Ministerstwo Gospodarki

D

EPARTAMENT

A

NALIZ I

P

ROGNOZ

Warszawa, 2 listopada 2006 r.

Informacja

Uwarunkowania polskiego eksportu na rynku rosyjskim

Wpływ kryzysu rosyjskiego na polski eksport do Rosji

Relatywnie wysoki eksport do Rosji w 1997 roku (blisko 2,1 mld USD), osiągnięty w

ciągu pierwszych 7 lat transformacji polskiej gospodarki uległ w drugiej połowie 1998 roku

dramatycznemu załamaniu na skutek kryzysu finansowego na tamtejszym rynku. Wywołana

kryzysem głęboka deprecjacja rubla w stosunku do dolara i innych walut wymienialnych

spowodowała drastyczne podrożenie importu, w tym także importu z Polski, kwotowanego

w dolarach. Równocześnie, wprowadzone przez rząd i Centralny Bank Rosji środki

dyscyplinujące wobec importerów, zwłaszcza w sferze płatności i rozliczeń z tytułu importu,

m.in. depozyty importowe i przeciwdziałanie przedpłatom dokonywanym na poczet

przyszłych dostaw (często praktykowanym w transakcjach z polskimi eksporterami) stworzyły

dodatkowe silne bariery dla stosunkowo dynamicznej działalności importowej rosyjskich

kontrahentów, obserwowanej w okresie przedkryzysowym. W rezultacie, rosyjski import

został poważnie zahamowany. Warto przypomnieć, że przez pierwszych kilka lat po wybuchu

kryzysu import Federacji Rosyjskiej (FR) z tzw. dalszej zagranicy, czyli spoza WNP

pozostawał na poziomie o kilka miliardów dolarów niższym od importu Polski.

Można także oceniać, że wspomniany szok importowy, zwłaszcza wprowadzone środki

dyscyplinujące o charakterze administracyjnym ze strony FR, szczególnie mocno dotknęły

polskich eksporterów, którzy w znacznej swej części za obopólną zgodą próbowali przenieść

w nowe realia transformacji systemowej – dokonującej się nie tylko w Polsce, ale także

w Rosji - stare, dość liberalne praktyki realizacji eksportu na rynek rosyjski, w tym także

w sferze rozliczeń i płatności. Chodzi tu m.in. o stosunkowo liberalne procedury kontroli

jakości i certyfikacji towarów kierowanych na rynek rosyjski – jako tradycyjnie rzekomo

mniej wymagający, dość częste praktyki pobierania przedpłat na poczet przyszłych dostaw

(nie zawsze w pełni realizowanych), różnorodne niezupełnie przejrzyste transakcje wiązane,

itp.

Istotnym czynnikiem potęgującym swoisty szok pokryzysowy wśród polskich

eksporterów było także dość długo obecne w ich świadomości przeświadczenie o faktycznych

lub iluzorycznych ich atutach w stosunku do konkurentów zagranicznych, wynikających

z zażyłych kontaktów z partnerami rosyjskimi, zbudowanych w czasach RWPG,

podobieństwa języków i mentalności. To przeświadczenie i oparta na nim w znacznej mierze

praktyka funkcjonowania polskich eksporterów w kontaktach z rynkiem rosyjskim zostały

w warunkach kryzysu szczególnie surowo zweryfikowane.

Skutkiem tego, wkrótce po wybuchu kryzysu (wrzesień 1998 r.) polski eksport do Rosji

uległ drastycznemu załamaniu i dopiero w 2004 r. przekroczył poziom sprzed kryzysu.

Ilustruje to poniższe zestawienie.

Tabela 1. Skala i dynamika obrotów handlowych Polski z Rosją w latach 1997–2006

W MLN USD

Dynamika (analogiczny okres

poprzedniego roku=100)

Eksport Import Saldo Eksport Import

1997

2 155

2 685

-530

130,3

106,3

1998

1 597

2 372

-775

74,1

88,3

1999

710

2 676

-1 966

44,5

112,8

2000

862

4 619

-3 757

121,4

172,6

2001

1 059

4 422

-3 363

122,9

95,7

2002

1 332

4 407

-3 075

125,8

99,7

2003

1 512

5 215

-3 703

113,5

118,3

2004

2 843

6 391

-3 548

188,0

122,6

2005

3 961

8 986

-5 025

139,3

140,6

2006*

2 788

7 852

-5 064

110,1

145,4

Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS
* - dane za 8 miesięcy

W długim okresie odbudowy polskiego eksportu do Rosji następowało nie tylko proste

odtworzenie jego pierwotnej skali, ale równocześnie dokonała się znacząca przebudowa jego

struktury przedmiotowej. Ilustruje to poniższe zestawienie.

2

Tabela 2. Zmiany struktury towarowej polskiego eksportu do Rosji od 1997 r.

W mln USD

Udział w %

1997 2005 1997 2005

I Zwierzęta żywe

101,914

85,857 4,73 2,17

II Produkty pochodzenia roślinnego

76,614

225,714 3,56 5,70

III Tłuszcze,

oleje

13,060 1,041 0,61 0,03

IV Gotowe artykuły spożywcze 727,729

322,718

33,77

8,15

A

RTYKUŁY ROLNO

-

SPOŻYWCZE

919,317

635,330 42,67 16,04

V Produkty mineralne

11,707

16,484

0,54

0,42

Produkty

mineralne

11,707

16,484 0,54 0,42

VI Produkty przemysłu

chemicznego

264,343

529,447 12,27 13,37

VII Tworzywa sztuczne

102,357

353,975

4,75

8,94

Wyroby przemysłu

chemicznego

366,700

883,422 17,02 22,31

VIII Skóry i wyroby z nich

5,896

7,576

0,27

0,19

Skóry

5,896 7,576 0,27 0,19

IX Drewno i wyroby

34,130

72,430

1,58

1,83

X Ścier

drzewny

73,263

380,302 3,40 9,60

Wyroby przemysłu drzewno-papierniczego

107,393

452,733

4,98

11,43

XI Materiały i wyroby włókiennicze

73,810

143,434 3,43 3,62

XII Obuwie, nakrycia głowy

31,201

50,639 1,45 1,28

Wyroby przemysłu

lekkiego

105,011

194,073 4,87 4,90

XIII Wyroby z kamieni gipsu

38,088

174,803

1,77

4,41

XIV Perły, metale i kamienie

1,519

1,824

0,07

0,05

Wyroby

ceramiczne

39,607

176,627 1,84 4,46

XV Wyroby z metali nieszlachetnych

103,597

338,353

4,81

8,54

Wyroby

metalurgiczne

103,597

338,353 4,81 8,54

XVI Urządzenia mechaniczne i elektryczne

180,916

847,196

8,40

21,39

XVII

Pojazdy

57,747

227,249 2,68 5,74

XVIII Przyrządy, aparaty optyczne

11,871

22,800

0,55

0,58

Wyroby przemysłu elektromaszynowego

250,534

1 097,245

11,63

27,70

XIX Broń i amunicja

0,019

-

0,00 0,00

XX Wyroby różne 235,600

158,613

10,93

4,00

XXI Dzieła

sztuki

9,315 0,027 0,43 0,00

XXII Pozostałe

- 0,027 0,00 0,00

Nieznane i błędne

0,001

- 0,00 0,00

Różne i niesklasyfikowane

244,935

158,667

11,37

4,01

RAZEM

2 154,695

3 960,510

100,00

100,00

Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS

3

Równocześnie następowało szerokie przekształcenie poprzednich procedur oraz praktyk

rozliczeń i płatności w procedury powszechnie stosowane i obowiązujące w handlu

międzynarodowym.

Stosowana uprzednio niemal powszechnie zasada sprzedaży gotówkowej, przy czym

nierzadko powiązana z praktyką przedpłat - jako swoistą formą zabezpieczenia przed ryzykiem

utraty płatności, ustępuje w ostatnich latach w coraz szerszym zakresie formule kredytu

eksportowego ubezpieczanego w Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE

S.A.). Biorąc pod uwagę fakt, że dalszy znaczący wzrost eksportu do Rosji staje się coraz

bardziej uwarunkowany zaangażowaniem inwestycyjnym polskich podmiotów na tamtejszym

rynku, niektórzy eksporterzy podjęli w ostatnich latach takie wyzwanie i odnieśli sukces. Chodzi

tu m.in. o uruchomienie produkcji materiałów budowlanych „Atlas”, artykułów higienicznych,

wyrobów cukierniczych, etc.

Jakkolwiek ewolucja w podejściu do rynku rosyjskiego ze strony polskich eksporterów,

która w znacznej mierze dokonała się lub została przyśpieszona na skutek kryzysu znacznie

pomogła w osiągnięciu notowanych w ostatnich latach zmian ilościowych i jakościowych w

polskim eksporcie do Rosji, to jednak nie wydaje się, aby czynnik ten mógł odegrać decydujące

znaczenie dla zaistnienia tych zmian. Ocenia się natomiast, że znaczenie takie miały i mają nadal

makroekonomiczne uwarunkowania wewnętrzne, które wystąpiły na rynku rosyjskim w okresie

pierwszych kilku lat po kryzysie, tj. w przybliżeniu do roku 2002, a następnie wyjątkowo

korzystne impulsy prorozwojowe w gospodarce rosyjskiej wywołane rosnącymi cenami

światowymi surowców, a w szczególności ropy i gazu, których działanie występuje do chwili

obecnej.

W pierwszym okresie, zapoczątkowanym po około roku od wybuchu kryzysu, czyli po

uruchomieniu mechanizmów dostosowawczych, głównie w postaci znacznego wzrostu cen

krajowych, następował proces niwelowania skutków szoku dewaluacyjnego przez wysoką

inflację. Dzięki temu następowało stopniowe ograniczanie relatywnie wysokich kosztów importu

i tym samym powolne, mimo sygnalizowanych wcześniej administracyjnych środków

dyscyplinujących w sferze importu, otwieranie się na eksport.

Warto przypomnieć, że kurs dolara wobec rubla wzrósł z poziomu 9,7 Rbl w roku 1998

do 24,6 Rbl w roku następnym oraz wzrastał stopniowo w latach następnych do poziomu 31,3

Rbl w roku 2002, co świadczy o skali szoku cenowego w imporcie w roku wybuchu kryzysu i

kilku latach następnych. Równocześnie jednak skutki tego szoku były w kolejnych latach coraz

bardziej niwelowane przez inflację, która po osiągnięciu poziomu 84% w roku 1998 i ponad 36%

4

w roku 1999 utrzymywała się w kolejnych dwóch latach na poziomie ponad 20% i do chwili

obecnej nie zeszła poniżej 10%. Można oceniać zatem, że bardzo powolne tempo odbudowy

polskiego eksportu do Rosji w pierwszych kilku latach po kryzysie wynikało nie tyle z szoku

dewaluacyjnego ile raczej z trudności dostosowawczych rosyjskiej gospodarki i tamtejszych

importerów, a także w znacznej mierze polskich eksporterów do nowych realiów pokryzysowych

zaistniałych na rynku rosyjskim. Jakkolwiek ten okres dostosowawczy był stosunkowo długi

i trwał aż 5 lat, to jednak należy zauważyć, że był on przynajmniej o rok krótszy niż pierwotnie

przewidywano, oceniając, że odbudowanie poziomu eksportu z 1997 roku może nastąpić

najwcześniej w 2005 r. Tymczasem poziom ten nie tylko osiągnięto, ale znacznie przekroczono

(o blisko 800 mln USD, tj. o ponad 35%) w roku 2004, kiedy to nastąpiło niemal podwojenie

poziomu eksportu w stosunku do roku poprzedniego. W 2005 roku udało się zwiększyć eksport

o dalsze 34%, czyli w tempie ponad 12 pkt szybszym od średniego tempa polskiego eksportu

ogółem. W rezultacie wartość eksportu w minionym roku zbliżyła się do poziomu 4 mld USD,

czyli prawie dwukrotnie wyższego od poziomu wyjściowego z roku 1997.

Notowane w roku bieżącym wyraźne spowolnienie wzrostu eksportu do Rosji (tempo

wzrostu eksportu w wymiarze dolarowym za 8 miesięcy br. spadło do 10,1%) można wiązać

z wprowadzoną pod koniec ub. r. przez stronę rosyjską administracyjną blokadą na import

z Polski mięsa a także produktów pochodzenia roślinnego. W skali 8 miesięcy br., spowodowało

to spadek polskiego eksportu w dziale 02 – mięso i jego produkty o ok. 22 mln USD, tj. o ponad

85% w stosunku do analogicznego okresu ub.r. Najbardziej dotkliwy pod względem swej skali

był spadek eksportu w sekcji produktów pochodzenia roślinnego, zwłaszcza w pozycjach warzyw

i owoców, który w skali 8 miesięcy sięgnął blisko 123 mln USD, tj. o ponad 2/3 eksportu

z analogicznego okresu ub.r. Poważny spadek eksportu (łącznie o ok. 27 mln USD) nastąpił także

w niektórych pozycjach towarowych w sekcji gotowych artykułów spożywczych, w tym

przetworów z warzyw i owoców oraz wyrobów tytoniowych.

Biorąc pod uwagę, że wprowadzone przez stronę rosyjską ograniczenia i restrykcje dla

polskiego eksportu mają w znacznej mierze charakter polityczno–administracyjny i jako takie nie

wynikają z ewentualnych strukturalnych problemów natury ekonomiczno–handlowej po stronie

polskiej można przewidywać, że będą miały one charakter przejściowy, a zatem nie zaważą w

istotnej mierze na przyszłości obustronnych relacji handlowych i pomyślnych perspektywach

polskiego eksportu. Przesłanki dla takich oczekiwań stanowią generalnie korzystne

uwarunkowania makroekonomiczne istniejące obecnie i spodziewane w najbliższej przyszłości w

gospodarce rosyjskiej.

5

Obecne uwarunkowania makroekonomiczne w gospodarce rosyjskiej

Szybki wzrost gospodarczy Rosji w I półroczu 2006 r. miał swe źródło w wysokiej

dynamice zarówno eksportu, jak i popytu wewnętrznego, który staje się siłą napędową

rosyjskiej gospodarki. Szybki wzrost popytu wewnętrznego (o 9,3% w I kwartale oraz o

10,1% w II kwartale; vide: tabela 3) wiąże się z wysoką dynamiką obrotów handlu

detalicznego oraz przyrostem realnych dochodów ludności.

Istotnym elementem popytu wewnętrznego jest popyt inwestycyjny. Jego wzrost wiąże

się z

napływem inwestycji zagranicznych oraz ze wzrostem popytu inwestycyjnego

podmiotów krajowych w takich dziedzinach jak transport i kompleks energetyczny,

budownictwo mieszkaniowe i przemysł maszynowy. Jednak z punktu widzenia potrzeb

rozwojowych Rosji poziom inwestycji w tym kraju jest stosunkowo niski i w relacji do PKB

nie przekracza 20% (w Indiach sięga 30% PKB, a w Chinach 40% PKB).

Tabela 3. Podstawowe wskaźniki wzrostu gospodarczego Federacji Rosyjskiej

(analogiczny okres poprzedniego roku = 100)

2005 2006

I kw. II kw. I półr.

rok

I kw.

II kw. I półr. rok*

PKB

Inflacja

Produkcja przemysłowa

Produkcja rolna

Inwestycje

Budownictwo

Dochody realne ludności

Płace realne

Obroty handlu detalicznego

Eksport

Import

105,0

105,3

103,2

99,9

108,0

105,0

103,5

108,4

110,5

134,6

128,8

105,7

102,6

103,6

100,8

109,6

106,3

113,0

107,6

113,8

138,0

128,1

105,4

108,0

103,4

100,5

108,9

105,8

108,5

107,9

112,2

136,4

128,4

106,4

110,9

103,2

101,1

110,5

109,7

108,8

109,7

112,0

134,1

128,5

105,5

105,0

103,0

101,3

106,1

101,5

108,5

110,3

110,6

134,5

123,5

107,1

101,1

106,0

101,4

111,7

112,7

113,5

113,8

112,0

129,2

126,9

106,3

106,2

104,4

101,4

109,4

108,3

111,1

112,1

111,3

131,6

126,0

106,5

108-

109,0

105,4

98,4

111,5

111,6

111,8

113,5

112,1

132,5

129,0

Źródło: dane Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego i Handlu FR
* - prognoza

Także sprzyjające uwarunkowania zewnętrzne, takie jak wysokie ceny paliw i surowców

eksportowanych przez Rosję, umożliwiające utrzymanie wysokich dochodów z eksportu,

stanowią istotny element podtrzymujący wysoką dynamikę popytu. W porównaniu

z analogicznym okresem roku poprzedniego, obroty handlu detalicznego wzrosły w I półroczu

6

tego roku o 11,3%. Wzrost popytu gospodarstw domowych związany był przede wszystkim

z dynamicznym wzrostem dochodów realnych ludności o 11,1%, w tym płac realnych o 12,1%.

Wysokiej dynamice wzrostu popytu wewnętrznego towarzyszy szybki wzrost importu.

Dostawy z importu zaspokajały w ok. 70,0% przyrost popytu w I kwartale i w ok. 46,8% w II

kwartale br. (vide: tabela 4).

Tabela 4. Tempo wzrostu czynników podziału PKB Rosji (w % w stosunku do analogicznego

okresu poprzedniego roku) i źródła pokrycia przyrostu popytu wewnętrznego (w %)

2005 2006

I kw. II kw. I półr.

rok

I kw.

II kw. I półr. rok*

Popyt wewnętrzny

gosp. domowe

Akumulacja

Popyt zew. ( eksport )

8,0

8,7

15,0

3,5

8,3

12,3

4,2

5,6

10,1

11,5

12,9

7,9

9,2

11,1

11,4

6,3

9,3

10,7

13,4

7,8

10,1

11,4

14,2

6,9

9,9

11,5

11,5

5,4

9,8

11,3

12,3

6,3

Źródła pokrycia

przyrostu popytu wewn.

Import

Produkcja wewnętrzna

Usługi

Towary

100,0

45,3

54,7

32,8

21,9

100,0

46,0

54,0

32,4

21,6

100,0

52,6

47,4

29,6

17,8

100,0

48,2

51,8

31,1

20,7

100,0

70,0

30,0

20,2

9,8

100,0

46,8

53,2

32,4

20,8

100,0

50,9

49,1

30,5

18,6

100,0

53,8

46,2

27,7

18,5

Źródło: dane Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego i Handlu FR
* - prognoza

Jak już wspomniano, siłą napędową rozwoju gospodarczego Rosji staje się popyt

wewnętrzny. Jest on kreowany przede wszystkim przez zwiększone wydatki budżetu państwa

odnoszące się zarówno do sfery socjalno-społecznej, jak również do realnej sfery gospodarki. W

odniesieniu do tej pierwszej budżet finansuje różnego rodzaju programy podwyżek płac,

emerytur, stypendiów, nagród, wyróżnień i innych form poprawy sytuacji bytowej głównie w

sferze obrony narodowej, oświaty i służby zdrowia. W efekcie zakłada się, że płace realne w

sferze budżetowej, która obejmuje ok. 15,5 mln zatrudnionych, wzrosną w okresie 2005-2007 o

50%. W związku z tym zaangażowanie środków budżetowych jest głównym czynnikiem wzrostu

płac i dochodów realnych w ostatnich latach.

Opracowano w Zespole Analiz Handlu Zagranicznego

7