1

nazwa uczelni

imię i nazwisko

nr indeksu

W Polsce są sympatycy faszyzmu, ale ich organizacje są nielegalne.

Czy powinny być zalegalizowane w demokratycznym państwie

a ich członkowie powinni mieć prawo głoszenia swoich poglądów?

Faszyzm to ruch polityczny opierający się na nacjonalizmie, powstały już w okresie

między wojenny. Sprzeciwiał się on demokracji parlamentarnej, a jednocześnie zakładał kult

państwa, przyjmujący postać niemal całkowitego podporządkowania jednostki interesom

państwa i wodzowi ojczyzny. Interes narodu stawał się dla faszystów celem samym sobie,

i wszystko co się w państwie działo miało być jemu bezwzględnie podporządkowane.

Zapewnione to zostało poprzez silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny.

Zarówno obecnie, jak i we wcześniejszych okresach przyczyny popularności ideologii

faszystowskiej pozostają niemal niezmienne. Jak już zostało wcześniej wspomniane jest to

m.in. brak autorytetu parlamentu w społeczeństwie, w związku z korupcją, brakiem

skuteczności czy też przekładaniem interesów partyjnych ponad dobro państwa. Bywa to

także efekt złej sytuacji gospodarczej związanej z dużą inflacją lub znacznym bezrobociem.

Popularne jest także uznanie, że rządy silnej ręki i kult przemocy są najlepszym narzędziem

rewolucji

1

.

W Polsce do ideologii faszyzmu odwoływały się już w okresie międzywojennym

niektóre ruchy narodowe związane z narodowym radykalizmem, będącym odłamem

nacjonalizmu. Było to środowisko bardzo aktywne społecznie - prowadzili akcje edukacyjne

i społeczne mające na celu propagowanie idei narodowe, jak i organizowali bojówki

1

P. Pieśniarczyk, Historia w pigułce, Warszawa 2002, s. 439.

2

zwalczające przeciwników politycznych. Już od samego początku polscy faszyści wyznawali

podobne zasady, naród był najlepszą formą zorganizowania jednostek, a jego interes został

wyniesiony ponad wszelkie inne korzyści, tj. osobiste czy międzynarodowe.

Podstawowymi elementami, które miały się pojawić w idealnym modelu funkcjonowania

państwa był militaryzm, autokratyzm, powszechna walka z odmiennymi ideologiami,

kontrola wielu aspektów życia społecznego i gospodarczego, co między innymi miało na celu

doprowadzenie do ożywienia gospodarczego

2

.

Sytuacja prawna organizacji faszystowskich w państwie polskim została dość

szczegółowo uregulowana. W jednym z pierwszych artykułów Konstytucji Rzeczypospolitej

Polskiej znajdujemy informację, że "zakazane jest istnienie partii politycznych i innych

organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania

nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych których program lub działalność zakłada lub

dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia

władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub

członkostwa"

3

.

Odniesienie do tego zagadnienia znajdziemy również w kilku artykułach Kodeksu karnego

z 1997 r. Art. 256 KK zakazuje publicznego propagowania faszystowskiego ustroju państwa

oraz nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, etc.

Z kolei art. 257 KK wskazuje na to, że niedozwolone jest publiczne znieważanie i naruszanie

nietykalności cielesnej zarówno grupy ludności, jak i poszczególnych jednostek z powodu jej

przynależności narodowościowej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej

bezwyznaniowości. W pierwszym przypadku przewidziana jest kara pozbawienia wolności do

dwóch lat, w drugim natomiast również pozbawienie wolności, ale tym razem już do lat

trzech

4

.

Takie uregulowanie sprawy i bezwzględny zakaz popierania lub propagowania

ideologii faszystowskiej wydaje się w pełni uzasadniony. Zasada demokratycznego państwa

prawnego, będąca jednocześnie jedną z głównych zasad obowiązującego porządku prawnego

zapewnia pluralizm polityczny i suwerenność narodu. Suwerenność pozwala na przekazanie

władzy w ręce narodu, a także uprawnień do decydowania i rozstrzygania istotnych spraw dla

państwa. Pluralizm realizowany jest natomiast w płaszczyźnie politycznej, społecznej, czy

ideowe. Pozwala na istnienie wielu partii i innych organizacji politycznych, które są

niezależne od władz państwowych ani od siebie wzajemnie. Mogą tworzyć programy

i strukturę organizacyjną, maja różną tożsamość ideową. Mogą też swobodnie ze sobą

2

P. Pieśniarczyk, Historia w pigułce, Warszawa 2002, 440-441.

3

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483.

4

Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny Dz.U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.

3

rywalizować o poparcie wyborców.

Na podstawie dwóch wymienionych powyżej zasad organizacje faszystowskie mogły by mieć

prawo legalnego zrzeszania się i głoszenia swoich poglądów. Nie możemy jednak zapominać

o zasadzie państwa prawa, która ma tutaj decydujące znaczenie. Wszystko co się w państwie

dzieje, czyli zarówno działania władzy, jak i organizacji społecznych muszą być

bezwzględnie podporządkowane polskiemu reżimowi prawnemu. Oznacza to, że

zagwarantowana jest co prawda równość obywateli i każdemu przysługują jednakowe prawa

i uprawnienia, jednak żadne z działań nie może być sprzeczne z prawem

5

. W przypadku

ideologii faszystowskiej niestety tak właśnie jest. Bez wątpienia jest to ideologia szkodliwa

dla społeczeństwa, co potwierdza poruszenie tych zagadnień zarówno w przepisach

Konstytucji, jak i w przepisach Kodeksu Karnego. To głównie z tego względu zastosowania

nie może tutaj znaleźć również zasada społeczeństwa obywatelskiego, która łączy się

poniekąd z zasadą pluralizmu politycznego, ale dodatkowo zapewnia, aby obok systemu partii

politycznych mogły działać różnego typu inne organizacje zrzeszające obywateli. Mogą one

wówczas wpływać na proces podejmowania decyzji politycznych. Na tym tle pojawiają się

dwie kolejne ustawy - ustawa o partiach politycznych z 1997 r. i ustawa prawo

o stowarzyszeniach z 1989 r. Jednak i tutaj działać mogą wyłącznie osoby, których celem jest

wpływanie na politykę i kształt państwa demokratycznymi metodami

6

.

Ż

aden racjonalny ustawodawca nigdy nie zdecyduje się na popieranie i ochronę

ideologii, która jest społecznie szkodliwa, zaś w przypadku faszyzmu bez wątpienia tak

właśnie jest. Nie ma to nic wspólnego z brakiem akceptacji odmienności lub zakazaniem

posiadania własnych poglądów. Jest to raczej forma ochrony społeczeństwa przed działaniami

mogącymi doprowadzić do jego całkowitej dezintegracji. Co prawda nie mamy takich tradycji

jak Niemcy czy Włochy, jednak nawet mimo to do dnia dzisiejszego faszyzm może stanowić

dla nas realne zagrożenie. Faszyzm, bądź też nacjonalizm najczęściej bierze się z frustracji

dotyczącej porządku prawnego, a obecna sytuacja poniekąd sprzyja takim działaniom

i stanowi podatny grunt. Poza tym w wielu krajach pojawia się problem zubożenia

społeczeństwa i wszechobecnej walki z imigrantami, co również na przestrzeni stosunkowo

krótkiego okresu czasu mogłoby zagrozić naszemu kraju. Dlatego też nie wolno doprowadzić,

aby tego typu ugrupowania urosły w siłę, a co najważniejsze nie wolno stwarzać im

warunków sprzyjających do rozwoju, tym bardziej, że radykalne grupy wcale nie są

marginalne i bez znaczenia. Swój brak uczestniczenia we władzy, rekompensują sobie

ofensywnym i agresywnym zachowaniem wobec społeczeństwa. Z jednej strony wzbudza to

5

L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2003, 61-66.

6

L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2003, 67-71.

4

sprzeciw, ale jednocześnie poszerza się grono ich zwolenników, ze względu na to że

tolerowanie takich organizacji, pozawala na ich dosyć swobodne działanie i poszukiwanie

nowych członków. Zniechęcenie i pewien marazm, w który popadają ludzie, sprawia, że

wartości, na których powinno opierać się społeczeństwo, zostają odsunięte na dalszy plan co

stwarzają pole dla grup o skrajnych i niebezpiecznych poglądach.

Odrodzony faszyzm nie jest co prawda wierną kopią totalitarnej doktryny z czasów II Wojny

Ś

wiatowej, jednak opiera się na tych samych fundamentach i tak jak kiedyś, może stanowić

pewne zagrożenie. Co zaskakujące, ideologia ta często bazowała na irracjonalnych

podstawach, jednak nawet mimo to zyskiwała wielu zwolenników. Było to odwoływanie się

do symboli, podporządkowanie życia politycznym ideałom i nieomylnemu wodzowi. Była to

także szeroko pojęta nietolerancja, zmasowana propaganda, połączona z terrorem, a także

poczucie, że panująca ideologia jest jedną słuszną i właściwą.

Jak wielkie zagrożenie może stanowić tego typu ideologia możemy przekonać spoglądając

skutki jakie spowodowało jego pojawienie się kilkadziesiąt lat temu. Nie bez powodów wielu

ludzi wychodzi z założenia, że jeśli wówczas tyle ludzi uległo, poddało się faszyzmowi to

i teraz nie został zupełnie bez wpływu. Wiele zachowań na nim wzorowanych lub mu

pokrewnych możemy obserwować na co dzień. Czasami nie mają one podłoża doktrynalnego,

sformalizowanego i bazują głównie na utrwalonych wzorcach świadomości, lecz innym

razem jest to świadome i celowe działanie, dążące do odbudowania myśli faszystowskiej.

Swojego czasu zagadnieniem tym zajęła się także Europejska Komisja Przeciwko

Rasizmowi i Nietolerancji. We wnioskach raportu, który został przez nią przygotowany

zauważa się, że pomimo wielu prób, jakie nasze państwo podjęło, aby rozwiązać problemy

rasizmu i dyskryminacji, to jednak w społeczeństwie kwestie ksenofobii, rasizmu,

antysemityzmu i nietolerancji nie są przyjmowane do wiadomości. Zaś objawy jakiejkolwiek

dyskryminacji są traktowane dosyć obojętnie i nie wywołują specjalnego poruszenia

7

.

Poniekąd akceptowane jest podejście, ideologii faszystowskiej gdzie rasizm był nierozłącznie

połączony z antysemityzmem. Co za tym idzie, rasa wyższa miała mieć moralne prawo do

panowania nad rasami niższymi, gdyż to ona opierała się na prawdziwej kulturze czy

moralności. W ideologii Żydzi uznani zostali za rasę podstępną, wyrachowana i obłudną,

mającą trwałą niezdolność państwotwórczą i stanowiącą ogromne zagrożenie, przez swoją

zdolność asymilacji w celu przejęcia władzy. Oczywiście trudno mówić, że dzisiejsze

społeczeństwo to sami rasiści i antysemici, ale problem ten nie jest na pewno nam obcy.

Do dnia dzisiejszego w całej Europie odradzają się idee narodowe i partie skrajnie

7

K. Motyka , Przegląd działań Europejskiej Komisji przeciw Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI) na rzecz

zwalczania rasizmu i ksenofobii, www.msw.gov.pl/download.php?s=1&id=3736.

5

prawicowe, które niekiedy otwarcie i agresywnie sprzeciwiają się obowiązującemu

porządkowi prawnemu. Polską specyfiką jest nie tyle skala poparcia dla poglądów

nacjonalistycznych, ile skala przyzwolenia społecznego i bierność władz. To oznacza

przyzwolenie na działalność nawet najbardziej ekstremalnych organizacji jawnie

odwołujących się do rasizmu oraz bezkarność wydawców czy kolporterów materiałów

rasistowskich.

Wśród młodych ludzi, niezależnie od kraju, wykształciła się swego rodzaju kultura przemocy

jako sposobu życia. Toczy się, więc wielka publiczna dyskusja o granicach tolerancji,

o konieczności inwigilacji grup skrajnych oraz o celowości i szansach delegalizowania takich

grup. Realnym zagrożeniem jest to, że bierna postawa daje przyzwolenie i pozwala

rozbudzanie się oraz wzmacnianie szkodliwych ideologii. Flagi z faszystowskimi symbolami,

ksenofobiczne hasła i jawna dyskryminacja osób o odmiennym kolorze skóry czy

pochodzeniu, ukazują, że mamy do czynienia nie tylko ze zwykłymi bandytami, ale dobrze

zorganizowanymi bojówkami grup faszystowskich. Jednak nawet mimo to powstaje pewna

nieścisłość, między praktyką a obowiązującym porządkiem prawnym. Niedopuszczalna

powinna być sytuacja, w której w państwie demokratycznym rejestruje się znaki

faszystowskie i nacjonalistyczne - stało się tak w przypadku znaku krzyża celtyckiego

i falangi, będącej jednocześnie symbolem faszystowskim. Jest to zaskakujące z dwóch

względów. Po pierwsze wydany został wyrok niezgodny z obowiązującą Konstytucją RP,

z drugiej zaś strony symbolom które powinny zostać zakazane zostaje nadana ochrona

prawna, a osobom które mogły by je znieważyć grożą poważne sankcje karne. Jeśli chodzi

prawo a zachowania o podłożu faszystowskim i rasistowskim to nie ustępuje ono

regulacjom prawnym innych krajów europejskich, różnica jest tylko w praktyce. Polskie sądy

i prokuratura nieustannie i do znudzenia powtarzają formułkę o niskiej szkodliwości

społecznej. Właśnie dlatego w Polsce międzynarodowe organizacje rasistowskie mogą działać

stosunkowo wygodnie.

Wielu ludzi oburza się na bierność władz. Niejednokrotnie podkreśla się, że przecież

jest art. 13 Konstytucji mówiący, że działalność rasistowska jest niezgodna z prawem. Jest

również Kodeks karny, którego artykuły 256 i 257 wystarczają, by pociągnąć do

odpowiedzialności osoby nawołujące do nienawiści rasowej. Także w ustawie o partiach

politycznych zapisana jest procedura radzenia sobie z partiami, które mają na koncie

propagowanie rasizmu. Jednak nawet istnienia takich regulacji Narodowe Odrodzenie Polski

spokojnie działa. Jak zostało już wyżej wspomniane polskie ustawodawstwo zabezpiecza

swobodę zrzeszeń i wolność słowa, ale zaznacza, że nie mogą być one realizowane

bezwarunkowo. Nie bez znaczenia pozostaje też prawo międzynarodowe i stanowisko

Trybunały Praw Człowieka w Strasburgu. Już w jednym ze swoich wyroków z 1989 r. uznał,

6

ż

e narodowy socjalizm i doktryny jemu podobne są doktrynami sprzecznymi z demokracją

i prawami człowieka, a jej zwolennicy realizują cele nastawione na zniszczenie praw

i wolności uznanych w Konwencji.

Mając na myśli sprzeciw społeczeństwa możemy możemy mówić także o sukcesach

Policji - zatrzymaniach podejrzanych osób, sprawców przestępstw i niedopuszczeniu do

zjazdów neofaszystów. Nie da się jednak ukryć, że tego typu ugrupowania często oficjalnie

balansują na granicy prawa, stąd tak trudno skazać winnych lub zakazać działalności

ugrupowania, bo wszelkie wolności (między innymi stowarzyszania się) są bardzo silnie

akcentowane i należy wyraźnie udowodnić, że istnieje podstawa do zakazania takiej

działalności.

Bibliografia

R. Antosiuk, E. Pustuła, C. Tulin, Historia. Vademecum maturalne, Gdynia 2006

L. Gralicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2003

J. Kochanowski, P. Matusik, Człowiek i historia. Czasy nowe i najnowsze, Warszawa 2004

P. Pieśniarczyk, Historia w pigułce, Białystok 2002

P. Pruszanowski, M. Kościałkiewicz, Zagadnienia egzaminacyjne na wydział prawa

i administracji, Warszawa 2001

J. Wendt, Historia, Gdańsk 2006

P. Winczorek, Nauka o państwie, Warszawa 2005

Kodeks Karny z 1997 r., Dz.U. 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1997 r. Nr 78, poz. 483

Ustawa o partiach politycznych z 1997 r., Dz.U. 2011 Nr 155, poz. 924

Ustawa prawo o stowarzyszeniach z 1989 r., Dz.U. 2001, Nr 79, poz. 855

K. Motyka, Przegląd działań Europejskiej Komisji przeciw Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI)

na rzecz zwalczania rasizmu i ksenofobii, www.msw.gov.pl/download.php?s=1&id=3736,

z dnia 6 stycznia 2012 r.