czy doktryny reli-
gijnej, ale ideologią polityczną, nawiązującą do danej religii. Fundamentalizm
religijny w społeczeństwach nie zachodnich, skierowany jest przede wszystkim
przeciwko sekularnemu państwu narodowemu, a co za tym idzie, również prze-
ciwko kulturze Zachodu jako takiej, ponieważ idea państwa narodowego tam wła-

ś

nie ma swoje źródła

15

. Państwo świeckie ma więc być zastąpione przez państwo

boże, oparte na zasadach prawa religijnego. Szczególna pozycja fundamentalizmu
muzułmańskiego oraz największy odzew, z jakim się on spotyka, wynika głównie
z faktu, iż sama stojąca za nim religia islamu, niesie ze sobą uniwersalistyczne
przesłanie. Stąd większe niż w przypadku innych fundamentalizmów zaangażo-
wanie polityczne, stąd też większy sprzeciw wobec kultury zachodu i płynących
stamtąd idei jako groźnych dla społeczności muzułmańskiej i sprzecznych zasa-
dami religii. W tym miejscu dodać należy, że nie wolno utożsamiać muzułmań-
skiego fundamentalizmu ze zjawiskiem terroryzmu

16

. Fundamentalizm obejmuje

wiele obszarów życia społecznego i politycznego, terror jest zaś jednym ze sposo-
bów działania fundamentalistów – najbardziej krwawym i brutalnym, przez co
najpowszechniej z nim kojarzonym. Fundamentalizmu islamskiego nie należy
także traktować, jako zjawiska skierowanego przeciwko współczesnej cywilizacji
we wszystkich jej aspektach. Choć w swej retoryce odwołuje się on do czasów

ś

wietności i podbojów arabskich w średniowieczu oraz wyraża sprzeciw wobec

modernizmu, błędem było by jednak utożsamianie go z tradycjonalizmem. Głów-
nym celem ataku fundamentalistów islamskich jest kartezjańska koncepcja spoj-
rzenia na świat, skoncentrowana na człowieku oraz wiara w potęgę ludzkiego
rozumu, przeciwstawiana Boskiemu objawieniu

17

.

15

Bassam Tibi, Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997, s. 23-24.

16

Ibidem, s. 31.

17

Nie jest przeciwny postępowi naukowemu i technicznemu, choćby po to, ażeby za jego pomocą

skuteczniej realizować swe cele i zwalczać swych przeciwników. Ibidem, s. 42

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

9

Szukając źródeł islamskiego fundamentalizmu, cofnąć się możemy do początków
XIX wieku, kiedy to uwaga kolonialnych imperiów Wielkiej Brytanii i Francji
zwróciła się w kierunku Bliskiego Wschodu. To właśnie wtedy, jak twierdzą nie-
którzy badacze, zapoczątkowana została nie tylko fizyczna, militarna, ale także
kulturowa ekspansja cywilizacji zachodnioeuropejskiej w świecie arabskim. Po-
wrót do korzeni islamu, wzrost religijności oraz narastająca agresja przeciw obcej
kulturze, rozszerzającej swe wpływy wśród ludności muzułmańskiej, a w konse-
kwencji zrodzenie się islamskiego fundamentalizmu, były naturalną reakcją
obronną Arabów wobec tej sytuacji

18

. Próbą odpowiedzi było również poszuki-

wanie możliwości połączenie postępu technicznego i nadciągającej z Zachodu
nowoczesności z doktryną polityczną islamu, podejmowane przez modernistów i
reformistów muzułmańskich końca XIX wieku – Jamala Al-Afghaniego i Mu-
hammada Abduha, którym jednak nie udało się przezwyciężyć zasadniczej roz-
bieżności pomiędzy wiarą w absolutną wyższość muzułmańskiego objawienia, a
podporządkowaniem go rozumowi ludzkiemu

19

.

Ogromny wpływ na rozwój i kształt fundamentalizmu islamskiego w jego obecnej
formie miały niewątpliwie koncepcje islamskich myślicieli XX wieku, wśród któ-
rych wymienić należy przede wszystkim Abu A’la Al-Mawdudiego, Sa’ida Kutba
oraz założyciela organizacji Braci Muzułmanów Hassana Al-Bannę. To właśnie
ich idee stały się podstawą ideologiczną dla renesansu radykalnych ruchów islam-
skich w świecie arabskim od początku lat 70tych. Od nich pochodzą tak zasadni-
cze dla rozważanego tu tematu koncepcje, jak budowa państwa w oparciu o zasa-
dy prawa islamskiego (szariatu) czy też interpretacje dżihadu jako świętej wojny
islamu przeciwko niewiernym

20

. Na szczególną uwagę zasługuje w tym miejscu

działalność Braci Muzułmanów, gdyż to właśnie ta organizacja była przez wiele
lat głównym źródłem fundamentalizmu islamskiego na Bliskim Wschodzie, a z jej
palestyńskiego odgałęzienia wywodzą się wywodzą się Hamas oraz Palestyński
Islamski Dżihad (ten pierwszy bezpośrednio, drugi poprzez zaczerpnięcie części
ideologii). Przed II Wojną Światową Bracia nie podejmowali w zasadzie akcji
politycznych, koncentrując się na kultywowaniu tradycji islamu i próbach prze-
ciwstawiania się wpływom kultury Zachodu. Radykalizacja ich działań nastąpiła
w wyniku zaostrzenia się sytuacji w Palestynie oraz porażki państw arabskich w
wojnie z Izraelem w 1948 roku. Oskarżyli oni rząd egipski o pasywną postawę
podczas wojny i zaczęli przeprowadzać zamachy terrorystyczne na terytorium
Egiptu, zabijając między innymi premiera Nukrasziego Paszę. Organizacja została
zdelegalizowana, a w lutym 1949 roku jej przywódca Hassan Al-Banna zginął w
zamachu zorganizowanym prawdopodobnie przez egipskie służby specjalne

21

.

Bracia Muzułmanie mieli spory udział w obaleniu egipskiej monarchii w 1952,
wkrótce jednak popadli w konflikt z nowym nacjonalistycznym rządem, który

18

Więcej na ten temat: Peter Heine, Terror in Allahs Namen, Freiburg 2001, s. 86-88, Georges

Corm, Bliski Wschód w ogniu, Warszawa 2003, s. 40-45, 63-79.

19

B. Tibi, op.cit., s. 41.

20

G. Corm, op.cit., s. 75, B. Tibi, op. cit., s. 76.

21

Muslim Brotherhood – History, http://i-cias.com/e.o/mus_br_egypt.htm, [24 III 2004].

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

10

odrzucał możliwości oparcia systemu politycznego Egiptu na religijnym prawie
szariatu. Organizacja została ponownie zdelegalizowana, a po nieudanej próbie
zamachu na prezydenta Gamala Abd el-Nasera wielu jej członków znalazło się w
więzieniach oraz zmuszonych było do opuszczenia Egiptu, co walnie przyczyniło
się do upowszechnienia ich ideologii oraz rozwoju ruchu Braci Muzułmanów w
innych krajach arabskich, przede wszystkim Jordanii, Syrii, Libanie i Arabii Sau-
dyjskiej.
Ideologia Braci Muzułmanów, do której w mniejszym lub większym stopniu od-
noszą się wszystkie obecne ruchy fundamentalistyczne w świecie arabskim, opie-
ra się na przekonaniu, że islam może i powinien regulować wszystkie aspekty

ż

ycia muzułmanina, w tym także sprawy związane z polityką, państwem i pra-

wem. Można ją ująć w 4 punktach składających się na „islamski porządek”

22

. Po

pierwsze jest to niezachwiana wiara w treść boskiego objawienia, w takiej formie,
w jakiej zostało ono przekazane przez Proroka. Po drugie, przekonanie o niezwy-
kłej wadze rytuałów i obowiązków religijnych, jako istotnym elemencie życia
społecznego, kształtującym odpowiednie postawy i wychowanie. Trzecia sprawa
to zasady, na jakich opierać się powinno współżycie społeczności muzułmańskiej
(a także ich stosunki z nie-muzułmanami). Pytanie, które stawiają tu Bracia Mu-
zułmanie brzmi, jak obowiązujące w krajach i na terenach zamieszkałych przez
muzułmanów tradycje oraz prawo zwyczajowe może zostać zharmonizowane z
moralnymi zasadami islamu. Starają się oni przedstawiać problemy społeczne
jako kwestie moralne, a obowiązki religijne jako praktyki społeczne. Stąd ich
ogromne zaangażowanie w życie społeczne, którego wyrazem są licznie rozwija-
ne i prowadzone instytucje, poczynając od przedszkoli, a kończąc na szpitalach i
służbach medycznych

23

. Ostatnim aspektem „porządku islamskiego” jest przeko-

nanie, że prawodawstwo, przede wszystkim w obszarze rodziny, gospodarki i
państwa, powinno stworzyć taki porządek społeczny, który zapewni przestrzega-
nie wspomnianych wyżej zasad moralnych.
Taki światopogląd, jest obecnie podstawą islamskiego fundamentalizmu, z niego
właśnie wypływa przekonanie, że jedynie państwo oparte na zasadach prawa reli-
gijnego i jemu podporządkowane, jest w stanie zrealizować powyższe postulaty.
Polityczne cele fundamentalizmu islamskiego koncentrują się więc głównie na
sprawach wewnętrznych, systemów polityczno – społecznych w państwach mu-
zułmańskich. B. Tibi klasyfikuje jednak religijny fundamentalizm islamski jako
ideologię totalitarną i przestrzega przed przenoszeniem na niego uzasadnionego
szacunku dla islamu jako uniwersalnej religii, systemu kulturowego i cywiliza-
cji

24

.

22

Peter Heine, op.cit., s. 100-101, Muslim Brotherhood Movement, www.ummah.org.uk, [24 III

2004].

23

Ibidem. Łączenie działalności religijnej i społecznej przez Braci Muzułmanów, a później także

przez Hamas, jest jednym z głównych źródeł ich ogromnej popularności w Palestynie, o czym
później.

24

B. Tibi, op.cit., s. 83, 90-91. Wydaje się, że podobnie powinniśmy postępować również w drugą

stronę tzn. uważać aby negatywnych odczuć wobec radykalnego islamskiego fundamentalizmu,

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

11

Mimo wzrastającej popularności ruchów fundamentalistycznych w świecie arab-
skim, przez długi czas nie były one w stanie konkurować z ideami arabskiego
nacjonalizmu oraz panarabizmu. Dopiero klęska państw arabskich w wojnie z
Izraelem w 1967 roku oraz będące jej następstwem osłabienie sił nacjonalistycz-
nych, dało ruchom fundamentalistycznym szansę działanie na szerszą skalę.

Ś

mierć prezydenta Nasera, symbolu oporu arabskiego wobec imperializmu i kapi-

talistycznego Zachodu, w 1970 roku, ostatecznie pogrążyła arabski nacjonalizm

25

.

Choć w roku 1973 państwa arabskie ponownie podjęły wspólny atak na Izrael
oraz pomimo że jeszcze później podejmowane były próby zjednoczeniowe w du-
chu panarabizmu, lata 70te były początkiem końca dla arabskiego nacjonalizmu.
Nie można tego samego powiedzieć jednak o Palestyńczykach, dla których okres
ten był właśnie czasem największego rozkwitu ideologii nacjonalistycznej oraz
intensywnego kształtowania się ich świadomości narodowej. Pierwsza wersja
Palestyńskiej Karty Narodowej, powstała w 1964 roku, nie wspominała ani sło-
wem o narodzie palestyńskim i napisana była w duchu panarabizmu. Jej zmienio-
na wersja z roku 1968 przedstawiała już Palestyńczyków jako osobny, samodziel-
ny naród. Jedyne liczące się w owym czasie siły na palestyńskiej scenie politycz-
nej to ruchy nacjonalistyczne na czele z al-Fatah oraz palestyńska lewica, prezen-
tująca szerokie spektrum przekonań politycznych, od umiarkowanego socjalizmu
po ortodoksyjny marksizm. Ruch Braci Muzułmanów działał na terenach Palesty-
ny już od 1942 roku, jednak nigdy nie angażował się w politykę, koncentrując się
na działalności religijnej i społecznej. Znamienne jest też, że gdy Strefa Gazy i
Zachodni Brzeg Jordanu znalazły się pod okupacją izraelską, przywódca palestyń-
skich Braci Muzułmanów, Ahmad Jasin otrzymał od władz izraelskich specjalne
pozwolenie na prowadzenie instytucji religijnych i opieki społecznej

26

.

Porażki państw arabskich w dwóch kolejnych wojnach z Izraelem miały inny
jeszcze skutek, którym było podważenie pozycji ich głównego sojusznika, Związ-
ku Radzieckiego. Konsekwencją spadku zaufania do ZSRR było między innymi
zerwanie z nim współpracy przez Egipt, który wkrótce, w roku 1979, podpisał
separatystyczny pokój z Izraelem i znalazł się w orbicie politycznych wpływów
Stanów Zjednoczonych. Tak więc jedynym poważnym sojusznikiem Rosjan w
regionie została Syria oraz Organizacja Wyzwolenia Palestyny, która zaczynała
swą współpracę z ZSRR w tym samym mniej więcej czasie, kiedy Egipt ją koń-
czył

27

. Na dodatek arabskie środowiska lewicowe nieustannie ulegały kolejnym

podziałom i rozłamom, same się w ten sposób osłabiając. W tym względzie pale-
styńska lewica kroczyła śladami swych arabskich braci, dokonując licznych

który kojarzy nam się obecnie głównie z zamachami i organizacjami terrorystycznymi, nie przeno-
sić na islam jako całość.

25

G. Corm, op.cit., s. 143.

26

Muslim Brotherhood in Palestine, http://i-cias.com/e.o/mus_br_palestine.htm, [24 III 2004].

Poparcie Izraela dla Braci Muzułmanów nie dziwi, zważywszy na fakt, iż była to organizacja reli-
gijna, niemająca (w Palestynie) żadnych ambicji politycznych, a pozostająca w ostrym konflikcie z
władzami dwóch państw, stanowiących największe zagrożenie dla państwa żydowskiego, Egiptu i
Syrii.

27

Ibidem, s. 164-166.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

12

schizm. Pod koniec lat 60tych od jej głównego przedstawiciela, Ludowego Front
Wyzwolenia Palestyny pod wodzą Georga Habasha oddzieliły się LFWP Do-
wództwo Główne pod wodzą Ahmada Jibrila oraz Demokratyczny Front Wyzwo-
lenia Palestyny. Podobne problemy wewnętrzne przeżywali również palestyńscy
komuniści nim w końcu w roku 1991 udało im się zjednoczyć tworząc Palestyń-
ską Partię Ludową

28

.

Innym czynnikiem, który w niebagatelny sposób przyczynił się do wsparcia i wy-
promowania radykalnych ruchów islamskich, był kryzys naftowy roku 1973 i
związany z nim ogromny wzrost dochodów państw arabskich produkujących ten-

ż

e surowiec. Kraje arabskie regionu Zatoki Perskiej, które najbardziej skorzystały

na wzroście cen ropy, zdecydowanie różniły się pod względem ustroju politycz-
nego od swoich bratnich państw z regionu basenu Morza Śródziemnego. Były to
w większości monarchie, w których idee państwa narodowego o świeckim cha-
rakterze, nigdy nie były zbyt popularne, dużo większe zaś znaczenie odgrywała
religia. To właśnie dzięki wpływom z ropy naftowej Arabia Saudyjska mogła
rozwinąć system finansowania krajów muzułmańskich dostosowujących się do
prawa szariatu oraz zdominować i rozwijać międzynarodowe organizacje muzuł-
mańskie: Organizację Konferencji Islamskiej i pozarządową Ligę Świata Muzuł-
mańskiego

29

. Oprócz działań oficjalnych rządów państw znad Zatoki, organizacje,

fundacje i osoby prywatne z tych państw, na przykład niektórzy członkowie ro-
dziny królewskiej w Arabii Saudyjskiej, często angażują się w finansowanie ra-
dykalnych organizacji islamskich w świecie arabskim, w tym także ugrupowań
terrorystycznych.
Połowa lat 70tych była szczytowym okresem sukcesów OWP na arenie międzyna-
rodowej

30

, nie uchroniło jej to jednak od trudności, które pojawiły się wkrótce.

Problemy, które dotknęły nurty świeckie: arabskich nacjonalistów oraz lewicę i
wywołany tym kryzys ideologiczny i światopoglądowy, sprawiły, że coraz więcej
ludzi w poszukiwaniu idei i źródeł wartości zwracało się w kierunku religii, w
tym także w kierunku islamskiego fundamentalizmu. Nałożyła się na to rosnąca
pomoc finansowa ze strony Arabii Saudyjskiej i innych państw Zatoki Perskiej
dla ruchów krzewiących islam wśród społeczeństw arabskich, przy poparciu Sta-
nów Zjednoczonych, które we wspieraniu radykalnych islamistów widziały

ś

wietną metodę na ograniczenie wpływów Związku Radzieckiego na Bliskim

Wschodzie

31

.

Nie można też nie wspomnieć o jednym jeszcze wydarzeniu, które w niezwykle
istotny sposób przyczyniło się do wzrostu popularności fundamentalizmu islam-
skiego i jego radykalizacji, a wydarzeniem tym była rewolucja islamska w Iranie
w 1979 roku. Ajatollah Chomeini, który stanął na czele państwa, miał jasną kon-

28

Palestinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

29

B. Tibi, op.cit., s. 76.

30

Np. uznanie OWP za reprezentanta interesów palestyńskich i przyznanie jej statusu obserwatora

przy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Andrzej Chojnowski, Jerzy Tomaszewski, Izrael, War-
szawa 2001, s. 365.

31

G. Corm, op.cit., s. 182-183.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

13

cepcję polityczną – Iran musi dążyć do eksportu rewolucji na cały świat islamski,
tak aby zjednoczyć go w walce z dwoma największymi wrogami – komunistycz-
nych Wschodem i kapitalistycznym Zachodem. Zjednoczenie muzułmanów miało
się dokonać bez względu na wewnątrz religijne podziały na Sunnitów i Szyitów,
gdyż jak wielokrotnie podkreślał, wszyscy muzułmanie tworzą jeden naród

32

.

Reakcja świata arabskiego na panmuzułmańskie koncepcje Chomeiniego była
dość zróżnicowana, przy czym o wiele lepiej przyjęły je społeczeństwa niż rządy.
W krajach regionu Zatoki Perskiej dominował strach i obawy przed faktycznym
rozprzestrzenieniem się rewolucji i agresją Iranu. W Syrii z kolei, rządzonej przez
nacjonalistów z partii Baas, którzy ostro tępili wszelkie przejawy fundamentali-
zmu islamskiego na swoim terytorium, nowe władze Iranu znalazły wiernego so-
jusznika

33

.

Poza wpływem ideologicznym koncepcji Chomeiniego na islamskie ruchy fun-
damentalistyczne, nie mniej ważny był materialny wpływ Iranu. Od roku 1982
działa w Libanie, skupiająca szyitów Partia Boga – Hisbullah, wspierana i finan-
sowana bezpośrednio z Teheranu. Pierwsza palestyńska, islamska organizacja
zbrojna, powstały w 1981 roku Palestyński Islamski Dżihad, zaczerpnął część
swej ideologii z koncepcji Chomieniego

34

. Jego przywódcy – Fathi Shikaki i Abd

al-Aziz Awda chwalili szczególnie pierwszoplanową pozycję, jaką w polityce
Iranu zajmowała Palestyna, a rewolucję w Iranie i utworzeni tam państwa oparte-
go na prawie religijnym, uważali za zwycięstwo nad siłami próbującymi wyklu-
czyć islam z polityki. Palestyński Islamski Dżihad otrzymywał i nadal otrzymuje
poważną pomoc finansową od władz Iranu oraz Syrii.

NACJONALIZM ŚWIECKI I RELIGIJNY – ELEMENTY KONFLIKTÓW I

WSPÓŁPRACY.

Palestyński Islamski Dżihad, choć był pierwszą palestyńską organizacją zbrojną
odwołującą się do ideologii religijnej, nie stanowił jednak bezpośredniego zagro-

ż

enia dla dominacji świeckiego nacjonalizmu w palestyńskim ruchu narodowym,

co wynikało z kilku powodów. Po pierwsze działacze Dżihadu nie deklarowali
chęci rywalizacji z Al-Fatahem czy szerzej z OWP na żadnym poziomie, mieli
natomiast wspólny podstawowy cel, czyli zniszczenie Izraela. O ile palestyński
ruch narodowy mógłby widzieć pewne zagrożenie w hasłach głoszonych przez
Braci Muzułmanów, którzy mówili o tym, że zanim podejmie się skuteczną walkę

32

Mariusz Hoffman, Regionalne oddziaływanie Islamskiej Republiki Iranu (1979-1999), Kielce

2002, s. 18-19.

33

W roku 1981 stowarzyszenie Braci Muzułmanów w Syrii podjęło nieudaną próbę obalenia re-

ż

imu. Zarówno wcześniej, jak i później władze syryjskie zdecydowanie zwalczały wszelkie ruchy

religijne, które mogłyby zagrozić ich rządom. G. Corm, op. cit. s. 283-285.

34

Na ideologię Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu składają się elementy zaczerpnięte z 4 źródeł:

klasycznego nacjonalizmu palestyńskiego, ideologii Braci Muzułmanów, działalności zbrojnych
organizacji islamskich w Egipcie (Grupa Islamska, Islamski Dżihad) oraz właśnie z koncepcji
panislamskich głoszonych przez Chomeiniego. Palestinian Organisations and Parties,
http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

14

o wyzwolenie Palestyny, konieczne jest najpierw uzdrowienie społeczeństw is-
lamskich oraz ożywienie religijne, to ludzie będący założycielami Palestyńskiego
Islamskiego Dżihadu opuścili szeregi Braci i utworzyli swą własną organizację
właśnie dlatego, że nie zgadzali się z tym stanowiskiem, uważając, że walką z
Izraelem należy rozpocząć natychmiast

35

. Dżihad przez cały czas pozostawał or-

ganizacją niewielką i w przeciwieństwie do Hamasu nigdy nie dążył do tego, aby
stać się ruchem masowym. Jego przywódcy nie mieli też, lub przynajmniej nie
przejawiali ich otwarcie, ambicji do zdominowania większej części palestyńskiej
sceny politycznej. Tym, co wyraźnie różni Dżihad od Hamasu są jego bardzo sil-
ne powiązania z Iranem i Syrią oraz proirańskim Hisbullahem w Libanie, podczas
gdy Hamas, choć otrzymuje wsparcie finansowe z bardzo różnych źródeł, pozo-
staje organizacją niezależną, niepoddającą się wpływom z zewnątrz.
Do roku 1994, czyli do chwili utworzenia Autonomii Palestyńskiej, Islamski Dżi-
had nie miał żadnych powiązań z Hamasem, co więcej, obie grupy rywalizowały
ze sobą w Strefie Gazy

36

. Sytuacja ta zmieniła się po wejściu w życie porozumień

z Oslo, które obie organizacje odrzuciły, rozpoczynając, jak określił to Shikaki
„wyścig o zatrzymanie procesu pokojowego”, poprzez dokonywanie krwawych
zamachów w Izraelu i na terytoriach okupowanych, wtedy też miały miejsce
pierwsze wspólne akcje obu ugrupowań. Duży wpływ na zmianę relacji pomiędzy
nimi miało zamordowanie Fathiego Shikaki przez izraelskich agentów w paź-
dzierniku 1995 roku na Malcie, przez co pozbawiony charyzmatycznego przy-
wódcy Islamski Dżihad stracił na znaczeniu, przestając być tym samym rywalem
dla Hamasu

37

.

Chociaż, jak już wspomniałem, Islamski Dżihad nie stanowił zagrożenia dla po-
zycji Al-Fatahu i OWP na palestyńskiej scenie politycznej, w drugiej połowie lat
90tych władze Autonomii Palestyńskiej podjęły pewne kroki przeciwko tej orga-
nizacji, polegające między innymi na aresztowaniu niektórych jej działaczy oraz
zamknięciu gazety „Al-Istiklal” będącej organem prasowym Dżihadu w Gazie.
Dżihad nie wziął także, podobnie jak Hamas, udziału w wyborach do Palestyń-
skiej Rady Narodowej w 1996 roku. Ochłodzenie stosunków pomiędzy władzami
Autonomii a Islamskim Dżihadem nie trwało jednak długo, już od października
2000 roku, po wybuchu Intifady, jego członkowie zaczęli brać udział w posiedze-
niach władz Autonomii, mają także dwóch członków w zasiadających w Radzie
Centralnej OWP, będącej organem pośrednim pomiędzy PRN a Komitetem Wy-
konawczym OWP, która podejmuje decyzje polityczne pomiędzy sesjami PRN

38

.

O ile Islamski Dżihad nie próbował zajmować się kwestiami politycznymi i spo-
łecznymi, koncentrując się jedynie na walce zbrojnej oraz ideologicznej, Islamski

35

Palestinian Islamic Jihad, http://www.ict.org.il/inter_ter/orgdet.cfm?orgid=28 [12 II 2004].

36

Ibidem.

37

Nowy przywódca, Ramadan Shallah, nie posiadał cech organizacyjnych i przywódczych Shika-

kiego. Aktywność Dżihadu, głównie pod względem ilości dokonywanych zamachów spadła gwał-
townie w drugiej połowie lat 90tych. Ponowny wzrost znaczenia i aktywności organizacji nastąpił
dopiero po wybuchu Drugiej Intifady we wrześniu 2000 roku. Matthew A. Levitt, Sponsoring
Terrorism: Syria and Islamic Jihad, 2002, http://www.meib.org/articles/0211_s1.htm [12 II 2004]

38

Palestinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

15

Ruch Oporu – Hamas od chwili swego powstania pretendował do bycia organiza-
cją masową i dla swojego planu utworzenia w Palestynie państwa islamskiego
próbował pozyskać jak najszersze rzesze społeczeństwa. Jako jedne z pierwszych,
rodzący się konflikt ideologiczny pomiędzy świeckim nacjonalizmem OWP a
radykalnymi ideami politycznego islamu głoszonymi przez Hamas, dostrzegły
władze izraelskie. Powstanie silnej organizacji palestyńskiej, zdecydowanie wro-
giej wobec partii Jasira Arafata, uznali za świetny sposób na osłabienie i rozbicie
palestyńskiego ruchu narodowego. Władze okupacyjne pozwalały więc Hamaso-
wi rosnąć i rozszerzać swe wpływy, wychodząc z założenia, że doprowadzi to
wewnętrznych podziałów i konfliktów w społeczeństwie palestyńskim co ułatwi
im stłumienie Intifady

39

. Rzeczywiście w krótkim czasie zastosowanie klasycznej

zasady „divide et impera” zaczęło przynosić wymierne efekty w postaci rosnącej
wrogości pomiędzy dwoma nurtami oraz w postaci zauważalnego osłabienia in-
stytucji OWP na terytoriach okupowanych

40

. Pomimo, że pomiędzy islamistami a

nacjonalistami, dochodziło też do pewnych przejawów współpracy, polegającej
przede wszystkim na wspólnych próbach osłabienia wpływów lewicowych na
uniwersytetach i w związkach zawodowych, to jednak strategia ta sprawdzała się,
aż do maja 1989 roku, kiedy to władze izraelskie rozpoczęły aresztowania wśród
działaczy Hamasu, a w październiku tegoż roku uznały organizację za nielegalną.
Hamas w swej rywalizacji z OWP posiadał ogromny atut, którym był fakt, iż
większość Palestyńczyków to muzułmanie, wychowani w religii i kulturze islam-
skiej, Hamas natomiast wywodząc się bezpośrednio z ruchu Braci Muzułmanów,
mógł wykorzystywać ich rozwiniętą siatkę instytucji religijnych i społecznych do
popularyzacji swoich haseł

41

. Pierwsze dwa lata Intifady, kiedy organizacja szejka

Jasina znajdowała się „pod ochroną” władz izraelskich, pozwoliły jej na zbudo-
wanie solidnych podstaw organizacyjnych i finansowych, w dużej mierze w opar-
ciu o meczety oraz inne instytucje religijne i społeczne, związane z organizacją
Braci Muzułmanów. Wykorzystywali też braki i problemy organizacyjne ruchów

ś

wieckich, gdyż byli w stanie przedstawić swoim nowym członkom konkretną

ofertę, zarówno finansową, jak i ideologiczną. Tradycyjna religijność i oraz po-
wszechna bieda, szczególnie w Strefie Gazy, znacznie ułatwiły im zadanie, nie
można też zaprzeczyć, że połączenie islamu z nacjonalizmem w wydaniu Hamasu
było dla wielu Palestyńczyków pewnym novum i przyciągnęło do organizacji
wielu dotychczas niezdecydowanych

42

. Jednym z koronnych argumentów wysu-

wanych przez Hamas przeciwko laickiemu charakterowi OWP, argumentem nieco

39

A. Chojnowski, J. Tomaszewski, op. cit., s. 369.

40

Hisham H. Ahmed, From Religious Salvation to Political Transformation: The Rise of Hamas in

Palestinian Socjety, 1994, r.II, http://www.passia.org/index_publication.htm [12 III 2004].

41

Założyciel i pierwszy przywódca Hamasu, Ahmed Jasin, wcześniej stał na czele organizacji

Braci Muzułmanów w Strefie Gazy.

42

Szczególnie duży sukces odniesiony przez Hamas właśnie w Strefie Gazy, oprócz tego, że to

właśnie tam narodził się ruch, tłumaczy jeszcze kilka innych czynników: bardziej konserwatywne
i tradycjonalistyczne podejście mieszkańców Strefy do religii, gorsza niż na Zachodnim Brzegu
sytuacja społeczno-ekonomiczna oraz bliskość Egiptu i związana z tym bardziej intensywna dzia-
łalność Braci Muzułmanów, Hisham H. Ahmed, op. cit.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

16

może naiwnym i niezbyt trafnym, który trafiał jednak do społeczeństwa palestyń-
skiego, było to, że Izrael odnosi sukcesy dlatego, że jest państwem religijnym, zaś
porażki Palestyńczyków są wynikiem ich niedostatecznego zaangażowania reli-
gijnego.
Kolejnym ważnym wydarzeniem, które jednocześnie podkopało pozycję OWP i
bardzo wzmocniło Hamas, była pierwsza Wojna w Zatoce. O ile Jasir Arafata i
partia Al-Fatah zdecydowanie poparły napaść wojsk Saddama Huseina na Kuweit,
Islamski Ruch Oporu zachował daleko idącą powściągliwość w swoich oświad-
czeniach. Nie chcąc urazić swoich sponsorów, wśród których Kuweit oraz inne
państwa znad Zatoki Perskiej zajmowały poczesne miejsce, Hamas nie wyraził
poparcia dla działań władz irackich, a nawet, w sposób umiarkowany i kontrolo-
wany je potępił, co zostało bardzo pozytywnie przyjęte w państwach Zatoki. Na
arenie wewnętrznej zaś, na potrzeby swej własnej propagandy wśród Palestyń-
czyków, zdecydowanie krytykował interwencję amerykańską. W skutek tego
znaczna część dotychczasowych sponsorów odwróciła się od OWP i zaczęła
przekazywać fundusze Hamasowi

43

.

Upadek komunizmu i rozpad Związku Radzieckiego także miały wpływ na wzrost
popularności Hamasu i głoszonych przez niego idei. Porażka ZSRR w Afganista-
nie przedstawiana była jako zwycięstwo islamu nad bezbożnym komunizmem
oraz triumf idei państwa religijnego nad państwem świeckim. Był to także po-
ważny cios dla tej części palestyńskiej lewicy, która wytrwała jeszcze przy ZSRR
i radzieckiej wersji komunizmu, stwarzając kolejną, po wspomnianym już wcze-

ś

niej kryzysie ideologii nacjonalistycznej, próżnię ideologiczną, której radykalny

islam nie omieszkał wykorzystać do rozszerzenia swoich wpływów.
Jeszcze w czasie trwania Intifady zaczęło dochodzić do pierwszych zbrojnych
starć pomiędzy bojówkami Fatahu i Hamasu, a najpoważniejsze z nich miały
miejsce w Nablusie w czerwcu 1991 roku, w Gazie rok później oraz w Dżenine i
Tulkarem, przy czym trudno powiedzieć, kto jest bardziej winny ich zaistnienia,
gdyż obie strony oskarżają się wzajemnie o ich sprowokowanie

44

. Hamas wysu-

wał także pod adresem OWP oskarżenia o zdradę palestyńskich interesów poprzez
deklarację z Algieru, w której Palestyńska Rada Narodowa uznała istnienie Izra-
ela w granicach z przed 1967 roku oraz zaakceptowanie przez OWP planu poko-
jowego przedstawionego przez sekretarza stanu USA Jamesa Bakera. Z kolei
działacze Al-Fatahu, widząc, jak duży oddźwięk w społeczeństwie mają hasła
odwołujące się religii, postanowili po raz kolejny odejść od całkowicie świeckiej
retoryki i np. podczas wyborów do izb handlowych w Nablusie i Kalkili w 1992
roku rozdawali wyborcom małe egzemplarze Koranu jako przypomnienie, że ich
nacjonalizm nie jest pozbawiony pierwiastka religijnego.
Były też inne czynniki, które znacząco wpłynęły na umocnienie się pozycji Ha-
masu względem OWP Jasira Arafata, jak choćby fakt, iż do czasu podpisania
układów pokojowych z Oslo większość kierownictwa Al-Fatahu oraz tysiące

43

Hisham H. Ahmed, op. cit., r.II.

44

Ibidem, r.IV.

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

17

członków tej organizacji przebywała na wygnaniu, w związku z czym o wiele
trudniej było im kierować akcjami w Palestynie. Poza tym byli to ludzie, których
tułaczka po obcych krajach rozpoczęła się jeszcze w latach 70tych, więc byli oni
w dużym stopniu oderwani od realiów Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy począt-
ku lat 90tych

45

. Tymczasem pod koniec roku 1992 wygnanie dotknęło także

członków Hamasu, których około 400 znalazło się w południowym Libanie, prze-
ciwnie jednak do ludzi z Al-Fatahu, przysporzyło im to dodatkowej popularności,
czyniąc z nich narodowych bohaterów i ofiary izraelskich prześladowań. Sprawa
została mocno nagłośniona przez media, zarówno zachodnie jak i arabskie, a po-
stawieni w obliczu tego problemu zwolennicy Hamasu skonsolidowali się i zwarli
swe szeregi. Ponieważ w tym samym czasie toczyły się już rozmowy między
Izraelem a OWP, palestyńscy negocjatorzy okrzyknięci zostali zdrajcami, którzy
sprzedali swych braci. Działacze Hamasu podnieśli też ponownie kwestie legity-
macji przedstawicieli Al-Fatahu jako przewodniej siły OWP do reprezentowania
interesów narodu Palestyńskiego, a konkretnie jej braku. Ówczesny rzecznik wy-
pędzonych Abdul Aziz al-Rantisi stwierdził, że należy zreformować OWP, tak
aby wszystkie siły palestyńskiego ruch narodowego miały tam odpowiednią re-
prezentację

46

. Sama OWP przeżywała wtedy bardzo ciężkie chwile z powodu

problemów finansowych, które dotknęły ją, gdy jej kasę przestały zasilać pienią-
dze Arabii Saudyjskiej i innych państw Zatoki Perskiej.
Po podpisaniu porozumień pokojowych w Oslo we wrześniu 1993 roku, Hamas
wszedł w skład sojuszu ugrupowań odrzucających ugodę z Izraelem i zapowiada-
jących kontynuację walki zbrojnej i ataków terrorystycznych. Wśród ugrupowań
odrzucających porozumienia pokojowe największą siłę stanowiły właśnie Hamas
oraz Islamski Dżihad – ocenia się, że w 1993 roku te dwie organizacje popierało
około 20% Palestyńczyków

47

. W odpowiedzi na „wyścig o zatrzymanie procesu

pokojowego” podjęty przez Hamas i Islamski Dżihad, nowo utworzone władze
Autonomii Palestyńskiej, złożone głównie z działaczy Al-Fatahu, podjęły dość
radykalne działania, szczególnie w Strefie Gazy, gdzie palestyńskie siły bezpie-
czeństwa zamknęły nawet prowadzone przez Hamas instytucje społeczne i chary-
tatywne. Instytucje dodajmy, działająca bardzo sprawnie i prężnie i przez to zy-
skujące Hamasowi dużą przychylność miejscowej ludności, w przeciwieństwie do
niewydolnych i nieudolnie zarządzanych, oficjalnych instytucji i agencji publicz-
nych działających pod szyldem Autonomii Palestyńskiej. Pomimo znaczącej po-
mocy ekonomicznej, jakiej Stany Zjednoczone, Unia Europejska oraz inne kraje
udzieliły władzom Autonomii, sytuacja gospodarcza Zachodniego Brzegu i Strefy
Gazy nie poprawiała się a głównym tego powodem była niegospodarność, marno-
trawstwo a przede wszystkim szerząca się na ogromną skalę korupcja

48

. Nie ma

45

Palestinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

46

Hisham H. Ahmed, op. cit., r.IV.

47

Palestinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

48

Scott Lasensky, Underwriting peace in the Middle East:U.S. foreign policy and the limits of

economic inducements, na: www.biu.ac.il/SOC/besa/meria, 2002, [20 II 2004].

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

18

wątpliwości, iż przyczyniło się to zdecydowanie do spadku zaufania dla władz
Autonomii i wzrostu popularności Hamasu.
Odpowiedzią Arafata na rosnące wpływy islamistów było powołanie do życia
paramilitarnej organizacji Tanzim, której jednym z głównych celów było zrów-
noważenie wpływów ugrupowań islamskich. Tanzim stanowi coś w rodzaju mili-
tarnego skrzydła Al-Fatahu, jest dla niego mniej więcej tym, czym Brygady Al-
Kassam dla Hamasu i Brygady Al-Kuds dla Dżihadu. Jest bardzo silnie związany
z lokalnymi społecznościami palestyńskimi, przez co cieszy się dość sporym za-
ufaniem społecznym, w przeciwieństwie do oficjalnej policji i służb bezpieczeń-
stwa Autonomii Palestyńskiej. Te z kolei, zarządzane w dużej mierze przez wete-
ranów Al-Fatahu, którzy powrócili do Palestyny z wygnania po roku 1993, koja-
rzone są z korupcją i nieudolnością władz Autonomii

49

.

Spowolnienie procesu pokojowego w drugiej połowi lat 90tych, a następnie jego
całkowite załamanie, doprowadziło do dalszego osłabienia pozycji władz Auto-
nomii Palestyńskiej i zaufania Palestyńczyków do Jasira Arafata osobiście. W
reakcji na to część członków Al-Fatahu, szczególnie młodszego pokolenia, odczy-
tując oczekiwanie palestyńskiej ulicy, zaczęła coraz wyraźniej domagać się rezy-
gnacji z negocjacji z Izraelem i powrotu do walki zbrojnej. Okazją do realizacji
tych postulatów stał się wybuch Drugiej Intifady i związana z nim eskalacja
przemocy. Na poziomie militarnym najważniejszymi wydarzeniami było rozpo-
częcie samobójczych ataków przez członków Brygad Męczenników Al-Aksa

50

oraz coraz liczniejsze ataki terrorystyczne podejmowanie wspólnie przez Tanzim
oraz zbrojne skrzydła Hamasu i Islamskiego Dżihadu. Istotne jest również inne
wydarzenie, które miało miejsce na gruncie politycznym, a mianowicie powstanie
Frontu Narodowego i Religijnego. Front ten, powołany z inicjatywy Al-Fatahu,
grupuje wszystkie liczące się palestyńskie organizacje i partie polityczne, deklaru-
jące chęć kontynuowanie powstania i odrzucające częściowe lub tymczasowe po-
rozumienia w sprawie Palestyny, a w jego skład oprócz Al-Fatahu wchodzą mię-
dzy innymi Hamas, Islamski Dżihad oraz Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

51

.

W tej sytuacji wydaje się, ludzie Jasira Arafata stojący na czele Autonomii Pale-
styńskiej, stracili już nie tylko poparcie społeczne, ale także bazę polityczną, a z
całą pewnością nie są już w stanie kontrolować tego, co dzieje się na terytoriach
okupowanych. W tym kontekście bardzo interesująco brzmi deklaracja przedsta-
wiciela Hamasu, który na inaugurację dwustronnych rozmów z Al-Fatahem w
listopadzie 2002, stwierdził, iż nie ma zasadniczych różnic pomiędzy tymi dwoma

49

Więcej na temat Tanzim: Fatah Tanzim, http://www.ict.org.il/inter_ter/orgdet.cfm?orgid=82, [3

IV 2004].

50

Brygady Męczenników Al-Aksa to ugrupowanie, które wyewoluowało z Al-Fatah w roku 2000.

Początkowo atakowali jedynie izraelskich żołnierzy oraz osadników na terytoriach okupowanych.
Jednakże od początku roku 2002 zaczęli stosować taktykę zamachów samobójczych, wśród Pale-
styńczyków stosowaną dotąd jedynie przez organizacje islamskie – Hamas i Islamski Dżihad. Al-
Aqsa Martyrs Brigades, http://www.terrorismanswers.com/groups/alaqsa.html

51

Mouin Rabbani, The Coast of Chaos in Palestine,

http://www.mediareviewnet.com/The%20Costs%20of%20Chaos%20in%20Palestine.htm, [19 IV
2004].

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

19

ruchami, takowe występują natomiast pomiędzy Hamasem a władzami Autonomii
Palestyńskiej

52

.

CO DALEJ?

Czy w chwili obecnej możemy już stwierdzić, że ruchy reprezentujące islamski
fundamentalizm, a w szczególności Islamski Ruch Oporu Hamas, to najsilniejsza
frakcja na palestyńskiej scenie politycznej? Jeśli chodzi o poparcie społeczne,
ocena taka jest dość trudna. Hamas nie wziął udziału w jedynych zorganizowa-
nych jak dotąd wyborach do władz Autonomii Palestyńskiej oraz wyborach pre-
zydenckich w 1996 roku. W wyborach do władz lokalnych, samorządów studenc-
kich, związków zawodowych itp. poparcie dla ruchów reprezentujących zaanga-

ż

owany politycznie islam niejednokrotnie przekraczało nawet poparcie dla Fata-

hu, tu jednak trzeba wziąć poprawkę na fakt, iż takie wybory nie mogą być w peł-
ni reprezentatywne, ze względu na uwarunkowania lokalne (Hamas ma dużo
większe poparcie w Strefie Gazy niż na Zachodnim Brzegu Jordanu), jak i na spe-
cyfikę tych wyborów (np. tradycyjnie lewicowe związki zawodowe w mniejszym
stopniu popierają islamskich fundamentalistów). Z kolei w przeprowadzanych
dotychczas badaniach opinii publicznej Hamasowi nigdy nie udało się osiągnąć
wyniku lepszego niż partia Jasira Arafata. Nigdy aż do teraz, oto bowiem najnow-
sze badanie, przeprowadzone w połowie kwietnia 2004 roku przez Palestyńskie
Centrum Badań i Dialogu Kulturowego, stwierdza, że na Hamas gotowych było
by zagłosować 31% Palestyńczyków, podczas gdy na Fatah jedynie 27%. Dalej
plasuję się LFWP i Islamski Dżihad z 3% poparciem, pozostali zaś zadeklarowali
chęć głosowania mniejsze ugrupowania bądź też kandydatów niezależnych. Poza
tym 50,4% badanych uznało, że trwająca od września 2000 roku Intifada nie służy
interesom Palestyńczyków (przeciwnego zdania było 43,3% respondentów), ale
aż 76,5% biorących udział w badaniu stwierdziło, iż popiera samobójcze ataki
przeciwko Izraelczykom

53

.

Czy palestyński ruch narodowy w całkowicie świeckiej formie przestał już ist-
nieć? Z całą pewnością nie, ale musiał drogo zapłacić za liczne popełnione błędy.
Warto natomiast zwrócić uwagę na fakt, iż w ogniu walki rozpalonym przez pale-
styńskie powstanie, chwilowo wyparowało gdzieś pytanie o formę rządów i sys-
tem prawny przyszłego (ewentualnego) państwa palestyńskiego. To pytanie odro-
dzi się jednak, gdy tylko wystygną nieco popioły po zakończeniu Intifady. I niech
nie zmylą nas koalicje zawierane obecnie przez ruchy o przeciwstawnych opcjach
politycznych i ideologicznych, bo z całą pewnością nie oznaczają one konsensusu,
co do wspomnianych wyżej kwestii.

52

Fatah and Hamas start their dialogue in Cairo, 11.11.2002, www.arabicnews.com, [19 IV 2004].

53

Poll: Hamas passes Fatah in popular suport, www.hamasonline.com, [23 IV 2004].