TERPENY

hemiterpeny

C

5

(1)

→ wbudowane w zw

↓

monoterpeny:

C

10

(2)

Składniki olejków eterycznych

Irydoidy

↓

seskwiterpeny

C

15 (

3) → C

30

(6) triterpeny, steroidy

glikozydy nasercowe

↓

saponozydy

diterpeny

C

20

(4)

→ C

40

(8) tetraterpeny

karotenoidy, ksantofile

↓

politerpeny: kauczuk

C

n

n

G

O

G

O

O

O

IRYDOIDY

Irydodial –czynn. obronny mrówek Iridomyrmex

Proste

Nepetalakton–w olejku Nepeta cataria (kocimiętka)

-wabi koty - halucynogennie, bakteriobójczo

Złożone
glukozydowe– w OH C-1

typ aukubiny

harpagidu

asperulozydu

estrowe (=nieglukozydowe)

sekoirydoidy- Gentianaceae- gorzkie

W – wskażnik goryczy –(HCl chininy)
Inne tzw nieregularne: pyretryny

O

CH

3

O

CH

3

nepetalakton

O

H

H

O-Glc

O

H

O

H

aukubina

O

OH

H

O-Glc

O

H

O

O

harpagozyd

O

O

CH

3

H

CH

3

H

O

CH

3

OH

FORMA DIALDEHYDOWA

FORMA LAKTONOWA

IRYDOIDY GLUKOZYDOWE

Aglikony -hydrol. kwas/



-glukozydaza) → niebieski, czarny

czernienie liści – suszenie
Typ aukubiny
Aukubina AU, katalpozyd, katalpol

Scrophulariaceae

: Euphrasia, Verbascum

Plantaginaceae:

Plantago,Veronica officinalis- przetacznik

AU- p.bakteryjnie, spazmolitycznie

p. zapalnie (doustnie -słabo, miejscowo-silniej)

1 mg aukubiny=0,5 mg indometacyny w obrzęku ucha myszy

Agnuzyd 4-OH-benzoesan AU +rotundifuran (diterpen)
Agni casti fruct Verbenaceae: Agni casti fruct n mn n 0,008% kastycyny
Estrogennie: w PMS,  LH, normalizacja progesteronu
 prolaktyna, trądzik
okres przekwitania

O

H

H

O-Glc

O

H

O

H

aukubina

O

OH H

H

O

OGlc

HO

katalpol

IRYDOIDY GLUKOZYDOWE
Typ harpagidu
Harpagid, OH w C-5, brak wiąz. podwójnego w C7-8
pochodne:8-cynamoilo Harpagozyd
8-kumaroilo Prokumbid

w Harpagophyti rad. n mn n 1,2% harpagozydu
Harpagophytum procumbens Hakorośl rozesłana

-

p.zapalnie (reumatyzm), p.bólowo:

w schorzeniach degeneracyjnych narządów ruchu

 apetytu- gorzki

Typ asperulozydu

Asperulozyd: p zapalnie, hipotensyjnie, laxans

Rubiaceae: Asperula :Asperula odorata marzanka wonna

Morinda: Morinda citrifolia morwa indyjska(NONI)

Galium-Przytulia

Ericaceae: Vaccinium

O

OH

H

O-Glc

O

H

O

O

harpagozyd

O

H

H

O-Glc

O

H

O

H

aukubina

O

O

H

H

O

AcO

O-Glc

asperulozyd

RÓŻNE IRYDOIDY GLUKOZYDOWE
Loganina –Menyanthidis trif fol

Loliolid ←utl. ksantofili

Arnicae, Calendulae flos

Menyanthidis trif fol

,

Werbenalina

Verbenaceae-Verbenae herba 1,5% z. witułki

ziele  cz wydzielniczą nerek

Lamalbid Lamium album

O

O

COOCH3

OGlc

werbenalina

O

COOCH3

O-Glc

HO

HO

HO

H

H

lamalbid

O

H

H

O

H

O-Glc

CO

2

CH

3

loganina

IRYDOIDY ESTROWE (NIEGLIKOZYDOWE)

Walepotriaty: triesty (Ac, isoV): waltrat, acetowaltrat i dihydrowaltrat
niestabilne: H

2

O, pH <3, temp., > 35

o

C → nieco baldrynalu

Valeriana officinalis: olejek 0,4%: seskwiterpeny: kw. walerenowy

walepotriaty (waltrat)

- uspokajający na noc

V. wallichii – kozłek indyjski 9% olejku, walepotriaty 3-6% i
V. edulis – kozłek meksykański: walepotriaty 4-7% (dihydrowaltrat )
- uspokajające na dzień
- napięcie nerwowe, trudności w koncentracji, stres
- bolesne skurcze żołądka, jelit
Walepotriaty- toksyczne in vitro

↓syntezę kw. nukleinowych, mutagenne, teratatogenne

1-4. V. officinalis

5. kw. walerenowy

6. V. stichensis

7. V. wallichi

IRYDOIDY ESTROWE (NIEGLIKOZYDOWE)
Valeriana officinalis: olejek 0,4%: seskwiterpeny: kw. walerenowy

walepotriaty (waltrat)

- uspokajający na noc

V. wallichii – kozłek indyjski 9% olejku, walepotriaty 3-6% i
V. edulis – kozłek meksykański: walepotriaty 4-7% (dihydrowaltrat )
- uspokajające na dzień
- napięcie nerwowe, trudności w koncentracji, stres
- bolesne skurcze żołądka, jelit

Walepotriaty- toksyczne in vitro

↓syntezę kw. nukleinowych, mutagenne, teratatogenne

SEKOIRYDOIDY– pęknięcie wiązania C-7 i C-8

Sekologanina z loganiny- irydoid

Caprifoliaceae: Lonicera – med. chińska

Foliamentyna , mentiafolina Menyanthidis trifoliatae folium

Oleuropeina – w liściach 5%, owocach Olea europaea

- hipotensyjnie, spazmolitycznie

- ↓ cholesterol

- kosmetyka (Eurol BT)

chroni przed UV- antyoksydacyjnie

pobudza syntezę kolagenu

ułatwia regenerację, odmładza

odbudowa włosa Klorane K1/K2

O

O

Glc

O

COOCH3

7

sekologanina

O

O

CO2CH3

H

OGlc

HO

HO

oleuropeina

SEKOIRYDOIDY Gentianaceae
Gentianae rad (7-10 rośliny) W n mn n 10 tys
Centaurii herba W n mn n 2 tys
Gencjopikrozyd =Gencjopikryna – W 12 tys

Amarogentyna – W= 58 mln
Swertiamaryna → hydr → Erytrocentauryna

Gencjanina –azotowy analog sekoirydoidu
–też z gencjopikrozydu i NH

3

- uspokajająco

- p.zapalnie

- hipotensyjnie duże dawki

- hipertensyjnie małe dawki

Związki gorzkie w niestrawności

O

O

O

H

O-Glc

gencjopikrozyd

Inne: „NIEREGULARNE" MONOTERPENY
PYRETRYNY
Tanacetum ( =Chrysanthemum )cinerariaefolium Złocień dalmatyński

-

Nie toksyczne dla ludzi

-

Toksyczne dla zimnokrwistych: ryby, insekty: paraliż i śmierć

Syntetyczne analogi: na karaluchy, komary, pasożyty zwierząt domowych

SESKWITERPENY/SESKWITERPENOIDY - 15 C (3 jedn. izoprenu):
 składniki olejków eterycznych, oleożywic
 laktony seskwiterpenowe (gorzki smak)
Typy seskwiterpenów:

Typy LAKTONÓW SESKWITERPENOWYCH :

-otwarcie p. laktonowego (alkalizacja) - zanik gorzkiego smaku

zamknięcie (zakwaszenie) - gorzki smak

gwajan

eudesman

germakran

1

2

3

5

6

7

8

9

10

1

1

4

9

pseudogwajan

6

7

6

7

6

7

O

O

O

O

O

O

O

gwajanolid

eudesmanolid

germakranolid

1

2

3

5

6

7

8

9

10

1

1

4

9

pseudogwajanolid

PRZYKŁADY SESKWITERPENÓW
Furanoeudesmany

Furanogermakrany
w oleogumożywicy Myrrha
Commiphora molmol- Balsamowiec mirra

Myrrhae tinctura w st zapalnych jamy ustnej

p. bakteryjnie

p. grzybiczo

p. bólowo
Utrwalacz zapachów w perfumerii

O

CH

3

CH

3

CH

3

Furanoeudesman-1,3-dien

humulan
--- kariofilan

germakran
--- eudesman

gwajan

CH

2

O

CH

3

CH

3

H

Lindestrene

LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady

Eudesmanolidy:

Alantolakton i pochodne w Inulae radix

- p.robaczo(słabo), szybka resorpcja z p. pokarm.

- p.bakteryjnie, p.grzybiczo

Tetrahydroridentyna B,

Glukozyd taraksakolidu

Taraxaci rad

Germakranolidy:

Knicyna Cnici benedicti herb

- p. zapalnie, p.bakteryjnie

Laktucyna, Laktukopikryna

w Taraxaci radix, Cichorii radix,

-udział w działaniu żółciopędnym

O

O

alantolakton

O

O

H

izoalantolakton

humulan
--- kariofilan

germakran
--- eudesman

gwajan

O

OH

OH

O

H

O

O

O

cnicin

LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady

Germakranolidy

Partenolid

Chrysanthemum parthenium -złocień maruny Chrysanthemi fol

-



uwalnianie serotoniny i agregację płytek(czynniki patogenezy migreny)

- p. zapalnie (



fosfolipazy A2, syntezy prostaglandyn )

- ochronnie na śródbłonek naczyń krw

humulan
--- kariofilan

germakran
--- eudesman

gwajan

O

O

O

partenolid

LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady

Gwajanolidy

Cynaropikryna w Cynarae folium

- gorzki smak - pobudza wydzielanie żółci, s żołądk

LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady

Taraxaci rad

eudesmanolidy: tetrahydroridentyna B,

glukozyd taraksakolidu,

germakranolidy: glukozydy kw taraksynowego i

dihydrotaraksynowego,

gwajanolidy: laktucyna, laktukopikryna,

11-β-dihydrolaktucyna (ikseryna)

O

O

O

OH

O

H

H

cynaropikryna

OH

LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady

Gwajanolidy :

Proazuleny

bezbarwne, nielotne - absyntyna – dimer artabsyny, matrycyna, achilicyna→
dest. z parą wodną lotne-niebieskie, fioletowe

Chamazulen

- ┴ histaminę, utrudnia jej uwalnianie, p. alergicznie

- p. bakteryjnie, p. zapalnie, p. obrzęk

- pobudza fagocytozę, ułatwia regenerację naskórka

O

O

O-CO-CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

OH

H

artabsyna

HO

matrycyna

chamazulen

gwajazulen

achilicyna

5

1

2

10

Absinthi herb

Mellifolii herb

Chamomillae anth

LAKTONY SESKWITERPENOWE – przykłady

Pseudogwajanolidy CH3 w C-5

Helenalina, dihydrohelenalina

Arnica montana* - n mn n 0,4% LS

ich 2,3-dihydro poch -2-OH- arnifoliny

-2, 4 –di-OH- chamissonolidy w A chamissonis

p.bakteryjnie, p.grzybiczo

p. zapalnie, p. bólowo

helenalina: inotropowo+ na serce

O

O

C

H

2

OR

Helenalina

5

2

O

O

OR

O

OH

H

5

2

arnifoliny

INNE LAKTONY SESKWITERPENOWE

Bilobalid

- trilakton, produkt rozpadu

ginkgolidów (diterpeny)

Ginkgonis fol.

SESKWITERPENY – MARKERY OBCYCH SKŁ w surowcach

antekotulid → skórny odczyn alergiczny

- w kosz rumianku psiego Anthemis cotula (1,8%)

- w chemotypach Chamomilla recutita

petazyna, izopetazyna:

alkohole seskwiterpenowe Petasites fol.

- Lepiężnik zamiast Farfarae fol.

– chromatografia (DAB 9)

O

O

O

O

O

OH

OH

But

H

O

bilobalid

O

H

O

O

O O

artemisinin

INNE LAKTONY SESKWITERPENOWE

Artemisynina z wewnętrznym nadtlenkowym łańcuchem

- warunkuje aktywność

-Artemisia annua, Chiny w malarii

- toksyczna dla różnych gat Plasmodium (falciparum, vivax, ovale),

-Na stadium we krwi- hamuje enzymy oddechowe

Też na szczepy oporne na CHLOROCHINĘ

ARTEMETER= metyl eter ARTEMISYNINA

-lepiej rozpuszcz w tłuszczach/b. aktywny

Mechanizm działania alergogennego

- egzocykliczna gr metylenowa, łączy się z białkiem, gł z gr SH białek skóry

→ reakcja ukł immunol na obce białko

- egzocykliczna gr –CH

3

brak kontakt odczynu alergicznego

O

O

C

H

2

O

O

C

H

2

białko

HS-cysteina

białko

-S-cysteina

O

O

CH

3

INNE SESKWITERPENY

Hernandulcyna
1000 x słodsza od cukrozy
W Lippia dulcis – Lipia aztecka (Verbenaceae),
słodkie ziele/gorzki posmak, do płynów do płukania j. ustnej
Gossypol żółty barwnik typu bisnaftalenu- nasiona bawełny/olej

- reaguje z gr. aminową lizyny 4-mc/20mg/dzień

samce -

oligospermia (+-) -nieprawidłowe plemniki, uszkodzenie

kanalików nasiennych, bezpłodność

samice-utrudnia zagnieżdżenie jajeczka (-)

mężczyżni-

ochotnicy(Chiny)/po 2 mies.: oligospermia

p.nowotworowo, p wirusowo HIV

OH

H

O

hernandulcin

CHO

O

H

CHO

OH

OH

OH

OH

OH

gossypol