1

Osobowość

Dr Mirosław Łoboda

Co powoduje, że jednostka zachowuje się w

określony sposób ?

• cechy indywidualne (właściwości osobnicze)

• środowisko (sytuacja)

Założenie psychologii

osobowości

Założenie psychologii

społecznej

Różnice indywidualne

Czym różnią się ludzie między sobą ?

budową ciała

postawami

temperamentem

wyznawanymi wartościami

zdolnościami

zainteresowaniami

emocjonalnością

umiejętnościami

inteligencją

wykształceniem

doświadczeniem

wiedzą

odczuwanymi potrzebami

Które z tych cech są wrodzone,

a które mogą być nabyte ?

Osobowość

złożony zbiór właściwości psychicznych

wpływających na charakterystyczne

wzorce zachowań danej jednostki

niezmienne

– w czasie

– w różnych sytuacjach

Osobowość

kształtuje predyspozycje do zachowywania się w
określony sposób w różnych sytuacjach

Dzięki znajomości osobowości można

przewidywać przyszłe zachowania jednostek

Osobowość

• kształtuje się i rozwija stopniowo

• ulega wpływom czynników społecznych

• jest względnie stała

• posiada zdolność do samoregulacji

2

Pytania

• Jaka jest Twoja osobowość ?
• Które z wczesnych doświadczeń wywarły wpływ

na Twój obecny sposób działania i myślenia ?

• Jakie czynniki w Twoim obecnym życiu

wywierają silny wpływ na Twoje przekonania i
zachowania ?

• Co różni Cię od innych ludzi funkcjonujących w

podobnych jak Twoja sytuacjach ?

Teorie osobowości

• Teorie typów

– dzielenie ludzi według odrębnych, rozłącznych

kategorii

• Teorie cech

– szacowanie stopnia w jakim ludzie mogą być opisani

przez różne cechy

Teorie typów osobowości

• Koncepcja Hipokratesa/Galena

– humory + temperament

• Koncepcja Sheldona [1942]

– budowa ciała + temperament

• Koncepcja Sullowaya [1996]

– kolejność urodzin

Typologia Hipokratesa/Galena

• ciało zawiera 4 podstawowe płyny (humory)

• każdy humor wiąże się ze szczególnym

temperamentem – wzorem zachowań i emocji

koncepcja

z V wieku

p.n.e.

Humory-temperamenty

wg Hipokratesa i Galena

Krew

Flegma

Czarna żółć

ś

ółć

Sangwinik: wesoły i aktywny

Flegmatyk: apatyczny i ospały

Melancholik: smutny i zadumany

Choleryk: łatwo wpadający w złość

humory

temperamenty

Towarzyski Sangwinik

• Z natury optymista, ma duże poczucie humoru

• Cechuje go miłość do ludzi, łatwo zdobywa

przyjaciół

• Ma dar barwnego opowiadania

• Jest twórczy

• Ekscytuje się sprawami, w których uczestniczy

3

Sangwinik

• Cechuje go nadmierne gadulstwo

• Często się spóźnia

• Jest zapominalski i chaotyczny

• Z trudnością przychodzi mu mówienie „nie”

• Często bierze na siebie zbyt wiele obowiązków

Chciałby, aby całe życie było zabawą, a świat kręcił się wokół niego.

Spokojny Flegmatyk

• Swoim pokojowym usposobieniem wprowadza

wszędzie spokój i równowagę

• Często niezauważany i niedoceniany, pragnie

dowodów szacunku wzmacniających poczucie
własnej wartości

• Opanowany, bezkonfliktowy,skromny
• Rozważny, stabilny emocjonalnie, uprzejmy
• Dobry słuchacz, zwykle lubiany przez

wszystkich, często występujący w roli mediatora

Flegmatyk’

• Uparty, nie lubi zmian

• Niezdecydowany, odwleka podjęcie decyzji

• Niechętnie się angażuje

• Nie uzewnętrznia swoich uczuć

• Nie pilnuje załatwianych przez siebie spraw

• Zwleka z wykonywaniem powierzonych mu

zadań, ale można na nim polegać

Perfekcyjny Melancholik

• Dokładny, dba o szczegóły

• Zorganizowany, działa według planu

• Obdarzony analitycznym umysłem

• Sprawiedliwy, potrafi zrozumieć innych

• Esteta, mistrz nastroju

• Ceni ciszę, najlepiej pracuje sam

CREDO: Je

ś

li warto co

ś

zrobi

ć

, warto to robi

ć

dobrze

Melancholik‘

• Skłonność do depresji

• Brak spontaniczności

• Skłonność do popadania w skrajności

• Naiwny idealista, wyjątkowy perfekcjonista - w

działaniach potrzebuje więcej czasu

• Źle pracuje pod presją

• Trudno go zadowolić

Władczy Choleryk

• Jest aktywny i zdecydowany
• Szybko rozwiązuje pojawiające się problemy
• Pracuje ciężej niż inni
• Uwielbia wyzwania, doskonale radzi sobie w

trudnych sytuacjach

• Cechuje go silna potrzeba osiągnięcia celu, który

zamierzył

• Często podkreśla własne zasługi
• Oczekuje dowodów uznania za podjęte przez

siebie działania

4

Choleryk’

• Cechuje go arogancja, nerwowość i zbytnia

pewność siebie

• Kontakty z innymi nie są jego mocną stroną
• Jako pracoholik oczekuje od siebie i innych

całkowitego poświęcenia się celom

• Chce dominować, ma skłonności do

manipulowania ludźmi

• Nie potrafi mówić przepraszam i przyznać się do

błędu

Teoria Hipokratesa/Galena

• była uznawana aż do średniowiecza

• współczesne badania jej nie potwierdzają

• wyróżnione w niej typy są do dziś stosowane w

języku potocznym (literaturze, publicystyce)

Nowej interpretacji tej typologii dokonał Eysenck (1973, 1990)

Teoria typów osobowości Sheldona

• budowa ciała + temperament

• 3 kategorie:

– Typ endomorfioczny (gruby, miękki, okrągły)

– Typ mezomorficzny (muskularny, kanciasty, silny)

– Typ ektomorficzny

(chudy, wysoki, kruchy)

Teoria Sheldona: zależności

• Endomorficy

– są zrelaksowani, towarzyscy, lubią jeść

• Mezomorficy

– silni fizycznie, pełni energii, odważni, asertywni

• Ektomorficy

– bystrzy introwertycy o upodobaniach artystycznych,

skłonni bardziej do rozmyślania o życiu niż
korzystania z niego i działania

Teoria typów osobowości Sullowaya

• Według kolejności urodzin:

– dziecko urodzone jako pierwsze w rodzinie (jedynak)

– dziecko urodzone później

• Oparta na koncepcji Darwina:

– organizmy różnicują się w celu odnalezienia niszy, w

której mogłyby przeżyć

Dzieci pierworodne:

• mają gotową niszę

• natychmiast zyskują miłość i uwagę rodziców

• starają się utrzymać pierwotne przywiązanie

przez:

– identyfikację z rodzicami

– podporządkowanie się rodzicom

5

Dzieci urodzone później:

• muszą znaleźć sobie inną niszę, w której nie

będą tak wyraźnie stosować się do przykładu
rodziców

• stają się ”urodzonymi buntownikami”

• celują w dziedziny, w których rodzeństwo nie

utrwaliło jeszcze swojej przewagi

• rozwijają w sobie otwartość na doświadczenie

Badania Sullowaya

Hipoteza:

osoby urodzone jako kolejne dzieci przyjmują
postawę innowacyjności,

osoby urodzone jako dzieci pierworodne –
preferują status quo

Badanie reakcji na przełomowe odkrycia naukowe, zmiany

historyczne i rewolucje kulturalne

Opisywanie osobowości

za pomocą cech

Cechy – trwałe właściwości (atrybuty)
predysponujące ludzi do zachowywania się w
spójny sposób w rożnych sytuacjach

cechy = predyspozycje powodujące określone zachowania

do pełnego opisu jednostki potrzeba wielu cech

Nieśmiałość jako cecha

Sytuacja bodźcowa

Przemawianie

Przyjęcie

Randka

Rozmowa z

Cudzoziemcem

Zwracanie towaru

w sklepie

Cecha

Nieśmiałość

Reakcja

Unikanie-wycofanie

Czerwienienie się

Luki w pamięci

Milczenie

Niezręczne gesty

Unikanie

kontaktu wzrokowego

5-czynnikowy model osobowości

„Big Five”

• analiza słownikowa: 18 000 przymiotników

opisujących różnice indywidualne

• 200 wiązek synonimów – dwubiegunowych

wymiarów cech

• opisywanie ludzi przy pomocy tych wymiarów

• opisy analizowane statystycznie

Opisując siebie i innych przy pomocy cech

ludzie posługują się

pięcioma wymiarami podstawowymi

Model pięcioczynnikowy

• EKSTRAWERSJA

• UGODOWOŚĆ

• SUMIENNOŚĆ

• NEUROTYCZNOŚĆ

• OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE

6

Model

Big-Five

w prognozowaniu

efektywności zawodowej

• sumienność – dobry prognostyk efektywności w

wielu grupach zawodowych

• ekstrawersja – wysoka efektywność w roli

kierownika i handlowca

• otwartość na doświadczenia – prognozuje

zdolność uczenia się

Narzędzie oceny cech „big five”: test NEO-FFI

60 twierdzeń o charakterze samoopisowym, których prawdziwość

w stosunku do własnej osoby badany ocenia na skali 5-stopniowej

Cechy osobowości: autorytaryzm

OSOBOWOŚĆ AUTORYTARNA

– okazuje bezwzględne posłuszeństwo wobec władzy

– jest przekonana o:

• konieczności istnienia hierarchii

• o wyższości jednych ludzi nad innymi

– łatwo osądza innych

– preferuje działanie z pozycji siły

– bezkrytycznie podporządkowuje się autorytetom

– jest przesadnie układna wobec przełożonych

Makiawellizm

OSOBOWOŚĆ MAKIAWELLICZNA

– ma wyraźne poczucie własnej wartości
– przejawia działania nakierowane głównie na realizację

własnego interesu

– jest wyrachowana
– stale próbuje zyskać przewagę nad otoczeniem
– często stosuje zasadę „cel uświęca środki”
– brakuje jej poczucia winy – łatwo oczyszcza się z

negatywnych skutków swego działania

– panuje nad emocjami
– często stosuje fałszywe pochwały dla manipulowania

innymi

UMIEJSCOWIENIE KONTROLI

zewnętrzne

wewnętrzne

Zakłada, że:
• naszym życiem kierują

inni

• inni

(sytuacja,okoliczności)
decydują za nas

• o wszystkim decyduje

przeznaczenie

Zakłada że:

• posiadamy wpływ na

własny los

• sami decydujemy o sobie

• kontrolowanie

przeznaczenia jest
możliwe

Osobowość w organizacji

• ma znaczenie przy doborze do pracy

• powinna być uwzględniana przy projektowaniu

stanowiska pracy

• wpływa na poziom zadowolenia z pracy

• wpływa na efektywność różnych form motywacji

• decyduje o skuteczności sposobów kierowania

• decyduje o charakterze zespołów pracowniczych

Zarzuty pod adresem teorii osobowości

• Ludzie niekoniecznie zachowują się zgodnie z

tymi samymi cechami osobowości w różnych
sytuacjach

• Niektóre cechy mogą się u nich objawiać w

sposób konsekwentny, a inne – tylko w
określonych sytuacjach

7

Osobowość a wykonywany zawód

[teoria J.Hollanda]

•

Zadowolenie z pracy i skłonność do zmiany
zajęcia zależą od zgodności osobowości ze
środowiskiem zawodowym

•

Sześć typów osobowości:

1. Realistyczny
2. Badawczy
3. Społeczny
4. Konwencjonalny
5. Przedsiębiorczy
6. Artystyczny

Realistyczny

preferuje aktywność fizyczną wymagającą
umiejętności, siły i koordynacji

nieśmiały, rzetelny,

wytrwały, zrównoważony,

ugodowy, praktyczny

mechanik, operator maszyn,

robotnik przy taśmie, rolnik

Badawczy

biolog, ekonomista,

matematyk, reporter

analityczny, oryginalny,

dociekliwy, oryginalny,

preferuje zajęcia związane z myśleniem,
organizowaniem, rozumieniem

Społeczny

pracownik socjalny, konsultant, nauczyciel,

doradca zawodowy, psycholog

towarzyski, życzliwy,

uspołeczniony, wyrozumiały

preferuje działalność związaną z pomaganiem
innym i wychowywaniem

Konwencjonalny

księgowy, menadżer w dużej firmie,

Kasjer w banku, archiwista

ugodowy, skuteczny,

praktyczny, pozbawiony wyobraźni,

nieelastyczny

preferuje czynności zgodne z regułami,
uporządkowane i jednoznaczne

Przedsiębiorczy

adwokat, agent ubezpieczeniowy,

rzecznik prasowy, szef małej firmy

pewny siebie, ambitny,

energiczny,władczy,

preferuje działalność werbalną, dającą
możliwość oddziaływania na innych

8

Artystyczny

malarz, muzyk, pisarz, dekorator wnętrz

obdarzony wyobraźnią,

nieuporządkowany, idealistyczny,

emocjonalny, niepraktyczny

preferuje zadania niejednoznaczne i pracę
niesystematyczną, która umożliwia ekspresję
twórczą

Osobowość a zawód: wnioski

• Są różne rodzaje pracy zawodowej

• W środowisku zawodowym zgodnym z typem

osobowości pracownicy:

– są bardziej zadowoleni

– rzadziej rezygnują z pracy

Wnioski z tej teorii wykorzystuje się

w doradztwie zawodowym

Znajomość osobowości:

ważna czy nieważna ?

• ważna, bo pozwala wychwycić różnice

indywidualne między ludźmi i przewidywać ich
zachowania

• nieważna, bo na zachowania ludzi wpływają

również czynniki zewnętrzne (socjalizacja,
edukacja, doświadczenia, czynniki sytuacyjne)