1

Ć

Ć

Ć

w

w

w

.

.

.

6

6

6

.

.

.

L

L

L

i

i

i

c

c

c

z

z

z

e

e

e

b

b

b

n

n

n

o

o

o

ś

ś

ś

c

c

c

i

i

i

z

z

z

a

a

a

g

g

g

ę

ę

ę

s

s

s

z

z

z

c

c

c

z

z

z

e

e

e

n

n

n

i

i

i

e

e

e

.

.

.

I

I

I

n

n

n

w

w

w

e

e

e

n

n

n

t

t

t

a

a

a

r

r

r

y

y

y

z

z

z

a

a

a

c

c

c

j

j

j

a

a

a

z

z

z

w

w

w

i

i

i

e

e

e

r

r

r

z

z

z

y

y

y

n

n

n

y

y

y

.

.

.

I

I

.

.

L

L

I

I

C

C

Z

Z

E

E

B

B

N

N

O

O

Ś

Ś

Ć

Ć

Liczebność populacji:

Liczba osobników tworzących populację w danym czasie.

Jest miarą wielkości populacji (np. p. duże, małe).

Nie jest wartością stałą, zmienia się w czasie w zależności od takich czynników ekologicznych i

ś

rodowiskowych jak:

•

ilość pokarmu,

•

stosunki z innymi populacjami tego samego gatunku

•

stosunki z innymi populacjami innych gatunków

•

pory roku

•

czynników środowiskowych (temperatura, wilgotność)

Liczebność zmienia się w dłuższych cyklach zależnych od wielu czynników ekologicznych:

największa - jesienią, w skład populacji oprócz stada podstawowego wchodzi roczny przyrost

zrealizowany;

najniższa - wczesną wiosną, przed okresem rozrodu, - z populacji ubywają zwierzęta na skutek

naturalnej śmiertelności zimowej i planowego pozyskania.

Znajomość liczebności zwierzyny grubej jest nieodzowna dla opracowania i stosowania właściwych

zasad i metod gospodarowania jej populacjami, zmierzających do optymalnego pozyskania, przy

równoczesnej minimalizacji szkód łowieckich.

Gdy szacunek liczebności zbyt wysoki - zmniejszenie liczebności zwierzyny na skutek nadmiernego

odstrzału.

Zbyt niski - nie wykorzystujemy w pełni możliwości łowiska, ma miejsce niekontrolowany wzrost

pogłowia zwierzyny oraz związany z tym wzrost szkód na polach i w lesie.

Określenie całkowitej (absolutnej) liczebności populacji jest możliwe tylko w odniesieniu do

niektórych zwierząt zasiedlających charakterystyczne środowiska o wyraźnie zaznaczonych granicach.

Będą to zwierzęta duże, łatwe do zaobserwowania i występujące w stosunkowo mało licznych

populacjach (żubry, łosie). Więcej trudności stwarza zinwentaryzowanie jeleni, danieli czy dzików,

których areał życiowy jest bardzo duży, a tylko częściowo ograniczony charakterem środowiska.

I

I

I

I

.

.

Z

Z

A

A

G

G

Ę

Ę

S

S

Z

Z

C

C

Z

Z

E

E

N

N

I

I

E

E

Zagęszczenie – liczba osobników przypadających na jednostkę powierzchni (km

2

, hektar)

zajmowanej przez daną populację.

2

Zagęszczenie w praktyce jest lepszą miarą niż liczebność i łatwiej jest je ustalić (trudno

policzyć wszystkie zające w danym łowisku, jednak dla praktyki łowieckiej, wystarczającą miarą jest

ich zagęszczenie, którego ustalenie jest łatwiejsze).

Z.P. jest czynnikiem regulującym liczebność populacji, decyduje o przeżywaniu osobników,

szerzeniu się chorób w populacji, wpływa na ilość pokarmu spożywanego przez poszczególne

osobniki oraz tempo ich przemiany materii.

Z.P zależy od takich czynników środowiska jak: temperatura, wilgotność, dostępność pokarmu

oraz od śmiertelności, rozrodczości, przemieszczania się osobników (migracji), oraz sposobów

oddziaływania gatunków sąsiadujących.

Znacznie większe zagęszczenie jest wczesną jesienią przed okresem polowań, kiedy w skład populacji

wchodzą osobniki urodzone w danym roku, najmniejsze natomiast wiosną przed okresem rozrodu

kiedy z populacji ubyły osobniki pozyskane w drodze planowego odstrzału oraz na skutek naturalnej

ś

miertelności zimowej. Zagęszczenie zależy także od gatunku (w zależności od gatunku różna jest

struktura populacji czy jej rozprzestrzenienie) i atrakcyjności biotopu (bazy żerowej, bogactwa osłon,

miejsc lęgowych).

Dla każdego gatunku w danych warunkach istnieje optymalne zagęszczenie przy którym

populacja jest najlepiej dostosowana do pojemności środowiska. Przy zbyt niskim Z.P. maleje szansa

spotkania się osobników płci przeciwnej i wydania przez nie potomstwa. Jeśli Z.P. jest zbyt duże

nasila się konkurencja o zasoby środowiska, co może prowadzić do spadku rozrodczości i wzrostu

ś

miertelności.

R

R

R

E

E

E

G

G

G

U

U

U

Ł

Ł

Ł

A

A

A

A

A

A

L

L

L

L

L

L

E

E

E

G

G

G

O

O

O

Wpływ zagęszczenia na funkcjonowanie populacji można sformułować ogólnie w postaci tzw.

reguły Allego - procesy życiowe osiągają swoje optimum przy określonym zagęszczeniu

populacji.

Z

Z

Z

A

A

A

G

G

G

Ę

Ę

Ę

S

S

S

Z

Z

Z

C

C

C

Z

Z

Z

E

E

E

N

N

N

I

I

I

E

E

E

P

P

P

O

O

O

P

P

P

U

U

U

L

L

L

A

A

A

C

C

C

J

J

J

I

I

I

G

G

G

A

A

A

T

T

T

U

U

U

N

N

N

K

K

K

Ó

Ó

Ó

W

W

W

Ł

Ł

Ł

O

O

O

W

W

W

N

N

N

Y

Y

Y

C

C

C

H

H

H

W

W

W

Y

Y

Y

R

R

R

A

A

A

ś

ś

ś

A

A

A

M

M

M

Y

Y

Y

:

:

:

•

liczbą osobników na 1000 ha (1 km

2

) powierzchni łowiska - jeleń, łoś, dzik.

•

liczbą osobników na 100 ha (1 km

2

) powierzchni łowiska - zając, sarna.

3

I

I

I

I

I

I

.

.

O

O

G

G

Ó

Ó

L

L

N

N

E

E

Z

Z

A

A

S

S

A

A

D

D

Y

Y

O

O

C

C

E

E

N

N

Y

Y

L

L

I

I

C

C

Z

Z

E

E

B

B

N

N

O

O

Ś

Ś

C

C

I

I

Z

Z

W

W

I

I

E

E

R

R

Z

Z

Y

Y

N

N

Y

Y

.

.

a)

nie jest konieczne liczenie zwierząt na całym terenie. Wystarczy policzyć zwierzynę na

odpowiednio dobranej powierzchni łowiska (powierzchni próbnej) i wyniki przeliczyć.

b)

znany jest charakter i wielkość błędu takich liczeń, co pozwoliło na wprowadzenie odpowiednich

poprawek.

c)

coroczne liczenie na tych samych powierzchniach tą samą metodą pozwala na porównywania

sytuacji między latami.

d)

w metodach liczenia wykorzystano znajomość gatunku, sezonu, jego największej widoczności

oraz pory roku kiedy liczenie jest najważniejsze.

I

I

V

V

.

.

R

R

O

O

D

D

Z

Z

A

A

J

J

E

E

M

M

E

E

T

T

O

O

D

D

Ł

Ł

O

O

W

W

I

I

S

S

K

K

A

A

L

L

E

E

Ś

Ś

N

N

E

E

J

J

J

E

E

E

L

L

L

E

E

E

N

N

N

I

I

I

E

E

E

I

I

I

D

D

D

Z

Z

Z

I

I

I

K

K

K

I

I

I

M

ETODA TROPIEŃ

W metodzie tej wyznaczamy sieć tras inwentaryzacyjnych na terenie ostoi zwierzyny, zazwyczaj sieć

tą stanowią linie podziału powierzchniowego. Liczebność ustalamy na podstawie tropów. Po opadzie

ś

niegu, obchodzimy wszystkie trasy i zacieramy napotkane tropy zwierząt. Nocą zwierzyna

przemieszcza się i pozostawia ślady na liniach podziału powierzchniowego. Rano ponownie

obchodzimy teren objęty inwentaryzacja i notujemy napotkane ślady, rozpoznajemy gatunek i

kierunek przemieszczania się zwierząt.

Aby określić rzeczywisty stan zwierzyny należy spełnić następujące warunki:

- sieć tras inwentaryzacyjnych musi być możliwie gęsta, aby uchwycić nawet stosunkowo niewielkie

przemieszczenia zwierzyny,

- tropienia należy dokonać ściśle w tym samym terminie na terenie całej ostoi populacji zwierzyny,

- wyniki uzyskane przez poszczególnych tropicieli powinny być szczegółowo przeanalizowane i

skoordynowane w ramach całej ostoi populacji.

Stan zwierzyny na podstawie wyników tropień jest nieco zaniżony w stosunku do rzeczywistego.

Niewskazane jest dokonywanie inwentaryzacji po pierwszej ponowie, gdyż następuje wtedy

ograniczenie aktywności dobowej zwierzyny. Ocenę liczebności przeprowadzamy u schyłku zimy,

aby na wynikach nie zaważyła naturalna śmiertelność zimowa.

4

1

1

0

2

0

1

1

0

0

OBSERWACJA MIEJSC śEROWANIA

Obserwujemy przy użyciu lornetki punkty dokarmiania zwierzyny (paśniki, karmniki). Obserwacja

miejsc dokarmiania pozwala nam ustalić strukturę płci i strukturę wieku.

D

D

D

A

A

A

N

N

N

I

I

I

E

E

E

L

L

L

E

E

E

METODA TROPIENIA

.

Daniele mają mniejszy areał życiowy, więc zagęszczenie tras inwentaryzacyjnych powinno być

większe niż w przypadku jeleni i dzików.

METODĄ BEZPOŚREDNIEGO LICZENIA

Są mniej płochliwe oraz wykorzystują żerowiska na powierzchniach otwartych również w porze

dziennej – można oceniać liczebność chmar i pojedynczych osobników, najlepiej z podjazdu.

S

S

S

A

A

A

R

R

R

N

N

N

Y

Y

Y

M

ETODA PĘDZEŃ PRÓBNYCH

Umożliwia także uzyskanie informacji o strukturze płciowej i wiekowej (koźlęta) populacji. Nosi

cechy metody bezwzględnej oceny liczebności.

Sieć pędzeń wyznacza się na mapie oddziałowej, stosując równomierny lub losowy system wyboru

tak, aby łączna powierzchnia pędzeń była nie mniejsza niż 10% ogólnej powierzchni terenu objętego

inwentaryzacją.

Na 3 bokach powierzchni pędzenia ustawiają się obserwatorzy i każdy liczy zwierzęta wychodzące po

jego lewej stronie. Odległość między obserwatorami ok. 50-70 m. Z czwartego boku rusza naganka.

Liczba jej uczestników zależy od szerokości pędzenia i charakteru drzewostanu. Każdy z naganiaczy

liczy zwierzęta uchodzące do tyłu z jego lewej strony. Obserwatorzy skrzydłowi przestają liczyć

zwierzęta z chwilą minięcia ich przez linię naganki. Wyniki liczenia są podstawą do obliczenia

zagęszczenia zwierzyny na 10% powierzchni terenu objętego inwentaryzacją, co łatwo przeliczyć na

całą powierzchnię obwodu.

5

Z

INTEGROWANA METODA PĘDZEŃ I TROPIEŃ

NP

porównuje się rezultaty uzyskując współczynnik

NT

NP - liczebność z pędzeń,

NT - liczebność na podstawie tropień

Pędzenia poprzedza się tropieniami i porównuje się wyniki - uzyskuje się najczęściej 1,4 - 3,5 dla

sarny; 1,7 - 2,5 dla daniela i łosia, u dzika - 1,5. W praktyce łowieckiej przyjmuje się korekcję

wyników tropień "in plus" co najmniej 1,5 razy.

M

ETODA AKTYWNYCH TROPIEŃ

Zasada jest podobna jak przy metodzie pędzeń próbnych. W wyznaczonych oddziałach liczymy

zwierzęta w następujący sposób. Obchodzimy oddział wzdłuż linii oddziałowych i zacieramy wszelkie

tropy zwierzyny. Następnie poruszając się zygzakiem w obrębie oddziału staramy się wypłoszyć

zwierzęta poza jego obszar. Następnie ponownie obchodzimy teren wzdłuż linii oddziałowych i

notujemy wszelkie napotkane ślady zwierząt, które opuściły dany oddział.

Z

Z

Z

A

A

A

J

J

J

Ą

Ą

Ą

C

C

C

E

E

E

M

ETODA PRÓBNYCH PĘDZEŃ

Zające w lesie liczy się zwykle przy okazji inwentaryzowania sarn.

6

N

A PODSTAWIE WYNIKÓW POLOWAŃ ZBIOROWYCH

Notując dane o pozyskaniu łowieckim uzyskujemy obraz zmian liczebności populacji zajęcy.

W

W

W

I

I

I

L

L

L

K

K

K

I

I

I

N

A PODSTAWIE TROPÓW

Tropienia te są trudne, wymaga wielkiej wprawy i znajomości biologii wilków. Tropieniem należy

objąć dużą powierzchnię ze względu na znaczny areał życiowy gatunku. Wyniki powinno się

skorelować w czasie, tak aby rozróżnić poszczególne watahy. W celu ustalenia liczebności watahy

należy po napotkaniu tropów podążać jej śladem zwykle długi czas, aby ustalić liczebność. Wilki

chodzą trop w trop, więc dopiero po dłuższym czasie jest możliwość spotkania miejsca gdzie wataha

rozdziela się.

R

R

R

Y

Y

Y

S

S

S

I

I

I

E

E

E

T

ROPIENIA ZIMOWE

Częste i dokładne. Wyniki tropienia powinny być skorelowane w całym kompleksie leśnym, aby

uniknąć możliwości ponownego liczenia tych samych osobników w sąsiednich łowiskach.

L

L

L

I

I

I

S

S

S

Y

Y

Y

I

NWENTARYZACJA NOR LISICH

Kontrola zasiedlenia nor w maju lub czerwcu.

Przyjmuje się, iż u schyłku zimy i na wiosnę 1 norę zasiedla 1 samica wraz z młodymi (średnio 4 do 8

młodych).

Ma znaczenie na terenach polnych i w łowiskach z ostoją kuraków leśnych

B

B

B

O

O

O

R

R

R

S

S

S

U

U

U

K

K

K

I

I

I

K

ONTROLA NOR

Na jesieni nory zajęte poznajemy po śladach włóczenia ściółki i liści do nory. W zimie pokrywa

ś

nieżna jest nadtopiona przez oddech płytko zalegającego zwierzęcia. Liczba nor zajętych u schyłku

zimy z reguły odpowiada liczbie samic z młodymi.

J

J

J

A

A

A

R

R

R

Z

Z

Z

Ą

Ą

Ą

B

B

B

K

K

K

I

I

I

OBSERWACJA PTAKÓW PODCZAS POLOWAŃ ZBIOROWYCH

.

Prowadzą bardzo skryty tryb życia, nawet podczas toków. Ich liczebność często łatwiej jest oszacować

7

na podstawie obserwacji ptaków podczas polowań zbiorowych.

I

I

N

N

W

W

E

E

N

N

T

T

A

A

R

R

Y

Y

Z

Z

A

A

C

C

J

J

A

A

Z

Z

W

W

I

I

E

E

R

R

Z

Z

Y

Y

N

N

Y

Y

W

W

K

K

R

R

A

A

J

J

O

O

B

B

R

R

A

A

Z

Z

I

I

E

E

P

P

O

O

L

L

N

N

Y

Y

M

M

S

S

S

A

A

A

R

R

R

N

N

N

A

A

A

O

BSERWACJA ZWIERZYNY

(z ambony, pojazdów konnych), - w marcu sarny są jeszcze w stadach o małej zmienności składu i

liczebności i bytują na określonych areałach. Słaba wegetacja roślinna nie utrudnia obserwacji.

Z

Z

Z

A

A

A

J

J

J

Ą

Ą

Ą

C

C

C

E

E

E

T

AKSACJA PASOWA

Na mapie wyznaczamy pas taksacyjny - długość pasa uzależniona jest od łącznej powierzchni obwodu

(co najmniej 5% powierzchni obwodu obejmujemy inwentaryzacją, np. pow. obw. 6000 ha, szer. pasa

100 m to długość - 30 km). Trasą porusza się 7 ludzi w jednakowych odstępach na pasie szerokości

100 m - liczą oni płoszone zające. Po przejściu trasy liczbę zanotowanych zajęcy dzieli się przez

liczbę kilometrów i mnoży przez 10. Otrzymujemy śr. zagęszczenie zajęcy na 100 ha pow. obwodu.

Wyniki taksacji obniża się o 30% (20% - błąd perspektywy - część zajęcy podnoszących się daleko

przed taksatorami a będących poza pasem taksacji jest wliczana do wyników, 10% - współczynnik

redukcyjny, część powierzchni łowiska nie jest użytkowana pod względem łowieckim - drogi,

zabudowania).

Stosując taksację przed sezonem łowieckim (w końcu października) uzyskujemy obraz liczebności

populacji umożliwiający prognozę pozyskania. Powtarzając ją u schyłku zimy otrzymujemy wielkość

stada podstawowego przed rozrodem, co ma zasadnicze znaczenia dla gospodarowania gatunkiem

P

ĘDZENIA PRÓBNE

Pędzenia należy przeprowadzić w różnych częściach łowiska, lokalne różnice zagęszczenia są duże.

Musi być znana powierzchnia każdego pędzenia. Do wykonania miotu na powierzchni o bokach 500 -

500 potrzeba co najmniej 16 obserwatorów, rozstawionych co 100 m oraz 30 naganiaczy idących w

odl. 16 m od siebie.

K

K

K

U

U

U

R

R

R

O

O

O

P

P

P

A

A

A

T

T

T

W

W

W

Y

Y

Y

L

ICZENIA STAD KUROPATW NA ŚNIEGU W CAŁYM ŁOWISKU

.

Liczebność populacji kuropatw charakteryzują dość częste zmiany zagęszczenia.

Wyniki inwentaryzacji należy zmniejszyć o 10% (naturalna śmiertelność od inwentaryzacji do sezonu

lęgowego).

8

U

STALENIE TERYTORIÓW LĘGOWYCH

Koguty w okresie wiosennym odzywają się w godzinach rannych i wieczornych. Wymaga kilku

obserwatorów lub dłuższego czasu.

T

AKSACJA PASOWA

Wykorzystuje się trasy taksacyjne szerokości 200 m. Liczone są pary kuropatw wypłoszone z pasa.

Utrzymując tę samą co dla zajęcy długość pasa taksacyjnego, otrzymuje się zagęszczenie kuropatw na

10% powierzchni łowiska. Dane przeliczane są na 100 ha (liczbę kuropatw stwierdzoną na pasach

dzieli się na przez liczbę przebytych kilometrów i mnoży przez 5).

W łowiskach o dużym zagęszczeniu kuropatw celowe jest liczenia stadek dwukrotnie - na początku

zimy i u jej schyłku - otrzymujemy obraz strat zimowych, które mogą być znaczne.

B

B

B

A

A

A

ś

ś

ś

A

A

A

N

N

N

T

T

T

Y

Y

Y

OBSERWACJA PODSYPÓW

i innych miejsc dokarmiania - liczymy ptaki z większej odległości przy pomocy lornetki.

E

WIDENCJA PTAKÓW POZYSKANYCH PODCZAS POLOWAŃ

.

I

I

N

N

W

W

E

E

N

N

T

T

A

A

R

R

Y

Y

Z

Z

A

A

C

C

J

J

A

A

P

P

T

T

A

A

C

C

T

T

W

W

A

A

W

W

O

O

D

D

N

N

E

E

G

G

O

O

Specyfika biotopu utrudnia nam liczenie ptaków.

Liczebność par lęgowych najlepiej określać w pierwszej połowie kwietnia, gdy mamy pewność, że są

to rzeczywiście ptaki lęgowe, nie migrujące ku północnym i wschodnim terenom lęgowym.

L

ICZENIE PAR LĘGOWYCH

Liczymy pary lęgowe przebywające na danym zbiorniku w ciągu dnia. (wieczorem ptaki mogą

przelatywać na żerowiska).

W końcu kwietnia i na początku maja obecność kaczorów pozwala na oszacowania liczby kaczek

wysiadujących.

Na dużych zbiornikach możemy wyznaczać powierzchnie próbne, na których dokładnie

przeszukujemy teren, notując napotkane gniazda.