Lekcja 2 Anatomia topograficzna

Mgr Jolanta Sadek

Wprowadzenie do anatomicznej terminologii ogólnej

Anatomia człowieka jest nauką podstawową o budowie i kształcie żywego ustroju, bez

której żadna z dziedzin medycznych nie może się obejść. Jej nazwa wywodzi się z greckiego
słowa anatemnein, które oznacza rozcinać, rozkawałkowywać, co odnosi się do podstawowej
metody badawczej w tej dziedzinie, jaką jest rozcinanie i preparowanie zwłok.

Anatomia zajmuje się ustrojem rozwiniętym. Wraz z embriologią (która opisuje budowę

i rozwój organizmu żywego w życiu płodowym) tworzą morfologię, czyli naukę o budowie
zewnętrznych form ustrojów żywych i ich części składowych tj. narządów. Morfologia zaś
w łączności z fizjologią (czyli nauką o poznaniu czynności ustroju i jego narządów) tworzą
biologię, która zajmuje się wszelkimi organizmami żywymi we wszystkich możliwych
aspektach.

W ramach nauk biologicznych znajdują się również dziedziny pokrewne anatomii

zajmujące się historią rozwoju osobniczego tj. ontogenezą (począwszy od zapłodnienia aż do
ukończenia wzrastania) jak i historią rozwoju rodowego tj. filogenezą, która w oparciu o
teorię ewolucji opisuje historię powstawania ustrojów poprzez powolne przekształcanie
innych ustrojów. Anatomia porównawcza zajmuję się zarówno porównywaniem budowy
poszczególnych stadiów rozwoju osobniczego organizmów, jak i budowy ustrojów niższych
i wyższych wraz z człowiekiem.

Przedmiotem badań anatomii mogą być wszystkie postacie organizmów żywych, a więc

rośliny (fitotomia), zwierzęta (zootomia) i wreszcie człowiek (antropotomia). Na użytek nauk
medycznych dzielimy także anatomię na a. prawidłową (opisującą prawidłową budowę i
stosunki narządów ciała ludzkiego) oraz a. patologiczną, określającą budowę ustroju w
przypadkach chorobowych. Anatomię możemy podzielić także na a. makroskopową, gdzie
oceniamy i opisujemy budowę ustroju gołym okiem oraz a. mikroskopową, gdzie ocena
budowy wymaga użycia instrumentów optycznych oraz licznych metod fizycznych i
chemicznych celem określenia bodowy tkankowej (histologia) i komórkowej (cytologia)
poszczególnych narządów.

Wyniki badań w anatomii przedstawiane są w sposób opisowy, stąd nazwa anatomii

opisowej w szerszym tego słowa znaczeniu dotyczy całego obszaru anatomii, choć niekiedy
używana jest na określenie anatomii systematycznej badającej i różnicującej ustrój według
poszczególnych narządów i ich układów, które są rozpatrywane kolejno. Z kolei anatomia
topograficzna, również posługująca się metodą opisową zajmuje się opisem wzajemnego
przestrzennego położenia narządów i układów w poszczególnych okolicach ciała.
Na potrzeby chirurgii wyodrębnia się również dziedzinę a. chirurgicznej opisującej istotne z
punktu widzenia chirurga okolice ciała. Zaś dla potrzeb artystycznych wydziela się także
dziedzinę anatomii plastycznej, opisującej budowę powierzchni ciała i jego proporcje.

Schematy budowy ciała ludzkiego

Człowiek, podobnie jak większość kręgowców, zbudowany jest symetrycznie

tj. płaszczyzna pośrodkowa dzieli ustrój na dwie symetryczne połowy (antymery), prawą
i lewą, które są w dużej mierze zwierciadlanym odbiciem jedna drugiej.

Innego rodzaju jest zróżnicowanie wzdłuż długiej głównej osi ciała - budowa segmentalna.

Segmentalne odcinki ciała następujące po sobie wzdłuż długiej osi ciała nazywamy
metamerami. Występują one we wczesnym rozwoju osobniczym i dotyczą zróżnicowania
kośćca, mięśni, skóry, naczyń i nerwów. W późniejszych okresach rozwoju budowa ta zaciera
się, gdyż poszczególne segmenty łączą się w jednostki wyższego rzędu. Ta pierwotna budowa
segmentowa (metameryczna) najlepiej widoczna jest u dorosłego osobnika w zakresie
kręgosłupa i klatki piersiowej.

Podział ciała (topograficzny i na układy narządów)

Anatomia systematyczna zajmuje się opisem narządów i ich układów. Wyróżniamy

następujące układy narządów:

1. Układ szkieletowy (systema sceleti) – zbudowany z kości, stawów i więzadeł stanowi

bierny aparat ruchu, służąc ponadto za osłonę i podporę części miękkich ciała. Nauka o
kościach (osteologia), stawach (artrologia) i więzadłach (syndesmologia) stanowi
pierwszy dział a. systematycznej.

2. Układ mięśniowy (systema musculorum) – składa się z mięśni, które kurcząc się

(przeważnie pod wpływem naszej woli) powodują ruchy kośćca. Układ ten stanowi
czynny aparat ruchu. Ten dział anatomii systematycznej, zajmujący się mięśniami
szkieletowymi, nazywamy myologią.

3. Układ trawienny (pokarmowy – systema digestorium) – składa się z przewodu

pokarmowego (jama ustna, gardło, przełyk żołądek, jelita), towarzyszących mu
gruczołów zewnątrzwydzielniczych (wątroba, trzustka) i innych narządów jak zęby czy
język. Przerabia on pobrane pożywienie na substancje niezbędną do przemiany materii.

4. Układ oddechowy (systema respiratorium) – składa się z dróg oddechowych (jama ustna,

gardło, krtań, tchawica, oskrzela) i z właściwego narządu oddechowego tj. płuc.
Doprowadza on tlen do krwi i usuwa dwutlenek węgla – wytwór przemiany gazowej
szkodliwy dla organizmu.

5. Układ moczowo-płciowy (systema urogenitale) – narządy moczowe i płciowe wiążą się z

sobą swym pochodzeniem oraz niektórymi, wspólnymi częściami, i z tego względu,
pomimo różnorodności czynnościowej, są rozpatrywany łącznie jako jeden układ.
Zadanie narządu moczowego (nerki, drogi moczowe) polega na utrzymywaniu płynów
ustrojowych w stałym składzie, czego fizjologicznym aspektem jest usuwanie z ustroju
zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Narządy płciowe (gruczoły
płciowe i ich drogi odprowadzające) wytwarzając komórki płciowe żeńskie (kom.
jajowe) i męskie (plemniki) służą do zachowania gatunku. Narządy płciowe są jedynym
układem ustroju, który służy temu celowi, gdy tymczasem wszystkie inne narządy maja
zadanie zachowania życia osobniczego.

6. Układ wewnątrzwydzielniczy (dokrewny – systema endocrinum) – składa się z

gruczołów o wydzielaniu wewnętrznym (szyszynka, przysadka mózgowa, tarczyca,
przytarczyce, nadnercza, jajniki, jądra, wyspy Langerhansa trzustki i inne np. nerki,
przewód pokarmowy), które swą wydzielinę (hormony) oddają bezpośrednio do krwi i
chłonki. Z tego też powodu gruczoły te łączymy w jeden układ, choć różnią się między
sobą powstaniem, budową i czynnością. Działalność ich wywiera głęboki wpływ na
funkcjonowanie ustroju i jest ściśle skoordynowana, integrując czynność różnych
narządów i tkanek. Układ ten jest jednym z układów sterujących organizmem (oprócz
układu nerwowego). I choć układy te maja odmienne struktury i różne mechanizmy
działania, funkcjonują jednak w sposób wzajemnie sprzężony.

7. Układ naczyniowy (systema vasorum) – składa się z układu krwionośnego (serce i

naczynia krwionośne: tętnice, żyły, naczynia włosowate) i układu chłonnego (śledziona i
naczynia chłonne). Układ krwionośny rozprowadza krew zawierającą składniki odżywcze
i tlen po całym ustroju, doprowadzając ją do każdego narządu. Krew odprowadza
również z tych narządów wytwory przemiany materii. Układ chłonny drenuje soki
międzytkankowe i odprowadza niektóre składniki odżywce z układu pokarmowego do
krwi, ma także znaczenie w mechanizmach odporności organizmu. Nauka o układzie
naczyniowym nosi nazwę angiologii.

8. Układ nerwowy (systema nervosum) – składa się z układu nerwowego ośrodkowego

(systema nervosum centrale), w którym wyróżniamy mózgowie i rdzeń kręgowy oraz
układu nerwowego obwodowego (systema nervosum periphericum), do którego

zaliczamy nerwy czaszkowe, nerwy rdzeniowe i ich zwoje. Układ nerwowy dzielimy na
układ somatyczny, który odbiera bodźce ze świata zewnętrznego (np. czucie
powierzchniowe) i reguluje stosunek ustroju do otoczenia zewnętrznego (np. praca
mięsni szkieletowych) oraz na układ autonomiczny (wegetatywny), który reguluje
głównie czynność narządów wewnętrznych (wydzielanie gruczołów dokrewnych, praca
mięsni gładkich, trzew i naczyń krwionośnych). W skład układu autonomicznego
(systema nervosum autonomicum) wchodzi pień współczulny (truncus sympathicus)
oraz nerwy obwodowe i ich zwoje, a poza tym komórki i włókna wegetatywne -
podobnie jak komórki i włókna somatyczne - znajdujące się w mózgowiu i rdzeniu
kręgowym oraz ich nerwach obwodowych. Układ autonomiczny dzielimy na część
współczulną (pars sympathica) i część przywspółczulną (pars parasympathica), które
zwykle maja przeciwstawne działanie. Naukę o układzie nerwowym nazywamy
neurologią.

9. Narządy zmysłów (organa sensum) i powłoka wspólna (integumentum communae).

Narządy zmysłów odbierają wrażenia i bodźce świata zewnętrznego, które drogą nerwów
dochodzą do mózgu i zostają w nim uświadomione. Z obrazów tych wytwarza się nasz
świat pojęciowy. Do narządów zmysłów należą: narząd wzroku (oko), narząd
przedsionkowo-ślimakowy – słuchu i równowagi (ucho), narząd powonienia (nos),
narząd smaku (język) oraz narządy czucia dotyku rozmieszczone w skórze
(eksteroreceptory), a także proprioreceptory rozmieszczone w mięśniach i stawach,
narządach wewnętrznych – przekazujące bodźce dotyczące stanu i położenia narządów
wewnętrznych.

Naukę o narządach układu pokarmowego, oddechowego, moczowo-płciowego

i wewnątrzwydzielniczego obejmujemy wspólna nazwą nauki o trzewiach (splanchnologia).

Powłoka wspólna składa się z powłoki właściwej, czyli skóry (cutis seu derma) i jej

wytworów: włosów (pili), paznokci (ungues), gruczołów skóry (glandulae cutis). Do tych
ostatnich należą głównie gruczoły potowe (glandulae sudoriferae), gruczoły łojowe
(glandulae sebaceae) oraz gruczoł sutkowy (gl.mammaria) czyli sutek (mamma) albo gruczoł
mlekowy.

Do najważniejszych zadań skóry należą:
-

biologiczna i mechaniczna ochrona tkanek i narządów głębiej położonych,

odbieranie i przewodzenie bodźców ze środowiska zewnętrznego,

udział w gospodarce wodnej i cieplnej ustroju,

czynność wydzielnicza, wydalnicza i resorpcyjna,

udział w procesach odpornościowych.

Anatomia topograficzna – okolice ciała

W anatomii topograficznej zasadniczo rozróżnia się następujące części ciała ludzkiego:
1. głowa (caput)
2. szyja (collum)
3. tułów (truncus)

- klatka piersiowa (thorax),
- grzbiet (dorsum),
- brzuch (abdomen),
- miednica (pelvis) wraz z jej dnem, które na swej skórnej, zewnętrznej powierzchni

stanowi o k o l i c ę k r o c z o w ą (regio perinealis).

4. dwie pary kończyn (membra), górne i dolne (superieriores et inferiores)

•

Każda z powyższych części ciała na swej powierzchni dzieli się znowu na okolice
mniejsze.

•

Na klatce piersiowej wprowadzono kilka linii pionowych – linii topograficznych, które
razem z poziomo biegnącymi żebrami pozwalają na dokładne określenie położenia
narządów lub ich części w rzucie na klatkę piersiową

Pionowe linie określające okolice klatki piersiowej:

1. Linia pośrodkowa przednia (linea mediana anterior)

biegnie od szczytu głowy (vertex) przez środek gładzizny (glabella), środek wcięcia
szyjnego rękojeści mostka (incisura jugularis) do dolnego brzegu spojenia łonowego
(symphysis pubica).

2. Linia sutkowa lub środkowo-obojczykowa (linea mammillaris /medioclavicularis)

rozpoczyna się w połowie długości obojczyka (clavicula) i biegnie pionowo przez
brodawkę sutkową do brzegu dolnego klatki piersiowej równolegle do linii
pośrodkowej przedniej.

3. Linia pachowa (linea axillaris)

Rozróżnia się trzy linie pachowe:

a. Linia pachowa przednia (linea axillaris anterior)

biegnie pionowo przez fałd pachowy przedni.

b. Linia pachowa środkowa (właściwa linia pachowa)

(linea axillaris) )- rozpoczyna się w szczycie dołu
pachowego i biegnie po bocznej ścianie klatki
piersiowej ku dołowi

c. Linia pachowa tylna (linea axillaris posterior)

przechodzi przez fałd pachowy tylny.

4. Linia pośrodkowa tylna (linea mediana posterior)

biegnie od szczytu głowy, poprzez końce wyrostków kolczystych kręgów, grzebień
pośrodkowy kości krzyżowej (crista sacralis mediana) do wierzchołka kości
krzyżowej (apex ossis sacri).

5. Linia łopatkowa (linea scapularis)

przy opuszczonych kończynach górnych wzdłuż tułowia, biegnie pionowo przez dolny
kąt łopatki (angulus inferior scapulae), równolegle do linii pośrodkowej tylnej.

Oprócz powyższych linii podstawowych rozróżnia się linie dodatkowe, które są używane w
praktyce klinicznej.

6. Linia mostkowa (linea sternalis) - biegnie wzdłuż bocznego brzegu mostka.

7. Linia przymostkowa (linea parasternalis) - przechodzi w połowie odległości

pomiędzy linią mostkową a środkowo-obojczykową.

3a 2 7 6 1 3c 5 8 9 4

8. Linia międzyłopatkowa (linea interscapularis) przebiega w połowie odległości

pomiędzy linią łopatkową i pośrodkową tylną.

9. Linia przykręgowa (linea paravertebralis) biegnie wzdłuż wyrostków poprzecznych

kręgów piersiowych.

• Wszystkie te linie biegną pionowo i łącznie z krzyżującymi je żebrami pozwalają

dokładnie wyznaczyć granice narządów klatki piersiowej.

Okolice ciała

Na powierzchni ciała odróżniamy poszczególne pola, które w anatomii nazywa się

okolicami ciała (regiones corporis). Granice ich wyznacza głównie zrąb kostny, a częściowo
również układ mięśniowy. Mają one praktyczne znaczenie dla topografii powierzchni ciała
i narządów wewnętrznych.

Wyróżniamy następujące okolice ciała:

Na głowie:

Położone pośrodkowo (nieparzyste):

Położone bocznie (parzyste):

1. Okolica czołowa (regio frontalis)
2. Okolica ciemieniowa (r. parietalis)
3. Okolica potyliczna (r. occipitalis)

4. Okolica skroniowa (r. temporalis)

lub:

5. Okolica podskroniowa (r.infratemporalis)
6. Okolica uszna (r. auricularis)
7. Okolica sutkowa (r. mastoidea)

Ad. 1. Okolica czołowa - ograniczona jest z każdej strony przez szew czołowo-nosowy

(sutura frontonasalis), brzeg nadoczodołowy (margo supraorbitalis), dalej linia
graniczna biegnie do szwu czołowo-jarzmowego (sutura frontozygomatica),
przechodzi bocznie wzdłuż szwu czołowo-klinowego (sutura frontosphenoidalis),
dochodzi do kąta klinowego kości ciemieniowej (angulus sphenoidalis ossis
parielalis) i dalej wzdłuż szwu wieńcowego (sutura coronalis).

Ad.2. Okolica ciemieniowa (r. parietalis). Granicę przednią tej okolicy stanowi szew

wieńcowy (sutura coronalis) i szew czołowo-klinowy (sutura frontosphenoidalis),
granicę dolną stanowią kresy skroniowe dolne (lineae temporales inferiores), granicę
tylną — szew węgłowy (sutura lambdoidea).

Ad.3. Okolica potyliczna -

ma następujące granice: szew węgłowy (sutura lambdoidea)

przebiegający od kąta górnego do kątów bocznych kości potylicznej oraz linię
poziomą, biegnącą od kątów bocznych poprzez guzowatość potyliczną zewnętrzną
(protuberantia occipitalis externa).

Ad.4. Okolica skroniowa - jest ograniczona przez linię biegnącą od szwu czołowo-

jarzmowego (sutura frontozygomatica) do kąta sutkowego kości ciemieniowej
(angulus mastoideus ossis parietalis), następnie granica dochodzi do kresy
skroniowej dolnej (linea temporalis inferior) i dalej wzdłuż tej kresy do górnego
brzegu wyrostka czołowego kości jarzmowej (processus frontalis ossis zygomatici).

Ad.5.

Okolica podskroniowa. Granicę górną tej okolicy stanowi linia łącząca górny brzeg

wyrostka czołowego kości jarzmowej z kątem sutkowym kości ciemieniowej;
przednią: górno-tylny brzeg kości jarzmowej, dolną: łuk jarzmowy (arcus
zygomaticus), a następnie linia biegnąca przez środek skrawka ucha do szczytu
wyrostka sutkowatego (processus mastoideus); granicę tylną stanowi szew
potyliczno-sutkowy (sutura occipitomastoidea) aż do kąta sutkowego kości
ciemieniowej.

Ad.6. Okolica uszna (regio auricularis) – obejmuje ok. małżowiny usznej
Ad.7. Okolica sutkowa (regio mastoidea) – obejmuje ok. wyrostka sutkowego kości

skroniowej

Na twarzy:

Nieparzyste:

Parzyste:

1. Okolica nosowa (r. nasalis)
2. Okolica ustna (r. oralis)
3. Okolica bródkowa (r. mentalis)

4. Okolica oczodołowa (r. orbitalis)
5. Okolica podoczodołowa (r. infraorbitalis)
6. Okolica jarzmowa (r. zygomatica)
7. Okolica policzkowa (r. buccalis)
8. Okolica przyuszniczo-żwaczowa

(r. parotideomasseterica).

Ad.1. Okolica nosowa - jest ograniczona od góry przez szew czołowo-nosowy (sutura

frontonasalis) oraz linię biegnącą od kąta przyśrodkowego oczodołów do dolnego
brzegu skrzydła nosa (ala nasi) przy bruździe nosowo-wargowej (suleus nasolabialis),
oraz przez linię łączącą te punkty z obu stron.

Ad.2. Okolica ustna - od góry przylega do okolicy nosowej, z boków ograniczają ją bruzdy

nosowo-wargowe, od dołu ograniczona jest przez bruzdę bródkowo-wargową (sulcus
mentolabialis).

Ad.3. Okolica bródkowa - jest ograniczona od góry przez bruzdę bródkowo-wargową, z

boków i od dołu linią łukowatą, która biegnie ku tyłowi i w dół od guzowatości
bródkowej.

Ad.4. Okolica oczodołowa - ograniczona jest od góry przez brzeg nadoczodołowy (margo

supraorbitalis) kości czołowej; z boków przez wyrostek jarzmowy kości czołowej
(processus zygomaticus) i wyrostek czołowy kości jarzmowej (processus frontalis); od
dołu przez brzeg podoczodołowy (margo infraorbitalis) utworzony przez kość jarzmową
i szczękę; przyśrodkowo przez grzebień łzowy przedni (crista lacrimalis anterior)
wyrostka czołowego szczęki.

Ad.5. Okolica podoczodołowa. Granicę górną tej okolicy tworzy granica dolna okolicy

oczodołowej, natomiast dolną oznaczamy w ten sposób, że od brzegu bocznego
skrzydła nosa (ala nasi) do środka skrawka małżowiny usznej (tragus) prowadzimy linię
poziomą. Część przyśrodkowa tej linii stanowi granicę dolną okolicy podoczodołowej.
Granicę przyśrodkowa stanowi granica boczna okolicy nosowej, granicę boczną tworzy
linia prostopadła, którą prowadzimy od bocznej długości brzegu podoczodołowego

(margo infraorbitalis) do linii poziomej, łączącej skrzydło nosa ze skrawkiem
małżowiny usznej.

Ad.6. Okolica jarzmowa - ograniczona jest przyśrodkowo przez granicę boczną okolicy

podoczodołowej, od góry brzegiem podoczodołowym do szwu czołowo-jarzmowego
(sutura frontozygomatica); z boków przez linię biegnącą prostopadle od brzegu tylnego
szwu czołowo-jarzmowego do linii łączącej skrzydło nosa ze skrawkiem małżowiny
usznej; od dołu przez część środkową linii, która łączy skrzydło nosa ze środkiem
skrawka małżowiny usznej.

Ad.7. Okolica policzkowa. Granicę górną tej okolicy stanowią granice dolne okolic

podoczodołowej i jarzmowej, granicę tylną stanowi brzeg przedni gałęzi żuchwy aż do
jej podstawy, granicę dolną stanowi podstawa żuchwy, natomiast granicę przyśrodkowa
tworzą granice boczne okolic ustnej i bródkowej.

Ad.8. Okolica przyuszniczo-żwaczowa. Od góry jest ograniczona bocznym odcinkiem linii

łączącej skrzydło nosa ze skrawkiem małżowiny usznej, przyśrodkowo przez brzeg
przedni gałęzi żuchwy, od dołu przez podstawę żuchwy, od tyłu linią biegnącą wzdłuż
przedniego brzegu małżowiny usznej do kąta żuchwy.

Na szyi:

Szyję dzielimy na:

1. okolicę przednią, czyli szyję właściwą (regio colli)

2. okolicę tylną, czyli okolicę karkową (regio cervicalis posterior s. regio nuchalis).

Ad. 1. Skośnie przez całą szyję przebiega okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa

(regio sternocleidomastoidea), prawa i lewa, dzieląc okolicę szyi właściwą na:

 okolicę przednią szyi (regio cervicalis anterior) = trójkąt szyi przedni,

nieparzystą; granice tworzą obustronne mięśnie mostkowo-obojczykowo-
sutkowe i dolny brzeg żuchwy,

 okolicę boczną szyi (regio cervicalis lateralis) = trójkąt szyi boczny,

parzystą; granice tworzą: mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, przedni
brzeg mięśnia czworobocznego i brzeg górny obojczyka.

 W okolicy przedniej szyi wyróżnia się kilka mniejszych części:

1. Trójkąt (okolica) podbródkowa (trigonum

/triangulum submentalis)

2. Okolica gnykowa (regio hyoidea)

3. Okolica krtaniowa (regio laryngea)

4. Trójkąt (okolica) tarczowy(a) (trigonum

tyroideum).

5. Okolica nadmostkowa (regio suprasternale)

(dół nadmostkowy, trójkąt mięśniowy t.
musculare )

6. Trójkąt podżuchwowy (trigonum

submandibulare),

7. Trójkąt tętnicy szyjnej (trigonum caroticum),

Lub wg innych autorów w okolicy przedniej szyi znajdują się:

1. Trójkąt (okolica) podbródkowa

(trigonum submentalis)

2. Trójkąt podżuchwowy

(trigonum submandibulare),

3. Trójkąt tętnicy szyjnej

(trigonum caroticum),

4. Trójkąt mięśniowy

(trigonum musculare),

 Okolica boczna szyi

W obrębie tej okolicy wyróżnia się:

Trójkąt łopatkowo-czworoboczny

(trigonum omotrapezoideum).

Dół nadobojczykowy większy (fossa

supraclavicularis major) = trójkąt łopatkowo-
obojczykowy (trigonum omoclaviculare),

Dół nadobojczykowy mniejszy

(fossa supraclavicularis minor)

Ad.2 Okolica tylna szyi

Jej granicę górną stanowi kresa karkowa górna, granice boczne
tworzą brzegi przednie mięśnia czworobocznego, dolną - linia
biegnąca od wyrostka barkowego łopatki do szczytu wyrostka
kolczystego VII kręgu szyjnego.

4. Na tułowiu :
Okolice klatki piersiowej (regiones pectoris)
Klatkę piersiową dzieli się na:
1.

Część przednią, zwaną piersią, do której należą sutki

Część tylną – grzbiet, do której należy kręgosłup

Część przednia
1. okolica mostkowa (r. sternalis)

2. okolica obojczykowa (r. clavicularis)

3. okolica podobojczykowa (r. infraclavicularis)

4. okolica sutkowa (r. mammalis)

5. okolica pachowa (r. axillaris)

6. okolica podsutkowa (r. inframammalis)

7. okolica boczna klatki piersiowej (r. pectoris

lateralis)

Ad.3. Okolica podobojczykowa -parzysta. Ograniczona jest przez obojczyk, linię łukowatą, która

biegnie wzdłuż drugiego żebra od mostka do brzegu przedniego mięśnia naramiennego oraz przez
brzeg przedni tego mięśnia.

Ad.4. Okolica sutkowa - parzysta. Jest zawarta między linią stanowiącą granicę dolną okolicy

podobojczykowej i częścią przednią linii poziomej, biegnącej od szczytu wyrostka
mieczykowatego mostka do wyrostka kolczystego VIII kręgu piersiowego.
Granicę przyśrodkową tej okolicy stanowi linia pośrodkowa przednia, a boczną - fałd pachowy
przedni oraz linia biegnąca na jego przedłużeniu w dół do przecięcia się z linią łączącą szczyt
wyrostka mieczykowatego mostka z wyrostkiem kolczystym VIII kręgu piersiowego.

Ad.5. Okolica pachowa - parzysta. Granice tej okolicy stanowią: od przodu fałd pachowy przedni , od

tyłu fałd pachowy tylny oraz linie biegnące ku dołowi na ich przedłużeniu do przecięcia się z
linią łączącą wyrostek mieczykowaty mostka z wyrostkiem
kolczystym VIII kręgu piersiowego. Linia ta ogranicza
okolicę pachową od dołu. W okolicy tej znajduje się dół
pachowy, który jest ograniczony z przodu fałdem pachowym
przednim, od tyłu fałdem pachowym tylnym, od strony
przyśrodkowej ścianą boczną klatki piersiowej, a z boku
powierzchnią przyśrodkową ramienia. Dno dołu tworzy
delikatna skóra, lekko zabarwiona i owłosiona.

Część tylna - okolice grzbietu (regiones dorsi) :

1. okolica kręgowa (regio vertebralis s. r. dorsi mediana)

2. okolica krzyżowa (r. sacralis)

3. okolice boczne grzbietu (r. dorsi laterales)

4. okolica nadłopatkowa (r. suprascapularis)

5. okolica łopatkowa (r. scapularis)

6. okolica podłopatkowa (r. infrascapularis)

7. okolica lędźwiowa (r. lumbalis).

Ad.1.

Okolica kręgowa (regio vertebralis) - nieparzysta.

Ograniczona jest przez linie, które biegną wzdłuż końców wyrostków poprzecznych kręgów
od Th

do podstawy kości krzyżowej.

Ad.2. Okolica krzyżowa (regio sacralis) - nieparzysta. U góry granicę jej tworzy linia pozioma

odpowiadająca podstawie kości krzyżowej, u dołu wierzchołek kości krzyżowej, z boków linie
biegnące przez stawy krzyżowo-biodrowe.

Ad.5. Okolica łopatkowa (regio scapularis) - parzysta. Granicę górną tej okolicy stanowi linia łącząca

wyrostek kolczysty VII kręgu szyjnego z kątem wyrostka barkowego łopatki .
Granicę dolną stanowi linia pozioma biegnąca od wyrostka kolczystego VIII kręgu piersiowego
do wyrostka mieczykowatego mostka (część tylna tej linii).
Po stronie przyśrodkowej granicę tworzy linia ograniczająca okolicę kręgową, z boku w części
górnej - brzeg tylny mięśnia naramiennego, w dolnej części -fałd pachowy tylny i linia biegnąca
w dół, stanowiąca przedłużenie tego fałdu.

Ad.6. Okolica podłopatkowa (regio infrascapularis) - parzysta. Ograniczona jest od góry przez linię,

która stanowi granicę dolną okolicy łopatkowej, z boku - przez linię pachową tylną, z dołu -
przez linię biegnącą wzdłuż XII żebra, przyśrodkowo - przez linię biegnącą wzdłuż końców
wyrostków poprzecznych kręgów.

Ad.7. Okolica lędźwiowa (regio lumbalis) - parzysta. Od góry ograniczona linią biegnącą wzdłuż XII

żebra, u dołu linią, biegnącą wzdłuż grzebienia biodrowego od linii pachowej tylnej do stawu
krzyżowo-biodrowego i od strony przyśrodkowej częścią dolną linii, biegnącej wzdłuż końców
wyrostków poprzecznych kręgów. Granicą boczną jest linia pachowa.

Okolice brzucha (regiones abdominis)

Okolice brzucha (regiones abdominales) dzielimy na trzy poprzeczne pasy, odgraniczone od
siebie dwiema poziomymi liniami granicznymi:

1. górna linia poprzeczna brzucha łączy najniższe punkty dziesiątych żeber,
2. dolna linia poprzeczna brzucha biegnie obustronnie przez najwyższe punkty grzebieni

biodrowych.

• Każdy poprzeczny pas zawiera po dwie symetryczne okolice boczne i jedną

nieparzystą środkową.

1. Nadbrzusze (epigastrium) składa się z:



okolic podżebrowych (regiones hypochondriacae
s. subcostales) 1.



okolicy nadpępcza (regio epigastrica).

2. Śródbrzusze (mesogastrium): 2.



okolice boczne brzucha (r. abdominis lateralis)



okolica pępkowa (r. umbilicalis)

3. Podbrzusze (hypogastrium):



okolice pachwinowe (r. inguinales)



okolica łonowa (r. pubica)

Okolica kroczowa (regio perinealis)

Okolica ta jest ograniczona przez linię biegnącą od brzegu górnego spojenia łonowego do
guzów kulszowych i dalej do wierzchołka kości krzyżowej.
Okolica kroczowa dzieli się na:
1. okolicę odbytową (regio analis), nieparzysta, ma kształt trójkąta, którego podstawę

stanowi linia łącząca guzy kulszowe. Boki trójkąta stanowią linie łączące guzy
kulszowe z wierzchołkiem kości krzyżowej.

2. moczowo-płciową (regio urogenitalis), nieparzysta, ma również kształt trójkąta,

którego podstawę tworzy linia łącząca guzy kulszowe, natomiast boki są utworzone
przez linie biegnące od guzów kulszowych do brzegu górnego spojenia łonowego.

Część okolicy moczowo-
płciowej, która zawiera
zewnętrzne części
płciowe, to okolica
sromowa (regio
pudendalis)

5. Na kończynach:

Kończyna górna:
Ramię:

1. Okolica naramienna (regio deltoidea).

Pole tej okolicy określają brzegi i przyczepy mięśnia naramiennego (m. deltoideus),
którego zarys jest widoczny przez skórę.

2. Okolica ramienia przednia (regio brachii anterior).

Granicę górną tej okolicy stanowi linia pozioma, łącząca przyczepy ramienne mięśnia
piersiowego większego (m. pectoralis major) i mięśnia najszerszego grzbietu (m.
latissimus dorsi).
Granicę boczną stanowi część górna linii bocznej kończyny górnej, a przyśrodkowa
tworzy część górna linii przyśrodkowej tej kończyny. Granicę dolną określa linia
pozioma biegnąca 3 cm ponad nadkłykciami kości ramiennej.

3. Okolica ramienia tylna (regio brachii posterior) oddzielona jest od okolicy przedniej

ramienia przez linię boczną i przyśrodkowa kończyny górnej. Granicę górną po
stronie bocznej tworzy brzeg mięśnia naramiennego, a dolną wyznacza linia biegnąca
3 cm ponad nadkłykciami kości ramiennej.

Łokieć

4. Okolica łokciowa przednia (regio cubiti anterior).

Górną jej granicę stanowi linia pozioma, tworząca dolną granicę okolicy ramienia
przedniej, a dolną linia leżąca poziomo 3 cm poniżej nadkłykci kości ramiennej.
Granicę boczną i przyśrodkową stanowią linie boczna i przyśrodkowa kończyny
górnej. W okolicy tej znajduje się dół łokciowy.

5. Okolica łokciowa tylna (regio cubiti posterior) ograniczona jest od góry przez linię,

która stanowi granicę dolną tylnej okolicy ramienia, od dołu przez linię poziomą
biegnącą 3 cm poniżej nadkłykci kości ramiennej, a od okolicy łokciowej przedniej
oddzielona jest przez linię boczną i przyśrodkową kończyny górnej.

Przedramię:

6. Okolica przedramienia przednia (regio antebrachii anterior).

Granicę górną tej okolicy tworzy dolna granica okolicy łokciowej przedniej, natomiast
dolną - linia pozioma łącząca szczyt wyrostków rylcowatych kości promieniowej i
łokciowej. Granicę boczną i przyśrodkową tworzą linie boczna i przyśrodkową
kończyny górnej.

7. Okolica przedramienia tylna (regio antebrachii posterior).

Granicę górną tworzy linia ograniczająca okolicę łokciową tylną od dołu. Granicę
dolną tworzy linia pozioma, która łączy szczyty wyrostków rylcowatych kości
przedramienia. Od okolicy przedramienia przedniej okolica ta oddzielona jest linią
boczną i przyśrodkową kończyny górnej.

Nadgarstek, śródręcze, palce ręki

8. grzbiet ręki (dorsum manus)
9. dłoń (palma manus)
10. okolice dłoniowe i grzbietowe palców (r. digitorum palmares et dorsales)

• Dłoń od grzbietu ręki jest oddzielona linią biegnącą od wyrostka rylcowatego kości

promieniowej przez środek powierzchni bocznej kciuka (w supinacji), która
przechodzi dalej przez środek powierzchni bocznych i przyśrodkowych pozostałych
palców ręki, opuszki palców oraz przez środek powierzchni przyśrodkowej palca
piątego i dochodzi do wyrostka rylcowatego kości łokciowej.

• Wg Bochenka kończyna górna ma okolice:

– barkową,
– naramienną,
– ramienia przednią, tylną, przyśrodkową i boczną
– łokciową przednią, tylną, przyśrodkową, boczną,
– przedramienia przednią, tylną, przyśrodkową i boczną

Kończyna dolna:
1. Okolica pośladkowa (regio glutea).

Jej górną granicę stanowi grzebień biodrowy, dolną - bruzda pośladkowa (sulcus
gluteus), przednią - linia łącząca kolec biodrowy przedni górny z krętarzem większym
kości udowej, granicę tylną zaś brzeg boczny kości krzyżowej.

2. Okolica uda przednia (regio femoris anterior)

od góry jest ograniczona linią łączącą kolec biodrowy przedni górny kości biodrowej z
guzkiem łonowym kości łonowej (przyśrodkowo) oraz linią łączącą kolec biodrowy
przedni górny z krętarzem większym kości udowej (bocznie). Granicę boczną okolicy
tworzy linia boczna kończyny dolnej, przyśrodkową zaś linia przyśrodkową. Od dołu
okolica ta ograniczona jest linią biegnącą poziomo, 5 cm ponad nadkłykciami bocznym i
przyśrodkowym kości udowej.

W okolicy uda przedniej znajduje się trójkąt udowy (trigonum femorale). Podstawę tego
trójkąta tworzy więzadło pachwinowe (lig. inguinale), jego ramiona boczne - mięsień
krawiecki (m. sartorius), przyśrodkowe - mięsień przywodziciel długi (m. adductor
longus).

3. Okolica uda tylna (regio femoris posterior). Od góry okolicę tę ogranicza bruzda

pośladkowa, od okolicy uda przedniej oddzielają linie boczna i przyśrodkową kończyny
dolnej. Od dołu ogranicza ją linia biegnąca 5 cm powyżej nadkłykci kości udowej.

4. Okolica kolana przednia (regio genus anterior).

Granicę górną stanowi linia ograniczająca od dołu okolicę uda przednią. Granicę dolną
tworzy linia pozioma biegnąca 0,5 cm poniżej guzowatości piszczeli (tuberositas tibiae).
Okolica ta z boku i przyśrodkowo ograniczona jest linią boczną i przyśrodkową
kończyny dolnej.

5. Okolica kolana tylna (regio genus posterior).

Granicę górną okolicy tworzy linia stanowiąca dolną granicę okolicy tylnej uda. Od dołu
okolica ta jest ograniczona linią poziomą, która stanowi przedłużenie linii tworzącej
dolną granicę okolicy przedniej kolana. Granicę boczną i przyśrodkową tworzą linie
boczne i przyśrodkową kończyny dolnej. W okolicy tej leży dół podkolanowy (fossa
poplitea).

6. Okolica goleni przednia (regio cruris anterior)

od góry ograniczona jest linią, która stanowi dolną granicę okolicy przedniej kolana.
Granicę dolną stanowi linia pozioma łącząca wierzchołek kostek bocznej i przy-

środkowej. Granicę boczną i przyśrodkową wyznaczają linie boczna i przyśrodkową
kończyny dolnej.

7. Okolica goleni tylna (regio cruris posterior).

Okolica ta ograniczona jest od góry linią poziomą, która stanowi dolną granicę okolicy
tylnej kolana. Od dołu ograniczona jest linią, która łączy od tyłu wierzchołki kostek
bocznej i przyśrodkowej. Od okolicy przedniej goleni oddzielona jest linią boczną i
przyśrodkową kończyny dolnej.

8. Okolica piętowa (regio calcanea).

Jej górną granicę tworzy linia, która ogranicza od dołu okolicę tylną goleni. Granicę
przednią i dolną zakreśla linia biegnąca od kostki bocznej w dół, która dalej krzyżuje się
z brzegiem bocznym stopy i zatacza łuk, wypukłością skierowany w stronę palców stopy.
Z kolei granica ta krzyżuje brzeg przyśrodkowy stopy i biegnie do góry, kończąc się na
szczycie kostki przyśrodkowej.

9. Grzbiet stopy (dorsum pedis)

od podeszwy stopy (planta pedis) oddziela linia biegnąca wzdłuż brzegu przyśrodkowego
stopy przez opuszki palców stopy i wzdłuż brzegu bocznego stopy.

Wg Bochenka kończynę dolną dzielimy na okolice:

• miedniczą
• pośladkową
• podpachwinową
• krętarzową
• uda przednią, tylną, przyśrodkową i boczną
• kolana przednią i tylną
• goleni przednią, tylną, przyśrodkową i boczną
• łydkową
• piętową
• kostkową przyśrodkową i boczną
• zakostkową przyśrodkową i boczną
• grzbiet stopy
• podeszwę
• okolice palców

Piśmiennictwo:
1. Bochenek A. - Anatomia człowieka tom I
2. Marecki Bogusław - Anatomia funkcjonalna, tom I, 2000
3. Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I
4. Feneis, Dauber - Podręczny atlas anatomii
5. S.Tixa - Atlas anatomii palpacyjnej tom 1
6.

http://www.ctf.edu.tr/anabilimdallari/pdf/412/Boyun_Topografisi.pdf

http://escuela.med.puc.cl/publ/AparatoRespiratorio/19ExamenFisico.html /

http://en.wikipedia.org/wiki/Posterior_axillary_line