asystnet_osoby_niepełnosprawnej_346[02].O1.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr Iwona Grudzień

dr Jolanta Lesiewicz

Opracowanie redakcyjne:

inż. Danuta Szczepaniak

Konsultacja:

mgr Hanna Całuń

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].O1.05
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy”,
zawartej w programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach działających na

rzecz osób niepełnosprawnych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Higiena pracy

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Klasyfikacja czynników szkodliwych występujących w środowisku

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Środki ochrony indywidualnej

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Ochrona przeciwpożarowa

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Organizacja działań ratunkowych – „łańcuch ratunkowy”

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Ocena stanu poszkodowanego

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Udzielanie pierwszej pomocnej w nagłych wypadkach i zachorowaniach

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

4.13. Apteczka pierwszej pomocy

4.13.1. Materiał nauczania

4.13.2. Pytania sprawdzające

4.13.3. Ćwiczenia

4.13.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej bezpieczeństwa i

higieny pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie nabędziesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone umiejętności,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie treści programowych jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat jednostek modułowych

346[02].O1

Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[02].O1.01

Charakteryzowanie

psychofizycznych

i społecznych aspektów

rozwoju człowieka

346[02].O1.02

Doskonalenie umiejętności

interpersonalnych

346[02].O1.03

Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

346[02].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz udzielanie

pierwszej pomocy

346[02].O1.04

Prowadzenie profilaktyki

i promocji zdrowia

346[02].O1.06

Stosowanie przepisów

prawa w działalności

socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

komunikować się i pracować w zespole,

−

analizować treść działania,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wyszukać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,

−

interpretować założenia teoretyczne i stosować je w praktyce,

−

interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,

−

charakteryzować zjawiska fizyczne,

−

charakteryzować zjawiska biologiczne,

−

identyfikować elementy anatomii człowieka,

−

identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie stosowania przepisów bhp,

−

określić prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp,

−

rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku pracy,

−

zastosować środki ochrony indywidualnej,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją ochrony
przeciwpożarowej,

−

scharakteryzować organizację działań ratunkowych,

−

ocenić stan poszkodowanego,

−

udzielić pierwszej pomocy w urazach i nagłych zachorowaniach zgodnie
z obowiązującymi procedurami,

−

wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową,

−

skompletować apteczkę pierwszej pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy rozumiane jako przepisy Kodeksu

pracy  oraz przepisy  innych  ustaw  i  aktów  wykonawczych,  określających  prawa  i  obowiązki
pracowników  i  pracodawców,  a  także  postanowienia  układów  zbiorowych  pracy  i  innych
opartych  na  ustawie  porozumień  zbiorowych,  regulaminów  i  statutów  określających  prawa
i obowiązki  stron  stosunku  pracy.  Hierarchia  aktów  prawnych  obowiązujących  w  naszym
kraju, z uwzględnieniem specyficznych aktów prawa pracy wygląda następująco:
1.  Konstytucja RP,
2.  Ustawy, w tym Kodeks pracy,
3.  Akty wykonawcze do ustaw, w tym głównie rozporządzenia,
4.  Postanowienia układów zbiorowych, porozumień zbiorowych,
5.  Postanowienia  regulaminów  (w  tym  regulaminu  pracy  oraz  regulaminu  wynagradzania,

statutów).
Prawna ochrona pracy w szerokim rozumieniu obejmuje treść wszystkich norm prawa

pracy, ponieważ wszystkie one ustanawiane są w  interesie pracujących  i służą ochronie tych
interesów.  W  węższym  rozumieniu  pojęcie  prawnej  ochrony  pracy  dotyczy  tej  części  norm
prawa  pracy,  które  służą  bezpośrednio  celom  ochrony  zdrowia  pracowników  przed
niebezpieczeństwami mogącymi powstać w samym procesie pracy. Właściwym przedmiotem
ochrony  pracy  jest  zabezpieczenie  pracownika  przed  szkodliwym  oddziaływaniem

środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia. Jest to ten dział przepisów,
który w ochronę przed niebezpieczeństwami związanymi z procesami produkcji bierze nie
majątkowe interesy pracownika, lecz samą pracę.

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa

i higieny pracy jest Kodeks Pracy (Ustawa z 26 czerwca 1974 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94).
Pozostałe przepisy ochrony pracy przedstawić można w czterech grupach:

−

przepisy zapewniające bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

przepisy o szczególnej ochronie pracy kobiet,

−

przepisy o szczególnej ochronie pracy młodocianych,

−

przepisy o organizacji i kompetencjach organów nadzoru nad warunkami pracy.
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad

i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)
oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie odrębnych przepisów.

Państwowa Inspekcja Pracy powołana ustawą z dnia 6 marca 1981 r., posiada

uprawnienia  w zakresie  nadzoru  i  kontroli  przestrzegania  przez  pracodawców  prawa  pracy,
a w szczególności: przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących
stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy,
czasu  pracy,  urlopów,  uprawnień  pracowników  związanych  z  rodzicielstwem,  zatrudniania
młodocianych  i  osób  niepełnosprawnych,  oraz  inicjowanie  przedsięwzięć  w  sprawach
ochrony  pracy  w  rolnictwie  indywidualnym.  Gwarancją  niezawisłości  tej  inspekcji  jest
podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP.

W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola

higieny pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważna rolę
odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego
czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan
bezpieczeństwa w zakładach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym jest prawo pracy?
2. Jakie są najważniejsze akty prawne obowiązujące w naszym kraju dotyczące ochrony

pracy?

3. Jakie instytucje sprawują nadzór i kontrolę w zakresie przestrzegania prawa pracy oraz

zasad i przepisów bhp?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uporządkuj hierarchicznie poniższe akty prawne:

–

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

Konstytucja RP,

–

Ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy,

–

Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 81 dotycząca inspekcji pracy
w przemyśle i handlu ratyfikowana przez Polskę 19 kwietnia 1995 r.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie są rodzaje i hierarchia podstawowych aktów prawnych dot. ochrony

pracy (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek
/kolegów),

3) uporządkować podane akty prawne (od najważniejszego do najmniej ważnego),
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Przytoczone niżej kompetencje przyporządkuj do odpowiednich instytucji:

−

gromadzenie danych epidemiologicznych dotyczących niektórych chorób,

−

inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,

−

kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy,

−

nadzór i kontrola nad przestrzegania przez pracodawców prawa pracy,

−

nadzór nad przestrzeganiem przepisów dot. czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników
związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych,

−

nadzór nad przestrzeganiem przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za
pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy,

−

nadzór nad przestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

realizacja zadań z zakresu zdrowia publicznego,

−

sprawowanie kontroli i nadzoru nad warunkami higieny w różnych dziedzinach życia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się nad kompetencjami Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji

Sanitarnej (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich
koleżanek/kolegów),

3)  zaproponować podział podanych kompetencji,
4)  wypełnić tabelę,
5)  zaprezentować  efekty  pracy  grupy  na  forum  klasy  z  krótkim  komentarzem  dot.

kompetencji wymienionych instytucji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tabela do wypełnienia:

Państwowa Inspekcja Pracy

Państwowa Inspekcja Sanitarna

……………………………………

…………………………………

−

tablica flip – chart.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „prawo pracy”?



2) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy?



3) określić instytucje powołane do sprawowania nadzoru i kontroli nad

przestrzeganiem prawa pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [17, rozdz. X], a w szczególności
dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Podstawowe obowiązki pracodawcy

1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych  i  higienicznych  warunków  pracy  przy  odpowiednim  wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a)  organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b)  zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad  bezpieczeństwa  i

higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani do stosowania w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisów o ochronie
pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy

zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
a)  współpracować ze sobą,
b)  wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Prawa i obowiązki pracownika

1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają  bezpośrednie  zagrożenie  dla  zdrowia  lub  życia  pracownika  albo  gdy
wykonywana  przez  niego  praca  grozi  takim  niebezpieczeństwem  innym  osobom,
pracownik  ma  prawo  powstrzymać  się  od  wykonywania  pracy,  zawiadamiając  o  tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma

prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział
w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w  zakładzie pracy wypadku
albo  zagrożeniu  życia  lub  zdrowia  ludzkiego  oraz  ostrzec  współpracowników,
a także  inne  osoby  znajdujące  się  w  rejonie  zagrożenia,  o  grożącym  im
niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy;

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem,

3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,

a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z
przeznaczeniem,

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny

pracy,

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad

pracownikami.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
2.  Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
3.  Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4.  Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Które z podanych niżej obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

zobowiązany jest wypełniać pracownik, które pracodawca, a które osoba kierująca
pracownikami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki w zakresie bhp

Pracodawca Pracownik

Osoba kier.

pracowni-

kami

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń
pracy

wyposażenia

technicznego,

także

o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich
stosowanie zgodnie z przeznaczeniem

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi
i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej
oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem

organizować

pracę

sposób

zapewniający

bezpieczne i higieniczne warunki pracy

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami
i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym
oraz

innym

zaleconym

badaniom

lekarskim

i stosować się do wskazań lekarskich

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać
przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami
i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych

zapewniać

przestrzeganie

zakładzie

pracy

przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym
zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji
i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad
warunkami pracy

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego
opiekę zdrowotną nad pracownikami

zapewniać

wykonanie

zaleceń

społecznego

inspektora pracy

znać  przepisy  i  zasady  bezpieczeństwa  i  higieny
pracy,  brać  udział  w  szkoleniu  i  instruktażu  z  tego
zakresu  oraz  poddawać  się  wymaganym  egzaminom
sprawdzającym

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie podstawowe obowiązki mają pracownik, pracodawca i osoba

kierująca pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wszystkie pomysły
zapiszcie na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich
koleżanek/kolegów),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) uporządkować zapisane obowiązki pracownika, a następnie skonfrontować własne

propozycje z zapisami w Kodeksie Pracy.

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Które spośród podanych niżej obowiązków pracownika w zakresie bhp zobowiązany jest

wypełniać asystent osoby niepełnosprawnej

–

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

–

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

–

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

–

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

–

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym
badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

–

niezwłocznie  zawiadomić  przełożonego  o  zauważonym  w  zakładzie  pracy
wypadku  albo  zagrożeniu  życia  lub  zdrowia  ludzkiego  oraz  ostrzec
współpracowników,  a także  inne  osoby  znajdujące  się  w  rejonie  zagrożenia,
o grożącym im niebezpieczeństwie,

–

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie;
2) zastanowić się, jakie podstawowe obowiązki ma pracownik w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy, czy wszystkie dotyczą asystenta osoby niepełnosprawnej? – wszystkie
pomysły zapiszcie na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów
Twoich koleżanek/kolegów);

3) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach

działających na rzecz osób niepełnosprawnych

4.3.1. Materiał nauczania

Problemy oraz niepowodzenia życiowe osób niepełnosprawnych, ich marginalizacja

społeczna  –  oprócz  ograniczeń  wynikających  z  samej  niepełnosprawności  i  czynników
indywidualnych  –  wiążą  się  często  z  brakiem  właściwych  relacji  społecznych,  zaufania,
wsparcia  ze  strony  innych  osób oraz  –  co wydaje  się  bardzo  ważne  brakiem przystosowania
otoczenia  do  różnorodnych  potrzeb  psychofizycznych.  Dlatego  tak  ważne  jest  aby
w możliwie  największym  stopniu  wyeliminować  bariery  powodujące  wykluczenie  społeczne
osób niepełnosprawnych w tym również bariery architektoniczne.

Budynki, w których przebywają osoby niepełnosprawne, powinny być dostosowane do

ich potrzeb i wymagań aby zapewnić bezpieczeństwo przebywających w nim osób.Ciągi
komunikacyjne piesze, parkingi i miejsca postojowe, powinny spełniać szereg warunków
określonych w przepisach techniczno-budowlanych (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690).

Z podstawowych grup niepełnosprawności, czyli osób z dysfunkcją wzroku, słuchu

i z dysfunkcją ruchu, największych udogodnień typu budowlanego wymaga się dla osób
niepełnosprawnych ruchowo. Spełnianie ich potrzeb oraz wymagań zaspakaja w dużej mierze
oczekiwania osób o innych rodzajach niepełnosprawności i wpływa na podwyższenie
standardu wnętrz przeznaczonych również dla ludzi zdrowych. W świetle cytowanych wyżej
przepisów obiekty, w których mogą przebywać osoby niepełnosprawne muszą spełniać szereg
wymagań, które dotyczą samych budynków oraz ich najbliższego otoczenia.

Bramy i furtki w ogrodzeniach nie mogą otwierać się na zewnątrz działki i mieć progów

utrudniających wjazd osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich.

Miejsca postojowe (parkingowe) dla samochodów, z których korzystają osoby

niepełnosprawne,  przebywające  w  budynku  na  stałe  lub  czasowo  powinny  być  usytuowane
w odległości  nie  mniejszej  niż  5  m  od  okien  budynku. Miejsca te  wymagają odpowiedniego
oznakowania, przepisy dokładnie określają minimalny rozmiar takich miejsc: szerokość 3,6 m
i  długość  5  m,  a  w  przypadku  usytuowania  wzdłuż  jezdni  –  długość  co  najmniej  6  m
i szerokość co najmniej 3,6 m. Przyjmuje się średnio, że ok. 10% stanowisk, nie mniej jednak
niż  2,  powinno  być  przeznaczonych  dla  samochodów,  z których  korzystają  wyłącznie  osoby
niepełnosprawne.

Stanowiska postojowe w garażu, przeznaczone dla samochodów, z których korzystają

osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim z drogi
manewrowej do drzwi samochodu co najmniej z jednej strony, o szerokości nie mniejszej niż
1,2 m. Stanowiska postojowe dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne,
należy sytuować na poziomie terenu lub na kondygnacjach dostępnych dla tych osób
z pochylni.

Do wejść do budynku użyteczności publicznej powinny być doprowadzone od dojazdów

utwardzone  dojścia  o  szerokości  min.  1,5  m,  co  najmniej  jedno  dojście  powinno  zapewnić
osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te
mogą  korzystać.  Wymiary  płaszczyzny  podestu  przy  wejściu  do  budynku  powinny
umożliwiać  swobodne  manewrowanie  wózkiem  inwalidzkim.  Stosowane  wycieraczki
powinny  umożliwiać  bezpieczny  przejazd  wózkiem  inwalidzkim  i  przejście  osób
posługujących się kulami i laskami.

W budynku użyteczności publicznej, wyposażonym w dźwigi, należy zapewnić osobom

niepełnosprawnym dostęp do nich i dojazd na wszystkie użytkowe kondygnacje. W nowo
wznoszonym niskim budynku niewymagającym wyposażenia w dźwigi, należy zainstalować

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

urządzenia techniczne, zapewniające osobom niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje
z pomieszczeniami użytkowymi, z których będą korzystać.

Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń

wejściowych  powinny  umożliwiać  dogodne  warunki  ruchu.  Drzwi  wejściowe  do  budynku
i ogólnodostępnych  pomieszczeń  użytkowych  powinny  mieć  co  najmniej  szerokość  0,9  m
i wysokość  2  m,  wysokość  progów  w  drzwiach  nie  może  przekraczać  20  mm,  drzwi
otwierające się systemem tradycyjnym zamiast klamek, stwarzających możliwość zaczepienia
ubraniem,  powinny  być  wyposażone  w  uchwytu.  Skrzydła  drzwiowe  wykonane
z przezroczystych tafli powinny być oznakowane w sposób widoczny i wykonane z materiału
zapewniającego bezpieczeństwo użytkowników w przypadku stłuczenia. Oznakowanie drzwi
to  –  na  przykład  –  wprowadzenie  odmiennego,  silnie  kontrastującego  koloru  lub  faktury
obramowania  drzwi  w  stosunku  do  tła,  albo  zastosowanie  odmiennego  koloru  płaszczyzny
skrzydeł drzwiowych w stosunku do ściany.

Skrzydła okien powinny być zaopatrzone w urządzenia pozwalające na łatwe ich

otwieranie i regulowanie wielkości otwarcia z poziomu podłogi lub pomostu, także przez
osoby niepełnosprawne, jeżeli nie przewiduje się korzystania z pomocy innych
współużytkowników.

W pomieszczeniu przeznaczonym do zbiorowego pobytu osób niepełnosprawnych na

grzejnikach centralnego ogrzewania należy umieszczać osłony, ochraniające od
bezpośredniego kontaktu z elementem grzejnym.

Nawierzchnia dojść do budynków, schodów i pochylni zewnętrznych i wewnętrznych,

ciągów komunikacyjnych w budynku oraz podłóg powinna być wykonana z materiałów nie
powodujących

niebezpiecznego

poślizgu.

Pochylnie

przeznaczone

dla

osób

niepełnosprawnych  powinny  mieć  szerokość  płaszczyzny  ruchu  1,2  m,  krawężniki
o wysokości  co  najmniej  0,07  m  i  obustronne  poręcze. Maksymalne  nachylenie pochylni  do
ruchu  pieszego  i  dla  osób  niepełnosprawnych,  poruszających  się  przy  użyciu  wózka
inwalidzkiego, nie może przekraczać 15%. Im dłuższa pochylnia, tym jej nachylenie powinno
być niższe, pochylnie mające długość ponad 9 m, powinny być podzielone na krótsze odcinki,
przy zastosowaniu spoczników o długości co najmniej 1,4 m.

W budynku, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej

jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinno być przystosowane
dla tych osób przez:

−

zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m,

−

stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów,

−

zainstalowanie  odpowiednio  przystosowanej,  co  najmniej  jednej  miski  ustępowej
i umywalki, a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się
w  budynku  takie  urządzenia,  zainstalowanie  uchwytów  ułatwiających  korzystanie
z urządzeń higieniczno-sanitarnych.
Co  najmniej  jeden  z  dźwigów  służących  komunikacji  ogólnej  w  budynku

z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinien być przystosowany do przewozu
mebli,  chorych  na  noszach  i  osób  niepełnosprawnych.  Dostęp  do  dźwigu  powinien  być
zapewniony  z  każdej  kondygnacji  użytkowej.  Odległość  pomiędzy  zamkniętymi  drzwiami
przystankowymi  dźwigu  a  przeciwległą  ścianą  lub  inną  przegrodą  powinna  wynosić  co
najmniej:

−

dla dźwigów osobowych – 1,6 m,

−

dla dźwigów towarowych małych – 1,8 m,

−

dla dźwigów szpitalnych i towarowych – 3 m.
Zaleca się aby minimalna szerokość kabiny do przewozu osób niepełnosprawnych

wynosiła 1,1 m, a jej głębokość – 1,4 m. Ponadto dla wygody i bezpieczeństwa
niepełnosprawnych użytkowników dźwigu wskazane jest, aby:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kaseta wezwań była umieszczona na wysokości 0,9 – 1,1 m od poziomu posadzki,

−

kabina była wyposażona w poręcz prowadzoną na wysokości 0,9 m i listwę odbojową na
wysokości 0,2 m od poziomu podłogi kabiny oraz odkładaną ławeczkę,

−

kaseta dyspozycyjna w układzie pionowym miała przyciski nie wyżej niż 1,4 m;
w układzie poziomym w pasie 0,9 – 1,2 m,

−

przyciski poza wzrokowym oznakowaniem miały wprowadzone oznakowanie dotykowe
pismem Braille”a,

−

zainstalowany był system informacji głosowej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są wymagania architektoniczne dla otoczenia budynków, w których przebywają

osoby niepełnosprawne?

2. Jakie warunki powinny spełniać schody i podjazdy w budynkach, w których przebywają

osoby niepełnosprawne?

3. W jaki sposób należy dostosować pomieszczenia higieniczno-sanitarnych dla potrzeb

osób niepełnosprawnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy stopnia przystosowania budynku Twojej szkoły do potrzeb osób

niepełnosprawnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) sprawdzić jakie rozwiązania architektoniczne zastosowano w budynku twojej szkoły,

zastanowić się które z nich tworzą bariery dla osób niepełnosprawnych (jeżeli takie
istnieją),

3) zaproponować działania mające na celu eliminacje zdiagnozowanych barier;
4) wyniki pracy grupy zaprezentować na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip chart.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny do Twojej szkoły z punktu widzenia osoby poruszającej się na wózku

inwalidzkim. Wyniki oceny przedstaw w formie prezentacji multimedialnej lub fotoreportażu
wykonanego dowolną techniką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) sprawdzić jakie bariery może napotkać osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim,

przemieszczająca się z miejsca Twojego zamieszkania do siedziby szkoły, sfotografować
te bariery,

3) wykonać prezentacje multimedialną wykorzystując wykonane zdjęcia lub fotoreportaż,

oraz uwzględniając charakterystykę napotkanych barier i działania mające na celu
eliminacje barier;

4) prezentacje lub fotoreportaż zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

cyfrowy aparat fotograficzny,

−

komputer klasy PC z niezbędnym oprogramowaniem,

−

projektor multimedialny.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować wymagania architektonicznie dla otoczenia

budynków, w których przebywają osoby niepełnosprawne?



2) określić zasady przystosowania budynków dla potrzeb i wymagań osób

niepełnosprawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Ergonomia to przystosowanie procesów, stanowisk i środowiska pracy do możliwości

psychofizycznych  człowieka.  Ergonomia  ma  dwa  zasadnicze  cele.  Jednym  z  nich  jest
zapewnienie  maksymalnej wydajności pracy, w taki sposób by  nie  spowodować pogorszenia
stanu zdrowia pracownika. Drugi to optymalizacja elementów stanowiska przez dostosowanie
ich  do  właściwości  organizmu  ludzkiego.  Przedmiotem  badań  ergonomistów  jest  system
złożony  z  człowieka  (lub  wielu  ludzi),  obiektów  technicznych  (narzędzi  pracy)  oraz
zewnętrznych  warunków  działania  (środowiska).  Można  więc powiedzieć,  że  ergonomia  ma
jeden  kluczowy  cel:  dopasowywanie  warunków  pracy  do  pracownika,  bardziej  niż
pracownika do warunków pracy.

Pierwotnie istniały dwa nurty działalności ergonomicznej, które do dziś uważa się za

przewodnie:
1. Ergonomia koncepcyjna – zajmująca się projektowaniem urządzeń, maszyn i stanowisk. Jej

celem jest osiągnięcie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa przy minimalnym
obciążeniu fizycznym i psychicznym. Projektując elementy stanowiska pracy dostosowuje
się je do tzw. przeciętnego człowieka pod względem cech psychofizycznych.

2. Ergonomia korekcyjna – zajmująca się oceną i poprawą już istniejących stanowisk pracy,

maszyn i urządzeń. Proponuje udoskonalenia likwidujące lub zmniejszające uciążliwości
mające  na  celu  usprawnienie  wykonywanej  pracy.  Rozwiązania  te  często  prowadzą  do
zwiększenia  wydajności,  komfortu  i  zadowolenia  pracowników.  Ergonomia  korekcyjna
pozwala  na  indywidualizację  otoczenia  w  którym  przebywa  człowiek.  Szczególne
znaczenie  ma  w  projektowaniu  środowiska,  w  którym  przybywają  osoby  starsze  lub
niepełnosprawne.
Nieco  później  powstała:  ergonomia  warunków  pracy,  ergonomia  wyrobu,  ergonomii

sportu, ergonomii prac biurowych, ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu, ergonomia
dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, ergonomia świata dziecięcego.

Aby odpowiednio zaprojektować stanowisko pracy niezbędne jest dokonanie analizy

obciążenia organizmu czynnikami występującymi w procesie pracy. Dlatego w analizie
obciążenia pracą bierze się pod uwagę dwa jego rodzaje:
1. Obciążenie fizyczne:

−

obciążenie dynamiczne – np. kucie młotem ręcznym, wiosłowanie, przecinanie
materiału ręczną piłą, swobodny chód, bieg.

−

obciążenie  statyczne  –  większość  prac  biurowych,  dźwiganie  ciężaru  w  pewnej
odległości  od  osi  i  środka  ciężkości  ciała,  praca  siedząca  przy  taśmach
montażowych.

−

monotypowość ruchów – obciążanie tych samych, nielicznych grup mięśni, ciągle
w taki sam sposób, podczas gdy całe ciało jest w zasadzie w spoczynku.

−

hipokinezja – niedobór wysiłku fizycznego lub mała aktywność ruchowa

2. Obciążenia psychiczne.

−

stopień odpowiedzialności pracy,

−

złożoność procesu pracy,

−

dokładność wykonywanych operacji,

−

powtarzalność czynności,

−

szybkość przebiegu danego zjawiska.

Uregulowania prawne i obowiązujące przepisy prawne nakładają obowiązki stosowania

zasad ergonomii w procesach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania ergonomii zalecają:

1. Pracę w pozycji neutralnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa, łokcie i barki rozluźnione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej. Należy
wybierać takie narzędzia, które ułatwiają utrzymanie nadgarstka w pozycji neutralnej.

2. Pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej utrzymując kończyny górne zgięte w stawach

łokciowych pod kątem około 90

3. Zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie elementów

na stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to znaczy często
używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często używane
przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.

4. Aby stanowisko pracy:

−

nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych,

−

minimalizowało odległości między pracownikiem, a przedmiotem pracy,

−

gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi,

−

zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi
i elementów sterowania,

−

umożliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów łokciowych
(wyjątek-prace cięższe),

−

było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,

−

umożliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion i tułowia.

5. Podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na

prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na
dyski międzykręgowe w obszarze lędźwiowym.

6. Aby organizacja pracy:

−

minimalizowała zmęczenie i obciążenia statyczne,

−

sprzyjała zmianom pozycji pracy nie utrzymywaniu jednej pozycji przez długi okres
czasu,

−

pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie podkładek
elastycznych w miejscach narażonych na ucisk,

−

sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy – przestrzeń do pracy winna
umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego)

−

zapewniała właściwe tempo pracy – cykl pracy,

−

umożliwiała przerwy w pracy,

−

umożliwiała rotacje pracy,

−

umożliwiała zmianowość pracy.

W pracy powinny być zapewnione optymalne warunki środowiska w zakresie

odpowiedniego mikroklimatu, ochrony przed hałasem i wibracjami, odpowiedniego
oświetlenia.

Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń

fizycznych  w szczególności  przy  pracach,  w  których  występuje  monotypia,  a  jeżeli  to
możliwe  –  takie  organizowanie  pracy,  aby  urozmaicać  jej  rodzaj.  Przez  stosowanie  zasad
ergonomii  pracownik  poprawia  jakość  życia  zawodowego,  zwiększa  zaangażowanie
w czynności wykonywane w pracy, chroni swoje zdrowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym zajmuje się ergonomia?
2.  Jakie są najważniejsze zasady ergonomii?
3.  Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii?
4.  Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy?
5.  Jakie są skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj plakat informacyjny o najważniejszych skutkach pracy w nieergonomicznych

warunkach. Uwzględnij również informacje o ich przyczynach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać trzyosobowy zespół
2)  przeanalizować informacje o zasadach ergonomicznego kształtowania warunków pracy
3)  zastanowić się, jakie skutki może spowodować nieprzestrzeganie tych zasad,
4)  wypisać propozycje,
5)  zaproponować formę graficzną plakatu,
6)  plakat zaprezentować na forum grupy

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zeszyt,

−

długopis.

Ćwiczenie 2

Opracuj założenia organizacji stanowiska do wykonywania zabiegów higieniczno-

pielęgnacyjnych. Uwzględnij poznane zasady ergonomii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać trzyosobowy zespół
2)  przeanalizować informacje dotyczące ergonomii koncepcyjnej,
3)  zastanowić  się,  jakie  przedmioty  i  elementy  wyposażenia  powinny  znajdować  się  na

stanowisku,

4) zapisać założenia organizacji stanowiska z uwzględnieniem wykazu niezbędnych

przedmiotów i elementów wyposażenia,

5) dokonać prezentacji i oceny opracowanych założeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zeszyt,

−

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Higiena pracy

4.5.1. Materiał nauczania

Higiena – nauka zajmująca się badaniem wpływu czynników środowiskowych

(naturalnych,  sztucznych  i  społecznych)  na  fizyczne  i  psychiczne  zdrowie  człowieka.  Jej
zastosowanie  praktyczne  ma  na  celu  usunięcie  z  otoczenia  czynników  szkodliwych
i wprowadzenie  czynników  działających  korzystnie,  w  celu  zapewnienia  jednostce
i społeczeństwu  warunków  zapewniających  utrzymanie  zdrowia  i  rozwoju,  wiąże  się
z profilaktyką i lecznictwem [6].

Najskuteczniejszym sposobem kształtowania higienicznych i bezpiecznych warunków

pracy jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem pracy, które polega na umiejętności
przewidywania i zapobiegania pojawianiu się problemów, a nie walki z nimi dopiero
wówczas, gdy wystąpiły i spowodowały niekorzystne skutki.

Podstawowe zasady działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy powinny być

usystematyzowane w następującej hierarchii ważności:

−

unikanie ryzyka w miejscu pracy,

−

likwidowanie źródeł zagrożeń zawodowych,

−

dostosowanie warunków pracy do psychofizycznych właściwości pracownika,

−

zastępowanie niebezpiecznych technologii, maszyn, urządzeń, surowców mniej
niebezpiecznymi,

−

stosowanie przede wszystkim ochron zbiorowych, a dopiero w ostateczności środków
ochrony indywidualnej.
Należy podejmować działania, obejmujące przede wszystkim:

−

ocenę ryzyka zawodowego,

−

stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko,

−

zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń nt. zasad ochrony przed
zagrożeniami.
Kierownictwo każdej organizacji odpowiada za właściwie funkcjonujący system

bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Informację i wskazówki dotyczące
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zawiera również Polska Norma PN-N-18004
„Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne”.

Profilaktyczna ochrona zdrowia
Jednym z elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest

profilaktyczna ochrona zdrowia, w jej ramach kierownictwo każdej organizacji zobowiązane
jest do:

−

oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz
stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko,

−

informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Pod pojęciem ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych  zdarzeń  powodujących  straty,  związanych  z  wykonywaną  pracą.
W szczególności  należy  mieć  na  uwadze  prawdopodobieństwo  wystąpienia  u  pracowników
niekorzystnych  skutków  zdrowotnych  w  wyniku  zagrożeń  zawodowych  występujących
w środowisku pracy (stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę) lub
sposobu wykonywania pracy.

Do najważniejszych rzeczy, które w ramach ochrony zdrowia należy wykonać jest:

−

zidentyfikowanie zagrożeń występujących na wszystkich stanowiskach (grupach
stanowisk) w firmie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

określenie, czy zagrożenia są znaczące,

−

określenie, czy zapobieganie zagrożeniom odbywa się przy pomocy właściwych środków
zaradczych, tak aby uczynić ryzyko jak najmniejszym.
Oceny ryzyka zawodowego możemy dokonać metodą pięciu kroków. Podstawowe etapy

postępowania zgodnie z tą metodą przedstawiają się następująco:
1.  Dokonanie przeglądu stanowisk pracy – identyfikacja zagrożenia.
2.  Określenie kto i w jakim stopniu jest narażony na zagrożenia.
3.  Oszacowanie ryzyka i ocena skuteczności zabezpieczeń.
4.  Podjęcie decyzji mających na celu redukcję ryzyka.
5.  Okresowe powtarzanie oceny.

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy powinno być procesem ciągłym.

Wszystkie  wymienione  wyżej  czynności  należy  powtarzać  okresowo.  Trzeba  je  również
podejmować  na  nowo  w  przypadku  zmian  zachodzących  w  miejscu  pracy,  np.  gdy
wprowadzone  zostały  nowe  rozwiązania  organizacyjne,  zastosowane  zostały  nowe
urządzenia, gdy nastąpiły zmiany personalne wśród pracowników itp.

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym

i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:

−

utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów
tych czynników,

−

przeprowadzać,  na  swój  koszt,  badania  i  pomiary  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia,
rejestrować  i  przechowywać  wyniki  tych  badań  i  pomiarów  oraz  udostępniać  je
pracownikom.
Pracodawca  nie  może  dopuścić  do  pracy  pracownika  bez  aktualnego  orzeczenia

lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

−

osoby przyjmowane do pracy,

−

pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy
przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia
lub warunki uciążliwe.
Pracownicy podlegają badaniom lekarskim:

−

okresowym  –  w  terminach  określonych  w  obowiązujących  przepisach  (lekarz
przeprowadzający  badania  profilaktyczne  może  wyznaczyć  krótszy  termin  następnego
badania,  niż  to  określono  w  przepisach,  jeżeli  stwierdzi,  że  jest  to  niezbędne  dla
prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika),

−

kontrolnym  –  w  przypadku  niezdolności  do  pracy  trwającej  dłużej  niż  30  dni,
spowodowanej  chorobą,  w  celu  ustalenia  zdolności  do  wykonywania  pracy  na
dotychczasowym stanowisku.
Elementem  kreowania  bezpiecznych  i  higienicznych  warunków  pracy  są  również

szkolenia w dziedzinie bhp. Kierownictwo każdej organizacji zatrudniającej pracowników
jest zobowiązane:

−

odbyć i powtarzać okresowo szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków,

−

zapewnić przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie,

−

zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczącymi wykonywanych przez nich prac,

−

wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
na stanowiskach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on

wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenia pracowników w dziedzinie bhp przed dopuszczeniem ich do pracy oraz

prowadzenie  okresowych  szkoleń  w  tym  zakresie  odbywają  się  w  czasie  pracy  i  na  koszt
pracodawcy.  Natomiast  pracownik  jest  zobowiązany  potwierdzić  na  piśmie  zapoznanie  się
z przepisami  oraz  zasadami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Szkolenie  w  dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako:

−

szkolenie wstępne,

−

szkolenie i doskonalenie okresowe.
Szkolenie wstępne obejmuje instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie

podstawowe.  Instruktaż  ogólny  przechodzą  wszyscy  nowo  zatrudnieni  pracownicy,  a  także
studenci  odbywający  praktyki  studenckie  oraz  uczniowie  szkół  zawodowych  odbywający
praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy – przed dopuszczeniem do wykonywania pracy.
Instruktaż  stanowiskowy  powinien  zapoznać  uczestników  szkolenia  z  zagrożeniami
występującymi  na  ich  stanowisku  pracy,  sposobami  ochrony  przed  zagrożeniami  oraz
metodami  bezpiecznego  wykonywania  pracy  na  tym  stanowisku.  Szkolenie  podstawowe  ma
zapewnić pracownikom wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania lub organizowania
pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp.

Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności

pracowników w dziedzinie bhp, nabytych w czasie szkolenia wstępnego, oraz zaznajomienie
ich z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
Szkoleniom okresowym podlegają:

−

nie rzadziej niż raz w roku – pracownicy zatrudnieni na robotniczych stanowiskach
pracy, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia oraz zagrożenia
wypadkowe,

−

nie rzadziej niż raz na 3 lata – pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,

−

nie  rzadziej  niż  raz  na  6  lat  –  pracodawca,  kierujący  pracownikami,  projektanci,  inni
pracownicy  inżynieryjno-techniczni,  pracownicy  służby  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy
oraz pracownicy, których charakter pracy wiąże się z  narażeniem  na czynniki szkodliwe
dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega zarządzanie bezpieczeństwem pracy?
2. Kto odpowiada za funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

pracowników?

3.  Czym jest profilaktyczna ochrona zdrowia?
4.  Czym jest ryzyko zawodowe?
5.  Jak możemy ocenić ryzyko zawodowe?
6.  Jakie są rodzaje szkoleń z zakresu bhp?
7.  Jakie są cele szkoleń z zakresu bhp?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj plakat przedstawiający podstawowe zasady działań w zakresie zarządzania

bezpieczeństwem i higieną pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie działania powinny być podjęte, aby spełnione były wszystkie

wymagania bhp,

3) zapisać wszystkie propozycję, stworzyć plakat,
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy, skomentować zapisy zawarte na plakacie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Określ grupy pracowników, które powinny uczestniczyć w wymienionych niżej

szkoleniach z zakresu bhp. Jakie grupy pracowników zwolnione są z uczestnictwa
w szkoleniach bhp. Wyniki pracy przedstaw w formie plakatu.

Szkolenia z zakresu bhp: Instruktaż ogólny, Instruktaż stanowiskowy, Szkolenie

podstawowe, Szkolenia okresowe, Szkolenie wstępne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać osoby do pracy w grupie;
2)  zastanowić się, w jaki sposób można poklasyfikować wymienione rodzaje szkoleń,
3)  do każdego szkolenia podać przykłady pracowników, którzy powinni w nich uczestniczyć,
4)  zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cele zarządzania bezpieczeństwem pracy?



2) wyjaśnić na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia?



3) opisać działania podejmowane podczas oceny ryzyka zawodowego?



4) scharakteryzować cele szkoleń z zakresu bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Klasyfikacja

czynników

szkodliwych

występujących

w środowisku

4.6.1. Materiał nauczania

W procesie każdej pracy człowiek jest narażony na oddziaływanie wielu zagrożeń.

Zagrożeniem jest taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę,
na przykład:

−

potencjalnie niebezpieczny przepływ energii,

−

źródło ryzyka,

−

fizyczne lub chemiczne cechy materiału, systemu, procesu,

−

obiekt lub sytuacja, okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.
Wszelkie czynniki zagrożenia spowodowane mogą być błędami w organizacji procesu,

wyposażenia stanowiska pracy, materiałów, narzędzi, a także brakiem umiejętności
u człowieka. O poziomie bezpieczeństwa decyduje stan obiektów pracy, pomieszczeń pracy,
stanowisk i procesów pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.

Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym czy człowiek

w porę  będzie  mógł  zareagować  w  określonych  okolicznościach  zagrażających  życiu  lub
zdrowiu,  a  przez  to  uniknąć  wypadku  bądź  ograniczyć  jego  skutki  urazowe.  Z punktu
widzenia  zapewnienia  bezpieczeństwa  człowieka  w  środowisku  pracy  rozpoznanie  zagrożeń
stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy.

Zagrożenia są klasyfikowane na kilka sposobów w zależności od zastosowanego

kryterium klasyfikacji. Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium
podziału rzeczowego. Według tego kryterium rozróżnia się:

−

zagrożenia fizyczne,

−

zagrożenia chemiczne,

−

zagrożenia biologiczne,

−

zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).
W zależności od skutku, który powodują zagrożenia dla organizmu człowieka rozróżnia

się zagrożenia niebezpieczne i szkodliwe.

Elementy procesu rozpoznawania zagrożeń to:

−

właściwe odczytywanie sygnałów,

−

zrozumienie przebiegu procesów pracy,

−

postrzeganie środowiska pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa,

−

postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn) zagrożeń.
Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich

rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich identyfikacja
możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami-miernikami
obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacz cyfrowy. Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę
ze względu na powszechność występowania powodują:

−

hałas,

−

czynniki mikroklimatu,

−

prąd elektryczny,

−

drgania,

−

oświetlenie,
Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu

pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny, a także pracujący ludzie. Źródłami hałasu są na
ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na
narząd słuchu, ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego
i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróżnia się cztery
rodzaje hałasu:

−

hałas słyszalny o częstotliwości 16 herców do 16 000 herców,

−

hałas infradźwiękowy o częstotliwości mniejszej niż 16 herców,

−

hałas ultradźwiękowy o częstotliwości powyżej 16 000 herców do 1010 herców,

−

hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości powyżej 1010 herców.
Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:

−

temperatura powietrza,

−

prędkość ruchu powietrza,

−

wilgotność powietrza,

−

temperatura promieniowania.
Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:

−

wysiłek fizyczny przy wykonywanych czynnościach,

−

czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,

−

cechy termiczne odzieży roboczej,

−

wiek.
Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który

gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

Prąd elektryczny to rodzaj powszechnej obecnie energii wytwarzanej w generatorach

energii bądź ogniwach elektrochemicznych, która może być przesyłana na dowolną odległość
i wykorzystywana do rozmaitych zastosowań przez człowieka. Rozróżnia się prąd stały i prąd
przemienny,  każdy  stanowi  zagrożenie.  Prawie  wszystkie  przedmioty  i  sprzęty  codziennego
użytku  są  zasilane  energią  elektryczną:  lampy,  grzejniki,  żelazko,  czajnik  elektryczny,
suszarka,  pralka  automatyczna,  odkurzacz,  aparaty  telefoniczne,  domofon,  kuchnie,
chłodziarki,  krajarki,  zmywarki,  sprzęt  audio  wideo  i  inne.  Urazy  powstałe  przy  porażeniu
prądem zależą od jego natężenia, czasu i drogi przepływu przez człowieka.

Prąd elektryczny nie zagraża tylko wtedy, kiedy korzysta się z niego z należytą

ostrożnością. Najczęstszymi przyczynami poparzeń i porażeń są: ludzka lekkomyślność,
nieostrożność i brak podstawowej znajomości zasad bezpiecznego użytkowania energii
elektrycznej i urządzeń nią zasilanych. Przepływ prądu przez ludzkie ciało powoduje bolesne
skurcze mięśni, a w przypadku szczególnego mięśnia, jakim jest serce, prowadzi do fibrylacji,
czyli migotania komór. To najczęstsza przyczyna zgonów przy porażeniach prądem.

Oświetlenie jest to skutek odbicia promieniowania optycznego widzialnego (światła)

skierowanego na dowolny obiekt. Dzięki temu zjawisku następuje pobudzenie wzroku do
widzenia i postrzegania. O prawidłowości oświetlenia decyduje natężenie i równomierność
światła. Dla higieny wzroku istotna jest barwa światła oraz jego rodzaj. Najkorzystniejszym
dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego.

Oświetlenie sztuczne może być ogólne, miejscowe lub złożone (jednocześnie ogólne

i miejscowe). Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku.
W innych przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne obciążenia
narządu wzroku, a w następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie.

Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. Źródłem drgań są

ruchome  elementy  maszyn  i  urządzeń,  silniki  i  generatory  energii  oraz  wyposażenie
technologiczne.  Drgania  z  miejsc  ich  powstawania  przenoszone  są  przez  podesty,  podłogi,
pomosty,  platformy  oraz  siedziska  i  podłogi  na  układ  mięśniowo-kostny  człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne
dla człowieka są częstotliwości niskie 0,7 do 90 herców, gdyż mogą pokrywać się
z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka. Jest to
przyczyną wybroczyn i rozległych krwotoków, a nawet rozerwania narządów.

Zagrożenia mechaniczne są generowane przez pozbawione nadzoru technicznego

maszyny,  narzędzia,  oprzyrządowanie  technologiczne,  a  także  elementy  infrastruktury
budowlanej  i wyposażenia  pomieszczeń.  Zagrożenia  te  można  dość  łatwo  identyfikować
poprzez  uważną  obserwację  wszystkich  elementów  środowiska  pracy.  W  celu  zapewnienia
bezpieczeństwa  konieczne  jest  przede  wszystkim  dostosowanie  miejsca  wykonywania  pracy
do  wymagań  określonych  w  odpowiednich  przepisach  i  normach  oraz zasad  bezpieczeństwa
i higieny pracy.

Przed zagrożeniami możemy się chronić stosując środki ochrony indywidualnej, które

zostały opisane w następnym rozdziale.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest podział zagrożeń występujących w środowisku pracy?
2.  Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
3.  Od czego zależą skutki porażenia prądem elektrycznym?
4.  Co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy?
5.  Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
6.  Dlaczego kształtujemy czynniki mikroklimatu w środowisku pracy?
7.  Co rozumiemy pod pojęciem mikroklimatu w środowisku pracy?
8.  Jakie są najważniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy asystenta osoby

niepełnosprawnej i spisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując
żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzucić

ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),

4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu, odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są

najbardziej niebezpieczne w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej?

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj klasyfikacji zagrożeń mogących występować w środowiskach pracy, według

kryterium podziału rzeczowego, podział w każdym kryterium. Uwzględnij: skutki, jakie
powodują dla organizmu człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić na stanowisku pracy (burza mózgów - nie

krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły w grupy – według podanych wyżej kryteriów (odrzucić

ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),

4) zaprezentować efekty pracy w formie plakatu,
5) wziąć udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są

najbardziej niebezpieczne?

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać klasyfikacji czynników szkodliwych występujących w procesie

pracy?



2) rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą?



3) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku

pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Środki ochrony indywidualnej

4.7.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej – to wszelkie środki noszone lub trzymane przez

pracownika  w  celu  jego  ochrony  przed  jednym  lub  większą  liczbą  zagrożeń  związanych
z występowaniem  niebezpiecznych  lub  szkodliwych  czynników  w  środowisku  pracy, w tym
również  wszelkie  akcesoria  i  dodatki  przeznaczone  do  tego  celu.  Środki  ochrony
indywidualnej  przede  wszystkim  powinny  być  odpowiednie  do  istniejącego  zagrożenia,
powinny  uwzględniać  warunki  istniejące  w  danym  miejscu  pracy,  muszą  uwzględniać
wymagania  ergonomii  oraz  stan  zdrowia  pracownika  oraz  być  przeznaczone  do  osobistego
użytku.

Pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony

indywidualnej zabezpieczające przed działaniem  niebezpiecznych  i  szkodliwych dla zdrowia
czynników  występujących  w  środowisku  pracy  (art.  237  §  1  k.p.)  ponadto  powinien
informować  pracowników  o  sposobach  posługiwania  się  tymi  środkami  (art.  237  §  1  k.p.).
Środki  ochrony  indywidualnej  mają  spełniać  wymagania  dotyczące  oceny  zgodności
(określone w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, Dz. U. nr 166,
poz.  1360)  ze  zm.  oraz  Rozporządzenia  Ministra  Gospodarki,  Pracy  i  Polityki  Społecznej
z dnia  31  marca  2003  r.  w  sprawie  zasadniczych  wymagań  dla  środków  ochrony
indywidualnej (Dz. U. z 2003 r., nr 80, poz. 725). Pracodawca nie może dopuścić pracownika
do  pracy  bez  środków  ochrony  indywidualnej  przewidzianych  do  stosowania  na  danym
stanowisku  pracy,  jest  również  zobowiązany  zapewnić,  aby  stosowane  środki  ochrony
indywidualnej  posiadały  właściwości  ochronne  i  użytkowe;  pracodawca  jest  obowiązany
zapewnić pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej.

Wykaz zagrożeń i rodzajów prac, przy których wymagane jest stosowanie środków

ochrony indywidualnej zawarte jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
z późn. zm. (tekst jedn.: Dz. U. 2003 r., nr 169, poz. 1650).

Rodzaje środków ochrony indywidualnej:

−

odzież ochronna, np. fartuchy,

−

środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,

−

środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),

−

środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,

−

środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,

−

środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,

−

sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,

−

dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,

−

środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak brzmi definicja środków ochrony indywidualnej?
2.  Jakie możesz podać przykłady zastosowania środków ochrony indywidualnej?
3.  Jakie są rodzaje środków ochrony indywidualnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca

w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się i zapisać z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba

pracująca w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej (praca indywidualna).

2) dobrać się do pracy w parach, odczytać swoje materiały, podczas dyskusji wybrać

wspólne, istotne cechy i stworzyć wykaz środków ochrony indywidualnej z których
będzie korzystała osoba pracująca w asystenta osoby niepełnosprawnej.

3) połączyć się w czwórki, a następnie czwórki w ósemki itd. i w ten sposób ustalić wykaz

środków ochrony indywidualnej dla osoby pracującej w charakterze asystenta osoby
niepełnosprawnej.

4) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 2

Dobierz środki ochrony indywidualnej do wykonywania podstawowych czynności

higienicznych i pielęgnacyjnych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się czy mogą wystąpić jakiekolwiek zagrożenia podczas zabiegów

higieniczno-pielęgnacyjnych.

2) zidentyfikować występujące zagrożenia (jeżeli wg Ciebie występują), dobrać

odpowiednie środki ochrony indywidualnej,

3) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować rodzaje środków ochrony indywidualnej?



2) dobrać środki ochrony indywidualnej odpowiednio do zagrożenia

występującego w środowisku pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Ochrona przeciwpożarowa

4.8.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany, samorzutny proces palenia się, rozprzestrzeniania się

ognia w miejscu, które nie jest przeznaczone takiego procesu, powodując przy tym straty
materialne i zagrożenie życia ludzi oraz zwierząt. Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie
tam, gdzie:

−

nagromadzonych jest dużo materiałów, substancji lub odpadów łatwopalnych,

−

materiały, substancje lub odpady łatwopalne pozostawione są bez odpowiedniego
nadzoru i zabezpieczenia,

−

stosowany jest otwarty ogień lub do procesów technologicznych wykorzystywana jest
wysoka temperatura,

−

materiały stosowane do celów technologicznych są łatwopalne,

−

występuje proces samonagrzewana się materiałów,

−

podczas prowadzonych procesów występuje iskrzenie,

−

występują wyładowania elektryczności statycznej,

−

w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń wydziela się energia cieplna,

−

materiały i wyposażenie znajdują się zbyt blisko elementów oświetlenia (żarówek)
i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

urządzenia i instalacje elektryczne są nieprawidłowo eksploatowane,

−

nie jest zachowana właściwa ostrożność w postępowaniu z ogniem.
Proces spalania przebiega zgodnie z pewnymi regułami chemicznymi. Aby było możliwe

konieczne jest spełnienie czterech warunków:

−

obecności materiału palnego (paliwa),

−

obecności utleniacza,

−

obecności źródła ciepła,

−

obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.

Przyczyny pożarów

Przyczyn pożarów jest bardzo dużo. Można je podzielić na 3 grupy;

1. Nieostrożność i beztroskie obchodzenie się z ogniem w otwartych i zamkniętych

pomieszczeniach:

−

pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub
w pobliżu materiałów palnych,

−

rzucanie niedopałków papierosów, zapałek na materiały palne, np. na suchą trawę,
podłogę, podszycie leśne,

−

zaprószanie ognia w pomieszczeniach, w których znajdują się materiały łatwopalne
np. benzyna, substancje chemiczne, papier, drewno,

−

rozniecanie ognisk w miejscach nieodpowiednich, w pobliżu lasów, łąk i zabudowań,
bezmyślne wypalanie traw,

−

posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności
powietrza,

−

zostawianie szklanych butelek i przedmiotów skupiających promienie słoneczne na
suchym podłożu,

−

nieprzestrzeganie zasad obchodzenia się z ogniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych:

−

wadliwie wykonane instalacje elektryczne,

−

przeciążenia i zwarcia przewodów w wyniku nadmiernego ich obciążenia,

−

źle dobrane bezpieczniki lub ich zły montaż,

−

niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych.

3. Wady budowlane i złe zastosowanie materiałów budowlanych:

−

dobór nieodpowiednich materiałów i brak izolacji między materiałami łatwopalnymi,

−

brak w kominach urządzeń przechwytujących iskry lub nieszczelna instalacja,

−

brak odpowiedniej wentylacji i zabezpieczenia materiałów łatwopalnych.

Pożary mogą być też spowodowane czynnikami naturalnymi takim jak: pioruny lub

samozapalenie się materiału łatwopalnego.

Grupy pożarów

Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup

pożarów (tabela 1):

Tabela 1. Grupy pożarów, stosowanie środków gaśniczych [8]

Grupa

pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Rodzaje gaśnic

Ciała stałe pochodzenia

organicznego, przy spalaniu

których występuje zjawisko

żarzenia (drewno, papier, węgiel,

tworzywa sztuczne,)

woda, piana,

dwutlenek węgla,

proszki gaśnicze;

Proszkowe (z proszkiem

fosforanowym i pianowe)

Ciecze palne i substancje stałe

topiące się wskutek wytworzonego

przy pożarze ciepła (benzyna,
nafta, parafina, pak, naftalen,)

piana, dwutlenek

węgla, halony,

proszki gaśnicze;

śniegowe, proszkowe

halonowe lub pianowe

Gazy (metan, aceton, propan,

butan,)

proszki gaśnicze,

halony;

zamiennie gaśnice

proszkowe i halonowe

Metale (magnez, sód, uran,)

specjalne proszki

gaśnicze;

specjalne gaśnice proszkowe

Pożary grupy A – D występujące

w obrębie urządzeń elektrycznych

pod napięciem

dwutlenek węgla,

halony, proszki

gaśnicze

zamiennie gaśnice

proszkowe, śniegowe,

halonowe

Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej
Ochrona przeciwpożarowa to działania mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia

lub środowiska przed zgubnymi skutkami pożarów.

Do ochrony przeciwpożarowej można także zaliczyć ochronę przed klęskami

żywiołowymi lub innymi zagrożeniami wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego
i naturalnych praw przyrody: katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne.

Działaniami mającymi na celu zabezpieczenie i zmniejszenie ewentualnych strat są:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów i innych zagrożeń,

−

zapewnienie sił i środków niezbędnych do zwalczania powstałych zagrożeń,

−

prowadzenie działań ratowniczych.
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie

czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1. Używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych
przepisach,

−

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

−

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami.

2. Garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu.

3. Rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej  niż  5  m  od  obiektu,  przyległego  do  niego  składowiska  lub  placu  składowego
z materiałami  palnymi,  przy  czym  jest  dopuszczalne  wykonywanie  tych  czynności  na
dachach o konstrukcji  i pokryciu  niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze.

4. Wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych.

5. Przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

−

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 100°C,

−

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,

−

instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej.

6. Użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na

podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami
określonymi przez producenta.

7. Stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudno

zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki.

8. Instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem.

9. Składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji.
10. Ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację.

11. Zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie;
12. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

−

urządzeń  przeciwpożarowych,  takich  jak  stałe  i  półstałe  urządzenia  gaśnicze
i zabezpieczające,  urządzenia  odciążające,  instalacje  sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty,  zawory  hydrantowe,  suche  piony,  przeciwpożarowe  zbiorniki  wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

−

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

−

wyjść ewakuacyjnych,

−

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.

Jak się zachować, co robić – gdy zauważymy pożar?

! Nie wpadaj w panikę! – zachowaj spokój.

! Dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian.

! Jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm.

! W trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

! Jeśli nie możesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdź do pomieszczenia jeszcze nie

ogarniętego pożarem, zbij jakimś przedmiotem okno – ale zachowaj ostrożność, aby się nie
pokaleczyć.

! Zadzwoń po Straż Pożarną (tel. 998) – nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj

z telefonu w sąsiednim budynku.

! Nie wchodź na teren płonącego budynku nim Straż Pożarna nie ugasi pożaru.

! Nie wchodź do pokoju ogarniętego pożarem i dymem.

Każda instytucja powinna posiadać „Instrukcję bezpieczeństwa pożarowego” zawierającą

podstawowe wiadomości (dotyczące sprzętu, oznakowania), wytyczne postępowania, wzory
dokumentów (np.: protokół z przeglądu sprzętu pożarniczego, instrukcja postępowania na
wypadek pożaru, oświadczenia pracownika o przeszkoleniu w zakresie BHP.

Sprzęt gaśniczy
Gaśnica przeznaczona jest do gaszenia pożarów w pierwszej fazie ich rozwoju. Metalowe

korpusy gaśnic są napełnione różnymi środkami gaśniczymi. Po otwarciu są one wyrzucane pod
ogromnym ciśnieniem w postaci strumienia. Wyróżniamy kilka rodzajów gaśnic w zależności
od ich przeznaczenia:

−

proszkowe – zalecane są do zabezpieczenia samochodów, garaży, warsztatów,
magazynów, hal przemysłowych, statków, zakładów energetycznych i chemicznych, biur,
hoteli i mieszkań,

−

pianowe – zalecane są w przemyśle petrochemicznym, chemicznym, drzewnym, na
stacjach paliw, w magazynach cieczy łatwo palnych, bazach transportowych,

−

śniegowe – zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach
benzynowych i halach przemysłowych,

−

halonowe  –  zalecane  do  gaszenia  płynów  łatwo  palnych  rozlanych  na  nierównych
powierzchniach,  silników  spalinowych  i  elektrycznych,  pojazdów  mechanicznych,
związków  chemicznych  wchodzących  w  reakcję  z  wodą,  gazów  ciekłych  oraz  urządzeń
elektrycznych pod napięciem.
Hydronetka  wodna  składa  się  ze  zbiornika  na  wodę  i  węża  z  prądownicą.  Urządzenie

obsługują dwie osoby: jedna pompuje wodę a druga obsługuje wężyk z prądownicą.

Koc gaśniczy wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Koc ten wykonany

jest z materiału niepalnego, który odcina dostęp tlenu przez co pożar gaśnie.

Tłumica służy do gaszenia iskier i żagwi spadających na obejścia i dachy. Są to płaskie

miotły wiklinowe osadzone na długim drążku. Zamoczoną tłumicą uderza się źródło ognia.

Hydrant jest to wewnętrzny kran z wodą do którego przymocowuje się wąż

z prądownicą. Strumień wody kieruje się bezpośrednio na źródło ognia lub na część budynku,
którą  chcemy  ochronić  przed  zapaleniem.  Hydranty  powinny  znajdować  się  w  każdym
budynku. W wielu miejscach znajdują się hydranty zewnętrzne lub baseny przeciwpożarowe.
Służą  one  jednostkom  straży  pożarnej  do  poboru  wody  w  razie  pożaru.  Środki  gaśnicze
stosuje  się  zależnie  od  rodzaju  pożaru,  tzn.  że  nie  każdy  środek  jest  przydatny  do  gaszenia
każdego  pożaru.  Stosując  nieodpowiedni  środek,  zamiast  ugasić  ogień,  można  go  podsycić,
spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia.

Zasady obsługi gaśnic, hydrantów wewnętrznych i koca gaśniczego
Gaśnica proszkowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę

i wyciągamy  zawleczkę  blokującą,  uruchamiamy  dźwignię  lub  wciskamy  zbijak  i  kierujemy
strumień  środka  gaśniczego  na  ognisko  pożaru.  Działanie  gaśnicy  proszkowej  można
w każdej  chwili  przerwać  przez  zwolnienie  dźwigni  uruchamiającej  lub  dźwigni
prądowniczki.  Ze  względu  na  swoją  budowę  syfonową  gaśnica  prawidłowo  pracuje  tylko
w pozycji pionowej.

Gaśnica pianowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę

zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór i kierujemy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej
chwili przerwać zamykając zawór.

Gaśnica śniegowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy chwycić dyszę za

rękojeść  (w  gaśnicach  mniejszych  należy obrócić  dyszę  o  około  90°)  następnie  odkręcić  zawór
butli  w  lewo,  a  dyszę  skierować  na  ogień  możliwie  skośnie  w  dół.  W  czasie  działania  należy
trzymać  gaśnicę  i  dyszę  tylko  za  uchwyt.  Działanie  gaśnicy  śniegowej  można  w  każdej  chwili
przerwać przez zamknięcie zaworu butli. Podczas uruchamiania i  działania  nie  należy odwracać
jej  dnem  do  góry.  Należy  natomiast  chronić  ją  przed  nagrzaniem  i  promieniami  słonecznymi,
ustawiać  z  daleka  od  palenisk  i grzejników.  Ogrzanie  gaśnicy  do  temperatury  powyżej  30°  jest
niebezpieczne.

Gaśnica halonowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy odkręcić w lewo kółko

zaworu  lub  wyciągnąć  zawleczkę,  zrywając  jednocześnie  plombę.  Następnie  trzeba  nacisnąć
dźwignię  i  strumień  skierować  na  ogień.  Obecnie  najpowszechniej  stosuje  się  małe  balonowe
gaśnice  samochodowe  o  pojemności  ok.  0,35  l.  Są  to  gaśnice  aerozolowe,  działające  pod
ciśnieniem  własnych  par.  Uruchamia  się  je  przez  naciśnięcie  palcem  przycisku,  po  uprzednim
zdjęciu kapturka zabezpieczającego, jak każdy pojemnik ze środkami kosmetycznymi w aerozolu.
Działanie  gaśnic  balonowych  można  w  każdej  chwili  przerwać  przez  zamknięcie  zaworu.
W czasie  uruchamiania  i  działania  nie  należy  odwracać  ich  dnem  do  góry.  Stosując  halon  do
gaszenia  pożaru  wskazane  jest  kierowanie  strumienia  gaśniczego  z  wiatrem.  Gasząc  płonący
silnik samochodu  można skierować  strumień gaśniczy przez szpary chłodnicy  lub pokrywy, bez
otwierania  maski;  zwiększy  to  skuteczność  gaszenia,  gdyż  gaz  nie  będzie  znoszony  przez  wiatr
i łatwo  wypełni  przestrzeń  silnikową,  tłumiąc  ogień.  Z  powodu  toksycznego  działania  par
halonów,  a  szczególnie  tetry,  nie  należy  gaśnic  balonowych  używać  w  ciasnych,  zamkniętych
pomieszczeniach.

Należy pamiętać, że:

−

w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty,

−

nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się na człowieku odzieży.
Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji

pionowej.

Hydrant wewnętrzny – W celu uruchomienia hydrantu wewnętrznego należy :

−

otworzyć szafkę,

−

rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą,

−

otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy,

−

skierować strumień wody na źródło ognia.
Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna obsługuje prądownice a druga

obsługuje  zawór  hydrantowy  dawkując  ilość  wody.  Nie  wskazane  jest  używanie  hydrantów
wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów w obrębie elektroniki użytkowej, instalacji i urządzeń
elektrycznych pod napięciem (niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia prądem) oraz
substancji,  które  z  woda  tworzą  gazy  palne  np.  karbid.  W  związku  z  powyższym  pełne
wykorzystanie  hydrantu  wewnętrznego  do  gaszenia  ewentualnego  pożaru  może  nastąpić  tylko
w ostateczności (np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic).

Koc gaśniczy – służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do

palącego się przedmiotu. Sposób użycia:

−

wyjąć koc z futerału,

−

rozłożyć i szczelnie przykryć palący się przedmiot.
Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego
Podręczny sprzęt gaśniczy należy umieszczać w miejscach widocznych, przy przejściach,

przy wejściu do budynku, w budynkach wielokondygnacyjnych na każdej kondygnacji. Dokładne
rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach określają przepisy Rozporządzenia
MSWiA z dnia 16.06.2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

budowlanych  i  terenów  (Dz.  U.  Nr  121,  poz.  1138).  §  28  ust.1).  Rozporządzenie  wprowadza
obowiązek  wyposażenia  obiektów  wyłącznie  w  takie  gaśnice,  które  spełniają  wymagania
Polskich  Norm  wydawanych  od  1992  r.,  odpowiedników  norm  europejskich  EN  (PN  –  EN).
Dotyczy  to  nie  tylko  obiektów  nowych,  ale  także  istniejących.  O  spełnieniu  tych  wymagań
świadczy oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym oznakowaniem daty produkcji zbiornika
– od 1992 r. Inne gaśnice należy wycofać z eksploatacji.

Tabela 2. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [13]

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator
akustyczny

Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu
zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Nie zastawiać

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru -
materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie
zagrożenia

Niebezpieczeństwo
wybuchu - materiały
wybuchowe

Tabela 8. Wybrane znaki ewakuacyjne [14]

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Wyjście ewakuacyjne;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Drzwi ewakuacyjne;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przesunąć w celu otwarcia;

Kierunek do wyjścia drogi w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Stłuc aby uzyskać dostęp;

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
znajduje się;

Miejsce zbiórki do ewakuacji;

Pojemnik z maskami ucieczkowymi;

Rękaw ratowniczy;

Drabina ewakuacyjna;

Telefon alarmowy do wezwania
pierwszej pomocy;

Pierwsza pomoc;

Ciągnąć;

Pchać;

Wyjście EXIT;

Droga ewakuacyjna;

Wyjście awaryjne;

Okno ewakuacyjne;

Uwaga stopień;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Uwaga próg;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w lewo;

Uwaga niski strop;

Uwaga strome schody;

Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakaz korzystania z dźwigu
osobowego w razie pożaru;

Prysznic;

Prysznic do przemywania oczu;

Nosze;

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiesz pod pojęciem pożaru?
2.  Jakie czynniki zwiększają zagrożenie pożarowe?
3.  Jakie warunki muszą być spełnione, aby zachodził proces spalania?
4.  Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
5.  Jakie znasz grupy pożarów?
6.  Jak można zmniejszyć ryzyko wystąpienia pożaru?
7.  Jak zachowasz się gdy zauważysz pożar?
8.  Jakie znasz środki gaśnicze?
9.  Jaki znasz sprzęt gaśniczy?
10.  Jakie materiały możemy gasić gaśnicą: proszkową, śniegową, pianową?
11.  Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
12.  Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz zaprezentowane na rozdanych arkuszach wybrane znaki ewakuacyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zastanowić się co oznaczają zaprezentowane znaki ewakuacyjne,
2)  obok znaków wpisać ich znaczenie,
3)  efekty prac zaprezentować w dyskusji podsumowującej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

formularz ćwiczenia:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pisaki,

−

flip-chart.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź akcję ewakuacyjną w sytuacji symulowanego pożaru, który wybucha

w sąsiedniej sali. Podejmij wszystkie niezbędne działania w opisanej sytuacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyznaczyć osoby, które będą koordynowały akcję ewakuacyjną,
2)  przeprowadzić ewakuację klasy zgodnie z oznakowanymi drogami ewakuacyjnymi,
3)  zastanowić  się  jakie  działania  jeszcze  powinieneś  podjąć  aby  zapewnić  bezpieczeństwo

wszystkich osób przebywających w płonącym budynku,

4) omówić przebieg ewakuacji – dyskusja,
5) zastanowić się czy ewakuacja odbyła się zgodnie z obowiązującymi zasadami, które jej

elementy można było przeprowadzić sprawniej, bezpieczniej,

6) zapisać swoje spostrzeżenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

znaki ewakuacyjne,

−

długopis/ołówek,

−

kartki papieru.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować czynniki zwiększające zagrożenie pożarowe?



2) określić najczęstsze przyczyny pożarów?



3) dokonać podziału pożarów ze względu na rodzaj spalanego

materiału oraz sposobu jego spalania?



4) prawidłowo zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego lub

pożaru?



5) scharakteryzować środki gaśnicze?



6) zastosować odpowiednie środki i sprzęt gaśniczy w zależności od

grupy pożarów?



7) rozróżnić znaki ochrony przeciwpożarowej?



8) obsłużyć sprzęt gaśniczy znajdujący się w Twojej szkole?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Organizacja działań ratunkowych „łańcuch ratunkowy”

4.9.1. Materiał nauczania

Osoba udzielająca pierwszej pomocy (nie mając nawet wykształcenia medycznego) staje

się  automatycznie  RATOWNIKIEM.  Zadania  ratownika  są  ograniczone,  ale  niezbędne.  Po
pierwsze należy ocenić rodzaj i rozmiary zaistniałego wypadku. W zależności od tego trzeba
podejmować  szybkie,  ale  rozsądne  decyzje.  Nawet  chcąc  dobrze,  a  zarządzając  na  przykład
transport  chorego  z  urazem  kręgosłupa  z  całkiem  bezpiecznego  miejsca,  wyrządza  się
ogromną szkodę.

Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest opieka nad chorym do przyjazdu

pogotowia  ratunkowego,  w  celu  niedopuszczenia  do  dalszych  ciężkich  komplikacji.
W nagłych przypadkach pomocy należy udzielać już w pierwszych minutach od zdarzenia lub
wystąpienia  ostrych  objawów  schorzenia.  Od  tego  zależy  powodzenie  przebiegu  akcji.
Ratownik  nie  może  przeprowadzać  zabiegów  będących  wyłącznie  w  gestii  personelu
medycznego! W zasadzie nie powinno się podawać żadnych środków farmakologicznych. Nie
jest to oczywiście  regułą,  gdy  trzeba  tylko  pomóc  poszkodowanemu  w  zażyciu  leków, które
ten ma przy sobie (np. astmatycy, cukrzycy). Przygodny ratownik nie może stosować również
innych inwazyjnych czynności medycznych (wkłucia, nastawianie złamań, itp.)

Do obowiązków ratownika należą przede wszystkim czynności doraźne ratujące życie. Są

to: ewakuacja ofiary z okolicy zagrożenia, resuscytacja/reanimacja, opanowanie groźnego
krwawienia, ułożenie na boku, walka ze wstrząsem, zabezpieczenie miejsca wypadku.

Prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy
W świetle prawa, zgodnie z artykułem 162 kodeksu karnego, prawny obowiązek

udzielania pomocy wygląda następująco:

§ 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia
nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażania siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się

zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc ze
strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.

Wzór „łańcucha ratunkowego”
Przebieg udzielania pomocy w nagłych wypadkach, najlepiej przedstawia Łańcuch

Ratunkowy. Składa się z kilku ogniw, które we wzorcowym przebiegu akcji ratunkowej
zachodzą na siebie. Najważniejszym elementem łańcucha jest udzielenie pomocy na miejscu
i późniejsze zapewnienie, w możliwie najkrótszym czasie, kwalifikowanej pomocy lekarskiej.

Rys. 1. Wzór łańcucha ratunkowego [8]

Bardzo ważna jest kolejność poszczególnych elementów w łańcuchu oraz fakt, że brak

któregoś  z  jego  ogniw  prowadzi  do  zakłócenia  całej  akcji  ratunkowej.  Jeśli  nie  zostanie
wezwane  Pogotowie,  to  fachowa  pomoc  nie  przyjedzie  na  miejsce.  Jeśli  nie  zostaną
rozpoczęte  czynności  sztucznego  oddychania  i  masażu  serca  w  przypadku  ich  braku
u poszkodowanego, to po przybyciu karetki może być już za późno.

ZABEZPIECZENIE

ROZPOZNANIE

WEZWANIE

POMOCY

PIERWSZA

POMOC

POGOTOWIE

RATUNKOWE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczanie
Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia.

Oceniając  sytuację,  należy  zadbać  najpierw  i  przede  wszystkim  o  własne  bezpieczeństwo,
a następnie  o  bezpieczeństwo  poszkodowanego  i  osób  postronnych.  Istotnym  elementem
wstępnego  postępowania  jest  ustalenie,  czy  istnieje  czynnik  powodujący  zdarzenie  lub
katastrofę, a więc stwierdzenie, co się stało.

Do najgroźniejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki, jak

ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza
konieczność pilnej ewakuacji poszkodowanych z miejsca zdarzenia do strefy bezpiecznej.

Po ocenie zdarzenia i rozpoznaniu niebezpieczeństwa należy zabezpieczyć odpowiednio

miejsce wypadku, korzystając z pomocy innych osób oraz z odpowiedniego sprzętu. Równie
istotnym  elementem  wstępnego  postępowania  jest opieka  nad  osobami,  które  uległy  panice.
Osoby  takie  to  także  poszkodowani,  mimo  że  nie  mają  urazów.  Pozostawieni  bez  opieki  są
niebezpieczni dla siebie i innych, a ponadto dość często ulegają urazom w czasie chaotycznej
ewakuacji, np. z płonącego magazynu. Aby uniknąć urazów w czasie paniki należy kierować
ludzi  w  kierunku  wyjść  ewakuacyjnych.  Zawsze  należy  zabezpieczyć  miejsce  wypadku  tak,
aby  nie doszło  do  kolejnych  zdarzeń, do  zwiększenia  liczby  poszkodowanych  i  zwiększenia
strat  materialnych.  Dobrym  rozwiązaniem  jest  zlikwidowanie  możliwości rozprzestrzeniania
się  czynników  szkodliwych  i  niebezpiecznych,  przy  czym  należy  stale  pamiętać  o  własnym
bezpieczeństwie.  Najważniejsze  jednak  jest  przygotowanie  miejsca  zdarzenia  na  przyjęcie
pomocy z zewnątrz.

Do środków ochronnych należą m.in.: okulary ochronne, maska, rękawice i odzież

ochronna.  Podstawowym  wyposażeniem  każdej  osoby  udzielającej  pierwszej  pomocy  są
rękawiczki  lateksowe.  Są  one  minimalnym  zabezpieczeniem  ratującego  przed  bezpośrednim
kontaktem  z  materiałem  biologicznym  poszkodowanego  (krew,  tkanki,  płyny  fizjologiczne,
wydaliny  itp.).  Dopiero  po  zabezpieczeniu  siebie  można  przystąpić  do  oceny  miejsca
zdarzenia,  bowiem  od  tego  zależy  bezpieczeństwo  i  ewentualne  określenie  zagrożenia  dla
ratujących, pacjentów i świadków zdarzenia.

Rozpoznanie – liczba poszkodowanych
Przed przystąpieniem do segregacji, wezwania pomocy i udzielania pierwszej pomocy,

należy  dokładnie  i  dość  szybko  spenetrować  miejsce  zdarzenia  i  odnaleźć  wszystkie  ofiary
wypadku.  Może  to  brzmi  trochę  śmiesznie,  bo  niemożliwe  wydaje  się  pominięcie
poszkodowanego  lub  jego  szukanie  "po  krzakach",  ale  często  bywa  tak,  że  ofiary  są
odrzucane  nawet  kilkadziesiąt  metrów  od  centrum  wypadku  lub  leżą  nieprzytomne
w przydrożnym rowie. Zdarza się, że samochód najedzie na pieszego, a ten traci przytomność
i  zostaje  uwięziony  pod  pojazdem.  Wtedy  na  pierwszy  rzut  oka,  będąc  zdenerwowanym
sytuacją, nie dostrzega się nikogo innego prócz poszkodowanych siedzących w pojeździe.

Dlatego lokalizacja wszystkich ofiar jest tak ważna. Nie tylko z tego względu, że trzeba

w  miarę  możliwości  wszystkim  nieść  pomoc,  ale  wzywając  służby  ratunkowe  należy  podać
dokładną  ilość  i  przybliżony  stan  WSZYSTKICH  poszkodowanych.  Należy  pamiętać,  że
jedna  karetka  może  transportować  tylko  jednego  pacjenta  w  pozycji  leżącej,  zatem  jeśli  źle
określimy  ilość  potrzebujących  pomocy  wydłuża  się  znacznie  czas  oczekiwania,  gdyż
przybyłe na miejsce służby ratownicze muszą ponownie wezwać kolejne zespoły.

Kolejne ogniwa łańcucha ratunkowego zostały opisane w następnych rozdziałach

Poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Kto może zostać ratownikiem?
2.  Jakie są zadania i obowiązki ratownika?
3.  Jakie są prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy?
4.  Czym jest łańcuch ratunkowy?
5.  Jakie są ogniwa łańcucha ratunkowego?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj i wykonaj plakat przedstawiający łańcuch ratunkowy. Zamieść na nim krótki

komentarz do każdego ogniwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać partnerów do pracy w grupie,
2)  uzgodnić jakie ogniwa tworzą łańcuch ratunkowy, nazwać je,
3)  zaproponować komentarze do wszystkich ogniwa, wszystkie pomysły zapiszcie  na kartce

(burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4) zaproponować formę graficzną plakatu, wykonać plakat,
5) wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

Ćwiczenie 2

Jesteś świadkiem upadku starszej osobowy, poruszającej się o kulach. Upadek miał

miejsce na zewnątrz budynku, podczas wejścia na krawężnik o wysokości kilkunastu cm.
Osoba po upadku porusza się, jednak nie podnosi się. Jak się zachowasz w opisanej sytuacji.
Zaproponuj algorytm postępowania uwzględniając założenia łańcucha ratunkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) uzgodnić kolejne kroki postępowania – wszystkie pomysły zapiszcie na kartce (burza

mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) ustalenia zapisać na dużym formacie w formie algorytmu postępowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić osoby, które mogą zostać ratownikiem?



2) scharakteryzować zadania ratownika?



3) określić podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy?



4) scharakteryzować ogniwa łańcucha ratunkowego?



5) zorganizować pierwszą pomoc zgodnie z założeniami łańcucha

ratunkowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Ocena stanu poszkodowanego

4.10.1. Materiał nauczania

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy

podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się
oceny:

−

przytomności (świadomości),

−

drożności dróg oddechowych,

−

obecności lub braku oddychania,

−

akcji serca i wydolności krążenia.
Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około 1 minuty. Ma

ona  na  celu  wykrycie  podstawowych  przyczyn  ewentualnego  zagrożenia  życia  i  daje
możliwość  dokonania  selekcji  poszkodowanych  na  osoby  wymagające  pomocy  natychmiast
oraz  te,  którym  pomoc  może  być  udzielona  nieco  później.  Ocenę  można  przerwać  tylko
w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub podjęcia czynności ratujących życie.

Ocena przytomności
Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie

płatka ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu
proste polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. Czasami
poszkodowany nie reaguje słownie, ale jest w stanie wykonać proste polecenia.

Ocena drożności dróg oddechowych
W czasie udzielania pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne:

należy otworzyć usta poszkodowanego i szybko, jednym rzutem oka sprawdzić, czy w jamie
ustnej  i  gardle  nie  znajdują  się  ciała  obce  (np.  wymiociny,  krew,  kawałki  jedzenia,  protezy
zębowe).  Jeśli  tak  jest,  trzeba  je  usunąć,  wykonując  dwoma  palcami  okrężny  ruch  w  jamie
ustnej. Podczas usuwania ciał obcych między zęby poszkodowanego warto wsunąć przedmiot
chroniący  nasze  palce  przed  przypadkowym  odgryzieniem  lub  wcisnąć  palec  w  polik
poszkodowanego tak, aby znalazł się pomiędzy jego górną a dolną szczęką.

Następnie, w celu zapobieżenia zapadaniu się języka, odchylamy delikatnie głowę

pacjenta  do  tyłu,  trzymając  jedną  ręką  za  czoło,  a  drugą  za  brodę.  Zastrzeżeniem  do
zastosowania  tego  manewru  jest  uraz  kręgosłupa  w  odcinku  szyjnym.  Jeśli  zachodzi
podejrzenie,  że  tak  właśnie  jest  (wypadek  komunikacyjny,  upadek  z  wysokości,  widoczne
obrażenia  głowy  i  szyi),  udrożnienie  dróg  oddechowych  przeprowadza  się  unosząc  tylko
żuchwę  ku  przodowi.  Można  to  uzyskać,  naciskając  do  przodu  kciukami  kąty  żuchwy  lub
przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się przed zęby górne

Poszkodowanemu, który leży na wznak, należy odchylić lekko głowę na bok i w tej

pozycji usuwać ciała obce. U poszkodowanego leżącego na wznak dochodzi do zapadania się
języka i blokowania dróg oddechowych. Gdy podejrzewa się uszkodzenie odcinka szyjnego
kręgosłupa, ułożenie poszkodowanego na wznak jest najlepsze. W takim przypadku, w celu
zapewnienia drożności dróg oddechowych, można próbować wyciągnąć nieco język.

Ocena oddychania
Oddech sprawdza się przy pomocy 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.

W tym  celu  należy  pochylić  się  nad  poszkodowanym  i  przybliżyć  swoje  ucho  do  ust  i  nosa
pacjenta.  Dodatkowo  kładziemy  rękę  na  klatce  piersiowej  chorego.  W  ten  sposób  mamy
możliwość usłyszenia szmerów wdychanego i wydychanego powietrza, wyczucia podmuchu
na  małżowinie  usznej  i  poliku  oraz  zaobserwowania  poruszania  się  klatki  piersiowej,  która
podczas oddychania opada i podnosi się. Czynność tę wykonujemy przez 5–10 sekund. Jeśli
oddech nie został usłyszany, wyczuty i zaobserwowany, oznacza to bezdech.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po stwierdzeniu bezdechu każemy osobie która nam pomaga wezwać pogotowie (jeśli nie

ma osób trzecich, trzeba samemu wezwać pomoc). Jeżeli poszkodowanym jest dziecko,
należy wykonać 5 wdechów wstępnych, dopiero po nich rozpocząć masaż serca.

Ocena krążenia krwi
Zaraz po stwierdzeniu braku oddechu (u osoby dorosłej) i wezwaniu pogotowia należy

wykonać  30  uciśnięć  klatki  piersiowej.  We  współcześnie  stosowanych  wytycznych
prowadzenia  akcji ratującej  życie zrezygnowano ze sprawdzania tętna, gdyż czynność ta  jest
trudna (zwłaszcza u pacjentów z nitkowatym tętnem) i często powodowała pomyłki zarówno
wśród laików jak i personelu medycznego. Układy oddechowy i krążeniowy są ze sobą ściśle
powiązane,  zatem  zatrzymanie  się  jednego  z  nich  prowadzi  niemalże  natychmiast  do
zatrzymania funkcji drugiego (bez oddechu – serce nie bije, gdy brak akcji serca – zatrzymuje
się oddech). Szczegółowy opis prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej znajduje się
w punkcie 4.1.2. Poradnika dla ucznia.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynności składają się na ocenę stanu poszkodowanego?
2.  W jaki sposób dokonujemy oceny przytomności poszkodowanego?
3.  W jaki sposób dokonujemy oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego?
4.  W jaki sposób dokonujemy oceny obecności lub braku oddychania u poszkodowanego?
5.  W jaki sposób dokonujemy oceny wydolności krążenia u poszkodowanego?
6.  W jaki sposób dokonujemy oceny obrażeń ciała poszkodowanego?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny stanu poszkodowanego w zainscenizowanym wypadku porażenia prądem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  stworzyć 2 − osobowy zespół,
2)  dokonać podziału na role (poszkodowany – udzielający pomocy),
3)  zainscenizować wypadek porażenia prądem,
4)  zademonstrować na partnerze sposób sprawdzania przytomność pacjenta,
5)  dokonać oceny stanu poszkodowanego,
6)  skonsultować z nauczycielem poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

koc,

–

kartki,

–

długopis.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej dokonaj sprawdzenia oddechu u poszkodowanego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami,
3)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a  jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtórzyć trzykrotnie, abyś mógł pełnić rolę poszkodowanego, ratownika

i obserwatora.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

standardowo wyposażona apteczka,

−

środki ochrony indywidualnej (rękawiczki).

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać oceny przytomności poszkodowanego?



2) dokonać oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego?



3) sprawdzić oddech u poszkodowanego?



4) dokonać oceny wydolności krążenia u poszkodowanego?



5) dokonać oceny obrażeń ciała poszkodowanego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Udzielanie pierwszej pomocy w nagłych wypadkach

i zachorowaniach

4.11.1. Materiał nauczania

Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju

niebezpieczeństwa.  Najczęściej  są  to  zagrożenia  zewnętrzne,  wspólne  dla  poszkodowanego
i ratownika,  które  spowodowały  zły  stan  poszkodowanego  albo  są  dodatkowym
niebezpiecznym  czynnikiem  zagrożenia  życia  lub  zdrowia.  Ratownik,  wkraczając  na  scenę
zdarzeń, także musi mieć świadomość ich istnienia. Ratownikowi nie wolno przystępować do
akcji  ratowniczej  bez  odpowiedniego  zabezpieczenia,  bez  odpowiednich  narzędzi
ratowniczych  i,  co  najważniejsze,  bez  umiejętności  ich  stosowania.  Często  zdarza  się,  że
udzielanie pierwszej pomocy w zakładzie pracy przez samych pracowników jest niemożliwe,
gdyż  wkroczenie  do  akcji  wymaga  zastosowania  specjalistycznego  sprzętu.  Pomoc  w takich
przypadkach polega  na wezwaniu  służb ratowniczych i  niedopuszczeniu do niebezpiecznego
miejsca osób  postronnych.  Innym  rodzajem  zagrożeń  jest  możliwość  zakażenia  się w czasie
kontaktu  z  poszkodowanym.  W  warunkach  pierwszej  pomocy  niebezpieczny  może  być
kontakt  z  jego  krwią,  śliną,  moczem  i  wymiocinami.  Można  uniknąć  takiego  kontaktu,
stosując  środki  ochrony  indywidualnej  ratownika:  rękawiczki,  ekran  lub  specjalne  okulary
i maseczkę do sztucznego oddychania.

Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają

się do:

−

używania rękawiczek gumowych,

−

niedotykania ręką – w rękawiczce lub bez – oczu, nosa czy błon śluzowych,

−

wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i wszelkich
materiałów opatrunkowych,

−

mycia rąk wodą z mydłem natychmiast po udzieleniu pomocy i zdjęciu rękawiczek,

−

nieużywania poplamionej krwią odzieży roboczej,

−

używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, występujących
w niektórych zestawach opatrunkowych.
Ręce stanowią jedną z ważniejszych dróg przenoszenia drobnoustrojów. Mając to na

względzie, należy przestrzegać następujących zasad:

−

w czasie udzielania pierwszej pomocy nie nosić na palcach biżuterii,

−

unikać skaleczeń i wszelkich uszkodzeń skóry,

−

stosować rękawiczki ochronne,

−

skaleczenia natychmiast zabezpieczać opatrunkiem (po dokładnym umyciu rąk).
Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy
Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy.
1. Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz

odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko  i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany  jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w  danej  chwili  robisz  i  dlaczego.  Zapytaj  go,  czy  chce,  aby  ktoś  został  powiadomiony
o wypadku.  Jeśli  poszkodowany  jest  nieprzytomny,  także  mów  do  niego,  gdyż  może
nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2. Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi

szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może

się błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje  się  bezradny i bezsilny.
Jeśli  jest  więcej  osób  poszkodowanych,  zaangażuj  do  udzielania  pomocy  świadków
wypadku  i osoby  postronne.  Najlepiej,  gdy  każdym  poszkodowanym  zajmie  się  jedna
osoba. Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4. Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy

dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie
zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

5. Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest

konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6. Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić.

Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.

7. Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez

ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną
folią. Pamiętaj, aby w czasie upału chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się
w cieniu.

8. Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi.

Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub
napój.  Niebezpieczeństwo  polega  na  przedostaniu  się  wymiocin  do  dróg  oddechowych.
Ponadto  nakarmienie  i  napojenie  poszkodowanego  może  przeszkodzić  w  dalszych
czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.
Postępowanie  ratownika  jest  uzależnione  od  zdiagnozowanych  u  poszkodowanego

objawów.

Zaburzenia przytomności
Przytomność jest to zdolność człowieka do kontaktu z otoczeniem. Powszechnie stosuje

się dwa kryteria stanu świadomości: przytomność i nieprzytomność.

Poszkodowani z zaburzeniami przytomności są szczególnie narażeni na dodatkowe

uszkodzenia  ciała  w  sytuacji  wypadku  czy  katastrofy.  W  praktyce  zdarza  się,  że  reagują  na
bodźce  zewnętrzne  nieadekwatne  do  sytuacji  lub  z  dużym  opóźnieniem;  są  niezorientowani
co  do miejsca  i  przebiegu  zdarzenia.  Stan ten  może  przejść  w  pełną  świadomość  lub w  stan
nieprzytomności.  Tak  zachowują  się  poszkodowani  w  stanach  przedwstrząsowych  i  zawału
mięśnia  sercowego,  pod  wpływem  działania  trucizn  oraz  będący  w  dużym  napięciu
emocjonalnym (np. osoby, które uległy panice). Bezpośrednie przyczyny utraty przytomności
mogą być różne:

−

uraz głowy, z raną skóry lub bez,

−

brak tlenu w powietrzu,

−

zatkanie dróg oddechowych (ciało obce),

−

słaby przepływ krwi przez mózg: krwotoki, zawał mięśnia sercowego, spadek ciśnienia
krwi – omdlenie,

−

choroby: cukrzyca, śpiączka wątrobowa, śpiączka nerkowa,

−

zatrucia,

−

padaczka,

−

porażenie prądem,

−

wylew krwi do mózgu – udar mózgu,

−

nadmierne ochłodzenie,

−

udar cieplny,

−

zbyt wysoka temperatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ocena przytomności jest prosta i praktycznie powinna trwać przez cały czas przebywania

z poszkodowanym.  Wstępna  ocena  polega  na  wydaniu  kilku  poleceń  i  zadaniu  paru  pytań:
„otwórz  oczy”,  „jak  się  nazywasz?”,  „gdzie  mieszkasz?”,  „gdzie  się  znajdujesz?”,  „na  co
chorujesz?” oraz ocenie reakcji na bodźce fizyczne: lekkie dotykanie czy delikatne potrząsanie
ramienia. Nie wolno uderzać poszkodowanego w twarz, szczypać ani polewać wodą!

Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, konieczne jest natychmiastowe sprawdzenie

oddychania  i  tętna.  Jedynym  prawidłowym  postępowaniem  ratownika  w  stosunku  do osoby
nieprzytomnej,  u  której  stwierdzi  czynność  oddechową  oraz  tętno,  jest  w  większości
przypadków  zastosowanie  pozycji  bocznej  ustalonej.  U  osób  nieprzytomnych,  u  których
oddychania i tętna nie stwierdza się, należy rozpocząć podtrzymywanie czynności życiowych
(PPŻ) – patrz punkt 4.11.1 Poradnika dl ucznia.  Trzeba przy tym pamiętać, że  nieprzytomni
reagują  na  bodźce  bólowe  tak  samo  jak  przytomni  i  brutalne  postępowanie  dodatkowo
pogarsza ich stan.

Obrażenia głowy (czaszkowo-mózgowe)
W krótkim czasie po ciężkich urazach głowy 40–50% rannych umiera z powodu obrażeń

czaszkowo-mózgowych. Około 20% poszkodowanych można byłoby uratować, gdyby
otrzymali stosowną pomoc na miejscu wypadku.

Zasady postępowania w urazach głowy są następujące:

−

poszkodowanemu nieprzytomnemu należy zapewnić drożność dróg oddechowych,
usunąć z jamy ustnej ciała obce, krew bądź wymiociny, a także wydobyć zapadający się
język, delikatnie odchylając głowę,

−

jeśli istnieje podejrzenie złamania odcinka szyjnego kręgosłupa, przeciwwskazane jest
odginanie głowy,

−

należy ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną głową lub całą górną połowa ciała –
przeciwdziała to obrzękowi mózgu i ułatwia odpływ krwi żylnej z głowy,

−

należy tamować krwawienie z ran skóry głowy,

−

w przypadku uszkodzenia czaszki, krwawienia z ran głowy nie tamuje się, a jedynie
okrywa ranę jałowym opatrunkiem,

−

wypływu  podbarwionej  krwią  cieczy  lub  krwi  z  nosa  i  ucha,  który  może  być  objawem
złamania  podstawy  czaszki,  nie  tamuje  się  i  nie  wyciera  śladów  –  należy  jedynie
zastosować jałowy opatrunek.
Wstrząs
Obecnie  uważa  się,  że  wstrząs  jest  stanem  załamania  się  przepływu  krwi  przez  tkanki

organizmu człowieka, prowadzącym do niewystarczającego odżywienia komórek  i usuwania
produktów  przemian  metabolicznych.  W  wyniku  tego  zostaje  zaburzony  dopływ  substancji
niezbędnych  komórkom  do  prawidłowego  funkcjonowania  (głównie  tlenu).  Skutkiem  są
nieodwracalne  zmiany  w  komórkach,  które  –  w  razie  braku  leczenia  i  przedłużania  się
wstrząsu  –  ulegają  zniszczeniu.  Im  krócej  trwa  stan  niedotlenienia  i  niedożywienia  tkanek,
tym  większa  szansa  na  wyprowadzenie  poszkodowanego  ze  wstrząsu.  Dlatego  szybko
udzielona pierwsza pomoc jest w przypadku wstrząsu bardzo ważna.

Przyczyny wstrząsu:

−

ciężkie uszkodzenie ciała,

−

nagła utrata dużej ilości krwi (krwotok),

−

ciężkie oparzenie,

−

ciężkie zakażenie,

−

ostra niewydolność mięśnia sercowego,

−

zatrucie.
Wstrząs może towarzyszyć urazom mózgu, zwłaszcza pnia mózgu, oraz rdzenia

kręgowego. Objawy wstrząsu to:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

osłabienie,

−

niepokój,

−

blada, zimna, wilgotna skóra,

−

zimny pot,

−

przyspieszone, nieregularne tętno,

−

przyspieszony, płytki oddech,

−

nudności,

−

wymioty,

−

wzmożone pragnienie,

−

zaburzenia świadomości,

−

szerokie źrenice, słabo reagujące na światło,

−

ochłodzenie części dystalnych kończyn,

−

sine wargi i koniuszek nosa.
Postępowanie ratownicze: Ułożenie poszkodowanego: jeżeli poszkodowany jest

przytomny  i  nie  wymiotuje,  należy  ułożyć  go  w  pozycji  na  wznak  (początkowo,  przez
kilkanaście  sekund,  z  uniesieniem  kończyn  dolnych  pod  kątem  prostym,  jak  w  omdleniu)
z kończynami  dolnymi  uniesionymi  na  wysokość  około  30  cm.  Jeżeli  poszkodowany  jest
nieprzytomny  i  wymiotuje,  należy  ułożyć  go  w  pozycji  bocznej  ustalonej,  aby  zapobiec
zachłyśnięciu.

Jak najszybsze eliminowanie czynników wstrząsorodnych: tamowanie krwawienia,

unieruchomienie złamań i zwichnięć oraz chłodzenie skóry w przypadku oparzenia.

Zabezpieczenie przed utratą ciepła: ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna

i dreszcze, chorego należy okryć. Nie wolno podawać płynów, szczególnie alkoholu.

Walka z lękiem: poszkodowany w stanie wstrząsu jest niespokojny, często przerażony,

a nierozsądne podejście osoby ratującej (panika na miejscu wypadku) pogłębia jego objawy
lękowe. Należy zachować spokój, nie wpadać w panikę, wszystkie czynności wykonywać
sprawnie, pewnie i szybko.

Obserwacja stanu poszkodowanego: regularnie co kilka minut należy sprawdzać tętno

i ciśnienie krwi, zwracając uwagę na częstość oddychania i jego jakość. Przy wystąpieniu
bezdechów lub zatrzymaniu akcji serca, należy natychmiast podjąć PPŻ. Transport
poszkodowanego dozwolony jest wyłącznie przewóz karetką pogotowia, pod opieką lekarza.

Krwotok
Krwotok jest to wydostanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek

urazowego  lub  chorobowego  uszkodzenia  ich  ściany. Nagła  utrata  ponad  500 ml krwi  może
być niebezpieczna, lecz ubytek krwi do 1 litra, jeśli jest powolny, nie stanowi bezpośredniego
zagrożenia  życia.  Bardzo  trudno  jest  ocenić  ilość  utraconej  krwi.  W  przypadku  krwotoku
wewnętrznego  jest  to  praktycznie  niemożliwe.  Niebezpieczne  są  urazy  nadbrzusza,  ze
względu  na  możliwość  rozerwania  śledziony  lub  wątroby.  W ocenie  stanu  poszkodowanego
pomocne są:

−

ocena tętna – każde przyspieszenie tętna, szczególnie powyżej 100/min,

−

ocena ciśnienia krwi – spadek ciśnienia tętniczego krwi poniżej 80–70 mmHg (blada
skóra, szczególnie twarzy, oraz słabe, ledwo wyczuwalne tętno na tętnicy promieniowej
lub, tym bardziej, jego brak),

−

ocena stanu świadomości – pobudzenie ruchowe poszkodowanego, zdezorientowanie.
W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli ran, opanowanie go jest związane

z zaopatrzeniem zranionego miejsca.

Dzięki mechanizmom krzepnięcia, drobne skaleczenia zamykają się samoistnie już po

kilku minutach. Przy dużych uszkodzeniach zamknięcie naczynia skrzepliną następuje wolno
lub nie następuje wcale, gdyż silny prąd krwi wypływającej z rany wypłukuje tworzące się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skrzepy. Ilość utraconej krwi i szybkość jej utraty zależą głównie od wielkości uszkodzonego
naczynia. Duża utrata krwi oraz wstrząs bezpośrednio zagrażają życiu. Organizm człowieka
może znieść nawet dużą utratę krwi (50–60%), jeżeli następuje ona powoli. U dorosłej osoby
utrata około 1 litra krwi stanowi już groźbę powstania wstrząsu.

Cechami zagrażającego wstrząsu są:

−

przyspieszenie tętna – powyżej 100 uderzeń na minutę,

−

spadek ciśnienia tętniczego poniżej 80–70 mmHg,

−

pobudzenie ruchowe, niepokój,

−

często zaburzenia orientacji,

−

bladość skóry,

−

szum w uszach,

−

mroczki przed oczami,

−

zawroty głowy,

−

skłonność do omdleń przy przybieraniu pozycji pionowej,

−

nudności i wymioty.
Postępowanie w przypadku krwotoku.
Jeśli krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle

samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie ubytek
naczynia. W czasie transportu tego typu ranę należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem.

Silny krwotok (krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując) należy

natychmiast  zatamować,  stosując  miejscowy  ucisk  rany.  W  przypadku  bardzo  silnych
krwotoków  z  dużych  ran  może  być  konieczny  (np.  w  celu  zatrzymania  wypływu  krwi
w pierwszej  chwili  po  amputacji)  ucisk  czterema  palcami  dużej  okolicznej  tętnicy.  Na
kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej – tętnica udowa.

Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie

krwawiące,  oprócz  gazika  nakłada  się  elastyczną  poduszeczkę,  wykonaną  na  przykład
z drugiego  opatrunku  osobistego,  złożonej  gazy  lub  bandaża.  Całość  opatrunku  umocowuje
się  ciasno  zwojami  bandaża.  Poduszeczka  –  uciskając  ranę  i  jej  okolicę  –  wpływa  na
zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co powoduje zatrzymanie krwawienia.

Zakładając opatrunek uciskowy należy pamiętać, aby przy zaciskaniu zwojów opaski nie

doprowadzić  do  zastoju  krwi  w  bardziej  odległej  od  opatrunku  części  kończyny.  Nie  wolno
stosować opasek prowizorycznych (sznurka, liny, kabla elektrycznego itp.). Opaska musi być
szeroka  i  nieco  elastyczna.  Zastój  powstaje  wówczas,  gdy  żyły  powierzchowne  zostaną
zaciśnięte, a główne tętnice, głębiej położone, zachowują drożności i nadal pompują krew do
tej części kończyny.  Krew  nie  ma drogi odpływu, następuje przepełnienie  naczyń  i  nasilenie
krwotoku,  zaś  kończyna  przybiera  kolor  siny.  W  takim  wypadku  należy  natychmiast  zdjąć
opatrunek  i  założyć  go  ponownie,  nieco  słabiej  napinając  opaskę.  W  pojedynczych
przypadkach  nie  można  zakładać  na  krwawiącą  ranę  typowego  opatrunku  uciskowego.  Te
przypadki to:

−

rana, w której utkwiły ciała obce,

−

otwarte złamanie,

−

amputacja,

−

krwotok z rozległej powierzchni rany.
Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na

kończynach, stosując w pierwszej chwili mocny ucisk palcami, najlepiej przez jałowy
opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy. Najczęściej opatrunek ten należy – do
czasu przybycia pomocy – dociskać palcami.

Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi.

Po stronie krwawienia należy ucisnąć lekko skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można
przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien połykać krwi. Jeśli krwotok lub inne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obrażenia  ciała  powodują  objawy  przedwstrząsowe  –  i  wyłącznie  wtedy  –  poszkodowanego
należy  położyć.  Zalecane  jest  ułożenie  na  brzuchu  lub  na  boku,  aby  krew  swobodnie
wyciekała  przez  nozdrza.  Zaciągnięcie  krwi  do  płuc  grozi  zachłyśnięciem,  a  połykanie  –
wymiotami, które mogą  być przyczyną dodatkowych powikłań. Nie  należy  wkładać do  nosa
gazy ani innych środków opatrunkowych. Krwotok z nosa zwykle nie jest groźny. Zdarza się
po silnym uderzeniu w nos, na skutek mocnego kichnięcia lub manipulowania w nosie.

Krwotok wewnętrzny jest trudny do rozpoznania. Nie widząc na zewnątrz ciała krwi,

rozpoznanie  można  oprzeć  jedynie  na  objawach  pośrednich,  sugerujących  krwawienie.
Należy  zwrócić  uwagę  na  uwypuklenie  się  nasiąkających  krwią  tkanek  w  przypadku  urazu
kończyn, na objawy wstrząsu na tułowiu, a w przypadku urazu głowy – na stan świadomości
poszkodowanego.

Postępowanie w przypadku amputacji
Na ranę należy założyć uciskowy, jałowy opatrunek i unieść część ciała, której fragment

został amputowany. Często, na skutek odruchowego obkurczenia się tętnic, krwawienie jest
nieduże i można je zatrzymać tą metodą. W razie niepowodzenia, należy założyć opaskę
uciskową.

W wielu przypadkach możliwe jest przyszycie odciętej części ciała i jej pełna lub

częściowa rehabilitacja. Dlatego zawsze należy odszukać amputowany fragment tkanki
i przekazać go lekarzowi. Amputat, nawet zanieczyszczony, owija się jałową gazą i – bez
wykonywania żadnych dodatkowych zabiegów – wkłada do woreczka foliowego. Torebkę tę
należy umieścić w drugiej torbie, wypełnionej wodą z lodem.

Ciało obce w ranie
Jako zasadę pierwszej pomocy przyjęto nieusuwanie z rany ciał obcych, szczególnie

głęboko wbitych czy wklinowanych. Ciało obce w ranie zwykle zatrzymuje krwawienie, zaś
nieumiejętna próba usunięcia go  może doprowadzić do dalszego uszkodzenia tkanek. Często
zdarza  się,  że  po  usunięciu  ciała  obcego  otwierają  się  uciśnięte  dotychczas  naczynia
krwionośne,  co  może  spowodować  masywne  krwawienie.  Ratownik  powinien  ostrożnie
nakrywać  jałową  gazą  ranę  wraz  z  ciałem  obcym,  nie  poruszając  go  i  nie  zmieniając  jego
pozycji.

Ciało obce w oku
Gałki oczne od przodu są przykryte powiekami. Chronią one oko przed czynnikami

zewnętrznymi  i  wysychaniem  oraz,  ze  względu  na  bakteriobójcze  właściwości  łez,
zapobiegają  zakażeniom  gałki  ocznej.  Od  wewnątrz  powierzchnia  powiek  jest  wyścielona
spojówką.  Ciała  obce  wpadające  do  oka  to  zwykle  kurz,  drobne  owady,  rzęsy,  ale  także
odpryski  metalu  i  szkła  czy  drzazgi,  które  mogą  wbić  się  w  spojówkę  lub,  co  gorsza,
w rogówkę.  Ciało  obce  w  oku  wywołuje  ból,  pieczenie  i  świąd,  a  potem,  w  związku
z podrażnieniem spojówek, ich łzawienie, zaczerwienienie i obrzęk, czasem także zaburzenie
widzenia.

Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę mechanicznego

usunięcia  go.  Jest  to  możliwe  tylko  wówczas,  gdy  ciało  obce  (pył,  drobiny  kurzu  i  pyłu
węglowego,  drobne  owady)  spoczywa  luźno  w  worku  spojówkowym  i  można  wypłukać  je
czystą wodą. Ciała obce wbite w rogówkę czy spojówkę są trudne do usunięcia – wymagana
jest  wtedy  pomoc  okulisty.  Poszkodowanemu  należy  zasłonić  obydwie  gałki  oczne,  skłonić
go  do  patrzenia  przed  siebie  i  nieruszania gałkami  ocznymi,  i  tak transportować  do  lekarza.
Takie  ciała  obce,  jak  pył  (najczęściej  jest  to  jakiś  związek chemiczny)  należy  bezwzględnie
wypłukać, nawet bieżącą wodą z kranu. Wypłukiwanie pyłu z oka powinno trwać co najmniej
15  minut.  W  razie  wniknięcia  do  oka  wapna  (szczególnie  niegaszonego)  należy  najpierw
usunąć na sucho widoczne okruchy. Zapobiega to poparzeniu, gdyż podczas gaszenia wapna
(reakcja  ta  ma  miejsce  podczas  płukania  oka)  wydzielają  się  duże  ilości  ciepła.  Bardzo
dokładne usunięcie okruchów zapobiega późniejszym powikłaniom, a często ślepocie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oparzenie
Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na

cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne
i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w przypadku oparzeń termicznych skóry i głębszych tkanek
zależy od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania.

Bezpośrednio po ustaniu działania czynnika parzącego temperatura powierzchni ciała

szybko obniża się do temperatury otoczenia. Temperatura wewnątrz oparzonej skóry i pod nią
jest jeszcze przez dłuższy czas podwyższona, ponieważ skóra jest złym przewodnikiem
ciepła, a tkanki podskórne mają dużą pojemność cieplną. Jeżeli temperatura przekracza 43°C,
to działa w dalszym ciągu, uszkadzając komórki ciała. Należy więc jak najszybciej przerwać
stan przegrzania tkanek i odprowadzić ciepło. W tym celu oziębia się miejsca poparzone,
polewając je wodą o temperaturze około 20°C przez 20–30 minut.

Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego:

−

odcięcie od czynnika parzącego (zrzucenie ubrania, a gdy okaże się to niemożliwe – jego
gaszenie),

−

gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą
itd.,

−

ochładzanie przez 20–30 minut lub dłużej,

−

założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku,

−

przy oparzeniach rozległych – rozebranie poszkodowanego i okrycie jałowym
prześcieradłem,

−

zapewnienie pomocy medycznej,

−

leczenie  szpitalne  oparzeń  głębokich  oraz  wszystkich  oparzeń  twarzy,  stóp  i  okolicy
krocza.
W  przypadku  oparzenia  chemicznego  wszystkie  części  garderoby  splamione  środkami

chemicznymi,  czyli  ubranie,  bieliznę,  buty  i  skarpety,  należy  natychmiast  zdjąć  z  ciała
poszkodowanego.  Rozebranie  poszkodowanego  jest  bardzo  ważne,  gdyż  środek  chemiczny
zazwyczaj  szybko  penetruje  całe  ubranie.  Następnie  należy  jak  najszybciej  zmyć  środek
chemiczny  z  ciała.  Źródłem  niebezpieczeństwa  w  przypadku  oparzenia  chemicznego  jest
bowiem  działanie  toksyczne  środków  chemicznych.  Oparzenia  tego  typu  wymagają
fachowego leczenia (co najmniej w ośrodku zdrowia).

Porażenie prądem elektrycznym
Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu

elektrycznego  może  spowodować  oparzenie  skóry,  utratę  przytomności,  zatrzymanie  pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV nie  jest niebezpieczna dla życia; przedłużająca się  ekspozycja  może  stać się przyczyną
zgonu.  Bardzo  istotne  w  przypadku  porażenia  prądem  elektrycznym  jest  natychmiastowe
uwolnienie  porażonego  spod  jego  działania.  Pamiętać  przy  tym  należy,  że  osoba  porażona
prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu.

Szansa ratunku poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej

minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach – 40%, po 5
minutach – 25%, a po 8 minutach – już tylko 5%.

W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV

należy:

−

wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,

−

otworzyć właściwe łączniki, lub wyjąć bezpieczniki z obwodu zasilania,

−

przeciąć lub zerwać przewody od strony zasilania odpowiednimi narzędziami,

−

zewrzeć przewody od strony zasilania,

−

wyjąć bezpieczniki mocy uchwytami przeznaczonych do tego celu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gdy żadne z przedstawionych rozwiązań nie jest możliwe, należy:

−

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub
dostępnymi przedmiotami z suchego drewna albo z tworzywa sztucznego,

−

zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować
taki upadek.
W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu

przekraczającym 1 kV należy:

−

wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,

−

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami, przy
czym należy posługiwać się sprzętem ochronnym i nie dotykać bezpośrednio porażonego,

−

upewnić się, czy napięcie jest wyłączone, posługując się wskaźnikiem napięcia.
Oparzenia skóry nie są najczęściej rozległe i ograniczają się do miejsc kontaktu

z prądem.  Zaopatruje  się  je  w  sposób  typowy  dla  oparzeń,  natomiast  rany  innego  rodzaju  –
w sposób  odpowiedni  do  ich  charakteru.  Jeśli  dojdzie  do  omdlenia  (utraty  przytomności),
a oddychanie  i  tętno  są  zachowane,  należy  unieść  na  kilkanaście  sekund  kończyny  dolne
i górne poszkodowanego, a w przypadku powikłań lub braku oddychania i tętna – postępować
w  sposób  opisany  w  rozdziale  o  podstawowych  sposobach  podtrzymywania  czynności
życiowych (PPŻ).

Złamania kości i uszkodzenia stawów
Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie

przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie
widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym.

Rozpoznanie złamania:

−

obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie,

−

nieprawidłowe ustawienie kości (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku złamania
podudzia),

−

nieprawidłowa ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie o siebie
odłamów kostnych.
Stwierdzenie choćby jednego objawu złamania jest dla ratownika sygnałem do udzielenia

takiej pomocy, jaką stosuje się pewnym złamaniu. Należy przy tym cały czas pamiętać, że
każdym nieostrożnym ruchem czy złym ujęciem kończyny można wywołać ból lub
dodatkowe uszkodzenie naczyń, nerwów i skóry.

Powikłania przy złamaniu kości i uszkodzeniu stawów:

1. Każde złamanie może być przyczyną wstrząsu. W przypadku złamania kości zawsze

zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Wylew krwawy ogranicza się zwykle
do okolicy złamania. Jeżeli odłamki kostne uszkodzą przebiegające w pobliżu duże
naczynie krwionośne, to wylew krwi do tkanek jest duży i utrata krwi może sięgać, np.
w złamaniu kości udowej, nawet kilku litrów. Prowadzi to do wstrząsu.

2. Zakażenie. Zakażenie skóry i tkanek głębiej położonych następuje najczęściej przy

złamaniu otwartym: otwarta rana to wrota, przez które wnikają drobnoustroje
chorobotwórcze. Zakażenie może objąć tylko skórę, ale zdarza się, że obejmuje również
wszystkie tkanki miękkie oraz kość. Powikłane zakażeniem złamanie goi się trudno, często
z pozostawieniem ubytków tkankowych.
Ogólne zasady udzielania pomocy w złamaniach:

−

nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub pewnego
złamania, grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej kości,

−

ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą,

−

poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić
odpowiednio do okolicy urazu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać,

−

przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy,

−

dalszą część kończyny należy „dopasowć” do bliższej części,

−

kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne – jedna do drugiej,

−

należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej i uważając przy tym, aby nie poruszać uszkodzoną kością,

−

nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy
i kręgosłupa,

−

nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia, spowoduje to utrudnienie przy
ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości,

−

nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania,
powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek,

−

w każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.
Ze względu na sposób unieruchamiania, złamania można podzielić na:

−

unieruchamiane za pomocą obłożenia sztywnymi przedmiotami,

−

unieruchamiane odpowiednim ułożeniem,

−

unieruchamiane chustami trójkątnymi.
Ponieważ do każdego przypadku złamania zostanie wezwana pomoc z zewnątrz, nie ma

potrzeby  stosowania  wyrafinowanych  technik  unieruchamiania  złamania  –  lekarz  sam,  na
miejscu wypadku, unieruchomi złamanie na czas transportu. W wyjątkowych sytuacjach np.:
gdy  poszkodowany  musi  być  ewakuowany  lub  zachodzi  konieczność  działania
przeciwwstrząsowego,  dopuszczalne  jest  wykonanie  unieruchomienia  transportowego  przez
ratownika  udzielającego  pierwszej  pomocy.  Należy  pamiętać,  że  złe  unieruchomienie  może
spowodować więcej szkody niż samo złamanie.

Zachłyśnięcie (aspiracja)
Najczęściej spotykanym przypadkiem jest zachłyśnięcie, czyli dostanie się ciała obcego

do tchawicy. Ma to miejsce bardzo często podczas rozmowy przy jedzeniu. Od razu wyzwala
się naturalny odruch obronny organizmu w postaci kaszlu. Poszkodowany nie może złapać
oddechu i wpada w panikę. Jeśli pomoc nie zostanie udzielona bardzo szybko, w efekcie
braku tlenu następuje bezdech.

Pierwszą czynnością jaką powinniśmy wykonać jest namawianie poszkodowanego do

kaszlu. Jeśli ta naturalna metoda obronna organizmu nie przynosi efektu, ratownik powinien 5
razy wykonać próbę uderzania płaską dłonią w plecy pacjenta między łopatkami. Trzeba
pamiętać, żeby w czasie wykonywania tego manewru, głowa pacjenta znajdowała się niżej
niż jego tułów. Najważniejsze, aby ujście dróg oddechowych było skierowane w dół.

Gdy zabiegi te nie pomogą, pozostaje jeszcze wykonanie tzw. chwytu Heimlicha. Jeśli

pacjent jest przytomny ratownik staje za nim i obejmuje go oburącz za brzuch tak, aby dłonie
zetknęły się na brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go mocno do siebie. W ten
sposób ciało obce zostaje „wyciśnięte” z tchawicy w skutek zwiększenia się tłoczni brzusznej
działającej  następnie  na  klatkę  piersiową.  Czynność  tę  wykonujemy 5  razy  lub  do  momentu
wydostania  się  ciała  obcego.  Jeśli  pacjent  leży  (ale  jest  przytomny!),  ratownik  klęka  przed
nim  układając  obie  dłonie  na  nadbrzuszu  ponad  pępkiem.  Następnie  gwałtownym  lecz
płynnym ruchem wciska brzuch. Manewr Heimlicha jest jednak dość ryzykowny, gdyż grozi
uszkodzeniami  narządów  wewnętrznych.  Dlatego  stosuje  się  go  tylko  w  przypadkach
skrajnych,  bezpośrednio  zagrażających  życiu.  Poza  tym  nie  powinien  być  stosowany  przez
osoby  przypadkowe.  Manewru  Heimlicha  nie  wolno  stosować  u:  kobiet  ciężarnych,  małych
dzieci, nieprzytomnych oraz u bardzo otyłych.

Jeśli ratowana osoba traci przytomność udrażniamy jej drogi oddechowe i sprawdzamy

oddech, ponieważ u nieprzytomnych wiotczeją mięśnie wokół krtani, co niekiedy powoduje
udrożnienie dróg oddechowych. Jeżeli oddech nie powrócił, należy wykonać 5 prób wdechów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(tak aby chociaż 2 wdechy były skuteczne), a w przypadku niepowodzenia rozpocząć
uciskanie klatki piersiowej (tak jak podczas masażu serca).

Astma
Astma to schorzenie polegające na trudnościach w oddychaniu. W zależności od rodzaju

choroby,  astma  może  mieć  postać  nagłego  ataku  jak  również  długotrwałych  problemów
w swobodnym  oddychaniu.  Czas  trwania  ataku  może  być  dość  krótki  (kilka  minut),  albo
trwać  kilka  dni.  Poszkodowany  podczas  ataku  astmy  dusi  się  i  stara  się  głęboko  oddychać.
Przyczyną astmy  mogą być:  czynniki psychiczne, chroniczne  schorzenia dróg oddechowych,
alergia. Ratujący powinien usadzić osobę z atakiem na krześle przodem do oparcia, ponieważ
ułożenie  rąk  na  oparciu  uruchamia  mięśnie  wspomagające  oddychanie.  Następnie  należy
poluźnić ubranie pacjenta (rozpiąć koszulę, krawat pod szyją) i otworzyć okno (jeśli znajduje
się  w  pomieszczeniu).  Ważne  jest  zapewnienie  jak  najwięcej  wolnej  przestrzeni
i niedopuszczanie  gapiów,  ponieważ  osoba  z  atakiem  potrzebuje  całkowitego  spokoju
i koncentracji  na  własnym  oddechu.  Jeśli  poszkodowany  posiada  przepisany  przez  lekarza
aerozol  na  astmę  możemy  (pomimo  zasady  nie  podawania  żadnych  leków  w  pierwszej
pomocy  przedmedycznej)  pomóc  go  zażyć.  Jeśli  atak  nie  ustępuje  przed  dłuższy  czas  lub
nasila się koniecznie wzywamy Pogotowie Ratunkowe.

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega udzielanie pierwszej pomocy, kiedy jej udzielamy?
2.  Jakie są podstawowe środki ochrony ratownika?
3.  Jakie są zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy?
4.  Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?
5.  Jak  przebiega  proces  udzielania  pomocy  poszkodowanym  w  wyniku  wypadków  lub

nagłych zachorowań?

6.  Jak postępujemy w przypadki zachłyśnięcia?
7.  Jak pomagamy osobie nieprzytomnej?
8.  Jak postępować z osobą, która podczas wypadku doznała obrażeń głowy?
9.  W  jaki  sposób  należy  postąpić  w  przypadku  skaleczenia,  które  spowodowało  krwotok

zewnętrzny?

10. Jakie objawy wskazują na złamanie?
11. Jak należy postąpić w przypadku złamania zamkniętego, a jak w przypadku złamania

otwartego?

12. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?
13. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który skaleczył się w dłoń pękniętą szklanką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjmij rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
2)  jako ratownik wykonaj zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  jako obserwator zwróć uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) oceń pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamień się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzaj aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowa gaza, opatrunek
przylepcowy, opatrunek uciskowy.

Ćwiczenie 2

Udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który doznał złamania kości przedramienia

kończyny górnej w sytuacji symulowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  jako obserwator zwróć uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a  jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtórzyć aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podręczny sprzęt dostępny w domu, który można wykorzystać do unieruchomienia
kończyny, deseczki,

−

standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne, jałowy
opatrunek, trójkątna chusta.

Ćwiczenie 3

Udziel pierwszej pomocy osobie, którą poraził prąd w sytuacji symulowanej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a  jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowy opatrunek, trójkątna
chusta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?



2) scharakteryzować

przebieg

procesu

udzielania

pomocy

poszkodowanym w wyniku wypadków lub nagłych zachorowań?



3) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?



4) udzielić pierwszej pomocy osobie z urazem głowy?



5) udzielić pierwszej pomocy w przypadku złamania?



6) udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem?



7) udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

4.12.1. Materiał nauczania

Podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) odnosi się do utrzymania u poszkodowanego

drożności  dróg  oddechowych,  wspomagania  oddychania  i  krążenia  krwi  bez  użycia  innego
sprzętu niż prosta foliowa maseczka ochronna. Szansa przeżycia po zatrzymaniu krążenia jest
tym  większa,  im  szybciej  rozpocznie  się  ratowanie  poszkodowanego.  PPŻ  obejmuje
następujące elementy:

−

ocenę wstępną stanu poszkodowanego,

−

utrzymanie drożności dróg oddechowych,

−

wentylację płuc poszkodowanego wydychanym przez ratownika powietrzem (sztuczne
oddychanie),

−

uciskanie klatki piersiowej (masaż serca).
Kombinację tych czterech elementów nazywa się resuscytacją krążeniowo-oddechową.

Jej celem jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji płuc i krążenia krwi do czasu usunięcia
przyczyn zatrzymania krążenia krwi. Są to więc czynności podtrzymujące życie, aczkolwiek
zdarza się, że są wystarczające do usunięcia przyczyny zatrzymania krążenia krwi i pozwalają
na pełne przywrócenie życia.

Postępowanie w zakresie PPŻ:

1.  potrząśnij delikatnie poszkodowanym, krzyknij;
2.  odchyl głowę, wysuń żuchwę;
3.  patrz, słuchaj, wyczuwaj;
4.  oznaki krążenia oceniaj przez 10 sekund;
5.  uciskaj 100 razy  na  minutę w stosunku: 30 uciśnięć do 2 wdmuchnięć, gdy  wykonujesz

PPŻ sam lub w 2 osoby.

Tabela 4. Postępowanie w zależności od wieku poszkodowanego (według obowiązujących wytycznych ILCOR

z 2005 roku)

Reanimacja

krążeniowo-

oddechowa

Niemowlę

do 1 roku życia

Dziecko

1 - do okresu

pokwitania

Dorosły

od okresu pokwitania

Rozpoczęcie działań

ratujących od

5 wdechów, a

następnie 30 ucisków

5 wdechów, a

następnie 30 ucisków

30 ucisków

Miejsce ucisku

jeden palec poniżej

linii sutkowej

jeden palec powyżej

dołu mostka

dwa palce powyżej

dołu mostka

Głębokość ucisku

(generalnie: 1/3

głębokości mostka)

1,5 - 2,5 cm

2,5 - 3,5 cm

4 - 5 cm

Częstotliwość ucisku

mostka (nie ilość!!!)

100 na minutę

Proporcje wdech -

ucisk

2 : 30 *)

2 : 30

*) w przypadku wykonywania zabiegów resuscytacyjnych przez 2 i więcej ratowników, wtedy stosuje się
proporcje 2 : 15.

Pozycja boczna
Gdy masz wątpliwości, co stało się poszkodowanemu, postępuj według podanych niżej

zasad PPŻ:
1. Zapewnij bezpieczeństwo poszkodowanemu i sobie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Sprawdź, czy poszkodowany jest przytomny i czy reaguje.
3. Jeśli poszkodowany reaguje ruchem bądź słownie, podejmij działanie:

−

pozostaw poszkodowanego pozycji, w jakiej go znalazłeś (upewniając się, że nic mu
w tym miejscu nie grozi), oceń jego stan i uszkodzenia ciała,

−

co pewien czas sprawdzaj stan poszkodowanego i, jeśli trzeba, wezwij pomoc.

4. Jeśli poszkodowany nie reaguje (jest nieprzytomny):

−

wezwij pomoc,

−

usuń z jego jamy ustnej ciała obce, które w oczywisty sposób mogą tamować
oddychanie; dotyczy to także źle umocowanych sztucznych zębów,

−

poluźnij ciasne ubranie wokół szyi,

−

udrożnij drogi oddechowe przez odchylenie głowy  i wysunięcie  brody (żuchwy), co
spowoduje  odciągnięcie  zapadniętego  języka  od  tylnej  ściany gardła.  Połóż  dłoń  na
czole  poszkodowanego  i  delikatnie  odchyl  jego  głowę  do  tyłu,  trzymając  kciuk
i palec wskazujący w taki sposób, aby – jeśli to będzie potrzebne – móc zamknąć nos
poszkodowanego  przy  sztucznym  oddychaniu,  (najlepiej  zrobić  to  w  pozycji,
w której poszkodowany został znaleziony). W tym samym czasie opuszkami palców
drugiej  ręki,  umieszczonymi pod żuchwą poszkodowanego,  podnieś  (wysuń)  brodę,
aby  udrożnić  drogi  oddechowe;  jeśli  sprawia  ci  to  trudność,  odwróć
poszkodowanego  na  plecy  i  wtedy  udrożnij  drogi  oddechowe  tak,  jak  to  zostało
opisane powyżej,

−

staraj się unikać zbyt silnego odchylania głowy, jeśli podejrzewasz uszkodzenie
odcinka szyjnego kręgosłupa.

5. W celu zapewnienia drożności dróg oddechowych obserwuj oznaki oddychania, staraj się

je wysłuchać i wyczuć:

−

obserwuj ruchy klatki piersiowej poszkodowanego,

−

nasłuchuj przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,

−

staraj się wyczuć wydychane powietrze swoim policzkiem – jest to jedyny pewny
objaw oddychania,

−

zanim stwierdzisz brak oddychania, przez 10 sekund obserwuj jego oznaki,
wysłuchuj ich i staraj się je wyczuć,

−

sprawdź tętno; w nagłych przypadkach jest ono najlepiej wyczuwalne na tętnicy
szyjnej,

−

sprawdzaj tętno przez 10 sekund, nim stwierdzisz jego brak.

6. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, lecz oddycha i ma tętno, powinieneś:

−

ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej, jeśli nie pogorszy to jego stanu,

−

wezwać pomoc,

−

wrócić do poszkodowanego i obserwować go dokładnie, sprawdzając, czy oddycha
bez przeszkód.

Gdy oddychanie i tętno występują u poszkodowanego lub zostały przywrócone, ważne

jest  zapewnienie  dobrej  drożności  i  wentylacji.  Należy  przede  wszystkim  upewnić  się,  że
język  nie  tamuje  dróg  oddechowych.  Istotne  jest  także  zminimalizowanie  ryzyka
zakrztuszenia  się  poszkodowanego  własnymi  wymiocinami.  Z  tych  powodów  powinien  on
być  ułożony  w  pozycji  ułatwiającej  oddychanie.  Zapobiega  ona  zapadaniu  się  języka,  przez
co jest możliwe utrzymanie drożności dróg oddechowych.

Jedną z pozycji bezpiecznych jest tak zwana pozycja boczna. Zalecenia dla ratownika,

ustalone przez NATO, są następujące:

−

zdejmij poszkodowanemu okulary i wyjmij duże przedmioty z jego kieszeni,

−

uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obydwie jego nogi leżą prosto,

−

udrożnij jego drogi oddechowe, odchylając głowę i unosząc brodę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ułóż bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż tułowia,

−

przenieś drugą rękę nad klatką piersiową i umieść dłonią zwróconą do dołu na barku
bliższym sobie,

−

chwyć pod kolanem nogę poszkodowanego leżącą bliżej ciebie i pociągnij ją do góry, nie
odrywając stopy od ziemi,

−

podłóż bliższą siebie rękę poszkodowanego pod jego pośladek,

−

połóż  jedną  rękę  na  barku  poszkodowanego leżącym  dalej  od  ciebie,  a  drugą  –  na  dalej
od  ciebie  leżącym  biodrze  i  przyciągnij poszkodowanego do  siebie,  przewracając  go  na
bok.  Jedną  rękę  poszkodowanego  ułóż  pod  jego  policzkiem,  a  drugą,  wyprostowaną
w łokciu, z tyłu,

−

popraw ułożenie poszkodowanego,

−

odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, udrażniając drogi oddechowe,

−

regularnie sprawdzaj oddychanie i tętno.
Jest kilka różnych pozycji ustalonych, które spełniają wszystkie zalecane kryteria lub

większość  z  nich.  Gdy  poszkodowanym  jest  ciężki  mężczyzna,  ułożenie  go  w  opisanej
pozycji  może  być  bardzo  trudne,  zwłaszcza  gdy  ratownikiem  jest  kobieta.  Można  wtedy
ułożyć  poszkodowanego  inaczej.  Zaleca  się  jednak,  aby  w  tej  pozycji  leżał  krótko.  Zasady
postępowania są następujące:

−

zdejmij okulary i rozepnij ubranie poszkodowanego,

−

uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obie jego kończyny dolne są
wyprostowane,

−

przesuń jego ramię w bok,

−

chwyć za kolano i rękę poszkodowanego po jego drugiej stronie,

−

zbliż kolano do ręki i pociągnij je do siebie,

−

popraw górną część kończyny dolnej tak, aby oba stawy, biodrowy i kolanowy, były
zgięte w prawą stronę,

−

odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, aby się upewnić, że drogi oddechowe są
udrożnione,

−

regularnie sprawdzaj oddychanie.

1. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie oddycha, ale jego tętno jest wyczuwalne,

wykonaj następujące czynności:

−

wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego
i idź po pomoc, po czym niezwłocznie wróć i rozpocznij sztuczne oddychanie,

−

konieczne ułóż poszkodowanego na plecach,

−

usuń widoczne przeszkody z ust poszkodowanego, ale nie ruszaj dobrze
umocowanych protez zębowych, i załóż mu na usta maskę do sztucznego oddychania
(jeśli ją masz),

−

wykonaj dwa powolne, skuteczne wdmuchnięcia, z których każde sprawi, że klatka
piersiowa uniesie się i opadnie,

−

odchyl głowę i unieś brodę poszkodowanego,

−

zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i palcem wskazującym ręki, która znajduje się na
czole poszkodowanego,

−

pozwól na niewielkie otwarcie ust poszkodowanego, utrzymuj brodę uniesioną do
góry,

−

weź głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta do ust poszkodowanego,
upewniając się, że ma on dobrze uszczelniony nos,

−

mocno wdmuchuj powietrze w usta poszkodowanego, obserwując unoszenie się
klatki piersiowej; jedno pełne wdmuchnięcie wykonuj przez 2 sekundy – objętość
wdmuchiwanego powietrza wynosi 700 – 1000 ml,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

utrzymując głowę poszkodowanego odchyloną, a brodę wysuniętą (uniesioną), odsuń
swoje usta od ust poszkodowanego i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła,

−

weź następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, wykonując w sumie 10
wdmuchnięć w czasie około 1 minuty,

−

jeśli tętno jest wyczuwalne, kontynuuj tylko wentylowanie płuc poszkodowanego,
ale sprawdzaj tętno po każdych 10 wdmuchnięciach lub co 1 minutę; jeżeli tętno
zanika, musisz rozpocząć masaż serca.

−

Jeśli masz trudności z wdmuchiwaniem powietrza:

−

sprawdź jeszcze raz jamę ustną poszkodowanego i usuń ewentualne przeszkody,

−

sprawdź, czy jego głowa jest dostatecznie odchylona, a żuchwa uniesiona i czy
język, zapadając się, nie zamyka dróg oddechowych,

−

zrób 5 prób, aby uzyskać 2 efektywne wdmuchnięcia,

−

jeżeli okaże się to nieskuteczne, przejdź do oceny stanu krążenia.

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, nie oddycha i ma niewyczuwalne tętno, postępuj

jak niżej:

−

wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego
i idź po pomoc, po czym natychmiast wróć i rozpocznij akcję ratunkową,

−

przewróć poszkodowanego na plecy,

−

upewnij się, że leży on na twardym, płaskim podłożu,

−

udrożnij drogi oddechowe, odchylając poszkodowanemu głowę i unosząc brodę,

−

wykonaj 2 wdmuchnięcia,

−

rozpocznij ucisk klatki piersiowej (masaż serca),

−

przesuwaj palcami – wskazującym i środkowym – wzdłuż dolnego brzegu klatki
piersiowej (łuk żebrowy) i wyszukaj punkt, w którym żebra łączą się,

−

utrzymując środkowy palec w tym punkcie, umieść dwa palce na mostku powyżej,

−

ułóż nadgarstek (nasadę) drugiej dłoni na mostku, nad palcem wskazującym
pierwszej ręki; powinien to być środek dolnej połowy mostka,

−

umieść swoje dłonie jedna na drugiej i złącz (spleć) palce obu rąk, co zapobiegnie
wywieraniu ucisku na żebra; nie wywieraj ucisku na nadbrzusze ani na najniższą
część mostka,

−

pochyl się nad poszkodowanym, pionowo w stosunku do jego klatki piersiowej,
wyprostuj łokcie i naciskaj pionowo w dół na mostek w taki sposób, aby obniżał się
około 4 – 5 cm,

−

zwolnij nacisk, nie odrywając dłoni od mostka poszkodowanego, a następnie
powtarzaj ucisk z częstością około 100 uciśnięć na minutę; uciśnięcie i zwolnienie
ucisku powinno zabierać tyle samo czasu,

−

po 30 uciśnięciach klatki piersiowej odchyl poszkodowanemu głowę, unieś brodę
i wykonaj dwa efektywne wdmuchnięcia,

−

natychmiast po tym ponownie umieść ręce na mostku,

−

kontynuuj sztuczne oddychanie i uciskanie klatki piersiowej (masaż serca)
w stosunku 2 wdmuchnięcia na 30 uciśnięć.

W sytuacji gdy jest dwóch ratowników, należy podzielić role. Jeden ratownik wykonuje

sztuczne oddychanie (wdmuchnięcia), drugi – ucisk klatki piersiowej w stosunku
2 wdmuchnięcia na 30 uciśnięć.

Prowadzenie akcji ratowniczej we dwie osoby jest mniej męczące i skuteczniejsze. Może

się jednak okazać trudniejsze ze względu na konieczność zsynchronizowania działań
ratowników. Zasady są następujące:
1. Najważniejsze jest wezwanie pomocy. Podczas, gdy jeden ratownik rozpoczyna

resuscytację, drugi idzie po pomoc.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Kiedy do akcji włącza się drugi ratownik, powinien zacząć uciskać klatkę piersiową po

dwukrotnym  wdmuchnięciu  powietrza  przez  pierwszego.  Podczas  gdy  jeden  ratownik
wdmuchuje  powietrze,  drugi  powinien  określić  prawidłową  pozycję  na  mostku
i przygotować  się  do  rozpoczęcia  ucisku  natychmiast  po  drugim  wdmuchnięciu
powietrza.  Lepiej  jest,  kiedy  ratownicy  zajmują  pozycje  po  przeciwnych  stronach
poszkodowanego.

3. Powinno się robić serie 30 uciśnięć i 2 wdmuchnięć powietrza. Po każdej serii 15 uciśnięć

ratownik wdmuchujący powietrze powinien być gotowy do działania z jak najmniejszym
opóźnieniem. Jest pomocne, kiedy ratownik uciskający klatkę piersiową głośno odlicza do 15.

4. Uniesienie brody i odchylenie głowy należy utrzymywać przez cały czas. Wdmuchnięcie

powietrza  powinno  zwykle  zajmować  2  sekundy,  podczas  których  nie  należy  uciskać
klatki  piersiowej;  uciski  powinny  być  wznawiane  natychmiast  po  wdmuchnięciu
powietrza  do  klatki  piersiowej,  gdy  ratownik  odsunie  swoje  usta  od  twarzy
poszkodowanego.

5. Jeżeli ratownicy chcą zmienić się miejscami – zwykle wówczas, gdy uciskający klatkę

piersiową czuje się zmęczony – powinni to zrobić tak szybko i delikatnie, jak tylko jest to
możliwe.  Ratownik  uciskający  klatkę  piersiową  powinien  zapowiedzieć  zmianę  oraz
wykonaniu  serii  30  uciśnięć  szybko  zająć  miejsce  przy  głowie  poszkodowanego,
a następnie  utrzymując  udrożnione  drogi  oddechowe,  2  razy  wdmuchnąć  powietrza  do
klatki  piersiowej  poszkodowanego.  Podczas  tego  manewru  drugi  ratownik  powinien
zmienić  pozycję  w  taki  sposób,  aby  rozpocząć  uciski  natychmiast  po  wdmuchnięciu
powietrza.

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie elementy składają się na resuscytację krążeniowo-oddechową?
2.  Jak wygląda pozycja boczna?
3.  W jaki sposób przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?
4.  W jakim miejscu należy uciskać prowadząc masaż serca dorosłego poszkodowanego?
5.  Jaki  powinien  być  stosunek  ucisków  do  oddechów  w  przypadku  resuscytacji

wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu?

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na fantomie sztuczną wentylację usta – usta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
2)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

środki ochrony indywidualnej: maseczka do sztucznego oddychania, rękawice,

−

płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

Ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej w sytuacji symulowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę ratownika poszkodowanego lub obserwatora,
2)  jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami,
3)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4)  ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a  jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać trzykrotnie, abyś mógł pełnić rolę obserwatora, poszkodowanego,

ratownika.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

koc lub mata, na której będzie można ułożyć poszkodowanego,

−

środki ochrony indywidualnej: rękawice.

Ćwiczenie 3

Korzystając z fantomu wykonaj wspólnie z koleżanką/kolegą resuscytację krążeniowo-

oddechową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę jednego z dwóch: ratownika lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać wspólnie z koleżanką/kolegą zadanie zgodnie z poznanym

algorytmem,

3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować elementy resuscytacji krążeniowo-oddechowej?



2) przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?



3) wykonać wentylację płuc poszkodowanego?



4) wykonać masaż serca?



5) ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.13. Apteczka pierwszej pomocy

4.13.1. Materiał nauczania

Apteczka pierwszej pomocy jest zestawem leków, środków opatrunkowych, a także

niektórych  przyborów  i  narzędzi  lekarskich.  Powinna  być  umieszczona  w  szafce  lub
odpowiedniej  walizeczce  oznakowanej  czerwonym  krzyżem.  Apteczka  musi  znajdować  się
w miejscu łatwo osiągalnym, ale niedostępnym dla dzieci. Powinna zawierać tylko proste leki
podstawowe  i  to  w  niedużych  ilościach.  Należy  ją  okresowo  uzupełniać.  Natomiast  leki
o przedawnionej  dacie  ważności  trzeba  usunąć  i  zniszczyć.  Opakowania,  w  których
przechowywane  są  leki,  muszą  być  wyraźnie  i  jednoznacznie  oznakowane.  Nie  wolno
przechowywać  leków  w  opakowaniach  nie  oznakowanych  ani  umieszczać  ich  w  pustych
opakowaniach po innych lekach bez zmiany oznakowania.

Skład apteczki pierwszej pomocy może być w pewnym stopniu modyfikowany,

w zależności od wieku osób, dla których jest przeznaczona, ich ewentualnych przewlekłych
chorób, miejsca w którym się znajduje, co się z tym wiąże sytuacji, w której może być
wykorzystana: samochód, pomieszczenia biurowe, dom, hala zakładu chemicznego. Niemniej
jednak do podstawowego wyposażenia każdej apteczki pierwszej pomocy należą:

−

bandaże – opaski z gazy, bawełny, wełny, gumy lub innego materiału. Bandażuje się nimi

części  ciała  w  celu  przymocowania  opatrunku  i  przytrzymania  kompresu,
unieruchomienia  stawu  lub  kończyny,  wzmocnienia  i  unieruchomienia  powłok  po
zabiegach  operacyjnych.  Bandaż  elastyczny,  wykonany  jest  z  rozciągliwego  materiału,
przez co uciska owinięte miejsce doskonale nadaje się do krwawiących ran,

−

chusta trójkątna – ma wielorakie zastosowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy. Można

z  niej  wykonać  opatrunek  głowy,  temblak  lub,  po  odpowiednim  złożeniu,  opatrunek
ósemkowy.  Chusta  może  być  wykonana  z  muślinu,  lnu,  lub  innego  nierozciągliwego
materiału.  Można  ją  zrobić  samemu,  domowym  sposobem,  przecinając  na  skos  kawałek
kwadratowego materiału o boku równym metr,

−

folia termoizolacyjna – tzw. „Folia NRC”, „Folia życia” lub „Koc ratunkowy”. Jest

niezbędna  przy  wypadkach  drogowych,  narciarskich  itp.  Chroni  przed  groźną  dla  życia
utratą ciepła, przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych i sygnalizuje, że
osoba  nią  przykryta  potrzebuje  pomocy.  Koc  należy  rozłożyć  na  całą  szerokość
i dokładnie owinąć poszkodowanego, pozostawiając odkrytą tylko twarz. Jeśli  jest zimno
należy  rannego  okryć  srebrną  powierzchnią  do  ciała,  jeśli  gorąco  powierzchnią  złotą  do
ciała,

−

kompresy gazowe (jałowe) – wykonane z gazy 100% bawełnianej hydrofilowej, bielonej

bezchlorowo. Są sterylne, co pozwala na bezpośrednie zastosowanie na rany. Gazy
dostępne są w różnych rozmiarach (np.: 5x5, 7x7, 9x9, 50x50, 100x100 cm),

−

maseczka do sztucznego oddychania – zabezpieczająca ratownika w minimalnym stopniu

przy wykonywaniu sztucznego oddychania. Maseczka ma różne formy. Najczęstsza jest
maseczka foliowa z otworem do wykonywania wdechów. Przeważnie na każdej znajduje
się instrukcja postępowania stosowna do rodzaju maseczki,

−

nożyczki – nożyczki apteczkowe, powinny być używane tylko i wyłącznie do tego celu.

Gwarantuje to w minimalnym stopniu bezpieczeństwo przed zakażeniem. Jeśli ubrudzone
zostały krwią, wydzielinami itp. należy je odkazić środkami chemicznymi. Nożyczki
powinny też być odpowiednio ostre, by w razie potrzeby szybko i pewnie cięły,

−

opaski opatrunkowe dziane – tzw. „opaski podtrzymujące”. Wykonane są

z siateczkowatego, nierozciągliwego materiału. Nie można ich stosować bezpośrednio na
rany. Służą jedynie do szybkiego przymocowania jałowego opatrunku. Dostępne są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

opaski o różnych szerokościach (np.:5cm, 10cm, 12cm) i przeważnie jednej długości:
4 metry,

−

plastry – najczęściej używaną formą plastra jest płatek tkaniny, w której po wewnętrznej

(klejącej) stronie znajduje się centralnie umiejscowiony kawałek jałowej gazy. Ten rodzaj
stosuje się przy małych skaleczeniach. Drugi rodzaj plastra to, tzw. przylepiec. Posiada on
tylko stronę klejącą (bez gazy) i nawinięty jest na szpuli. Stosuje się go przeważnie do
mocowania większych opatrunków,

−

rękawiczki lateksowe – są podstawowym środkiem zabezpieczającym nas przed

szkodliwymi  lub  zakażonymi  substancjami.  Rękawiczki  dostępne  są  zazwyczaj  w  3
podstawowych  rozmiarach  (L,  S,  M).  Nie  są  sterylne  (pakowane  w  pudełkach).  Należy
uważać, by  przy  udzielaniu  pomocy żadna rękawiczka  nie  pękła  (co czasem się zdarza).
Zdejmować je należy tak, aby nie dotknąć skóry,

−

latarka – przydaje się np. przy ocenie reakcji źrenicowych, badaniu jamy ustnej i gardła,

rozpoznaniu zawartości apteczki w ciemności itp.,

−

agrafki – wykorzystywane do zapięcia chusty trójkątnej, bandaża, itp.

Ten zestaw podstawowego wyposażenia apteczki pierwszej pomocy można jeszcze

rozszerzyć o leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki nasercowe i uspokajające, leki
żołądkowe i jelitowe, środki odkażające, przybory i narzędzia (termometr lekarski, penseta,
nożyczki, kieliszek do leków, kroplomierz, zakraplacz, termofor).

4.13.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym jest apteczka pierwszej pomocy?
2.  Jakie są zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej pomocy?
3.  Jakie jest podstawowe wyposażenie apteczki pierwszej pomocy?
4.  Czy skład apteczki zawsze jest taki sam czy może się zmieniać?

4.13.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj przeglądu apteczki pierwszej pomocy znajdującej się w Twojej szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać zespół w którym zostanie wykonane ćwiczenie,
2) dokonać przeglądu apteczki, uwzględniając miejsce przechowywania apteczki, jej

zawartość, termin przydatności znajdujących się w niej medykamentów,

3) spisać krótki protokół z dokonanego przeglądu, zamieszczając w nim – o ile to konieczne

– propozycję doposażenia apteczki o nowe leki, środki medyczne czy zmianę miejsca
przechowywania,

4) wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

apteczka pierwszej pomocy znajdująca się na wyposażeniu szkoły,

−

karki papieru,

−

długopisy/ołówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaproponuj miejsce przechowywania apteczki pierwszej pomocy. Apteczka będzie się

znajdowała w mieszkaniu osoby w wieku ok. 50 lat, poruszającej się na wózku inwalidzkim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać zespół w którym zostanie wykonane ćwiczenie,
2) zastanowić się w jakich miejscach można przechowywać apteczkę w opisanej wyżej

sytuacji,

3)  propozycje zapisać na kartce,
4)  efekty pracy zaprezentować i przedyskutować z innymi,
5)  zgodnie z wnioskami z dyskusji – skorygować zaproponowane miejsce.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki papieru,

−

długopisy/ołówki.

4.13.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej

pomocy?



2) scharakteryzować podstawowe wyposażenie apteczki?



3) wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy dla określonego przypadku?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.   Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności.
5.   Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
6.   Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedź otocz kółkiem.
7.   Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędnie zakreśloną kółkiem odpowiedź, a następnie

otocz kółkiem odpowiedź prawidłową.

8. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 30 minut.
9. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
10. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
11. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdź poprawność wybranych odpowiedzi.
12. Sprawdź ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa

i higieny pracy jest
a) Kodeks pracy.
b) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 grudnia 1998 r.

w sprawie trybu dokonywania wpłat na Fundusz.

c) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie

szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

d) postanowienia układów zbiorowych.

2. Osoba kierująca pracownikami zobowiązana jest

a) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy.

b) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy.

c) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu.

d) chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki
i techniki.

3. Kierownictwo każdej organizacji w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia

zobowiązane jest do
a) informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną

pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

b)  zorganizowania apteczki pierwszej pomocy.
c)  zapewnienia pierwszej pomocy w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy.
d)  wezwania odpowiednich służb w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy polega głównie na

a)  przewidywaniu i zapobieganiu pojawiania się problemów.
b)  minimalizowaniu skutków nieszczęśliwych wypadków przy pracy.
c)  umiejętności radzenia sobie z pojawiającymi się problemami.
d)  umiejętnym tuszowaniu skutków zaistniałych problemów.

5. Pracownicy, którzy nie odbyli odpowiedniego przeszkolenia w zakresie bhp

a) mogą podjąć pracę, ale tylko pod nadzorem inspektora bhp w danym miejscu pracy.
b) mogą pracować, ale tylko przez okres jednego tygodnia, po tym terminie muszą

przejść odpowiednie szkolenie.

c) mogą wykonywać tylko prace na stanowiskach, na których występuje minimalne

ryzyko zawodowe.

d) nie mogą przystąpić do pracy.

6. Rękawice medyczne, przy użyciu których dokonano sortowania odpadów medycznych

a)  można wykorzystać ponownie, podczas zabiegów pielęgnacyjno-higienicznych.
b)  należy wyrzucić do odpowiedniego pojemnika.
c)  po  ich  uprzednim  umyciu  można  wykorzystać  podczas  asystowania  przy  zabiegach

terapeutycznych.

d) można wykorzystać w każdym celu.

7. Do gaszenia płonącej instalacji elektrycznej pod napięciem należy użyć

a)  hydrantu.
b)  gaśnicy proszkowej.
c)  wody.
d)  koca gaśniczego.

8. W przypadku wybuchu pożaru w budynku należy

a)  szybko otworzyć okno lub zbić szybę w płonącym pomieszczeniu.
b)  otworzyć równocześnie drzwi i okno.
c)  nie otwierać okna, ani drzwi.
d)  nie podejmować żadnych działań, czekać na przyjazd straży pożarnej.

9. Miejsce zbiórki do ewakuacji oznaczone jest znakiem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Jedna z zasad ergonomii zaleca

a) prowadzenie regularnych szkoleń pracowników z zakresu bhp i ergonomii.
b) zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie

elementów na stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to
znaczy często używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo
często używane przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.

c) zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń nt. zasad ochrony przed

zagrożeniami.

d) podejmowanie działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy.

11. Osoba, która nie posiada wykształcenia medycznego i jest świadkiem wypadku powinna

a)  wezwać pogotowie ratunkowe i do jego przyjazdu nie podejmować żadnych działań.
b)  udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym.
c)  nie  podejmować  żadnych  działań,  obserwować  całe  zdarzenie  i  na  bieżąco

informować dyżurnego pogotowia ratunkowego o sytuacji w miejscu wypadku.

d) udzielić pomocy poszkodowanym, ale tylko na ich wyraźne żądanie.

12. Udzielanie pierwszej pomocy ma na celu

a)  podjęcie czynności mających na celu podtrzymanie życia poszkodowanego.
b)  przetransportowanie poszkodowanego do punktu ratownictwa medycznego.
c)  podanie poszkodowanemu leków przeciwbólowych.
d)  podanie poszkodowanemu czegoś do picia i wezwanie pogotowia ratunkowego.

13. Łańcuch ratunkowy to

a) stalowa lina lub łańcuch, który wykorzystywany jest podczas demontażu pojazdów

samochodowych, w których zostali uwięzieni poszkodowani w wypadku.

b) instrukcja postępowania podczas ratowania życia, stworzona dla potrzeb tylko

i wyłącznie specjalistycznych służb ratowniczych.

c) algorytm opisujący przebieg udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach.
d) element wyposażenia samochodowej apteczki pierwszej pomocy.

14. Oddychającego pacjenta z wyczuwalnym tętnem jednak nieprzytomnego układamy

w pozycji
a)  na wznak.
b)  siedzącej.
c)  bocznej ustalonej.
d)  półleżącej.

15. Ocenę oddechu sprawdza się przy pomocy

a)  kontroli tętna na tętnicy szyjnej.
b)  kontroli tętna na przegubie lewej ręki.
c)  obserwacji, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce.
d)  3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.

16. W przypadku uszkodzenia czaszki należy

a)  nie tamować krwawienia z ran głowy, okryć ranę jałowym opatrunkiem.
b)  zastosować opatrunek uciskowy.
c)  poszkodowanego ułożyć na wznak, aby nogi miał powyżej poziomu głowy.
d)  poszkodowanego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko …………………………………………………………..……………………..

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie
pierwszej pomocy

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3. Gałusza M.: Poradnik bhp dla pracodawców oraz osób kierujących pracownikami.

Wydawnictwo Tarbonus, Tarnobrzeg 2007

4. Górska E.: Ergonomia – projektowanie, diagnoza, eksperymenty. Wyd. Politechnika

Warszawska, Warszawa 2002

5.  http://www.ciop.pl/ (08.06.2007 r.)
6.  http://www.ochronapracy.pl (07.06.2007 r.)
7.  http://www.pip.gov.pl/ (09.06.2007 r.)
8.  http://www.ratownictwo.waw.pl/ (09.06.2007 r.)
9.  Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G., Kraków 2002.
10.  Koradecka  D.  (red.):  Bezpieczeństwo  pracy  i  ergonomia.  Tom  1  i  2.  CIOP,  Warszawa

1999

11. Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Pakiet edukacyjny dla uczelni

wyższych. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2000

12. Nowak B.: Niepełnosprawni – wymagania techniczno budowlane. Państwowa Inspekcja

Pracy Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2003

13.  PN-92/N-01256/01 - Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa
14.  PN-92/N-01256/02 - Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
15.  Salwa  Z.:  Prawo  pracy  i  ubezpieczeń  społecznych.  Warszawa:  Wydawnicze  Prawnicze

PWN 1999

16. Szlązak J., Szlązak N.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Uczelniane Wydawnictwo

Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2005

17. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94

z późniejszymi zmianami