11.12.2012r

Następstwo procesowe.

Polega ono na wstąpieniu do procesu po stronie powodowej bądź pozwanej nowego podmiotu, w

miejsce dotychczasowego. Ten nowy podmiot nazywamy następcą procesowym, a jego
poprzednika – poprzednikiem procesowym.

Ta zmiana, to wstąpienie nowego podmiotu w miejsce dotychczasowego, powoduje że następca

procesowy kontynuuje czynności procesowe, te natomiast których dokonał jego poprzednik
zachowują moc.

Wszystkie skutki czynności procesowych, które zostały dokonane przez poprzednika – wiążą

następcę procesowego.

Wyjątek może dotyczyć np zwolnienia od kosztów, czy też ustanowienia pełnomocnika.

Wyróżniamy dwa rodzaje następstwa procesowego:

- inter vivos
- mortis causa

Jeżeli chodzi o następstwo między żyjącymi, to możemy wyróżnić kilka takich przypadków:

1) nabywca przedmiotu sporu w miejsce zbywcy. To następstwo wiąże się z postanowieniem art.

192 punkt 3 kpc:

Art. 192. Z chwilą doręczenia pozwu:

1) nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie;
2) pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne;
3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść
na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

Zatem zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa objętego sporem, może powodować zastępstwo
procesowe, ale nie musi. Najbardziej charakterystyczny przykład – cesja wierzytelności.

Art. 788.

§1. Jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną
osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem
urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.

§2. Za przejście uprawnień lub obowiązków, o których mowa w paragrafie poprzedzającym, uważa się również zmiany w prawie
rozporządzania mieniem wywołane ustanowieniem zarządcy masy majątkowej, kuratora spadku lub wykonawcy testamentu, jak
również wygaśnięciem funkcji tych osób.

Na tle tego przejścia wierzytelności, która jest przedmiotem dochodzenia, szczególne kontrowersje

dotyczą wierzytelności egzekwowanej. Egzekucja nie stanowi przeszkody do zbycia wierzytelności.
Powstaje pytanie - co dalej z tym postępowaniem egzekucyjnym? Jeżeli wierzyciel dokona cesji

egzekwowanej wierzytelności, wówczas do tego postępowania może wstąpić nabywca i egzekucja
będzie toczyć się z jego udziałem.

Następstwo procesowe przewidziane w art. 192 zajdzie wtedy, jeśli nastąpiło zbycie w toku sprawy

rzeczy lub prawa objętych sporem, a nabywca wchodzi do tego procesu w miejsce zbywcy, za
zezwoleniem strony przeciwnej. Wówczas nabywca staje się następcą procesowym.

2) Następstwo interwenienta ubocznego w miejsce strony, do której on przystąpił.

Podstawą tej zmiany jest art. 83:

Art. 83. Za zgodą stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił.

3) Następstwo, które następuje w wyniku podmiotowej zmiany powództwa po stronie powodowej

albo pozwanej. Na skutek czynności procesowych, podmiot który nie brał wcześniej udziału w
procesie zostaje wezwany do procesu.

Jeżeli chodzi o następstwo mortis causa, ono jest aktualne w razie śmierci strony albo ustania

strony nie będącej osobą fizyczną. W razie śmierci strony lub ustania strony nie będącej osobą
fizyczną, następuje zawieszenie postępowania.

Art. 174.

§1.Sąd zawiesza postępowanie z urzędu:

1) w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę
zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela;
2) jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;
3) jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń
komunikacji z siedzibą sądu;
4) jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, a strona pozbawiona została
prawa zarządu masą upadłości, albo ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku strony;

§2. W wypadkach wymienionych w § 1 pkt 1 i 4 zawieszenie ma skutek od chwili zdarzeń, które je spowodowały. Zawieszając
postępowanie, sąd z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po zamknięciu rozprawy.

§3. W wypadku, o którym mowa w § 1 pkt 4, sąd wezwie syndyka albo zarządcę masy upadłości do wzięcia udziału w sprawie, a
jeżeli syndyk albo zarządca może odmówić wstąpienia do postępowania, sąd wyznaczy mu odpowiedni termin do złożenia
oświadczenia. Niezłożenie w terminie oświadczenia co do wstąpienia do postępowania uważa się za odmowę wstąpienia.

Art.180.

§1. Sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w szczególności:

1) w razie śmierci strony - z chwilą zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego albo z chwilą ustanowienia we
właściwej drodze kuratora spadku;
2) w razie utraty zdolności sądowej - z chwilą ustalenia ogólnego następcy prawnego;
3) w razie braku przedstawiciela ustawowego - z chwilą jego ustanowienia;
4) gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego postępowania - z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia kończącego to
postępowanie; sąd może jednak i przedtem, stosownie do okoliczności, podjąć dalsze postępowanie.
5) w razie ogłoszenia upadłości strony - z chwilą zgłoszenia się lub wskazania syndyka albo zarządcy masy upadłości, a jeżeli syndyk
albo zarządca może odmówić wstąpienia do postępowania - z chwilą złożenia przez niego oświadczenia; w przypadku odmowy
wstąpienia do postępowania przez syndyka albo zarządcę masy upadłości, postępowanie podejmuje się z udziałem upadłego.

§2. Jeżeli w ciągu roku od dnia postanowienia o zawieszeniu postępowania nie zgłoszą się lub nie zostaną wskazani następcy prawni
zmarłej strony, sąd może z urzędu zwrócić się do sądu spadku o ustanowienie kuratora spadku, chyba że kurator taki już wcześniej
został ustanowiony.

Inny wypadek następstwa mortis causa, to wypadek wstąpienia do procesu o unieważnienie

małżeństwa zstępnych zmarłego małżonka. Jeżeli małżonek wytoczył powództwo o unieważnienia
małżeństwa i zmarł w trakcie tego procesu, to postępowanie należy zawiesić i jego zstępni mogą w

ciągu 6 miesięcy złożyć wniosek o podjęcie postępowania z ich udziałem. Jeżeli tego nie uczynią,
postępowanie umarza się.

Inne przypadki następstwa tego są aktualne w tych wypadkach, kiedy mamy do czynienia z

ustanowieniem i wygaśnięciem funkcji zarządcy masy spadkowej, wykonawcy testamentu i
kuratora spadku.

Interwencja (główna i uboczna).

Te dwie instytucje poza wspólną nazwą nie mają w zasadzie nic wspólnego. Mają różne cele, pełnią

różne funkcje, wywołują różne skutki.

Interwencja główna, to powództwo wytoczone przez podmiot trzeci, tzw interwenienta głównego,
przeciwko obu stronom toczącego się procesu, o ten sam przedmiot.

Art. 75. Kto występuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się pomiędzy innymi osobami, może aż do zamknięcia
rozprawy w pierwszej instancji wytoczyć powództwo o tę rzecz lub prawo przeciwko obu stronom przed sąd, w którym toczy się
sprawa (interwencja główna).

Interwencja uboczna polega na udziale osoby trzeciej w procesie po jednej ze stron tego procesu,

dla ochrony jej interesu, jaki ma ona w mającym zapaść orzeczeniu. Można powiedzieć, że ten
interwenient uboczny jest pomocnikiem strony, do której przystąpił.

Interwenient uboczny nie jest nigdy stroną. Pojęcia strony i interwenienta ubocznego nawzajem się

wykluczają. Interwenient główny jest natomiast stroną, jest powodem, on pozywa strony procesu o
to samo roszczenie.

Klasyczny przykłade interwencji:

Osoba A wytacza powództwo przeciwko osobie B o wydanie użyczonej jej rzeczy. Toczy się proces o

wydanie rzeczy. Pojawia się właściciel tej rzeczy i pozywa dwie strony toczącego się procesu i on
domaga się, aby sąd wydał wyrok zobowiązujący pozwanego w tym pierwszym procesie do

wydania rzeczy jako właścicielowi. Mamy tutaj jak gdyby 2 roszczenia, jedno roszczenie z tytułu
umowy użyczenia i w tym wypadku roszczenia tego powoda wykluczają się z roszczeniami osoby

trzeciej, tego interwenienta głównego, z jego roszczeniem o wydanie rzeczy.
Właściwy do wytoczenia interwencji głównej, jest sąd przed którym toczy się proces między

dotychczasowymi stronami. To powództwo interwencyjne można wytoczyć aż do zamknięcia
rozprawy w I instancji. Jeżeli interwenient uboczny pozwie strony toczącego się postępowania o tą

samą rzecz albo prawo, to między tymi dotychczasowymi stronami zachodzi współuczestnictwo
konieczne. Na skutek wytoczenia tego powództwa mamy do czynienia z dwoma procesami o tę

samą rzecz (lub prawo) i teraz nie można dopuścić do tego by sądy orzekały jednocześnie, bo
dojdzie do wydania sprzecznych ze sobą wyroków. Według art. 177 w takim wypadku sąd może

zawiesić postępowanie z urzędu (par. 1), jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z
interwencją główną. Zawieszenie to może trwać do uprawomocnienia się orzeczenia kończącego to

postępowanie interwencyjne. Jeżeli to drugie postępowanie ulegnie jakiemuś umorzeniu, to
pierwsze postępowanie może ulec podjęciu.

Interwencja uboczna – polega ona na wstąpieniu do procesu obok danej strony, czyli powoda bądź

pozwanego, podmiotu mającego interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na
korzyść tej strony.

Art. 76. Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy aż
do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji przystąpić do tej strony (interwencja uboczna).

Przykład:

Osoba A sprzedaje rzecz osobie B. Przeciwko osobie B, czyli nabywcy, wytacza powództwo osoba C,

o wydanie rzeczy - twierdzi ona że jest właścicielem tej rzeczy. Wówczas sprzedawca A powinien
zgłosić się do tego procesu po stronie pozwanego z interwencją uboczną. To ma swoje

uzasadnienie normatywne w art. 573 kc, który stanowi:

Art. 573. Kupujący, przeciwko któremu osoba trzecia dochodzi roszczeń dotyczących rzeczy sprzedanej, obowiązany jest
niezwłocznie zawiadomić o tym sprzedawcę i wezwać go do wzięcia udziału w sprawie. Jeżeli tego zaniechał, a osoba trzecia
uzyskała orzeczenie dla siebie korzystne, sprzedawca zostaje zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wadę prawną o
tyle, o ile jego udział w postępowaniu był potrzebny do wykazania, że roszczenia osoby trzeciej były całkowicie lub częściowo
bezzasadne.

Rozstrzygnięcie procesu między stronami musi wywrzeć skutki w sferze prawnej interwenienta.
Nie chodzi tu o interes faktyczny, gospodarczy, emocjonalny, tylko o interes prawny. Interes prawny

wiązać się może np z roszczeniami regresowymi. Jeżeli wierzyciel wytoczy powództwo przeciwko
poręczycielowi, o zasądzenie świadczenia z tytułu wierzytelności za którą on poręczył, to do tego

procesu może z powodzeniem przystąpić dłużnik, ponieważ w jego interesie prawnym jest to, aby
proces skończył się z korzyścią dla poręczyciela, tzn żeby powództwo wierzyciela zostało oddalone.

Bo jeśli powództwo zostanie uwzględnione, to występuje on z roszczeniami regresowymi przeciwko
dłużnikowi. Dłużnik zatem ma interes prawny w tym, aby skończył on się z korzyścią dla wierzyciela.

Kwestia ta, posiadania interesu prawnego budziła szczególne kontrowersje w sprawach o prawa

stanu, a więc takie sprawy jak sprawy o ustalenie pochodzenia dziecka, ojcostwa, zaprzeczenie
ojcostwa, rozwód, etc.

W procesie rozwodowym po stronie małżonki, pozwanej żony (powódki), pojawia się jej konkubent

i twierdzi, że chce wstąpić do tego procesu rozwodowego, zależy mu na tym, żeby ta kobieta
wygrała proces, bo jak sąd rozwiąże małżeństwo, to on będzie mógł wstąpić w związek małżeński.

Czy można tutaj mówić o interesie prawnym? Literatura jest tutaj podzielona – nie ma przeszkód
prawnych, ustawa tego nie zabrania, istotne jest by wykazać interes prawny. Inni mówią z kolei, że

jest niedopuszczalna, bo w sprawach tych chodzi o roszczenia o charakterze ściśle osobistym i w
związku z tym nie można tutaj dopuszczać możliwości zgłoszenia interwencji ubocznej.

SN w tym zakresie nie zajmuje stanowiska, tylko wydaje orzeczenia na tle określonych stanów

faktycznych i w jednych sytuacjach interwencje dopuszcza, a w innych już nie. Rozwiązanie
przysposobienia – dopuszcza; zaprzeczenie ojcostwa – nie dopuszcza.

Zgłoszenie interwencji ubocznej dopuszczalne jest aż do zamknięcia rozprawy w II instancji.

Powinno ono nastąpić w formie pisma procesowego, możliwe jest także zgłoszenie ustne na
rozprawie. W tym piśmie należy przede wszystkim wskazać interes prawny jaki interwenient ma w

tym, żeby przystąpić do sprawy, no i musi wskazać stronę, do której przystępuje.

Każda ze stron może zgłosić opozycję, przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego, jednakże nie

później niż przy rozpoczęciu drugiej rozprawy. Po zgłoszeniu tej opozycji sąd może przeprowadzić
oddzielną rozprawę, w której będzie badał interes we wstąpieniu do sprawy.

Sąd oddali opozycję jeżeli interwenient uprawdopodobni interes, jeśli jednak nie – sąd wyda

postanowienie o niedopuszczeniu do procesu. Na oba te postanowienia przysługuje zażalenie,
mimo że nie kończą one postępowania.

Art. 79. Interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich czynności procesowych dopuszczalnych według stanu sprawy. Nie mogą
one jednak pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświadczeniami strony, do której przystąpił.

Jeżeli strona wniosła apelację, interwenient nie może zgłosić się i cofnąć apelacji. Decydujące

znaczenie mają tutaj czynności strony. Pewien wyjątek w tym zakresie zachodzi głównie przy
interwencji samoistnej:

Art. 81. Jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni
skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił, do stanowiska
interwenienta w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym.

Do stanowiska interwenienta ubocznego stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie

procesowym.

Art. 83. Za zgodą stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił.

Art. 82. Interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została
rozstrzygnięta błędnie albo że strona ta prowadziła proces wadliwie, chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta
uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie
były interwenientowi znane.

Interwenient nie może podnieść zarzutu male gesti processus.

W procesie wytoczonym przeciwko poręczycielowi, po stronie poręczyciela powinien zgłosić się, na
skutek zawiadomienia, dłużnik. Wierzyciel może bowiem wytoczyć powództwo przeciwko

poręczycielowi w sytuacji, kiedy dłużnik spełnił świadczenie. Poręczyciel nie wie o tym, że dłużnik
spełnił świadczenie. W rezultacie tego, nie podnosi zarzutu wykonania zobowiązania. Zapada wyrok

zasądzający świadczenie od poręczyciela na rzecz wierzyciela. Poręczyciel wtedy występuje
przeciwko dłużnikowi, za którego poręczył, z roszczeniem regresowym. Dłużnik może w tym

procesie podnieść zarzut male gesti processus.

Wstąpienie do procesu interwenienta ubocznego może nastąpić z inicjatywy samego
interwenienta. Interwenientem ubocznym można również stać się w wyniku przypozwania.

Ta instytucja związana ściśle z interwencją uboczną jest uregulowana w art. 84 i 85.

Przypozwanie jest to zawiadomienie przez stronę osoby trzeciej o toczącym się procesie
i wezwanie tej osoby, do wzięcia udziału w sprawie w charakterze interwenienta ubocznego.

Art. 84.

§1.Strona, której w razie niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia przysługiwałoby roszczenie względem osoby trzeciej albo przeciwko
której osoba trzecia mogłaby wystąpić z roszczeniem, może zawiadomić taką osobę o toczącym się procesie i wezwać ją do wzięcia
w nim udziału.

§2.W tym celu strona wnosi do sądu pismo procesowe wskazujące przyczynę wezwania i stan sprawy. Pismo to doręcza się
niezwłocznie osobie trzeciej, która może zgłosić swe przystąpienie do strony jako interwenient uboczny.

Art. 85. Skutki związane z interwencją uboczną określone w art. 82 powstają w stosunku do wezwanego, który nie zgłosił
przystąpienia, z chwilą, w której przystąpienie było możliwe.

Dopozwanie i przypozwanie to dwie różne instytucje, nie można ich mylić! Dopozwanie to

pozwanie dodatkowe – innej osoby, obok pozwanego, skutkiem czego w procesie pojawia się
kolejny pozwany.

Pełnomocnictwo procesowe.

Zdolność postulacyjna – zdolność do samodzielnego działania w procesie.

Zdolność ta bywa niekiedy ograniczana. Te ograniczenia mogą mieć charakter faktyczny, bądź
prawny.

Faktyczny – wtedy, gdy strona nie może samodzielnie podejmować czynności w postępowaniu, np

w przypadku ułomności, nieobecności.

Prawny – wtedy, kiedy przepisy prawa ustanawiają przymus korzystania z pełnomocnika, zwłaszcza
z pełnomocnika profesjonalnego (adwokata i radcy prawnego).

Ograniczenie zdolności postulacyjnej może mieć charakter bezwzględny (strona musi korzystać z

pełnomocnika profesjonalnego, gdyż czynności dokonane przez stronę będą bezskuteczne) oraz
względny (strona może samodzielnie dokonywać czynności procesowych, jednakże jeśli chce

działać przez pełnomocnika, to musi wtedy korzystać z usług profesjonalisty).

Konieczność działania przez pełnomocnika wiąże się z tymi przepisami kpc, które nakładają na sąd
obowiązek udzielania stronom działającym bez adwokata niezbędnych pouczeń.

Art. 5. W razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez
adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa niezbędnych pouczeń co do
czynności procesowych.

Przewodniczący udzielając tych niezbędnych wskazówek, może zwrócić stronom uwagę na

konieczność ustanowienia pełnomocnika procesowego:

Art. 212.

§1.Sąd na rozprawie przez zadawanie pytań stronom dąży do tego, aby strony przytoczyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na
ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie
praw lub roszczeń. W ten sam sposób sąd dąży do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, które są sporne.

§2.W razie uzasadnionej potrzeby przewodniczący może udzielić stronom niezbędnych pouczeń, a stosownie do okoliczności zwraca
uwagę na celowość ustanowienia pełnomocnika procesowego.

Ograniczenie zdolności postulacyjnej z przyczyn prawnych, przewidują przepisy o postępowaniu
przed SN. Obowiązuje tam zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. To

postępowanie, ten przymus radcowsko adwokacki odnosi się również do czynności przed sądem
okręgowym albo apelacyjnym w związku z wniesieniem skargi kasacyjnej.

Obowiązek przymusowego zastępstwa jest nieaktualny wtedy, kiedy następuje z udziałem

prokuratorii generalnej, albo strona występuje o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie
jej adwokata + kiedy stroną, jej organem, przedstawicielem ustawowym jest sędzia, prokurator, dr

habilitowany nauk prawnych, itd. (art. 87(1)):

Art. 87(1).

§1. W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Zastępstwo to
dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej
instancji.

§2. Przepisu § 1 nie stosuje się w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy
prawnego oraz gdy stroną, jej organem, jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo
profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną, jej organem lub jej przedstawicielem ustawowym jest adwokat,
radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

§3. Przepisu § 1 nie stosuje się także wtedy, gdy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest wykonywane przez Prokuratorię
Generalną Skarbu Państwa.

Kto może być pełnomocnikiem w sprawie?

Art. 87.

§1. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a
ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia,
jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub
zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

§2. Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nie posiadającego osobowości prawnej, może być również pracownik
tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych przepisów, obsługę prawną
przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej może udzielić pełnomocnictwa procesowego - w imieniu podmiotu,
którego obsługę prawną prowadzi - adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot.

§3. W sprawach o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka i o roszczenia alimentacyjne pełnomocnikiem może być również
przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji
społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie.

§4. W sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego pełnomocnikiem rolnika może być również przedstawiciel
organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem.

§5. W sprawach związanych z ochroną praw konsumentów pełnomocnikiem może być przedstawiciel organizacji, do której zadań
statutowych należy ochrona konsumentów.

§6. W sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego może być również
przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy
twórcom projektów wynalazczych.

Możemy tutaj mówić o pełnomocnikach profesjonalnych i nieprofesjonalnych.

Na egzaminie – pada pytanie o pełnomocnika – pojawiają się problemy. Trzeba zacząć od tego, że

adwokat i radca prawny, a potem dalsze osoby i tutaj art. 87.