1

DZIEDZINY WYCHOWANIA

Cele, zadania, kształtowane postawy poszczególnych treści wychowania

Spis 

treści

 

1.Wstęp ......................................................................................................................................................................... 2

 

2.Wychowanie moralne ................................................................................................................................................ 3

 

2.1.Postawy moralne ................................................................................................................................................. 4

 

2.2.Cele i zadania wychowania moralnego ............................................................................................................... 6

 

3.Wychowanie estetyczne ............................................................................................................................................. 6

 

3.1.Zadania wychowania estetycznego ..................................................................................................................... 7

 

3.2.Cele wychowania estetycznego .......................................................................................................................... 8

 

3.3.Formy wychowania estetycznego ....................................................................................................................... 9

 

4.Wychowanie umysłowe ............................................................................................................................................. 9

 

4.1.Kształtowane postawy i umiejętności ............................................................................................................... 10

 

4.2.Cele wychowania umysłowego ......................................................................................................................... 11

 

4.3.Zadania wychowania umysłowego ................................................................................................................... 11

 

5.Wychowanie patriotyczne ........................................................................................................................................ 12

 

5.1.Zadania wychowania patriotycznego ................................................................................................................ 13

 

5.2.Cele wychowania patriotycznego ...................................................................................................................... 13

 

5.3.Postawa patriotyczna ......................................................................................................................................... 14

 

6.Wychowanie seksualne ............................................................................................................................................ 15

 

6.1.Funkcje wychowania seksualnego ................................................................................................................... 15

 

6.2.Cele i zadania wychowania seksualnego ........................................................................................................... 16

 

6.3.Kształtowana postawa ....................................................................................................................................... 17

 

7.Wychowanie społeczne ............................................................................................................................................ 17

 

7.1.Cele i zadania wychowania społecznego .......................................................................................................... 18

 

7.2.Cechy wychowania jako zjawiska społecznego ................................................................................................ 19

 

8.Podsumowanie ......................................................................................................................................................... 19

 

9.Bibliografia .............................................................................................................................................................. 20

 

2

1.Wstęp

W poniższym referacie pragniemy dokonać przeglądu głównych dziedzin wychowania.

Przedmiotem naszej analizy uczynimy kolejno wychowanie:

9 moralne,

9 estetyczne,

9 umysłowe,

9 patriotyczne,

9 seksualne,

9 społeczne.

Opis zawiera charakterystyczne właściwości, zadania oraz cele poszczególnych dziedzin

wychowania. Wyodrębnienie różnych dziedzin wychowania jest szczególnie potrzebne przy

organizacji działalności wychowawczej oraz ocenie jej rezultatów.

Wychowanie jako działalność celową można dzielić i klasyfikować w różny sposób. Wśród

wielu możliwych dwa systemy klasyfikacyjne zdobyły sobie w teorii wychowania równorzędne

prawo obywatelstwa.

Pierwszy z nich za zasadę podziału przyjmuje sfery rzeczywistości, drugi natomiast

polega na wyodrębnieniu dziedzin wychowania według podstawowych rodzajów dyspozycji

osobowościowych, które są przez to wychowanie kształtowane. Każda z tych klasyfikacji ma

swoje uzasadnienie. Pierwsza odwołuje się do tego, że przecież wychowanie polega na

przygotowaniu człowieka do życia w obrębie pewnych sfer rzeczywistości, dokonującym się

przez wprowadzanie wychowanka w różne dziedziny życia. Na tej zasadzie możemy wyróżnić

takie dziedziny wychowania, jak:

wychowanie przez życie społeczne, wychowanie przez naukę, wychowanie przez sztukę,

wychowanie przez pracę, wychowanie przez sport itd.

Jak widzimy, dziedziny te można mnożyć przez wyodrębnienie coraz węższych wycinków życia,

do których odnosimy określone procesy wychowawcze.

Drugi rodzaj klasyfikacji wychowania polega na wyłonieniu dziedzin wychowania

według tego, co ono w człowieku kształtuje. Uzasadnienie takiego podziału ma charakter

zarówno teoretyczny, jak też praktyczny. Oba zaś te aspekty spotykają się w podstawowej tezie,

głoszącej, że kształtowanie poszczególnych rodzajów dyspozycji osobowościowych wymaga

odpowiednich do każdego z nich zabiegów wychowawczych. Inaczej np. kształtuję się sferze

3

intelektu człowieka, a inaczej jego uczucia lub sprawność fizyczną. Co więcej do ukształtowania

danego rodzaju dyspozycji konieczne jest odpowiednie organizowanie działalności

wychowawczej. Łatwo można wyodrębnić również coraz węższych dziedzin wychowania przez

ograniczenie sfer osobowości, do których się odnosi. Na tej zasadzie można wyłonić takie

dziedziny wychowania, jak: wychowanie moralne, wychowanie społeczne, wychowanie ideowe,

estetyczne itd.

Możemy wyróżnić wady i zalety podziałów wychowania. Ocena zalet jest zależna od tego, do

jakich celów ma być zastosowana klasyfikacja. Co zaś tyczy się wad , są one w znacznej mierze

wspólne. Sprowadzają się do tego, że usiłuje się dzielić to, co stanowi integralną całość. Całością

jest, bowiem zarówno osobowość ludzka, jak też życie społeczne, które ją kształtuje. Toteż

każdą z tych klasyfikacji należy traktować jako coś umownego.

Do podstawowych składników wychowania zalicza się: wychowanie moralne,

wychowanie umysłowe, wychowanie patriotyczne, wychowanie seksualne, wychowanie

społeczne, wychowanie estetyczne.

2.Wychowanie moralne

„Kształcić tylko umysł człowieka,

nie udzielając mu nauk moralnych,

to stwarzać zagrożenie społeczne.

Theodore Roosevelt

Jak dotąd wychowanie moralne nie zostało jednoznacznie zdefiniowane. Najogólniej

wychowanie moralne to ogół świadomych oddziaływań wychowawczych i działań własnych

wychowanka, których celem jest ukształtowanie dyspozycji psychicznych warunkujących

zachowanie moralne jednostki jako członka zbiorowości ludzkiej.

W takim rozumianym wychowaniu moralnym słusznie podkreśla się równorzędne niemal

znaczenie poczynań pochodzących z zewnątrz, tj. podejmowanych przez rodziców,

wychowawców czy nauczycieli i tych pochodzących od, wewnątrz czyli osobistej pracy

wychowanków nad sobą. Nie bez podstawy eksponuje się tam cel, jakim jest kształtowanie cech

osobowościowych wychowanka, sprzyjających prawidłowemu jego rozwojowi moralnemu. Cel

taki osiąga się dzięki przekazywaniu dzieciom wiedzy o moralności w tym zwłaszcza rozwijaniu

u nich umiejętności odróżniania tego, co dobre i godziwe, od tego, co złe niegodziwe. Tak, więc

w wychowaniu moralnym zabiega się o zapoznanie dzieci z normami i wartościami moralnymi.

4

Wychowanie moralne ma też w dużej mierze przyczynić się do rozwijania wrażliwości

moralnej, czyli swoistej dyspozycji człowieka przejawiającej się w wyczuleniu na

niesprawiedliwość i krzywdę, niesieniu pomocy słabszym i potrzebującym .Ma również służyć

wdrażaniu do konkretnego postępowania moralnego.

Celem wychowania moralnego jest, bowiem rozwój moralny w zarówno w sferze poznawczej

(związanej z umiejętnością odróżnienia dobra od zła) i sferze behawioralnej, (czyli pod

względem przejawiania autentycznych zachowań i postaw moralnych).

W wychowaniu moralnym zabiega się o zapoznanie dzieci i młodzieży z sądami i

ocenami moralnego postępowania ludzi oraz normami określającymi ludzkie powinności, czyli

sądami ocenami i normami, jak i wartościami moralnymi. Ponadto wychowując moralnie,

staramy się występować w obronie uznawanej powszechnie moralności, czyli obowiązujących

norm i wartości moralnych, w tym zwłaszcza wartości uniwersalnych i ponadczasowych, a także

pewnych wzorców i ideałów moralnych. Nade wszystko zaś umożliwiamy wychowankom

uwewnętrznianie określonych sądów i ocen tj. przyjęcie ich za własne i kierowanie się nimi w

swym codziennym postępowaniu. Pozwalamy, bowiem na dobrowolny wybór norm czy wartości

i podejmowanie samodzielnych decyzji co do rzeczywistego, a nie jedynie deklaratywnego ich

wprowadzania w życie.

2.1.Postawy moralne

Wychowanie moralne, którego głównym celem jest rozwój moralny, odgrywa znaczną

rolę w życiu dzieci i młodzieży, bowiem kształtuje w nich uczciwość,

prawdomówność,

rzetelność, odpowiedzialność

.

Pilne zapotrzebowanie na wychowanie moralne istnieje

szczególnie w dobie postępu naukowo-technicznego. W miarę bowiem osiągania coraz lepszych

wyników w nauce i technice pojawiają się przeróżne problemy natury moralnej. Czekają one na

rozwiązanie nie tylko w skali globalnej, lecz także jednostkowej. Są to problemy związane m.in.

z narastającym bezrobociem a co za tym idzie ludźmi cierpiącymi na nędze i głód.

Oceny moralnej wymagają również problemy, jakie stwarza kara śmierci, eutanazja czy

tzw. inżynieria genetyczna. Są to problemy, obok których nie można przejść obojętnie w

wychowaniu moralnym. Ze szczególną ostrożnością potrzeba wychowania moralnego jawi się w

warunkach demokracji. W warunkach tych jednostka pozbawiona umiejętności odróżnienia

dobra od zła może łatwo poczuć się zagrożona i nie pewna a tym samym niezdolna do

zrealizowania się w pełni. Zagubienie, brak poczucia sensu istnienia jest przyczyną wielu

zachowań obronnych, a niekiedy do nadużywania alkoholu, oddawania się narkotykom.

Zapobieganiu tego ma pomóc wychowanie moralne mobilizujące wychowanków do

postępowania moralnego w sposób bardziej refleksyjny (świadomy)i odpowiedzialny. Warto,

5

przeto pamiętać, że świat bez moralności nie miałby większych szans na przetrwanie i nie byłby

chyba tego godzien. Toteż wychowanie moralne staje się dziś potrzebą, której niezaspokojenie

grozi dalszym spadkiem zachowań i postaw moralnych ludzi.

Wszelkie wychowanie kojarzy się ze świadomym i celowym oddziaływaniem także na

zachowania i postawy zgodne z obowiązującymi normami i wartościami moralnymi. Dlatego

niektórzy wolą mówić – zamiast o wychowaniu moralnym – raczej o wychowaniu do wartości,

kształceniu charakteru, wychowaniu do moralności lub wychowaniu etycznym. Z nazw tych

korzysta się niejednokrotnie zamiennie, pomimo różnego ich zabarwienia znaczeniowego.

Wychowanie do wartości kojarzy się głownie z zapoznaniem wychowanków z

określonymi wartościami i troską o urzeczywistnienie w życiu codziennym, wychowanie etyczne

z przekazywaniem wiedzy za zakresu etyki i budzeniem refleksji nad postępowaniem moralnym;

wychowanie moralne zaś ze wzmożonym wywieraniem wpływu na zachowania i postawy

zgodnie z uznawaną powszechnie moralnością. Żadne z przytoczonych tu pojęć, odnoszących się

do tego rodzaju wychowania, nie oddaje w gruncie rzeczy jego pełnego sensu. Pojęcie

wychowania moralnego wydaje się nierozerwalnym ogniwem łączącym wszystkie pozostałe

nazwy wychowania. W tym sensie stanowi ono niejako nadrzędne pojęcie wychowania,

przypominające o obowiązku oddziaływań na sferę moralną dzieci i młodzieży w każdej prawie

dziedzinie działalności wychowawczej. Tak, więc można powiedzieć, że, „wychowanie moralne,

to działanie obejmujące ukształtowanie w osobowości człowieka postaw ideowych, społecznych,

interpersonalnych tak, aby tworzyły one integralną całość.” (H. Muszyński, „Zarys teorii

wychowania”, Warszawa 1977,s.198).

Przy zrozumieniu, czym naprawdę jest wychowanie moralne potrzebna jest znajomość rozwoju

moralnego człowieka .

”Rozwój moralny, bowiem jest to proces stopniowych zmian zachodzących we wrażliwości

moralnej dziecka: w jego stosunku do dobra i zła, do własnych czynów i uch skutków oraz do

spraw innych ludzi”( W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1981,s.342).

Rozwój moralny przejawia się w coraz bardziej pogłębionym rozumieniu różnego

rodzaju wskazań moralnych i w postępowaniu zgodnym z owymi wskazaniami. Pojmowany w

ten sposób rozwój moralny wskazuje raczej na postęp niż regres w zachowaniu zgodnym z

moralnością. W wyniku rozwoju moralnego jednostka mu poddana coraz lepiej zaczyna

dostrzegać różnicę między tym, co dobre, szlachetne, czy godziwe a tym, co złe, nikczemne i

niegodne szacunku. Dobrem staje się dla niej przede wszystkim to, co służy pomyślności innych

ludzi. Rozwój moralny dzieci i młodzieży zależy nie tylko od przejawianych przez nich coraz

bardziej dojrzałych struktur, lecz także od innych jego uwarunkowań. Wśród nich należy

wymienić wychowanie.

6

Wychowanie jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju moralnego. Bez oddziaływań

wychowawczych jednostka –poddana wyłącznie samoczynnemu rozwojowi moralnemu- osiąga

niekiedy wysoki poziom dojrzałości moralnej, lecz zazwyczaj tylko w jakiejś jednej i mało

znaczącej swerze życia. Ale z pewnością nie każde wychowanie moralne przynosi spodziewane

skutki.

Wielostronnemu rozwojowi moralnemu sprzyja w szczególności wychowanie moralne, które

ułatwia przyswajanie dzieciom uniwersalnych norm moralnych. Uczy ich tym samym

odróżnienia tego, co dobre i godne szacunku od tego, co złe i zasługuje na pogardę. Wielce

użyteczne dla rozwoju moralnego jest też wychowanie nastawione na kształtowanie u dzieci

sumienia łącznie z poczuciem winy i wstydu.

2.2.Cele i zadania wychowania moralnego

•

wzbudzanie pożądanych postaw i zachowań

•

kształtowanie poglądów dotyczących określonych spraw moralnych

•

wzbudzanie uczuć moralnych, np. poprzez mechanizm identyfikacji, oddziaływanie na

jednostkę, wyzwalanie w jednostce spontanicznych uczuć

•

wzbudzanie przekonań moralnych, np. dzięki sugestywnym oddziaływaniom

indywidualnym lub poprzez odpowiednie zorganizowanie działań zespołu

•

wychowanie sumienia

•

wychowanie do pracy nad sobą, umiejętności krytycznej samooceny ,pracy nad

przemianą własnego charakteru, wyzwalania się z egoizmu,

•

wychowanie do szacunku dla drugiego człowieka i świata

3.Wychowanie estetyczne

„ Nie tylko wychowanie ma służyć sztuce,

ale to właśnie sztuka ma służyć wychowaniu”

B. Suchodolski

Wychowanie estetyczne to jeden ze składników wychowania i wielostronnego

kształcenia, rozumiany jako ogół świadomych oddziaływań i działań własnych wychowanka, w

których wartości estetyczne i artystyczne wykorzystuje się do pogłębiania życia uczuciowego,

rozwoju aktywności twórczej i samoekspresji wychowanka oraz do umożliwiania mu kontaktu z

7

różnymi dziedzinami sztuki: niektórzy teoretycy wychowanie estetyczne utożsamiają z

wychowaniem przez sztukę.

Ma na celu bowiem przygotowanie człowieka do odbioru wartości

piękna.

Wychowanie estetyczne odnosi się, bowiem nie tylko do relacji zachodzących między

jednostką a innymi ludźmi, lecz także i przede wszystkim do sfery osobistych przeżyć

wewnętrznych jednostki. Wychowanie to służy do harmonijnego współżycia z innymi oraz do

wynoszenia osobistego szczęścia z życia.

W potocznym rozumieniu wychowanie estetyczne to tyle, co kształcenie estetycznej

wrażliwości, estetycznej kultury w sensie postawy, stosunku człowieka do sztuki czy do tego,

„co estetyczne”, kojarzy się ono, więc wychowaniem do sztuki. Sztuka, jak żaden może inny

środek wychowawczy, towarzyszy człowiekowi przez całe życie , stając się źródłem wciąż

nowych doznań, wciąż odnawianej wiedzy o świecie i o sobie samym, potwierdzeniem własnej

osobowości w aktach twórczych.

Możemy wyróżnić wiele zadań i funkcji wychowania estetycznego, czyli wychowania

przez sztukę. Sztuka, bowiem uwrażliwia człowieka na piękno świata, czyniąc w ten sposób

świat dla człowieka ciekawszym, piękniejszym i bogatszym. Dzięki sztuce duchowe życie

jednostki wzbogaca się przeżycia i doznania, nabiera pełni i głębi. W ten sposób sztuka staje się

czynnikiem, dzięki któremu świat może być dla człowieka źródłem jego osobistego szczęścia.

Dzięki sztuce dokonuje się doniosły proces wrastania człowieka w kulturę oraz czynnego w niej

uczestnictwa. Jest więc sztuka czynnikiem ułatwiającym integrację jednostki ze społeczeństwem,

kształtowania się u niej poczucia wspólnoty.

Sztuka spełnia również funkcje w zaspokojeniu indywidualnych potrzeb ,spośród których

potrzeba doznania przeżyć, potrzeba atrakcyjnego spędzania czasu wolnego ,potrzeba twórczości

znajdują się na czołowym miejscu .Z taj właśnie racji możemy mówić o wyzwalającym energię

lub redukującym napięcia funkcjach sztuki w życiu psychicznym człowieka.

Sztuka jest także doniosłym czynnikiem umożliwiającym porozumiewanie się ludzi ze sobą w

płaszczyźnie uczuciowej, a więc zbliżającym ludzi do siebie wzajemni.

3.1.Zadania wychowania estetycznego

Uwagi dotyczące funkcji sztuki rzutują także na pojmowanie zadań, jakie ma do

spełnienia wychowanie estetyczne. Zadania owe można podzielić na dwie grupy:

8

¾ Pierwsze stanowią te, przy których spełnieniu sztuka traktowana jest jako wartość sama

dla siebie, tzn. rozpatrywana bywa wyłącznie z estetycznego punktu widzenia.

¾ Druga grupę natomiast stanowią szerzej pojmowane zadania wychowania estetycznego,

przy których spełnieniu sztuka jest traktowana wyłącznie w sposób instrumentalny, jako

narzędzie przekazywania treści rozpatrywanych w kategoriach pozaestetycznych.

Należy podkreślać ,że nie mogą one ograniczać się wyłącznie do przyswojenia wychowankom

pewnej sumy wiedzy i umiejętności w zakresie recepcji sztuki, jak i w zakresie twórczości

artystycznej. Wychowanie estetyczne doprowadza do rozumienia sztuki , a wiec do pełnego

uczestnictwa za pośrednictwem dzieł sztuki z ludzkimi ideałami i dążeniami w tych dziełach

wyrażanymi. Uczestnictwo to z kolei rozwija w jednostce potrzeby oraz nawyków i umiejętności

artystycznego wyrażania własnych stanów psychicznych, a więc twórczej ekspresji za pomocą

języka sztuki.

Doniosłe zadania stoją także przed wychowaniem estetycznym , jeśli chodzi o

wprowadzenie jednostki w określony świat wartości przez pozaestetyczne treści, jakich

nosicielem jest sztuka. Tak więc sztuka nie może być w wychowaniu estetycznym jedynie

traktowana wyłącznie jako źródło artystycznych doznań, lecz powinna przekazywać

wychowankom zaangażowanie ideowe, postawy moralne i światopoglądowe.

Charakterystyczną właściwością wychowania estetycznego jest to że odnosi się ono głównie do

kształtowania i rozwijania sfery emocjonalnej w osobowości jednostki, posiada oczyszczające

działanie wzruszeń estetycznych ,pogłębia kulturę współżycia przez kształtowanie różnorodnych

a bezinteresownych więzi społecznych zarówno na terenie fikcji jak i na gruncie stosunków

między żywymi ludźmi, pogłębia plastyczność umysłu i wrażliwości uczuciowej, kształtuje

postawy twórczej względem świata .

Wychowanie estetyczne jest czymś innym niż tradycyjne wychowanie. Przez

wychowanie estetyczne można trafić do bardzo wielu sfer ludzkiej działalności i przeżyć.

Wskazuje na społeczne znaczenie sztuki i na jej rolę w indywidualnym procesie samopoznania.

Tak więc , proces wychowania estetycznego jest zorganizowanym sposobem umożliwiania

wychowankowi systematycznego kontaktu ze sztuką.

3.2.Cele wychowania estetycznego

* Kształtowanie wrażliwości estetycznej

* Wprowadzenie w dziedzictwo kultury

* Odkrywanie piękna przyrody i świata, ukazywanie piękna sztuki, muzyki, architektury

9

* Wyzwalanie i kształtowanie zdolności twórczych

* Kształtowanie wyobraźni

* Wychowanie do zachowań estetycznych, umiejętności estetycznej, organizacji przestrzeni,

środowiska, troski o piękno najbliższego, otoczenia, domu, szkoły, miejsca pracy, własnego

wyglądu, stroju

3.3.Formy wychowania estetycznego

Wśród form wychowania estetycznego wymieniamy:

¾ plastykę,

¾ muzykę,

¾ literaturę,

¾ film,

¾ teatr

4.Wychowanie umysłowe

„Nie wystarczy tylko posiadać dobry umysł.

Najważniejsze jest, by go dobrze używać.”

Rene Descartes

Wychowanie umysłowe (wychowanie intelektualne) to kształtowanie pozytywnej

motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i

zaszczepianie potrzeby rozwijania własnego umysłu wychowanków.

Zgodnie z założeniem wielostronnej edukacji wychowanie umysłowe opiera się na

oddziaływaniu na stronę poznawczą , emocjonalną i na aktywność praktyczną . Oddziaływanie

na stronę poznawczą polega nie tylko na stwarzaniu warunków nabywania przez wychowanka

wiedzy gotowej oraz samodzielnego dochodzenia do wiedzy, lecz przede wszystkim na

kształtowaniu stosunku do wiedzy jako jedynej z najcenniejszych wartości, na kształtowaniu

przekonań naukowych i naukowego poglądu na świat.

Rozwijanie strony emocjonalnej sprowadza się do stwarzania wychowankowi częstych

okazji do przeżywania wartości intelektualnych i doskonalenia własnych czynności

umysłowych. W wysokim stopniu rozwijaniu motywacji i postaw wobec nauki sprzyja również

10

działalność praktyczna wychowanka, w toku której wykorzystuje on wiedzę naukową: w swoich

pracach praktycznych, gdzie wiedzę tę nagromadza się lub stosuje, w dyskusjach

organizowanych w klubie i kole zainteresowań ,w kontaktach z instytucjami naukowymi lub

poszczególnymi przedstawicielami naukowymi.

Wychowanie umysłowe realizuje się w szkole, uczelni wyższej czy innych ogniwach

systemu oświaty przez nauczanie i uczenie się różnych przedmiotów, pracę pozalekcyjną i

zajęcia twórcze w kołach zainteresowań, kołach naukowych, jak również przez kształcenie

równoległe, kształcenie ciągłe i samokształcenie. Wychowanie umysłowe najbliżej graniczy z

kształceniem. Jest kształtowaniem tych dyspozycji kierunkowych, które wyznaczają sposób

posługiwania się przez jednostkę własnym umysłem i wykorzystywania swych możliwości

intelektualnych.

Wychowanie to jest kształtowaniem i rozwijaniem w osobowości wychowanka tych dyspozycji

uczuciowych, które sprzyjają aktywności umysłowej, pobudzająco intelektualnego rozwoju oraz

do racjonalnej systematyzacji własnego życia psychicznego, a w konsekwencji prowadzą do

wykształcenia się naukowego światopoglądu. Zrozumiałe jest, że procesy wychowania

umysłowego muszą polegać zawsze na wdrażaniu wychowanka do poznawczej i umysłowej

aktywności, przy czym niezbędne jest, aby aktywność ta obejmowała podstawowe dziedziny

wiedzy o świecie.

Wychowanie intelektualne musi, więc polegać na organizowaniu uczniom swoistego treningu w

zakresie samodzielnego, krytycznego dochodzenia do prawdy, odróżniania jej od fałszu, a także

przeżywania odpowiednich stanów uczuciowych w odniesieniu do wszelkich sytuacji, w których

w grę wchodzi walka o prawdę. W tak rozumianym procesie tego wychowania szczególnie

zastosowanie będą miały wszelkie formy kształcenia, które aktywizują myślenie ucznia i

skłaniają go do samodzielnego myślenia oraz poszukiwań. Tak, więc za szczególnie cenne w

wychowaniu umysłowym należałoby uznać formy pracy, które angażują jednostkę do

samodzielnej aktywności poznawczej, do stawiania i rozwiązywania różnego rodzaju

problemów.

4.1.Kształtowane postawy i umiejętności

Wychowanie to wyposaża podstawy wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie i kulturze oraz

umiejętności stosowania jej w działaniu umysłowym i praktycznym; rozwijanie zdolności,

zainteresowań dziecka, rozwijanie intelektualnych czynności tj. myślenie, uwaga umiejętność

analizy i syntezy, wnioski i uogólnienia.

11

Obok czystej aktywności poznawczej, niemałe znaczenie w wychowaniu intelektualnym

mają także te formy, w których uczniowie wdrażani są do wykorzystywania wyników swojej

aktywności poznawczej w dalszym ich zachowaniu; mamy tutaj na myśli występowanie uczniów

w różnych rolach społecznych, w których mogą oni samodzielnie wygłaszać swoje poglądy i

przekonania, bronić ich, rozwijać oraz uzasadniać.

 

4.2.Cele wychowania umysłowego

1.Rozwój sfery intelektualnej człowieka.

W tym znaczeniu wychowanie umysłowe ma prowadzić do tego, że człowiek będzie potrafił:

kierować własną aktywnością praktyczną i poznawczą, koordynować tę działalnością. W tym

sensie elementami wychowania umysłowego są: ogólne podstawy wiedzy o przyrodzie,

społeczeństwie i kulturze, ogólne przygotowanie do działalności praktycznej, ogólny rozwój

zdolności umysłowych i zainteresowań.

2.Kształtowanie zdolności poznawczych,

3.Rozwój motywacji do dążenia i poszukiwania informacji,

4.Pogłębianie wrażliwości intelektualnej,

5.Kształtowanie kultury umysłowej.

4.3.Zadania wychowania umysłowego

a) Pobudzanie aktywności poznawczej i przekonania o życiowej użyteczności edukacji, na

każdym etapie życia.

b) Kształtowanie umiejętności poszukiwania i przyswajania informacji.

c) Usprawnianie umiejętności spostrzegania i kojarzenia (zmysły, obserwacja, pamięć,

koncentracja, myślenie).

d) Rozwijanie i utrwalanie zainteresowań, kształtowanie potrzeb oraz nawyków

intelektualnych z uwzględnieniem indywidualnych uzdolnień

Człowiek przychodzi na świat obdarzony pewnymi zadatkami umysłowymi. Środowisko

społeczne, w którym jednostka wyrasta, może te zadatki dalej rozwijać i poszerzać przez jej

kształtowanie. Może ponadto ukształtować w osobowości człowieka takie dyspozycje, które

12

sprzyjać będą maksymalnemu wykorzystaniu przez niego własnych intelektualnych możliwości

oraz dążeniu do ich dalszego rozwoju to jest sprawą wychowania umysłowego.

Ważne jest aby kształtować zdolność logicznego myślenia.

5.Wychowanie patriotyczne

„Prawdziwym patriotą jest ten,

który nie ze wszystkiego jest zadowolony w swej ojczyźnie

to człowiek, który pragnie i walczy o to,

by w niej było lepiej.”

Charles Dickens

Wychowanie patriotyczne w naszym kraju i w polskiej szkole ma bogate tradycje.

Przemiany polityczne, społeczne ekonomiczne, kulturowe, którym podlegał nasz naród, warunki,

w których egzystował, kształtowały także charakter polskiego patriotyzmu.

Wg Wincentego Okonia wychowanie patriotyczne to:

„Wychowanie mające na celu jak najlepsze przygotowanie wychowanków do służby własnemu

narodowi i krajowi; polega na kształtowaniu przywiązania do kraju ojczystego, jego przeszłości i

teraźniejszości , na kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za jego wielostronny rozwój i

miejsce wśród innych krajów, na uświadamianiu wychowankom ich obowiązków wobec

własnego kraju. Wychowanie patriotyczne realizowane przez szkołę i inne instytucje społeczne

stanowi fundament wychowania obronnego, obywatelskiego i internacjonalistycznego.”(W.

Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984,str.350).

Wychowanie ku wartościom narodowo-patriotycznym jest szczególne dla

wychowanków w urzeczywistnianiu własnej i właściwej hierarchii wartości. Zasadniczym

13

zadaniem staje się wyjaśnienie podstawowych pojęć oraz ukazanie jego teoretycznych podstaw.

Mówiąc o wartościach, w tym wartościach narodowo-patriotycznych, ważną sprawą staje się

ukazanie ich roli w integralnym rozwoju człowieka. W procesie wychowania istotnego

znaczenia nabiera określenie celów i zadań wychowawczych. W wychowaniu patriotycznym

chodzi o rozwijanie potrzeby, umiejętności i zdolności wychowania samego siebie i drugich do

budowania nowej i lepszej rzeczywistości, w której pełnia i głębia człowieczeństwa znajdzie swe

należne miejsce, stając się celem i powinnością.

Rezultatem wychowania patriotycznego będzie pełna realizacja własnej osoby, którego

wskaźnikami będzie służba drugiemu człowiekowi, wspólnotom; hierarchii wartości w życiu

indywidualnym i społecznym.

5.1.Zadania wychowania patriotycznego

Wychowanie obejmuje zespół zadań pedagogicznych takich jak:

¾ edukację historyczną , obywatelska, kulturową,

¾ wychowanie do wartościowania wartości narodowo-patriotycznych,

¾ animacje społeczna do urzeczywistnienia wartości narodowo-patriotycznych,

¾ rozwijanie i doskonalenie w wychowankach rozumienie istoty wartości narodowo-

patriotycznych,

¾ kształtowanie umiejętności kształtowania tej kategorii,

¾ kształtowanie pozytywnej postawy wobec wartości narodowo-patriotycznych,

¾ kształtowanie postawu umiejętności ich wolnego wyboru,

¾ rozwijanie potrzeby ich urzeczywistniania.

Poszanowanie narodu, identyfikacja z jego kulturą narodową pozwala człowiekowi włączać się

w tę wielką wspólnotę i żyć jej zdarzeniami, zjawiskami, problemami, poszukując twórczych

rozwiązań.

Poczucie własnej przeszłości, uczestnictwa w niej stwarza po prostu historyczny

fundament indywidualnej egzystencji, daje rozległe, bardzo głęboko sięgające pole wartości

kultury, do których można się odwołać i które mogą wzbogacać świat wyobraźni o postawie

godnej uznania.

5.2.Cele wychowania patriotycznego

Cele wychowania patriotycznego będą się koncentrowały na:

™ wewnętrznej potrzebie poznania istoty wartości narodu, ojczyzny, patriotyzmu, państwa,

pokoju,

14

™ uwiadamiania i zrozumienia roli wartości narodowo-patriotycznych w życiu człowieka,

™ akceptacji tych wartości, włócznia wartości narodowo-patriotycznych we własną

hierarchię wartości, wyznaczając im znaczące miejsce,

™ nabywania cech osobowościowych decydujących o charakterze narodowym,

™ kształtowania postaw wartościujących,

™ kształtowania postaw aktywnych, twórczych wobec wartości narodowo-patriotycznych,

™ kształtowania własnej świadomości; wrażliwości moralnej oraz wspomaganie w dążeniu

do samodzielności osądów i działań moralnych,

™ rozwijaniu umiejętności rozpoznawania

wartości moralnych, ich hierarchizacji oraz

dokonywania wyborów i moralnej oceny zachowań,

™ pomocy w poszukiwaniu oraz wyborze wzorów osobowych autorytetów,

™ wspieraniu w poszukiwaniu i dążeniu do celów życiowych oraz wartości ważnych dla

odnalezienia własnego miejsca w świecie,

™ zapoznawaniu z prawami, obowiązkami oraz zasadami i regułami postępowania, w celu

przeciwdziałania niedostosowaniu społecznemu.

Istotnym celem wychowania patriotycznego jest pomoc w zrozumieniu i respektowaniu

prawa narodu do wolności: narodowej, moralnej, społecznej, kulturowej, i ekonomicznej.

5.3.Postawa patriotyczna

Dążąc do kształtowania postawy patriotycznej należy zdać sobie sprawę z faktu, iż jest to proces

długofalowy, odpowiednio motywowany i wymaga dobrego przygotowania ze strony

nauczyciela. Pamiętać też trzeba, że postawa patriotyczna nie może polegać na deklaratywnym

czy słownym okazaniu uczuć do kraju, ale musi objawiać się aktywnym działaniem

prowadzącym do rozumienia i realizacji zadań oraz rozwijania określonych cech osobowości.

Kształtowaniu postawy patriotycznej służyć będą odpowiednio organizowane sytuacje

wychowawcze, powtarzające się, sprzyjające osiąganiu przez młodzież dojrzałości moralnej,

intelektualnej i społecznej. Proces ten przebiega pod wpływem kontaktów jednostki ze

środowiskiem zewnętrznym, w których zdobywa ona wiadomości, kształtuje nawyki i rozwija

zainteresowania. Zależny jest również od samej jednostki, która dokonuje selekcji treści i dąży

do wprowadzenia określonych zmian w otaczającej ją rzeczywistości, łączy się też z postawą

moralną jednostki. Kształtowanie postawy patriotycznej może odbywać się więc dzięki

świadomym i celowym działaniom, a także w sposób żywiołowy pod wpływem osobistych

doznań i potrzeb. Znaczną rolę przypisać należy wychowaniu w domu rodzinnym. Rodzice

15

przekazują bowiem dzieciom swój własny stosunek do państwa, jego symboli, tradycji

narodowej i kultury. Silne tradycje patriotyczne w rodzinie wpływają na kształtowanie takiej

postawy. One w dalszym życiu jednostki tworzą podstawę do jej rozwoju i działania.

6.Wychowanie seksualne

„ Tylko miłość wie,

jak to robić,

aby dając innym samemu się bogacić”

M. Łobocki

Wg Wincentego Okonia: „Wychowanie seksualne to ogół działań i wpływów

zmierzających do ukształtowania u dzieci i młodzieży postaw szacunku i zrozumienia wobec

przedstawicieli płci odmiennej oraz takich uczuć wzajemnych, jakie są warunkiem wytwarzania

się prawidłowych relacji między dziewczętami i chłopcami.

Do głównych instytucji wychowania seksualnego należy rodzina, tu bowiem dzieci na

przykładzie zachowań ojca i matki kształtują swoje pierwsze, często decydujące wyobrażenia o

miłości między kobietą i mężczyzną”. (W. Okoń; Słownik pedagogiczny; Warszawa,1981,str.

351).

Instytucją taką jest również szkoła, z reguły obecnie koedukacyjna, a więc stwarzająca

odpowiednie warunki do poznania i zrozumienia przedstawicieli innej płci oraz o wytwarzania

odpowiedniej kultury uczuć i prawidłowych stosunków wzajemnych.

Człowiek w swoich zachowaniach seksualnych kieruje się popędem, a bycia matką lub

ojcem uczy się poprzez wychowanie. Przez wychowanie człowiek uczy się również ról

społecznych związanych z płcią. Kobieta przygotowuje się do roli żony, matki, córki, teściowej,

mężczyzna do roli męża, ojca, dziadka, teścia.

6.1.Funkcje wychowania seksualnego

Wychowanie seksualne pełni takie funkcje jak m.in.:

™ udziela i przekazuje dzieciom i młodzieży niezbędne informacje

™ stara się kształtować ich opinie, poglądy i postawy

16

™ uwrażliwia i podnosi poziom świadomości o wartościach moralnych kulturowych,

społecznych, związaną z daną dziedziną życia.

6.2.Cele i zadania wychowania seksualnego

Według amerykańskiej teoretyczni celem wychowania seksualnego jest:

• przekazać wszelkie rzeczowe informacje, jakich jednostka pożąda, we wszystkich

sprawach związanych z płcią i planowaniem rodziny;

• podnieść poziom samowiedzy w zakresie własnej seksualności, tak, aby jednostki mogły

się stać bardziej świadomymi i pewnymi siebie członkami własnej płci;

• podnieść poziom wiedzy o płci przeciwnej
• zapoznać z odmiennymi wzorami zachowania seksualnego
• stworzyć możliwości porozumienia i wspomagać wzajemne zrozumienie między

dorosłymi a młodymi;

• nauczyć doceniania wagi seksu jako integralnej części zdrowego życia;
• umożliwić każdej jednostce działanie na rzecz poprawy jakości własnego życia przez

planowanie rodziny.

W wydanym w roku 1984 Programie wychowania seksualnego zostały sformułowane

następujące cele tegoż wychowania dla kl. I-III:

-uświadomienie dzieci istotnych procesów zachodzących w okresie dorastania

- uświadomienie znaczenia kontaktów rówieśniczych dla rozwoju jednostki

- rozumienie roli rodziny w zaspokajaniu potrzeb jej członków oraz pełnieniu funkcji społecznej

-uświadamianie związków między dojrzewaniem do miłości a dojrzewaniem psychomoralnym

człowieka.

Wychowanie seksualne nie powinno ograniczać się tylko do informacji dotyczących

fizjologii czy psychologii życia płciowego, ale musi ono być ubogacone poznaniem wartości

związanych z tym życiem. Proces wychowania seksualnego ma prowadzić do ukształtowania

dojrzałych relacji międzyludzkich, które są podstawą realizacji człowieczeństwa wedle jego

celowości. Musi być oparte o określony system wartości.

Nie wolno zapominać, że w wychowaniu seksualnym należałoby:

a) ukazać życie ludzkie jako najważniejszą wartość,

b) pogłębiać poczucie odpowiedzialności za własne czyny,

c) rozwijać umiejętność harmonijnego współżycia z osobami płci przeciwnej,

d) zapewnić rodzinie wysokie miejsce w uznawanej hierarchii,

e) ukazać piękno rodzicielstwa oraz przygotować do pełnienia roli matki i ojca,

f) zalecać abstynencje seksualną.

17

6.3.Kształtowana postawa

Dojrzałą postawę seksualną jesteśmy w stanie osiągnąć tylko w wyniku ewolucji

psychoseksualnej.

Jest to proces:

ƒ długoletni (trwa całe życie)

ƒ wieloetapowy

ƒ nacechowany wieloma trudnościami

Istotą wychowania seksualnego jest wychowanie do miłości, a zatem przygotowanie

młodego człowieka do odpowiedzialnego wyboru drogi życiowej oraz uzdolnienie do

zrozumienia i podjęcia podstawowych praw i obowiązków małżeńskich i rodzicielskich.

Celem wychowania seksualnego musi być otwieranie młodych ludzi na etyczną,

społeczną i higieniczną problematykę życia seksualnego, obiektywne ukazywanie im wielości

odpowiedzi udzielanych na te same pytania, oraz uzdalnianie do samodzielnego wysiłku w celu

dorabiania się własnych ocen i norm postępowania.

7.Wychowanie społeczne

„Bez jednostek twórczych,

zdolnych do samodzielnego myślenia i osądu,

rozwój społeczeństw jest równie nie do pomyślenia,

jak rozwój jednostki poza żyzną glebą społeczności.”

Albert Einstein

Wychowanie jest zjawiskiem społecznym, co oznacza, że występuje ono jako składowy

element całokształtu procesów życia społecznego. Procesy te obejmują między innymi dążenie

grupy do przedłużania własnego trwania poprzez przygotowanie dorastających osobników do

pełnienia ról członkowskich. Stanowi społecznie ukształtowaną i sankcjonowaną formę

realizacji tych dążeń, w związku, z czym jest nie tylko zjawiskiem życia zbiorowego, lecz także

działalnością o charakterze społecznym. Jako zjawisko społeczne stanowi teren ścierania się

dążeń oraz interesów różnych grup społecznych, a więc i różnych ideologii, i co za tym idzie –

ma zawsze charakter klasowy.

Wychowanie to polega na wdrążaniu ludzi do zachowań zgodnych z przyjętymi w danym

społeczeństwie normami umożliwiającymi harmonijne współżycie. Człowiek nie mógłby żyć w

18

społeczeństwie, w którym nie obowiązywałyby normy regulujące zachowania ludzi,gdyż byłby

wtedy pewien własnego bezpieczeństwa, własnego mienia i spokoju.

Jest czynnikiem kształtowania i doskonalenia życia społecznego, a tym samym jest niezależne

od społecznych uwarunkowań.

Wychowanie społeczne jest przygotowaniem do sprawnego działania w społeczeństwie.

Wprowadza również wychowanków w świat wartości przyświecających życiu społecznemu oraz

przygotowuje młode pokolenie do działania w zastanej rzeczywistości na rzecz przyszłości

postulowanej. Wychowanie można również rozpatrywać jako przejaw organizacji grupy

społecznej wynikający ze zbiorowej troski o przedłużenie trwania tej grupy i zapewnienie jej

dalszego rozwoju. Zapewnia ciągłość kulturową istnienia grupy. Rola wychowania społecznego

to także kierowanie aktywnością i społecznymi doświadczeniami wychowanka.

Nie można

mówić o wychowaniu społecznym bez kontaktu wychowanka z innymi ludźmi .Należy tu

wykorzystać sytuację rozwojowe dziecka: posiadanie rodzeństwa-bardzo dobrze wpływa na

rozwój społeczny dziecka. Rodzeństwa nie zastąpią koledzy gdyż życie w rodzinie stwarza

specyficzną atmosferę, podział ról konieczność rezygnacji w przypadku, gdy nie ma rodzeństwa

trzeba odwołać się do kolegów. Grupa koleżeńska –pojawia się w życiu każdego człowieka,

choć nie zawsze grupa kolegów jest dobrą formą przygotowania do życia społecznego.

W grupie koleżeńskiej działają tzw. prawa grupy:

9 konformizm-pewne podporządkowanie w grupie

9 unifikacja-nie wyróżnianie się w grupie

9 facilitacja – grupa stanowi ułatwienie w różnych sytuacjach dla członków grupy.

Nie każda grupa rówieśnicza służy dobru uczestnika. Problemem wychowawczym jest

uświadomienie negatywów rządzących grupą, a jednocześnie ukazanie dobra, jakie może być

realizowane przez grupę. Zawiązywanie przyjaźni –służy też uspołecznianiu.

Sympatia jest rodzajem kontaktu, w którym następuje współbrzmienie w odniesieniu do

pewnych wartości np. .uroda, zainteresowania .I to jest bardzo ważny moment w wychowaniu

społecznym. W zasadzie wybór naszego dziecka jest wyrazem tego, do czego je wychowaliśmy.

7.1.Cele i zadania wychowania społecznego

ƒ Wychowanie do poczucia odpowiedzialności za innych, za środowisko, wspólnotę,

szkołę, małą i wielką ojczyznę;

ƒ Wychowanie do postawy szacunku i tolerancji;

ƒ Wychowanie do samorządności;

ƒ Uczenie wspólnej refleksji na temat problemów współczesnego świata;

19

ƒ Uwrażliwienie i zachęcanie do działań na rzecz ubogich, odrzuconych

niepełnosprawnych;

ƒ Zapobieganie patologii społecznej, podejmowanie działań prewencyjnych;

ƒ Kształcenie przyjaźni;

ƒ Wychowanie do życia w rodzinie i społeczeństwie.

7.2.Cechy wychowania jako zjawiska społecznego

o

Wielowymiarowość: różne rodzaje procesów wpływające na osobowość,

wychowanie spontaniczne, wychowanie zorganizowane;

o

Ciągłość: trwa przez całe życie;

o

Klasowość(ukryty wymiar edukacji): przygotowuje do pełnienia funkcji w

różnych klasach społecznych;

o

Interakcyjność: wychowankowie wpływają na wychowawcę i na odwrót,

uczniowie na uczniów, nauczyciele na siebie wzajemnie,

o

Jedność: (rys pokoleniowy),cechy wspólne np. danego pokolenia,

o

Indukcyjność: wpływ życia społecznego na wychowanie.

8.Podsumowanie

W referacie tym, dokonałyśmy przeglądu głównych dziedzin wychowania.

W podejściu do tego zagadnienia przyświecało nam przekonanie, że chcąc lepiej poznać jakąś

całość należy wyodrębnić jej części i określić rolę, jaką one w całości tej spełniają. Toteż

20

położyłyśmy duży nacisk na możliwie dokładnie określenie celów, zadań oraz kształtowanych

postaw każdej dziedziny wychowania.

Punktem wyjścia dokonanej analizy uczyniłyśmy założenie, że wychowanie jest

działalnością celową i zamierzoną, którą można dzielić i klasyfikować w różny sposób.

Na tej zasadzie wyłoniłyśmy takie dziedziny wychowania jak: wychowanie moralne,

wychowanie estetyczne, wychowanie umysłowe, wychowanie patriotyczne, wychowanie

seksualne oraz wychowanie społeczne. Każde z nich jest bardzo ważne w rozwoju człowieka.

Wychowanie moralne, którego celem jest ukształtowanie dyspozycji psychicznych

warunkujących zachowanie moralne jednostki.

Wychowanie estetyczne to oddziaływania, w których wartości estetyczne i artystyczne

wykorzystuje się do pogłębiania życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej wychowanka

oraz umożliwia mu kontakt z różnymi dziedzinami sztuki.

Wychowanie umysłowe kształtuje pozytywne motywacje postaw wobec nauki jako wytworu

umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepienie potrzeby rozwijania własnego

umysłu wychowanków.

Wychowanie patriotyczne natomiast przygotowuje wychowanków do służby własnemu

narodowi i krajowi. Kształci poczucie odpowiedzialności za jego rozwój i bezpieczeństwo.

Wychowanie seksualne kształtuje zaś u dzieci i młodzieży postawę szacunku i zrozumienia

wobec przedstawicieli płci przeciwnej.

Wychowanie społeczne jest przygotowaniem do sprawnego działania w społeczeństwie.

Wprowadza wychowanków w świat wartości przyświecających życiu społecznemu oraz

przygotowuje młode pokolenie do działania w danej rzeczywistości na rzecz przyszłych pokoleń.

Te wszystkie dziedziny wychowania mają na celu wspomóc rozwój wychowanka oraz

ukształtować jego osobowość a także przygotować wychowanka do czynnego i twórczego

życia w społeczeństwie.

9.Bibliografia

Chałas K., Stanisław Kowalczyk, Wychowanie ku wartościom narodowo-patriotycznym,

Jedność, Kielce 2006.

21

Kozakiewicz M.(red.),Wychowanie. Przysposobienie do życia w rodzinie, Państwowy Zakład

Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1987.

Łobocki M., Wychowanie moralne w zarysie, Impuls, Kraków 2002.

Łobocki M., W trosce o wychowanie w szkole, Impuls, Kraków 2007.

Muszyński H., Zarys teorii wychowania ,PWN, Warszawa 1977.

Okoń W., Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1981.

Ks. Janusz Mastalski, Zarys teorii wychowania, PAT, Kraków 2002.

Wesołowska E., Wychowanie patriotyczne w szkole, WSiP, Warszawa 1988.

Wojnar I., Teoria wychowania estetycznego , PWN, Warszawa 1980.

Wojnar I., Nauczyciel i wychowanie estetyczne ,PZWS, Warszawa 1968.

Agnieszka Szarawara

Angelika Wojtanowska

I EWJA