1

Ć

Ć

Ć

w

w

w

.

.

.

 

 

 

6

6

6

.

.

.

L

L

L

i

i

i

c

c

c

z

z

z

e

e

e

b

b

b

n

n

n

o

o

o

ś

ś

ś

c

c

c

 

 

 

i

i

i

 

 

 

z

z

z

a

a

a

g

g

g

ę

ę

ę

s

s

s

z

z

z

c

c

c

z

z

z

e

e

e

n

n

n

i

i

i

e

e

e

.

.

.

 

 

 

I

I

I

n

n

n

w

w

w

e

e

e

n

n

n

t

t

t

a

a

a

r

r

r

y

y

y

z

z

z

a

a

a

c

c

c

j

j

j

a

a

a

 

 

 

z

z

z

w

w

w

i

i

i

e

e

e

r

r

r

z

z

z

y

y

y

n

n

n

y

y

y

.

.

.

 

 

 

I

I

.

.

 

 

L

L

I

I

C

C

Z

Z

E

E

B

B

N

N

O

O

Ś

Ś

Ć

Ć

 

 

Liczebność populacji: 

Liczba osobników tworzących populację w danym czasie. 

Jest miarą wielkości populacji (np. p. duŜe, małe).  

Nie  jest  wartością  stałą,  zmienia  się  w  czasie  w  zaleŜności  od  takich  czynników  ekologicznych  i 

ś

rodowiskowych jak: 

•

 

ilość pokarmu,  

•

 

stosunki z innymi populacjami tego samego gatunku  

•

 

stosunki z innymi populacjami innych gatunków  

•

 

pory roku  

•

 

czynników środowiskowych (temperatura, wilgotność) 

Liczebność zmienia się w dłuŜszych cyklach zaleŜnych od wielu czynników ekologicznych:  

największa  -  jesienią,  w  skład  populacji  oprócz  stada  podstawowego  wchodzi  roczny  przyrost 

zrealizowany;  

najniŜsza  -  wczesną  wiosną,  przed  okresem  rozrodu,  -  z  populacji  ubywają  zwierzęta  na  skutek 

naturalnej śmiertelności zimowej i planowego pozyskania.  

Znajomość  liczebności  zwierzyny  grubej  jest  nieodzowna  dla  opracowania  i  stosowania  właściwych 

zasad  i  metod  gospodarowania  jej  populacjami,  zmierzających  do  optymalnego  pozyskania,  przy 

równoczesnej minimalizacji szkód łowieckich. 

Gdy szacunek liczebności zbyt wysoki - zmniejszenie liczebności zwierzyny na skutek nadmiernego 

odstrzału.  

Zbyt  niski  -  nie  wykorzystujemy  w  pełni  moŜliwości  łowiska,  ma  miejsce  niekontrolowany  wzrost 

pogłowia zwierzyny oraz związany z tym wzrost szkód na polach i w lesie.  

Określenie  całkowitej  (absolutnej)  liczebności  populacji  jest  moŜliwe  tylko  w  odniesieniu  do 

niektórych zwierząt zasiedlających charakterystyczne środowiska o wyraźnie zaznaczonych granicach.  

Będą  to  zwierzęta  duŜe,  łatwe  do  zaobserwowania  i  występujące  w  stosunkowo  mało  licznych 

populacjach  (Ŝubry,  łosie).  Więcej  trudności  stwarza  zinwentaryzowanie  jeleni,  danieli  czy  dzików, 

których areał Ŝyciowy jest bardzo duŜy, a tylko częściowo ograniczony charakterem środowiska. 

I

I

I

I

.

.

 

 

Z

Z

A

A

G

G

Ę

Ę

S

S

Z

Z

C

C

Z

Z

E

E

N

N

I

I

E

E

 

 

Zagęszczenie  –  liczba  osobników  przypadających  na  jednostkę  powierzchni  (km

2

,  hektar) 

zajmowanej przez daną populację. 

 

2

Zagęszczenie  w  praktyce  jest  lepszą  miarą  niŜ  liczebność  i  łatwiej  jest  je  ustalić  (trudno 

policzyć wszystkie zające w danym łowisku, jednak dla praktyki łowieckiej, wystarczającą miarą jest 

ich zagęszczenie, którego ustalenie jest łatwiejsze). 

Z.P.  jest  czynnikiem  regulującym  liczebność  populacji,  decyduje  o  przeŜywaniu  osobników, 

szerzeniu  się  chorób  w  populacji,  wpływa  na  ilość  pokarmu  spoŜywanego  przez  poszczególne 

osobniki oraz tempo ich przemiany materii. 

Z.P zaleŜy od takich czynników środowiska jak: temperatura, wilgotność, dostępność pokarmu 

oraz  od  śmiertelności,  rozrodczości,  przemieszczania  się  osobników  (migracji),  oraz  sposobów 

oddziaływania gatunków sąsiadujących.  

Znacznie większe zagęszczenie jest wczesną jesienią przed okresem polowań, kiedy w skład populacji 

wchodzą  osobniki  urodzone  w  danym  roku,  najmniejsze  natomiast  wiosną  przed  okresem  rozrodu 

kiedy z populacji ubyły osobniki pozyskane w drodze planowego odstrzału oraz na skutek naturalnej 

ś

miertelności  zimowej.  Zagęszczenie  zaleŜy  takŜe  od  gatunku  (w  zaleŜności  od  gatunku  róŜna  jest 

struktura populacji czy jej rozprzestrzenienie) i atrakcyjności biotopu (bazy Ŝerowej, bogactwa osłon, 

miejsc lęgowych). 

 

Dla  kaŜdego  gatunku  w  danych  warunkach  istnieje  optymalne  zagęszczenie  przy  którym 

populacja jest najlepiej dostosowana do pojemności środowiska. Przy zbyt niskim Z.P. maleje szansa 

spotkania  się  osobników  płci  przeciwnej  i  wydania  przez  nie  potomstwa.  Jeśli  Z.P.  jest  zbyt  duŜe 

nasila  się  konkurencja  o  zasoby  środowiska,  co  moŜe  prowadzić  do  spadku  rozrodczości  i  wzrostu 

ś

miertelności. 

R

R

R

E

E

E

G

G

G

U

U

U

Ł

Ł

Ł

A

A

A

 

 

 

A

A

A

L

L

L

L

L

L

E

E

E

G

G

G

O

O

O

 

 

 

Wpływ zagęszczenia na funkcjonowanie populacji moŜna sformułować ogólnie w postaci tzw. 

reguły  Allego  -  procesy  Ŝyciowe  osiągają  swoje  optimum  przy  określonym  zagęszczeniu 

populacji. 

Z

Z

Z

A

A

A

G

G

G

Ę

Ę

Ę

S

S

S

Z

Z

Z

C

C

C

Z

Z

Z

E

E

E

N

N

N

I

I

I

E

E

E

 

 

 

P

P

P

O

O

O

P

P

P

U

U

U

L

L

L

A

A

A

C

C

C

J

J

J

I

I

I

 

 

 

G

G

G

A

A

A

T

T

T

U

U

U

N

N

N

K

K

K

Ó

Ó

Ó

W

W

W

 

 

 

Ł

Ł

Ł

O

O

O

W

W

W

N

N

N

Y

Y

Y

C

C

C

H

H

H

 

 

 

W

W

W

Y

Y

Y

R

R

R

A

A

A

ś

ś

ś

A

A

A

M

M

M

Y

Y

Y

:

:

:

 

 

 

•

 

liczbą osobników na 1000 ha (1 km

2

) powierzchni łowiska - jeleń, łoś, dzik. 

•

 

liczbą osobników na 100  ha (1 km

2

) powierzchni łowiska - zając, sarna. 

 

 

3

I

I

I

I

I

I

.

.

 

 

O

O

G

G

Ó

Ó

L

L

N

N

E

E

 

 

Z

Z

A

A

S

S

A

A

D

D

Y

Y

 

 

O

O

C

C

E

E

N

N

Y

Y

 

 

L

L

I

I

C

C

Z

Z

E

E

B

B

N

N

O

O

Ś

Ś

C

C

I

I

 

 

Z

Z

W

W

I

I

E

E

R

R

Z

Z

Y

Y

N

N

Y

Y

.

.

 

 

a)

 

nie  jest  konieczne  liczenie  zwierząt  na  całym  terenie.  Wystarczy  policzyć  zwierzynę  na 

odpowiednio dobranej powierzchni łowiska (powierzchni próbnej) i wyniki przeliczyć. 

b)

 

znany jest charakter i wielkość błędu takich liczeń, co pozwoliło na  wprowadzenie odpowiednich 

poprawek. 

c)

 

coroczne  liczenie  na  tych  samych  powierzchniach  tą  samą  metodą  pozwala  na  porównywania 

sytuacji między latami. 

d)

 

w  metodach  liczenia  wykorzystano  znajomość  gatunku,  sezonu,  jego  największej  widoczności 

oraz pory roku kiedy liczenie jest najwaŜniejsze. 

I

I

V

V

.

.

 

 

R

R

O

O

D

D

Z

Z

A

A

J

J

E

E

 

 

M

M

E

E

T

T

O

O

D

D

 

 

Ł

Ł

O

O

W

W

I

I

S

S

K

K

A

A

 

 

L

L

E

E

Ś

Ś

N

N

E

E

 

 

J

J

J

E

E

E

L

L

L

E

E

E

N

N

N

I

I

I

E

E

E

 

 

 

I

I

I

 

 

 

D

D

D

Z

Z

Z

I

I

I

K

K

K

I

I

I

 

 

 

M

ETODA TROPIEŃ 

 

W metodzie tej wyznaczamy sieć tras inwentaryzacyjnych na terenie ostoi zwierzyny, zazwyczaj sieć 

tą stanowią linie podziału powierzchniowego. Liczebność ustalamy na podstawie tropów. Po opadzie 

ś

niegu,  obchodzimy  wszystkie  trasy  i  zacieramy  napotkane  tropy  zwierząt.  Nocą  zwierzyna 

przemieszcza  się  i  pozostawia  ślady  na  liniach  podziału  powierzchniowego.  Rano  ponownie 

obchodzimy  teren  objęty  inwentaryzacja  i  notujemy  napotkane  ślady,  rozpoznajemy  gatunek  i 

kierunek przemieszczania się zwierząt.  

Aby określić rzeczywisty stan zwierzyny naleŜy spełnić następujące warunki: 

-  sieć tras inwentaryzacyjnych musi być moŜliwie gęsta, aby uchwycić nawet stosunkowo niewielkie 

przemieszczenia zwierzyny, 

- tropienia naleŜy dokonać ściśle w tym samym terminie na terenie całej ostoi populacji zwierzyny, 

-  wyniki  uzyskane  przez  poszczególnych  tropicieli  powinny  być  szczegółowo  przeanalizowane  i 

skoordynowane w ramach całej ostoi populacji. 

 

Stan  zwierzyny  na  podstawie  wyników  tropień  jest  nieco  zaniŜony  w  stosunku  do  rzeczywistego. 

Niewskazane  jest  dokonywanie  inwentaryzacji  po  pierwszej  ponowie,  gdyŜ  następuje  wtedy 

ograniczenie  aktywności  dobowej  zwierzyny.  Ocenę  liczebności  przeprowadzamy  u  schyłku  zimy, 

aby na wynikach nie zawaŜyła naturalna śmiertelność zimowa.  

 

4

1

1

0

2

0

1

1

0

0

 

OBSERWACJA MIEJSC śEROWANIA 

 

Obserwujemy  przy  uŜyciu  lornetki  punkty  dokarmiania  zwierzyny  (paśniki,  karmniki).  Obserwacja 

miejsc dokarmiania pozwala nam ustalić strukturę płci i  strukturę wieku. 

D

D

D

A

A

A

N

N

N

I

I

I

E

E

E

L

L

L

E

E

E

 

 

 

METODA TROPIENIA

.

 

 

Daniele  mają  mniejszy  areał  Ŝyciowy,  więc  zagęszczenie  tras  inwentaryzacyjnych  powinno  być 

większe niŜ w przypadku jeleni i dzików. 

METODĄ BEZPOŚREDNIEGO LICZENIA 

 

Są  mniej  płochliwe    oraz  wykorzystują  Ŝerowiska  na  powierzchniach  otwartych  równieŜ  w  porze 

dziennej – moŜna oceniać liczebność chmar i pojedynczych osobników, najlepiej z podjazdu. 

S

S

S

A

A

A

R

R

R

N

N

N

Y

Y

Y

 

 

 

M

ETODA PĘDZEŃ PRÓBNYCH

 

UmoŜliwia  takŜe  uzyskanie  informacji  o  strukturze  płciowej  i  wiekowej  (koźlęta)  populacji.  Nosi 

cechy metody bezwzględnej oceny liczebności. 

Sieć  pędzeń  wyznacza  się  na  mapie  oddziałowej,  stosując  równomierny  lub  losowy  system  wyboru 

tak, aby łączna powierzchnia pędzeń była nie mniejsza niŜ 10% ogólnej powierzchni terenu objętego 

inwentaryzacją. 

Na 3 bokach powierzchni pędzenia ustawiają się obserwatorzy i kaŜdy liczy zwierzęta wychodzące po 

jego lewej stronie. Odległość między obserwatorami ok. 50-70  m.  Z czwartego boku rusza naganka. 

Liczba jej uczestników zaleŜy od szerokości pędzenia i charakteru drzewostanu. KaŜdy z naganiaczy 

liczy  zwierzęta  uchodzące  do  tyłu  z  jego  lewej  strony.  Obserwatorzy  skrzydłowi  przestają  liczyć 

zwierzęta  z  chwilą  minięcia  ich  przez  linię  naganki.  Wyniki  liczenia  są  podstawą  do  obliczenia 

zagęszczenia zwierzyny na 10% powierzchni terenu objętego inwentaryzacją, co łatwo przeliczyć na 

całą powierzchnię obwodu.  

 

5

 

Z

INTEGROWANA METODA PĘDZEŃ I TROPIEŃ      

 

                                                                                 

 

NP 

porównuje się rezultaty uzyskując współczynnik       

 

NT 

NP - liczebność z pędzeń,  

NT - liczebność na podstawie tropień 

Pędzenia  poprzedza  się  tropieniami  i  porównuje  się  wyniki  -  uzyskuje  się  najczęściej  1,4  -  3,5  dla 

sarny;    1,7  -  2,5  dla  daniela  i  łosia,    u  dzika  -  1,5.  W  praktyce  łowieckiej  przyjmuje  się  korekcję 

wyników tropień "in plus" co najmniej 1,5 razy. 

M

ETODA AKTYWNYCH TROPIEŃ

 

Zasada  jest  podobna  jak  przy  metodzie  pędzeń  próbnych.  W  wyznaczonych  oddziałach  liczymy 

zwierzęta w następujący sposób. Obchodzimy oddział wzdłuŜ linii oddziałowych i zacieramy wszelkie 

tropy  zwierzyny.  Następnie  poruszając  się  zygzakiem  w  obrębie  oddziału  staramy  się  wypłoszyć 

zwierzęta  poza  jego  obszar.  Następnie  ponownie  obchodzimy  teren  wzdłuŜ  linii  oddziałowych  i 

notujemy wszelkie napotkane ślady zwierząt, które opuściły dany oddział. 

Z

Z

Z

A

A

A

J

J

J

Ą

Ą

Ą

C

C

C

E

E

E

 

 

 

M

ETODA PRÓBNYCH PĘDZEŃ

 

Zające w lesie liczy się zwykle przy okazji inwentaryzowania sarn.  

 

6

N

A PODSTAWIE WYNIKÓW POLOWAŃ ZBIOROWYCH 

 

Notując dane o pozyskaniu łowieckim uzyskujemy obraz zmian liczebności populacji zajęcy. 

W

W

W

I

I

I

L

L

L

K

K

K

I

I

I

 

 

 

N

A PODSTAWIE TROPÓW 

 

Tropienia  te  są  trudne,  wymaga  wielkiej  wprawy  i  znajomości  biologii  wilków.  Tropieniem  naleŜy 

objąć  duŜą  powierzchnię  ze  względu  na  znaczny  areał  Ŝyciowy  gatunku.  Wyniki  powinno  się 

skorelować  w  czasie,  tak  aby  rozróŜnić  poszczególne  watahy.  W  celu  ustalenia  liczebności  watahy 

naleŜy  po  napotkaniu  tropów  podąŜać  jej  śladem  zwykle  długi  czas,  aby  ustalić  liczebność.  Wilki 

chodzą trop w trop, więc dopiero po dłuŜszym czasie jest moŜliwość spotkania miejsca gdzie wataha 

rozdziela się. 

R

R

R

Y

Y

Y

S

S

S

I

I

I

E

E

E

 

 

 

 

 

 

T

ROPIENIA ZIMOWE 

 

Częste  i  dokładne.  Wyniki  tropienia  powinny  być  skorelowane  w  całym  kompleksie  leśnym,  aby 

uniknąć moŜliwości ponownego liczenia tych samych osobników w sąsiednich łowiskach.  

L

L

L

I

I

I

S

S

S

Y

Y

Y

 

 

 

I

NWENTARYZACJA NOR LISICH

 

Kontrola zasiedlenia nor w maju lub czerwcu. 

Przyjmuje się, iŜ u schyłku zimy i na wiosnę 1 norę zasiedla 1 samica wraz z młodymi (średnio 4 do 8 

młodych). 

Ma znaczenie na terenach polnych i w łowiskach z ostoją kuraków leśnych 

B

B

B

O

O

O

R

R

R

S

S

S

U

U

U

K

K

K

I

I

I

 

 

 

K

ONTROLA NOR

 

Na  jesieni  nory  zajęte  poznajemy  po  śladach  włóczenia  ściółki  i  liści  do  nory.  W  zimie  pokrywa 

ś

nieŜna jest nadtopiona przez oddech płytko zalegającego zwierzęcia. Liczba nor  zajętych  u schyłku 

zimy z reguły odpowiada liczbie samic z młodymi. 

J

J

J

A

A

A

R

R

R

Z

Z

Z

Ą

Ą

Ą

B

B

B

K

K

K

I

I

I

 

 

 

OBSERWACJA PTAKÓW PODCZAS POLOWAŃ ZBIOROWYCH

. 

Prowadzą bardzo skryty tryb Ŝycia, nawet podczas toków. Ich liczebność często łatwiej jest oszacować 

 

7

na podstawie obserwacji ptaków podczas polowań zbiorowych. 

I

I

N

N

W

W

E

E

N

N

T

T

A

A

R

R

Y

Y

Z

Z

A

A

C

C

J

J

A

A

 

 

Z

Z

W

W

I

I

E

E

R

R

Z

Z

Y

Y

N

N

Y

Y

 

 

W

W

 

 

K

K

R

R

A

A

J

J

O

O

B

B

R

R

A

A

Z

Z

I

I

E

E

 

 

P

P

O

O

L

L

N

N

Y

Y

M

M

 

 

S

S

S

A

A

A

R

R

R

N

N

N

A

A

A

 

 

 

 

 

 

O

BSERWACJA ZWIERZYNY

 

(z  ambony,  pojazdów  konnych),  -  w  marcu  sarny  są  jeszcze  w  stadach  o  małej  zmienności  składu  i 

liczebności i bytują na określonych areałach. Słaba wegetacja roślinna nie utrudnia obserwacji.  

Z

Z

Z

A

A

A

J

J

J

Ą

Ą

Ą

C

C

C

E

E

E

 

 

 

T

AKSACJA PASOWA

 

Na mapie wyznaczamy pas taksacyjny - długość pasa uzaleŜniona jest od łącznej powierzchni obwodu 

(co najmniej 5% powierzchni obwodu obejmujemy inwentaryzacją, np. pow. obw. 6000 ha, szer. pasa 

100 m to długość - 30 km). Trasą porusza się 7 ludzi w jednakowych odstępach na pasie szerokości 

100  m  -  liczą  oni  płoszone  zające.  Po  przejściu  trasy  liczbę  zanotowanych  zajęcy  dzieli  się  przez 

liczbę kilometrów i mnoŜy przez 10. Otrzymujemy śr. zagęszczenie zajęcy na 100 ha pow. obwodu.  

Wyniki  taksacji  obniŜa  się  o  30%  (20%  -  błąd  perspektywy  -  część  zajęcy  podnoszących  się  daleko 

przed  taksatorami  a  będących  poza  pasem  taksacji  jest  wliczana  do  wyników,  10%  -  współczynnik 

redukcyjny,  część  powierzchni  łowiska  nie  jest  uŜytkowana  pod  względem  łowieckim  -  drogi, 

zabudowania). 

Stosując  taksację  przed  sezonem  łowieckim  (w  końcu  października)  uzyskujemy  obraz  liczebności 

populacji umoŜliwiający prognozę pozyskania. Powtarzając ją u schyłku zimy otrzymujemy wielkość 

stada podstawowego przed rozrodem, co ma zasadnicze znaczenia dla gospodarowania gatunkiem 

P

ĘDZENIA PRÓBNE

 

Pędzenia  naleŜy  przeprowadzić  w  róŜnych  częściach  łowiska,  lokalne  róŜnice  zagęszczenia  są  duŜe. 

Musi być znana powierzchnia kaŜdego pędzenia. Do wykonania miotu na powierzchni o bokach 500 - 

500  potrzeba  co najmniej 16  obserwatorów,  rozstawionych  co  100  m  oraz  30  naganiaczy  idących w 

odl. 16 m od siebie. 

K

K

K

U

U

U

R

R

R

O

O

O

P

P

P

A

A

A

T

T

T

W

W

W

Y

Y

Y

 

 

 

L

ICZENIA STAD KUROPATW NA ŚNIEGU W CAŁYM ŁOWISKU

. 

Liczebność populacji kuropatw charakteryzują dość częste zmiany zagęszczenia. 

Wyniki inwentaryzacji naleŜy zmniejszyć o 10% (naturalna śmiertelność od inwentaryzacji do sezonu 

lęgowego). 

 

8

U

STALENIE TERYTORIÓW LĘGOWYCH

 

 Koguty  w  okresie  wiosennym  odzywają  się  w  godzinach  rannych  i  wieczornych.  Wymaga  kilku 

obserwatorów lub dłuŜszego czasu. 

T

AKSACJA PASOWA

 

Wykorzystuje  się  trasy  taksacyjne  szerokości  200  m.  Liczone  są  pary  kuropatw  wypłoszone  z  pasa. 

Utrzymując tę samą co dla zajęcy długość pasa taksacyjnego, otrzymuje się zagęszczenie kuropatw na 

10%  powierzchni  łowiska.  Dane  przeliczane  są  na  100  ha  (liczbę  kuropatw  stwierdzoną  na  pasach 

dzieli się na przez liczbę przebytych kilometrów i mnoŜy przez 5).  

W łowiskach o duŜym zagęszczeniu kuropatw celowe jest liczenia  stadek dwukrotnie - na początku 

zimy i u jej schyłku - otrzymujemy obraz strat zimowych, które mogą być znaczne. 

B

B

B

A

A

A

ś

ś

ś

A

A

A

N

N

N

T

T

T

Y

Y

Y

 

 

 

OBSERWACJA PODSYPÓW

 

i innych miejsc dokarmiania - liczymy ptaki z większej odległości przy pomocy lornetki.  

E

WIDENCJA PTAKÓW POZYSKANYCH PODCZAS POLOWAŃ

. 

I

I

N

N

W

W

E

E

N

N

T

T

A

A

R

R

Y

Y

Z

Z

A

A

C

C

J

J

A

A

 

 

P

P

T

T

A

A

C

C

T

T

W

W

A

A

 

 

W

W

O

O

D

D

N

N

E

E

G

G

O

O

 

 

Specyfika biotopu utrudnia nam liczenie ptaków. 

Liczebność par lęgowych najlepiej określać w pierwszej połowie kwietnia, gdy mamy pewność, Ŝe są 

to rzeczywiście ptaki lęgowe, nie migrujące ku północnym i wschodnim terenom lęgowym.  

L

ICZENIE PAR LĘGOWYCH

 

Liczymy  pary  lęgowe  przebywające  na  danym  zbiorniku  w  ciągu  dnia.  (wieczorem  ptaki  mogą 

przelatywać na Ŝerowiska).  

W  końcu  kwietnia  i  na  początku  maja  obecność  kaczorów  pozwala  na  oszacowania  liczby  kaczek 

wysiadujących. 

Na  duŜych  zbiornikach  moŜemy  wyznaczać  powierzchnie  próbne,  na  których  dokładnie 

przeszukujemy teren, notując napotkane gniazda.