jarzabek3_islamizacja

Jarosław Jarząbek - Doktor Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Wrocław-
ski. Specjalista z zakresu zagadnień palestyńskich. W 2006 r. przebywał na
staŜu badawczym na Uniwersytecie Jordańskim w Ammanie.

▪

ISLAMIZACJA PALESTYŃSKIEGO RUCHU NARODOWEGO.

________________________________________________________________________________________

Artykuł  ten  pierwotnie  ukazał  się  w  pracy:  Problemy  międzynarodowe  w
doktrynach  społecznych  wielkich  religii,  pod  red.  Tomasza  Dębowskiego,
wyd. Arboretum, Wrocław 2004, s. 187-209.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

zczególnym miejscem do analizy związków religii z polityką, jest niewąt-

pliwie  region  Bliskiego  Wschodu,  z  jego  niesamowitą  mieszanką,  zarówno  róŜ-
nych religii, jak i rozlicznych doktryn politycznych. Niewiele znajdziemy obecnie
na  świecie  miejsc,  gdzie  kwestie  religijne  i  polityczne  byłyby  ze  sobą  związane
tak ściśle i wywierały na siebie wzajemnie tak przemoŜny wpływ. Niezwykle sil-
nych  powiązań  z  islamem  nie  uniknął  takŜe  przebudzony  w  XX  wieku  arabski
nacjonalizm, pomimo ogromnych wysiłków, jakie zostały podjęte, aby nadać mu

wiecki charakter i w maksymalnym moŜliwym stopniu odizolować go od religii.

Doskonałym przykładem obrazującym to zjawisko jest droga, jaką w ciągu

ostatnich kilkudziesięciu lat przeszedł palestyński ruch narodowy i sposób, w jaki
zmieniły się zapatrywania Palestyńczyków na kwestię ich niepodległego państwa

–  zarówno,  co  do  sposobów  uzyskania  niepodległości  i  budowy  własnego  pań-
stwa,  jak  równieŜ  jego  przyszłego  kształtu  i  charakteru.  Zmiana  ta  wyraŜa  się  w
dwóch  zasadniczych  zjawiskach:  po  pierwsze  w  ogromnym  wzroście  popularno-

ci i poparcia społecznego dla radykalnych organizacji islamskich, łączących

sprawę walki o niepodległy byt państwowy z kwestiami religijnymi; po drugie ze
zmianą  postaw  ideologicznych  i  politycznej  retoryki  przez  część  środowisk  opo-
wiadających się dotychczas za rozdziałem religii od polityki i świeckim charakte-
rem  przyszłego  państwa  palestyńskiego.  Pierwsze  ze  wspomnianych  tu  zjawisk
wiąŜe się oczywiście z działalnością w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu Jor-
danu  organizacji  Braci  Muzułmanów  oraz  Hamasu  i  Islamskiego  DŜihadu,  które
na  przełomie  lat  80tych  i  90tych  rzuciły  wyzwanie  dominującej  dotychczas  w
ruchu  palestyńskim  ideologii  narodowej  i  lewicowej.  Druga  z  poruszonych  kwe-
stii  jest  ściśle  powiązana  z  pierwszą,  a  jej  przejawem  jest  rosnąca  rola  islamu  w
programach  politycznych  i  działaniach  partii  i  organizacji  postulujących  dotych-
czas całkowicie świecki charakter państwa palestyńskiego, tudzieŜ coraz częstsze
przypadki  współpracy,  szczególnie  na  poziomie  operacyjnym,  pomiędzy  działa-
czami organizacji religijnych i świeckich.

RozwaŜając przyczyny takiego stanu rzeczy, naleŜy zwrócić szczególną

uwagę na trzy zjawiska, które w głównej mierze przyczyniły się do utraty popar-
cia  społecznego  przez  głównego  reprezentanta  laickiego  nacjonalizmu  palestyń-
skiego  –  Organizację  Wyzwolenia  Palestyny  (OWP),  a  w  szczególności  jej  naj-
waŜniejszą  część  składową  –  partię  al-Fatah  Jasira  Arafata.  Pierwszą  z  nich  jest
niewątpliwie wzrost wpływów radykalnego i zaangaŜowanego politycznie islamu
w  całym  świecie  arabskim.  Religijny  fundamentalizm  świetnie  wypełnił  pustkę
ideologiczną  na  arabskiej  scenie  politycznej,  powstałą  po  odwrocie  duŜej  części,
choć nie całego, świata  arabskiego od idei narodowych i lewicowych, które zdo-
minowały  ją  w  latach  50tych  i  60tych.  Jako  drugi  powód  wymienić  naleŜy  serię
poraŜek  poniesionych  przez  OWP  w  konflikcie  izraelsko-palestyńskim,  a  przede

Mówiąc o państwie palestyńskim mam oczywiście na myśli idee i plany dotyczące jego kształtu i

charakteru, kiedy (i jeśli) powstanie, a nie ową namiastkę państwowości, jaką stanowi obecnie
Autonomia Palestyńska.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

wszystkim  zdecydowanie  niezadowalające  z  punktu  widzenia  Palestyńczyków
rezultaty procesu pokojowego, aŜ do jego faktycznego załamania się i oddalające
się  perspektywy  osiągnięcia  sukcesu  na  drodze  negocjacji.  Trzecia,  choć  wcale
nie najmniej waŜna przyczyna leŜy w działaniach i postępowaniu kontrolowanych
przez  OWP  władz  Autonomii  Palestyńskiej,  w  kwestiach  związanych  z  polityką
wewnętrzną. Chodzi to przede wszystkim o szerzącą się na wielką skalę korupcję,
marnotrawstwo  środków  publicznych  (w  tym  tych  pochodzących  z  międzynaro-
dowej  pomocy)  i  niewydolność  organów  administracyjnych,  czego  skutkiem  jest
drastyczny  spadek  zaufania  do  elit  politycznych  obciąŜanych  przez  Palestyńczy-
ków winą za powaŜne trudności ekonomiczne i społeczne, jakie przeŜywają.

RÓśNICE IDEOLOGICZNE.

Pierwszą sprawą, na którą chciałbym zwrócić uwagę, zaczynając rozwaŜania nad
kwestią islamizacji palestyńskiego ruchu narodowego, jest ideologia, prezentowa-
na przez zwolenników świeckiego i religijnego kształtu przyszłego państwa pale-
styńskiego. W tym celu spróbujmy przeanalizować i porównać podstawowe do-
kumenty, ustanawiające ideologiczne podstawy dla najwaŜniejszych nurtów obu
obozów. Dla tej części sceny politycznej, która opowiada się za laickim modelem
przyszłego państwa Palestyńczyków, najbardziej reprezentatywnym dokumentem
jest z całą pewnością Palestyńska Karta Narodowa (PKN), a dokładniej jej zmie-
niona wersja przyjęta przez Palestyńskie Zgromadzenia Narodowe na spotkaniu w
Kairze 17 lipca 1968 roku

. W owym czasie Palestyńskie Zgromadzenie Narodo-

we oraz Organizacja Wyzwolenia Palestyny wydają się być najbardziej reprezen-
tatywne dla ogółu społeczności palestyńskiej, skupiając w sobie większość głów-
nych sił politycznych, poczynając od stanowiącej jej trzon al-Fatah Jasira Arafata,
poprzez  pomniejsze  organizacje  o  charakterze  narodowym,  kończąc  na  bardzo
silnych  w  owym  czasie  organizacjach  skrajnie  lewicowych  –  Ludowym  Froncie
Wyzwolenia  Palestyny,  Demokratycznym  Froncie  Wyzwolenia  Palestyny  i  pale-
styńskich komunistach

. W tym miejscu nadmienić jeszcze naleŜy, iŜ palestyńska

skrajna lewica nie popierała całości Palestyńskiej Karty Narodowej, zgłaszając
zastrzeŜenia do niektórych jej punktów. RównieŜ udział partii i organizacji skraj-

Palestyńskie Zgromadzenia Narodowe Obradujące w Kairze w dniach 10-17 lipca 1968 roku

uchwaliło zmienioną wersję Palestyńskiej Karty Narodowej, przyjętej pierwotnie w roku 1964.
Poprawki dotyczyły głównie kwestii zmiany dotychczasowego, panarabskiego charakteru ruchu
palestyńskiego i przeorientowania go na ruch w większym stopniu wyraŜający narodowe dąŜenia
Palestyńczyków i ich toŜsamość.

Skrajnie lewicowe organizacje i partie przez długi czas stanowiły istotną część, zarówno Zgro-

madzenia Narodowego, które jako ciało ustawodawcze uchwaliło Palestyńską Kartę Narodową,
jak i Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Niektóre organizacje, jak na przykład LFWP, zasiadały
w Zgromadzeniu Narodowym (później przemianowanym na Palestyńską Radę Narodową), nie
wchodząc jednak w skład OWP. Dopiero w latach 1984-87 większość z nich opuściła OWP, czy-
niąc al-Fatah jej dominującą siłą.

Hisham H. Ahmed, From Religious Salvation to Political Trans-

formation: The Rise of Hamas in Palestinian Society,
http://www.passia.org/publications/research_studies/pub_research_no_73.htm [23 III 2004], Pales-
tinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm [8 IV 2004].

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

nie lewicowych w Organizacji Wyzwolenia Palestyny i Palestyńskim Zgromadze-
niu Narodowym nie był stały

. Tym niemniej fakt, iŜ OWP przez cały okres lat

70tych i 80tych była największą siłą na palestyńskiej scenie politycznej  nie pod-
lega  dyskusji.  MoŜemy  ją  teŜ  z  całą  pewnością  uznać  za  najbardziej  reprezenta-
tywną dla laickiego nurtu palestyńskiego ruchu narodowego.
Z  drugiej  strony  z  kolei  mamy  grupę  organizacji  łączących  walkę  o  wyzwolenie
Palestyny  spod  izraelskiej  okupacji  z  ideologią  islamskiego  fundamentalizmu.
Większość  najistotniejszych  zasad  i  idei  przyświecających  temu  ruchowi  zaleźć
moŜemy  w  Karcie  Hamasu,  opublikowanej  w  1988  roku.  Dokument  ten  zawiera
zarówno  cele  i  metody  działania  Hamasu,  jak  równieŜ  przedstawia  wizję  przy-
szłego,  islamskiego  państwa  palestyńskiego.  Zasady  te  i  idee  są  w  większości
zbieŜne z prezentowanymi przez inne organizacje reprezentujące nurt religijnego
fundamentalizmu  wśród  Palestyńczyków,  mam  tu  na  myśli  przede  wszystkim
Braci Muzułmanów oraz Palestyński Islamski DŜihad

. Ruch Braci Muzułmanów

w Palestynie nie angaŜuje się bezpośrednio w działalność polityczną ani militarną,
koncentrując  swoją  działalność  się  na  kwestiach  religijnych.  Z  kolei  Islamski
DŜihad, choć jest organizacją o wiele mniejszą niŜ Hamas, odgrywa aktywną role,
zarówno  w  zbrojnej  walce  przeciwko  Izraelowi,  jak  teŜ  na  palestyńskiej  scenie
politycznej. W przeciwieństwie do Hamasu, Islamski DŜihad nigdy nie pretendo-
wał do bycia ideologiczną alternatywą dla OWP, co więcej w latach 80tych dość
blisko współpracował z al-Fatah, a w latach 90tych jego przedstawiciele zasiadali
we  władzach  Autonomii  Palestyńskiej,  pomimo  iŜ  sama  organizacja  nigdy  nie
uznała porozumień pokojowych z Oslo i uwaŜa je za zdradę palestyńskich intere-
sów narodowych.
Pierwsza  i  podstawowa  róŜnica,  którą  zauwaŜamy  juŜ  we  wstępie  do  obu  doku-
mentów  jest  kwestia  odwołań  do  Boga.  Ani  we  wstępie  ani  teŜ  w  dalszej  części
Palestyńskiej  Karty  Narodowej  OWP  nie  ma  takowych  odwołań.  Z  kolei  Karta
Hamasu zaczyna się cytatem z Koranu i licznymi odwołaniami do Boga w części
początkowej. TakŜe prawie kaŜdy z artykułów Karty poparty jest poprzez przyto-
czenie odpowiednich słów ze świętej księgi Muzułmanów

Rozpatrywanie  konkretnych  kwestii  poruszanych  w  obu  tekstach,  zacznę  od
sprawy  fundamentalnej,  mianowicie  kształtu  przyszłego  państwa  palestyńskiego.
Palestyńska  Karta  Narodowa  jest  w  tym  względzie  dość  lakoniczna,  nie  dając
jednoznacznej odpowiedzi. Artykuł 3 PKN stwierdza, iŜ tylko sami Palestyńczycy

Poszczególne partie i organizacje lewicowe dość często przyłączały się lub odłączały od OWP,

bądź teŜ były z niej wykluczane, co uzaleŜnione było w głównej mierze od konfliktów, rozłamów i
przetasowań wewnątrz nich. Palestinian Organisations and Parties,
http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm [8 IV 2004].

Obie organizacje – zarówno Hamas jak i Islamski DŜihad wywodzą się z ruchu Braci Muzułma-

nów. TamŜe.

Zarówno Palestyńska Karta Narodowa jak i Karta Hamasu są dość powszechnie dostępne w

internecie, przy czym naleŜy zwrócić uwagę na fakt, iŜ poszczególne ich tłumaczenia czasami się
od siebie róŜnią. Ja korzystałem następujących wersji angielskojęzycznych: Palestyńska Karta
Narodowa na http://www.palestine-un.org/plo/pna_three.html, Karta Hamasu na
http://www.palestinecenter.org/cpap/documents/charter.html.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

mają  prawo  do  decydowania  o  tym  jak  będzie  wyglądał  kształt  przyszłego  pań-
stwa, jednakŜe decyzje takowe podjęte będą dopiero po wyzwoleniu kraju. Arty-
kuł  26  stwierdza,  iŜ  OWP,  jako  reprezentant  sił  palestyńskiej  rewolucji,  jest  od-
powiedzialna  za  realizację  prawa  Palestyńczyków  do  samostanowienia  w  kwe-
stiach  militarnych,  politycznych  i  finansowych,  po  wyzwoleniu  kraju.  Tę  daleko
posuniętą  ostroŜność  w  definiowaniu  systemu  polityczno-gospodarczego  przy-
szłego  państwa,  tłumaczą  duŜe  róŜnice  ideologiczne  pomiędzy  organizacjami
wchodzącymi w skład OWP oraz świadomość, Ŝe zjednoczenie wszystkich frakcji
palestyńskiego ruchu oporu w walce przeciw Izraelowi, jest celem pierwszorzęd-
nym. Podobnych rozterek nie mieli twórcy Karty Hamasu, którzy nie musieli iść
na  Ŝadne  kompromisy  ani  teŜ  liczyć  się  ze  zdaniem  osób  o  innych  poglądach.
Wskazując na islam jako podstawę ideologiczną, w artykułach 9 i 11 wzywają oni
do  przywrócenia  w  Palestynie  państwa  muzułmańskiego,  nie  precyzując  jednak,
jak  dokładnie  miałoby  ono  wyglądać.  W  dalszej  części  (artykuł  21)  jest  takŜe
mowa  o  potrzebie  solidarności  społecznej  oraz  zobowiązanie  członków  Hamasu
do troski o interesy mas. Bardzo interesująco brzmi artykuł 12, który stwierdza, iŜ
Hamas  uwaŜa  nacjonalizm  za  część  religijnej  wiary,  a  nacjonalizm  Hamasu
oprócz  składników  materialnych,  ludzkich  i  terytorialnych  niesie  w  sobie  takŜe
czynnik boski.
Choć  oba  dokumenty  dość  lakonicznie  informują  nas  o  tym  jak  ich  twórcy  wy-
obraŜają sobie przyszłe państwo palestyńskie, to jednak nawet z tych skromnych
informacji wyłania się juŜ obraz dwóch zdecydowanie sprzecznych wizji. Podob-
ne  rozbieŜności  zaobserwować  moŜemy  takŜe  w  przypadku  innych  poruszanych
spraw.  Palestyńska  Karta  Narodowa  wskazuje  na  edukację  młodzieŜy  w  duchu
arabskiej rewolucji, jako niezbędny środek dla wykształcenia w młodym  pokole-
niu duchowego i materialnego przywiązania do kraju,  gotowości do  walki zbroj-
nej i poświęcenia dla jego odzyskania (artykuł 7). Dla Hamasu pierwszym celem
kształcenia młodych Palestyńczyków jest zaszczepienie i umocnienie w nich wia-
ry poprzez studiowanie Koranu oraz naukę historii i tradycji islamu. Dalej wspo-
mina się teŜ o tym, Ŝe edukacja powinna jak najlepiej przygotować muzułmanów
do  prowadzenia  świętej  wojny  –  dŜihadu  –  przeciwko  wrogom  islamu  (artykuł
16).
W  kwestii  definicji  tego,  kto  jest  wrogiem  Palestyńczyków,  równieŜ  występują
dość powaŜne rozbieŜności. Oczywiście ani OWP ani Hamas nie mają wątpliwo-

ci, co do tego, iŜ za głównego wroga uznać naleŜy państwo Izrael i ruch syjoni-

styczny (w kaŜdym z tekstów mówi o tym kilka artykułów). Dalej jednak poja-
wiają się juŜ dość znaczne róŜnice zdań, wynikające z faktu, iŜ Hamas za wrogów
oraz siły sprzyjające Izraelowi, uwaŜa równieŜ, zarówno „komunistyczny Wschód
jak i kapitalistyczny Zachód” (artykuły 22 i 25)

. OWP w chwili tworzenia swojej

Karty wręcz przeciwnie, uznawało Związek Radziecki za swego sojusznika, ze
względu na bliskie kontakty z ZSRR utrzymywane przez wspierające ją państwa

Warto zwrócić uwagę na zdecydowane podobieństwo tych haseł do retoryki stosowanej przez

Chomeiniego i innych szyickich ajatollahów po przejęciu władzy w Iranie.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

arabskie, Egipt i Syrię, a takŜe z powodu proradzieckiej orientacji niektórych
wchodzących w jej skład organizacji lewicowych

. Z drugiej strony PKN w kilku

miejscach  potępia  i  wymienia  jako  swego  wroga  imperializm,  jednak  unika  bez-
pośredniego skojarzenia go z Zachodem lub jakimkolwiek państwem zachodnim.
W obu tekstach odnaleźć teŜ moŜemy całkiem sporą ilość punktów zbieŜnych. Do
tej grupy naleŜy z pewnością zaliczyć podstawowy cel obu organizacji, czyli wy-
zwolenie Palestyny spod izraelskiej okupacji, likwidację państwa Izrael oraz me-
tody  uznawane  za  najlepsze  do  osiągnięcia  owych  celów.  Zarówno  OWP  jak  i
Hamas  jedyny  sposób  widzą  w  walce  zbrojnej  i  zgodnie  odrzucają  moŜliwość
jakiegokolwiek kompromisu czy porozumienia, nie dopuszczając takŜe moŜliwo-

ci podziału Palestyny

(między innymi artykuły 1,2,9,10,19,22 PKN oraz artyku-

ły  11,13,15,28,32,33  z  Karty  Hamasu).  Szczególny  nacisk  oba  teksty  kładą  na
sprawę  samej  walki,  PKN  uściślając  nawet,  Ŝe  ma  ona  być  prowadzona  poprzez
akcje  komandosów,  które  staną  się  zaczątkiem  powszechnej  wojny  o  wyzwole-
nie

. RóŜnice pojawiają się tu oczywiście w sposobie motywowania Palestyńczy-

ków  do  wzięcia  udziału  w  walce.  W  przypadku  Hamasu  jest  to  oczywiście  we-
zwanie  do  Świętej  Wojny,  w  przypadku  OWP  odwołanie  od  uczuć  narodowych
Palestyńczyków  oraz  do  wyzwolenia  Palestyny  i  utworzenia  tam  własnego  pań-
stwa.  W  tym  miejscu  zarysowuje  się  pierwsza  przewaga  Hamasu  nad  OWP  w
kwestiach  ideologicznych.  OWP  deklarująca  świecki  charakter  przyszłego  pań-
stwa  palestyńskiego  i  neutralny  stosunek  do  religii,  nie  mogła  wykorzystywać
haseł religijnych w swojej politycznej retoryce, co w pewnym stopniu ograniczało
ich  moŜliwości  oddziaływania  na  część  społeczeństwa.  Takich  problemów  nie
miał Hamas, który mógł bez problemu łączyć hasła religijne i nacjonalistyczne, co
teŜ  z  upodobaniem  czynił

. Dzięki temu jego propaganda nie tylko trafiała na

podatny  grunt  w  szerszych  kręgach  społeczeństwa.  Dawało  to  takŜe  Hamasowi
moŜliwość  bardziej  elastycznego  kształtowania  swoich  politycznych  haseł  w  za-
leŜności od aktualnej sytuacji i nastrojów społecznych.
Innym  punktem  łączącym  oba  ugrupowania  jest  fakt,  Ŝe  zabiegają  one  o  pomoc
swych arabskich braci. OWP czyni to, wskazując na niezwykłą wagę sprawy pa-
lestyńskiej i losu Palestyńczyków dla całego świata arabskiego (art. 14 i 15 PKN),
Hamas  natomiast  poprzez  wezwanie  wszystkich  muzułmanów  do  wyzwolenia

więtych miejsc islamu z pod władzy Ŝydów (art. 14 i 28). Jedyne w tekście PKN

odniesienie do religii – artykuł 16, mówiący o tym, Ŝe po wyzwoleniu Palestyny
zapanuje tam wolność wyznania i Ŝadna z religii nie będzie dyskryminowana,

Bezpośrednie poparcie Związku Radzieckiego al-Fatah uzyskał po wizycie Jasira Arafata w

Moskwie w lutym 1970 roku. Palestinian Organisations and Parties,
http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm [8 IV 2004].

Zmiana tego stanowiska przez OWP, która zaowocowała rozpoczęciem procesu pokojowego,

miała miejsce na przełomie lat 80tych i 90tych. Ostatecznie zmiany konkretnych artykułów w
PKN, mówiących o konieczności zniszczenia państwa Izrael, Palestyńska Rada Narodowa wpro-
wadziła do swego dokumentu w 1998 roku.

Artykuł 10 PKN.

Artykuły 11 i 12 Karty Hamasu. O stopniowym przejmowaniu przez OWP niektórych elemen-

tów ideologii islamskiej i zmianie ich stosunku do religii będzie mowa w dalszej części tekstu.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

równieŜ ma swój odpowiednik w Karcie Hamasu, choć jego sens jest nieco inny.
Artykuł 31 tejŜe mówi mianowicie, iŜ wyznawcy trzech religii: islamu, chrześci-
jaństwa i judaizmu, mogą bezpiecznie współistnieć „w cieniu islamu”

Jak  wiemy  Karta  Hamasu  powstała  ponad  20  lat  później  niŜ  Palestyńska  Karta
Narodowa,  ma  więc  nad  nią  niewątpliwą  przewagę.  Po  pierwsze  wynikającą  z
faktu, iŜ w ciągu owych 20 lat miało miejsce wiele waŜkich  wydarzeń oraz zna-
cząco zmieniły się realia palestyńskiej rzeczywistości, po drugie dlatego, Ŝe moŜe
bezpośrednio odnieść się do programu realizowanego przez OWP i inne organiza-
cje palestyńskie, co teŜ czyni. Artykuł 23, który odnosi się do innych ruchów is-
lamskich,  oprócz  oczywistego  poparcia  dla  ich  działań  i  wyrazów  solidarności  z
nimi,  mówi  teŜ  bardzo  wyraźnie  o  potrzebie  współpracy  i  jedności,  co  odczyty-
wać moŜemy jako dąŜenie Hamasu do unifikacji palestyńskich ruchów religijnych
pod swoim sztandarem.
Z  kolei  artykuł  25  odnosi  się  bezpośrednio  do  stosunku  Hamasu  wobec  ruchów
narodowych na terenach palestyńskich. Czytamy w nim między innymi, Ŝe Hamas
darzy  je  szacunkiem,  docenia  ich  cele  i  działania  oraz  popiera  je,  o  ile  tylko  nie
sprzymierzają  się  one  z  „komunistycznym  wschodem  lub  zachodnimi  krucjata-
mi”, co odczytywać moŜemy jako aluzję do współpracy OWP ze Związkiem Ra-
dzieckim. Dalej (art. 26) czytamy, Ŝe choć Hamas odnosi się pozytywnie do pale-
styńskich ruchów narodowych, to jednak w debatach dotyczących problemu pale-
styńskiego  reprezentował  będzie  islamski  punkt  widzenia.  Samej  Organizacji
Wyzwolenia Palestyny poświęcony jest cały art. 27 Karty Hamasu. Po zwyczajo-
wym  wstępie  mówiącym  o  bliskich,  braterskich  stosunkach,  wspólnej  ojczystej
ziemi,  tragedii,  przeznaczeniu  i  wspólnym  wrogu,  dochodzimy  do  krytyki.  Idea

wieckiego państwa została, zdaniem Hamasu, przyjęta przez OWP pod wpływem

szczególnych okoliczności towarzyszących jej załoŜeniu, oraz ideologicznej in-
wazji, jakiej poddany był świat arabski od czasów krucjat. Jako Ŝe myśl świecka
stoi w zdecydowanej sprzeczności z myślą religijną, czytamy dalej, nie moŜe ona
zastąpić islamskiej natury Palestyny, która jest dla członków Hamasu częścią reli-
gii. „Jeśli OWP przyjmie islam jako główną wskazówkę swojego Ŝycia, wtedy
staniemy się jej Ŝołnierzami, paliwem jej ognia, który spali wrogów”

. To intere-

sujące sformułowanie nie pozostawia nam wątpliwości, co do tego, Ŝe Hamas nie
zamierza wchodzić w Ŝadna układy z OWP na warunkach innych niŜ swoje wła-
sne.
Jako podsumowanie tej części rozwaŜań, pozwolę sobie jeszcze przytoczyć pod-
stawowe hasła, które obie organizacje umieszczają w swoich dokumentach, będą-
ce niejako myślą przewodnią przyświecającą ich członkom. Palestyńska Karta
Narodowa w art. 11 stwierdza, iŜ Palestyńczycy mają 3 hasła: narodowa jedność,
narodowa mobilizacja i wyzwolenie. Hasło Hamasu wyraŜone w art. 8 ich Karty

Słowa „Under the shadow of Islam…”, wskazują jednak wyraźnie na fakt, iŜ nie moŜe być mo-

wy równych prawach dla wyznawców chrześcijaństwa i judaizmu, podkreślając dominującą rolę
islamu. Artykuł 31 Karty Hamasu.

Art. 27 Karty Hamasu.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

brzmi  zaś  następująco:  „Allach  jest  celem,  Prorok  wzorem,  Koran  konstytucją,
DŜihad drogą, a śmierć za sprawę Allacha najbardziej wzniosłą wiarą”.
Jak juŜ wspomniałem we wstępie, jedną z oznak islamizacji palestyńskiego ruchu
narodowego  było  przejmowanie  przez  świeckie  ruchy  narodowe  części  ideologii
radykalnego islamu oraz zmiana ich stosunku do religii, która wyraŜała się takŜe
w  treści  oficjalnych  dokumentów.  Jako  przykładem  posłuŜę  się  tu  Deklaracją
Niepodległości  Palestyny  z  15  listopada  1988  roku

, uchwaloną podobnie jak

Palestyńska  Karta  Narodowa  przez  Palestyńską  Radę  Narodową.  JuŜ  pierwsze
zdanie tej deklaracji jest w swej wymowie diametralnie róŜne od całkowicie laic-
kiego  przesłania,  które  wyraŜała  PKN  z  1968  roku,  a  brzmi  ono  „W  imię  Boga,
współczującego  i  miłosiernego”.  W  dalszej  części  tekstu  odnajdujemy  kolejne
odwołania do Boga i religii, z których na szczególną uwagę zasługuje sama pro-
klamacja  powstania  Państwa  Palestyńskiego  „Palestyńska  Rada  Narodowa,  w
imię  Boga  i  w  imieniu  Palestyńczyków,  niniejszym  proklamuje  powstanie  Pań-
stwa  Palestyna  na  naszych  palestyńskich  terytoriach,  ze  stolicą  w  Jerozolimie”.
Jak głęboka była owa zmiana stosunku do religii? Podstawowe załoŜenia dotyczą-
ce ładu społeczno – politycznego pozostały niezmienione. Oprócz znanych z PKN
haseł wolności, postępu, demokracji, jedności, poszanowania przekonań politycz-
nych i religijnych, jest równieŜ mowa sprawiedliwości społecznej i równości praw
kobiet.  Zaryzykuję  więc  stwierdzenie,  Ŝe  odwołania  do  religii  miały  tu  jedynie
charakter formalny oraz propagandowy, nie zmieniając jednak świeckich podstaw
ideologicznych  OWP.  Samo  jednak  odwołanie  się  do  Boga  w  tak  waŜnym  dla
OWP  tekście,  jakim  była  Deklaracja  Niepodległości  nawet,  jeśli  miało  charakter
propagandowy,  jest  z  całą  pewnością  znamienne,  wskazuje  bowiem  na  wyraźną
zmianę nastrojów społecznych, które odbijają się na retoryce politycznej.

WZROST ZNACZENIA FUNDAMENTALIZMU ISLAMSKIEGO W ŚWIECIE

ARABSKIM.

Oddziaływanie  róŜnych  ideologii  pojawiających  się  w  świecie  arabskim  na  pale-
styński  ruch  narodowy,  szczególnie  od  początku  epoki  naseryzmu,  było  bardzo
silne. Jednocześnie tak podatny na wpływy z zewnątrz, ruch palestyński sam od-
działywał  na  postawy  ideologiczne  w  państwach  arabskich,  poprzez  sam  fakt,  iŜ
sprawa palestyńska przez wiele lat była najpowaŜniejszym problemem w regionie
Bliskiego  Wschodu.  Podstawowe  pytanie,  które  musimy  sobie  w  tym  miejscu
postawić,  brzmi  następująco:  dlaczego  wpływy  radykalnego  islamu  przewaŜyły
nad  dominującą  przez  wiele  lat  ideologią  świeckiego  nacjonalizmu  arabskiego
oraz róŜnych ruchów lewicowych? Aby na nie odpowiedzieć, musimy prześledzić
zmiany nurtów politycznych  w krajach arabskich w ciągu ostatnich kilkudziesię-
ciu  lat,  a  takŜe  zmiany  ekonomiczne,  jakie  zaszły  w  tych  krajach.  Z  punktu  wi-
dzenia  ich  oddziaływania  na  Palestyńczyków,  szczególnie  istotne  wydają  się  na-

Tekst Deklaracji Niepodległości dostępny między innymi na

http://www.palestinecenter.org/cpap/documents/dec_independence.html [24 III 2004]

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

stępujące trzy grupy wydarzeń. Po pierwsze sam wzrost znaczenia i popularności
fundamentalistycznych  ruchów  islamskich  w  latach  70tych,  ze  szczególnym
uwzględnieniem znaczenia rewolucji islamskiej w Iranie. Po drugie, niespełnione
nadziej związane z panarabskim nacjonalizmem oraz występującym pod róŜnymi
postaciami  socjalizmem.  W  grupie  tej  wskazać  naleŜy  przede  wszystkim  na  roz-
kwit ideologii naseryzmu oraz jej upadek pod koniec lat 60tych, nieudane ekspe-
rymenty  socjalistyczne  wielu  krajów  arabskich,  wreszcie  upadek  komunizmu  w
Europie  i  rozpad  Związku  Radzieckiego.  Po  trzecie  wreszcie  euforia  naftowa  lat
70tych  i  jej  skutki  dla  świata  arabskiego:  wpływ  na  społeczeństwa  krajów  arab-
skich, a takŜe spowodowany tym podział wśród krajów arabskich na te, które po-
siadały znaczne zasoby ropy naftowej, oraz takowych nieposiadające.
Co do samego zjawiska fundamentalizmu, najprostsza jego definicja, to powrót do
prawdziwych źródeł religii, oczyszczenie jej ze wszystkich powstałych przez lata
dodatków,  zmian  czy  teŜ  reinterpretacji.  W  tym  miejscu  trzeba  zdecydowanie
zaznaczyć,  Ŝe  fundamentalizm  religijny  nie  jest  częścią  wiary  czy  doktryny  reli-
gijnej,  ale  ideologią  polityczną,  nawiązującą  do  danej  religii.  Fundamentalizm
religijny  w  społeczeństwach  nie  zachodnich,  skierowany  jest  przede  wszystkim
przeciwko  sekularnemu  państwu  narodowemu,  a  co  za  tym  idzie,  równieŜ  prze-
ciwko kulturze Zachodu jako takiej, poniewaŜ idea państwa narodowego tam wła-

nie ma swoje źródła

. Państwo świeckie ma więc być zastąpione przez państwo

boŜe, oparte na zasadach prawa religijnego. Szczególna pozycja fundamentalizmu
muzułmańskiego oraz największy odzew, z jakim się on spotyka, wynika głównie
z  faktu,  iŜ  sama  stojąca  za  nim  religia  islamu,  niesie  ze  sobą  uniwersalistyczne
przesłanie.  Stąd  większe  niŜ  w  przypadku  innych  fundamentalizmów  zaangaŜo-
wanie  polityczne,  stąd  teŜ  większy  sprzeciw  wobec  kultury  zachodu  i  płynących
stamtąd  idei  jako  groźnych  dla  społeczności  muzułmańskiej  i  sprzecznych  zasa-
dami  religii.  W  tym  miejscu  dodać  naleŜy,  Ŝe  nie  wolno  utoŜsamiać  muzułmań-
skiego  fundamentalizmu  ze  zjawiskiem  terroryzmu

. Fundamentalizm obejmuje

wiele obszarów Ŝycia społecznego i politycznego, terror jest zaś jednym ze sposo-
bów  działania  fundamentalistów  –  najbardziej  krwawym  i  brutalnym,  przez  co
najpowszechniej  z  nim  kojarzonym.  Fundamentalizmu  islamskiego  nie  naleŜy
takŜe traktować, jako zjawiska skierowanego przeciwko współczesnej cywilizacji
we  wszystkich  jej  aspektach.  Choć  w  swej  retoryce  odwołuje  się  on  do  czasów

wietności i podbojów arabskich w średniowieczu oraz wyraŜa sprzeciw wobec

modernizmu, błędem było by jednak utoŜsamianie go z tradycjonalizmem. Głów-
nym celem ataku fundamentalistów islamskich jest kartezjańska koncepcja spoj-
rzenia na świat, skoncentrowana na człowieku oraz wiara w potęgę ludzkiego
rozumu, przeciwstawiana Boskiemu objawieniu

Bassam Tibi, Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997, s. 23-24.

Ibidem, s. 31.

Nie jest przeciwny postępowi naukowemu i technicznemu, choćby po to, aŜeby za jego pomocą

skuteczniej realizować swe cele i zwalczać swych przeciwników. Ibidem, s. 42

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Szukając źródeł islamskiego fundamentalizmu, cofnąć się moŜemy do początków
XIX  wieku,  kiedy  to  uwaga  kolonialnych  imperiów  Wielkiej  Brytanii  i  Francji
zwróciła się w kierunku Bliskiego Wschodu. To właśnie wtedy, jak twierdzą nie-
którzy  badacze,  zapoczątkowana  została  nie  tylko  fizyczna,  militarna,  ale  takŜe
kulturowa  ekspansja  cywilizacji  zachodnioeuropejskiej  w  świecie  arabskim.  Po-
wrót do korzeni islamu, wzrost religijności oraz narastająca agresja przeciw obcej
kulturze,  rozszerzającej  swe  wpływy  wśród  ludności  muzułmańskiej,  a  w  konse-
kwencji  zrodzenie  się  islamskiego  fundamentalizmu,  były  naturalną  reakcją
obronną  Arabów  wobec  tej  sytuacji

. Próbą odpowiedzi było równieŜ poszuki-

wanie  moŜliwości  połączenie  postępu  technicznego  i  nadciągającej  z  Zachodu
nowoczesności z doktryną polityczną islamu, podejmowane przez modernistów i
reformistów  muzułmańskich  końca  XIX  wieku  –  Jamala  Al-Afghaniego  i  Mu-
hammada  Abduha,  którym  jednak  nie  udało  się  przezwycięŜyć  zasadniczej  roz-
bieŜności  pomiędzy  wiarą  w  absolutną  wyŜszość  muzułmańskiego  objawienia,  a
podporządkowaniem go rozumowi ludzkiemu

Ogromny wpływ na rozwój i kształt fundamentalizmu islamskiego w jego obecnej
formie miały niewątpliwie koncepcje islamskich myślicieli XX wieku, wśród któ-
rych wymienić naleŜy przede wszystkim Abu A’la Al-Mawdudiego, Sa’ida Kutba
oraz załoŜyciela organizacji Braci Muzułmanów Hassana Al-Bannę. To właśnie
ich idee stały się podstawą ideologiczną dla renesansu radykalnych ruchów islam-
skich w świecie arabskim od początku lat 70tych. Od nich pochodzą tak zasadni-
cze dla rozwaŜanego tu tematu koncepcje, jak budowa państwa w oparciu o zasa-
dy prawa islamskiego (szariatu) czy teŜ interpretacje dŜihadu jako świętej wojny
islamu przeciwko niewiernym

. Na szczególną uwagę zasługuje w tym miejscu

działalność  Braci  Muzułmanów,  gdyŜ  to  właśnie  ta  organizacja  była  przez  wiele
lat głównym źródłem fundamentalizmu islamskiego na Bliskim Wschodzie, a z jej
palestyńskiego  odgałęzienia  wywodzą  się  wywodzą  się  Hamas  oraz  Palestyński
Islamski  DŜihad  (ten  pierwszy  bezpośrednio,  drugi  poprzez  zaczerpnięcie  części
ideologii).  Przed  II  Wojną  Światową  Bracia  nie  podejmowali  w  zasadzie  akcji
politycznych,  koncentrując  się  na  kultywowaniu  tradycji  islamu  i  próbach  prze-
ciwstawiania  się  wpływom  kultury  Zachodu.  Radykalizacja  ich  działań  nastąpiła
w  wyniku  zaostrzenia  się  sytuacji  w  Palestynie  oraz  poraŜki  państw  arabskich  w
wojnie  z  Izraelem  w  1948  roku.  OskarŜyli  oni  rząd  egipski  o  pasywną  postawę
podczas  wojny  i  zaczęli  przeprowadzać  zamachy  terrorystyczne  na  terytorium
Egiptu, zabijając między innymi premiera Nukrasziego Paszę. Organizacja została
zdelegalizowana, a w lutym 1949 roku jej przywódca Hassan Al-Banna zginął w
zamachu  zorganizowanym  prawdopodobnie  przez  egipskie  słuŜby  specjalne

Bracia Muzułmanie mieli spory udział w obaleniu egipskiej monarchii w 1952,
wkrótce jednak popadli w konflikt z nowym nacjonalistycznym rządem, który

Więcej na ten temat: Peter Heine, Terror in Allahs Namen, Freiburg 2001, s. 86-88, Georges

Corm, Bliski Wschód w ogniu, Warszawa 2003, s. 40-45, 63-79.

B. Tibi, op.cit., s. 41.

G. Corm, op.cit., s. 75, B. Tibi, op. cit., s. 76.

Muslim Brotherhood – History, http://i-cias.com/e.o/mus_br_egypt.htm, [24 III 2004].

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

odrzucał  moŜliwości  oparcia  systemu  politycznego  Egiptu  na  religijnym  prawie
szariatu.  Organizacja  została  ponownie  zdelegalizowana,  a  po  nieudanej  próbie
zamachu na prezydenta Gamala Abd el-Nasera wielu jej członków znalazło się w
więzieniach oraz zmuszonych było do opuszczenia Egiptu, co walnie przyczyniło
się  do  upowszechnienia  ich  ideologii  oraz  rozwoju  ruchu  Braci  Muzułmanów  w
innych krajach arabskich, przede wszystkim Jordanii, Syrii, Libanie i Arabii Sau-
dyjskiej.
Ideologia Braci Muzułmanów, do której w mniejszym lub większym stopniu od-
noszą się wszystkie obecne ruchy fundamentalistyczne w świecie arabskim, opie-
ra  się  na  przekonaniu,  Ŝe  islam  moŜe  i  powinien  regulować  wszystkie  aspekty

ycia muzułmanina, w tym takŜe sprawy związane z polityką, państwem i pra-

wem. MoŜna ją ująć w 4 punktach składających się na „islamski porządek”

. Po

pierwsze jest to niezachwiana wiara w treść boskiego objawienia, w takiej formie,
w jakiej zostało ono przekazane przez Proroka. Po drugie, przekonanie o niezwy-
kłej  wadze  rytuałów  i  obowiązków  religijnych,  jako  istotnym  elemencie  Ŝycia
społecznego,  kształtującym  odpowiednie  postawy  i  wychowanie.  Trzecia  sprawa
to zasady, na jakich opierać się powinno współŜycie społeczności muzułmańskiej
(a takŜe ich stosunki z nie-muzułmanami). Pytanie, które stawiają tu  Bracia Mu-
zułmanie  brzmi,  jak  obowiązujące  w  krajach  i  na  terenach  zamieszkałych  przez
muzułmanów  tradycje  oraz  prawo  zwyczajowe  moŜe  zostać  zharmonizowane  z
moralnymi  zasadami  islamu.  Starają  się  oni  przedstawiać  problemy  społeczne
jako  kwestie  moralne,  a  obowiązki  religijne  jako  praktyki  społeczne.  Stąd  ich
ogromne zaangaŜowanie w Ŝycie społeczne, którego wyrazem są licznie rozwija-
ne i prowadzone instytucje, poczynając od przedszkoli, a kończąc na szpitalach i
słuŜbach medycznych

. Ostatnim aspektem „porządku islamskiego” jest przeko-

nanie,  Ŝe  prawodawstwo,  przede  wszystkim  w  obszarze  rodziny,  gospodarki  i
państwa,  powinno  stworzyć  taki  porządek  społeczny,  który  zapewni  przestrzega-
nie wspomnianych wyŜej zasad moralnych.
Taki  światopogląd,  jest  obecnie  podstawą  islamskiego  fundamentalizmu, z  niego
właśnie wypływa przekonanie, Ŝe jedynie państwo oparte na zasadach prawa reli-
gijnego  i  jemu  podporządkowane,  jest  w  stanie  zrealizować  powyŜsze  postulaty.
Polityczne  cele  fundamentalizmu  islamskiego  koncentrują  się  więc  głównie  na
sprawach  wewnętrznych,  systemów  polityczno  –  społecznych  w  państwach  mu-
zułmańskich.  B.  Tibi  klasyfikuje  jednak  religijny  fundamentalizm  islamski  jako
ideologię  totalitarną  i  przestrzega  przed  przenoszeniem  na  niego  uzasadnionego
szacunku  dla  islamu  jako  uniwersalnej  religii,  systemu  kulturowego  i  cywiliza-
cji

Peter Heine, op.cit., s. 100-101, Muslim Brotherhood Movement, www.ummah.org.uk, [24 III

2004].

Ibidem. Łączenie działalności religijnej i społecznej przez Braci Muzułmanów, a później takŜe

przez Hamas, jest jednym z głównych źródeł ich ogromnej popularności w Palestynie, o czym
później.

B. Tibi, op.cit., s. 83, 90-91. Wydaje się, Ŝe podobnie powinniśmy postępować równieŜ w drugą

stronę tzn. uwaŜać aby negatywnych odczuć wobec radykalnego islamskiego fundamentalizmu,

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Mimo  wzrastającej  popularności  ruchów  fundamentalistycznych  w  świecie  arab-
skim,  przez  długi  czas  nie  były  one  w  stanie  konkurować  z  ideami  arabskiego
nacjonalizmu  oraz  panarabizmu.  Dopiero  klęska  państw  arabskich  w  wojnie  z
Izraelem w 1967 roku oraz będące jej następstwem osłabienie sił nacjonalistycz-
nych,  dało  ruchom  fundamentalistycznym  szansę  działanie  na  szerszą  skalę.

mierć prezydenta Nasera, symbolu oporu arabskiego wobec imperializmu i kapi-

talistycznego Zachodu, w 1970 roku, ostatecznie pogrąŜyła arabski nacjonalizm

Choć  w  roku  1973  państwa  arabskie  ponownie  podjęły  wspólny  atak  na  Izrael
oraz pomimo Ŝe jeszcze później podejmowane były próby zjednoczeniowe w du-
chu panarabizmu, lata 70te były początkiem końca dla arabskiego nacjonalizmu.
Nie moŜna tego samego powiedzieć jednak o Palestyńczykach, dla których okres
ten  był  właśnie  czasem  największego  rozkwitu  ideologii  nacjonalistycznej  oraz
intensywnego  kształtowania  się  ich  świadomości  narodowej.  Pierwsza  wersja
Palestyńskiej  Karty  Narodowej,  powstała  w  1964  roku,  nie  wspominała  ani  sło-
wem o narodzie palestyńskim i napisana była w duchu panarabizmu. Jej zmienio-
na wersja z roku 1968 przedstawiała juŜ Palestyńczyków jako osobny, samodziel-
ny naród. Jedyne liczące się w owym czasie siły na palestyńskiej scenie politycz-
nej to ruchy nacjonalistyczne na czele z al-Fatah oraz palestyńska lewica, prezen-
tująca szerokie spektrum przekonań politycznych, od umiarkowanego socjalizmu
po ortodoksyjny marksizm. Ruch Braci Muzułmanów działał na terenach Palesty-
ny juŜ od 1942 roku, jednak nigdy nie angaŜował się w politykę, koncentrując się
na  działalności  religijnej  i  społecznej.  Znamienne  jest  teŜ,  Ŝe  gdy  Strefa  Gazy  i
Zachodni Brzeg Jordanu znalazły się pod okupacją izraelską, przywódca palestyń-
skich  Braci  Muzułmanów,  Ahmad  Jasin  otrzymał  od  władz  izraelskich  specjalne
pozwolenie na prowadzenie instytucji religijnych i opieki społecznej

PoraŜki  państw  arabskich  w  dwóch  kolejnych  wojnach  z  Izraelem  miały  inny
jeszcze skutek, którym było podwaŜenie pozycji ich głównego sojusznika, Związ-
ku  Radzieckiego.  Konsekwencją  spadku  zaufania  do  ZSRR  było  między  innymi
zerwanie  z  nim  współpracy  przez  Egipt,  który  wkrótce,  w  roku  1979,  podpisał
separatystyczny  pokój  z  Izraelem  i  znalazł  się  w  orbicie  politycznych  wpływów
Stanów  Zjednoczonych.  Tak  więc  jedynym  powaŜnym  sojusznikiem  Rosjan  w
regionie  została  Syria  oraz  Organizacja  Wyzwolenia  Palestyny,  która  zaczynała
swą współpracę z  ZSRR w tym samym mniej więcej  czasie, kiedy Egipt  ją koń-
czył

. Na dodatek arabskie środowiska lewicowe nieustannie ulegały kolejnym

podziałom i rozłamom, same się w ten sposób osłabiając. W tym względzie pale-
styńska lewica kroczyła śladami swych arabskich braci, dokonując licznych

który kojarzy nam się obecnie głównie z zamachami i organizacjami terrorystycznymi, nie przeno-
sić na islam jako całość.

G. Corm, op.cit., s. 143.

Muslim Brotherhood in Palestine, http://i-cias.com/e.o/mus_br_palestine.htm, [24 III 2004].

Poparcie Izraela dla Braci Muzułmanów nie dziwi, zwaŜywszy na fakt, iŜ była to organizacja reli-
gijna, niemająca (w Palestynie) Ŝadnych ambicji politycznych, a pozostająca w ostrym konflikcie z
władzami dwóch państw, stanowiących największe zagroŜenie dla państwa Ŝydowskiego, Egiptu i
Syrii.

Ibidem, s. 164-166.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

schizm. Pod koniec lat 60tych od jej głównego przedstawiciela, Ludowego Front
Wyzwolenia Palestyny pod wodzą Georga Habasha oddzieliły się LFWP Do-
wództwo Główne pod wodzą Ahmada Jibrila oraz Demokratyczny Front Wyzwo-
lenia Palestyny. Podobne problemy wewnętrzne przeŜywali równieŜ palestyńscy
komuniści nim w końcu w roku 1991 udało im się zjednoczyć tworząc Palestyń-
ską Partię Ludową

Innym czynnikiem, który w niebagatelny sposób przyczynił się do wsparcia i wy-
promowania radykalnych ruchów islamskich, był kryzys naftowy roku 1973 i
związany z nim ogromny wzrost dochodów państw arabskich produkujących ten-

e surowiec. Kraje arabskie regionu Zatoki Perskiej, które najbardziej skorzystały

na  wzroście  cen  ropy,  zdecydowanie  róŜniły  się  pod  względem  ustroju  politycz-
nego od swoich bratnich państw z regionu basenu Morza Śródziemnego. Były to
w  większości  monarchie,  w  których  idee  państwa  narodowego  o  świeckim  cha-
rakterze,  nigdy  nie  były  zbyt  popularne,  duŜo  większe  zaś  znaczenie  odgrywała
religia.  To  właśnie  dzięki  wpływom  z  ropy  naftowej  Arabia  Saudyjska  mogła
rozwinąć  system  finansowania  krajów  muzułmańskich  dostosowujących  się  do
prawa szariatu oraz zdominować i rozwijać międzynarodowe organizacje muzuł-
mańskie:  Organizację  Konferencji  Islamskiej  i  pozarządową  Ligę  Świata  Muzuł-
mańskiego

. Oprócz działań oficjalnych rządów państw znad Zatoki, organizacje,

fundacje  i  osoby  prywatne  z  tych  państw,  na  przykład  niektórzy  członkowie  ro-
dziny  królewskiej  w  Arabii  Saudyjskiej,  często  angaŜują  się  w  finansowanie  ra-
dykalnych  organizacji  islamskich  w  świecie  arabskim,  w  tym  takŜe  ugrupowań
terrorystycznych.
Połowa lat 70tych była szczytowym okresem sukcesów OWP na arenie międzyna-
rodowej

, nie uchroniło jej to jednak od trudności, które pojawiły się wkrótce.

Problemy,  które  dotknęły  nurty  świeckie:  arabskich  nacjonalistów  oraz  lewicę  i
wywołany tym kryzys ideologiczny i światopoglądowy, sprawiły, Ŝe coraz więcej
ludzi  w  poszukiwaniu  idei  i  źródeł  wartości  zwracało  się  w  kierunku  religii,  w
tym  takŜe  w  kierunku  islamskiego  fundamentalizmu.  NałoŜyła  się  na  to  rosnąca
pomoc  finansowa  ze  strony  Arabii  Saudyjskiej  i  innych  państw  Zatoki  Perskiej
dla ruchów krzewiących islam wśród społeczeństw arabskich, przy poparciu Sta-
nów  Zjednoczonych,  które  we  wspieraniu  radykalnych  islamistów  widziały

wietną metodę na ograniczenie wpływów Związku Radzieckiego na Bliskim

Wschodzie

Nie moŜna teŜ nie wspomnieć o jednym jeszcze wydarzeniu, które w niezwykle
istotny sposób przyczyniło się do wzrostu popularności fundamentalizmu islam-
skiego i jego radykalizacji, a wydarzeniem tym była rewolucja islamska w Iranie
w 1979 roku. Ajatollah Chomeini, który stanął na czele państwa, miał jasną kon-

Palestinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

B. Tibi, op.cit., s. 76.

Np. uznanie OWP za reprezentanta interesów palestyńskich i przyznanie jej statusu obserwatora

przy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Andrzej Chojnowski, Jerzy Tomaszewski, Izrael, War-
szawa 2001, s. 365.

G. Corm, op.cit., s. 182-183.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

cepcję polityczną – Iran musi dąŜyć do eksportu rewolucji na cały świat islamski,
tak aby zjednoczyć go w walce z dwoma największymi wrogami – komunistycz-
nych Wschodem i kapitalistycznym Zachodem. Zjednoczenie muzułmanów miało
się dokonać bez względu na wewnątrz religijne podziały na Sunnitów i Szyitów,
gdyŜ jak wielokrotnie podkreślał, wszyscy muzułmanie tworzą jeden naród

Reakcja  świata  arabskiego  na  panmuzułmańskie  koncepcje  Chomeiniego  była
dość zróŜnicowana, przy czym o wiele lepiej przyjęły je społeczeństwa niŜ rządy.
W  krajach  regionu  Zatoki  Perskiej  dominował  strach  i  obawy  przed  faktycznym
rozprzestrzenieniem się rewolucji i agresją Iranu. W Syrii z kolei, rządzonej przez
nacjonalistów  z  partii  Baas,  którzy  ostro  tępili  wszelkie  przejawy  fundamentali-
zmu islamskiego na swoim terytorium, nowe władze Iranu znalazły wiernego so-
jusznika

Poza  wpływem  ideologicznym  koncepcji  Chomeiniego  na  islamskie  ruchy  fun-
damentalistyczne,  nie  mniej  waŜny  był  materialny  wpływ  Iranu.  Od  roku  1982
działa w Libanie, skupiająca szyitów Partia Boga – Hisbullah, wspierana i finan-
sowana  bezpośrednio  z  Teheranu.  Pierwsza  palestyńska,  islamska  organizacja
zbrojna,  powstały  w  1981  roku  Palestyński  Islamski  DŜihad,  zaczerpnął  część
swej ideologii z koncepcji Chomieniego

. Jego przywódcy – Fathi Shikaki i Abd

al-Aziz  Awda  chwalili  szczególnie  pierwszoplanową  pozycję,  jaką  w  polityce
Iranu zajmowała Palestyna, a rewolucję w Iranie i utworzeni tam państwa oparte-
go  na  prawie  religijnym,  uwaŜali  za  zwycięstwo  nad  siłami  próbującymi  wyklu-
czyć islam z polityki. Palestyński Islamski DŜihad otrzymywał i nadal otrzymuje
powaŜną pomoc finansową od władz Iranu oraz Syrii.

NACJONALIZM ŚWIECKI I RELIGIJNY – ELEMENTY KONFLIKTÓW I

WSPÓŁPRACY.

Palestyński Islamski DŜihad, choć był pierwszą palestyńską organizacją zbrojną
odwołującą się do ideologii religijnej, nie stanowił jednak bezpośredniego zagro-

enia dla dominacji świeckiego nacjonalizmu w palestyńskim ruchu narodowym,

co  wynikało  z  kilku  powodów.  Po  pierwsze  działacze  DŜihadu  nie  deklarowali
chęci  rywalizacji  z  Al-Fatahem  czy  szerzej  z  OWP  na  Ŝadnym  poziomie,  mieli
natomiast  wspólny  podstawowy  cel,  czyli  zniszczenie  Izraela.  O  ile  palestyński
ruch  narodowy  mógłby  widzieć  pewne  zagroŜenie  w  hasłach  głoszonych  przez
Braci Muzułmanów, którzy mówili o tym, Ŝe zanim podejmie się skuteczną walkę

Mariusz Hoffman, Regionalne oddziaływanie Islamskiej Republiki Iranu (1979-1999), Kielce

2002, s. 18-19.

W roku 1981 stowarzyszenie Braci Muzułmanów w Syrii podjęło nieudaną próbę obalenia re-

imu. Zarówno wcześniej, jak i później władze syryjskie zdecydowanie zwalczały wszelkie ruchy

religijne, które mogłyby zagrozić ich rządom. G. Corm, op. cit. s. 283-285.

Na ideologię Palestyńskiego Islamskiego DŜihadu składają się elementy zaczerpnięte z 4 źródeł:

klasycznego nacjonalizmu palestyńskiego, ideologii Braci Muzułmanów, działalności zbrojnych
organizacji islamskich w Egipcie (Grupa Islamska, Islamski DŜihad) oraz właśnie z koncepcji
panislamskich głoszonych przez Chomeiniego. Palestinian Organisations and Parties,
http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

o  wyzwolenie  Palestyny,  konieczne  jest  najpierw  uzdrowienie  społeczeństw  is-
lamskich oraz oŜywienie religijne, to ludzie będący załoŜycielami Palestyńskiego
Islamskiego  DŜihadu  opuścili  szeregi  Braci  i  utworzyli  swą  własną  organizację
właśnie  dlatego,  Ŝe  nie  zgadzali  się  z  tym  stanowiskiem,  uwaŜając,  Ŝe  walką  z
Izraelem  naleŜy  rozpocząć  natychmiast

. DŜihad przez cały czas pozostawał or-

ganizacją niewielką i w przeciwieństwie do Hamasu nigdy nie dąŜył do tego, aby
stać  się  ruchem  masowym.  Jego  przywódcy  nie  mieli  teŜ,  lub  przynajmniej  nie
przejawiali ich otwarcie, ambicji do zdominowania większej części palestyńskiej
sceny politycznej. Tym, co wyraźnie róŜni DŜihad od Hamasu są jego bardzo sil-
ne powiązania z Iranem i Syrią oraz proirańskim Hisbullahem w Libanie, podczas
gdy  Hamas,  choć  otrzymuje  wsparcie  finansowe  z  bardzo  róŜnych  źródeł,  pozo-
staje organizacją niezaleŜną, niepoddającą się wpływom z zewnątrz.
Do roku 1994, czyli do chwili utworzenia Autonomii Palestyńskiej, Islamski DŜi-
had nie miał Ŝadnych powiązań z Hamasem, co więcej, obie grupy rywalizowały
ze sobą w Strefie Gazy

. Sytuacja ta zmieniła się po wejściu w Ŝycie porozumień

z  Oslo,  które  obie  organizacje  odrzuciły,  rozpoczynając,  jak  określił  to  Shikaki
„wyścig  o  zatrzymanie  procesu  pokojowego”,  poprzez  dokonywanie  krwawych
zamachów  w  Izraelu  i  na  terytoriach  okupowanych,  wtedy  teŜ  miały  miejsce
pierwsze wspólne akcje obu ugrupowań. DuŜy wpływ na zmianę relacji pomiędzy
nimi  miało  zamordowanie  Fathiego  Shikaki  przez  izraelskich  agentów  w  paź-
dzierniku  1995  roku  na  Malcie,  przez  co  pozbawiony  charyzmatycznego  przy-
wódcy Islamski DŜihad stracił na znaczeniu, przestając być tym samym rywalem
dla Hamasu

ChociaŜ,  jak  juŜ  wspomniałem,  Islamski  DŜihad  nie  stanowił  zagroŜenia  dla  po-
zycji Al-Fatahu i OWP na palestyńskiej scenie politycznej, w drugiej połowie lat
90tych władze Autonomii Palestyńskiej podjęły pewne kroki przeciwko tej orga-
nizacji,  polegające  między  innymi  na  aresztowaniu  niektórych  jej  działaczy  oraz
zamknięciu  gazety  „Al-Istiklal”  będącej  organem  prasowym  DŜihadu  w  Gazie.
DŜihad  nie  wziął  takŜe,  podobnie  jak  Hamas,  udziału  w  wyborach  do  Palestyń-
skiej Rady Narodowej w 1996 roku. Ochłodzenie stosunków pomiędzy władzami
Autonomii  a  Islamskim  DŜihadem  nie  trwało  jednak  długo,  juŜ  od  października
2000 roku, po wybuchu Intifady, jego członkowie zaczęli brać udział w posiedze-
niach  władz  Autonomii,  mają  takŜe  dwóch  członków  w  zasiadających  w  Radzie
Centralnej  OWP,  będącej  organem  pośrednim  pomiędzy  PRN  a  Komitetem  Wy-
konawczym OWP, która podejmuje decyzje polityczne pomiędzy sesjami PRN

O ile Islamski DŜihad nie próbował zajmować się kwestiami politycznymi i spo-
łecznymi, koncentrując się jedynie na walce zbrojnej oraz ideologicznej, Islamski

Palestinian Islamic Jihad, http://www.ict.org.il/inter_ter/orgdet.cfm?orgid=28 [12 II 2004].

Ibidem.

Nowy przywódca, Ramadan Shallah, nie posiadał cech organizacyjnych i przywódczych Shika-

kiego. Aktywność DŜihadu, głównie pod względem ilości dokonywanych zamachów spadła gwał-
townie w drugiej połowie lat 90tych. Ponowny wzrost znaczenia i aktywności organizacji nastąpił
dopiero po wybuchu Drugiej Intifady we wrześniu 2000 roku. Matthew A. Levitt, Sponsoring
Terrorism: Syria and Islamic Jihad, 2002, http://www.meib.org/articles/0211_s1.htm [12 II 2004]

Palestinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Ruch Oporu – Hamas od chwili swego powstania pretendował do bycia organiza-
cją  masową  i  dla  swojego  planu  utworzenia  w  Palestynie  państwa  islamskiego
próbował pozyskać jak najszersze rzesze społeczeństwa. Jako jedne z pierwszych,
rodzący  się  konflikt  ideologiczny  pomiędzy  świeckim  nacjonalizmem  OWP  a
radykalnymi  ideami  politycznego  islamu  głoszonymi  przez  Hamas,  dostrzegły
władze  izraelskie.  Powstanie  silnej  organizacji  palestyńskiej,  zdecydowanie  wro-
giej wobec partii Jasira Arafata, uznali za świetny sposób na osłabienie i rozbicie
palestyńskiego  ruchu  narodowego.  Władze  okupacyjne  pozwalały  więc  Hamaso-
wi  rosnąć  i  rozszerzać  swe  wpływy,  wychodząc  z  załoŜenia,  Ŝe  doprowadzi  to
wewnętrznych  podziałów  i  konfliktów  w  społeczeństwie  palestyńskim  co  ułatwi
im stłumienie Intifady

. Rzeczywiście w krótkim czasie zastosowanie klasycznej

zasady „divide et impera” zaczęło przynosić wymierne efekty w postaci rosnącej
wrogości pomiędzy dwoma nurtami oraz w postaci zauwaŜalnego osłabienia in-
stytucji OWP na terytoriach okupowanych

. Pomimo, Ŝe pomiędzy islamistami a

nacjonalistami,  dochodziło  teŜ  do  pewnych  przejawów  współpracy,  polegającej
przede  wszystkim  na  wspólnych  próbach  osłabienia  wpływów  lewicowych  na
uniwersytetach i w związkach zawodowych, to jednak strategia ta sprawdzała się,
aŜ do maja 1989 roku, kiedy to władze izraelskie rozpoczęły aresztowania wśród
działaczy Hamasu, a w październiku tegoŜ roku uznały organizację za nielegalną.
Hamas  w  swej  rywalizacji  z  OWP  posiadał  ogromny  atut,  którym  był  fakt,  iŜ
większość Palestyńczyków to muzułmanie, wychowani w religii i kulturze islam-
skiej, Hamas natomiast wywodząc się bezpośrednio z ruchu Braci Muzułmanów,
mógł wykorzystywać ich rozwiniętą siatkę instytucji religijnych i społecznych do
popularyzacji swoich haseł

. Pierwsze dwa lata Intifady, kiedy organizacja szejka

Jasina znajdowała się „pod ochroną” władz izraelskich, pozwoliły jej na zbudo-
wanie solidnych podstaw organizacyjnych i finansowych, w duŜej mierze w opar-
ciu o meczety oraz inne instytucje religijne i społeczne, związane z organizacją
Braci Muzułmanów. Wykorzystywali teŜ braki i problemy organizacyjne ruchów

wieckich, gdyŜ byli w stanie przedstawić swoim nowym członkom konkretną

ofertę,  zarówno  finansową,  jak  i  ideologiczną.  Tradycyjna  religijność  i  oraz  po-
wszechna  bieda,  szczególnie  w  Strefie  Gazy,  znacznie  ułatwiły  im  zadanie,  nie
moŜna teŜ zaprzeczyć, Ŝe połączenie islamu z nacjonalizmem w wydaniu Hamasu
było  dla  wielu  Palestyńczyków  pewnym  novum  i  przyciągnęło  do  organizacji
wielu  dotychczas  niezdecydowanych

. Jednym z koronnych argumentów wysu-

wanych przez Hamas przeciwko laickiemu charakterowi OWP, argumentem nieco

A. Chojnowski, J. Tomaszewski, op. cit., s. 369.

Hisham H. Ahmed, From Religious Salvation to Political Transformation: The Rise of Hamas in

Palestinian Socjety, 1994, r.II, http://www.passia.org/index_publication.htm [12 III 2004].

ZałoŜyciel i pierwszy przywódca Hamasu, Ahmed Jasin, wcześniej stał na czele organizacji

Braci Muzułmanów w Strefie Gazy.

Szczególnie duŜy sukces odniesiony przez Hamas właśnie w Strefie Gazy, oprócz tego, Ŝe to

właśnie tam narodził się ruch, tłumaczy jeszcze kilka innych czynników: bardziej konserwatywne
i tradycjonalistyczne podejście mieszkańców Strefy do religii, gorsza niŜ na Zachodnim Brzegu
sytuacja społeczno-ekonomiczna oraz bliskość Egiptu i związana z tym bardziej intensywna dzia-
łalność Braci Muzułmanów, Hisham H. Ahmed, op. cit.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

moŜe naiwnym i niezbyt trafnym, który trafiał jednak do społeczeństwa palestyń-
skiego, było to, Ŝe Izrael odnosi sukcesy dlatego, Ŝe jest państwem religijnym, zaś
poraŜki  Palestyńczyków  są  wynikiem  ich  niedostatecznego  zaangaŜowania  reli-
gijnego.
Kolejnym  waŜnym  wydarzeniem,  które  jednocześnie  podkopało  pozycję  OWP  i
bardzo  wzmocniło  Hamas,  była  pierwsza  Wojna  w  Zatoce.  O  ile  Jasir  Arafata  i
partia Al-Fatah zdecydowanie poparły napaść wojsk Saddama Huseina na Kuweit,
Islamski  Ruch  Oporu    zachował  daleko  idącą  powściągliwość  w  swoich  oświad-
czeniach.  Nie  chcąc  urazić  swoich  sponsorów,  wśród  których  Kuweit  oraz  inne
państwa  znad  Zatoki  Perskiej  zajmowały  poczesne  miejsce,  Hamas  nie  wyraził
poparcia dla działań władz irackich, a nawet, w sposób umiarkowany i kontrolo-
wany  je  potępił,  co  zostało  bardzo  pozytywnie  przyjęte  w  państwach  Zatoki.  Na
arenie  wewnętrznej  zaś,  na  potrzeby  swej  własnej  propagandy  wśród  Palestyń-
czyków,  zdecydowanie  krytykował  interwencję  amerykańską.  W  skutek  tego
znaczna  część  dotychczasowych  sponsorów  odwróciła  się  od  OWP  i  zaczęła
przekazywać fundusze Hamasowi

Upadek komunizmu i rozpad Związku Radzieckiego takŜe miały wpływ na wzrost
popularności Hamasu i głoszonych przez niego idei. PoraŜka ZSRR w Afganista-
nie  przedstawiana  była  jako  zwycięstwo  islamu  nad  bezboŜnym  komunizmem
oraz  triumf  idei  państwa  religijnego  nad  państwem  świeckim.  Był  to  takŜe  po-
waŜny cios dla tej części palestyńskiej lewicy, która wytrwała jeszcze przy ZSRR
i  radzieckiej  wersji  komunizmu, stwarzając  kolejną,  po  wspomnianym  juŜ  wcze-

niej kryzysie ideologii nacjonalistycznej, próŜnię ideologiczną, której radykalny

islam nie omieszkał wykorzystać do rozszerzenia swoich wpływów.
Jeszcze  w  czasie  trwania  Intifady  zaczęło  dochodzić  do  pierwszych  zbrojnych
starć  pomiędzy  bojówkami  Fatahu  i  Hamasu,  a  najpowaŜniejsze  z  nich  miały
miejsce w Nablusie w czerwcu 1991 roku, w Gazie rok później oraz w DŜenine i
Tulkarem,  przy  czym  trudno  powiedzieć,  kto  jest  bardziej  winny  ich  zaistnienia,
gdyŜ  obie  strony  oskarŜają  się  wzajemnie  o  ich  sprowokowanie

. Hamas wysu-

wał takŜe pod adresem OWP oskarŜenia o zdradę palestyńskich interesów poprzez
deklarację z Algieru, w  której Palestyńska Rada  Narodowa uznała istnienie  Izra-
ela w granicach z przed 1967 roku oraz zaakceptowanie przez OWP planu poko-
jowego  przedstawionego  przez  sekretarza  stanu  USA  Jamesa  Bakera.  Z  kolei
działacze  Al-Fatahu,  widząc,  jak  duŜy  oddźwięk  w  społeczeństwie  mają  hasła
odwołujące się religii, postanowili po raz kolejny odejść od całkowicie świeckiej
retoryki i np. podczas wyborów do izb handlowych w Nablusie i Kalkili w 1992
roku rozdawali wyborcom małe egzemplarze Koranu jako przypomnienie, Ŝe ich
nacjonalizm nie jest pozbawiony pierwiastka religijnego.
Były  teŜ  inne  czynniki,  które  znacząco  wpłynęły  na  umocnienie  się  pozycji  Ha-
masu  względem  OWP  Jasira  Arafata,  jak  choćby  fakt,  iŜ  do  czasu  podpisania
układów  pokojowych  z  Oslo  większość  kierownictwa  Al-Fatahu  oraz  tysiące

Hisham H. Ahmed, op. cit., r.II.

Ibidem, r.IV.

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

członków tej organizacji przebywała na wygnaniu, w związku z czym o wiele
trudniej było im kierować akcjami w Palestynie. Poza tym byli to ludzie, których
tułaczka po obcych krajach rozpoczęła się jeszcze w latach 70tych, więc byli oni
w duŜym stopniu oderwani od realiów Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy począt-
ku lat 90tych

. Tymczasem pod koniec roku 1992 wygnanie dotknęło takŜe

członków Hamasu, których około 400 znalazło się w południowym Libanie, prze-
ciwnie jednak do ludzi z Al-Fatahu, przysporzyło im to dodatkowej popularności,
czyniąc z nich narodowych bohaterów i ofiary izraelskich prześladowań. Sprawa
została mocno nagłośniona przez media, zarówno zachodnie jak i arabskie, a po-
stawieni w obliczu tego problemu zwolennicy Hamasu skonsolidowali się i zwarli
swe  szeregi.  PoniewaŜ  w  tym  samym  czasie  toczyły  się  juŜ  rozmowy  między
Izraelem  a  OWP,  palestyńscy  negocjatorzy  okrzyknięci  zostali  zdrajcami,  którzy
sprzedali swych braci. Działacze Hamasu podnieśli teŜ ponownie kwestie legity-
macji  przedstawicieli  Al-Fatahu  jako  przewodniej  siły  OWP  do  reprezentowania
interesów narodu Palestyńskiego, a konkretnie jej braku. Ówczesny rzecznik wy-
pędzonych  Abdul  Aziz  al-Rantisi  stwierdził,  Ŝe  naleŜy  zreformować  OWP,  tak
aby  wszystkie  siły  palestyńskiego  ruch  narodowego  miały  tam  odpowiednią  re-
prezentację

. Sama OWP przeŜywała wtedy bardzo cięŜkie chwile z powodu

problemów finansowych, które dotknęły ją, gdy jej kasę przestały zasilać pienią-
dze Arabii Saudyjskiej i innych państw Zatoki Perskiej.
Po  podpisaniu  porozumień  pokojowych  w  Oslo  we  wrześniu  1993  roku,  Hamas
wszedł w skład sojuszu ugrupowań odrzucających ugodę z Izraelem i zapowiada-
jących  kontynuację  walki  zbrojnej  i  ataków  terrorystycznych.  Wśród  ugrupowań
odrzucających porozumienia pokojowe największą siłę stanowiły właśnie Hamas
oraz Islamski DŜihad – ocenia się, Ŝe w 1993 roku te dwie organizacje popierało
około  20%  Palestyńczyków

. W odpowiedzi na „wyścig o zatrzymanie procesu

pokojowego”  podjęty  przez  Hamas  i  Islamski  DŜihad,  nowo  utworzone  władze
Autonomii  Palestyńskiej,  złoŜone  głównie  z  działaczy  Al-Fatahu,  podjęły  dość
radykalne  działania,  szczególnie  w  Strefie  Gazy,  gdzie  palestyńskie  siły  bezpie-
czeństwa zamknęły nawet prowadzone przez Hamas instytucje społeczne i chary-
tatywne.  Instytucje  dodajmy,  działająca  bardzo  sprawnie  i  pręŜnie  i  przez  to  zy-
skujące Hamasowi duŜą przychylność miejscowej ludności, w przeciwieństwie do
niewydolnych i nieudolnie zarządzanych, oficjalnych instytucji i agencji publicz-
nych  działających  pod  szyldem  Autonomii  Palestyńskiej.  Pomimo  znaczącej  po-
mocy  ekonomicznej,  jakiej  Stany  Zjednoczone,  Unia  Europejska  oraz  inne  kraje
udzieliły władzom Autonomii, sytuacja gospodarcza Zachodniego Brzegu i Strefy
Gazy nie poprawiała się a głównym tego powodem była niegospodarność, marno-
trawstwo  a  przede  wszystkim  szerząca  się  na  ogromną  skalę  korupcja

. Nie ma

Palestinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

Hisham H. Ahmed, op. cit., r.IV.

Palestinian Organisations and Parties, http://www.mideastweb.org/palestianparties.htm

Scott Lasensky, Underwriting peace in the Middle East:U.S. foreign policy and the limits of

economic inducements, na: www.biu.ac.il/SOC/besa/meria, 2002, [20 II 2004].

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

wątpliwości,  iŜ  przyczyniło  się  to  zdecydowanie  do  spadku  zaufania  dla  władz
Autonomii i wzrostu popularności Hamasu.
Odpowiedzią  Arafata  na  rosnące  wpływy  islamistów  było  powołanie  do  Ŝycia
paramilitarnej  organizacji  Tanzim,  której  jednym  z  głównych  celów  było  zrów-
nowaŜenie wpływów ugrupowań islamskich. Tanzim stanowi coś w rodzaju mili-
tarnego  skrzydła  Al-Fatahu,  jest  dla  niego  mniej  więcej  tym,  czym  Brygady  Al-
Kassam dla Hamasu i Brygady Al-Kuds dla DŜihadu. Jest bardzo silnie związany
z  lokalnymi  społecznościami  palestyńskimi,  przez  co  cieszy  się  dość  sporym  za-
ufaniem  społecznym,  w  przeciwieństwie  do  oficjalnej  policji  i  słuŜb  bezpieczeń-
stwa Autonomii Palestyńskiej. Te z kolei, zarządzane w duŜej mierze przez wete-
ranów Al-Fatahu, którzy powrócili do Palestyny z wygnania po roku 1993, koja-
rzone są z korupcją i nieudolnością władz Autonomii

Spowolnienie procesu pokojowego w drugiej połowi lat 90tych, a następnie jego
całkowite  załamanie,  doprowadziło  do  dalszego  osłabienia  pozycji  władz  Auto-
nomii  Palestyńskiej  i  zaufania  Palestyńczyków  do  Jasira  Arafata  osobiście.  W
reakcji na to część członków Al-Fatahu, szczególnie młodszego pokolenia, odczy-
tując oczekiwanie palestyńskiej ulicy, zaczęła coraz wyraźniej domagać się rezy-
gnacji  z  negocjacji  z  Izraelem  i  powrotu  do  walki  zbrojnej.  Okazją  do  realizacji
tych  postulatów  stał  się  wybuch  Drugiej  Intifady  i  związana  z  nim  eskalacja
przemocy.  Na  poziomie  militarnym  najwaŜniejszymi  wydarzeniami  było  rozpo-
częcie  samobójczych  ataków  przez  członków  Brygad  Męczenników  Al-Aksa

oraz coraz liczniejsze ataki terrorystyczne podejmowanie wspólnie przez Tanzim
oraz zbrojne skrzydła Hamasu i Islamskiego DŜihadu. Istotne jest równieŜ inne
wydarzenie, które miało miejsce na gruncie politycznym, a mianowicie powstanie
Frontu Narodowego i Religijnego. Front ten, powołany z inicjatywy Al-Fatahu,
grupuje wszystkie liczące się palestyńskie organizacje i partie polityczne, deklaru-
jące chęć kontynuowanie powstania i odrzucające częściowe lub tymczasowe po-
rozumienia w sprawie Palestyny, a w jego skład oprócz Al-Fatahu wchodzą mię-
dzy innymi Hamas, Islamski DŜihad oraz Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

W tej sytuacji wydaje się, ludzie Jasira Arafata stojący na czele Autonomii Pale-
styńskiej, stracili juŜ nie tylko poparcie społeczne, ale takŜe bazę polityczną, a z
całą pewnością nie są juŜ w stanie kontrolować tego, co dzieje się na terytoriach
okupowanych. W tym kontekście bardzo interesująco brzmi deklaracja przedsta-
wiciela Hamasu, który na inaugurację dwustronnych rozmów z Al-Fatahem w
listopadzie 2002, stwierdził, iŜ nie ma zasadniczych róŜnic pomiędzy tymi dwoma

Więcej na temat Tanzim: Fatah Tanzim, http://www.ict.org.il/inter_ter/orgdet.cfm?orgid=82, [3

IV 2004].

Brygady Męczenników Al-Aksa to ugrupowanie, które wyewoluowało z Al-Fatah w roku 2000.

Początkowo atakowali jedynie izraelskich Ŝołnierzy oraz osadników na terytoriach okupowanych.
JednakŜe od początku roku 2002 zaczęli stosować taktykę zamachów samobójczych, wśród Pale-
styńczyków stosowaną dotąd jedynie przez organizacje islamskie – Hamas i Islamski DŜihad. Al-
Aqsa Martyrs Brigades, http://www.terrorismanswers.com/groups/alaqsa.html

Mouin Rabbani, The Coast of Chaos in Palestine,

http://www.mediareviewnet.com/The%20Costs%20of%20Chaos%20in%20Palestine.htm, [19 IV
2004].

_______________________________________________________________________________

ORUM

ZRAEL-

OLSKA-

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

ruchami, takowe występują natomiast pomiędzy Hamasem a władzami Autonomii
Palestyńskiej

CO DALEJ?

Czy  w  chwili  obecnej  moŜemy  juŜ  stwierdzić,  Ŝe  ruchy  reprezentujące  islamski
fundamentalizm, a w szczególności Islamski Ruch Oporu Hamas, to najsilniejsza
frakcja  na  palestyńskiej  scenie  politycznej?  Jeśli  chodzi  o  poparcie  społeczne,
ocena  taka  jest  dość  trudna.  Hamas  nie  wziął  udziału  w  jedynych  zorganizowa-
nych  jak  dotąd  wyborach  do  władz  Autonomii  Palestyńskiej  oraz  wyborach  pre-
zydenckich w 1996 roku. W wyborach do władz lokalnych, samorządów studenc-
kich,  związków  zawodowych  itp.  poparcie  dla  ruchów  reprezentujących  zaanga-

owany politycznie islam niejednokrotnie przekraczało nawet poparcie dla Fata-

hu, tu jednak trzeba wziąć poprawkę na fakt, iŜ takie wybory nie mogą być w peł-
ni  reprezentatywne,  ze  względu  na  uwarunkowania  lokalne  (Hamas  ma  duŜo
większe poparcie w Strefie Gazy niŜ na Zachodnim Brzegu Jordanu), jak i na spe-
cyfikę tych wyborów (np. tradycyjnie lewicowe związki zawodowe w mniejszym
stopniu  popierają  islamskich  fundamentalistów).  Z  kolei  w  przeprowadzanych
dotychczas  badaniach  opinii  publicznej  Hamasowi  nigdy  nie  udało  się  osiągnąć
wyniku lepszego niŜ partia Jasira Arafata. Nigdy aŜ do teraz, oto bowiem najnow-
sze  badanie,  przeprowadzone  w  połowie  kwietnia  2004  roku  przez  Palestyńskie
Centrum  Badań  i  Dialogu  Kulturowego,  stwierdza,  Ŝe  na  Hamas  gotowych  było
by  zagłosować  31%  Palestyńczyków,  podczas  gdy  na  Fatah  jedynie  27%.  Dalej
plasuję się LFWP i Islamski DŜihad z 3% poparciem, pozostali zaś zadeklarowali
chęć głosowania mniejsze ugrupowania bądź teŜ kandydatów niezaleŜnych. Poza
tym 50,4% badanych uznało, Ŝe trwająca od września 2000 roku Intifada nie słuŜy
interesom  Palestyńczyków  (przeciwnego  zdania  było  43,3%  respondentów),  ale
aŜ  76,5%  biorących  udział  w  badaniu  stwierdziło,  iŜ  popiera  samobójcze  ataki
przeciwko Izraelczykom

Czy  palestyński  ruch  narodowy  w  całkowicie  świeckiej  formie  przestał  juŜ  ist-
nieć? Z całą pewnością nie, ale musiał drogo zapłacić za liczne popełnione błędy.
Warto natomiast zwrócić uwagę na fakt, iŜ w ogniu walki rozpalonym przez pale-
styńskie  powstanie,  chwilowo  wyparowało  gdzieś  pytanie  o  formę  rządów  i  sys-
tem prawny przyszłego (ewentualnego) państwa palestyńskiego. To pytanie odro-
dzi się jednak, gdy tylko wystygną nieco popioły po zakończeniu Intifady. I niech
nie zmylą nas koalicje zawierane obecnie przez ruchy o przeciwstawnych opcjach
politycznych i ideologicznych, bo z całą pewnością nie oznaczają one konsensusu,
co do wspomnianych wyŜej kwestii.

Fatah and Hamas start their dialogue in Cairo, 11.11.2002, www.arabicnews.com, [19 IV 2004].

Poll: Hamas passes Fatah in popular suport, www.hamasonline.com, [23 IV 2004].