asystent osoby niepelnosprawnej 346[02] o1 05 u (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tomasz Sułkowski

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz udzielanie pierwszej pomocy 346[02].O1.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr Iwona Grudzień

dr Jolanta Lesiewicz

Opracowanie redakcyjne:

inż. Danuta Szczepaniak

Konsultacja:

mgr Hanna Całuń

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].O1.05
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy”,
zawartej w programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach działających na

rzecz osób niepełnosprawnych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Higiena pracy

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Klasyfikacja czynników szkodliwych występujących w środowisku

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Środki ochrony indywidualnej

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Ochrona przeciwpożarowa

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Organizacja działań ratunkowych – „łańcuch ratunkowy”

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Ocena stanu poszkodowanego

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Udzielanie pierwszej pomocnej w nagłych wypadkach i zachorowaniach

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

4.13. Apteczka pierwszej pomocy

4.13.1. Materiał nauczania

4.13.2. Pytania sprawdzające

4.13.3. Ćwiczenia

4.13.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej bezpieczeństwa i

higieny pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie nabędziesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone umiejętności,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie treści programowych jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat jednostek modułowych

346[02].O1

Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[02].O1.01

Charakteryzowanie

psychofizycznych

i społecznych aspektów

rozwoju człowieka

346[02].O1.02

Doskonalenie umiejętności

interpersonalnych

346[02].O1.03

Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

346[02].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz udzielanie

pierwszej pomocy

346[02].O1.04

Prowadzenie profilaktyki

i promocji zdrowia

346[02].O1.06

Stosowanie przepisów

prawa w działalności

socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

komunikować się i pracować w zespole,

−

analizować treść działania,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wyszukać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,

−

interpretować założenia teoretyczne i stosować je w praktyce,

−

interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,

−

charakteryzować zjawiska fizyczne,

−

charakteryzować zjawiska biologiczne,

−

identyfikować elementy anatomii człowieka,

−

identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie stosowania przepisów bhp,

−

określić prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp,

−

rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku pracy,

−

zastosować środki ochrony indywidualnej,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją ochrony
przeciwpożarowej,

−

scharakteryzować organizację działań ratunkowych,

−

ocenić stan poszkodowanego,

−

udzielić pierwszej pomocy w urazach i nagłych zachorowaniach zgodnie
z obowiązującymi procedurami,

−

wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową,

−

skompletować apteczkę pierwszej pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy rozumiane jako przepisy Kodeksu

pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określających prawa i obowiązki
pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych
opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa
i obowiązki stron stosunku pracy. Hierarchia aktów prawnych obowiązujących w naszym
kraju, z uwzględnieniem specyficznych aktów prawa pracy wygląda następująco:
1. Konstytucja RP,
2. Ustawy, w tym Kodeks pracy,
3. Akty wykonawcze do ustaw, w tym głównie rozporządzenia,
4. Postanowienia układów zbiorowych, porozumień zbiorowych,
5. Postanowienia regulaminów (w tym regulaminu pracy oraz regulaminu wynagradzania,

statutów).
Prawna ochrona pracy w szerokim rozumieniu obejmuje treść wszystkich norm prawa

pracy, ponieważ wszystkie one ustanawiane są w interesie pracujących i służą ochronie tych
interesów. W węższym rozumieniu pojęcie prawnej ochrony pracy dotyczy tej części norm
prawa pracy, które służą bezpośrednio celom ochrony zdrowia pracowników przed
niebezpieczeństwami mogącymi powstać w samym procesie pracy. Właściwym przedmiotem
ochrony pracy jest zabezpieczenie pracownika przed szkodliwym oddziaływaniem

środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia. Jest to ten dział przepisów,
który w ochronę przed niebezpieczeństwami związanymi z procesami produkcji bierze nie
majątkowe interesy pracownika, lecz samą pracę.

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa

i higieny pracy jest Kodeks Pracy (Ustawa z 26 czerwca 1974 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94).
Pozostałe przepisy ochrony pracy przedstawić można w czterech grupach:

−

przepisy zapewniające bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

przepisy o szczególnej ochronie pracy kobiet,

−

przepisy o szczególnej ochronie pracy młodocianych,

−

przepisy o organizacji i kompetencjach organów nadzoru nad warunkami pracy.
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad

i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)
oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie odrębnych przepisów.

Państwowa Inspekcja Pracy powołana ustawą z dnia 6 marca 1981 r., posiada

uprawnienia w zakresie nadzoru i kontroli przestrzegania przez pracodawców prawa pracy,
a w szczególności: przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących
stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy,
czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania
młodocianych i osób niepełnosprawnych, oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach
ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym. Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest
podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP.

W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola

higieny pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważna rolę
odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego
czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan
bezpieczeństwa w zakładach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym jest prawo pracy?
2. Jakie są najważniejsze akty prawne obowiązujące w naszym kraju dotyczące ochrony

pracy?

3. Jakie instytucje sprawują nadzór i kontrolę w zakresie przestrzegania prawa pracy oraz

zasad i przepisów bhp?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uporządkuj hierarchicznie poniższe akty prawne:

–

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

Konstytucja RP,

–

Ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy,

–

Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 81 dotycząca inspekcji pracy
w przemyśle i handlu ratyfikowana przez Polskę 19 kwietnia 1995 r.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie są rodzaje i hierarchia podstawowych aktów prawnych dot. ochrony

pracy (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek
/kolegów),

3) uporządkować podane akty prawne (od najważniejszego do najmniej ważnego),
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Przytoczone niżej kompetencje przyporządkuj do odpowiednich instytucji:

−

gromadzenie danych epidemiologicznych dotyczących niektórych chorób,

−

inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,

−

kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy,

−

nadzór i kontrola nad przestrzegania przez pracodawców prawa pracy,

−

nadzór nad przestrzeganiem przepisów dot. czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników
związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych,

−

nadzór nad przestrzeganiem przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za
pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy,

−

nadzór nad przestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

realizacja zadań z zakresu zdrowia publicznego,

−

sprawowanie kontroli i nadzoru nad warunkami higieny w różnych dziedzinach życia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się nad kompetencjami Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji

Sanitarnej (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich
koleżanek/kolegów),

3) zaproponować podział podanych kompetencji,
4) wypełnić tabelę,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy z krótkim komentarzem dot.

kompetencji wymienionych instytucji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tabela do wypełnienia:

Państwowa Inspekcja Pracy

Państwowa Inspekcja Sanitarna

……………………………………

…………………………………

−

tablica flip – chart.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „prawo pracy”?



2) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy?



3) określić instytucje powołane do sprawowania nadzoru i kontroli nad

przestrzeganiem prawa pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [17, rozdz. X], a w szczególności
dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Podstawowe obowiązki pracodawcy

1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i

higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani do stosowania w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisów o ochronie
pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy

zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
a) współpracować ze sobą,
b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Prawa i obowiązki pracownika

1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma

prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział
w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,
a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im
niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy;

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem,

3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,

a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z
przeznaczeniem,

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny

pracy,

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad

pracownikami.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
3. Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4. Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Które z podanych niżej obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

zobowiązany jest wypełniać pracownik, które pracodawca, a które osoba kierująca
pracownikami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki w zakresie bhp

Pracodawca Pracownik

Osoba kier.

pracowni-

kami

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń
pracy

wyposażenia

technicznego,

także

o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich
stosowanie zgodnie z przeznaczeniem

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi
i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej
oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem

organizować

pracę

sposób

zapewniający

bezpieczne i higieniczne warunki pracy

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami
i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym
oraz

innym

zaleconym

badaniom

lekarskim

i stosować się do wskazań lekarskich

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać
przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami
i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych

zapewniać

przestrzeganie

zakładzie

pracy

przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym
zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji
i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad
warunkami pracy

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego
opiekę zdrowotną nad pracownikami

zapewniać

wykonanie

zaleceń

społecznego

inspektora pracy

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny
pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie podstawowe obowiązki mają pracownik, pracodawca i osoba

kierująca pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wszystkie pomysły
zapiszcie na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich
koleżanek/kolegów),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) uporządkować zapisane obowiązki pracownika, a następnie skonfrontować własne

propozycje z zapisami w Kodeksie Pracy.

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Które spośród podanych niżej obowiązków pracownika w zakresie bhp zobowiązany jest

wypełniać asystent osoby niepełnosprawnej

–

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

–

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

–

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

–

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

–

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym
badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

–

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy
wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec
współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia,
o grożącym im niebezpieczeństwie,

–

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie;
2) zastanowić się, jakie podstawowe obowiązki ma pracownik w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy, czy wszystkie dotyczą asystenta osoby niepełnosprawnej? – wszystkie
pomysły zapiszcie na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów
Twoich koleżanek/kolegów);

3) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?



2) określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?



3) wymienić prawa pracownika w zakresie bhp?



4) wymienić podstawowe obowiązki osób kierujących pracownikami

w zakresie bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach

działających na rzecz osób niepełnosprawnych

4.3.1. Materiał nauczania

Problemy oraz niepowodzenia życiowe osób niepełnosprawnych, ich marginalizacja

społeczna – oprócz ograniczeń wynikających z samej niepełnosprawności i czynników
indywidualnych – wiążą się często z brakiem właściwych relacji społecznych, zaufania,
wsparcia ze strony innych osób oraz – co wydaje się bardzo ważne brakiem przystosowania
otoczenia do różnorodnych potrzeb psychofizycznych. Dlatego tak ważne jest aby
w możliwie największym stopniu wyeliminować bariery powodujące wykluczenie społeczne
osób niepełnosprawnych w tym również bariery architektoniczne.

Budynki, w których przebywają osoby niepełnosprawne, powinny być dostosowane do

ich potrzeb i wymagań aby zapewnić bezpieczeństwo przebywających w nim osób.Ciągi
komunikacyjne piesze, parkingi i miejsca postojowe, powinny spełniać szereg warunków
określonych w przepisach techniczno-budowlanych (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690).

Z podstawowych grup niepełnosprawności, czyli osób z dysfunkcją wzroku, słuchu

i z dysfunkcją ruchu, największych udogodnień typu budowlanego wymaga się dla osób
niepełnosprawnych ruchowo. Spełnianie ich potrzeb oraz wymagań zaspakaja w dużej mierze
oczekiwania osób o innych rodzajach niepełnosprawności i wpływa na podwyższenie
standardu wnętrz przeznaczonych również dla ludzi zdrowych. W świetle cytowanych wyżej
przepisów obiekty, w których mogą przebywać osoby niepełnosprawne muszą spełniać szereg
wymagań, które dotyczą samych budynków oraz ich najbliższego otoczenia.

Bramy i furtki w ogrodzeniach nie mogą otwierać się na zewnątrz działki i mieć progów

utrudniających wjazd osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich.

Miejsca postojowe (parkingowe) dla samochodów, z których korzystają osoby

niepełnosprawne, przebywające w budynku na stałe lub czasowo powinny być usytuowane
w odległości nie mniejszej niż 5 m od okien budynku. Miejsca te wymagają odpowiedniego
oznakowania, przepisy dokładnie określają minimalny rozmiar takich miejsc: szerokość 3,6 m
i długość 5 m, a w przypadku usytuowania wzdłuż jezdni – długość co najmniej 6 m
i szerokość co najmniej 3,6 m. Przyjmuje się średnio, że ok. 10% stanowisk, nie mniej jednak
niż 2, powinno być przeznaczonych dla samochodów, z których korzystają wyłącznie osoby
niepełnosprawne.

Stanowiska postojowe w garażu, przeznaczone dla samochodów, z których korzystają

osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim z drogi
manewrowej do drzwi samochodu co najmniej z jednej strony, o szerokości nie mniejszej niż
1,2 m. Stanowiska postojowe dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne,
należy sytuować na poziomie terenu lub na kondygnacjach dostępnych dla tych osób
z pochylni.

Do wejść do budynku użyteczności publicznej powinny być doprowadzone od dojazdów

utwardzone dojścia o szerokości min. 1,5 m, co najmniej jedno dojście powinno zapewnić
osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te
mogą korzystać. Wymiary płaszczyzny podestu przy wejściu do budynku powinny
umożliwiać swobodne manewrowanie wózkiem inwalidzkim. Stosowane wycieraczki
powinny umożliwiać bezpieczny przejazd wózkiem inwalidzkim i przejście osób
posługujących się kulami i laskami.

W budynku użyteczności publicznej, wyposażonym w dźwigi, należy zapewnić osobom

niepełnosprawnym dostęp do nich i dojazd na wszystkie użytkowe kondygnacje. W nowo
wznoszonym niskim budynku niewymagającym wyposażenia w dźwigi, należy zainstalować

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

urządzenia techniczne, zapewniające osobom niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje
z pomieszczeniami użytkowymi, z których będą korzystać.

Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń

wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu. Drzwi wejściowe do budynku
i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych powinny mieć co najmniej szerokość 0,9 m
i wysokość 2 m, wysokość progów w drzwiach nie może przekraczać 20 mm, drzwi
otwierające się systemem tradycyjnym zamiast klamek, stwarzających możliwość zaczepienia
ubraniem, powinny być wyposażone w uchwytu. Skrzydła drzwiowe wykonane
z przezroczystych tafli powinny być oznakowane w sposób widoczny i wykonane z materiału
zapewniającego bezpieczeństwo użytkowników w przypadku stłuczenia. Oznakowanie drzwi
to – na przykład – wprowadzenie odmiennego, silnie kontrastującego koloru lub faktury
obramowania drzwi w stosunku do tła, albo zastosowanie odmiennego koloru płaszczyzny
skrzydeł drzwiowych w stosunku do ściany.

Skrzydła okien powinny być zaopatrzone w urządzenia pozwalające na łatwe ich

otwieranie i regulowanie wielkości otwarcia z poziomu podłogi lub pomostu, także przez
osoby niepełnosprawne, jeżeli nie przewiduje się korzystania z pomocy innych
współużytkowników.

W pomieszczeniu przeznaczonym do zbiorowego pobytu osób niepełnosprawnych na

grzejnikach centralnego ogrzewania należy umieszczać osłony, ochraniające od
bezpośredniego kontaktu z elementem grzejnym.

Nawierzchnia dojść do budynków, schodów i pochylni zewnętrznych i wewnętrznych,

ciągów komunikacyjnych w budynku oraz podłóg powinna być wykonana z materiałów nie
powodujących

niebezpiecznego

poślizgu.

Pochylnie

przeznaczone

dla

osób

niepełnosprawnych powinny mieć szerokość płaszczyzny ruchu 1,2 m, krawężniki
o wysokości co najmniej 0,07 m i obustronne poręcze. Maksymalne nachylenie pochylni do
ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych, poruszających się przy użyciu wózka
inwalidzkiego, nie może przekraczać 15%. Im dłuższa pochylnia, tym jej nachylenie powinno
być niższe, pochylnie mające długość ponad 9 m, powinny być podzielone na krótsze odcinki,
przy zastosowaniu spoczników o długości co najmniej 1,4 m.

W budynku, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej

jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinno być przystosowane
dla tych osób przez:

−

zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m,

−

stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów,

−

zainstalowanie odpowiednio przystosowanej, co najmniej jednej miski ustępowej
i umywalki, a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się
w budynku takie urządzenia, zainstalowanie uchwytów ułatwiających korzystanie
z urządzeń higieniczno-sanitarnych.
Co najmniej jeden z dźwigów służących komunikacji ogólnej w budynku

z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinien być przystosowany do przewozu
mebli, chorych na noszach i osób niepełnosprawnych. Dostęp do dźwigu powinien być
zapewniony z każdej kondygnacji użytkowej. Odległość pomiędzy zamkniętymi drzwiami
przystankowymi dźwigu a przeciwległą ścianą lub inną przegrodą powinna wynosić co
najmniej:

−

dla dźwigów osobowych – 1,6 m,

−

dla dźwigów towarowych małych – 1,8 m,

−

dla dźwigów szpitalnych i towarowych – 3 m.
Zaleca się aby minimalna szerokość kabiny do przewozu osób niepełnosprawnych

wynosiła 1,1 m, a jej głębokość – 1,4 m. Ponadto dla wygody i bezpieczeństwa
niepełnosprawnych użytkowników dźwigu wskazane jest, aby:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kaseta wezwań była umieszczona na wysokości 0,9 – 1,1 m od poziomu posadzki,

−

kabina była wyposażona w poręcz prowadzoną na wysokości 0,9 m i listwę odbojową na
wysokości 0,2 m od poziomu podłogi kabiny oraz odkładaną ławeczkę,

−

kaseta dyspozycyjna w układzie pionowym miała przyciski nie wyżej niż 1,4 m;
w układzie poziomym w pasie 0,9 – 1,2 m,

−

przyciski poza wzrokowym oznakowaniem miały wprowadzone oznakowanie dotykowe
pismem Braille”a,

−

zainstalowany był system informacji głosowej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są wymagania architektoniczne dla otoczenia budynków, w których przebywają

osoby niepełnosprawne?

2. Jakie warunki powinny spełniać schody i podjazdy w budynkach, w których przebywają

osoby niepełnosprawne?

3. W jaki sposób należy dostosować pomieszczenia higieniczno-sanitarnych dla potrzeb

osób niepełnosprawnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy stopnia przystosowania budynku Twojej szkoły do potrzeb osób

niepełnosprawnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) sprawdzić jakie rozwiązania architektoniczne zastosowano w budynku twojej szkoły,

zastanowić się które z nich tworzą bariery dla osób niepełnosprawnych (jeżeli takie
istnieją),

3) zaproponować działania mające na celu eliminacje zdiagnozowanych barier;
4) wyniki pracy grupy zaprezentować na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip chart.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny do Twojej szkoły z punktu widzenia osoby poruszającej się na wózku

inwalidzkim. Wyniki oceny przedstaw w formie prezentacji multimedialnej lub fotoreportażu
wykonanego dowolną techniką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) sprawdzić jakie bariery może napotkać osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim,

przemieszczająca się z miejsca Twojego zamieszkania do siedziby szkoły, sfotografować
te bariery,

3) wykonać prezentacje multimedialną wykorzystując wykonane zdjęcia lub fotoreportaż,

oraz uwzględniając charakterystykę napotkanych barier i działania mające na celu
eliminacje barier;

4) prezentacje lub fotoreportaż zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

cyfrowy aparat fotograficzny,

−

komputer klasy PC z niezbędnym oprogramowaniem,

−

projektor multimedialny.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować wymagania architektonicznie dla otoczenia

budynków, w których przebywają osoby niepełnosprawne?



2) określić zasady przystosowania budynków dla potrzeb i wymagań osób

niepełnosprawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Ergonomia to przystosowanie procesów, stanowisk i środowiska pracy do możliwości

psychofizycznych człowieka. Ergonomia ma dwa zasadnicze cele. Jednym z nich jest
zapewnienie maksymalnej wydajności pracy, w taki sposób by nie spowodować pogorszenia
stanu zdrowia pracownika. Drugi to optymalizacja elementów stanowiska przez dostosowanie
ich do właściwości organizmu ludzkiego. Przedmiotem badań ergonomistów jest system
złożony z człowieka (lub wielu ludzi), obiektów technicznych (narzędzi pracy) oraz
zewnętrznych warunków działania (środowiska). Można więc powiedzieć, że ergonomia ma
jeden kluczowy cel: dopasowywanie warunków pracy do pracownika, bardziej niż
pracownika do warunków pracy.

Pierwotnie istniały dwa nurty działalności ergonomicznej, które do dziś uważa się za

przewodnie:
1. Ergonomia koncepcyjna – zajmująca się projektowaniem urządzeń, maszyn i stanowisk. Jej

celem jest osiągnięcie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa przy minimalnym
obciążeniu fizycznym i psychicznym. Projektując elementy stanowiska pracy dostosowuje
się je do tzw. przeciętnego człowieka pod względem cech psychofizycznych.

2. Ergonomia korekcyjna – zajmująca się oceną i poprawą już istniejących stanowisk pracy,

maszyn i urządzeń. Proponuje udoskonalenia likwidujące lub zmniejszające uciążliwości
mające na celu usprawnienie wykonywanej pracy. Rozwiązania te często prowadzą do
zwiększenia wydajności, komfortu i zadowolenia pracowników. Ergonomia korekcyjna
pozwala na indywidualizację otoczenia w którym przebywa człowiek. Szczególne
znaczenie ma w projektowaniu środowiska, w którym przybywają osoby starsze lub
niepełnosprawne.
Nieco później powstała: ergonomia warunków pracy, ergonomia wyrobu, ergonomii

sportu, ergonomii prac biurowych, ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu, ergonomia
dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, ergonomia świata dziecięcego.

Aby odpowiednio zaprojektować stanowisko pracy niezbędne jest dokonanie analizy

obciążenia organizmu czynnikami występującymi w procesie pracy. Dlatego w analizie
obciążenia pracą bierze się pod uwagę dwa jego rodzaje:
1. Obciążenie fizyczne:

−

obciążenie dynamiczne – np. kucie młotem ręcznym, wiosłowanie, przecinanie
materiału ręczną piłą, swobodny chód, bieg.

−

obciążenie statyczne – większość prac biurowych, dźwiganie ciężaru w pewnej
odległości od osi i środka ciężkości ciała, praca siedząca przy taśmach
montażowych.

−

monotypowość ruchów – obciążanie tych samych, nielicznych grup mięśni, ciągle
w taki sam sposób, podczas gdy całe ciało jest w zasadzie w spoczynku.

−

hipokinezja – niedobór wysiłku fizycznego lub mała aktywność ruchowa

2. Obciążenia psychiczne.

−

stopień odpowiedzialności pracy,

−

złożoność procesu pracy,

−

dokładność wykonywanych operacji,

−

powtarzalność czynności,

−

szybkość przebiegu danego zjawiska.

Uregulowania prawne i obowiązujące przepisy prawne nakładają obowiązki stosowania

zasad ergonomii w procesach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania ergonomii zalecają:

1. Pracę w pozycji neutralnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa, łokcie i barki rozluźnione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej. Należy
wybierać takie narzędzia, które ułatwiają utrzymanie nadgarstka w pozycji neutralnej.

2. Pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej utrzymując kończyny górne zgięte w stawach

łokciowych pod kątem około 90

3. Zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie elementów

na stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to znaczy często
używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często używane
przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.

4. Aby stanowisko pracy:

−

nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych,

−

minimalizowało odległości między pracownikiem, a przedmiotem pracy,

−

gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi,

−

zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi
i elementów sterowania,

−

umożliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów łokciowych
(wyjątek-prace cięższe),

−

było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,

−

umożliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion i tułowia.

5. Podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na

prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na
dyski międzykręgowe w obszarze lędźwiowym.

6. Aby organizacja pracy:

−

minimalizowała zmęczenie i obciążenia statyczne,

−

sprzyjała zmianom pozycji pracy nie utrzymywaniu jednej pozycji przez długi okres
czasu,

−

pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie podkładek
elastycznych w miejscach narażonych na ucisk,

−

sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy – przestrzeń do pracy winna
umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego)

−

zapewniała właściwe tempo pracy – cykl pracy,

−

umożliwiała przerwy w pracy,

−

umożliwiała rotacje pracy,

−

umożliwiała zmianowość pracy.

W pracy powinny być zapewnione optymalne warunki środowiska w zakresie

odpowiedniego mikroklimatu, ochrony przed hałasem i wibracjami, odpowiedniego
oświetlenia.

Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń

fizycznych w szczególności przy pracach, w których występuje monotypia, a jeżeli to
możliwe – takie organizowanie pracy, aby urozmaicać jej rodzaj. Przez stosowanie zasad
ergonomii pracownik poprawia jakość życia zawodowego, zwiększa zaangażowanie
w czynności wykonywane w pracy, chroni swoje zdrowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym zajmuje się ergonomia?
2. Jakie są najważniejsze zasady ergonomii?
3. Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii?
4. Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy?
5. Jakie są skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj plakat informacyjny o najważniejszych skutkach pracy w nieergonomicznych

warunkach. Uwzględnij również informacje o ich przyczynach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać trzyosobowy zespół
2) przeanalizować informacje o zasadach ergonomicznego kształtowania warunków pracy
3) zastanowić się, jakie skutki może spowodować nieprzestrzeganie tych zasad,
4) wypisać propozycje,
5) zaproponować formę graficzną plakatu,
6) plakat zaprezentować na forum grupy

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zeszyt,

−

długopis.

Ćwiczenie 2

Opracuj założenia organizacji stanowiska do wykonywania zabiegów higieniczno-

pielęgnacyjnych. Uwzględnij poznane zasady ergonomii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać trzyosobowy zespół
2) przeanalizować informacje dotyczące ergonomii koncepcyjnej,
3) zastanowić się, jakie przedmioty i elementy wyposażenia powinny znajdować się na

stanowisku,

4) zapisać założenia organizacji stanowiska z uwzględnieniem wykazu niezbędnych

przedmiotów i elementów wyposażenia,

5) dokonać prezentacji i oceny opracowanych założeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zeszyt,

−

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „ergonomia”?



2) zastosować zasady ergonomii podczas organizacji własnego stanowiska

pracy?



3) określić skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Higiena pracy

4.5.1. Materiał nauczania

Higiena – nauka zajmująca się badaniem wpływu czynników środowiskowych

(naturalnych, sztucznych i społecznych) na fizyczne i psychiczne zdrowie człowieka. Jej
zastosowanie praktyczne ma na celu usunięcie z otoczenia czynników szkodliwych
i wprowadzenie czynników działających korzystnie, w celu zapewnienia jednostce
i społeczeństwu warunków zapewniających utrzymanie zdrowia i rozwoju, wiąże się
z profilaktyką i lecznictwem [6].

Najskuteczniejszym sposobem kształtowania higienicznych i bezpiecznych warunków

pracy jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem pracy, które polega na umiejętności
przewidywania i zapobiegania pojawianiu się problemów, a nie walki z nimi dopiero
wówczas, gdy wystąpiły i spowodowały niekorzystne skutki.

Podstawowe zasady działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy powinny być

usystematyzowane w następującej hierarchii ważności:

−

unikanie ryzyka w miejscu pracy,

−

likwidowanie źródeł zagrożeń zawodowych,

−

dostosowanie warunków pracy do psychofizycznych właściwości pracownika,

−

zastępowanie niebezpiecznych technologii, maszyn, urządzeń, surowców mniej
niebezpiecznymi,

−

stosowanie przede wszystkim ochron zbiorowych, a dopiero w ostateczności środków
ochrony indywidualnej.
Należy podejmować działania, obejmujące przede wszystkim:

−

ocenę ryzyka zawodowego,

−

stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko,

−

zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń nt. zasad ochrony przed
zagrożeniami.
Kierownictwo każdej organizacji odpowiada za właściwie funkcjonujący system

bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Informację i wskazówki dotyczące
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zawiera również Polska Norma PN-N-18004
„Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne”.

Profilaktyczna ochrona zdrowia
Jednym z elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest

profilaktyczna ochrona zdrowia, w jej ramach kierownictwo każdej organizacji zobowiązane
jest do:

−

oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz
stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko,

−

informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Pod pojęciem ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń powodujących straty, związanych z wykonywaną pracą.
W szczególności należy mieć na uwadze prawdopodobieństwo wystąpienia u pracowników
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących
w środowisku pracy (stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę) lub
sposobu wykonywania pracy.

Do najważniejszych rzeczy, które w ramach ochrony zdrowia należy wykonać jest:

−

zidentyfikowanie zagrożeń występujących na wszystkich stanowiskach (grupach
stanowisk) w firmie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

określenie, czy zagrożenia są znaczące,

−

określenie, czy zapobieganie zagrożeniom odbywa się przy pomocy właściwych środków
zaradczych, tak aby uczynić ryzyko jak najmniejszym.
Oceny ryzyka zawodowego możemy dokonać metodą pięciu kroków. Podstawowe etapy

postępowania zgodnie z tą metodą przedstawiają się następująco:
1. Dokonanie przeglądu stanowisk pracy – identyfikacja zagrożenia.
2. Określenie kto i w jakim stopniu jest narażony na zagrożenia.
3. Oszacowanie ryzyka i ocena skuteczności zabezpieczeń.
4. Podjęcie decyzji mających na celu redukcję ryzyka.
5. Okresowe powtarzanie oceny.

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy powinno być procesem ciągłym.

Wszystkie wymienione wyżej czynności należy powtarzać okresowo. Trzeba je również
podejmować na nowo w przypadku zmian zachodzących w miejscu pracy, np. gdy
wprowadzone zostały nowe rozwiązania organizacyjne, zastosowane zostały nowe
urządzenia, gdy nastąpiły zmiany personalne wśród pracowników itp.

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym

i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:

−

utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów
tych czynników,

−

przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom.
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia

lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

−

osoby przyjmowane do pracy,

−

pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy
przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia
lub warunki uciążliwe.
Pracownicy podlegają badaniom lekarskim:

−

okresowym – w terminach określonych w obowiązujących przepisach (lekarz
przeprowadzający badania profilaktyczne może wyznaczyć krótszy termin następnego
badania, niż to określono w przepisach, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla
prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika),

−

kontrolnym – w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni,
spowodowanej chorobą, w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na
dotychczasowym stanowisku.
Elementem kreowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy są również

szkolenia w dziedzinie bhp. Kierownictwo każdej organizacji zatrudniającej pracowników
jest zobowiązane:

−

odbyć i powtarzać okresowo szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków,

−

zapewnić przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie,

−

zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczącymi wykonywanych przez nich prac,

−

wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
na stanowiskach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on

wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenia pracowników w dziedzinie bhp przed dopuszczeniem ich do pracy oraz

prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie odbywają się w czasie pracy i na koszt
pracodawcy. Natomiast pracownik jest zobowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się
z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako:

−

szkolenie wstępne,

−

szkolenie i doskonalenie okresowe.
Szkolenie wstępne obejmuje instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie

podstawowe. Instruktaż ogólny przechodzą wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy, a także
studenci odbywający praktyki studenckie oraz uczniowie szkół zawodowych odbywający
praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy – przed dopuszczeniem do wykonywania pracy.
Instruktaż stanowiskowy powinien zapoznać uczestników szkolenia z zagrożeniami
występującymi na ich stanowisku pracy, sposobami ochrony przed zagrożeniami oraz
metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku. Szkolenie podstawowe ma
zapewnić pracownikom wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania lub organizowania
pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp.

Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności

pracowników w dziedzinie bhp, nabytych w czasie szkolenia wstępnego, oraz zaznajomienie
ich z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
Szkoleniom okresowym podlegają:

−

nie rzadziej niż raz w roku – pracownicy zatrudnieni na robotniczych stanowiskach
pracy, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia oraz zagrożenia
wypadkowe,

−

nie rzadziej niż raz na 3 lata – pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,

−

nie rzadziej niż raz na 6 lat – pracodawca, kierujący pracownikami, projektanci, inni
pracownicy inżynieryjno-techniczni, pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz pracownicy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe
dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega zarządzanie bezpieczeństwem pracy?
2. Kto odpowiada za funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

pracowników?

3. Czym jest profilaktyczna ochrona zdrowia?
4. Czym jest ryzyko zawodowe?
5. Jak możemy ocenić ryzyko zawodowe?
6. Jakie są rodzaje szkoleń z zakresu bhp?
7. Jakie są cele szkoleń z zakresu bhp?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj plakat przedstawiający podstawowe zasady działań w zakresie zarządzania

bezpieczeństwem i higieną pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie działania powinny być podjęte, aby spełnione były wszystkie

wymagania bhp,

3) zapisać wszystkie propozycję, stworzyć plakat,
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy, skomentować zapisy zawarte na plakacie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Określ grupy pracowników, które powinny uczestniczyć w wymienionych niżej

szkoleniach z zakresu bhp. Jakie grupy pracowników zwolnione są z uczestnictwa
w szkoleniach bhp. Wyniki pracy przedstaw w formie plakatu.

Szkolenia z zakresu bhp: Instruktaż ogólny, Instruktaż stanowiskowy, Szkolenie

podstawowe, Szkolenia okresowe, Szkolenie wstępne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie;
2) zastanowić się, w jaki sposób można poklasyfikować wymienione rodzaje szkoleń,
3) do każdego szkolenia podać przykłady pracowników, którzy powinni w nich uczestniczyć,
4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cele zarządzania bezpieczeństwem pracy?



2) wyjaśnić na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia?



3) opisać działania podejmowane podczas oceny ryzyka zawodowego?



4) scharakteryzować cele szkoleń z zakresu bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Klasyfikacja

czynników

szkodliwych

występujących

w środowisku

4.6.1. Materiał nauczania

W procesie każdej pracy człowiek jest narażony na oddziaływanie wielu zagrożeń.

Zagrożeniem jest taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę,
na przykład:

−

potencjalnie niebezpieczny przepływ energii,

−

źródło ryzyka,

−

fizyczne lub chemiczne cechy materiału, systemu, procesu,

−

obiekt lub sytuacja, okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.
Wszelkie czynniki zagrożenia spowodowane mogą być błędami w organizacji procesu,

wyposażenia stanowiska pracy, materiałów, narzędzi, a także brakiem umiejętności
u człowieka. O poziomie bezpieczeństwa decyduje stan obiektów pracy, pomieszczeń pracy,
stanowisk i procesów pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.

Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym czy człowiek

w porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub
zdrowiu, a przez to uniknąć wypadku bądź ograniczyć jego skutki urazowe. Z punktu
widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy rozpoznanie zagrożeń
stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy.

Zagrożenia są klasyfikowane na kilka sposobów w zależności od zastosowanego

kryterium klasyfikacji. Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium
podziału rzeczowego. Według tego kryterium rozróżnia się:

−

zagrożenia fizyczne,

−

zagrożenia chemiczne,

−

zagrożenia biologiczne,

−

zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).
W zależności od skutku, który powodują zagrożenia dla organizmu człowieka rozróżnia

się zagrożenia niebezpieczne i szkodliwe.

Elementy procesu rozpoznawania zagrożeń to:

−

właściwe odczytywanie sygnałów,

−

zrozumienie przebiegu procesów pracy,

−

postrzeganie środowiska pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa,

−

postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn) zagrożeń.
Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich

rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich identyfikacja
możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami-miernikami
obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacz cyfrowy. Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę
ze względu na powszechność występowania powodują:

−

hałas,

−

czynniki mikroklimatu,

−

prąd elektryczny,

−

drgania,

−

oświetlenie,
Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu

pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny, a także pracujący ludzie. Źródłami hałasu są na
ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na
narząd słuchu, ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego
i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróżnia się cztery
rodzaje hałasu:

−

hałas słyszalny o częstotliwości 16 herców do 16 000 herców,

−

hałas infradźwiękowy o częstotliwości mniejszej niż 16 herców,

−

hałas ultradźwiękowy o częstotliwości powyżej 16 000 herców do 1010 herców,

−

hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości powyżej 1010 herców.
Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:

−

temperatura powietrza,

−

prędkość ruchu powietrza,

−

wilgotność powietrza,

−

temperatura promieniowania.
Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:

−

wysiłek fizyczny przy wykonywanych czynnościach,

−

czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,

−

cechy termiczne odzieży roboczej,

−

wiek.
Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który

gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

Prąd elektryczny to rodzaj powszechnej obecnie energii wytwarzanej w generatorach

energii bądź ogniwach elektrochemicznych, która może być przesyłana na dowolną odległość
i wykorzystywana do rozmaitych zastosowań przez człowieka. Rozróżnia się prąd stały i prąd
przemienny, każdy stanowi zagrożenie. Prawie wszystkie przedmioty i sprzęty codziennego
użytku są zasilane energią elektryczną: lampy, grzejniki, żelazko, czajnik elektryczny,
suszarka, pralka automatyczna, odkurzacz, aparaty telefoniczne, domofon, kuchnie,
chłodziarki, krajarki, zmywarki, sprzęt audio wideo i inne. Urazy powstałe przy porażeniu
prądem zależą od jego natężenia, czasu i drogi przepływu przez człowieka.

Prąd elektryczny nie zagraża tylko wtedy, kiedy korzysta się z niego z należytą

ostrożnością. Najczęstszymi przyczynami poparzeń i porażeń są: ludzka lekkomyślność,
nieostrożność i brak podstawowej znajomości zasad bezpiecznego użytkowania energii
elektrycznej i urządzeń nią zasilanych. Przepływ prądu przez ludzkie ciało powoduje bolesne
skurcze mięśni, a w przypadku szczególnego mięśnia, jakim jest serce, prowadzi do fibrylacji,
czyli migotania komór. To najczęstsza przyczyna zgonów przy porażeniach prądem.

Oświetlenie jest to skutek odbicia promieniowania optycznego widzialnego (światła)

skierowanego na dowolny obiekt. Dzięki temu zjawisku następuje pobudzenie wzroku do
widzenia i postrzegania. O prawidłowości oświetlenia decyduje natężenie i równomierność
światła. Dla higieny wzroku istotna jest barwa światła oraz jego rodzaj. Najkorzystniejszym
dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego.

Oświetlenie sztuczne może być ogólne, miejscowe lub złożone (jednocześnie ogólne

i miejscowe). Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku.
W innych przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne obciążenia
narządu wzroku, a w następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie.

Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. Źródłem drgań są

ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz wyposażenie
technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez podesty, podłogi,
pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo-kostny człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne
dla człowieka są częstotliwości niskie 0,7 do 90 herców, gdyż mogą pokrywać się
z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka. Jest to
przyczyną wybroczyn i rozległych krwotoków, a nawet rozerwania narządów.

Zagrożenia mechaniczne są generowane przez pozbawione nadzoru technicznego

maszyny, narzędzia, oprzyrządowanie technologiczne, a także elementy infrastruktury
budowlanej i wyposażenia pomieszczeń. Zagrożenia te można dość łatwo identyfikować
poprzez uważną obserwację wszystkich elementów środowiska pracy. W celu zapewnienia
bezpieczeństwa konieczne jest przede wszystkim dostosowanie miejsca wykonywania pracy
do wymagań określonych w odpowiednich przepisach i normach oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy.

Przed zagrożeniami możemy się chronić stosując środki ochrony indywidualnej, które

zostały opisane w następnym rozdziale.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest podział zagrożeń występujących w środowisku pracy?
2. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
3. Od czego zależą skutki porażenia prądem elektrycznym?
4. Co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy?
5. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
6. Dlaczego kształtujemy czynniki mikroklimatu w środowisku pracy?
7. Co rozumiemy pod pojęciem mikroklimatu w środowisku pracy?
8. Jakie są najważniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy asystenta osoby

niepełnosprawnej i spisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując
żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzucić

ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),

4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu, odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są

najbardziej niebezpieczne w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej?

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj klasyfikacji zagrożeń mogących występować w środowiskach pracy, według

kryterium podziału rzeczowego, podział w każdym kryterium. Uwzględnij: skutki, jakie
powodują dla organizmu człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić na stanowisku pracy (burza mózgów - nie

krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły w grupy – według podanych wyżej kryteriów (odrzucić

ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),

4) zaprezentować efekty pracy w formie plakatu,
5) wziąć udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są

najbardziej niebezpieczne?

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać klasyfikacji czynników szkodliwych występujących w procesie

pracy?



2) rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą?



3) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku

pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Środki ochrony indywidualnej

4.7.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej – to wszelkie środki noszone lub trzymane przez

pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Środki ochrony
indywidualnej przede wszystkim powinny być odpowiednie do istniejącego zagrożenia,
powinny uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy, muszą uwzględniać
wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika oraz być przeznaczone do osobistego
użytku.

Pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony

indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy (art. 237 § 1 k.p.) ponadto powinien
informować pracowników o sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 237 § 1 k.p.).
Środki ochrony indywidualnej mają spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności
(określone w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, Dz. U. nr 166,
poz. 1360) ze zm. oraz Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony
indywidualnej (Dz. U. z 2003 r., nr 80, poz. 725). Pracodawca nie może dopuścić pracownika
do pracy bez środków ochrony indywidualnej przewidzianych do stosowania na danym
stanowisku pracy, jest również zobowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony
indywidualnej posiadały właściwości ochronne i użytkowe; pracodawca jest obowiązany
zapewnić pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej.

Wykaz zagrożeń i rodzajów prac, przy których wymagane jest stosowanie środków

ochrony indywidualnej zawarte jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
z późn. zm. (tekst jedn.: Dz. U. 2003 r., nr 169, poz. 1650).

Rodzaje środków ochrony indywidualnej:

−

odzież ochronna, np. fartuchy,

−

środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,

−

środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),

−

środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,

−

środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,

−

środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,

−

sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,

−

dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,

−

środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak brzmi definicja środków ochrony indywidualnej?
2. Jakie możesz podać przykłady zastosowania środków ochrony indywidualnej?
3. Jakie są rodzaje środków ochrony indywidualnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca

w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się i zapisać z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba

pracująca w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej (praca indywidualna).

2) dobrać się do pracy w parach, odczytać swoje materiały, podczas dyskusji wybrać

wspólne, istotne cechy i stworzyć wykaz środków ochrony indywidualnej z których
będzie korzystała osoba pracująca w asystenta osoby niepełnosprawnej.

3) połączyć się w czwórki, a następnie czwórki w ósemki itd. i w ten sposób ustalić wykaz

środków ochrony indywidualnej dla osoby pracującej w charakterze asystenta osoby
niepełnosprawnej.

4) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Dobierz środki ochrony indywidualnej do wykonywania podstawowych czynności

higienicznych i pielęgnacyjnych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się czy mogą wystąpić jakiekolwiek zagrożenia podczas zabiegów

higieniczno-pielęgnacyjnych.

2) zidentyfikować występujące zagrożenia (jeżeli wg Ciebie występują), dobrać

odpowiednie środki ochrony indywidualnej,

3) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować rodzaje środków ochrony indywidualnej?



2) dobrać środki ochrony indywidualnej odpowiednio do zagrożenia

występującego w środowisku pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Ochrona przeciwpożarowa

4.8.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany, samorzutny proces palenia się, rozprzestrzeniania się

ognia w miejscu, które nie jest przeznaczone takiego procesu, powodując przy tym straty
materialne i zagrożenie życia ludzi oraz zwierząt. Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie
tam, gdzie:

−

nagromadzonych jest dużo materiałów, substancji lub odpadów łatwopalnych,

−

materiały, substancje lub odpady łatwopalne pozostawione są bez odpowiedniego
nadzoru i zabezpieczenia,

−

stosowany jest otwarty ogień lub do procesów technologicznych wykorzystywana jest
wysoka temperatura,

−

materiały stosowane do celów technologicznych są łatwopalne,

−

występuje proces samonagrzewana się materiałów,

−

podczas prowadzonych procesów występuje iskrzenie,

−

występują wyładowania elektryczności statycznej,

−

w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń wydziela się energia cieplna,

−

materiały i wyposażenie znajdują się zbyt blisko elementów oświetlenia (żarówek)
i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

urządzenia i instalacje elektryczne są nieprawidłowo eksploatowane,

−

nie jest zachowana właściwa ostrożność w postępowaniu z ogniem.
Proces spalania przebiega zgodnie z pewnymi regułami chemicznymi. Aby było możliwe

konieczne jest spełnienie czterech warunków:

−

obecności materiału palnego (paliwa),

−

obecności utleniacza,

−

obecności źródła ciepła,

−

obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.

Przyczyny pożarów

Przyczyn pożarów jest bardzo dużo. Można je podzielić na 3 grupy;

1. Nieostrożność i beztroskie obchodzenie się z ogniem w otwartych i zamkniętych

pomieszczeniach:

−

pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub
w pobliżu materiałów palnych,

−

rzucanie niedopałków papierosów, zapałek na materiały palne, np. na suchą trawę,
podłogę, podszycie leśne,

−

zaprószanie ognia w pomieszczeniach, w których znajdują się materiały łatwopalne
np. benzyna, substancje chemiczne, papier, drewno,

−

rozniecanie ognisk w miejscach nieodpowiednich, w pobliżu lasów, łąk i zabudowań,
bezmyślne wypalanie traw,

−

posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności
powietrza,

−

zostawianie szklanych butelek i przedmiotów skupiających promienie słoneczne na
suchym podłożu,

−

nieprzestrzeganie zasad obchodzenia się z ogniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych:

−

wadliwie wykonane instalacje elektryczne,

−

przeciążenia i zwarcia przewodów w wyniku nadmiernego ich obciążenia,

−

źle dobrane bezpieczniki lub ich zły montaż,

−

niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych.

3. Wady budowlane i złe zastosowanie materiałów budowlanych:

−

dobór nieodpowiednich materiałów i brak izolacji między materiałami łatwopalnymi,

−

brak w kominach urządzeń przechwytujących iskry lub nieszczelna instalacja,

−

brak odpowiedniej wentylacji i zabezpieczenia materiałów łatwopalnych.

Pożary mogą być też spowodowane czynnikami naturalnymi takim jak: pioruny lub

samozapalenie się materiału łatwopalnego.

Grupy pożarów

Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup

pożarów (tabela 1):

Tabela 1. Grupy pożarów, stosowanie środków gaśniczych [8]

Grupa

pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Rodzaje gaśnic

Ciała stałe pochodzenia

organicznego, przy spalaniu

których występuje zjawisko

żarzenia (drewno, papier, węgiel,

tworzywa sztuczne,)

woda, piana,

dwutlenek węgla,

proszki gaśnicze;

Proszkowe (z proszkiem

fosforanowym i pianowe)

Ciecze palne i substancje stałe

topiące się wskutek wytworzonego

przy pożarze ciepła (benzyna,
nafta, parafina, pak, naftalen,)

piana, dwutlenek

węgla, halony,

proszki gaśnicze;

śniegowe, proszkowe

halonowe lub pianowe

Gazy (metan, aceton, propan,

butan,)

proszki gaśnicze,

halony;

zamiennie gaśnice

proszkowe i halonowe

Metale (magnez, sód, uran,)

specjalne proszki

gaśnicze;

specjalne gaśnice proszkowe

Pożary grupy A – D występujące

w obrębie urządzeń elektrycznych

pod napięciem

dwutlenek węgla,

halony, proszki

gaśnicze

zamiennie gaśnice

proszkowe, śniegowe,

halonowe

Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej
Ochrona przeciwpożarowa to działania mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia

lub środowiska przed zgubnymi skutkami pożarów.

Do ochrony przeciwpożarowej można także zaliczyć ochronę przed klęskami

żywiołowymi lub innymi zagrożeniami wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego
i naturalnych praw przyrody: katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne.

Działaniami mającymi na celu zabezpieczenie i zmniejszenie ewentualnych strat są:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów i innych zagrożeń,

−

zapewnienie sił i środków niezbędnych do zwalczania powstałych zagrożeń,

−

prowadzenie działań ratowniczych.
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie

czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1. Używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych
przepisach,

−

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

−

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami.

2. Garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu.

3. Rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze.

4. Wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych.

5. Przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

−

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 100°C,

−

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,

−

instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej.

6. Użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na

podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami
określonymi przez producenta.

7. Stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudno

zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki.

8. Instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem.

9. Składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji.
10. Ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację.

11. Zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie;
12. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

−

urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze
i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

−

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

−

wyjść ewakuacyjnych,

−

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.

Jak się zachować, co robić – gdy zauważymy pożar?

! Nie wpadaj w panikę! – zachowaj spokój.

! Dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian.

! Jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm.

! W trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

! Jeśli nie możesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdź do pomieszczenia jeszcze nie

ogarniętego pożarem, zbij jakimś przedmiotem okno – ale zachowaj ostrożność, aby się nie
pokaleczyć.

! Zadzwoń po Straż Pożarną (tel. 998) – nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj

z telefonu w sąsiednim budynku.

! Nie wchodź na teren płonącego budynku nim Straż Pożarna nie ugasi pożaru.

! Nie wchodź do pokoju ogarniętego pożarem i dymem.

Każda instytucja powinna posiadać „Instrukcję bezpieczeństwa pożarowego” zawierającą

podstawowe wiadomości (dotyczące sprzętu, oznakowania), wytyczne postępowania, wzory
dokumentów (np.: protokół z przeglądu sprzętu pożarniczego, instrukcja postępowania na
wypadek pożaru, oświadczenia pracownika o przeszkoleniu w zakresie BHP.

Sprzęt gaśniczy
Gaśnica przeznaczona jest do gaszenia pożarów w pierwszej fazie ich rozwoju. Metalowe

korpusy gaśnic są napełnione różnymi środkami gaśniczymi. Po otwarciu są one wyrzucane pod
ogromnym ciśnieniem w postaci strumienia. Wyróżniamy kilka rodzajów gaśnic w zależności
od ich przeznaczenia:

−

proszkowe – zalecane są do zabezpieczenia samochodów, garaży, warsztatów,
magazynów, hal przemysłowych, statków, zakładów energetycznych i chemicznych, biur,
hoteli i mieszkań,

−

pianowe – zalecane są w przemyśle petrochemicznym, chemicznym, drzewnym, na
stacjach paliw, w magazynach cieczy łatwo palnych, bazach transportowych,

−

śniegowe – zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach
benzynowych i halach przemysłowych,

−

halonowe – zalecane do gaszenia płynów łatwo palnych rozlanych na nierównych
powierzchniach, silników spalinowych i elektrycznych, pojazdów mechanicznych,
związków chemicznych wchodzących w reakcję z wodą, gazów ciekłych oraz urządzeń
elektrycznych pod napięciem.
Hydronetka wodna składa się ze zbiornika na wodę i węża z prądownicą. Urządzenie

obsługują dwie osoby: jedna pompuje wodę a druga obsługuje wężyk z prądownicą.

Koc gaśniczy wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Koc ten wykonany

jest z materiału niepalnego, który odcina dostęp tlenu przez co pożar gaśnie.

Tłumica służy do gaszenia iskier i żagwi spadających na obejścia i dachy. Są to płaskie

miotły wiklinowe osadzone na długim drążku. Zamoczoną tłumicą uderza się źródło ognia.

Hydrant jest to wewnętrzny kran z wodą do którego przymocowuje się wąż

z prądownicą. Strumień wody kieruje się bezpośrednio na źródło ognia lub na część budynku,
którą chcemy ochronić przed zapaleniem. Hydranty powinny znajdować się w każdym
budynku. W wielu miejscach znajdują się hydranty zewnętrzne lub baseny przeciwpożarowe.
Służą one jednostkom straży pożarnej do poboru wody w razie pożaru. Środki gaśnicze
stosuje się zależnie od rodzaju pożaru, tzn. że nie każdy środek jest przydatny do gaszenia
każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień, można go podsycić,
spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia.

Zasady obsługi gaśnic, hydrantów wewnętrznych i koca gaśniczego
Gaśnica proszkowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę

i wyciągamy zawleczkę blokującą, uruchamiamy dźwignię lub wciskamy zbijak i kierujemy
strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy proszkowej można
w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub dźwigni
prądowniczki. Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko
w pozycji pionowej.

Gaśnica pianowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę

zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór i kierujemy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej
chwili przerwać zamykając zawór.

Gaśnica śniegowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy chwycić dyszę za

rękojeść (w gaśnicach mniejszych należy obrócić dyszę o około 90°) następnie odkręcić zawór
butli w lewo, a dyszę skierować na ogień możliwie skośnie w dół. W czasie działania należy
trzymać gaśnicę i dyszę tylko za uchwyt. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili
przerwać przez zamknięcie zaworu butli. Podczas uruchamiania i działania nie należy odwracać
jej dnem do góry. Należy natomiast chronić ją przed nagrzaniem i promieniami słonecznymi,
ustawiać z daleka od palenisk i grzejników. Ogrzanie gaśnicy do temperatury powyżej 30° jest
niebezpieczne.

Gaśnica halonowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy odkręcić w lewo kółko

zaworu lub wyciągnąć zawleczkę, zrywając jednocześnie plombę. Następnie trzeba nacisnąć
dźwignię i strumień skierować na ogień. Obecnie najpowszechniej stosuje się małe balonowe
gaśnice samochodowe o pojemności ok. 0,35 l. Są to gaśnice aerozolowe, działające pod
ciśnieniem własnych par. Uruchamia się je przez naciśnięcie palcem przycisku, po uprzednim
zdjęciu kapturka zabezpieczającego, jak każdy pojemnik ze środkami kosmetycznymi w aerozolu.
Działanie gaśnic balonowych można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu.
W czasie uruchamiania i działania nie należy odwracać ich dnem do góry. Stosując halon do
gaszenia pożaru wskazane jest kierowanie strumienia gaśniczego z wiatrem. Gasząc płonący
silnik samochodu można skierować strumień gaśniczy przez szpary chłodnicy lub pokrywy, bez
otwierania maski; zwiększy to skuteczność gaszenia, gdyż gaz nie będzie znoszony przez wiatr
i łatwo wypełni przestrzeń silnikową, tłumiąc ogień. Z powodu toksycznego działania par
halonów, a szczególnie tetry, nie należy gaśnic balonowych używać w ciasnych, zamkniętych
pomieszczeniach.

Należy pamiętać, że:

−

w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty,

−

nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się na człowieku odzieży.
Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji

pionowej.

Hydrant wewnętrzny – W celu uruchomienia hydrantu wewnętrznego należy :

−

otworzyć szafkę,

−

rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą,

−

otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy,

−

skierować strumień wody na źródło ognia.
Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna obsługuje prądownice a druga

obsługuje zawór hydrantowy dawkując ilość wody. Nie wskazane jest używanie hydrantów
wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów w obrębie elektroniki użytkowej, instalacji i urządzeń
elektrycznych pod napięciem (niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia prądem) oraz
substancji, które z woda tworzą gazy palne np. karbid. W związku z powyższym pełne
wykorzystanie hydrantu wewnętrznego do gaszenia ewentualnego pożaru może nastąpić tylko
w ostateczności (np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic).

Koc gaśniczy – służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do

palącego się przedmiotu. Sposób użycia:

−

wyjąć koc z futerału,

−

rozłożyć i szczelnie przykryć palący się przedmiot.
Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego
Podręczny sprzęt gaśniczy należy umieszczać w miejscach widocznych, przy przejściach,

przy wejściu do budynku, w budynkach wielokondygnacyjnych na każdej kondygnacji. Dokładne
rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach określają przepisy Rozporządzenia
MSWiA z dnia 16.06.2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 121, poz. 1138). § 28 ust.1). Rozporządzenie wprowadza
obowiązek wyposażenia obiektów wyłącznie w takie gaśnice, które spełniają wymagania
Polskich Norm wydawanych od 1992 r., odpowiedników norm europejskich EN (PN – EN).
Dotyczy to nie tylko obiektów nowych, ale także istniejących. O spełnieniu tych wymagań
świadczy oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym oznakowaniem daty produkcji zbiornika
– od 1992 r. Inne gaśnice należy wycofać z eksploatacji.

Tabela 2. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [13]

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator
akustyczny

Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu
zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Nie zastawiać

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru -
materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie
zagrożenia

Niebezpieczeństwo
wybuchu - materiały
wybuchowe

Tabela 8. Wybrane znaki ewakuacyjne [14]

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Wyjście ewakuacyjne;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Drzwi ewakuacyjne;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przesunąć w celu otwarcia;

Kierunek do wyjścia drogi w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Stłuc aby uzyskać dostęp;

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
znajduje się;

Miejsce zbiórki do ewakuacji;

Pojemnik z maskami ucieczkowymi;

Rękaw ratowniczy;

Drabina ewakuacyjna;

Telefon alarmowy do wezwania
pierwszej pomocy;

Pierwsza pomoc;

Ciągnąć;

Pchać;

Wyjście EXIT;

Droga ewakuacyjna;

Wyjście awaryjne;

Okno ewakuacyjne;

Uwaga stopień;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Uwaga próg;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w lewo;

Uwaga niski strop;

Uwaga strome schody;

Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakaz korzystania z dźwigu
osobowego w razie pożaru;

Prysznic;

Prysznic do przemywania oczu;

Nosze;

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem pożaru?
2. Jakie czynniki zwiększają zagrożenie pożarowe?
3. Jakie warunki muszą być spełnione, aby zachodził proces spalania?
4. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
5. Jakie znasz grupy pożarów?
6. Jak można zmniejszyć ryzyko wystąpienia pożaru?
7. Jak zachowasz się gdy zauważysz pożar?
8. Jakie znasz środki gaśnicze?
9. Jaki znasz sprzęt gaśniczy?
10. Jakie materiały możemy gasić gaśnicą: proszkową, śniegową, pianową?
11. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
12. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz zaprezentowane na rozdanych arkuszach wybrane znaki ewakuacyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się co oznaczają zaprezentowane znaki ewakuacyjne,
2) obok znaków wpisać ich znaczenie,
3) efekty prac zaprezentować w dyskusji podsumowującej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

formularz ćwiczenia:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pisaki,

−

flip-chart.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź akcję ewakuacyjną w sytuacji symulowanego pożaru, który wybucha

w sąsiedniej sali. Podejmij wszystkie niezbędne działania w opisanej sytuacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyznaczyć osoby, które będą koordynowały akcję ewakuacyjną,
2) przeprowadzić ewakuację klasy zgodnie z oznakowanymi drogami ewakuacyjnymi,
3) zastanowić się jakie działania jeszcze powinieneś podjąć aby zapewnić bezpieczeństwo

wszystkich osób przebywających w płonącym budynku,

4) omówić przebieg ewakuacji – dyskusja,
5) zastanowić się czy ewakuacja odbyła się zgodnie z obowiązującymi zasadami, które jej

elementy można było przeprowadzić sprawniej, bezpieczniej,

6) zapisać swoje spostrzeżenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

znaki ewakuacyjne,

−

długopis/ołówek,

−

kartki papieru.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować czynniki zwiększające zagrożenie pożarowe?



2) określić najczęstsze przyczyny pożarów?



3) dokonać podziału pożarów ze względu na rodzaj spalanego

materiału oraz sposobu jego spalania?



4) prawidłowo zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego lub

pożaru?



5) scharakteryzować środki gaśnicze?



6) zastosować odpowiednie środki i sprzęt gaśniczy w zależności od

grupy pożarów?



7) rozróżnić znaki ochrony przeciwpożarowej?



8) obsłużyć sprzęt gaśniczy znajdujący się w Twojej szkole?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Organizacja działań ratunkowych „łańcuch ratunkowy”

4.9.1. Materiał nauczania

Osoba udzielająca pierwszej pomocy (nie mając nawet wykształcenia medycznego) staje

się automatycznie RATOWNIKIEM. Zadania ratownika są ograniczone, ale niezbędne. Po
pierwsze należy ocenić rodzaj i rozmiary zaistniałego wypadku. W zależności od tego trzeba
podejmować szybkie, ale rozsądne decyzje. Nawet chcąc dobrze, a zarządzając na przykład
transport chorego z urazem kręgosłupa z całkiem bezpiecznego miejsca, wyrządza się
ogromną szkodę.

Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest opieka nad chorym do przyjazdu

pogotowia ratunkowego, w celu niedopuszczenia do dalszych ciężkich komplikacji.
W nagłych przypadkach pomocy należy udzielać już w pierwszych minutach od zdarzenia lub
wystąpienia ostrych objawów schorzenia. Od tego zależy powodzenie przebiegu akcji.
Ratownik nie może przeprowadzać zabiegów będących wyłącznie w gestii personelu
medycznego! W zasadzie nie powinno się podawać żadnych środków farmakologicznych. Nie
jest to oczywiście regułą, gdy trzeba tylko pomóc poszkodowanemu w zażyciu leków, które
ten ma przy sobie (np. astmatycy, cukrzycy). Przygodny ratownik nie może stosować również
innych inwazyjnych czynności medycznych (wkłucia, nastawianie złamań, itp.)

Do obowiązków ratownika należą przede wszystkim czynności doraźne ratujące życie. Są

to: ewakuacja ofiary z okolicy zagrożenia, resuscytacja/reanimacja, opanowanie groźnego
krwawienia, ułożenie na boku, walka ze wstrząsem, zabezpieczenie miejsca wypadku.

Prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy
W świetle prawa, zgodnie z artykułem 162 kodeksu karnego, prawny obowiązek

udzielania pomocy wygląda następująco:

§ 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia
nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażania siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się

zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc ze
strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.

Wzór „łańcucha ratunkowego”
Przebieg udzielania pomocy w nagłych wypadkach, najlepiej przedstawia Łańcuch

Ratunkowy. Składa się z kilku ogniw, które we wzorcowym przebiegu akcji ratunkowej
zachodzą na siebie. Najważniejszym elementem łańcucha jest udzielenie pomocy na miejscu
i późniejsze zapewnienie, w możliwie najkrótszym czasie, kwalifikowanej pomocy lekarskiej.

Rys. 1. Wzór łańcucha ratunkowego [8]

Bardzo ważna jest kolejność poszczególnych elementów w łańcuchu oraz fakt, że brak

któregoś z jego ogniw prowadzi do zakłócenia całej akcji ratunkowej. Jeśli nie zostanie
wezwane Pogotowie, to fachowa pomoc nie przyjedzie na miejsce. Jeśli nie zostaną
rozpoczęte czynności sztucznego oddychania i masażu serca w przypadku ich braku
u poszkodowanego, to po przybyciu karetki może być już za późno.

ZABEZPIECZENIE

ROZPOZNANIE

WEZWANIE

POMOCY

PIERWSZA

POMOC

POGOTOWIE

RATUNKOWE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczanie
Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia.

Oceniając sytuację, należy zadbać najpierw i przede wszystkim o własne bezpieczeństwo,
a następnie o bezpieczeństwo poszkodowanego i osób postronnych. Istotnym elementem
wstępnego postępowania jest ustalenie, czy istnieje czynnik powodujący zdarzenie lub
katastrofę, a więc stwierdzenie, co się stało.

Do najgroźniejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki, jak

ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza
konieczność pilnej ewakuacji poszkodowanych z miejsca zdarzenia do strefy bezpiecznej.

Po ocenie zdarzenia i rozpoznaniu niebezpieczeństwa należy zabezpieczyć odpowiednio

miejsce wypadku, korzystając z pomocy innych osób oraz z odpowiedniego sprzętu. Równie
istotnym elementem wstępnego postępowania jest opieka nad osobami, które uległy panice.
Osoby takie to także poszkodowani, mimo że nie mają urazów. Pozostawieni bez opieki są
niebezpieczni dla siebie i innych, a ponadto dość często ulegają urazom w czasie chaotycznej
ewakuacji, np. z płonącego magazynu. Aby uniknąć urazów w czasie paniki należy kierować
ludzi w kierunku wyjść ewakuacyjnych. Zawsze należy zabezpieczyć miejsce wypadku tak,
aby nie doszło do kolejnych zdarzeń, do zwiększenia liczby poszkodowanych i zwiększenia
strat materialnych. Dobrym rozwiązaniem jest zlikwidowanie możliwości rozprzestrzeniania
się czynników szkodliwych i niebezpiecznych, przy czym należy stale pamiętać o własnym
bezpieczeństwie. Najważniejsze jednak jest przygotowanie miejsca zdarzenia na przyjęcie
pomocy z zewnątrz.

Do środków ochronnych należą m.in.: okulary ochronne, maska, rękawice i odzież

ochronna. Podstawowym wyposażeniem każdej osoby udzielającej pierwszej pomocy są
rękawiczki lateksowe. Są one minimalnym zabezpieczeniem ratującego przed bezpośrednim
kontaktem z materiałem biologicznym poszkodowanego (krew, tkanki, płyny fizjologiczne,
wydaliny itp.). Dopiero po zabezpieczeniu siebie można przystąpić do oceny miejsca
zdarzenia, bowiem od tego zależy bezpieczeństwo i ewentualne określenie zagrożenia dla
ratujących, pacjentów i świadków zdarzenia.

Rozpoznanie – liczba poszkodowanych
Przed przystąpieniem do segregacji, wezwania pomocy i udzielania pierwszej pomocy,

należy dokładnie i dość szybko spenetrować miejsce zdarzenia i odnaleźć wszystkie ofiary
wypadku. Może to brzmi trochę śmiesznie, bo niemożliwe wydaje się pominięcie
poszkodowanego lub jego szukanie "po krzakach", ale często bywa tak, że ofiary są
odrzucane nawet kilkadziesiąt metrów od centrum wypadku lub leżą nieprzytomne
w przydrożnym rowie. Zdarza się, że samochód najedzie na pieszego, a ten traci przytomność
i zostaje uwięziony pod pojazdem. Wtedy na pierwszy rzut oka, będąc zdenerwowanym
sytuacją, nie dostrzega się nikogo innego prócz poszkodowanych siedzących w pojeździe.

Dlatego lokalizacja wszystkich ofiar jest tak ważna. Nie tylko z tego względu, że trzeba

w miarę możliwości wszystkim nieść pomoc, ale wzywając służby ratunkowe należy podać
dokładną ilość i przybliżony stan WSZYSTKICH poszkodowanych. Należy pamiętać, że
jedna karetka może transportować tylko jednego pacjenta w pozycji leżącej, zatem jeśli źle
określimy ilość potrzebujących pomocy wydłuża się znacznie czas oczekiwania, gdyż
przybyłe na miejsce służby ratownicze muszą ponownie wezwać kolejne zespoły.

Kolejne ogniwa łańcucha ratunkowego zostały opisane w następnych rozdziałach

Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kto może zostać ratownikiem?
2. Jakie są zadania i obowiązki ratownika?
3. Jakie są prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy?
4. Czym jest łańcuch ratunkowy?
5. Jakie są ogniwa łańcucha ratunkowego?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj i wykonaj plakat przedstawiający łańcuch ratunkowy. Zamieść na nim krótki

komentarz do każdego ogniwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) uzgodnić jakie ogniwa tworzą łańcuch ratunkowy, nazwać je,
3) zaproponować komentarze do wszystkich ogniwa, wszystkie pomysły zapiszcie na kartce

(burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) zaproponować formę graficzną plakatu, wykonać plakat,
5) wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

Ćwiczenie 2

Jesteś świadkiem upadku starszej osobowy, poruszającej się o kulach. Upadek miał

miejsce na zewnątrz budynku, podczas wejścia na krawężnik o wysokości kilkunastu cm.
Osoba po upadku porusza się, jednak nie podnosi się. Jak się zachowasz w opisanej sytuacji.
Zaproponuj algorytm postępowania uwzględniając założenia łańcucha ratunkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) uzgodnić kolejne kroki postępowania – wszystkie pomysły zapiszcie na kartce (burza

mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) ustalenia zapisać na dużym formacie w formie algorytmu postępowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić osoby, które mogą zostać ratownikiem?



2) scharakteryzować zadania ratownika?



3) określić podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy?



4) scharakteryzować ogniwa łańcucha ratunkowego?



5) zorganizować pierwszą pomoc zgodnie z założeniami łańcucha

ratunkowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Ocena stanu poszkodowanego

4.10.1. Materiał nauczania

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy

podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się
oceny:

−

przytomności (świadomości),

−

drożności dróg oddechowych,

−

obecności lub braku oddychania,

−

akcji serca i wydolności krążenia.
Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około 1 minuty. Ma

ona na celu wykrycie podstawowych przyczyn ewentualnego zagrożenia życia i daje
możliwość dokonania selekcji poszkodowanych na osoby wymagające pomocy natychmiast
oraz te, którym pomoc może być udzielona nieco później. Ocenę można przerwać tylko
w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub podjęcia czynności ratujących życie.

Ocena przytomności
Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie

płatka ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu
proste polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. Czasami
poszkodowany nie reaguje słownie, ale jest w stanie wykonać proste polecenia.

Ocena drożności dróg oddechowych
W czasie udzielania pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne:

należy otworzyć usta poszkodowanego i szybko, jednym rzutem oka sprawdzić, czy w jamie
ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce (np. wymiociny, krew, kawałki jedzenia, protezy
zębowe). Jeśli tak jest, trzeba je usunąć, wykonując dwoma palcami okrężny ruch w jamie
ustnej. Podczas usuwania ciał obcych między zęby poszkodowanego warto wsunąć przedmiot
chroniący nasze palce przed przypadkowym odgryzieniem lub wcisnąć palec w polik
poszkodowanego tak, aby znalazł się pomiędzy jego górną a dolną szczęką.

Następnie, w celu zapobieżenia zapadaniu się języka, odchylamy delikatnie głowę

pacjenta do tyłu, trzymając jedną ręką za czoło, a drugą za brodę. Zastrzeżeniem do
zastosowania tego manewru jest uraz kręgosłupa w odcinku szyjnym. Jeśli zachodzi
podejrzenie, że tak właśnie jest (wypadek komunikacyjny, upadek z wysokości, widoczne
obrażenia głowy i szyi), udrożnienie dróg oddechowych przeprowadza się unosząc tylko
żuchwę ku przodowi. Można to uzyskać, naciskając do przodu kciukami kąty żuchwy lub
przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się przed zęby górne

Poszkodowanemu, który leży na wznak, należy odchylić lekko głowę na bok i w tej

pozycji usuwać ciała obce. U poszkodowanego leżącego na wznak dochodzi do zapadania się
języka i blokowania dróg oddechowych. Gdy podejrzewa się uszkodzenie odcinka szyjnego
kręgosłupa, ułożenie poszkodowanego na wznak jest najlepsze. W takim przypadku, w celu
zapewnienia drożności dróg oddechowych, można próbować wyciągnąć nieco język.

Ocena oddychania
Oddech sprawdza się przy pomocy 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.

W tym celu należy pochylić się nad poszkodowanym i przybliżyć swoje ucho do ust i nosa
pacjenta. Dodatkowo kładziemy rękę na klatce piersiowej chorego. W ten sposób mamy
możliwość usłyszenia szmerów wdychanego i wydychanego powietrza, wyczucia podmuchu
na małżowinie usznej i poliku oraz zaobserwowania poruszania się klatki piersiowej, która
podczas oddychania opada i podnosi się. Czynność tę wykonujemy przez 5–10 sekund. Jeśli
oddech nie został usłyszany, wyczuty i zaobserwowany, oznacza to bezdech.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po stwierdzeniu bezdechu każemy osobie która nam pomaga wezwać pogotowie (jeśli nie

ma osób trzecich, trzeba samemu wezwać pomoc). Jeżeli poszkodowanym jest dziecko,
należy wykonać 5 wdechów wstępnych, dopiero po nich rozpocząć masaż serca.

Ocena krążenia krwi
Zaraz po stwierdzeniu braku oddechu (u osoby dorosłej) i wezwaniu pogotowia należy

wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej. We współcześnie stosowanych wytycznych
prowadzenia akcji ratującej życie zrezygnowano ze sprawdzania tętna, gdyż czynność ta jest
trudna (zwłaszcza u pacjentów z nitkowatym tętnem) i często powodowała pomyłki zarówno
wśród laików jak i personelu medycznego. Układy oddechowy i krążeniowy są ze sobą ściśle
powiązane, zatem zatrzymanie się jednego z nich prowadzi niemalże natychmiast do
zatrzymania funkcji drugiego (bez oddechu – serce nie bije, gdy brak akcji serca – zatrzymuje
się oddech). Szczegółowy opis prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej znajduje się
w punkcie 4.1.2. Poradnika dla ucznia.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynności składają się na ocenę stanu poszkodowanego?
2. W jaki sposób dokonujemy oceny przytomności poszkodowanego?
3. W jaki sposób dokonujemy oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego?
4. W jaki sposób dokonujemy oceny obecności lub braku oddychania u poszkodowanego?
5. W jaki sposób dokonujemy oceny wydolności krążenia u poszkodowanego?
6. W jaki sposób dokonujemy oceny obrażeń ciała poszkodowanego?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny stanu poszkodowanego w zainscenizowanym wypadku porażenia prądem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) stworzyć 2 − osobowy zespół,
2) dokonać podziału na role (poszkodowany – udzielający pomocy),
3) zainscenizować wypadek porażenia prądem,
4) zademonstrować na partnerze sposób sprawdzania przytomność pacjenta,
5) dokonać oceny stanu poszkodowanego,
6) skonsultować z nauczycielem poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

koc,

–

kartki,

–

długopis.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej dokonaj sprawdzenia oddechu u poszkodowanego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtórzyć trzykrotnie, abyś mógł pełnić rolę poszkodowanego, ratownika

i obserwatora.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

standardowo wyposażona apteczka,

−

środki ochrony indywidualnej (rękawiczki).

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać oceny przytomności poszkodowanego?



2) dokonać oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego?



3) sprawdzić oddech u poszkodowanego?



4) dokonać oceny wydolności krążenia u poszkodowanego?



5) dokonać oceny obrażeń ciała poszkodowanego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Udzielanie pierwszej pomocy w nagłych wypadkach

i zachorowaniach

4.11.1. Materiał nauczania

Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju

niebezpieczeństwa. Najczęściej są to zagrożenia zewnętrzne, wspólne dla poszkodowanego
i ratownika, które spowodowały zły stan poszkodowanego albo są dodatkowym
niebezpiecznym czynnikiem zagrożenia życia lub zdrowia. Ratownik, wkraczając na scenę
zdarzeń, także musi mieć świadomość ich istnienia. Ratownikowi nie wolno przystępować do
akcji ratowniczej bez odpowiedniego zabezpieczenia, bez odpowiednich narzędzi
ratowniczych i, co najważniejsze, bez umiejętności ich stosowania. Często zdarza się, że
udzielanie pierwszej pomocy w zakładzie pracy przez samych pracowników jest niemożliwe,
gdyż wkroczenie do akcji wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu. Pomoc w takich
przypadkach polega na wezwaniu służb ratowniczych i niedopuszczeniu do niebezpiecznego
miejsca osób postronnych. Innym rodzajem zagrożeń jest możliwość zakażenia się w czasie
kontaktu z poszkodowanym. W warunkach pierwszej pomocy niebezpieczny może być
kontakt z jego krwią, śliną, moczem i wymiocinami. Można uniknąć takiego kontaktu,
stosując środki ochrony indywidualnej ratownika: rękawiczki, ekran lub specjalne okulary
i maseczkę do sztucznego oddychania.

Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają

się do:

−

używania rękawiczek gumowych,

−

niedotykania ręką – w rękawiczce lub bez – oczu, nosa czy błon śluzowych,

−

wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i wszelkich
materiałów opatrunkowych,

−

mycia rąk wodą z mydłem natychmiast po udzieleniu pomocy i zdjęciu rękawiczek,

−

nieużywania poplamionej krwią odzieży roboczej,

−

używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, występujących
w niektórych zestawach opatrunkowych.
Ręce stanowią jedną z ważniejszych dróg przenoszenia drobnoustrojów. Mając to na

względzie, należy przestrzegać następujących zasad:

−

w czasie udzielania pierwszej pomocy nie nosić na palcach biżuterii,

−

unikać skaleczeń i wszelkich uszkodzeń skóry,

−

stosować rękawiczki ochronne,

−

skaleczenia natychmiast zabezpieczać opatrunkiem (po dokładnym umyciu rąk).
Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy
Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy.
1. Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz

odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś został powiadomiony
o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może
nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2. Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi

szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może

się błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny.
Jeśli jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków
wypadku i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna
osoba. Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4. Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy

dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie
zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

5. Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest

konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6. Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić.

Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.

7. Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez

ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną
folią. Pamiętaj, aby w czasie upału chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się
w cieniu.

8. Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi.

Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub
napój. Niebezpieczeństwo polega na przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych.
Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych
czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.
Postępowanie ratownika jest uzależnione od zdiagnozowanych u poszkodowanego

objawów.

Zaburzenia przytomności
Przytomność jest to zdolność człowieka do kontaktu z otoczeniem. Powszechnie stosuje

się dwa kryteria stanu świadomości: przytomność i nieprzytomność.

Poszkodowani z zaburzeniami przytomności są szczególnie narażeni na dodatkowe

uszkodzenia ciała w sytuacji wypadku czy katastrofy. W praktyce zdarza się, że reagują na
bodźce zewnętrzne nieadekwatne do sytuacji lub z dużym opóźnieniem; są niezorientowani
co do miejsca i przebiegu zdarzenia. Stan ten może przejść w pełną świadomość lub w stan
nieprzytomności. Tak zachowują się poszkodowani w stanach przedwstrząsowych i zawału
mięśnia sercowego, pod wpływem działania trucizn oraz będący w dużym napięciu
emocjonalnym (np. osoby, które uległy panice). Bezpośrednie przyczyny utraty przytomności
mogą być różne:

−

uraz głowy, z raną skóry lub bez,

−

brak tlenu w powietrzu,

−

zatkanie dróg oddechowych (ciało obce),

−

słaby przepływ krwi przez mózg: krwotoki, zawał mięśnia sercowego, spadek ciśnienia
krwi – omdlenie,

−

choroby: cukrzyca, śpiączka wątrobowa, śpiączka nerkowa,

−

zatrucia,

−

padaczka,

−

porażenie prądem,

−

wylew krwi do mózgu – udar mózgu,

−

nadmierne ochłodzenie,

−

udar cieplny,

−

zbyt wysoka temperatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ocena przytomności jest prosta i praktycznie powinna trwać przez cały czas przebywania

z poszkodowanym. Wstępna ocena polega na wydaniu kilku poleceń i zadaniu paru pytań:
„otwórz oczy”, „jak się nazywasz?”, „gdzie mieszkasz?”, „gdzie się znajdujesz?”, „na co
chorujesz?” oraz ocenie reakcji na bodźce fizyczne: lekkie dotykanie czy delikatne potrząsanie
ramienia. Nie wolno uderzać poszkodowanego w twarz, szczypać ani polewać wodą!

Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, konieczne jest natychmiastowe sprawdzenie

oddychania i tętna. Jedynym prawidłowym postępowaniem ratownika w stosunku do osoby
nieprzytomnej, u której stwierdzi czynność oddechową oraz tętno, jest w większości
przypadków zastosowanie pozycji bocznej ustalonej. U osób nieprzytomnych, u których
oddychania i tętna nie stwierdza się, należy rozpocząć podtrzymywanie czynności życiowych
(PPŻ) – patrz punkt 4.11.1 Poradnika dl ucznia. Trzeba przy tym pamiętać, że nieprzytomni
reagują na bodźce bólowe tak samo jak przytomni i brutalne postępowanie dodatkowo
pogarsza ich stan.

Obrażenia głowy (czaszkowo-mózgowe)
W krótkim czasie po ciężkich urazach głowy 40–50% rannych umiera z powodu obrażeń

czaszkowo-mózgowych. Około 20% poszkodowanych można byłoby uratować, gdyby
otrzymali stosowną pomoc na miejscu wypadku.

Zasady postępowania w urazach głowy są następujące:

−

poszkodowanemu nieprzytomnemu należy zapewnić drożność dróg oddechowych,
usunąć z jamy ustnej ciała obce, krew bądź wymiociny, a także wydobyć zapadający się
język, delikatnie odchylając głowę,

−

jeśli istnieje podejrzenie złamania odcinka szyjnego kręgosłupa, przeciwwskazane jest
odginanie głowy,

−

należy ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną głową lub całą górną połowa ciała –
przeciwdziała to obrzękowi mózgu i ułatwia odpływ krwi żylnej z głowy,

−

należy tamować krwawienie z ran skóry głowy,

−

w przypadku uszkodzenia czaszki, krwawienia z ran głowy nie tamuje się, a jedynie
okrywa ranę jałowym opatrunkiem,

−

wypływu podbarwionej krwią cieczy lub krwi z nosa i ucha, który może być objawem
złamania podstawy czaszki, nie tamuje się i nie wyciera śladów – należy jedynie
zastosować jałowy opatrunek.
Wstrząs
Obecnie uważa się, że wstrząs jest stanem załamania się przepływu krwi przez tkanki

organizmu człowieka, prowadzącym do niewystarczającego odżywienia komórek i usuwania
produktów przemian metabolicznych. W wyniku tego zostaje zaburzony dopływ substancji
niezbędnych komórkom do prawidłowego funkcjonowania (głównie tlenu). Skutkiem są
nieodwracalne zmiany w komórkach, które – w razie braku leczenia i przedłużania się
wstrząsu – ulegają zniszczeniu. Im krócej trwa stan niedotlenienia i niedożywienia tkanek,
tym większa szansa na wyprowadzenie poszkodowanego ze wstrząsu. Dlatego szybko
udzielona pierwsza pomoc jest w przypadku wstrząsu bardzo ważna.

Przyczyny wstrząsu:

−

ciężkie uszkodzenie ciała,

−

nagła utrata dużej ilości krwi (krwotok),

−

ciężkie oparzenie,

−

ciężkie zakażenie,

−

ostra niewydolność mięśnia sercowego,

−

zatrucie.
Wstrząs może towarzyszyć urazom mózgu, zwłaszcza pnia mózgu, oraz rdzenia

kręgowego. Objawy wstrząsu to:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

osłabienie,

−

niepokój,

−

blada, zimna, wilgotna skóra,

−

zimny pot,

−

przyspieszone, nieregularne tętno,

−

przyspieszony, płytki oddech,

−

nudności,

−

wymioty,

−

wzmożone pragnienie,

−

zaburzenia świadomości,

−

szerokie źrenice, słabo reagujące na światło,

−

ochłodzenie części dystalnych kończyn,

−

sine wargi i koniuszek nosa.
Postępowanie ratownicze: Ułożenie poszkodowanego: jeżeli poszkodowany jest

przytomny i nie wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji na wznak (początkowo, przez
kilkanaście sekund, z uniesieniem kończyn dolnych pod kątem prostym, jak w omdleniu)
z kończynami dolnymi uniesionymi na wysokość około 30 cm. Jeżeli poszkodowany jest
nieprzytomny i wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec
zachłyśnięciu.

Jak najszybsze eliminowanie czynników wstrząsorodnych: tamowanie krwawienia,

unieruchomienie złamań i zwichnięć oraz chłodzenie skóry w przypadku oparzenia.

Zabezpieczenie przed utratą ciepła: ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna

i dreszcze, chorego należy okryć. Nie wolno podawać płynów, szczególnie alkoholu.

Walka z lękiem: poszkodowany w stanie wstrząsu jest niespokojny, często przerażony,

a nierozsądne podejście osoby ratującej (panika na miejscu wypadku) pogłębia jego objawy
lękowe. Należy zachować spokój, nie wpadać w panikę, wszystkie czynności wykonywać
sprawnie, pewnie i szybko.

Obserwacja stanu poszkodowanego: regularnie co kilka minut należy sprawdzać tętno

i ciśnienie krwi, zwracając uwagę na częstość oddychania i jego jakość. Przy wystąpieniu
bezdechów lub zatrzymaniu akcji serca, należy natychmiast podjąć PPŻ. Transport
poszkodowanego dozwolony jest wyłącznie przewóz karetką pogotowia, pod opieką lekarza.

Krwotok
Krwotok jest to wydostanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek

urazowego lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. Nagła utrata ponad 500 ml krwi może
być niebezpieczna, lecz ubytek krwi do 1 litra, jeśli jest powolny, nie stanowi bezpośredniego
zagrożenia życia. Bardzo trudno jest ocenić ilość utraconej krwi. W przypadku krwotoku
wewnętrznego jest to praktycznie niemożliwe. Niebezpieczne są urazy nadbrzusza, ze
względu na możliwość rozerwania śledziony lub wątroby. W ocenie stanu poszkodowanego
pomocne są:

−

ocena tętna – każde przyspieszenie tętna, szczególnie powyżej 100/min,

−

ocena ciśnienia krwi – spadek ciśnienia tętniczego krwi poniżej 80–70 mmHg (blada
skóra, szczególnie twarzy, oraz słabe, ledwo wyczuwalne tętno na tętnicy promieniowej
lub, tym bardziej, jego brak),

−

ocena stanu świadomości – pobudzenie ruchowe poszkodowanego, zdezorientowanie.
W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli ran, opanowanie go jest związane

z zaopatrzeniem zranionego miejsca.

Dzięki mechanizmom krzepnięcia, drobne skaleczenia zamykają się samoistnie już po

kilku minutach. Przy dużych uszkodzeniach zamknięcie naczynia skrzepliną następuje wolno
lub nie następuje wcale, gdyż silny prąd krwi wypływającej z rany wypłukuje tworzące się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skrzepy. Ilość utraconej krwi i szybkość jej utraty zależą głównie od wielkości uszkodzonego
naczynia. Duża utrata krwi oraz wstrząs bezpośrednio zagrażają życiu. Organizm człowieka
może znieść nawet dużą utratę krwi (50–60%), jeżeli następuje ona powoli. U dorosłej osoby
utrata około 1 litra krwi stanowi już groźbę powstania wstrząsu.

Cechami zagrażającego wstrząsu są:

−

przyspieszenie tętna – powyżej 100 uderzeń na minutę,

−

spadek ciśnienia tętniczego poniżej 80–70 mmHg,

−

pobudzenie ruchowe, niepokój,

−

często zaburzenia orientacji,

−

bladość skóry,

−

szum w uszach,

−

mroczki przed oczami,

−

zawroty głowy,

−

skłonność do omdleń przy przybieraniu pozycji pionowej,

−

nudności i wymioty.
Postępowanie w przypadku krwotoku.
Jeśli krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle

samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie ubytek
naczynia. W czasie transportu tego typu ranę należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem.

Silny krwotok (krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując) należy

natychmiast zatamować, stosując miejscowy ucisk rany. W przypadku bardzo silnych
krwotoków z dużych ran może być konieczny (np. w celu zatrzymania wypływu krwi
w pierwszej chwili po amputacji) ucisk czterema palcami dużej okolicznej tętnicy. Na
kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej – tętnica udowa.

Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie

krwawiące, oprócz gazika nakłada się elastyczną poduszeczkę, wykonaną na przykład
z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża. Całość opatrunku umocowuje
się ciasno zwojami bandaża. Poduszeczka – uciskając ranę i jej okolicę – wpływa na
zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co powoduje zatrzymanie krwawienia.

Zakładając opatrunek uciskowy należy pamiętać, aby przy zaciskaniu zwojów opaski nie

doprowadzić do zastoju krwi w bardziej odległej od opatrunku części kończyny. Nie wolno
stosować opasek prowizorycznych (sznurka, liny, kabla elektrycznego itp.). Opaska musi być
szeroka i nieco elastyczna. Zastój powstaje wówczas, gdy żyły powierzchowne zostaną
zaciśnięte, a główne tętnice, głębiej położone, zachowują drożności i nadal pompują krew do
tej części kończyny. Krew nie ma drogi odpływu, następuje przepełnienie naczyń i nasilenie
krwotoku, zaś kończyna przybiera kolor siny. W takim wypadku należy natychmiast zdjąć
opatrunek i założyć go ponownie, nieco słabiej napinając opaskę. W pojedynczych
przypadkach nie można zakładać na krwawiącą ranę typowego opatrunku uciskowego. Te
przypadki to:

−

rana, w której utkwiły ciała obce,

−

otwarte złamanie,

−

amputacja,

−

krwotok z rozległej powierzchni rany.
Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na

kończynach, stosując w pierwszej chwili mocny ucisk palcami, najlepiej przez jałowy
opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy. Najczęściej opatrunek ten należy – do
czasu przybycia pomocy – dociskać palcami.

Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi.

Po stronie krwawienia należy ucisnąć lekko skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można
przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien połykać krwi. Jeśli krwotok lub inne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obrażenia ciała powodują objawy przedwstrząsowe – i wyłącznie wtedy – poszkodowanego
należy położyć. Zalecane jest ułożenie na brzuchu lub na boku, aby krew swobodnie
wyciekała przez nozdrza. Zaciągnięcie krwi do płuc grozi zachłyśnięciem, a połykanie –
wymiotami, które mogą być przyczyną dodatkowych powikłań. Nie należy wkładać do nosa
gazy ani innych środków opatrunkowych. Krwotok z nosa zwykle nie jest groźny. Zdarza się
po silnym uderzeniu w nos, na skutek mocnego kichnięcia lub manipulowania w nosie.

Krwotok wewnętrzny jest trudny do rozpoznania. Nie widząc na zewnątrz ciała krwi,

rozpoznanie można oprzeć jedynie na objawach pośrednich, sugerujących krwawienie.
Należy zwrócić uwagę na uwypuklenie się nasiąkających krwią tkanek w przypadku urazu
kończyn, na objawy wstrząsu na tułowiu, a w przypadku urazu głowy – na stan świadomości
poszkodowanego.

Postępowanie w przypadku amputacji
Na ranę należy założyć uciskowy, jałowy opatrunek i unieść część ciała, której fragment

został amputowany. Często, na skutek odruchowego obkurczenia się tętnic, krwawienie jest
nieduże i można je zatrzymać tą metodą. W razie niepowodzenia, należy założyć opaskę
uciskową.

W wielu przypadkach możliwe jest przyszycie odciętej części ciała i jej pełna lub

częściowa rehabilitacja. Dlatego zawsze należy odszukać amputowany fragment tkanki
i przekazać go lekarzowi. Amputat, nawet zanieczyszczony, owija się jałową gazą i – bez
wykonywania żadnych dodatkowych zabiegów – wkłada do woreczka foliowego. Torebkę tę
należy umieścić w drugiej torbie, wypełnionej wodą z lodem.

Ciało obce w ranie
Jako zasadę pierwszej pomocy przyjęto nieusuwanie z rany ciał obcych, szczególnie

głęboko wbitych czy wklinowanych. Ciało obce w ranie zwykle zatrzymuje krwawienie, zaś
nieumiejętna próba usunięcia go może doprowadzić do dalszego uszkodzenia tkanek. Często
zdarza się, że po usunięciu ciała obcego otwierają się uciśnięte dotychczas naczynia
krwionośne, co może spowodować masywne krwawienie. Ratownik powinien ostrożnie
nakrywać jałową gazą ranę wraz z ciałem obcym, nie poruszając go i nie zmieniając jego
pozycji.

Ciało obce w oku
Gałki oczne od przodu są przykryte powiekami. Chronią one oko przed czynnikami

zewnętrznymi i wysychaniem oraz, ze względu na bakteriobójcze właściwości łez,
zapobiegają zakażeniom gałki ocznej. Od wewnątrz powierzchnia powiek jest wyścielona
spojówką. Ciała obce wpadające do oka to zwykle kurz, drobne owady, rzęsy, ale także
odpryski metalu i szkła czy drzazgi, które mogą wbić się w spojówkę lub, co gorsza,
w rogówkę. Ciało obce w oku wywołuje ból, pieczenie i świąd, a potem, w związku
z podrażnieniem spojówek, ich łzawienie, zaczerwienienie i obrzęk, czasem także zaburzenie
widzenia.

Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę mechanicznego

usunięcia go. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy ciało obce (pył, drobiny kurzu i pyłu
węglowego, drobne owady) spoczywa luźno w worku spojówkowym i można wypłukać je
czystą wodą. Ciała obce wbite w rogówkę czy spojówkę są trudne do usunięcia – wymagana
jest wtedy pomoc okulisty. Poszkodowanemu należy zasłonić obydwie gałki oczne, skłonić
go do patrzenia przed siebie i nieruszania gałkami ocznymi, i tak transportować do lekarza.
Takie ciała obce, jak pył (najczęściej jest to jakiś związek chemiczny) należy bezwzględnie
wypłukać, nawet bieżącą wodą z kranu. Wypłukiwanie pyłu z oka powinno trwać co najmniej
15 minut. W razie wniknięcia do oka wapna (szczególnie niegaszonego) należy najpierw
usunąć na sucho widoczne okruchy. Zapobiega to poparzeniu, gdyż podczas gaszenia wapna
(reakcja ta ma miejsce podczas płukania oka) wydzielają się duże ilości ciepła. Bardzo
dokładne usunięcie okruchów zapobiega późniejszym powikłaniom, a często ślepocie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oparzenie
Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na

cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne
i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w przypadku oparzeń termicznych skóry i głębszych tkanek
zależy od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania.

Bezpośrednio po ustaniu działania czynnika parzącego temperatura powierzchni ciała

szybko obniża się do temperatury otoczenia. Temperatura wewnątrz oparzonej skóry i pod nią
jest jeszcze przez dłuższy czas podwyższona, ponieważ skóra jest złym przewodnikiem
ciepła, a tkanki podskórne mają dużą pojemność cieplną. Jeżeli temperatura przekracza 43°C,
to działa w dalszym ciągu, uszkadzając komórki ciała. Należy więc jak najszybciej przerwać
stan przegrzania tkanek i odprowadzić ciepło. W tym celu oziębia się miejsca poparzone,
polewając je wodą o temperaturze około 20°C przez 20–30 minut.

Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego:

−

odcięcie od czynnika parzącego (zrzucenie ubrania, a gdy okaże się to niemożliwe – jego
gaszenie),

−

gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą
itd.,

−

ochładzanie przez 20–30 minut lub dłużej,

−

założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku,

−

przy oparzeniach rozległych – rozebranie poszkodowanego i okrycie jałowym
prześcieradłem,

−

zapewnienie pomocy medycznej,

−

leczenie szpitalne oparzeń głębokich oraz wszystkich oparzeń twarzy, stóp i okolicy
krocza.
W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie części garderoby splamione środkami

chemicznymi, czyli ubranie, bieliznę, buty i skarpety, należy natychmiast zdjąć z ciała
poszkodowanego. Rozebranie poszkodowanego jest bardzo ważne, gdyż środek chemiczny
zazwyczaj szybko penetruje całe ubranie. Następnie należy jak najszybciej zmyć środek
chemiczny z ciała. Źródłem niebezpieczeństwa w przypadku oparzenia chemicznego jest
bowiem działanie toksyczne środków chemicznych. Oparzenia tego typu wymagają
fachowego leczenia (co najmniej w ośrodku zdrowia).

Porażenie prądem elektrycznym
Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu

elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV nie jest niebezpieczna dla życia; przedłużająca się ekspozycja może stać się przyczyną
zgonu. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest natychmiastowe
uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że osoba porażona
prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu.

Szansa ratunku poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej

minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach – 40%, po 5
minutach – 25%, a po 8 minutach – już tylko 5%.

W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV

należy:

−

wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,

−

otworzyć właściwe łączniki, lub wyjąć bezpieczniki z obwodu zasilania,

−

przeciąć lub zerwać przewody od strony zasilania odpowiednimi narzędziami,

−

zewrzeć przewody od strony zasilania,

−

wyjąć bezpieczniki mocy uchwytami przeznaczonych do tego celu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gdy żadne z przedstawionych rozwiązań nie jest możliwe, należy:

−

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub
dostępnymi przedmiotami z suchego drewna albo z tworzywa sztucznego,

−

zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować
taki upadek.
W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu

przekraczającym 1 kV należy:

−

wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,

−

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami, przy
czym należy posługiwać się sprzętem ochronnym i nie dotykać bezpośrednio porażonego,

−

upewnić się, czy napięcie jest wyłączone, posługując się wskaźnikiem napięcia.
Oparzenia skóry nie są najczęściej rozległe i ograniczają się do miejsc kontaktu

z prądem. Zaopatruje się je w sposób typowy dla oparzeń, natomiast rany innego rodzaju –
w sposób odpowiedni do ich charakteru. Jeśli dojdzie do omdlenia (utraty przytomności),
a oddychanie i tętno są zachowane, należy unieść na kilkanaście sekund kończyny dolne
i górne poszkodowanego, a w przypadku powikłań lub braku oddychania i tętna – postępować
w sposób opisany w rozdziale o podstawowych sposobach podtrzymywania czynności
życiowych (PPŻ).

Złamania kości i uszkodzenia stawów
Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie

przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie
widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym.

Rozpoznanie złamania:

−

obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie,

−

nieprawidłowe ustawienie kości (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku złamania
podudzia),

−

nieprawidłowa ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie o siebie
odłamów kostnych.
Stwierdzenie choćby jednego objawu złamania jest dla ratownika sygnałem do udzielenia

takiej pomocy, jaką stosuje się pewnym złamaniu. Należy przy tym cały czas pamiętać, że
każdym nieostrożnym ruchem czy złym ujęciem kończyny można wywołać ból lub
dodatkowe uszkodzenie naczyń, nerwów i skóry.

Powikłania przy złamaniu kości i uszkodzeniu stawów:

1. Każde złamanie może być przyczyną wstrząsu. W przypadku złamania kości zawsze

zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Wylew krwawy ogranicza się zwykle
do okolicy złamania. Jeżeli odłamki kostne uszkodzą przebiegające w pobliżu duże
naczynie krwionośne, to wylew krwi do tkanek jest duży i utrata krwi może sięgać, np.
w złamaniu kości udowej, nawet kilku litrów. Prowadzi to do wstrząsu.

2. Zakażenie. Zakażenie skóry i tkanek głębiej położonych następuje najczęściej przy

złamaniu otwartym: otwarta rana to wrota, przez które wnikają drobnoustroje
chorobotwórcze. Zakażenie może objąć tylko skórę, ale zdarza się, że obejmuje również
wszystkie tkanki miękkie oraz kość. Powikłane zakażeniem złamanie goi się trudno, często
z pozostawieniem ubytków tkankowych.
Ogólne zasady udzielania pomocy w złamaniach:

−

nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub pewnego
złamania, grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej kości,

−

ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą,

−

poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić
odpowiednio do okolicy urazu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać,

−

przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy,

−

dalszą część kończyny należy „dopasowć” do bliższej części,

−

kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne – jedna do drugiej,

−

należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej i uważając przy tym, aby nie poruszać uszkodzoną kością,

−

nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy
i kręgosłupa,

−

nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia, spowoduje to utrudnienie przy
ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości,

−

nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania,
powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek,

−

w każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.
Ze względu na sposób unieruchamiania, złamania można podzielić na:

−

unieruchamiane za pomocą obłożenia sztywnymi przedmiotami,

−

unieruchamiane odpowiednim ułożeniem,

−

unieruchamiane chustami trójkątnymi.
Ponieważ do każdego przypadku złamania zostanie wezwana pomoc z zewnątrz, nie ma

potrzeby stosowania wyrafinowanych technik unieruchamiania złamania – lekarz sam, na
miejscu wypadku, unieruchomi złamanie na czas transportu. W wyjątkowych sytuacjach np.:
gdy poszkodowany musi być ewakuowany lub zachodzi konieczność działania
przeciwwstrząsowego, dopuszczalne jest wykonanie unieruchomienia transportowego przez
ratownika udzielającego pierwszej pomocy. Należy pamiętać, że złe unieruchomienie może
spowodować więcej szkody niż samo złamanie.

Zachłyśnięcie (aspiracja)
Najczęściej spotykanym przypadkiem jest zachłyśnięcie, czyli dostanie się ciała obcego

do tchawicy. Ma to miejsce bardzo często podczas rozmowy przy jedzeniu. Od razu wyzwala
się naturalny odruch obronny organizmu w postaci kaszlu. Poszkodowany nie może złapać
oddechu i wpada w panikę. Jeśli pomoc nie zostanie udzielona bardzo szybko, w efekcie
braku tlenu następuje bezdech.

Pierwszą czynnością jaką powinniśmy wykonać jest namawianie poszkodowanego do

kaszlu. Jeśli ta naturalna metoda obronna organizmu nie przynosi efektu, ratownik powinien 5
razy wykonać próbę uderzania płaską dłonią w plecy pacjenta między łopatkami. Trzeba
pamiętać, żeby w czasie wykonywania tego manewru, głowa pacjenta znajdowała się niżej
niż jego tułów. Najważniejsze, aby ujście dróg oddechowych było skierowane w dół.

Gdy zabiegi te nie pomogą, pozostaje jeszcze wykonanie tzw. chwytu Heimlicha. Jeśli

pacjent jest przytomny ratownik staje za nim i obejmuje go oburącz za brzuch tak, aby dłonie
zetknęły się na brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go mocno do siebie. W ten
sposób ciało obce zostaje „wyciśnięte” z tchawicy w skutek zwiększenia się tłoczni brzusznej
działającej następnie na klatkę piersiową. Czynność tę wykonujemy 5 razy lub do momentu
wydostania się ciała obcego. Jeśli pacjent leży (ale jest przytomny!), ratownik klęka przed
nim układając obie dłonie na nadbrzuszu ponad pępkiem. Następnie gwałtownym lecz
płynnym ruchem wciska brzuch. Manewr Heimlicha jest jednak dość ryzykowny, gdyż grozi
uszkodzeniami narządów wewnętrznych. Dlatego stosuje się go tylko w przypadkach
skrajnych, bezpośrednio zagrażających życiu. Poza tym nie powinien być stosowany przez
osoby przypadkowe. Manewru Heimlicha nie wolno stosować u: kobiet ciężarnych, małych
dzieci, nieprzytomnych oraz u bardzo otyłych.

Jeśli ratowana osoba traci przytomność udrażniamy jej drogi oddechowe i sprawdzamy

oddech, ponieważ u nieprzytomnych wiotczeją mięśnie wokół krtani, co niekiedy powoduje
udrożnienie dróg oddechowych. Jeżeli oddech nie powrócił, należy wykonać 5 prób wdechów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(tak aby chociaż 2 wdechy były skuteczne), a w przypadku niepowodzenia rozpocząć
uciskanie klatki piersiowej (tak jak podczas masażu serca).

Astma
Astma to schorzenie polegające na trudnościach w oddychaniu. W zależności od rodzaju

choroby, astma może mieć postać nagłego ataku jak również długotrwałych problemów
w swobodnym oddychaniu. Czas trwania ataku może być dość krótki (kilka minut), albo
trwać kilka dni. Poszkodowany podczas ataku astmy dusi się i stara się głęboko oddychać.
Przyczyną astmy mogą być: czynniki psychiczne, chroniczne schorzenia dróg oddechowych,
alergia. Ratujący powinien usadzić osobę z atakiem na krześle przodem do oparcia, ponieważ
ułożenie rąk na oparciu uruchamia mięśnie wspomagające oddychanie. Następnie należy
poluźnić ubranie pacjenta (rozpiąć koszulę, krawat pod szyją) i otworzyć okno (jeśli znajduje
się w pomieszczeniu). Ważne jest zapewnienie jak najwięcej wolnej przestrzeni
i niedopuszczanie gapiów, ponieważ osoba z atakiem potrzebuje całkowitego spokoju
i koncentracji na własnym oddechu. Jeśli poszkodowany posiada przepisany przez lekarza
aerozol na astmę możemy (pomimo zasady nie podawania żadnych leków w pierwszej
pomocy przedmedycznej) pomóc go zażyć. Jeśli atak nie ustępuje przed dłuższy czas lub
nasila się koniecznie wzywamy Pogotowie Ratunkowe.

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega udzielanie pierwszej pomocy, kiedy jej udzielamy?
2. Jakie są podstawowe środki ochrony ratownika?
3. Jakie są zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy?
4. Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?
5. Jak przebiega proces udzielania pomocy poszkodowanym w wyniku wypadków lub

nagłych zachorowań?

6. Jak postępujemy w przypadki zachłyśnięcia?
7. Jak pomagamy osobie nieprzytomnej?
8. Jak postępować z osobą, która podczas wypadku doznała obrażeń głowy?
9. W jaki sposób należy postąpić w przypadku skaleczenia, które spowodowało krwotok

zewnętrzny?

10. Jakie objawy wskazują na złamanie?
11. Jak należy postąpić w przypadku złamania zamkniętego, a jak w przypadku złamania

otwartego?

12. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?
13. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który skaleczył się w dłoń pękniętą szklanką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjmij rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonaj zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwróć uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) oceń pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamień się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzaj aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowa gaza, opatrunek
przylepcowy, opatrunek uciskowy.

Ćwiczenie 2

Udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który doznał złamania kości przedramienia

kończyny górnej w sytuacji symulowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwróć uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtórzyć aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podręczny sprzęt dostępny w domu, który można wykorzystać do unieruchomienia
kończyny, deseczki,

−

standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne, jałowy
opatrunek, trójkątna chusta.

Ćwiczenie 3

Udziel pierwszej pomocy osobie, którą poraził prąd w sytuacji symulowanej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowy opatrunek, trójkątna
chusta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?



2) scharakteryzować

przebieg

procesu

udzielania

pomocy

poszkodowanym w wyniku wypadków lub nagłych zachorowań?



3) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?



4) udzielić pierwszej pomocy osobie z urazem głowy?



5) udzielić pierwszej pomocy w przypadku złamania?



6) udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem?



7) udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

4.12.1. Materiał nauczania

Podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) odnosi się do utrzymania u poszkodowanego

drożności dróg oddechowych, wspomagania oddychania i krążenia krwi bez użycia innego
sprzętu niż prosta foliowa maseczka ochronna. Szansa przeżycia po zatrzymaniu krążenia jest
tym większa, im szybciej rozpocznie się ratowanie poszkodowanego. PPŻ obejmuje
następujące elementy:

−

ocenę wstępną stanu poszkodowanego,

−

utrzymanie drożności dróg oddechowych,

−

wentylację płuc poszkodowanego wydychanym przez ratownika powietrzem (sztuczne
oddychanie),

−

uciskanie klatki piersiowej (masaż serca).
Kombinację tych czterech elementów nazywa się resuscytacją krążeniowo-oddechową.

Jej celem jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji płuc i krążenia krwi do czasu usunięcia
przyczyn zatrzymania krążenia krwi. Są to więc czynności podtrzymujące życie, aczkolwiek
zdarza się, że są wystarczające do usunięcia przyczyny zatrzymania krążenia krwi i pozwalają
na pełne przywrócenie życia.

Postępowanie w zakresie PPŻ:

1. potrząśnij delikatnie poszkodowanym, krzyknij;
2. odchyl głowę, wysuń żuchwę;
3. patrz, słuchaj, wyczuwaj;
4. oznaki krążenia oceniaj przez 10 sekund;
5. uciskaj 100 razy na minutę w stosunku: 30 uciśnięć do 2 wdmuchnięć, gdy wykonujesz

PPŻ sam lub w 2 osoby.

Tabela 4. Postępowanie w zależności od wieku poszkodowanego (według obowiązujących wytycznych ILCOR

z 2005 roku)

Reanimacja

krążeniowo-

oddechowa

Niemowlę

do 1 roku życia

Dziecko

1 - do okresu

pokwitania

Dorosły

od okresu pokwitania

Rozpoczęcie działań

ratujących od

5 wdechów, a

następnie 30 ucisków

5 wdechów, a

następnie 30 ucisków

30 ucisków

Miejsce ucisku

jeden palec poniżej

linii sutkowej

jeden palec powyżej

dołu mostka

dwa palce powyżej

dołu mostka

Głębokość ucisku

(generalnie: 1/3

głębokości mostka)

1,5 - 2,5 cm

2,5 - 3,5 cm

4 - 5 cm

Częstotliwość ucisku

mostka (nie ilość!!!)

100 na minutę

Proporcje wdech -

ucisk

2 : 30 *)

2 : 30

*) w przypadku wykonywania zabiegów resuscytacyjnych przez 2 i więcej ratowników, wtedy stosuje się
proporcje 2 : 15.

Pozycja boczna
Gdy masz wątpliwości, co stało się poszkodowanemu, postępuj według podanych niżej

zasad PPŻ:
1. Zapewnij bezpieczeństwo poszkodowanemu i sobie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Sprawdź, czy poszkodowany jest przytomny i czy reaguje.
3. Jeśli poszkodowany reaguje ruchem bądź słownie, podejmij działanie:

−

pozostaw poszkodowanego pozycji, w jakiej go znalazłeś (upewniając się, że nic mu
w tym miejscu nie grozi), oceń jego stan i uszkodzenia ciała,

−

co pewien czas sprawdzaj stan poszkodowanego i, jeśli trzeba, wezwij pomoc.

4. Jeśli poszkodowany nie reaguje (jest nieprzytomny):

−

wezwij pomoc,

−

usuń z jego jamy ustnej ciała obce, które w oczywisty sposób mogą tamować
oddychanie; dotyczy to także źle umocowanych sztucznych zębów,

−

poluźnij ciasne ubranie wokół szyi,

−

udrożnij drogi oddechowe przez odchylenie głowy i wysunięcie brody (żuchwy), co
spowoduje odciągnięcie zapadniętego języka od tylnej ściany gardła. Połóż dłoń na
czole poszkodowanego i delikatnie odchyl jego głowę do tyłu, trzymając kciuk
i palec wskazujący w taki sposób, aby – jeśli to będzie potrzebne – móc zamknąć nos
poszkodowanego przy sztucznym oddychaniu, (najlepiej zrobić to w pozycji,
w której poszkodowany został znaleziony). W tym samym czasie opuszkami palców
drugiej ręki, umieszczonymi pod żuchwą poszkodowanego, podnieś (wysuń) brodę,
aby udrożnić drogi oddechowe; jeśli sprawia ci to trudność, odwróć
poszkodowanego na plecy i wtedy udrożnij drogi oddechowe tak, jak to zostało
opisane powyżej,

−

staraj się unikać zbyt silnego odchylania głowy, jeśli podejrzewasz uszkodzenie
odcinka szyjnego kręgosłupa.

5. W celu zapewnienia drożności dróg oddechowych obserwuj oznaki oddychania, staraj się

je wysłuchać i wyczuć:

−

obserwuj ruchy klatki piersiowej poszkodowanego,

−

nasłuchuj przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,

−

staraj się wyczuć wydychane powietrze swoim policzkiem – jest to jedyny pewny
objaw oddychania,

−

zanim stwierdzisz brak oddychania, przez 10 sekund obserwuj jego oznaki,
wysłuchuj ich i staraj się je wyczuć,

−

sprawdź tętno; w nagłych przypadkach jest ono najlepiej wyczuwalne na tętnicy
szyjnej,

−

sprawdzaj tętno przez 10 sekund, nim stwierdzisz jego brak.

6. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, lecz oddycha i ma tętno, powinieneś:

−

ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej, jeśli nie pogorszy to jego stanu,

−

wezwać pomoc,

−

wrócić do poszkodowanego i obserwować go dokładnie, sprawdzając, czy oddycha
bez przeszkód.

Gdy oddychanie i tętno występują u poszkodowanego lub zostały przywrócone, ważne

jest zapewnienie dobrej drożności i wentylacji. Należy przede wszystkim upewnić się, że
język nie tamuje dróg oddechowych. Istotne jest także zminimalizowanie ryzyka
zakrztuszenia się poszkodowanego własnymi wymiocinami. Z tych powodów powinien on
być ułożony w pozycji ułatwiającej oddychanie. Zapobiega ona zapadaniu się języka, przez
co jest możliwe utrzymanie drożności dróg oddechowych.

Jedną z pozycji bezpiecznych jest tak zwana pozycja boczna. Zalecenia dla ratownika,

ustalone przez NATO, są następujące:

−

zdejmij poszkodowanemu okulary i wyjmij duże przedmioty z jego kieszeni,

−

uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obydwie jego nogi leżą prosto,

−

udrożnij jego drogi oddechowe, odchylając głowę i unosząc brodę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ułóż bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż tułowia,

−

przenieś drugą rękę nad klatką piersiową i umieść dłonią zwróconą do dołu na barku
bliższym sobie,

−

chwyć pod kolanem nogę poszkodowanego leżącą bliżej ciebie i pociągnij ją do góry, nie
odrywając stopy od ziemi,

−

podłóż bliższą siebie rękę poszkodowanego pod jego pośladek,

−

połóż jedną rękę na barku poszkodowanego leżącym dalej od ciebie, a drugą – na dalej
od ciebie leżącym biodrze i przyciągnij poszkodowanego do siebie, przewracając go na
bok. Jedną rękę poszkodowanego ułóż pod jego policzkiem, a drugą, wyprostowaną
w łokciu, z tyłu,

−

popraw ułożenie poszkodowanego,

−

odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, udrażniając drogi oddechowe,

−

regularnie sprawdzaj oddychanie i tętno.
Jest kilka różnych pozycji ustalonych, które spełniają wszystkie zalecane kryteria lub

większość z nich. Gdy poszkodowanym jest ciężki mężczyzna, ułożenie go w opisanej
pozycji może być bardzo trudne, zwłaszcza gdy ratownikiem jest kobieta. Można wtedy
ułożyć poszkodowanego inaczej. Zaleca się jednak, aby w tej pozycji leżał krótko. Zasady
postępowania są następujące:

−

zdejmij okulary i rozepnij ubranie poszkodowanego,

−

uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obie jego kończyny dolne są
wyprostowane,

−

przesuń jego ramię w bok,

−

chwyć za kolano i rękę poszkodowanego po jego drugiej stronie,

−

zbliż kolano do ręki i pociągnij je do siebie,

−

popraw górną część kończyny dolnej tak, aby oba stawy, biodrowy i kolanowy, były
zgięte w prawą stronę,

−

odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, aby się upewnić, że drogi oddechowe są
udrożnione,

−

regularnie sprawdzaj oddychanie.

1. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie oddycha, ale jego tętno jest wyczuwalne,

wykonaj następujące czynności:

−

wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego
i idź po pomoc, po czym niezwłocznie wróć i rozpocznij sztuczne oddychanie,

−

konieczne ułóż poszkodowanego na plecach,

−

usuń widoczne przeszkody z ust poszkodowanego, ale nie ruszaj dobrze
umocowanych protez zębowych, i załóż mu na usta maskę do sztucznego oddychania
(jeśli ją masz),

−

wykonaj dwa powolne, skuteczne wdmuchnięcia, z których każde sprawi, że klatka
piersiowa uniesie się i opadnie,

−

odchyl głowę i unieś brodę poszkodowanego,

−

zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i palcem wskazującym ręki, która znajduje się na
czole poszkodowanego,

−

pozwól na niewielkie otwarcie ust poszkodowanego, utrzymuj brodę uniesioną do
góry,

−

weź głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta do ust poszkodowanego,
upewniając się, że ma on dobrze uszczelniony nos,

−

mocno wdmuchuj powietrze w usta poszkodowanego, obserwując unoszenie się
klatki piersiowej; jedno pełne wdmuchnięcie wykonuj przez 2 sekundy – objętość
wdmuchiwanego powietrza wynosi 700 – 1000 ml,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

utrzymując głowę poszkodowanego odchyloną, a brodę wysuniętą (uniesioną), odsuń
swoje usta od ust poszkodowanego i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła,

−

weź następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, wykonując w sumie 10
wdmuchnięć w czasie około 1 minuty,

−

jeśli tętno jest wyczuwalne, kontynuuj tylko wentylowanie płuc poszkodowanego,
ale sprawdzaj tętno po każdych 10 wdmuchnięciach lub co 1 minutę; jeżeli tętno
zanika, musisz rozpocząć masaż serca.

−

Jeśli masz trudności z wdmuchiwaniem powietrza:

−

sprawdź jeszcze raz jamę ustną poszkodowanego i usuń ewentualne przeszkody,

−

sprawdź, czy jego głowa jest dostatecznie odchylona, a żuchwa uniesiona i czy
język, zapadając się, nie zamyka dróg oddechowych,

−

zrób 5 prób, aby uzyskać 2 efektywne wdmuchnięcia,

−

jeżeli okaże się to nieskuteczne, przejdź do oceny stanu krążenia.

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, nie oddycha i ma niewyczuwalne tętno, postępuj

jak niżej:

−

wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego
i idź po pomoc, po czym natychmiast wróć i rozpocznij akcję ratunkową,

−

przewróć poszkodowanego na plecy,

−

upewnij się, że leży on na twardym, płaskim podłożu,

−

udrożnij drogi oddechowe, odchylając poszkodowanemu głowę i unosząc brodę,

−

wykonaj 2 wdmuchnięcia,

−

rozpocznij ucisk klatki piersiowej (masaż serca),

−

przesuwaj palcami – wskazującym i środkowym – wzdłuż dolnego brzegu klatki
piersiowej (łuk żebrowy) i wyszukaj punkt, w którym żebra łączą się,

−

utrzymując środkowy palec w tym punkcie, umieść dwa palce na mostku powyżej,

−

ułóż nadgarstek (nasadę) drugiej dłoni na mostku, nad palcem wskazującym
pierwszej ręki; powinien to być środek dolnej połowy mostka,

−

umieść swoje dłonie jedna na drugiej i złącz (spleć) palce obu rąk, co zapobiegnie
wywieraniu ucisku na żebra; nie wywieraj ucisku na nadbrzusze ani na najniższą
część mostka,

−

pochyl się nad poszkodowanym, pionowo w stosunku do jego klatki piersiowej,
wyprostuj łokcie i naciskaj pionowo w dół na mostek w taki sposób, aby obniżał się
około 4 – 5 cm,

−

zwolnij nacisk, nie odrywając dłoni od mostka poszkodowanego, a następnie
powtarzaj ucisk z częstością około 100 uciśnięć na minutę; uciśnięcie i zwolnienie
ucisku powinno zabierać tyle samo czasu,

−

po 30 uciśnięciach klatki piersiowej odchyl poszkodowanemu głowę, unieś brodę
i wykonaj dwa efektywne wdmuchnięcia,

−

natychmiast po tym ponownie umieść ręce na mostku,

−

kontynuuj sztuczne oddychanie i uciskanie klatki piersiowej (masaż serca)
w stosunku 2 wdmuchnięcia na 30 uciśnięć.

W sytuacji gdy jest dwóch ratowników, należy podzielić role. Jeden ratownik wykonuje

sztuczne oddychanie (wdmuchnięcia), drugi – ucisk klatki piersiowej w stosunku
2 wdmuchnięcia na 30 uciśnięć.

Prowadzenie akcji ratowniczej we dwie osoby jest mniej męczące i skuteczniejsze. Może

się jednak okazać trudniejsze ze względu na konieczność zsynchronizowania działań
ratowników. Zasady są następujące:
1. Najważniejsze jest wezwanie pomocy. Podczas, gdy jeden ratownik rozpoczyna

resuscytację, drugi idzie po pomoc.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Kiedy do akcji włącza się drugi ratownik, powinien zacząć uciskać klatkę piersiową po

dwukrotnym wdmuchnięciu powietrza przez pierwszego. Podczas gdy jeden ratownik
wdmuchuje powietrze, drugi powinien określić prawidłową pozycję na mostku
i przygotować się do rozpoczęcia ucisku natychmiast po drugim wdmuchnięciu
powietrza. Lepiej jest, kiedy ratownicy zajmują pozycje po przeciwnych stronach
poszkodowanego.

3. Powinno się robić serie 30 uciśnięć i 2 wdmuchnięć powietrza. Po każdej serii 15 uciśnięć

ratownik wdmuchujący powietrze powinien być gotowy do działania z jak najmniejszym
opóźnieniem. Jest pomocne, kiedy ratownik uciskający klatkę piersiową głośno odlicza do 15.

4. Uniesienie brody i odchylenie głowy należy utrzymywać przez cały czas. Wdmuchnięcie

powietrza powinno zwykle zajmować 2 sekundy, podczas których nie należy uciskać
klatki piersiowej; uciski powinny być wznawiane natychmiast po wdmuchnięciu
powietrza do klatki piersiowej, gdy ratownik odsunie swoje usta od twarzy
poszkodowanego.

5. Jeżeli ratownicy chcą zmienić się miejscami – zwykle wówczas, gdy uciskający klatkę

piersiową czuje się zmęczony – powinni to zrobić tak szybko i delikatnie, jak tylko jest to
możliwe. Ratownik uciskający klatkę piersiową powinien zapowiedzieć zmianę oraz
wykonaniu serii 30 uciśnięć szybko zająć miejsce przy głowie poszkodowanego,
a następnie utrzymując udrożnione drogi oddechowe, 2 razy wdmuchnąć powietrza do
klatki piersiowej poszkodowanego. Podczas tego manewru drugi ratownik powinien
zmienić pozycję w taki sposób, aby rozpocząć uciski natychmiast po wdmuchnięciu
powietrza.

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie elementy składają się na resuscytację krążeniowo-oddechową?
2. Jak wygląda pozycja boczna?
3. W jaki sposób przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?
4. W jakim miejscu należy uciskać prowadząc masaż serca dorosłego poszkodowanego?
5. Jaki powinien być stosunek ucisków do oddechów w przypadku resuscytacji

wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu?

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na fantomie sztuczną wentylację usta – usta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

środki ochrony indywidualnej: maseczka do sztucznego oddychania, rękawice,

−

płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

Ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej w sytuacji symulowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika poszkodowanego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać trzykrotnie, abyś mógł pełnić rolę obserwatora, poszkodowanego,

ratownika.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

koc lub mata, na której będzie można ułożyć poszkodowanego,

−

środki ochrony indywidualnej: rękawice.

Ćwiczenie 3

Korzystając z fantomu wykonaj wspólnie z koleżanką/kolegą resuscytację krążeniowo-

oddechową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę jednego z dwóch: ratownika lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać wspólnie z koleżanką/kolegą zadanie zgodnie z poznanym

algorytmem,

3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować elementy resuscytacji krążeniowo-oddechowej?



2) przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?



3) wykonać wentylację płuc poszkodowanego?



4) wykonać masaż serca?



5) ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.13. Apteczka pierwszej pomocy

4.13.1. Materiał nauczania

Apteczka pierwszej pomocy jest zestawem leków, środków opatrunkowych, a także

niektórych przyborów i narzędzi lekarskich. Powinna być umieszczona w szafce lub
odpowiedniej walizeczce oznakowanej czerwonym krzyżem. Apteczka musi znajdować się
w miejscu łatwo osiągalnym, ale niedostępnym dla dzieci. Powinna zawierać tylko proste leki
podstawowe i to w niedużych ilościach. Należy ją okresowo uzupełniać. Natomiast leki
o przedawnionej dacie ważności trzeba usunąć i zniszczyć. Opakowania, w których
przechowywane są leki, muszą być wyraźnie i jednoznacznie oznakowane. Nie wolno
przechowywać leków w opakowaniach nie oznakowanych ani umieszczać ich w pustych
opakowaniach po innych lekach bez zmiany oznakowania.

Skład apteczki pierwszej pomocy może być w pewnym stopniu modyfikowany,

w zależności od wieku osób, dla których jest przeznaczona, ich ewentualnych przewlekłych
chorób, miejsca w którym się znajduje, co się z tym wiąże sytuacji, w której może być
wykorzystana: samochód, pomieszczenia biurowe, dom, hala zakładu chemicznego. Niemniej
jednak do podstawowego wyposażenia każdej apteczki pierwszej pomocy należą:

−

bandaże – opaski z gazy, bawełny, wełny, gumy lub innego materiału. Bandażuje się nimi

części ciała w celu przymocowania opatrunku i przytrzymania kompresu,
unieruchomienia stawu lub kończyny, wzmocnienia i unieruchomienia powłok po
zabiegach operacyjnych. Bandaż elastyczny, wykonany jest z rozciągliwego materiału,
przez co uciska owinięte miejsce doskonale nadaje się do krwawiących ran,

−

chusta trójkątna – ma wielorakie zastosowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy. Można

z niej wykonać opatrunek głowy, temblak lub, po odpowiednim złożeniu, opatrunek
ósemkowy. Chusta może być wykonana z muślinu, lnu, lub innego nierozciągliwego
materiału. Można ją zrobić samemu, domowym sposobem, przecinając na skos kawałek
kwadratowego materiału o boku równym metr,

−

folia termoizolacyjna – tzw. „Folia NRC”, „Folia życia” lub „Koc ratunkowy”. Jest

niezbędna przy wypadkach drogowych, narciarskich itp. Chroni przed groźną dla życia
utratą ciepła, przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych i sygnalizuje, że
osoba nią przykryta potrzebuje pomocy. Koc należy rozłożyć na całą szerokość
i dokładnie owinąć poszkodowanego, pozostawiając odkrytą tylko twarz. Jeśli jest zimno
należy rannego okryć srebrną powierzchnią do ciała, jeśli gorąco powierzchnią złotą do
ciała,

−

kompresy gazowe (jałowe) – wykonane z gazy 100% bawełnianej hydrofilowej, bielonej

bezchlorowo. Są sterylne, co pozwala na bezpośrednie zastosowanie na rany. Gazy
dostępne są w różnych rozmiarach (np.: 5x5, 7x7, 9x9, 50x50, 100x100 cm),

−

maseczka do sztucznego oddychania – zabezpieczająca ratownika w minimalnym stopniu

przy wykonywaniu sztucznego oddychania. Maseczka ma różne formy. Najczęstsza jest
maseczka foliowa z otworem do wykonywania wdechów. Przeważnie na każdej znajduje
się instrukcja postępowania stosowna do rodzaju maseczki,

−

nożyczki – nożyczki apteczkowe, powinny być używane tylko i wyłącznie do tego celu.

Gwarantuje to w minimalnym stopniu bezpieczeństwo przed zakażeniem. Jeśli ubrudzone
zostały krwią, wydzielinami itp. należy je odkazić środkami chemicznymi. Nożyczki
powinny też być odpowiednio ostre, by w razie potrzeby szybko i pewnie cięły,

−

opaski opatrunkowe dziane – tzw. „opaski podtrzymujące”. Wykonane są

z siateczkowatego, nierozciągliwego materiału. Nie można ich stosować bezpośrednio na
rany. Służą jedynie do szybkiego przymocowania jałowego opatrunku. Dostępne są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

opaski o różnych szerokościach (np.:5cm, 10cm, 12cm) i przeważnie jednej długości:
4 metry,

−

plastry – najczęściej używaną formą plastra jest płatek tkaniny, w której po wewnętrznej

(klejącej) stronie znajduje się centralnie umiejscowiony kawałek jałowej gazy. Ten rodzaj
stosuje się przy małych skaleczeniach. Drugi rodzaj plastra to, tzw. przylepiec. Posiada on
tylko stronę klejącą (bez gazy) i nawinięty jest na szpuli. Stosuje się go przeważnie do
mocowania większych opatrunków,

−

rękawiczki lateksowe – są podstawowym środkiem zabezpieczającym nas przed

szkodliwymi lub zakażonymi substancjami. Rękawiczki dostępne są zazwyczaj w 3
podstawowych rozmiarach (L, S, M). Nie są sterylne (pakowane w pudełkach). Należy
uważać, by przy udzielaniu pomocy żadna rękawiczka nie pękła (co czasem się zdarza).
Zdejmować je należy tak, aby nie dotknąć skóry,

−

latarka – przydaje się np. przy ocenie reakcji źrenicowych, badaniu jamy ustnej i gardła,

rozpoznaniu zawartości apteczki w ciemności itp.,

−

agrafki – wykorzystywane do zapięcia chusty trójkątnej, bandaża, itp.

Ten zestaw podstawowego wyposażenia apteczki pierwszej pomocy można jeszcze

rozszerzyć o leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki nasercowe i uspokajające, leki
żołądkowe i jelitowe, środki odkażające, przybory i narzędzia (termometr lekarski, penseta,
nożyczki, kieliszek do leków, kroplomierz, zakraplacz, termofor).

4.13.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym jest apteczka pierwszej pomocy?
2. Jakie są zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej pomocy?
3. Jakie jest podstawowe wyposażenie apteczki pierwszej pomocy?
4. Czy skład apteczki zawsze jest taki sam czy może się zmieniać?

4.13.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj przeglądu apteczki pierwszej pomocy znajdującej się w Twojej szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać zespół w którym zostanie wykonane ćwiczenie,
2) dokonać przeglądu apteczki, uwzględniając miejsce przechowywania apteczki, jej

zawartość, termin przydatności znajdujących się w niej medykamentów,

3) spisać krótki protokół z dokonanego przeglądu, zamieszczając w nim – o ile to konieczne

– propozycję doposażenia apteczki o nowe leki, środki medyczne czy zmianę miejsca
przechowywania,

4) wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

apteczka pierwszej pomocy znajdująca się na wyposażeniu szkoły,

−

karki papieru,

−

długopisy/ołówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaproponuj miejsce przechowywania apteczki pierwszej pomocy. Apteczka będzie się

znajdowała w mieszkaniu osoby w wieku ok. 50 lat, poruszającej się na wózku inwalidzkim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać zespół w którym zostanie wykonane ćwiczenie,
2) zastanowić się w jakich miejscach można przechowywać apteczkę w opisanej wyżej

sytuacji,

3) propozycje zapisać na kartce,
4) efekty pracy zaprezentować i przedyskutować z innymi,
5) zgodnie z wnioskami z dyskusji – skorygować zaproponowane miejsce.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki papieru,

−

długopisy/ołówki.

4.13.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej

pomocy?



2) scharakteryzować podstawowe wyposażenie apteczki?



3) wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy dla określonego przypadku?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności.
5. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
6. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedź otocz kółkiem.
7. Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędnie zakreśloną kółkiem odpowiedź, a następnie

otocz kółkiem odpowiedź prawidłową.

8. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 30 minut.
9. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
10. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
11. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdź poprawność wybranych odpowiedzi.
12. Sprawdź ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa

i higieny pracy jest
a) Kodeks pracy.
b) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 grudnia 1998 r.

w sprawie trybu dokonywania wpłat na Fundusz.

c) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie

szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

d) postanowienia układów zbiorowych.

2. Osoba kierująca pracownikami zobowiązana jest

a) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy.

b) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy.

c) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu.

d) chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki
i techniki.

3. Kierownictwo każdej organizacji w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia

zobowiązane jest do
a) informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną

pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

b) zorganizowania apteczki pierwszej pomocy.
c) zapewnienia pierwszej pomocy w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy.
d) wezwania odpowiednich służb w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy polega głównie na

a) przewidywaniu i zapobieganiu pojawiania się problemów.
b) minimalizowaniu skutków nieszczęśliwych wypadków przy pracy.
c) umiejętności radzenia sobie z pojawiającymi się problemami.
d) umiejętnym tuszowaniu skutków zaistniałych problemów.

5. Pracownicy, którzy nie odbyli odpowiedniego przeszkolenia w zakresie bhp

a) mogą podjąć pracę, ale tylko pod nadzorem inspektora bhp w danym miejscu pracy.
b) mogą pracować, ale tylko przez okres jednego tygodnia, po tym terminie muszą

przejść odpowiednie szkolenie.

c) mogą wykonywać tylko prace na stanowiskach, na których występuje minimalne

ryzyko zawodowe.

d) nie mogą przystąpić do pracy.

6. Rękawice medyczne, przy użyciu których dokonano sortowania odpadów medycznych

a) można wykorzystać ponownie, podczas zabiegów pielęgnacyjno-higienicznych.
b) należy wyrzucić do odpowiedniego pojemnika.
c) po ich uprzednim umyciu można wykorzystać podczas asystowania przy zabiegach

terapeutycznych.

d) można wykorzystać w każdym celu.

7. Do gaszenia płonącej instalacji elektrycznej pod napięciem należy użyć

a) hydrantu.
b) gaśnicy proszkowej.
c) wody.
d) koca gaśniczego.

8. W przypadku wybuchu pożaru w budynku należy

a) szybko otworzyć okno lub zbić szybę w płonącym pomieszczeniu.
b) otworzyć równocześnie drzwi i okno.
c) nie otwierać okna, ani drzwi.
d) nie podejmować żadnych działań, czekać na przyjazd straży pożarnej.

9. Miejsce zbiórki do ewakuacji oznaczone jest znakiem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Jedna z zasad ergonomii zaleca

a) prowadzenie regularnych szkoleń pracowników z zakresu bhp i ergonomii.
b) zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie

elementów na stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to
znaczy często używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo
często używane przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.

c) zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń nt. zasad ochrony przed

zagrożeniami.

d) podejmowanie działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy.

11. Osoba, która nie posiada wykształcenia medycznego i jest świadkiem wypadku powinna

a) wezwać pogotowie ratunkowe i do jego przyjazdu nie podejmować żadnych działań.
b) udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym.
c) nie podejmować żadnych działań, obserwować całe zdarzenie i na bieżąco

informować dyżurnego pogotowia ratunkowego o sytuacji w miejscu wypadku.

d) udzielić pomocy poszkodowanym, ale tylko na ich wyraźne żądanie.

12. Udzielanie pierwszej pomocy ma na celu

a) podjęcie czynności mających na celu podtrzymanie życia poszkodowanego.
b) przetransportowanie poszkodowanego do punktu ratownictwa medycznego.
c) podanie poszkodowanemu leków przeciwbólowych.
d) podanie poszkodowanemu czegoś do picia i wezwanie pogotowia ratunkowego.

13. Łańcuch ratunkowy to

a) stalowa lina lub łańcuch, który wykorzystywany jest podczas demontażu pojazdów

samochodowych, w których zostali uwięzieni poszkodowani w wypadku.

b) instrukcja postępowania podczas ratowania życia, stworzona dla potrzeb tylko

i wyłącznie specjalistycznych służb ratowniczych.

c) algorytm opisujący przebieg udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach.
d) element wyposażenia samochodowej apteczki pierwszej pomocy.

14. Oddychającego pacjenta z wyczuwalnym tętnem jednak nieprzytomnego układamy

w pozycji
a) na wznak.
b) siedzącej.
c) bocznej ustalonej.
d) półleżącej.

15. Ocenę oddechu sprawdza się przy pomocy

a) kontroli tętna na tętnicy szyjnej.
b) kontroli tętna na przegubie lewej ręki.
c) obserwacji, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce.
d) 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.

16. W przypadku uszkodzenia czaszki należy

a) nie tamować krwawienia z ran głowy, okryć ranę jałowym opatrunkiem.
b) zastosować opatrunek uciskowy.
c) poszkodowanego ułożyć na wznak, aby nogi miał powyżej poziomu głowy.
d) poszkodowanego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Uciskowy opatrunek zakładamy na

a) otwarte złamanie.
b) pojedynczą ranę, z której krew wypływa ciągłym strumieniem.
c) krwotok z rozległej powierzchni rany.
d) ranę powstałą w wyniku poparzenia.

18. Podczas resuscytacji krążeniowo-oddechowej częstotliwość ucisku mostka powinna

wynosić
a) 60 na minutę.
b) 80 na minutę.
c) 100 na minutę.
d) 120 na minutę.

19. Na wyposażeniu apteczki pierwszej pomocy nie powinien/powinna się znaleźć

a) opatrunek jałowy.
b) skalpel.
c) maseczka do sztucznego oddychania.
d) latarka.

20. Oświetlenie najlepsze dla oka ludzkiego to

a) sztuczne pojedyncze białe.
b) sztuczne pojedyncze żółte.
c) sztuczne ogólne.
d) naturalne słoneczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko …………………………………………………………..……………………..

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie
pierwszej pomocy

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3. Gałusza M.: Poradnik bhp dla pracodawców oraz osób kierujących pracownikami.

Wydawnictwo Tarbonus, Tarnobrzeg 2007

4. Górska E.: Ergonomia – projektowanie, diagnoza, eksperymenty. Wyd. Politechnika

Warszawska, Warszawa 2002

5. http://www.ciop.pl/ (08.06.2007 r.)
6. http://www.ochronapracy.pl (07.06.2007 r.)
7. http://www.pip.gov.pl/ (09.06.2007 r.)
8. http://www.ratownictwo.waw.pl/ (09.06.2007 r.)
9. Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G., Kraków 2002.
10. Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Tom 1 i 2. CIOP, Warszawa

1999

11. Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Pakiet edukacyjny dla uczelni

wyższych. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2000

12. Nowak B.: Niepełnosprawni – wymagania techniczno budowlane. Państwowa Inspekcja

Pracy Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2003

13. PN-92/N-01256/01 - Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa
14. PN-92/N-01256/02 - Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
15. Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Warszawa: Wydawnicze Prawnicze

PWN 1999

16. Szlązak J., Szlązak N.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Uczelniane Wydawnictwo

Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2005

17. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94

z późniejszymi zmianami