Integracja systemu kształcenia i rynku pracy w Polsce i UE

Integracja systemu kształcenia i rynku pracy w Polsce i UE

Wraz z globalizacją kapitał ludzki zyskuje na znaczeniu w

porównaniu z kapitałem finansowym

. Uznając nadrzędność

zasobów  ludzkich  w  rozwoju  gospodarczym,  ważną  rolę  należy
przypisać  edukacji.  Kapitał  ludzki  trzeba  stale  powiększać
poprzez  stwarzanie  możliwości  kształcenia  i  szkolenia  w  każdym
wieku. Inwestycje w tym zakresie winny mieć priorytet.

Rynek pracy i edukacja zawodowa choć są względnie

autonomiczne, to jednak ich powiązania stają się coraz silniejsze.
Wyraża  się  to  przede  wszystkim  w  dostosowywaniu  edukacji
zawodowej  do  postulatów  pracodawców  i  wymogów  zmieniającego
się rynku siły roboczej. Mowa tu zarówno o kształceniu zawodowym
realizowanym  w  systemie  szkolnym,  jak  i  o  edukacji  ustawicznej.
Słowo  ustawiczna  wskazuje,  że  nigdy  nie  można  posiadać  dosyć
wiedzy,  lecz  powinno  się  rozwinąć  potrzebę  (głód)  wiedzy  i  te
potrzebę systematycznie spełniać

Reforma polskiego systemu kształcenia zawodowego stanowi

warunek  konieczny  do  podniesienia  konkurencyjności  naszej
gospodarki i sprostania warunkom otwartego rynku. Jednakże jest
to  tylko  przedsięwzięcie  komplementarne  w  stosunku  do
bezpośrednich  działań  związanych  z  przystąpieniem  Polski  do  UE.
Kształcenie  i  szkolenie  zawodowe  oraz  całość  edukacji  pozostają
bowiem, zgodnie z artykułami 126 i 127 Traktatu z Maastricht, w
wyłącznej  kompetencji  krajów  członkowskich.  Stąd  też  tak
Narodowa  Strategia  Integracji,  jak  i  reforma  systemu  edukacji  nie
przewidywały  formalnych  zadań  dotyczących  integracji  w  sferze
kształcenia  i  szkolenia  zawodowego.  Wyjątek  stanowią  kwestie
nowelizacji  polskiego  prawa  w  zakresie    uznawalności  dyplomów  i
kwalifikacji zawodowych wszędzie tam, gdzie wymagają tego unijne
dyrektywy.  Przystąpienie  Polski  do  programów  edukacyjnych  Unii
Europejskiej,  w  tym  m.in.  do  programu  Sokrates,  czy  Leonardo  da
Vinci, ma natomiast posłużyć włączeniu naszego kraju w unijne sieci
współpracy i wymiany doświadczeń.

S. Strange, Who are EU? Ambiguities in the Concept of Competitiveness, [w:] Journal of Common Market

Studies, Vol. 36, No 1/1998, str. 101-114.

A. Polańska, Studia wyższe a kwalifikacje zawodowe człowieka, [w:] Studia a rzeczywistość zawodowa:

materiały konferencyjne, A. Kryński i in., Wydaw. Akademii Polonijnej w Częstochowie Educator,
Częstochowa 2003, str. 51.

Pojęcie zawodu i zadania ogólne kształcenia zawodowego

Zawód, jako pojęcie, trudno zdefiniować. Treść tego pojęcia

zmienia się wraz z przeobrażeniami w społeczeństwie, jego kulturze,
obyczajach, poziomie życia oraz w społecznej świadomości.

Wydaje się, że z dużą dozą trafności zwięzłą definicję zawodu

podał w 1961 roku Komitet Pracy i Płac, który przez zawód lub
specjalność rozumiał „oparte na kwalifikacjach (wiadomościach i
umiejętnościach)

wykonywanie

celach

zarobkowych

wynikającego z podziału pracy zespołu czynności (robót)
społecznie użytecznych”

Do takiej definicji składnia się również Tadeusz Nowacki,

rozwijając pojęcie zawodu jako „możliwe dzięki opanowaniu przez
pracownika

podstawowych

koniecznych

umiejętności

wykonywanie

zespołu

czynności

społecznie

użytecznych,

wyodrębnionych na skutek podziału pracy, powtarzanych
systematycznie i będących źródłem utrzymania dla pracownika i
jego rodziny”

Występuje tu wzajemne sprzężenie obydwu pojęć: osiągnięcie

określonego stopnia doskonałości w zawodzie, nie jest możliwe bez
kształcenia, a z kolei bez wykonywania zawodu praktycznie eliminuje
się szansę odniesienia sukcesu i życiowej satysfakcji.

Zgodnie z założeniami reformy polskiego szkolnictwa

ponadgimnazjalnego, główny cel edukacji w szkole zawodowej to
przygotowanie uczniów do uzyskania kwalifikacji zawodowych, a
także – jak w każdym rodzaju szkoły – do pracy i życia w
warunkach współczesnego świata

Instrukcja nr 58 Komitetu Pracy i Płac z dnia 31.10.1961 r., [w:] T. Nowacki, Zawodoznawstwo, Instytut

Technologii Eksploatacji, Radom 1999, str. 64.

T. Nowacki, Podstawy Dydaktyki Zawodowej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977.

Zob. Reforma systemu edukacji. Szkolnictwo ponadgimnazjalne. Projekt – materiały do dyskusji, Warszawa

2000.

Zadania ogólne kształcenia zawodowego – c.d.

Art. 1, pkt. 14 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie

oświaty zobowiązuje placówki oświatowe do „przygotowania
uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia”

. W związku z

tym  ramowe  statuty  szkół  ponadpodstawowych  nakładają  na
dyrektorów  i  rady  pedagogiczne  „obowiązek  organizacji
wewnątrzszkolnego  systemu  doradztwa  oraz  zajęć  związanych  z
wyborem kierunku kształcenia, a także organizację współdziałania z
poradniami  psychologiczno  –  pedagogicznymi,  w  tym  poradniami
specjalistycznymi,

oraz

innymi

instytucjami

świadczącymi

poradnictwo i specjalistyczną pomoc uczniom i rodzicom”.

Z uwagi na fakt, iż zapisy te wymagały pewnych uzupełnień w

postaci  określenia  definicji  i  założeń  wspomnianego  systemu
doradztwa,  Wydział  Poradnictwa  Zawodowego  Krajowego  Ośrodka
Wspierania  Edukacji  Zawodowej  i  Ustawicznej  w  roku  2002  podjął
próbę  sprecyzowania  koncepcji  działań  szkolnego  doradcy
zawodowego  jako  osoby  odpowiedzialnej  za  organizację  i
funkcjonowanie tego systemu

Zatem do zasadniczych elementów systemu kształcenia

zawodowego  zalicza  się  nie  tylko  różne  formy  nauki  oraz
zdobywania  kwalifikacji  zawodowych,  ale  również  system
poradnictwa  zawodowego  i  edukacyjnego,  a  także  system
zapewnienia jakości

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572.)

Zob. Szkolny Doradca Zawodowy (projekt), Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej,

Warszawa, marzec 2003.

http://www.koweziu.edu.pl/pliki/Szkolny%20doradca%20zawodowy.doc

; dane z dnia

03.02.2006.

J. Dretkiewicz-Więch, Kształcenie zawodowe w Polsce, [w:] pr. zb. pod red. U. Jeruszki, Efektywność

kształcenia zawodowego. Kształcenie zawodowe a rynek pracy, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa
2000, str. 204.

Podstawowe modele kształcenia zawodowego

Niezależnie od ogromnej rozmaitości form przygotowania

zawodowego w różnych krajach, wyróżnia się trzy podstawowe
następujące modele kształcenia zawodowego:

1) model rynkowy (market-based model) – przeważający w

Wielkiej  Brytanii.  Jego  podstawę  stanowi  zasada  career
education  zakładająca,  aby  uczeń  z  dowolnej  wyższej  klasy
szkoły  mógł  przejść  do  wybranej  przez  siebie  pracy,  mając
ogólną

orientację

zawodowych

czynnościach

najrozmaitszych polach działalności gospodarczej. Ważną rolę
odgrywa poradnictwo zawodowe w szkołach, połączone z
wprowadzaniem

podopiecznych

rozmaite

dziedziny

gospodarki narodowej. Interwencja państwa sprowadza się do
minimum,  a  system  kształcenia  nie  jest  bezpośrednio
połączony  ze  szkoleniem  zawodowym,  które  skupia  się
głównie  na  potrzebach  przedsiębiorstw.  Pozostawiono  tu
otwartą drogę dla inicjatywy indywidualnej uczniów w zakresie
wyboru  drogi  zawodowej,  stosownie  do  ich  możliwości  i
zdolności, przy ustanowieniu szeregu przejść ze szkoły do rynku
pracy i odwrotnie. To uczeń ponosi odpowiedzialność za swoje
wybory,  kształtuje  swoją  karierę  zawodową  i  kolejne  etapy
kształcenia.  Pracodawcom  pozostawiono  troskę  o  dobór
personelu i starania o najlepsze przygotowanie pracowników;

2) model szkolny (school model) – stosowany przede wszystkim

we  Francji  i  w  Hiszpanii.  Brak  tu  bezpośrednich  relacji
kształcenia zawodowego z rynkiem pracy. W modelu szkolnym
to  szkoła  przejmuje  ciężar  przygotowania  kadr  dla
gospodarki. Cechuje go rozległy interwencjonizm państwa w
planowaniu  i  kierowaniu  kształceniem  zawodowym,  podobnie
do  idei  gospodarki  planowej.  Państwo  bierze  na  siebie
obowiązek  przygotowania  do  pracy  w  odpowiednio
zorganizowanych szkołach, posiadających odpowiednie środki
i  urządzenia  do  nauczania  praktycznych  umiejętności
zawodowych.  Przyjmuje  też  na  siebie  odpowiedzialność  za
zapewnienie  każdemu  miejsca  w  szkole  zawodowej,  a
następnie miejsca pracy;

Podstawowe modele kształcenia zawodowego – c.d.

3) model dualny, przemienny (dual system) – rozpowszechniony

głównie w Szwajcarii (87% uczniów szkół zawodowych i
technicznych uczy się zawodu w dualnym systemie kształcenia),
Niemczech (odpowiednio 69% uczniów), Czechach (58%
uczniów), czy w Austrii (47%)

. Mimo że poprzez państwowe

szkoły  zawodowe  jest  on  włączony  w  system  edukacji  i
znajduje się pod kontrolą państwa, utrzymuje ścisłe związki
z  przedsiębiorstwami,  które  zapewniają  znaczącą  część
kształcenia  zawodowego.  Przygotowanie  zawodowe  odbywa
się przede wszystkim w przedsiębiorstwie, a szkoła pełni funkcję
pomocniczą.  Teoria  i  praktyka  wiążą  się  ze  sobą.  Występują
dwa  miejsca  kształcenia  zawodowego  –  szkoła  (kształcenie
teoretyczne) i firma (kształcenie praktyczne) oraz dwie grupy
nauczających  –  nauczyciele  w  szkole  i  instruktorzy  w
przedsiębiorstwie.  Uczniowie-praktykanci  zawierają  umowę  z
przedsiębiorstwem  o  naukę  i  pracę.  To  w  firmie  uczą  się  i
pracują przez większą część dni w tygodniu, według programów
opracowanych  w  przedsiębiorstwie  lub  z  jego  udziałem.  Za
wykonywaną  pracę  otrzymują  wynagrodzenie.  Kilka  dni  w
każdym tygodniu spędzają na uczeniu się teorii w szkole

Co istotne, analiza stóp bezrobocia w wybranych krajach

europejskich  w  latach  1990-2002  uwzględniająca  dominujący  w
nich  model  edukacji  zawodowej  wskazuje,  iż  w  państwach,  w
których dualny system kształcenia zawodowego odgrywa znaczącą
rolę,  takich  jak  wymienione  powyżej  Szwajcaria,  Niemcy  i  Austria,
stopa  bezrobocia  młodzieży  jest  zbliżona  do  ogólnej  stopy
bezrobocia,  a  nie  –  znacznie  od  niej  wyższa

. Przemienny system

kształcenia tworzy bowiem naturalne mechanizmy koordynacji
edukacji i rynku pracy.

M. Kabaj, Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu w Unii Europejskiej i w Polsce, Wydawnictwo

Naukowe Scholar, Warszawa 2004, str. 194.

U. Jeruszka, Trzy podstawowe modele kształcenia zawodowego, [w:] pr. zb. pod red. U. Jeruszki, Efektywność

kształcenia zawodowego. Kształcenie zawodowe a rynek pracy, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa
2000, str. 95-96.

M. Kabaj, Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu w Unii Europejskiej i w Polsce, Wydawnictwo

Naukowe Scholar, Warszawa 2004, str. 193.

Edukacja zawodowa w Polsce

W Polsce, pomimo reformy systemu edukacji, która rozpoczęła

się 1 września 1999 r., wciąż przeważa szkolny system kształcenia.
Natomiast łączny udział słuchaczy polskich szkół zawodowych
(zasadniczych i średnich) uczących się w modelu przemiennym
szacuje się tylko na około 18-20%

Reformując system edukacji narodowej przyjęto, że

obowiązek  praktycznej  nauki  zawodu  spoczywa  w  jak
największym  zakresie  na  zakładzie  pracy.  Możliwe  jest  także
kształcenie  praktyczne  w  warsztatach  szkolnych  (decyduje  o  tym
organ  prowadzący),  w  pracowniach  ćwiczeń  praktycznych,  gdzie
uczniowie  nabywają  te  umiejętności  praktyczne,  które  nie  wymagają
zastosowania  kosztownego  wyposażenia,  czy  też  w  centrach
kształcenia  praktycznego,  gdzie  kształtuje  się  umiejętności
wymagające zastosowania kosztownych stanowisk dydaktycznych

W obliczu trudności z organizacją praktycznej nauki zawodu

Ministerstwo

Edukacji

Narodowej

podejmuje

inicjatywy

tworzenia  płaszczyzny  współdziałania  szkół  zawodowych  z
organizacjami  pracodawców  i  innymi  partnerami  społecznymi.
Ministerstwo  zawiera  na  przykład  umowy  z  organizacjami
pracodawców,  samorządami  gospodarczymi  oraz  organizacjami
pozarządowymi.  Jednak  wyniki  badania  stopnia  realizacji
porozumień  z  organizacjami  pracodawców  wskazują  m.in.  na
niewielkie  zainteresowanie  ze  strony  przedsiębiorców  realizacją
ustaleń

. Okazuje się, że w sytuacji wysokiego bezrobocia

nieopłacalne  jest  szkolenie  nowych  pracowników,  gdy  na  rynku
pracy łatwo pozyskać kandydatów już wykwalifikowanych. Przyjęcie
młodocianych  praktykantów  niesie  z  sobą  zagrożenia  tj.  możliwość
zniszczenia  powierzonego  im  sprzętu  i  maszyn,  czy  konieczność

M. Kabaj, Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu w Unii Europejskiej i w Polsce, Wydawnictwo

Naukowe Scholar, Warszawa 2004, str. 199.

J. Dretkiewicz-Więch, Kształcenie zawodowe w Polsce, [w:] pr. zb. pod red. U. Jeruszki, Efektywność

kształcenia zawodowego. Kształcenie zawodowe a rynek pracy, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa
2000, str. 209-210.

J. Kobyliński, J. Podłowska, Realizacja porozumień na rzecz poprawy jakości kształcenia zawodowego w roku

szkolnym 2003/2004, [w:] E-duk@tor Z@wodowy artykuł opublikowano dnia 10 września 2004

http://www.koweziu.edu.pl/edukator/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=48

, dane z dnia

03.02.2006.