1

Układ pokarmowy część II

Żołądek

- workowaty zbiornik (pojemność 1,5 litra)
- pokarm doddany mechanicznej(skurcz błony mięśniowa) i chemicznej(wydzielna gruczołów
żołądka) obróbce (od 2 do 3 godzin) -> potem otwiera się odźwiernik
- gromadzenie w żołądku zabezpiecza jelito przed szybkim przepełnieniem pokarmem
- błona śluzowa wydziela: wodę, elektrolity, cukry proste, alkohol i leki.
- podzielony go na: wpust, dno, trzon i część odźwiernikową.
Budowa ściany zbudowany(z cewy):

a) BŁONA ŚLUZOWA

- wewnętrzna warstwa ściany (pow. 0,8m

2

) zbudowaną z następujących warstw:

○ nabłonek powierzchowny:
- wysokie komórki walcowate
- część szczytowa zawiera mucynogen w wakuolach (wybarwia na jasno)
- szczyt ma liczne mikrokosmki (na pow. – glikokaliks i śluz)
- śluz (wody, glikoprotein oraz proteoglikanów) i HCO

3

-

chroni błonę przez sokiem

żołądkowym
- wpukla się w dół dając dołeczki żołądkowe (tu odprowadza się wydzielina grucz.),
pomiędzy dołkami – pólka żołądkowe
○ blaszki właściwej błony śluzowej
- z tkanki łącznej wiotkiej (wypełniona gruczołami żołądkowymi – jako rusztowanie i
miejsce wymiany metabolitów)
- macierz proteoglikanowa stanowi podporę włókien łącznotkankowych, włókien
nerwowych, naczyń krwionośnych i limfatycznych, miocytów, fibroblastów,
plazmocytów, mastocytów, makrofagów, limfocytów i granulocytów.
- w części odźwiernikowej obecne grudki chłonne
○ blaszki mięśniowej błony śluzowej
- utworzona przez warstwę miocytów (oddzielają bł. śluzową od pośluzówki)
- część miocytów oplata odcinki wydzielnicze gruczołów (transport wydzieliny do
żołądka)

Budowa gruczołu żołądkowego:
• cieśń – odcinek górny - uchodzi do dołeczków (rola przewodu wyprowadzającego)
• trzon - odcinek dolny zbudowany z:

 szyjki - część górna łączy się z cieśnią, dolna przechodzi (graniczy z bł. mięśniową) w

dno gruczołu

 dna gruczołów

Gruczoły żołądkowe uchodzą po kilka do dołeczków.
Gruczołów w bł. śluzowej jest 30 milionów.

Gruczoły wpustowe –poskręcane, rozgałęzione, cewkowe. Większość elementów
wydzielniczych to komórki śluzowe o jasnej cytoplazmie, również komórki okładzinowe,
główne, endokrynowe i niezróżnicowane. Ich wydzielina uchodzi do dołeczków i zawiera
głównie śluz (pH=7) i lizozym.
Gruczoły żołądkowe właściwe – są w obrębie trzonu i dna żołądka (zajmują 80% bł.
śluzowej). Są to proste, wydłużone cewki uchodzące po 3 - 5 do dołków. Wyróżniamy tu typy
komórek:
►komórki główne – liczne w szyjce i dnie gruczołów, okrągłe jądro, zasadowa cytoplazma.
Dobrze rozwinięta: REPsz (podjądrowo) i aparat Golgiego (nadjądrowo). Na szczycie obecne

2

pęcherzyki wydzielniczych z pepsynogen(pod wpływem HCl -> pepsynę – hydrolizuje
białka) U niemowląt jest też podpuszczka (in. Chymozyna) - ścina kazeinę.
►komórki okładzinowe – liczne w górnej części szyjki, mało w dnie. Duże, piramidalne,
ułożone obwodowo. Ich wolna powierzchnia wytwarza liczne rozgałęziające się głębokie
wpuklenia wyposażone w mikrokosmki. Jądro kuliste i kwasochłonna cytoplazma. liczne
mitochondria (aktywnie transportuje H

+

i Cl

-

do żołądka i powstaje kwas solny. Uczestniczą w

produkcji czynnika wewnętrznego Castle’a - glikoproteiny niezbędnej we wchłanianiu
witaminy B

12

w jelicie krętym.

►komórki śluzowe – liczne w szyjce gruczołów. nieregularny kształt, wolna powierzchnia
ma liczne mikrokosmki. Jądra spłaszczone i przy podstawie. dobrze rozwinięte REPsz i aparat
Golgiego. Nad jądrem są ziarenka premucyny (upłynniając się w śluz o grubości 0,2 – 0,6
mm - woda, glikoproteiny i proteoglikany; chroni przed HCl, enzymami trawinnymi i
drażniącymi; hamuje zwrotną dyfuzję jonów H

+

.). wydzielają także do żołądka histony (pod

wływem HCl -> w defensynę - bakteriobójcza).
►komórki macierzyste – liczne w szyjce i cieśni gruczołów. Są totipotencjalne.
Dojrzewające komórki migrują w góre i dół gruczołów. Nieduże, z owalnym jądrem przy
podstawie. Aktywność podziałowa wzrasta w momencie uszkodzenia komórek
nabłonkowych np. w zapaleniach i owrzodzeniach śluzówki.
► komórki enteroendokrynowe –część rozproszonego systemu endokrynowego, występują
pojedynczo w dnie gruczołów. Wydzielają one serotoninę i inne.
Rola kwasu solnego.
● aktywuje pepsynogen do pepsyny
● powoduje częściową denaturacje białka
● ułatwia wchłanianie żelaza i wapnia
● niszczy drobnoustroje

Gruczoły odźwiernikowe – poskręcane, rozgałęzione, cewkowe w odc. Wydzielniczych
Uchodzą do głębokich dołeczków. Zbudowane z komórek śluzowych oraz endokrynowych,
Produkują gastrynę, śluz zasadowy i lizozym.

b) BŁONA PODŚLUZOWA

tkanki łącznej wiotkiej. Zawiera naczynia krwionośne i limfatyczne, komórki zwojowe i
włókna splotów nerwowych (Meissnera), grudki chłonne samotne z blaszki właściwej błony
śluzowej. w żołądku opróżnionym i podczas skurczu mięśniówki tworzy podłużne fałdy.

c) BŁONA MIĘŚNIOWA

- trójwarstwowa:

 warstwa wewnętrzna z miocytów o ułożeniu skośnym.
 warstwa środkowa z komórki mięśniowe ułożone okrężnie dobrze rozwinięta u ujścia

wpustu i odźwiernika, gdzie tworzy zwieracze.

 warstwa zewnętrzna z komórek mięśniowych ułożone podłużnie.
Pomiędzy warstwą okrężną i podłużną leży cienka warstwa tkanki łącznej wiotkiej w
której lokalizują się komórki zwojowe oraz sploty nerwowe śródmięśniowe (Auerbacha).

d) BŁONA SUROWICZA

- pokrywa zewnętrzną ścianę żołądka.
- z tkanki łącznej wiotkiej pokrytej jednowarstwowym nabłonkiem płaskim (mesothelium).

3

Jelito cienkie

- 4 do 6 metrów
- produkcja enzymów, trawienie, wchłanianie, obrona przeciw patogenom.
Struktury jelita cienkiego zwiększające powierzchnię chłonno-wydzielniczą:

1. Fałdy Kerkringa – powstają w wyniku uwypuklenia się błony podśluzowej do jelita.

- przebiegają okrężnie
- pojawiają się w zstępującej dwunastnicy, jelicie czczym, i jelicie krętym(tu
stopniowo maleją) od połowy j. krętego zanikają całkowicie
-fałdy zwiększają powierzchnię chłonną x2

2. Kosmki – posiadają kształt palczastych uwypukleń blaszki błony śluzowej właściwej

w kierunku światła jelita

- zwiększają x8 powierzchnię jelita.

3. Mikrokosmki – są wypustkami cytoplazmy wolnej powierzchni komórek nabłonka. --

- zwiększają x20 powierzchnię jelita.

Wszystkie wyżej wymienione struktury zwiększają powierzchnie chłonno-wydzielniczą jelita
cienkiego około 30 krotnie.

BŁONA ŚLUZOWA z nabłonka jednowarstwowego walcowatego, blaszki właściwej i
mięśniowej błony śluzowej. Palczaste jej uwypuklenia tworzą kosmki jelitowe (pokryte
mukocytami i enterocytami - nabłonek jednowarstwowy walcowaty). Nabłonek wpukla się w
głąb blaszki właściwej błony śluzowej tworząc - pojedyncze cewkowe lub rozwidlone
gruczoły jelitowe (krypty). obecne skupiska tkanki limfoidalnej jako grudki (wokół nich nie
wytwarza kosmków)

Komórki nabłonka jelita cienkiego
a)Enterocyty (kom. resorbcyjne/absorpcyjne) – najliczniejszy nabłonek. produkują enzymy
(trawienia końcowego) i wchłaniają produkty. komórki wysokie, walcowate, owalne jądra w
centrum.



Część szczytowa wytwarza 2000 mikrokosmków, pokryte glikokaliksem (bariera).

Obecne są tu: sacharaza, laktaza, maltaza, peptydazy (głównie amino i
karboksypeptydazy), lipazy, enterokinaza (trypsynogen -> trypsyna) i fosfatazę
zasadową.



Boczne powierzchnie złączone są szczelnymi połączeniami zamykającymi

(ograniczają penetrację do przestrzeni międzykomórkowych i w głąb błony śluzowej
szkodliwym czynnikom, enzymom, produktom). Cytoplazma pod mikrokosmkami
zawiera filamenty aktynowe + cytokeratynowe + spektrynowe = sieć
końcową(ustawia mikrokosmki pionowo).

b)Mukocyty (kom. kubkowe) – to gruczoły jednokomórkowe wewnątrznabłonkowych -
produkują śluz (chroni i ułatwia przesuwanie papki dalej). Obecne w kryptach i między
enterocytami pokrywającymi kosmki. obecna REPsz i ziarna z mucyną (jej ilość rośnie do
okrężnicy).

c)Niezróżnicowane komórki macierzyste –zajmują dolny odcinek gruczołów jelitowych.
dzielą się i przekształcają w typy komórek nabłonka: kosmków i krypt. Różnicujące się
komórki na szczyt kosmka (w kilka dni), tam łuszczą sie, a ich miejsce zajmują nowe.

4

d)Komórki M –10% komórek nabłonka pokrywającego grudki chłonne. spłaszczona
cytoplazmę (przyp. U lub miseczkę) skierowana wypukłością do światła jelita. część wklęsła
obejmuje komórki limfoidalne leżące w obrębie nabłonka pokrywającego krypty i kosmki.
Obecne w nabłonku jelita, które w błonie śluzowej mają grudki chłonne.
Błona szczytu wytwarza nieregularne mikrofałdy (nie mikrokosmki!) pochłaniają antygeny i
drobnoustroje i przekazują je do obróbki limfocytom i fagocytom.

e)Limfocyty śródnabłonkowe – 90% limfocytów śródnabłonkowych to T. rozproszone
między komórkami nabłonka. Najwięcej w jelicie czczym ( 20 na 100). Ich ilość spada do
okrężnicy. Eliminują patogeny, komórki zawirusowane i nowotworowe. stymulują
regenerację komórek nabłonka.

f)Komórki Panetha
położone w dolnych częściach krypt jelitowych. Rozwinięty REPsz, aparat Golgiego
ziarnistości kwasochłonne w przyszczytowej cytoplazmie. W cytoplazmie mają: lizozym,
IgA, TNF- α i defensyny(endogenne antybiotyki). Uczestniczą w fagocytozie
mikrooragamiznów.
g)Komórki Kępkowe
nieliczne, komórki walcowate z kępką długich i szerokich mikrokosmków na części
szczytowej – rola to komunikacja za światłem jelita.
h)Komórki endokrynowe
komórki rozproszonego systemu enteroendokrynowego. Obecne w obrębie krypt, gruczołów
Brunnera i w nabłonku kosmków. Wpływają na wydzielanie gruczołów egzokrynowych, i
motoryke + ukrwienie odcinków cewy pokarmowej. wydzielają: sekretyna, cholecystokinina,
somatostatyna, VIP, enteroglukagon, motylina, substancja P.

BLASZKA WŁAŚCIWA BŁONY ŚLUZOWEJ
z tkanki łącznej siateczkowatej z macierzą proteoglikanową (tu: fibroblasty, włókna
kolagenowe, srebrochłonne, naczynia krwionośne, chłonne, włókna nerwowe i komórki
mięśniowe gładkie). Uczestniczy w odpowiedzi immunologicznej na egzo i endo mikroby i
posiada: limfocyty T 40-60%, limfocyty B (plazmocyty) - 20 do 40%, makrofagi -10%,
eozynofile -. 5%, mastocyty 1-3%.

BLASZKA MIĘŚNIOWA BŁONY ŚLUZOWEJ
Zbudowana z 2 warstw komórek mięśniowych gładkich:
- wewnętrzna z miocytów ułożonych okrężnie
- zewnętrzna miocyty ułożone się podłużnie.

Kosmki jelitowe
►typowe dla jelita cienkiego, resorbują składniki pokarmowe. Są to palczaste uwypuklenia
blaszki właściwej błony śluzowej i nabłonka walcowatego. W nabłonku obecne są: enterocyty
i mukocyty (mało).
► ułożone są gęsto obok siebie (ilość = 10mln).
► zrąb tworzy tkanka łączna siateczkowata (jako oparcie dla naczyń kosmka i miocytów
ułożonych pionowo w nim)
► skracanie i wydłużanie kosmków – ułatwia przepływ chłonki i krwi
► obecne są też miofibroblasty (zmieniają średnice naczyń kosmka)

5

Gruczoły jelitowe
Nabłonek pokrywający kosmki wpukla się w głąb błony śluzowej dając pojedyncze cewkowe
lub rozwidlone gruczoły jelitowe (krypty Lieberkühna). Rozciągają się od podstawy
kosmków do blaszki mięśniowej śluzówki. Krypty jelitowe wysłane są identycznymi
komórkami co kosmki. Obecne są tu: komórki Panetha oraz niezróżnicowane komórki
macierzyste (w dole krypt). Przestrzenie pomiędzy gruczołami wypełnia tkanka łączna
siateczkowata. Krypty uchodzą między kosmkami i produkują sok jelitowy.

BŁONA PODŚLUZOWA z tkanki łącznej wiotkiej z splotami nerwowymi Meissnera i
naczynia krwionośne i chłonne. dobrze rozwinięta w dwunastnicy bo są tam gruczoły
Brunnera. Uwypuklenia błony podśluzowej do światła jelita tworzą fałdy okrężne.

BŁONA MIĘŚNIOWA
Zbudowana z 2 wartw o grubości 0,8 mm:
- Warstwa okrężna - grubsza i układa się bliżej błony podśluzowej.
- Warstwę zewnętrzną – z miocytów ułożonych podłużnie .
Rozdzielone są tkanką łączną wiotką ze splotami nerwowymi błony mięśniowej (Auerbacha).

BŁONA SUROWICZA
Pokrywa zewnętrzną ścianę jelita cienkiego i zbudowana jest z tkanki łącznej wiotkiej
pokrytej jednowarstwowym nabłonkiem płaskim (mesothelium).

Odrębności budowy histologicznej poszczególnych odcinków jelita cienkiego
a) Dwunastnica – ma wysokie fałdy okrężne (cz. zstępująca).
► Liczne, krótkie i szerokie kosmki na fałdach (kszt. liścia).
► w błonie podśluzowej rozgałęzione gruczoły dwunastnicze Brunnera o budowie
cewkowo-pęcherzykowej, wysłanych nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym.
► gruczoły mogą przekraczać granicę blaszki mięśniowej sięgając do błony śluzowej.
► gruczoły produkują ciecz (pH 8,0 – 9,5) zobojętniającą kwaśny pokarm z żołądka.
►komórki gruczołowe wydzielają: śluz, lizozym, immunoglobuliny klasy IgA oraz IgM,
EGF i urogastron (hamuje wydzielanie soku żoładkowego).
► przewody wyprowadzające gruczołów Brunnera uchodzą do gruczołów jelitowych i
podstawy kosmków
b) Jelito czcze –najlepiej wykształcone fałdy okrężne (wysokie i liczne), najwięcej kosmków
na powierzchni . Kosmki –smukłe, wysokie, palczaste (bo resorbują dużo składników). W
błonie śluzowej i podśluzowej - pojedyncze grudki chłonne (samotne).
c) Jelito kręte –najmniej liczne i najniższe fałdy okrężne (w połowie długości zanikają)
Kosmki - krótkie, maczugowate lub palczaste uwypuklenia (liczba spada do okrężnicy)
W obrębie nabłonka wzrasta liczba mukocytów. obecna rozbudowana tkanka limfoidalna jako
grudki chłonne samotne i skupione (kępki Peyera - długość 2-10cm, szerokość 1cm),
mniejsza średnica i cieńsza ściana (do jelita krętego)

Jelito grube

1m, końcowa obróbka pokarmu, tu przechodzi 1,5 litra płynnej papki na dobę, resorbuje
wodę, Na

+

, sole mineralne i witaminy oraz formuje mase kałową, wchłaniania glukozę,

aminokwasy, kwasy tłuszczowe, amoniak, witaminy.
Błona śluzowa uczestniczy w wydalaniu do jelita związków, które trudno wydzielają się z
moczem. Stanowi rezerwuar bakterii beztlenowych (fermentacja, gnicie, produkcja wit B i K).
a)Błona śluzowa z tkanki łącznej siateczkowatej pokrytaj nabłonkiem jednowarstwowym
walcowatym. nabłonek wpukla się w głąb błony śluzowej tworząc cewkowate krypty
jelitowe(dłuższe niż w cienkim). W nabłonku dominują enterocyty i mukocyty (zwiększa się

6

ilość do odbytu). W kryptach dodatkowo obecne komórki macierzyste i endokrynowe.
Komórki Panetha – TYLKO w kryptach jelita ślepego i wyrostka robaczkowego. Enterocyty
niższe i wytwarzają mniej mikrokosmków.
Najważniejszą cechą budowy odróżniającą jelito grube od jelita cienkiego jest brak kosmków.
Błona śluzowa zawiera grudki chłonne samotne (przekraczają granicę blaszki mięśniowej
przechodząc do podśluzówki).
Odrębnością jest budowa zewnętrznej warstwy błony mięśniowej, która skupia się w trzy
równolegle biegnące pasma zwane taśmami o szerokości 1 cm każda.

Wyrostek robaczkowy (migdałka przewodu pokarmowego) uchyłek jelita ślepego (dł. 8-9
cm), budowa warstwowa podobna jak w grubym. mniej krypt, niższe fałdy, mięśniówka -
grubsza, warstwa podłużna – ciągła, bez taśm. W błonie śluzowej właściwej i podśluzowej -
dużo grudek chłonnych samotnych i nacieków limfocytarnych.. Budowa wyrostka zmienia się
z wiekiem. między 7 a 20 rokiem – największy rozwój; ma największą średnice i tkanke
limfatyczną. Potem zanika tkanka limfoidalna, w błonie śluzowej i podśluzowej przybywa
włókien kolagenowych - spada średnica światła. Jedyny nie uczestniczy w trawieniu.

Odbytnica
końcowy odcinek jelita grubego i składa się z dwóch części:



górnej – odbytnicy właściwej (15 cm)



dolnej – kanału odbytu, (3 cm).

Pokryta jest błoną śluzową, do połowy kanału odbytu wyścielona jest nabłonkiem
jednowarstwowym walcowatym -> w wielowarstwowy płaski nierogowaciejący ->naskórek
(odbyt).
W części błony śluzowej pokrytej nabłonkiem walcowatym są krypty(tu: mukocyty i grudki
chłonne, które przez blaszkę mięśniową śluzówki mogą przenikać na teren podśluzówki).
Błona śluzowa i podśluzowa początka odbytnicy wytwarza - 3 sierpowate fałdy poprzeczne, a
koniec układa się w fałdy podłużne ( 6 – 10), czyli kolumny odbytnicze: u podstawy łączy
się dzięki zastawkom (za nimi są małe kieszonki, czyli zatoki odbytnicze). struktury
zapobiegają wyciekowi treści jelita przez odbyt.



Błona podśluzowa jest z tkanki łącznej wiotkiej i zawiera sploty żylne.



Warstwa podłużna mięśniówki jest ciągła i nie tworzy taśm.



Warstwa okrężna dobrze rozwinięta na końcu odbytu - tworzy zwieracz wewnętrzny.

Zwieracz zewnętrzny jest mięśniem zależnym od naszej woli. Błonę zewnętrzną, na górze
tworzy otrzewna, na dole tkanka łączna wiotka.

Bariera ochronna błony śluzowej przewodu pokarmowego
Błona śluzowa narażona na działanie patogenów i antygenów z zewnątrz (wirusy, bakterie,
grzyby, pasożyty oraz alergeny pokarmowe) i wewnątrz ( flora jelitowa).
Pierwszą barierę tworzą składniki soku jelitowego oraz mikrośrodowisko do których należy:
● śluz
● glikokaliks
● kwaśne pH soku żołądkowego
● enzymy proteolityczne
● lizozym
● defensyny
● fizjologiczna flora bakteryjna
● immunoglobuliny typu IgA
● połączenia zamykające występujące pomiędzy komórkami nabłonka
Właściwą barierę wchodzącą w skład ściany jelit tworzy:

7

a)Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej (GALT)
Głównym składnikiem są: limfocyty (w nabłonku - śródnabłonkowe i błonach śluzowych –
komórki rozproszone lub skupione samotne i kępki). Grudki chłonne w żołądku - nieliczne i
głównie w błonie śluzowej odźwiernika. w jelitach zajmują są w błonie śluzowej właściwej i
podśluzowej (w jelicie krętym dominują kępki Peyera). Grudki chłonne zbudowane są z 2
elementów: centrum rozmnażania i pasa zagęszczania. Błona śluzowa jelit z grudkami
chłonnymi otoczona jest nabłonkiem (tu: komórki M, enterocyty i komórki dendrytyczne.
Komórki M i dendrytyczne - pochłaniają antygeny i drobnoustroje z jelita, dalej transcytoza
do przestrzeni międzykomórkowych (tu są prezentowane limfocytom). Centrum rozmnażania
zawiera limfocyty B (wytwarzają sekrecyjną IgA - łączy się z patogenami), limfocyty T CD4

+

i komórki prezentujące antygeny. W pasie zagęszczania - limfocyty B (produkują wszystkie
Ig bez D).

Układ dokrewny żołądkowo-jelitowy
W nabłonku cewy pokarmowej i w nabłonku gruczołowym - rozproszone pojedynczo lub w
grupach komórki endokrynowe należące do APUD. Komórki - kształt wąskiej piramidy,
szeroka podstawa oparta o błonę podstawną, jądro centralne lub przypodstawne, rozwinięty
aparat Golgiego(jego ziarna gromadzą się w dolnej cytoplazmie – wydzielanie do naczyn
włosowatych) 2 typy komórek enteroendokrynowych:
Komórki otwarte, które zajmują całą wysokość nabłonka i komunikują się ze światłem jelita
przez kępki mikrokosmków (reagują na skład chemiczny pokarmu – swoiste chemoreceptory)
np. komórki S dwunastnicy wydzielające sekretynę.
Komórki zamknięte ich górna powierzchnia nie komunikuje się ze światłem jelita. reagują
na bodźce mechaniczne (przez ruch ściany jelita). np. komórki G odźwiernika wydzielają
gastrynę.
komórki enteroendokrynowe, występowanie: nabłonek cewy pokarmowej, trzustka, drogi
żółciowe i ślinianki. produkują aminy biogenne i hormony (wpływaja np. na ruchy
perystaltyczne, wchłanianie substancji, wydzielanie soków i miejscowe ukrwienie).
Przykłady ważniejszych hormonów cewy pokarmowej i ich funkcji

Materiał
wydzielniczy

Lokalizacja

Skutki działania biologicznego

Sekretyna

Jelito cienkie

1. Pobudza wydzielanie soku trzustkowego

i insuliny.

2. Pobudza wydzielanie jonów

dwuwęglanowych i wody przez trzustkę
i dwunastnicę.

3. Wywołuje wzrost metabolizmu w

komórkach trzustki

Cholecystokinina Jelito cienkie

1. Pobudza wydzielanie gruczołów

żołądkowych i trzustkowych

2. Zwalnia opróżnianie żołądka poprzez

skurcz zwieracza odźwiernika

3. Zwiększa motorykę jelita cienkiego

Gastryna

Żołądek, jelito
cienkie

1. Pobudza perystaltykę żołądka i

wydzielanie HCl,

2. Wykazuje wpływ troficzny na

regenerację nabłonka błony śluzowej
przewodu pokarmowego

8

Somatostatyna

Żołądek, jelito
cienkie i grube,
trzustka

1. Hamuje wydzielanie hormonów

żołądkowo-jelitowych

Enteroglukagon

Żołądek, jelito
cienkie

1. Powoduje rozkład glikogenu w wątrobie

GIP

Jelito cienkie

1. Hamuje wydzielanie soku żołądkowego

oraz motorykę żołądka

2. Pobudza wydzielanie gruczołów

jelitowych

VIP

Żołądek, jelito
cienkie, jelito grube

1. Hamuje wydzielanie soku żołądkowego
2. Rozszerza naczynia krwionośne ściany

jelit

3. Pobudza transport wody i jonów do

światła cewy pokarmowej.

4. W wątrobie pobudza lipolizę i

glikogenolizę.

Wątroba

największy narząd miąższowy, ważny narząd metaboliczny. Otoczona torebką
łącznotkankową (tu: włókna kolagenowe i sprężyste). Zewnętrzną powierzchnię torebki
pokrywa błona surowicza z nabłonkiem jednowarstwowym płaskim pochodzenia
mezodermalnego. posiada łącznotkankowy zrąb oraz miąższ z hepatocytów. Zadanie zrębu -
podtrzymywanie naczyń krwionośnych i limfatycznych, nerwów i przewodów żółciowych.
Natomiast komórki miąższu uczestniczą w przemianach metabolicznych i wydzielają.

Zrazik wątrobowy (anatomiczny)
podstawowa jednostki budowy wątroby. kształt sześciokątny. zraziki przylegają podstawami
do siebie, a tkanka łączna ogranicza się jedynie do miejsc, w których spotykają się ze sobą
tętnica międzyzrazikowa, żyła międzyzrazikowa i przewód żółciowy międzyzrazikowy -
triada wątrobowa. Miejsca ich styku zwane są też przestrzeniami wrotnożółciowymi lub
bramnożółciowymi. W wątrobie człowieka triady najczęściej widoczne są w trzech rogach
anatomicznego (klasycznego) zrazika. Główną masę zrazika tworzą hepatocyty układające się
w blaszki, które kierują się ku żyle centralnej zajmującej środkową część zrazika. Sąsiadujące
ze sobą blaszki rozdzielają naczynia włosowate zatokowe zwane również sinusoidami.

Komórki wątroby
Hepatocyty stanowią około 90% masy wątroby i są dużymi wielościennymi komórkami o
kwasochłonnej cytoplazmie zawierającej jedno lub dwa jądra (25% komórek) zlokalizowane
w centralnej części komórki. Cytoplazma hepatocytów zawiera liczne mitochondria,
lizosomy, peroksysomy, posiada rozbudowaną siateczkę śródplazmatyczną szorstką (synteza
białe) oraz gładką (synteza glikogenu, lipidów). Siateczka gładka zaangażowana jest także w
reakcje enzymatyczne związane z procesami detoksykacji. Hepatocyty układają się w blaszki
widoczne na przekroju poprzecznym w formie beleczek. Grubość beleczek równa jest
szerokości jednej komórki. Poszczególne beleczki rozdzielone są naczyniami włosowatymi
zatokowymi tzw. sinusoidami. W obrębie hepatocytów wyróżniamy dwie powierzchnie
zwane również biegunami. Biegun szczytowy zwany także żółciowym gdzie dwie lub więcej
komórek stykających się ze sobą tworzą kanalik żółciowy oraz biegun podstawno-boczny
( naczyniowy) gdzie hepatocyty przylegają do zewnętrznej powierzchni ścian naczyń
włosowatych zatokowych. W obrębie bieguna szczytowego boczne powierzchnie
przylegających do siebie hepatocytów zagłębiają się rynienkowato wytwarzając kanaliki

9

żółciowe, które wyposażone są w mikrokosmki. Struktury te są początkowym odcinkiem dróg
odprowadzających żółć. Pozostałe części błon komórkowych wzmocnione są w miejscach
styku licznymi połączeniami zamykającymi, zwierającymi i jonowo-metabolicznymi.
Biegun podstawno-boczny występujący od strony sinusoidów wytwarza liczne
mikrokosmki, które częścią szczytową dotykają zewnętrznej powierzchni ścian naczyń
zatokowych. Błona podstawna tych naczyń zbudowana jest z włókien retykulinowych na
których leżą komórki śródbłonka posiadające liczne pory. W obszarze zawartym między
mikrokosmkami hepatocytów a zewnętrzną częścią sinusoidów powstaje przestrzeń chłonna
Dissego, do której przesączane jest osocze. Biegun naczyniowy jest miejscem wymiany
składników pomiędzy hepatocytami a osoczem krwi. Pobierane są tu składniki odżywcze oraz
tlen, natomiast wydzielane są związki powstałe na terenie komórek (np. białka osocza,
czynniki krzepnięcia i in.)

Komórki Browicza i Kupffera - nieregularne, gwiaździste. Leżą w świetle naczyń
włosowatych zatokowych (przylegają do komórek śródbłonka licznymi wypustkami).
Wywodzą się z monocytów i są fagocytarne. ZADANIE: eliminowanie z krwi bezużyteczne
erytrocyty, drobnoustroje, toksyny bakteryjne, komórki nowotworowe, kompleksów
immunologicznych i fibryny – czyli zapobiegają wewnątrznaczyniowym zakrzepom!!! Mają
liczne lizosomy.

Komórki gwiaździste (ITO/komórki tłuszczowe okołozatokowe) są w przestrzeni chłonnej
między zewnętrzną powierzchnią nieciągłej błony podstawnej naczyń zatokowych a
mikrokosmkami hepatocytów. Są małe pochodzące - z mezenchymy. Kształt gwiaździsty i jak
fibroblasty uczestniczą w produkcji włókien kolagenowych - rola we włóknieniu wątroby np.
w procesie marskości. W cytoplazmie: krople lipidowe z witaminą A. Komórki Ito
wydzielają: lamininy, proteoglikany i czynniki wzrostu i mało erytropoetyny.
Czynność wątroby
● Uczestniczy w metabolizmie węglowodanów – magazynuje glikogen, reguluje poziom
glukozy we krwi wpływając na glikogenezę, glikogenolizę i glukoneogenezę, przekształca
węglowodany i białka w kwasy tłuszczowe i trójglicerydy
● Uczestniczy w metabolizmie lipidów – oksydacja trójglicerydów i wytwarzanie energii,
synteza lipoprotein osocza, fosfolipidów, cholesterolu
● Uczestniczy w metabolizmie białek – dezaminacja aminokwasów i wytwarzanie mocznika,
synteza białek osocza (albumin, globulin α i β) oraz czynników krzepnięcia, synteza
aminokwasów endogennych
● Wytwarza insulinopodobne czynniki wzrostu (somatomedyny), które pośrednio wpływają
na wzrost tkanek.
● Wytwarza angiotensynogen uczestniczący pośrednio w regulacji ciśnienia krwi
● Magazynuje witaminy (głównie A, D, K, B

12

)

● Wytwarza heparynę
● Magazynuje żelazo
● Przeprowadza detoksykację (np. leków, etanolu, nadtlenku wodoru i in.), unieczynnia
hormony sterydowe
● Produkuje żółć
● Uczestniczy w rozkładzie erytrocytów
● Produkuje ok. 25% erytropoetyny
● Wytwarza ciepło
● W życiu płodowym uczestniczy w procesach hemopoezy
● Produkuje chłonkę

10

Unaczynienie wątroby
Krew dostarczana z dwóch niezależnych źródeł:
- tętnicza (odżywcza)zaopatruje hepatocyty O

2

i składniki odżywcze -przez tętnicę wątrobową

- żylna (czynnościowa) uboga w O

2

, zawiera związki wchłaniane w żołądku i jelicie oraz

pochodzące ze śledziony (do obróbki metabolicznej) - przez żyłę wrotną.
Obydwa naczynia wnikają do wątroby we wnęce i się rozgałęziają i dają gęstą sieć naczyń
(łączące się w zrazikach) które wlewają swoją zawartość do sinusoidów (mieszanie obu krwi)
- biegną między beleczkami wątrobowymi do ich centrum i wpadają do żyły środkowej.



Tętnice wątrobowe ► t. międzypłatowe ► t. międzyzrazikowe ► t. okołozrazikowe

(otaczają zraziki).



Żyła wrotna ►żż. międzypłatowe ► żż.międzyzrazikowe ► żż.okołozrazikowe



żyły środkowe ►żyły podzrazikow ►żyły wątrobowe ►żyła głównej dolnej

Krew wychodząca z watroby (vena cava) - uboga w metabolity, a poziom glukozy,
aminokwasów i innych składników jest wyrównany.

Gronko wątrobowe
Jednostka czynnościowa wątroby w miąższu. Jego granice wyznaczają 2 żyły centralne i 1 lub
2 przestrzenie bramno-żółciowe. Centrum zajmuje żyła okołozrazikowa. Gronko zostało
wyodrębnione w związku z unaczynieniem i aktywnością metaboliczną hepatocytów. Krew z
tętnic i żył około zrazikowych wpada do sinusoidów zrazika kierując swój bieg do żyły
środkowej. I strefa gronka ma największy kontakt z krwią natlenowaną i składniki odżywcze,
dlatego jest najbardziej aktywna metabolicznie. Tutaj przebiegają najintensywniej procesy
związane z oddychaniem tlenowym + zdolność regeneracji duza. III strefa gronka znajduje się
w pobliżu żyły centralnej. Hepatocyty tu ubogie w mitochondria, ale lepiej rozwiniętą REPgł
-glikolizy i syntezy lipidów.

Przewody żółciowe

Boczne powierzchnie przylegających do siebie hepatocytów posiadają rynienkowate
zagłębienia - kanalikami żółciowymi - pierwsze odcinki wyprowadzające żółć z hepatocytów.
►Kanaliki żółciowe
► w krótkie przewodziki międzyzrazikowe (tu nabłonek sześcienny) początek na obwodzie
zrazików
► przewody międzyzrazikowe (tu nabłonek walcowaty + mukocyty).biegną między
zrazikami w triadach
► przewody wątrobowe(we wrotach wątroby zlewają się)
►przewód wątrobowy wspólny (nabłonek walcowaty, a w ścianie zbudowanej z tkanki
łącznej wiotkiej pojawiają pojedyncze miocyty o ułożeniu okrężnym)
Przewód wątrobowy wspólny + przewód pęcherzykowy(od żółciowego) = przewód
żółciowy (błona śluzowa z wysokim nabłonkiem walcowatym + błona podśluzowa z
gruczołami cewkowymi produkujące śluz + cienka mięśniówka + przydanka.

Pęcherzyk żółciowy – jajowaty woreczek gromadzi i zagęszcza żółć. Ściana z:

a) Błona śluzowa unaczyniona tkanka łączna wiotka, pokryta od strony światła wysokim

nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym z mikrokosmkami (resorpcja). Nabłonek
wpukla się w głąb ściany tworząc tzw. uchyłki. Gdy pęcherzyk obkurczony – tworzy
fałdy. Pod nią nie występuje blaszka mięśniowa śluzówki właściwej. W szyjce tworzy
się fałd - zastawką spiralną + gruczoły cewkowo-pęcherzykowe produkujące śluz.

Błona mięśniowa zbudowana jest z mięśni gładkich głównie o układzie spiralnym.
Najgrubsza w szyjce pęcherzyka, gdzie tworzy zwieracz.

11

Błona surowicza - słabo rozwinięta brak jej na styku z wątrobą. Zbudowana z tkanki łącznej
wiotkiej pokrytej nabłonkiem jednowarstwowym płaskim pochodzenia mezodermalnego.

Trzustka

II największy gruczoł. Funkcja wydzielania zewnętrznego (98% masy) i wewnętrznego (tu
wyspy Langerhansa między elementami zewnątrzwydzielniczymi. Od zewnątrz otoczona
torebką z tkanki łącznej wiotkiej, która wnika w głąb narządu dzieląc go na zraziki. W
obrębie zrazików wyróżniamy odcinki wydzielnicze oraz wyprowadzające.
Odcinki wydzielnicze - z komórek surowiczych układających się w pęcherzyki. Kształt
piramid. Są 2 części:
► podstawna styka się z błoną podstawną pęcherzyka i zawiera kuliste jądro REPsz,
zasadochłonną cytoplazmę.
► wierzchnia kwasochłonna cytoplazma (bo obecne ziarna zymogenu – po upłynnieniu dają
właściwą wydzielinę).
W obrębie pęcherzyków występują komórki śródpęcherzykowe (centralne jądro w
przeciwieństwie do wydzielniczych) są początkowym odcinkiem wstawek.
Czynność pęcherzyków surowiczych
Komórki wydzielnicze uczestniczą w produkcji soku trzustkowego, który jest płynem
surowiczym o pH zasadowym. Zawiera wodę, elektrolity (dominują jony wodorowęglanowe
odpowiedzialne za odczyn zasadowy wydzieliny), liczne enzymy hydrolityczne (trypsyna,
chymotrypsyna, karboksypeptydazy – rozkładają białka, amylaza – trawi skrobię i dekstryny,
lipaza oraz fosfolipaza A– trawią tłuszcze, elastaza – elastynę, nukleazy – kwasy
nukleinowe).
Część wyprowadzająca: pierwszym odcinkiem leżącym w obrębie zrazików są wstawki –
wysłane są początkowo nabłonkiem płaskim (komórki śródpęcherzykowe), który stopniowo
przekształca się w sześcienny a dalej niski walcowaty. Wstawki zlewają się ze sobą i
przechodzą w przewód międzyzrazikowy, wysłany nabłonkiem jednowarstwowym
walcowatym. Te z kolei wpadają do przewodu głównego, w którym obok komórek
walcowatych występuja nieliczne mukocyty produkujące śluz.