TEORIE
EKONOMII ROZWOJU
TEORIE
EKONOMII ROZWOJU
Determinizm geograficzny
przyczyną zacofania (względnego) są
czynniki geograficzne
umiarkowany
determinizm
silny
determinizm
niezależność
geograficzna
Umiarkowany determinizm
geograficzny
Adam Smith (1776):
• sprzyjające warunki geograficzne
pozwoliły rozwinąć się krajom Azji i
Europy i jednocześnie niesprzyjające
warunki są odpowiedzialne za
zacofanie Syberii i Afryki
Umiarkowany determinizm
geograficzny
Jeffrey Sachs (1997):
• rozwinięta gospodarka rynkowa powstała
w strefie klimatu umiarkowanego i – poza
nielicznymi wyjątkami – do tej strefy
współcześnie się ogranicza;
• kraje obecnie zacofane i znajdujące się w
strefie tropikalnej nigdy nie osiągną
poziomu dobrobytu występującego w
krajach strefy umiarkowanej
Umiarkowany determinizm
geograficzny
Europa i Ameryka Północna były podwójnie
błogosławione. Posiadały najwydajniejsze
systemy produkcyjne – wzmacniane, a
częściowo powodowane przez bardzo
korzystne warunki geograficzne.
W przeciwieństwie do nich tropiki (...) były
podwójnie przeklęte: mając słabsze
instytucje ekonomiczne oraz, z reguły,
gorsze warunki geograficzne.
J.Sachs: The Limits of Convergence. Nature, Nurture and Growth,
„The Economist” 1997, vol. 343, s. 20
Umiarkowany determinizm
geograficzny
John Stuart Mill:
• warunki naturalne (przyrodnicze)
stanowią czynnik w znacznej mierze
rozstrzygający o dobrobycie
społeczności i jednostki
Silny determinizm geograficzny
David Ricardo
teoria stanu stacjonarnego:
• przy braku wzrostu produktywności
czynników wytwórczych (braku
postępu technicznego) lub wzroście
zbyt małym w stosunku do przyrostu
liczby ludności warunkiem
utrzymania dotychczasowego
poziomu życia jest wykorzystanie
zasobów przyrody
Niezależność geograficzna
Robert Solow (1956):
• wielkość produktu zależy od nakładów
dwóch czynników wytwórczych: pracy i
kapitału
• przyrost produktu zależy od wielkości
inwestycji i produktywności nowego
kapitału
• oszczędności determinują inwestycje i
dlatego mogą być uznane za podstawę
dobrobytu społeczeństwa
pomija zasoby naturalne
Niezależność geograficzna
Jean-Baptiste Say (1803-1814):
• przedsiębiorczość, jaką dysponuje
społeczeństwo, pozwala przezwyciężyć
problemy związane z niewielkim
terytorium i ograniczoną naturalną
zasobność
Niezależność geograficzna
Theodore Schultz
teoria kapitału ludzkiego:
• rozwój kapitału ludzkiego, czyli wiedzy,
pozwoli przezwyciężyć wszelkie
niedobory zasobów przyrody
• kapitał ludzki jest substytutem dla
ograniczonych zasobów przyrody
Determinizm geograficzny
Stopniowe wyczerpywanie się zasobów
przyrody przyczynia się do odradzania
się głosów podkreślających
przyrodnicze granice wzrostu
gospodarczego
Niedobór zasobów przyrody
Ograniczenie wolności gospodarczej
Teoria kosztów komparatywnych
Kraje zacofane znajdują się w błędnym
kręgu ubóstwa
niski poziom produktu per capita
mała skłonność do oszczędzania
niewielka podaż kapitału i inwestycji
wolne tempo przyrostu produktu per capita
Teoria kosztów komparatywnych
• kraje zacofane nie są w stanie
przekroczyć bariery zacofania i dlatego
muszą podejmować współpracę z
krajami rozwiniętymi
• podstawą tej współpracy są relatywne
(komparatywne) różnice w kosztach
wytwarzania
Koncepcja rozwoju przez handel
Frederic Benham (1956)
• należy utrzymać i przywrócić swobodę
wymiany w handlu światowym
• kraje zacofane specjalizowałyby się
nadal w produkcji surowców, w której
posiadają przewagę komparatywną
• środki zgromadzone w ten sposób
pozwoliłyby na rozwój przemysłu i w
konsekwencji wzrost dobrobytu
Hipoteza konwergencji
Jan Tinbergen (1942)
• podjęcie współpracy między krajami
rozwiniętymi i zacofanymi prowadzi nie
tylko do wzrostu dobrobytu, ale po
pewnym czasie do zbliżenia, a nawet
wyrównania poziomów życia w obu
grupach krajów
• podział na rozwinięte i zacofane straci z
czasem sens
Hipoteza konwergencji
Jan Tinbergen (1942)
Warunki wystąpienia konwergencji:
• uczestnictwo krajów zacofanych w
światowej gospodarce rynkowej
• posiadanie kapitału rzeczowego na
zatrudnionego w wysokości
umożliwiającej uruchomienie procesu
przyspieszonego wzrostu produktu
Hipoteza konwergencji
Jan Tinbergen (1942)
Konkluzja:
Kraje rozwinięte powinny być eksporterami,
a zacofanie importerami kapitału
Hipoteza konwergencji
Jan Tinbergen (1942)
Konkluzja:
Wzrost gospodarczy w krajach
zacofanych ma charakter egzogeniczny –
jest uzależniony od postępu technicznego
w krajach rozwiniętych, ale dzięki temu
poziom życia może wzrastać szybciej
Znaczenie kapitału ludzkiego
Theodore Schultz, Gunnar Myrdal
• tempo przyrostu produktu na głowę w
krajach zacofanych było i jest niższe niż
w krajach bogatych; różnice w poziomie
życia stale się powiększają
• import kapitału rzeczowego nie jest
zatem czynnikiem wystarczającym;
potrzebna jest wykwalifikowana siła
robocza do obsługi
Znaczenie kapitału ludzkiego
Theodore Schultz, Gunnar Myrdal
• kapitał ludzki jest niezbędnym
czynnikiem wzrostu gospodarczego
• kapitał ludzki kształtuje się na miejscu
(jedynie w ograniczonym zakresie może
być importowany), stąd też wzrost
gospodarczy warunkowany jest
czynnikami endogenicznymi
Znaczenie kapitału ludzkiego
Theodore Schultz, Gunnar Myrdal
wzrost nakładów na edukację
przyrost kapitału ludzkiego (wiedzy)
wzrost produktywności siły roboczej
wzrost produktu per capita
Teoria zmian instytucjonalnych
• koncepcja przyspieszonego
uprzemysłowienia
• koncepcja reform społecznych
• element wspólny: ostatecznym efektem
jest gruntowne przekształcenie
społeczeństw i gospodarek przy
wzroście roli państwa w gospodarce
Koncepcja przyspieszonego
uprzemysłowienia
Ragnar Nurkse
• w krajach zacofanych nie ma zbyt dużej
skłonności do oszczędzania, głównie ze
względu na ubóstwo
• w rezultacie ma miejsce niedobór
kapitału, którego tworzeniem (także w
drodze importu) powinno zająć się
państwo
Koncepcja przyspieszonego
uprzemysłowienia
Ragnar Nurkse
• rozwój infrastruktury technicznej jest
podstawą dla stworzenia i rozwoju
rodzimej przedsiębiorczości, która jest
siłą napędową gospodarki
• z czasem państwo powinno rezygnować
z angażowania się w gospodarkę na
rzecz sektora prywatnego
Koncepcja przyspieszonego
uprzemysłowienia – krytyka
• tworzenie kapitału ze środków
wewnętrznych wymaga szerokiego i
długookresowego stosowania polityki
przymusowych oszczędności
• w rezultacie niski poziom konsumpcji
mieszkańców ulega dalszemu obniżeniu
• powstają napięcia społeczne
Koncepcja reform społecznych
Gunnar Myrdal (1971)
• wprowadzanie do krajów zacofanych
technologii, których one same nie
wytworzyły, kończy się niepowodzeniem
• niezbędne są reformy społeczne
skierowane na rozwój edukacji i wzrost
poziomu wiedzy
• kraje zacofane tak długo nie będą
tworzyć kapitału, jak długo kondycja
materialna ich mieszkańców będzie zła
Teorie zmian instytucjonalnych
uprzemysłowienia
reform społecznych
przyspieszanie tempa
wzrostu produktu
dzięki ograniczaniu
konsumpcji na rzecz
inwestycji
podniesienie poziomu
konsumpcji jako
sposób zwiększania
produktywności siły
roboczej
Koszty wzrostu gospodarczego
• koszty wzrostu gospodarczego
znacznie przewyższają płynące z niego
korzyści i dlatego maksymalizacja PKB
nie może być głównym celem
społeczeństwa gospodarującego
• degradacja środowiska
• pogorszenie jakości życia w miastach
• pełen stresów tryb życia
Koncepcja wzrostu zerowego
• z uwagi na fakt, że zwiększaniu PKB
towarzyszą dodatkowe koszty,
najlepszym rozwiązaniem jest obniżanie
tempa wzrostu PKB do zera
Koszty wzrostu gospodarczego
• pełna rezygnacja z działalności z którą
związane są negatywne aspekty
wzrostu gospodarczego nie jest
rozwiązaniem społecznie optymalnym
• działalność ta powinna być prowadzona
tak długo, jak
krańcowa korzyść
z tej działalności
krańcowy koszt
społeczny
=