ZABURZENIA OSOBOWOŚCI Z

GRUPY „A”

- PARANOICZNA, SCHIZOIDALNA,

SCHIZOTYPOWA

Grupa?

• grupa zaburzeo dziwaczno-ekscentrycznych?
• wyobcowanie, poczucie dyskomfortu w

kontaktach z innymi ludźmi

• braki zaufania, podejrzliwośd, przypisywanie

wrogich motywów innym

• Świat fantazji – w tym fantazje z motywem

omnipotencji

• Nie chcą się leczyd
• Celem terapii jest często uwewnętrznienie relacji

terapeutycznej

OSOBOWOŚD PARANOICZNA

(Gabbard, 2009; str:361)

• myślenie paranoiczne nie jest patologiczne. Pozycja

paranoidalno-schizoidalna jest trybem organizacji

doświadczeo (pozycja rozumiana jako sposób organizacji

doświadczenia, a nie faza rozwojowa)

• niebezpieczne myśli i uczucia zostają rozszczepione i

wyprojektowane na innych

• „Osobowośd paranoiczna ….polega na utrwalonym,

sztywnym stylu myślenia, odczuwania i odnoszenia się do

innych niezależnie od kontekstu. Osoby z rozpoznaniem tego

zaburzenia żyją w pozycji paranoidalno-schizoidalnej.”

• cechy osobowości paranoicznej mają charakter

egosyntoniczny

diagnoza osobowości paranoicznej (DSM-IV)

A. Utrwalona nieufnośd i podejrzliwośd wobec innych ludzi, które powodują
interpretację cudzych motywów jako wrogich. Pojawia się we wczesnej
dorosłości i ujawnia w różnych kontekstach, na co wskazują co najmniej cztery z
poniższych kryteriów:
1. jednostka podejrzewa innych o jej wykorzystywanie, krzywdzenie lub

oszukiwanie, nie mając ku temu wystarczających podstaw;

2. nurtują ją nieuzasadnione wątpliwości co do lojalności bądź wiarygodności

przyjaciół lub znajomych;

3. niechętnie zwierza się innym, ponieważ bezpodstawnie boi się, że ujawnione

informacje zostaną złośliwie użyte przeciwko niej;

4. w niewinnych uwagach i zdarzeniach dopatruje się ukrytego, poniżającego ją

lub zagrażającego jej znaczenia;

5. wiecznie chowa urazę - nie wybacza doznanych zniewag, krzywdy ani

lekceważenia;

6. dostrzega ataki na siebie lub swoje dobre imię tam, gdzie inni ich nie

dostrzegają, i natychmiast reaguje złością lub kontratakiem;

7. wielokrotnie bezpodstawnie podejrzewa współmałżonka lub partnera

seksualnego o zdradę.

B. Nie pojawia się wyłącznie w czasie trwania schizofrenii, zaburzeo nastroju z
cechami psychotycznymi lub innego zaburzenia psychotycznego i nie wiąże się
bezpośrednio z fizjologicznymi następstwami ogólnego stanu zdrowia fizycznego.

ICD-10

•

chłód emocjonalny

•

wycofywanie się z kontaktów z innymi

•

wrogośd, nadmierna podejrzliwośd

•

nadmierna wrażliwośd na lekceważenie i krytykę

•

niezdolnośd do wybaczania urazy

•

wrażliwośd na niepowodzenia i brak akceptacji;

•

długotrwałe przeżywania przykrości;

•

podejrzliwośd, skłonnośd do postrzegania rzeczywistości poprzez

błędną interpretację działao otoczenia, jako wrogich;

•

natarczywe i sztywne poczuciem własnych praw;

•

podejrzenia dotyczące wierności seksualnej partnera;

•

nadmierne poczuci własnej wartości, postawa ksobną;

•

pochłonięcie nie potwierdzonymi "spiskowymi" wyjaśnieniami

wydarzeo, dotyczącymi zarówno własnej osoby, jak i całego świata

Poznawcza konceptualizacja (Beck, 2004 str: 134)

•Przekonanie o wrogości otoczenia, które jest niebezpieczne
•Znaczenie poczucia własnej skuteczności

paranoiczny styl poznawczy

(Shapiro, 1965 za: Gabbrad, 2009 str:363)

„ Taki styl myślenia charakteryzuje się nieustannym poszukiwaniem

ukrytych znaczeo - sygnałów, które pozwolą na ujawnienie prawdy

kryjącej się pod pozorami. To, co oczywiste, powierzchowne i

pozorne, jest jedynie maską narzuconą na rzeczywistośd. Pacjent ani

na chwilę nie przestaje doszukiwad się prawdy, musi więc trwad w

stanie nadmiernej czujności. Przez cały czas ma się na baczności i

uważnie kontroluje otoczenie. Szuka śladów, które świadczyłyby o

czymś nietypowym. Taki styl myślenia jest wyczerpujący

emocjonalnie i fizycznie ze względu na ciągłe napięcie, więc pacjent

z osobowością paranoiczną po prostu nie potrafi się odprężyd. ….

Pacjenci z rozpoznaniem osobowości paranoicznej zdumiewająco

trafnie postrzegają otoczenie. Najczęściej jednak błędnie oceniają

swoje spostrzeżenia. Nie zniekształcają rzeczywistości jako takiej,

lecz raczej niewłaściwie rozumieją znaczenie tego, co widzą ”

Rozumienie psychodynamiczne

(Gabbrad, 2009 str: 363)

„Kluczem do zrozumienia pacjentów z osobowością

paranoiczną jest zrozumienie cech pozycji

paranoidalno-schizoidalnej”

• rozdzielanie uczud miłości i nienawiści -

warunkiem przetrwania jest oddzielenie „zła” i

wyprojektowanie na obiekty zewnętrzne

• trudnośd w odróżnieniu świata wewnętrznego od

zewnętrznej rzeczywistości

• stan nieprzerwanego lęku wyrastającego z

przekonania, że świat roi się od

nieprzewidywalnych i niegodnych zaufania obcych

Psychoterapia (Gabbrad, 2009 str: 364)

„Nawet jeśli stabilny, pomocny terapeuta pracuje z pacjentem przez długi czas,

to jedno drobne rozczarowanie może spowodowad, że chory zlekceważy

dotychczasowe doświadczenia i poczuje z całkowitą pewnością, iż człowiek,

który go leczy, nie zasługuje na zaufanie: terapeuta zostanie

„zdemaskowany". Jedno drobne zdarzenie wymazuje wszystkie pozytywne

doświadczenia w danej relacji”

• Brak perspektywy „tak, jakby”
• Najważniejsze mechanizmy obronne: projekcja i identyfikacja projekcyjna
• Postawa wielkościowa służy obronnej kompensacji (pacjent czuje się

gorszy, słaby itp.)

• Obawa, że osoba, która chce się zbliżyd, potajemnie próbuje przejąd

kontrolę, zapanowad, owładnąd; obawa przed biernym

podporządkowaniem się

• Oczekiwania wobec innych: „wszystko albo nic„
• Ważna jest gotowośd do kontenerowania uczud , w tym: nienawiści, zła,

niemocy, rozpaczy (Epstein 1979; Gabbard 1991, 1996)

Kłopot terapeuty a cele terapii (Gabbrad, 2009 str: 366)

• „Większośd terapeutów wskutek przeciwprzeniesienia odczuwa silny

opór przed przyjęciem odpowiedzialności za porażkę w terapii: kiedy

pacjent zarzuca im niekompetencję, oni w naturalny sposób

zaczynają się bronid.” Zadaniem terapeuty jest raczej

kontenerowanie uczud, a nie działanie pod ich wpływem

• Terapeuta „przede wszystkim jednak musi oprzed się wynikającej z

przeciwprzeniesienia pokusie i nie pozbywad się niepożądanych

projekcji przez zmuszanie pacjenta, aby je na powrót przyjął w

formie przedwczesnych interpretacji „

• „Terapeuci powinni również okazywad zrozumienie wobec potrzeby

ostrożności pacjenta.”

• Ogólny cel psychoterapii to: pomóc pacjentowi w przesunięciu

spostrzeganego źródła jego problemów z zewnątrz do wewnątrz

• Ważnym celem jest przekształcenie paranoicznego trybu myślenia

w tryb depresyjny (odczuwanie bezradności, słabości, niższości,

ułomności itp. a także dopuszczenie „twórczych wątpliwości" )

Zapobieganie przemocy (Gabbard, 2009)



Robid wszystko, żeby pacjent nie stracił twarzy



Unikad budzenia dalszych podejrzeo



Starad się aby pacjent miał poczucie kontroli



Zachęcad pacjenta do wyrażania złości i
unikania acting-outu



Zawsze zostawid pacjentowi dużo przestrzeni
(unikad bliskości fizycznej)



Byd wyczulonym na zjawiska związane z
przeciwprzeniesieniem w pracy z pacjentem,
który przejawia potencjalne skłonności do
przemocy.

OSOBOWOŚD SCHIZOIDALNA I

SCHIZOTYPOWA

Kryteria diagnostyczne osobowości schizoidalnej zawarte w DSM-IV-TR

A. Utrwalony wzorzec wycofania z relacji społecznych wraz z ograniczonym zakresem

ekspresji emocjonalnej w sytuacjach interpersonalnych, który pojawia się we
wczesnej dorosłości i ujawnia w różnych kontekstach, na co wskazują co najmniej
cztery z poniższych kryteriów:

•

jednostka nie pragnie bliskich relacji z innymi ludźmi ani nie znajduje w nich
przyjemności, co
dotyczy także relacji rodzinnych;

•

niemal zawsze wybiera zajęcia w samotności;

•

o ile w ogóle wykazuje zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z inną
osobą, to jest ono
niewielkie;

•

niewiele zajęd sprawia jej przyjemnośd, o ile w ogóle ją znajduje;

•

nie ma bliskich przyjaciół ani powierników poza krewnymi pierwszego stopnia;

•

sprawia wrażenie obojętnej na pochwały i krytykę ze strony innych;

•

objawia chłód emocjonalny, spłycenie uczuciowości lub wycofanie emocjonalne.

B. Nie pojawia się wyłącznie w czasie trwania schizofrenii, zaburzeo nastroju z

cechami psychotycznym lub innego zaburzenia psychotycznego i nie wiąże się
bezpośrednio z fizjologicznymi następstwami
ogólnego stanu zdrowia fizycznego.

Diagram
konceptualizacji
przypadku w ujęciu
poznawczym (Beck,
2004 str:158)

Kryteria diagnostyczne osobowości schizotypowej zawarte w DSM-IV-TR

A. Utrwalony wzorzec deficytów społecznych i interpersonalnych, wyrażający się silnym poczuciem

dyskomfortu w bliskich relacjach i ograniczoną zdolnością do nawiązywania takich relacji, jak
również zniekształceniami poznawczymi i percepcyjnymi oraz ekscentrycznością zachowania.
Wzorzec ten pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia w różnych kontekstach, na co wskazuje co
najmniej pięd z poniższych kryteriów:

•

idee odnoszące (bez urojeo odnoszących);

•

dziwne przekonania lub myślenie magiczne niezgodne z normami subkulturowymi, wpływające na
zachowania (na przykład przesądnośd, wiara w jasnowidzenie, telepatię i szósty zmysł; w
dzieciostwie i okresie dorastania dziwaczne fantazje i zainteresowania);

•

niezwykłe doznania percepcyjne, w tym iluzje somatosensoryczne;

•

dziwaczne myślenie i wypowiedzi (na przykład niejasne, przypadkowe, metaforyczne, nadmiernie
wyszukane lub stereotypowe);

•

podejrzliwośd lub nastawienia urojeniowe;

•

nieadekwatny lub zawężony afekt;

•

dziwaczne, ekscentryczne bądź osobliwe zachowanie lub wygląd;

•

brak bliskich przyjaciół i powierników poza krewnymi pierwszego stopnia;

•

silny lęk społeczny, który nie słabnie mimo zażyłości, zazwyczaj związany raczej z lękami
paranoicznymi niż z negatywną oceną siebie.

B. Nie pojawia się wyłącznie w czasie trwania schizofrenii, zaburzeo nastroju z cechami psychotycznymi

lub innego zaburzenia psychotycznego i nie wiąże się bezpośrednio z fizjologicznymi następstwami
ogólnego stanu zdrowia fizycznego.

OSOBOWOŚD SCHIZOIDALNA I SCHIZOTYPOWA (Gabbrad, 2009 str:374)

• „W ujęciu psychodynamicznym określenie „schizoidalny" oznacza

właśnie głębokie rozszczepienie self. W rezultacie mamy do

czynienia z rozproszeniem tożsamości: pacjenci z tym zaburzeniem

nie są pewni, kim są; zmagają się ze skrajnie sprzecznymi myślami,

uczuciami, pragnieniami i potrzebami. Rozproszenie tożsamości

utrudnia tworzenie relacji z innymi ludźmi i zapewne najbardziej

uderzającą cechą osobowości schizoidalnej i schizotypowej jest

pozorny ich brak. …. Zdają się podejmowad decyzję o życiu w izolacji

na podstawie przekonania, że skoro w dzieciostwie matka nie

zaspokoiła ich potrzeb, to nie są w stanie dostad tego, czego

potrzebują, od osób znaczących w późniejszym życiu”

• często żyją na marginesie społeczeostwa (przysłowiowy „dziwak„) ,

co związane jest ze zjawiskiem „kompromisu schizoidalnego"

(Guntrip 1968) - pacjent równocześnie rozpaczliwie lgnie do innych i

ich odrzuca.

Psychoterapia (Gabbard, 2009 str:378)

• Schizoidalny styl relacji jest związany z deficytami

wczesnodziecięcymi w relacjach z figurami

rodziców

• „Należy podkreślid, że powstrzymanie się od

interpretacji może byd strategią, która zawiera w

sobie największy potencjał terapeutyczny w

przypadku pacjentów z osobowością schizoidalną

i schizotypową. „

• „terapeuta powinien tolerowad przykrą

możliwośd, że poprawa nastąpi jedynie w

obszarach niezwiązanych z relacjami. „

Osobowośd schizoidalna (McWilliams, 2009)

• Waga nadpobudliwości i nadmiernej stymulacji
• Na poziomie afektywnym brak popularnych

mechanizmów obronnych (osoby są szczere, nie
poddające się konwenansom społecznym –
budzące zakłopotanie u innych)

• Alienacja bierze się z braku potwierdzenia ich

zdolności emocjonalnych i intuicyjnych

• Znaczenie twórczości – sublimacja autystycznego

wycofania w aktywnośd twórczą jako
podstawowy cel terapii