Ruch turystyczny związany z miejscami historycznymi
i zabytkami żydowskimi

W ostatnich latach można zauważyć wyraźny wzrost zainteresowania naszym

krajem przez turystów zagranicznych. W 1985 r. przyjechało ich ogółem 3436,2 tys.,

natomiast w 1994 r. już dwa razy więcej tj. 7425,8 tys., z czego 54% w celach

turystycznych. Wśród wielu walorów i atrakcji turystycznych naszego kraju, swoje

miejsce zajmuje, obok swoistego folkloru, również specyfika kulturowa mniejszości

narodowych, wyrażona głównie przez ich materialne pozostałości. Największe

znaczenie mają tu pozostałości kultury żydowskiej. Ich rangę podnosi fakt, iż takich

obiektów jest na świecie niewiele, a duże ich nagromadzenie w Polsce wynika z

długiej historii Żydów na naszym obszarze oraz ich licznego skupiska przed wojną.

Mimo że to, co pozostało po zniszczeniach wojennych nie jest w pełni

reprezentatywne dla bujnie rozwiniętej przedwojennej kultury i sztuki żydowskiej,

to pewne miejsca posiadają walory turystyczne na skalę światową (np. krakowska

dzielnica żydowska - Kazimierz wpisana jest na światową listę dziedzictwa kultury

UNESCO, zaś takich miejsc w Polsce jest tylko 5). Miejsca i obiekty związane z

bytnością Żydów nie muszą więc interesować tylko turystów żydowskich, choć

stanowią oni główną grupę zwiedzających te miejsca.

Ponieważ Główny Urząd Statystyczny nie prowadzi weryfikacji dotyczących

narodowości lub pochodzenia obcokrajowców przyjeżdżających do Polski,

niezmiernie trudno jest sprecyzować konkretną liczbę przyjeżdżających Żydów. Nie

są to bowiem tylko obywatele Izraela, lecz również takich krajów jak: USA, Niemcy,

Francja, Wielka Brytania i innych. Podane więc w poniższej tabeli dane nie

odzwierciedlają faktycznej liczby przyjeżdżających do Polski turystów żydowskich.

Przyjazdy cudzoziemców z Izraela do Polski w latach 1985-1994 - w tysiącach

Kraj /
Lata

1985

1986

1987

1988

1991

1992

1993

1994

Izrael

0,8

1,4

4,2

8,6

15,3

16,4

19,1

23,7

Ź r ó d ł o: Turystyka i wypoczynek w 1992 r., GUS, Warszawa 1993; Turystyka i

wypoczynek w 1993 r., GUS, Warszawa 1994; Turystyka w 1994 r., GUS 1995

Publikowane dane na temat obcokrajowców dotyczą również ich

deklarowanych celów. Przedstawia je poniższa tabela:

Przyjazdy cudzoziemców z Izraela do Polski według deklarowanych celów w latach

1992-1994 - w tysiącach

Rok

Deklarowany cel
Odwiedziny Handlowy Turystyczny Tranzyt

Przyjazdy
ogółem

1992 1,8

10,3

1,3

1,3

16,4

1993 1,6

1,8

12,4

1,6

19,1

1994 1,1

1,7

14,5

1,7

23,7

Ź r ó d ł o: Turystyka i wypoczynek w 1992, 1993, 1994 r., GUS

Przyjazdy cudzoziemców z Izraela stanowią prawie we wszystkich podanych

latach 0,3% (jedynie w 1988 r. 1,8%) ogółem przyjeżdżających cudzoziemców do

Polski. Oprócz widocznego wzrostu przyjazdu obywateli Izraela (30-krotnie więcej

przyjechało ich w 1994 r. niż w 1985 r.) można też zaobserwować, iż w 1993 i 1994

roku wyraźnie zwiększył się deklarowany cel turystyczny przyjeżdżających. W tym

celu w 1993 r. przyjechało 65% Izraelczyków, zaś w 1994 r. 61%. W przeważającej

części jest to młodzież izraelska, która do niedawna obowiązkowo musiała zwiedzić

miejsca w Polsce związane z Holocaustem. Częściowo te wycieczki szkolne

sponsorowane były przez rząd Izraela, obecnie nie są już one obligatoryjne i tylko w

części dotowane przez Izraelskie Ministerstwo Edukacji, dlatego też mogą pozwolić

sobie na nie uczniowie z bogatszych rodzin.

Natomiast jeśli chodzi o amerykańskich Żydów to grupowe ich przyjazdy do

Polski organizują takie nowojorskie organizacje jak: American Jewish Committee,

American Jewish Congress, Federation of Jewish American Congregations.

Dużo osób przyjeżdża indywidualnie, bądź odwiedzić dawne miejsca

zamieszkania, bądź w celach turystycznych, rodzinnych czy innych. Precyzując

dokładniej kierunki turystyki żydowskiej nastawione są przede wszystkim na:

1) ośrodki chasydzkie i groby cadyków w Polsce

2) miejsca docelowe - turystyka indywidualna

3) miejsca martyrologii Żydów

4) wszystkie miejsca i obiekty związane z historią i kulturą Żydów polskich

Ruch turystyczny w tych kierunkach organizowany jest przez polskie biura

podróży - tu głównie ORBIS SA i np. JANO-TOUR czy INTERCRAC z Krakowa,

oraz przez żydowskie biura turystyczne takie jak: OUR ROOTS, czy SHALOM w

Warszawie. Przygotowany przez biura program obejmuje kilka standardowych tras

po najważniejszych miejscach i zabytkach żydowskich. Przeznaczony jest zarówno

dla turystów indywidualnych jak i grupowych. Dodatkowo turyści indywidualni

mają do dyspozycji prywatnych przewodników, a nawet korzystają z usług

taksówkarzy, którzy wożą ich do wskazanych miejsc. W Krakowie takim

przewodnikiem jest pan Bernard Offen, który przeżył getto w Krakowie, obóz w

Płaszowie i Oświęcimiu. Oprowadza on turystów indywidualnych i grupowych po

Kazimierzu i zaprasza również na projekcję filmu video o krakowskim getcie i obozie

koncentracyjnym w Płaszowie.

Dla Żydów z całego świata ORBIS SA od kilku lat przygotowuje w rocznicę

powstania w getcie warszawskim program turystyczny związany z Holocaustem

tzw. "March of Living". Żydzi wyruszają z Warszawy do Treblinki, Sobiboru,

Majdanka i Oświęcimia. Poza tym przez cały rok ORBIS oferuje 9-cio i 10-ciodniowe

pobyty w Polsce dla zagranicznych turystów deklarujących chęć zwiedzenia miejsc i

obiektów kultury żydowskiej. Wariant wycieczki 9-ciodniowej obejmuje trasę:

Warszawa-Treblinka-Tykocin-Lublin-Majdanek-Kraków-Oświęcim-Częstochowa,

zaś wycieczka 10-ciodniowa poszerzona jest o Białystok, Zamość, Łańcut, Rzeszów,

Łódź.

Podobne trasy wycieczek organizuje żydowskie biuro OUR ROOTS . Krótszy

wariant (4-5 dni) obejmuje Warszawę, Kraków, Oświęcim, w dłuższym (7-8 dni)

odwiedza się jeszcze Tykocin, Lublin i Majdanek.

Dalsze trasy np. do Pragi organizuje m.in. krakowska agencja turystyczna

INTERCRAC, która w swojej ofercie posiada również szczegółowy plan wycieczki

po miejscach zagłady i martyrologii Żydów.

W ostatnich latach kilka innych krakowskich firm uruchomiło specjalną trasę

"śladami Listy Schindlera", która łączy Kazimierz z obozem w Płaszowie.

Omawiając ruch turystyczny związany z miejscami historycznymi i zabytkami

żydowskimi trzeba zaznaczyć, że nie ogranicza się on tylko do turystki żydowskiej.

W ostatnich latach zauważyć można wzrost zainteresowania Polaków odmiennymi

kulturami, a szczególnie ich materialnymi pozostałościami. Przypadkowo spotkana

synagoga, czy też kirkut żydowski, budzą ciekawość i chęć bliższego ich poznania.

Dotyczy to przeważnie dużych, w miarę dobrze zachowanych obiektów,

oznaczonych odpowiednią informacją turystyczną. Ponadto wśród wszystkich tych

obiektów, jest kilka o wyjątkowych walorach turystycznych i stanowią one docelowy

punkt zwiedzania.