EZP2015_16_epi wstep

Epidemiologia

epi

„na, nad”

demos

„ludność”

logos

„nauka”

Nauka badająca rozpowszechnienie chorób wśród
ludności (w populacjach) oraz czynnikami, które
wpływają lub warunkują to rozpowszechnienie (J.
Kostrzewski), wykorzystanie wyników tych badań
do kontroli/poprawy stanu zdrowia ludności
(„Słownik epidemiologiczny” JM Last )

Zdrowie

publiczne

Epidemiologia

Naturalna historia choroby

Opis stanu zdrowia populacji

Identyfikacja czynników ryzyka

Ocena korzyści z profilaktyki i terapii

Wypracowanie metod zapobiegania

Ocena skuteczności testów

diagnostycznych

Medycyna

Kliniczna

Diagnostyka różnicowa

Czynniki ryzyka

Profilaktyka

Wybór metod terapii

Ocena rokowania

Dobór narzędzi
diagnostycznych

Metodologia badań

Główne problemy
zdrowotne

Czynniki ryzyka

Profilaktyka

Badania przesiewowe

Promocja zdrowia

Zdrowie (WHO)

pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i
społeczny, a nie tylko brak choroby lub
niedomagania

• stan lub zdolność ustroju ludzkiego do
wykonywania odpowiednich czynności
w określonych warunkach środowiska

Rola epidemiologii

• Opis cz

sto

ci wyst

powania zjawisk

chorobowych (trendy, porównania mi

dzy

populacjami, ocena potrzeb)

• Poznanie przebiegu naturalnej historii choroby

• Okre

lanie zwi

zków przyczynowo-skutkowych

(czynniki etiologiczne, czynniki ryzyka)

• Planowanie i ocena skuteczno

ci profilaktyki

(identyfikacja modyfikowalnych czynników ryzyka,
dobór testów przesiewowych, ustalenie kryteriów
dla testów)

Mierniki cz

sto

ci zjawisk

zdrowotnych w populacji

Miary cz

sto

ci chorób s

potrzebne do:

• oceny wielko

ci problemu,

• porównywania ró

nych populacji,

• obserwowania trendów chorób.

Mierzonymi stanami mog

choroba, niezdolno

ść

do pracy, zgon,

prze

ywalno

ść

, a nawet korzystanie

z usług słu

by zdrowia oraz wska

niki

pozytywne np. wyzdrowienie

Mierniki stanu zdrowia

POZYTYWNE (sprawność, prawidłowość funkcji różnych narządów):

•% zaszczepionej populacji

•wyniki badań antropometrycznych

•prawidłowe wyniki badań biochemicznych

NEGATYWNE (częstość występowania chorób i urazów):

•zapadalność

•chorobowość

•śmiertelność

•umieralność

sto

ść

wyst

powania chorób

Proporcja (odsetek)

–miara w której osoby
znajduj

ce si

w liczniku musz

tak

e stanowi

ęść

mianownika.

Współczynnik (Ratio) –otrzymany przez podzielenie jednej warto

przez drug

bez okre

lania specjalnej zale

ci pomi

dzy

licznikiem a mianownikiem (liczba martwo urodzonych dzieci na
1000 urodze

ywych)

Liczbowe wyra

enie obecno

ci lub pojawiania si

choroby

• Liczba osób

chorych

Informacje dla osób zajmuj

cych si

planowaniem ochrony zdrowia i administracj

którzy odpowiadaj

za organizacj

rodków

Współczynnik z uwzgl

dnieniem

czasu (Rate)

–współczynnik w którym jednostka
czasu jest cz

ęś

składow

mianownika

Chorobowo

ść

/ Współczynnik chorobowo

Liczba epizodów, np. przypadków okre

lonej choroby lub

okre

lonego stanu w okre

lonej populacji w zdefiniowanym

czasie; najcz

ęś

ciej okre

la WSPÓŁCZYNNIK CHOROBOWO

CI.

Kiedy u

ywany jest bez okre

lnika (CHOROBOWO

ŚĆ

), zwykle

odnosi si

do okre

lonego punktu w czasie (chorobowo

ść

punktowa) i wówczas jest to liczba a nie współczynnik.

Chorobowo

ść

roczna …

WSPÓŁCZYNNIK CHOROBOWO

CI –całkowita liczba

wszystkich osób, które posiadaj

cech

lub chorob

okre

lonym czasie (lub na przestrzeni okre

lonego czasu)

podzielona przez „populacj

nara

na ryzyko …”. Jest to

proporcja.

Liczba przypadków choroby

w.Ch =

Liczba osób nara

onych na ryzyko

W okre

lonym

okresie czasu

Współczynnik zapadalno

Współczynnik, który uwzgl

dnia nowe przypadki w populacji.

Licznik obejmuje liczb

nowych przypadków choroby które

wyst

piły w zdefiniowanym czasie; mianownik stanowi „populacja

nara

ona na ryzyko …” w której obserwowane s

nowe przypadki w

podanym okresie czasu zwykle wyra

w postaci osobo-czasu.

-okre

la ryzyko zachorowania w okre

lonej populacji

Zapadalno

ść

skumulowana

Cumulative incidence (CI)

-to proporcja osób które
zachorowały w okre

lonym

okresie czasu

Współczynnik zapadalno

Incidence rate (IR) / density (ID)

-to liczba nowych przypadków
choroby w okre

lonej populacji

podzielona przez sum

osobo-czasu

obserwacji

Współczynnik zapadalno

Zapadalno

ść

skumulowana –proporcja osób które zachorowały w

okre

lonym okresie czasu.

Współczynnik zapadalno

ci –liczba nowych zachorowa

populacji przez sum

osobo-czasu obserwacji

Liczba nowych zachorowa

w okre

lonym czasie

ZS =

Populacja nara

ona na ryzyko

Liczba nowych zachorowa

w okre

lonym czasie

IR (ID) =

Całkowity osobo-czas obserwacji

Illustration of prevalence,

incidence, and the effects of

death/cures in a population

Part 2

Zapadalno

ść

Chorobowo

ść

Zgony

Zdrowi

Chorobowo

ść

zapadalno

ść

redni czas

trwania choroby

Przy zało

eniu

-współczynnik
zapadalno

ci jest stały

w czasie

-czas trwania choroby
nie zmienia si

zasadniczo w populacji

Współczynniki umieralno

ci - 1

Współczynnik umieralno

ci ogólnej

(surowy):

Liczba zgonów

Liczba osób nara

onych na ryzyko zgonu

* k

Główne przyczyny zgonów w USA

Source: US Mortality Public Use Data Tape 2005, National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control
and Prevention, 2008. And U.S. D.H.H.S., Prevention ‘84/’85 Washington D.C.

1900

2005

Pneumonia

11,8% Heart disease

26,6%

Tuberculosis

11,2% Cancer

22,8%

Heart disease

9,4% Stroke

5,9%

Stroke

7,6% Chronic lung dis.

5,3%

Diarrhea/enteritidi
s

6,3% Accidents

4,8%

Nephritis

5,9% Diabetes mellitus

3,1%

Cancer

4,5% Pneumonia

2,9%

Współczynniki umieralno

ci -- 2

• Swoiste współczynniki umieralno

ci. Nale

żą

tutaj współczynniki umieralno

ci według wieku,

płci i przyczyn. W liczniku umieszczamy liczb

zgonów w danej grupie wieku, płci lub
przyczyny, w mianowniku za

stosown

dla

licznika liczb

ludno

ci nara

onej na ryzyko

zgonu.

– swoisty współczynnik umieralno

ci dla grupy

wieku 30-40 lat

– swoisty współczynnik umieralno

ci z powodu

chorób kr

ąż

enia

Współczynniki umieralno

(na 1000 mieszka

ców)

w 1996 roku

Meksyk

4,5

Polska

10,0

Uzbekistan

6,6

Austria

10,1

Japonia

7,1

Szwecja

10,5

Australia

7,1

Wielka Brytania

10,7

Kanada

7,2

Niemcy

10,9

Hiszpania

8,7

Chorwacja

11,1

USA

8,8

Czechy

11,4

Szwajcaria

8,9

Litwa

12,5

Francja

9,0

Bułgaria

13,6

Grecja

9,4

gry

14,2

Kazachstan

9,4

Rosja

15,5

Finlandia

9,7

Łotwa

15,9

Standaryzowane współczynniki umieralno

(na 1000 mieszka

ców) w 1996 roku

Japonia

5,7

USA

7,8

Francja

6,4

Meksyk

9,7

Szwajcaria

6,4

Chorwacja

9,9

Szwecja

6,5

Czechy

10,3

Kanada

6,6

Polska

10,6

Hiszpania

6,7

Bułgaria

11,6

Australia

6,8

Litwa

11,7

Grecja

7,0

gry

12,3

Austria

7,5

Łotwa

14,0

Niemcy

7,6

Kazachstan

15,1

Finlandia

7,7

Rosja

15,1

Wielka Brytania

7,7

Uzbekistan

16,1

Standaryzacja

Standaryzacja współczynników – proces matematyczny

maj

cy na celu wyeliminowanie wpływu ró

nej struktury

wewn

trznej (np. wiekowej) porównywanych populacji.

współczynnik standaryzowany metod

bezpo

redni

∑

Gdzie:
d

= liczba zdarze

w poszczególnych grupach wiekowych

= liczebno

ść

poszczególnych grup wiekowych

= liczebno

ść

populacji standardowej

wiek

Populacje standardowe

afryka

ska

wiata

europejska

2 000

2 400

1 600

1-4

8 000

9 600

6 400

5-9

10 000

7 000

10-14

10 000

9 000

7 000

15-19

10 000

9 000

7 000

20-24

10 000

8 000

7 000

25-29

10 000

8 000

7 000

30-34

10 000

6 000

7 000

35-39

10 000

6 000

7 000

40-44

5 000

6 000

7 000

45-49

5 000

6 000

7 000

50-54

3 000

5 000

7 000

55-59

2 000

4 000

6 000

60-64

2 000

4 000

5 000

65-69

1 000

3 000

4 000

70-74

1 000

2 000

3 000

75-79

500

1 000

2 000

80-84

300

500

1 000

85 i +

200

500

1 000

ogółem

100 000

Współczynniki umieralno

niemowl

•Współczynnik wczesnej umieralno

niemowl

•Współczynnik pó

nej umieralno

ci niemowl

•Współczynnik umieralno

ci okołoporodowej

•Współczynnik martwo-urodzonych

Ogólny współczynnik umieralno

ci niemowl

Liczba zgonów niemowl

t (0 -11 miesi

cy)

Liczba urodze

ywych

* k

Wska

nik

miertelno

Liczba zgonów na dan

chorob

Liczba osób, które zachorowały na dan

chorob

* k

Przykład:

W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało

W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało
5 000 osób. Podsumowując rok 2008w tym mieście

5 000 osób. Podsumowując rok 2008w tym mieście
wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.

wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.
W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:

W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:
w 25 przypadkach chorobę wieńcową,

w 25 przypadkach chorobę wieńcową,
w 10 nowotwory,

w 10 nowotwory,
4

4 -- wypadki lub urazy,

wypadki lub urazy,

1 -- zatrucie.

zatrucie.

Obliczyć: współczynnik umieralności (ogólnej)

współczynnik umieralności na nowotwory

Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000

Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000
Umieralność

Umieralność

nowotw.

= 10 /5000 = 2 / 1000

Współczynniki umieralno

ci -- 3

Wska

nik umieralno

ci proporcjonalnej.

Przedstawia on procent zgonów z powodu
okre

lonej przyczyny w stosunku do ogółu

zgonów, na przykład wska

nik

umieralno

ci proporcjonalnej z powodu

chorób kr

ąż

enia:

Liczba zgonów z powodu chorób kr

ąż

enia

Ogólna liczba zgonów

* 100

Umieralność proporcjonalna

nowotw.

=10/40 = 25%

Przykład:

W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało

W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało
5 000 osób. Podsumowując rok 2008 w tym mieście

5 000 osób. Podsumowując rok 2008 w tym mieście
wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.

wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.
W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:

W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:
w 25 przypadkach chorobę wieńcową,

w 25 przypadkach chorobę wieńcową,
w 10 nowotwory,

w 10 nowotwory,
4

4 -- wypadki lub urazy,

wypadki lub urazy,

1 -- zatrucie.

zatrucie.

Obliczyć: współczynnik umieralności proporcjonalnej z

powodu nowotworów

Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000

Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000
Umieralność

Umieralność

nowotw.

= 10 /5000 = 2 / 1000

Zgony

Zgony -- Polska, 2012 (na 100 tys. ludno

ci)

Polska, 2012 (na 100 tys. ludno

ci)

Ogółem

ęż

czy

ni Kobiety

Ogółem

974,4

1062,6

892,2

Układ kr

ąż

enia

45,2%

440,9

425,4

455,5

Nowotwory

25,6%

249,2

287,1

213,6

Urazy i zatrucia

6,3%

61,6

98,1

27,3

Układ oddechowy

5,3%

51,9

63,6

40,8

Układ trawienny

4,4%

42,7

50,5

35,3

Zaburzenia wydzielania wewn.

1,9%

18,5

15,9

21,0

Układ nerwowy

1,4%

14,0

13,1

14,9

Układ moczowo-płciowy

1,4%

13,5

13,7

13,4

Choroby zaka

ne i paso

yt.

0,8%

8,0

9,5

6,6

Zaburzenia psychiczne

0,5%

4,8

8,3

1,5

Stany rozpoczynaj

ce si

okresie okołoporodowym

0,3%

2,5

3,0

2,0

Objawy, cechy chorobowe,
nieprawidłowe wyniki bada

...

6,4%

62,2

69,9

54,9

8,1

7,7

7,5

7,0

6,8

6,4

6,0

5,6

5,0

4,7

4,6

4,5

5,5

6,5

7,5

8,5

)

Umieralno

ść

niemowl

t w Polsce

Umieralno

ść

niemowl

t w Polsce

w latach 2000

latach 2000--2012

2012

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

Choroba
Choroba zakończona zgonem

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

UMIERALNOŚĆ =

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

UMIERALNOŚĆ =

UMIERALNOŚĆ = 3 / 12 = 25 / 100

3 / 12 = 25 / 100

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

ZAPADALNOŚĆ

W ROKU 2000

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

ZAPADALNOŚĆ

W ROKU 2000

5 /

5 / 10

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

CHOROBOWOŚĆ

W ROKU 2000

Sty 2000

Sty 2003

Sty 2002

Sty 2001

Sty 2004

CHOROBOWOŚĆ

W ROKU 2000

= 7 /

7 / 12