TERPENY
hemiterpeny
C
5
(1)
→ wbudowane w zw
↓
monoterpeny:
C
10
(2)
Składniki olejków eterycznych
Irydoidy
↓
seskwiterpeny
C
15 (
3) → C
30
(6) triterpeny, steroidy
glikozydy nasercowe
↓
saponozydy
diterpeny
C
20
(4)
→ C
40
(8) tetraterpeny
karotenoidy, ksantofile
↓
politerpeny: kauczuk
C
n
n
G
O
G
O
O
O
IRYDOIDY
Irydodial –czynn. obronny mrówek Iridomyrmex
Proste
Nepetalakton–w olejku Nepeta cataria (kocimiętka)
-wabi koty - halucynogennie, bakteriobójczo
Złożone
glukozydowe– w OH C-1
typ aukubiny
harpagidu
asperulozydu
estrowe (=nieglukozydowe)
sekoirydoidy- Gentianaceae- gorzkie
W – wskażnik goryczy –(HCl chininy)
Inne tzw nieregularne: pyretryny
O
CH
3
O
CH
3
nepetalakton
O
H
H
O-Glc
O
H
O
H
aukubina
O
OH
H
O-Glc
O
H
O
O
harpagozyd
O
O
CH
3
H
CH
3
H
O
CH
3
OH
FORMA DIALDEHYDOWA
FORMA LAKTONOWA
IRYDOIDY GLUKOZYDOWE
Aglikony -hydrol. kwas/
-glukozydaza) → niebieski, czarny
czernienie liści – suszenie
Typ aukubiny
Aukubina AU, katalpozyd, katalpol
Scrophulariaceae
: Euphrasia, Verbascum
Plantaginaceae:
Plantago,Veronica officinalis- przetacznik
AU- p.bakteryjnie, spazmolitycznie
p. zapalnie (doustnie -słabo, miejscowo-silniej)
1 mg aukubiny=0,5 mg indometacyny w obrzęku ucha myszy
Agnuzyd 4-OH-benzoesan AU +rotundifuran (diterpen)
Agni casti fruct Verbenaceae: Agni casti fruct n mn n 0,008% kastycyny
Estrogennie: w PMS, LH, normalizacja progesteronu
prolaktyna, trądzik
okres przekwitania
O
H
H
O-Glc
O
H
O
H
aukubina
O
OH H
H
O
OGlc
HO
katalpol
IRYDOIDY GLUKOZYDOWE
Typ harpagidu
Harpagid, OH w C-5, brak wiąz. podwójnego w C7-8
pochodne:8-cynamoilo Harpagozyd
8-kumaroilo Prokumbid
w Harpagophyti rad. n mn n 1,2% harpagozydu
Harpagophytum procumbens Hakorośl rozesłana
-
p.zapalnie (reumatyzm), p.bólowo:
w schorzeniach degeneracyjnych narządów ruchu
apetytu- gorzki
Typ asperulozydu
Asperulozyd: p zapalnie, hipotensyjnie, laxans
Rubiaceae: Asperula :Asperula odorata marzanka wonna
Morinda: Morinda citrifolia morwa indyjska(NONI)
Galium-Przytulia
Ericaceae: Vaccinium
O
OH
H
O-Glc
O
H
O
O
harpagozyd
O
H
H
O-Glc
O
H
O
H
aukubina
O
O
H
H
O
AcO
O-Glc
asperulozyd
RÓŻNE IRYDOIDY GLUKOZYDOWE
Loganina –Menyanthidis trif fol
Loliolid ←utl. ksantofili
Arnicae, Calendulae flos
Menyanthidis trif fol
,
Werbenalina
Verbenaceae-Verbenae herba 1,5% z. witułki
ziele cz wydzielniczą nerek
Lamalbid Lamium album
O
O
COOCH3
OGlc
werbenalina
O
COOCH3
O-Glc
HO
HO
HO
H
H
lamalbid
O
H
H
O
H
O-Glc
CO
2
CH
3
loganina
IRYDOIDY ESTROWE (NIEGLIKOZYDOWE)
Walepotriaty: triesty (Ac, isoV): waltrat, acetowaltrat i dihydrowaltrat
niestabilne: H
2
O, pH <3, temp., > 35
o
C → nieco baldrynalu
Valeriana officinalis: olejek 0,4%: seskwiterpeny: kw. walerenowy
walepotriaty (waltrat)
- uspokajający na noc
V. wallichii – kozłek indyjski 9% olejku, walepotriaty 3-6% i
V. edulis – kozłek meksykański: walepotriaty 4-7% (dihydrowaltrat )
- uspokajające na dzień
- napięcie nerwowe, trudności w koncentracji, stres
- bolesne skurcze żołądka, jelit
Walepotriaty- toksyczne in vitro
↓syntezę kw. nukleinowych, mutagenne, teratatogenne
1-4. V. officinalis
5. kw. walerenowy
6. V. stichensis
7. V. wallichi
IRYDOIDY ESTROWE (NIEGLIKOZYDOWE)
Valeriana officinalis: olejek 0,4%: seskwiterpeny: kw. walerenowy
walepotriaty (waltrat)
- uspokajający na noc
V. wallichii – kozłek indyjski 9% olejku, walepotriaty 3-6% i
V. edulis – kozłek meksykański: walepotriaty 4-7% (dihydrowaltrat )
- uspokajające na dzień
- napięcie nerwowe, trudności w koncentracji, stres
- bolesne skurcze żołądka, jelit
Walepotriaty- toksyczne in vitro
↓syntezę kw. nukleinowych, mutagenne, teratatogenne
SEKOIRYDOIDY– pęknięcie wiązania C-7 i C-8
Sekologanina z loganiny- irydoid
Caprifoliaceae: Lonicera – med. chińska
Foliamentyna , mentiafolina Menyanthidis trifoliatae folium
Oleuropeina – w liściach 5%, owocach Olea europaea
- hipotensyjnie, spazmolitycznie
- ↓ cholesterol
- kosmetyka (Eurol BT)
chroni przed UV- antyoksydacyjnie
pobudza syntezę kolagenu
ułatwia regenerację, odmładza
odbudowa włosa Klorane K1/K2
O
O
Glc
O
COOCH3
7
sekologanina
O
O
CO2CH3
H
OGlc
HO
HO
oleuropeina
SEKOIRYDOIDY Gentianaceae
Gentianae rad (7-10 rośliny) W n mn n 10 tys
Centaurii herba W n mn n 2 tys
Gencjopikrozyd =Gencjopikryna – W 12 tys
Amarogentyna – W= 58 mln
Swertiamaryna → hydr → Erytrocentauryna
Gencjanina –azotowy analog sekoirydoidu
–też z gencjopikrozydu i NH
3
- uspokajająco
- p.zapalnie
- hipotensyjnie duże dawki
- hipertensyjnie małe dawki
Związki gorzkie w niestrawności
O
O
O
H
O-Glc
gencjopikrozyd
Inne: „NIEREGULARNE" MONOTERPENY
PYRETRYNY
Tanacetum ( =Chrysanthemum )cinerariaefolium Złocień dalmatyński
-
Nie toksyczne dla ludzi
-
Toksyczne dla zimnokrwistych: ryby, insekty: paraliż i śmierć
Syntetyczne analogi: na karaluchy, komary, pasożyty zwierząt domowych
SESKWITERPENY/SESKWITERPENOIDY - 15 C (3 jedn. izoprenu):
składniki olejków eterycznych, oleożywic
laktony seskwiterpenowe (gorzki smak)
Typy seskwiterpenów:
Typy LAKTONÓW SESKWITERPENOWYCH :
-otwarcie p. laktonowego (alkalizacja) - zanik gorzkiego smaku
zamknięcie (zakwaszenie) - gorzki smak
gwajan
eudesman
germakran
1
2
3
5
6
7
8
9
10
1
1
4
9
pseudogwajan
6
7
6
7
6
7
O
O
O
O
O
O
O
gwajanolid
eudesmanolid
germakranolid
1
2
3
5
6
7
8
9
10
1
1
4
9
pseudogwajanolid
PRZYKŁADY SESKWITERPENÓW
Furanoeudesmany
Furanogermakrany
w oleogumożywicy Myrrha
Commiphora molmol- Balsamowiec mirra
Myrrhae tinctura w st zapalnych jamy ustnej
p. bakteryjnie
p. grzybiczo
p. bólowo
Utrwalacz zapachów w perfumerii
O
CH
3
CH
3
CH
3
Furanoeudesman-1,3-dien
humulan
--- kariofilan
germakran
--- eudesman
gwajan
CH
2
O
CH
3
CH
3
H
Lindestrene
LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady
Eudesmanolidy:
Alantolakton i pochodne w Inulae radix
- p.robaczo(słabo), szybka resorpcja z p. pokarm.
- p.bakteryjnie, p.grzybiczo
Tetrahydroridentyna B,
Glukozyd taraksakolidu
Taraxaci rad
Germakranolidy:
Knicyna Cnici benedicti herb
- p. zapalnie, p.bakteryjnie
Laktucyna, Laktukopikryna
w Taraxaci radix, Cichorii radix,
-udział w działaniu żółciopędnym
O
O
alantolakton
O
O
H
izoalantolakton
humulan
--- kariofilan
germakran
--- eudesman
gwajan
O
OH
OH
O
H
O
O
O
cnicin
LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady
Germakranolidy
Partenolid
Chrysanthemum parthenium -złocień maruny Chrysanthemi fol
-
uwalnianie serotoniny i agregację płytek(czynniki patogenezy migreny)
- p. zapalnie (
fosfolipazy A2, syntezy prostaglandyn )
- ochronnie na śródbłonek naczyń krw
humulan
--- kariofilan
germakran
--- eudesman
gwajan
O
O
O
partenolid
LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady
Gwajanolidy
Cynaropikryna w Cynarae folium
- gorzki smak - pobudza wydzielanie żółci, s żołądk
LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady
Taraxaci rad
eudesmanolidy: tetrahydroridentyna B,
glukozyd taraksakolidu,
germakranolidy: glukozydy kw taraksynowego i
dihydrotaraksynowego,
gwajanolidy: laktucyna, laktukopikryna,
11-β-dihydrolaktucyna (ikseryna)
O
O
O
OH
O
H
H
cynaropikryna
OH
LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady
Gwajanolidy :
Proazuleny
bezbarwne, nielotne - absyntyna – dimer artabsyny, matrycyna, achilicyna→
dest. z parą wodną lotne-niebieskie, fioletowe
Chamazulen
- ┴ histaminę, utrudnia jej uwalnianie, p. alergicznie
- p. bakteryjnie, p. zapalnie, p. obrzęk
- pobudza fagocytozę, ułatwia regenerację naskórka
O
O
O-CO-CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
OH
H
artabsyna
HO
matrycyna
chamazulen
gwajazulen
achilicyna
5
1
2
10
Absinthi herb
Mellifolii herb
Chamomillae anth
LAKTONY SESKWITERPENOWE – przykłady
Pseudogwajanolidy CH3 w C-5
Helenalina, dihydrohelenalina
Arnica montana* - n mn n 0,4% LS
ich 2,3-dihydro poch -2-OH- arnifoliny
-2, 4 –di-OH- chamissonolidy w A chamissonis
p.bakteryjnie, p.grzybiczo
p. zapalnie, p. bólowo
helenalina: inotropowo+ na serce
O
O
C
H
2
OR
Helenalina
5
2
O
O
OR
O
OH
H
5
2
arnifoliny
INNE LAKTONY SESKWITERPENOWE
Bilobalid
- trilakton, produkt rozpadu
ginkgolidów (diterpeny)
Ginkgonis fol.
SESKWITERPENY – MARKERY OBCYCH SKŁ w surowcach
antekotulid → skórny odczyn alergiczny
- w kosz rumianku psiego Anthemis cotula (1,8%)
- w chemotypach Chamomilla recutita
petazyna, izopetazyna:
alkohole seskwiterpenowe Petasites fol.
- Lepiężnik zamiast Farfarae fol.
– chromatografia (DAB 9)
O
O
O
O
O
OH
OH
But
H
O
bilobalid
O
H
O
O
O O
artemisinin
INNE LAKTONY SESKWITERPENOWE
Artemisynina z wewnętrznym nadtlenkowym łańcuchem
- warunkuje aktywność
-Artemisia annua, Chiny w malarii
- toksyczna dla różnych gat Plasmodium (falciparum, vivax, ovale),
-Na stadium we krwi- hamuje enzymy oddechowe
Też na szczepy oporne na CHLOROCHINĘ
ARTEMETER= metyl eter ARTEMISYNINA
-lepiej rozpuszcz w tłuszczach/b. aktywny
Mechanizm działania alergogennego
- egzocykliczna gr metylenowa, łączy się z białkiem, gł z gr SH białek skóry
→ reakcja ukł immunol na obce białko
- egzocykliczna gr –CH
3
brak kontakt odczynu alergicznego
O
O
C
H
2
O
O
C
H
2
białko
HS-cysteina
białko
-S-cysteina
O
O
CH
3
INNE SESKWITERPENY
Hernandulcyna
1000 x słodsza od cukrozy
W Lippia dulcis – Lipia aztecka (Verbenaceae),
słodkie ziele/gorzki posmak, do płynów do płukania j. ustnej
Gossypol żółty barwnik typu bisnaftalenu- nasiona bawełny/olej
- reaguje z gr. aminową lizyny 4-mc/20mg/dzień
samce -
oligospermia (+-) -nieprawidłowe plemniki, uszkodzenie
kanalików nasiennych, bezpłodność
samice-utrudnia zagnieżdżenie jajeczka (-)
mężczyżni-
ochotnicy(Chiny)/po 2 mies.: oligospermia
p.nowotworowo, p wirusowo HIV
OH
H
O
hernandulcin
CHO
O
H
CHO
OH
OH
OH
OH
OH
gossypol
