Charakterystyka wybranych

grup drobnoustrojów

chorobotwórczych

mgr Adam Błęka

• CHOROBOTWÓRCZOŚĆ-

patogenność; zdolność drobnoustroju do

wywoływania choroby na drodze zakażenia naturalnego .

Chorobotwórczość drobnoustrojowa uwarunkowana jest cechami

drobnoustroju oraz zakażonego organizmu. Cechy drobnoustroju

decydujące o jego chorobotwórczości to : zjadliwość i toksyczność

ZJADLIWOŚĆ

– jest to suma cech patogennych określonego gatunku

zarazka, obejmująca zarówno zdolność wnikania i rozprzestrzeniania

się w organizmie, jak też toksyczne i enzymatyczne działanie na
tkanki.

TOKSYCZNOŚĆ

- jest to zdolność do wydzielania toksyn- jadów o

patogennym działaniu na organizm gospodarza.

Drobnoustroje przed osiągnięciem odpowiednich dla siebie , docelowych

tkanek człowieka przebywają przez różnie długi czas w środowisku

zewnętrznym. Szczególnie istotna w tym okresie jest zdolność

przeżycia i zachowania zakaźności , którą ułatwiają takie cechy jak:

-

Oporność na wysychanie-

np. laseczki tężca, zgorzeli gazowej,

wąglika, prątki gruźlicy, gronkowce;

-

Oporność na działanie preparatów dezynfekcyjnych

– np. prątki

gruźlicy;

-

Oligotrofizm-skąpożywność-

większość pałeczek niefermentujących.

CHOROBA ZAKAŹNA-

to choroba, w której czynnikiem etiologicznym

są żywe mikroorganizmy ( bakterie, wirusy, grzyby ).

ZARAZKI-

to chorobotwórcze drobnoustroje – patogeny.

ZAKAŻENIE

- infekcja-to proces wniknięcia drobnoustrojów do

organizmu gospodarza i rozmnażania się w nim .

WROTA ZAKAŻENIA-

miejsce wniknięcia chorobotwórczych

drobnoustrojów.

ZAKAŻENIE SZPITALNE-

zakażenie nabyte w szpitalu, jest to

zakażenie , które wystąpiło u pacjenta hospitalizowanego z innego
powodu, a ujawniło się w czasie pobytu w szpitalu lub po jego
opuszczeniu. Czynnik etiologiczny musi być potwierdzony
laboratoryjnie.

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA-

jest to miejsce, w którym drobnoustroje się

znajdują, namnażają się i z którego mogą się wydostawać , aby
zakażać wrażliwe organizmy.

Źródła zakażenia mogą stanowić:

- Osoby chore;
- Nosiciele;- zdrowi i ozdrowieńcy;
-

Zwierzęta- chore i nosiciel;-

-

Zwłoki ludzi i zwierząt przez krótki czas po śmierci.

NOSICIELSTWO-

stan równowagi immunologicznej między

drobnoustrojem

i zakażonym organizmem, polegającej na tym, że drobnoustrój namnaża

się i jest wydalany na zewnątrz ale nie działa patogennie na zakażony

organizm. Taki organizm nie wykazujący objawów chorobowych , ale

wydalający nazywany jest NOSICIELEM.

Nosicieli można podzielić na:
1. Zdrowych- takich , którzy nie chorowali, nie wykazują objawów

klinicznych choroby, ale można od nich wyizolować zarazki ,np. nosiciel

gronkowca złocistego;

2. Ozdrowieńców- takich, którzy chorowali i wydzielają drobnoustroje w

okresie rekonwalescencji, np. po przebyciu duru brzusznego, salmonelloz

z kalem są wydalane pałeczki SALMONELLA;

3. W zależności od długości okresu wydzielania drobnoustrojów

chorobotwórczych , nosicieli można podzielić na stałych i okresowych

.

DROGI PRZENOSZENIA DROBNOUSTROJÓW

CHOROBOTWÓRCZYCH:

 Przez powietrze-

w naturalnym środowisku powietrze nie odgrywa

większej roli w przenoszeniu zarazków i rozwoju zakażenia. Wpływają na to
czynniki bakteriobójcze , jak działanie promieni nadfioletowych ,
promieniowanie słoneczne, wysychanie, nieodpowiednie środowisko cieplne,
rozcieńczanie, opadanie, itp. Inaczej przedstawia się sprawa w
pomieszczeniach zamkniętych , gdzie drobnoustroje chorobotwórcze mogą
znajdować się w większych ilościach. W pomieszczeniach zamkniętych mogą
znajdować się zarazki gruźlicy, błonicy, krztuśca, grypy, odry i innych chorób
wirusowych. Wrotami wejścia i wyjścia jest układ oddechowy. Zarazki są
wydalane na zewnątrz podczas kaszlu, mówienia i kichania. Kropelki mogą
być wdychane bezpośrednio do dróg oddechowych człowieka zdrowego
mogą również opadać na podłogę, ubrania, przedmioty użytkowe, itp.

Tutaj wysychają i przemieniają się w zakaźny pył i kurz. Podczas chodzenia

po pomieszczeniu , sprzątania zarazki unoszą się w powietrzu

i razem z pyłem mogą osiadać na rękach, twarzy, lub są bezpośrednio

wdychane przez drogi oddechowe. Jest to tzw. zakażenie pyłowe

.

OGNIWO I

OGNIWO II

OGNIWO III

górne drogi
oddechowe
chorego lub
nosiciela

-Krople z
zarazkami
unoszące się w
powietrzu
-Kurz
-Bielizna,
zabawki

-Górne drogi
oddechowe
człowieka
podatnego na
zakażenie
-Powierzchnia
błon śluzowych

Wrota wyjścia
zarazka

Wrota wejścia
zarazka

 Przez wodę-

woda na ogół nie jest dobrym środowiskiem dla

życia bakterii i wirusów. Żyją one w wodzie przeciętnie kilka dni,

a w sprzyjających warunkach do kilkudziesięciu , np. pałeczki
duru brzusznego, czerwonki, wirusy choroby Heinego-Medina –
2- 4 dni.

Drogą wodna mogą być również przenoszone wirusy , jaja lub

larwy pasożytów. Mogą one przebywać w wodzie przez dłuższy

czas, nie tracąc swojej żywotności. Wirusy i bakterie giną w
chlorze.



Przez glebę-

gleba uprawna narażona jest na zanieczyszczenia

wydalinami i wydzielinami chorych zwierząt i nosicieli.

Szczególnie narażone są gleby nawożone nawozem naturalnym-

dur brzuszny (pałeczki mogą przebywać w glebie kilka tygodni

), dur rzekomy, czerwonka. Do zakażenia może dojść w wyniku

spożywania nie umytych warzyw typu; marchewka, ogórek, sałata,
rzodkiew.

Częste występuje zakażenie wskutek wypłukania drobnoustrojów

chorobotwórczych z wodą deszczową i przedostawania się ich do

zbiorników wody do picia.

Innym mechanizmem zakażenia jest dostawanie się do gleby

drobnoustrojów chorobotwórczych wraz z kałem zwierząt

trawożernych ( tężec, zgorzel gazowa, wąglik). Mają one

postać zarodnikową , która może przetrwać w glebie nawet
kilka lat- człowiek zwykle zakaża się przez skaleczenie i

zanieczyszczenie ran zakażoną ziemią.

Gleba jest także nośnikiem chorób pasożytniczych – jajeczka

niektórych robaków , np. glista ludzka, włosogłówka

tęgoryjca dwunastnicy zachowują swoją zjadliwość przez

kilka miesięcy.

 Przez żywność-

następuje po zjedzeniu pokarmów, w których

znajdują się drobnoustroje chorobotwórcze. W organizmie

rozmnażają się one na błonach śluzowych przewodu
pokarmowego- głównie jelito.

Do najczęstszych przyczyn powstania zachorowania

zaliczyć można produkty spożywcze takie jak: mleko, mięso ,
jarzyny, owoce, chleb.

 Mleko

może być zakażone:

-

Bezpośrednio od zwierzęcia – gruźlica, brucelloza, ropne zapalenie
wymion;

-

W trakcie transportu;

-

W trakcie obróbki;

-

W trakcie sprzedaży.

Choroby szerzące się za pośrednictwem mleka to: dur, brzuszny, dur rzekomy,

czerwonka bakteryjna.

Istotną rolę odgrywają też przetwory mleczne: lody, śmietanki.
Głowna przyczyną powstawania chorób szerzących się drogą pokarmową są

najczęściej zakażone ręce i złe warunki sanitarno-bytowe i dlatego

nazywane są chorobami BRUDNYCH RĄK.

 Mięso

może ulec zakażeniu jeszcze za życia zwierząt- po dokonaniu uboju

niezbędne są badania. Zakażone mięso powoduje takie choroby jak

brucelozę i wąglik i zatrucia bakteriami z grupy Salmonella. Niektóre

rodzaje mięsa przechowują pasożyty: np. wągry czyli larwy tasiemca

Nieuzbrojonego, który w organizmie człowieka rozwija się w

dorosłą postać tasiemca. W wieprzowinie może bytować

tasiemiec uzbrojony, włosień kręty. Natomiast mięso

przetworzone, w konserwie może wywołać zatrucie

pokarmowe za sprawą laseczki jadu kiełbasianego.

 Zakażenia pokarmowe mogą być spowodowane też przez

gryzonie i owady np: muchy przenoszą na swoich odnóżach,

skrzydłach narządzie gębowym, tułowiu drobnoustroje

chorobotwórcze z wydalin ludzi lub zwierząt.



przez przenosicieli biologicznych-

jest nim żywy organizm.

Przenosiciel biologiczny ( żywiciel przejściowy) pobiera

drobnoustroje chorobotwórcze od chorego człowieka i

przekazuje je człowiekowi zdrowemu ( żywiciel ostateczny).

Drobnoustrój dostając się do organizmu żywiciela

przejściowego przechodzi odpowiednie etapy rozwojowe i

dopiero wtedy może zarażać. W wielu jednostkach

chorobowych przenosiciel biologiczny jest niezbędnym

ogniwem w łańcuchu epidemiologicznym krążenia

drobnoustroju chorobotwórczego w organizmie.

KOMARY

- zimnica, okres wylęgania 8-21 dni- napady gorączki

co 4 dni. Zapłodniona samica jednorazowo składa 150-300 jaj,
w ciągu 1 lata powtarza to 5-6 razy. Cykl rozwojowy trwa 2-3
tyg. Samce żywią się sokami roślin, komarzyce są zoofilne –
żywią się krwią zwierząt i antropofilne- krwią ludzi.

WSZY- odzieżowa, głowowa, łonowa. Antropofilne. Choroby

przenosi przede wszystkim wesz odzieżowa. Przenosi
RIKETSJE , które wywołują dur plamisty i dur powrotny.
Bytuje w szwach odzieży , gdzie samica składa dziennie 2-12
jajeczek. Okres życia wynosi 40-45 dni. Odżywia się krwią
człowieka 2-3 razy dziennie. Wesz ulega zakażeniu riketsjami
po ukłuci i wessaniu krwi człowieka chorego na dur plamisty.
Riketsje dostają się do jelita wszy, gdzie rozmnażają się i
wnikają do komórek nabłonkowych jelita. Następnie komórki
nabłonka ulegają złuszczeniu , dostają się do jelita wszy i wraz

z odchodami w czasie nakłucia ciała przenoszą się do

człowieka.

Samo nakłucie nie powoduje zakażenia, dopiero człowiek rozdrapuje

ranę i wciera odchody wszy do uszkodzonego naskórka.

Wesz głowowa-

koltun; powstawał na skutek ukąszenia wszy w głowę i

następnie drapania tego miejsca brudnymi palcami. Powstawało

ropne zakażenie skory , wydzielina ropna zlepiała włosy. Obcinanie i

palenie wlosów jest jedyną metodą.

Wesz łonowa- nie mają większego znaczenia epidemiologicznego.

Pchły

- składają jaja poza żywicielem , najczęściej w szparach podłóg,

w kurzu . Obecnie pchły nie odgrywają większej roli epidemiologicznej.
Pchły szczurze przenoszą na człowieka zarazki dżumy.

Kleszcze

- żyją ok. 7 lat. Przenoszą np. brucellozę, salmonellozę,

kleszczowe zapalenie mózgu, riketsjozę.

Karaluchy

- czarne i rude- prusaki. Zyją ok. 100-130 dni.

Zanieczyszczają i zarażają produkty żywnościowe. Należy usuwać

resztki pożywienia, szczelnie zamykać produkty żywnościowe.

Można je wytępić w temp. – 10.

• Muchy

- jednorazowo 150 jaj, najczęściej składa je w

nawozach, nieczystościach, zepsutym mięsie. Z jaj wylęgają
się larwy, a następnie w ziemi poczwarki i po ok. 20 dniach
przy temp. 20 °C wychodzą na powierzchnię dorosłe muchy.
Żyją do kilku tygodni, odbywają loty do ok.1,5 km.
Przenoszą pałeczki duru brzusznego , durów rzekomych,
czerwonki, przecinkowca cholery.

CHOROBA ZAKAŻNA-

to choroba, w której czynnikiem

etiologicznym są żywe mikroorganizmy ( bakterie, wirusy,
grzyby )

ZARAZAKI-

chorobotwórcze drobnoustroje.

Zakażenie-

proces wtargnięcia i rozmnażania zarazków do

organizmu gospodarza.

OKRES INKUBACJI-

( okres wylęgania) czas od wniknięcia

zarazka do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych.
Jest on charakterystyczny dla danej jednostki chorobowej.
Krótki okres jest charakterystyczny dla ostrych chorób
infekcyjnych, długi np. wirusowe zapalenie wątroby.

Łańcuch epidemiologiczny-

źródło zakażenia i drogi

przenoszenia się zarazków do wrót zakażeń. W celu jego
przerwania stosowane są zabiegi sanityzacji – mycie i
sprzątanie ; dezynfekcji- odkażanie; dezynsekcji- niszczenie
owadów i deratyzacji- niszczenie gryzoni.

KOLONIZACJA-

jest to zasiedlenie powierzchni skóry i błon

śluzowych organizmu człowieka przez mikroorganizmy. Sam stan
kolonizacji jest bezobjawowy , z reguły nie wpływa negatywnie na
makroustrój, niekiedy jednak może być on pierwszym etapem
infekcji.

PATOGENY-

to drobnoustroje zdolne do wywołania procesu

chorobowego.

SAPROFITY-

to bakterie, wirusy i grzyby niewywołujące zakażeń.

ZAKAŻENIA BEZOBJAWOWE-

jest to infekcja , w której

zakażenie przebiega w sposób niezauważalny i jest wykrywana na
podstawie przeprowadzanych badań laboratoryjnych.

ZAKAŻENIE OSTRE-

charakteryzuje się gwałtownym początkiem

i szybkim przebiegiem, np. świnka, wiatrówka.

ZAKAŻENIE PRZEWLEKŁE-

ma wolny początek i trwa długo,

np. gruźlica.

KOLONIZACJA-

jest to zasiedlenie powierzchni skóry i błon

śluzowych organizmu człowieka przez mikroorganizmy. Sam
stan kolonizacji jest bezobjawowy , z reguły nie wpływa
negatywnie na makroustrój, niekiedy jednak może być on
pierwszym etapem infekcji.

PATOGENY-

to drobnoustroje zdolne do wywołania procesu

chorobowego.

SAPROFITY-

to bakterie, wirusy i grzyby niewywołujące zakażeń.

ZAKAŻENIA BEZOBJAWOWE-

jest to infekcja , w której

zakażenie przebiega w sposób niezauważalny i jest wykrywana na
podstawie przeprowadzanych badań laboratoryjnych.

ZAKAŻENIE OSTRE-

charakteryzuje się gwałtownym początkiem

i szybkim przebiegiem, np. świnka, wiatrówka.

ZAKAŻENIE PRZEWLEKŁE-

ma wolny początek i trwa długo,

np. gruźlica.

• CHOROBY ZAKAŹNE

mogą występować jako :

1. Pojedyncze zachorowania-

przypadki sporadyczne;

2. Masowe- EPIDEMIA-

jest to wyraźny wzrost

zachorowań na dana chorobę w określonym czasie i
na określonym terenie . Liczba przypadków tu nie
jest określona, np. w Polsce 100 przypadków grypy
nie jest uznane za epidemię , ale już 2 zachorowania
na „ ptasia grypę”. Chorzy wraz z ich najbliższym
otoczeniem są określani jako ognisko epidemii.

3. Pandemia-

jest to epidemia obejmująca kilka krajów

lub jednocześnie, np. HIV.

4. Endemia-

okresowe lub stałe występowanie chorób

zakaźnych w danej miejscowości .

Ze względu na mechanizm szerzenia się zakażeń wyróżnia się 2

rodzaje epidemii :

I. Punktowa-

zakażenia pochodzą z jednego , wspólnego źródła

zakażenia, np. epidemie mleczne.

II. Progresywna-

zakażenia pochodzą z różnych źródeł i szerzą się

bezpośrednio z osoby chorej na wrażliwą lub przez
przenosiciela.

Kordon sanitarny – jest tworzony w celu całkowitego

odizolowania populacji ludzi przebywających na obszarach
epidemicznych od ludzi zdrowych . Jest tworzony w
przypadku szczególnie zaraźliwych i niebezpiecznych chorób :
dżuma, cholera, dur plamisty.

Kwarantanna- obowiązkowe odosobnienie i obserwacja przez

czas nie krótszy niż okres wylęgania danej choroby. Objęte są
osoby i zwierzęta powracające z terenów endemicznych lub
epidemiologicznych zachorowań.

Podstawą ochrony makroustroju przed zakażeniem są

nieswoiste i swoiste mechanizmy obronne, które zapewniają
także stan równowagi w relacji z florą fizjologiczną.

Nieswoiste mechanizmy obronne są mało precyzyjne, reagują

jednak natychmiast na obecność patogenów, stąd stanowią
pierwszą linie obrony.

Swoiste mechanizmy obronne , powstając w odpowiedzi na

określone antygeny – substancje obce, działają wybiórczo i
precyzyjnie , ale uzyskiwanie efektów ich aktywacji wymaga
określonego czasu. Jedynie odpowiedź wtórna – na ponowny
kontakt z tym samym antygenem , jest szybka, ze względu na
istnienie pamięci immunologicznej.

ODPORNOŚĆ na zakażenie może być:
1. Wrodzona- dotyczy to odporności nieswoistej;

2. Nabyta- w sposób bierny naturalny;

3. Bierny sztuczny- podanie gotowych przeciwciał;

4. Czynny naturalny – zakażenie;

5. Czynny sztuczny- szczepionki.
ODPORNOŚĆ SWOISTA BIERNA – jest ograniczona czasowo, co

wynika z faktu określonej żywotności otrzymywanych , gotowych
przeciwciał.

- Naturalna – powstaje na wskutek przechodzenia przeciwciał przez

łożysko lub przekazania ich dziecku wraz z mlekiem matki. Obecność
matczynych przeciwciał chroni dziecko przed infekcjami w
pierwszym okresie życia. Odporność uzyskana od matki chroni
dziecko przed wirusami np. odry przez 4-6 miesięcy życia.

- sztuczna- jest efektem podania gotowych przeciwciał i ma za zadanie

ochronę osób wrażliwych na zakażenie, w sytuacji narażenia ich na
infekcję. Dotyczy to osób, u których czas jaki upłynął od podania
szczepionki jest zbyt krótki na wytworzenie własnej odporności.

ODPORNOŚĆ SWOISTA CZYNNA-. Nabywa organizm w

sposób naturalny, np. po przebyciu choroby zakaźnej
bezobjawowo lub o znanym przebiegu klinicznym.
Odporność taka może być dożywotnia ( np. po
przechorowaniu odry) lub długotrwała( po przechorowaniu
duru brzusznego) lub krótkotrwała ( po przechorowaniu
grypy ).

Odporność czynną organizmu można nabyć w sposób

sztuczny, po podaniu szczepionki. Po 2 tygodniach od
szczepienia następuje wytworzenie się swoistej
odporności. Istnieją różne sposoby przygotowania
szczepionek. Mogą one zawierać: zabite bakterie lub
wirusy, unieczynnione bakterie, w niektórych przypadkach
żywe, ale osłabione bakterie lub wirusy.

NIESWOISTE MECHANIZMY OBRONNE

:

miejscowe i

układowe.

MIEJSCOWE

- są związane z anatomiczną budową ,

fizjologiczną aktywnością organizmu, niekorzystnymi
warunkami oraz obecnością niespecyficznych substancji o
właściwościach antybakteryjnych.

1. Skóra i błona śluzowa- mechaniczna bariera dla

drobnoustrojów.

W wyniku obecności kwasu mlekowego i kwasów

tłuszczowych wytwarzanych przez gruczoły potowe i
łojowe, na powierzchni skóry utrzymane jest niskie pH
działające bakteriobójczo i grzybostatycznie. Kolonizacja
skóry florą naturalną ogranicza penetrację i wzrost
bakterii. Efektywność mechanizmów obronnych zależy od
odżywienia i czynności gruczołów dokrewnych i wieku.

2. Nabłonek migawkowy układu oddechowego- aktywnie

usuwa cząstki, które wtargnęły do dróg oddechowych.
Drobnoustroje są zatrzymywane przez śluz i wydalane z
dróg oddechowych w wyniku kaszlu i kichania.

3. Pasaż jelitowy- zapobiega nadmiernemu namnażaniu się

drobnoustrojów na błonie śluzowej jelita.

4. Przepływ moczu- mechanicznie usuwa drobnoustroje

kolonizujące się w okolicy ujścia cewki moczowej drogą
wstępującą.

5. Niskie pH – żołądka i pochwy hamuje wzrost

drobnoustrojów, ponieważ większość preferuje pH
obojętne.

6. Lizozym- obecny głównie w łzach, ślinie, pocie, niszczy

PEPTYDOGLIKAN ( składnik ściany komórkowej
bakterii).

UKŁADOWE-

oparte są na nieswoistej biochemicznej i

komórkowej reakcji na obecność antygenu a ich aktywność jest
często integralną częścią swoistej odpowiedzi immunologicznej.

1. Fagocytoza, pinocytoza- polega na pochłanianiu i degradacji

mikroorganizmów.

2. Naturalne komórki bójcze- NK- to duże limfocyty ziarniste ,

które eliminują komórki zakażone wirusami lub
wewnątrzkomórkowymi bakteriami.

3. Układ dopełniacza- układ złożony z 28 białek.

4. Komórki pomocnicze kontrolujące stan zapalny- są

odpowiedzialne za przyciąganie leukocytów i innych czynników
odporności do miejsca zakażenia.

5. Gorączka – hamuje replikację czynnika zakaźnego.

6. Interferony- chronią zdrowe komórki przed wniknięciem

wirusów.

SWOISTE MECHANIZMY OBRONNE

–

układ

odpornościowy umożliwia rozpoznanie antygenu i jego
zniszczenie w wyniku wytwarzania odpowiedzi
immunologicznej. Ponowny kontakt z tym samym
antygenem prowadzi do przyspieszonej i jednocześnie
zwiększonej odpowiedzi, a reakcja ta jest wynikiem istnienia
pamięci immunologicznej. Uwarunkowanej obecnością
limfocytów pamięci B i T.

Układ immunologiczny jest złożonym systemem w skład,

którego wchodzą :

- narządy- grasica, szpik, grudki limfatyczne, migdałki,

wyrostek robaczkowy, węzły limfatyczne, śledziona;

- Naczynia limfatyczne;

- Limfocyty krążące.

SZCZEPIONKI

1. Szczepienia należą do najbardziej skutecznych metod

zapobiegania chorobom zakaźnym.

2. Na liście dostępnych interwencji medycznych, uszeregowanych

wg. wyników analizy „koszty – skuteczność”, szczepionki
znalazły się na pierwszym miejscu.

3. Szczepienie polega na wprowadzeniu do organizmu preparatu

zawierającego antygen pochodzący z patogenu, w celu
wytworzenia odporności humoralnej lub/i komórkowej.

PODZIAŁ SZCZEPIONEK:

1. Szczepionki swoiste- zapobiegające konkretnym chorobom

( wścieklizna, wzw B);

2. Szczepionki nieswoiste – zwiększające poziom ogólnej

odporności ( np. Luivac, Panodina)

SZCZEPIONKI STAREJ GENERACJI

1. Szczepionki zawierające żywe atenuowane

drobnoustroje-

szczep szczepionkowy uzyskiwany jest na drodze atenuacji
( proces odzjadliwienia) w wyniku hodowli drobnoustrojów
w środowisku odmiennym od naturalnego. Przykładem
takiej szczepionki jest BCG – przeciw gruźlicy, Sabina –
przeciw poliomyelitis, MMR- przeciw śwince, odrze i
różyczce.

2. Szczepionki zawierające inaktywowane drobnoustroje

–

szczepionki zawierają drobnoustroje inaktywowane ( zabite-
całe lub fragmenty) termicznie lub chemicznie, wywołują
zwykle odpowiedź typu humoralnego a efekt obserwowany
jest dopiero po kilkakrotnym podaniu. Do tej grupy należą:
szczepionka przeciw ksztuścowi( DiTePer), przeciw
poliomyelitis ( Salka), przeciw wściekliźnie, grypie,
zapaleniu wątroby typu A.

SZCZEPIONKI przygotowywane dla określonego pacjenta z jego

własnych odpowiedzialnych za infekcję szczepów to autoszczepionki;
najczęściej są stosowane u pacjentów z
przewlekłymi infekcjami gronkowcowymi i trądzikiem młodzieńczym.

3.Szczepionki podkjednostkowe

– szczepionki zawierają oczyszczone

produkty drobnoustrojów: np. wielocukry otoczkowe ( dwoinka
zapalenia płuc, meningokoki).

4.

Toksoid

– inaktywowana zwykle formaliną egzotoksyna ( błonicza,

tężcowa).

SZCZEPIONKI NOWEJ GENERACJI

1. Szczepionki zawierające żywe atenuowane drobnoustroje –

atenuacja w tym przypadku jest wynikiem ściśle
określonej mutacji . Szczepionki takie są stosowane w
profilaktyce zakażeń Salmonella typhi – dur brzuszny oraz
Vibrio cholerae ( cholera).

 GRYPA- Sezon szczepień rozpoczyna się od września.

Szczepienie na dany sezon jest jednorazowe dla dorosłych i
dzieci powyżej 6 r.ż.
Dzieci w wieku od 7 miesiąca życia do 6 lat szczepione
pierwszy raz w życiu wymagają powtórzenia dawki.

 Szczyt zachorowań w Polsce notuje się od stycznia do

kwietnia.

 Zakaźność grypy jest bardzo wysoka, dlatego choroba

rozprzestrzenia się szczególnie szybko w skupiskach ludzi
takich jak: przedsiębiorstwa i duże zakłady pracy,
przedszkola, szkoły, szpitale, środki transportu, zakłady
usługowe i punkty handlowe.

 Współistnienie przewlekłych chorób układu oddechowego

lub układu krążenia zwiększa ryzyko śmierci w wyniku
infekcji grypowej 40-krotnie, niezależnie od wieku pacjenta.

 Najskuteczniejszym sposobem ochrony przed

grypą jest szczepienie Szczepionka zawiera 3
podtypy wirusa co roku uaktualnione zgodnie
z rekomendacjami Światowej Organizacji
Zdrowia.

 Nie można zachorować na grypę w wyniku

podania szczepionki. Szczepionka zawiera zabite
wirusy bądź ich składowe.

 Odporność po szczepieniu powstaje już po 7

dniach.

 Na skuteczność szczepień nie ma wpływu

powtarzanie ich co roku.

Minister Zdrowia zaleca szczepienie przeciwko grypie:
ze względów klinicznych:

– osobom w podeszłym wieku,
– osobom przewlekle chorym,
– głównie ze schorzeniami układu oddechowego,
– krążenia,
– nerek,
– cukrzycą,

ze względów epidemiologicznych:

– pracownikom służby zdrowia, szkolnictwa, handlu,

transportu, budownictwa,

– pracującym na otwartej przestrzeni i narażonym na kontakty

z dużą liczbą ludzi.

ODPORNOŚĆ POSZCZEPIENNA

 Odporność poszczepienna jest odpornością czynną,

tzn. po immunizacji antygenem w organizmie
biorcy powstają przeciwciała; inaczej niż w
przypadku podania gotowych przeciwciał w postaci
surowicy (odporność bierna).

 Odporność poszczepienna utrzymuje się od kilku

tygodni do kilku lat, w zależności od:

 rodzaju szczepionki (atenuowana, żywa, zabita),
 ilości przebytych szczepień (rewakcynacja),
 stanu ogólnego biorcy w chwili szczepienia

(zarobaczenie, infekcje, kondycja), itp.

DROGI PODANIA SZCZEPIONEK

 Większość szczepionek podawana jest w postaci

zastrzyku, lecz są także takie, które aplikuje się
doustnie (przeciw poliomyelitis).

 Można szczepić drogą wziewną – rozpylając

szczepionkę do nosa (przeciw grypie).

 Przeciwko ospie prawdziwej szczepiono (do 1980

roku, aktualnie nie są prowadzone powszechne
szczepienia) przy pomocy skaryfikatora, czyli
przyrządu do zadraśnięcia naskórka (skaryfikacji)
lub cienkiej igły, którą uciskano wielokrotnie
powierzchnię skóry.

PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ

 zaburzenia odporności przy szczepionkach

atenuowanych – ale nie zakażenie HIV

 ostre choroby zakaźne
 ostre choroby z temp. > 38–38,5°C
 okres zaostrzenia choroby przewlekłej
 alergie na składniki szczepionki
 ciąża (dotyczy głównie pierwszego trymestru,

przede wszystkim szczepionki atenuowane, głównie
przeciw różyczce)

WYKRYWANIE ŹRÓDŁA ZAKAŻENIA

Wykrycie źródła zakażenia wymaga stosowania różnorodnych

metod:

-

Zebranie wywiadu epidemiologicznego;

-

Rozpoznanie choroby- dokonuje tego lekarz na podstawie
typowych objawów, czyli obrazu klinicznego;

-

Izolacja chorych- w szpitalach zakaźnych lub w domu.

W specyficznych przypadkach stosuje się kwarantannę. W

Polsce istnieje obowiązek zgłaszania i rejestracji chorób
zakaźnych

( w stacjach sanitarno-epidemiologicznych lub wydziale zdrowia).
W przypadku zwierząt hodowlanych stosuje się też kwarantannę
i izolację.
W stosunku do dzikich zwierząt przeprowadza się tzw. polowanie

sanitarne.

NISZCZENIE DRÓG I CZYNNIKÓW ZAKAŻENIA.

Rozróżnia się kilka metod niszczenia drobnoustrojów

chorobotwórczych.

Do nich należą:oczyszczanie, dezynfekcja, dezynsekcja, sterylizacja,

deratyzacja, sanityzacja, i inne.

A. DEZYNFEKCJA

- ( łac. dis,inficio) – oznacza odkażanie. Jest

sposobem walki z drobnoustrojami za pomocą środków

chemicznych i mechanicznego usuwania zarazków- fizycznych.

Zasadniczym celem czynności dezynfekcyjnych jest przerwanie drogi

szerzenia się zarazków ze źródła zakażenia na osobniki zdrowe.

Ważnym celem jest zabicie jak największej liczby drobnoustrojów.

Proces dezynfekcji można przeprowadzić stosując metody :

1. FIZYCZNE

- promieniowanie nadfioletowe, ultradźwięki, filtracja.

Promieniowanie nadfioletowe UV-

bakteriobójcza aktywność

promieni zależy od odporności drobnoustrojów i czynników

środowiskowych- temperatura, wilgotność, ciśnienie, gęstość,

współczynnik odbicia fal.

Decydujące znaczenie ma długość fal. Promieniowanie UV nie

przenika w głąb materiałów. Płyny są półprzepuszczalne, natomiast

ciała stałe wchłaniają energię promieniowania w warstwach

powierzchniowych. Lampy bakteriobójcze są stosowane do

eliminacji drobnoustrojów przenoszonych drogą powietrzną.

Najwyższa skuteczność promieniowania UV jest w temperaturze
27-40 ºC przy wilgotności względnej powietrza około 65%.Ważny jest

sposób usytuowania lampy, umożliwiające całkowite prześwietlenie

powietrza lub objęciem zasięgiem całej odkażonej powierzchni.

Intensywność promieniowania maleje wraz z kwadratem odległości

Światło emitowane z lampy nie świadczy o jej aktywności

bakteriobójczej.

Prawidłowe użytkowanie promiennika wymaga kontroli czasu

eksploatacji- rejestr czasu pracy, czas podawany przez producenta

należy uważać jako maksymalny.

Lampy powinny być oczyszczone, ponieważ kurz pochłania znaczne

ilości promieniowania i zmniejsza wydajność urządzenia.

ULTRADŹWIĘKI-

myjnie do narzędzi laparoskopowych. Energia

ultradźwiękowa przenika przez każdy materiał usuwając
zanieczyszczenia.

2. TERMICZNE

-wysoka temperatura. Jest to metoda

skuteczna, nietoksyczna, nie pozostawiająca zanieczyszczeń,

łatwa do kontroli. Ciepło w postaci wrzącej wody lub pary

wodnej w ciśnieniu atmosferycznym pozwala na

selektywne niszczenie drobnoustrojów w zależności od

zastosowania parametrów temperatury i czasu działania.

Pasteryzacja- jest to postępowanie mające na celu

eliminowanie drobnoustrojów w płynach. Polega na

ogrzaniu płynu do temperatury 65ºC przez 30 minut. Stosuje

się najczęściej w stosunku do mleka, soków, wina. Np.
mleko- w procesie tym giną bakterie w tym szczepy
patogenne takie jak Brucelloza, Salmonella, prątki gruźlicy i
inne. W przemyśle stosuje się też szybką pasteryzację –

temp. 72ºC na 15-30 s. i szybkie ochładzanie- ma na celu

zahamowanie rozpadu cennych składników, np. witamin.

Pierwszy tę metodę zastosował L. Pasteur przy

wytwarzaniu win oraz w przygotowywaniu płynnych

pożywek bakteryjnych- bulion.

2. TYNDALIZACJA- jest to pasteryzacja przeprowadzana raz

dziennie przez trzy kolejne dni. Zastępuje sterylizację płynów i

produktów wrażliwych na wyższe temperatury, Tyndalizacji

poddaje się konserwy roślinne i mięsne, niektóre pożywki

bakteryjne i płyny lecznicze. Nazwa procesu pochodzi od

angielskiego fizyka John’a Tyndall’a.

3. DEKOKTACJA- jest to proces niszczenia drobnoustrojów poprzez

działanie wrzącej wody lub pary wodnej w normalnym ciśnieniu
atmosferycznym przez 15-20 min. Gina tylko postacie wegetatywne

drobnoustrojów. Proces ten zastępuje sterylizacje sprzętu medycznego i

płynów leczniczych. Stosowany jest w przemyśle mleczarskim,

fermentacyjnym, piwowarskim i w wytwarzaniu półproduktów

spożywczych.

4. GOTOWANIE- jest to proces eliminacji drobnoustrojów w

temperaturze 100ºC . Gotowanie przez 25 minut niszczy postacie

wegetatywne wszystkich drobnoustrojów.

5. WYPARZANIE WODĄ-

w temperaturze 100ºC zmniejsza liczbę

drobnoustrojów. Dezynfekcję wrzącą wodą – parą przeprowadza się w
naczyniach zamkniętych, zaopatrzonych w perforowany wkład.

Do dezynfekcji termicznej można stosować:

1. Dezynfektor termiczny- do kuchni mlecznej z programem pasteryzacji,

które mogą być też wykorzystywane do mycia butelek i innych
przedmiotów.

2. Laboratoryjne myjnie-dezynfektory- urządzenia z różnego rodzaju

wózkami wsadowymi do mycia butelek, pipet, kolb.

3. Myjnie basenów- do opróżniania, mycia i dezynfekcji basenów,

kaczek, ssaków.

4. Mechaniczne myjnie- dezynfektory- do mycia i dezynfekcji narzędzi

chirurgicznych, sprzętu anestezjologicznego oraz sprzętu o
skomplikowanej budowie. ( 93º 10min.)

Atuty: kontrolowanie skuteczności za pomocą testów chemicznych.

3. TERMICZNO-CHEMICZNA

- jest to metoda, która ma zastosowanie do

dezynfekcji sprzętu termolabilnego , np. endoskopy.
W temperaturze 60ºC przy użyciu chemicznego preparatu uzyskiwany jest
efekt bakteriobójczy, grzybobójczy, prątkobójczy, wirusobójcze.

Komory dezynfekcyjne są to specjalistyczne urządzenia do dezynfekcji

termiczno-chemicznej takich przedmiotów jak: koce, materace, łóżka ,
sprzęt ortopedyczny, ubrania, meble.

Komory parowo-formalinowe- metoda z wyboru, w przypadku przedmiotów

wykonanych z tworzyw ulegających zniszczeniu

w temp. Powyżej 100ºC.

4. CHEMICZNA

- polega na stosowaniu chemicznych substancji

inaktywujących drobnoustroje. Metodę tę stosuje się w przypadku
niemożliwości wykorzystania innych metod.

Stosuje się środki zatwierdzone przez Państwowy Zakład Higieny.”Zasady

bezpiecznego stosowania preparatów dezynfekcyjnych” reguluje
Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego

Cechy idealnego preparatu dezynfekcyjnego.

Idealny preparat dezynfekcyjny to taki, który:
-

Eliminuje niepożądane drobnoustroje;

-

Utrzymuje aktywność w obecności substancji organicznych (

ropa, krew, białka )i innych ( detergenty, mydła) oraz

niezależnie od jakości wody używanej do przygotowania
roztworu;

-

Jest skuteczny w stężeniach , które są limitowane względami

organizacyjnymi( krótki czas działania);

-

Nie indukuje oporności;

-

Jest trwały w postaci preparatu stężonego i roztworu

użytkowego;

-

Dobrze rozpuszcza się w wodzie wodociągowej;

-

Nie niszczy dezynfekowanych powierzchni;

-

Nie jest toksyczny dla ludzi i środowiska;

-

Nie posiada przykrego zapachu;

-

Jest akceptowany ze względów ekonomicznych.

GŁÓWNE GRUPY CHEMICZNE ŚRODKÓW

DEZYNFEKCYJNYCH

.

1. ZWIĄZKI FENOLOWE-

Pochodne smoły pogazowej. Preparaty z

tej grupy są stosowane do dezynfekcji otoczenia. Roztwór

użytkowy dla przedmiotów nie zanieczyszczonych organicznie
wynosi 1,5-2%; dla zanieczyszczonych 5%. Środki: LIZOL R,

SEPTYL R. Nie mogą być stosowane do dezynfekcji sprzętu

mającego kontakt z błonami śluzowymi i skórą, powierzchni

mających kontakt z pożywieniem i w oddziałach noworodkowych.

2. PREPARATY ZAWIERAJĄCE CHLOR-

czynnikiem aktywnym

jest ulatniający się chlor. Najczęściej używanymi środkami z tej

grupy są podchloryny: w postaci płynnej – ACE, DOMESTOS,

CLOROX,JAVEL; w postaci stałej- PODCHLORN WAPNIA,
NaDCC; oraz w postaci tabletek z NaDCC np. PRESEPT.
CHLORIZOL.

Preparaty z tej grupy stosowane są do uzdatniania wody, do dezynfekcji

powierzchni twardych( wanny, umywalki). Są środkami z wyboru

do dezynfekcji otoczenia po rozlaniu się krwi lub innych płynów

ustrojowych. Stosuje się je także do dezynfekcji bielizny szpitalnej i

odpadów klinicznych

.

3. ALDEHYDY-

środki o działaniu sterylizującym. W preparatach

zawarte są głównie: aldehyd mrówkowy, glikosal oraz aldehyd
glutarowy.

Aldehyd mrówkowy-

jest silną trucizna. Używany do dezynfekcji

w postaci pary w specjalnych komorach i do dezynfekcji

pomieszczeń, w których izolowano chorych na bardzo niebezpieczne
choroby zakaźne ( wyjątkowe sytuacje po uzyskaniu specjalnego
pozwolenia od Zespołu ds. Zakażeń Szpitalnych, wykonują tylko
odpowiednio przeszkolone osoby).

Aldehyd glutarowy-

do materiałów medycznych wykonanych

z tworzyw sztucznych. Najczęściej stosuje się2% roztwór. Jest

składnikiem wielu preparatów do dezynfekcji narzędzi.

4. KWAS NADOCTOWY-

związek o właściwościach sterylizujących.

Zaleca się do preparatów, które mogą ulec zniszczeniu w procesie
sterylizacji termicznej.

5. NADTLENEK WODORU-

stosowany w stężeniu 3-6% do soczewek

kontaktowych, aparatów do pomiaru ciśnienia śródgałkowego.

6. ALKOHOLE

- stosowane na fizycznie czyste powierzchnie.

Szczególne zastosowanie w aseptyce skóry.

B. STERYLIZACJA

- łac.,sterilis- wyjałowienie. Jest to czynność

polegająca na niszczeniu i usuwaniu wszystkich drobnoustrojów

znajdujących się na i w przedmiotach i płynach. Przeprowadza

się za pomocą czynników fizycznych lub mechanicznych.

Ogólne zasady sterylizacji:

-

Przedmioty muszą być czyste, odpowiednio opakowane i ułożone

w komorze sterylizatora;
-

Metody i parametry sterylizacji powinny być rygorystycznie
przestrzegane;

-

Warunki przechowywania powinny wykluczyć możliwość

wtórnego zanieczyszczenia wysterylizowanego sprzętu.

Dobór sterylizacji zależy od rodzaju i właściwości sterylizowanego

materiału.

STERYLIZACJA PARĄ WODNĄ W NADCIŚNIENIU-

AUTOKLAW-

jest metodą preferowaną, najszybszą, nietoksyczną,

najbardziej ekonomiczną dla sprzętu. Para wodna osiąga wysoką

temperaturę i dobrze penetruje w głąb tworzyw.

Gorąca para musi działać przez odpowiedni czas , aby proces został

zakończony pomyślnie.

121ºC przez 20 minut przy ciśnieniu 1,036 Bar ponad ciśnienie

atmosferyczne;

134ºC przez 3-4 minuty przy ciśnieniu 2, 026 Bar ponad ciśnienie

atmosferyczne

STERYLIZACJA SUCHYM GORĄCYM POWIETRZEM-

ma

ograniczony zakres stosowania ze względu na wysoka temperaturę

oraz wolna penetrację czynnika sterylizującego do wnętrza pakietu.

Metoda ta jest wykorzystywana do sterylizacji szklanych pojemników,

maści, pudrów, substancji oleistych. Zalecane warunki:170 C -
120MIN; 180C 60 MIN.

STERYLIZACJA NISKOTEMPERATUROWA-

metoda z wyboru w

przypadku wyjaławiania materiałów i urządzeń wrażliwych na
wysoką temperaturę i wilgoć. Czynniki sterylizujące to : tlenek
etylenu. Formaldehyd, nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy, aldehyd
glutarowy, promienie jonizujące.

DERATYZACJA

- jest to postępowanie mające na celu zwalczanie

gryzoni, a przede wszystkim szczurów. Do najważniejszych metod
należy zapobieganie ich zadomowieniu się , usuwanie i likwidacja
odpadków oraz uniemożliwienie im dostępu do artykułów
spożywczych. Biologicznie tępi się szczury przez utrzymywanie ich
wrogów naturalnych, np. kotów, psów. Szczury tępi się też za pomoc
różnych pułapek, klatek oraz wykładanie trutek. Można też
zastosować FUMIGACJĘ- gazowanie w pomieszczeniach
zamkniętych.

DEZYNSEKCJA-

jest to postępowanie mające na celu zwalczanie

owadów, insektów. Można zastosować metody biologiczne,
polegające na zwalczaniu owadów przez stworzenie im jak
najgorszych warunków bytowania i na ułatwieniu rozmnażania się
ich wrogów naturalnych. Szczególna uwagę zwraca się na miejsca
wybierane do swojego bytowania: śmietniki, piwnice, ubikacje,
obory, magazyny z żywnością . Metoda fizyczna polega na
stosowaniu wysokiej temperatury suchego lub wilgotnego gorącego
powietrza, gotowania, pary wodnej. Metoda chemiczna to
zastosowanie : proszków, płynów i gazów. W zależności od
mechanizmu działania środki chemiczne dzielimy na: kontaktowe,
działające przez przewód pokarmowy owada, przez drogi
oddechowe owada.

Najważniejsze w celu zapobiegania

zarażeniom przez drobnoustroje dbaj o

swoje bezpieczęstwo przez używanie odzież

ochronnej oraz dokładne mycie rąk.

Dziękuje za uwagę

W razie pytań proszę pisać:

[e-mail]

[e-mail]

Powielanie, kopiowanie, przetwarzanie, dystrybucja lub jakiekolwiek

wykorzystanie w części lub całości w celach komercyjnych wymaga

uprzedniej pisemnej zgody. Treści są chronione prawem autorskim

wymaga uprzedniej pisemnej zgody autora lub twórcy.

mgr Adam Błęka

BHP

50