Central nervous system

Podział topograficzny OUN

–

mózgowie (encephalon (brain))

–

rdzeń kręgowy (Spinal cord)

Podział czynnościowy OUN

–

układ nerwowy somatyczny

–

układ nerwowy autonomiczny

W obrębie układu nerwowego somatycznego znajduje się:

–

układ piramidowy,

–

układ pozapiramidowy.

W obrębie układu nerwowego autonomicznego znajduje się:

–

część współczulna,

–

część przywspółczulna.

U człowieka powyżej przepony działanie narządów nasila część współczulna, opóźnia część
przywspółczulna, zaś poniżej przepony jest dokładnie odwrotnie – część współczulna opóźnia,
a przywspółczulna nasila.

Układ piramidowy a pozapiramidowy

Układ piramidowy dowodzi świadomymi czynnościami, które możemy wykonywać dowolnie.
Układ pozapiramidowy powoduje, że nie musimy myśleć o ruchach, pozwala na ruchy
zautomatyzowane, działa przy regulacji napięcia mięśniowego; dotyczy ruchów, które są poza
naszą świadomością, ale jednocześnie takich, że w każdej chwili może powrócić świadoma kontrola
nad nimi i będziemy mogli je modyfikować.
Podsumowując, czynności pozapiramidowe są automatyczne, a ich regulacja zachodzi na niższych
piętrach OUN niż kora mózgowa; regulacja może powrócić do świadomości w razie potrzeby.

Czynności wykonywane wielokrotnie → układ piramidowy,
Czynności wykonywane setki razy → układ pozapiramidowy.

Rozwój OUN

W 3 tygodniu życia płodowego kształtuje się układ nerwowy.
Z ektodermy komórki tworzące neurony grupują się w części grzbietowej i tworzą tzw. płytkę
nerwową w części grzbietowej, która następnie podlega przemianom.
Chrzęstny walec to prototyp kręgosłupa. Nad nim płytka jest cieńsza, kształtuje się w niej
podłużna bruzda. Po obu stronach części są szersze, powstają fałdy. Fałdy coraz bardziej się
rozrastają, następnie zrastają u góry ze sobą w taki sposób, że powstaje cewa nerwowa, która w
środku jest pusta → pierwowzór układu komorowego mózgu i rdzenia, gromadzi się tam płyn
mózgowo-rdzeniowy.
Cewa w środku posiada kanał środkowy z płynem mózgowo-rdzeniowym. W części głowowej
cewa jest zamknięta z przodu blaszką krańcową (lamina terminalis). Z tyłu zakończeniem
pierwotnej cewy nerwowej jest błona tworząca zasuwkę (obex), czyli zakończenie rdzenia
kręgowego.
Pierwotna cewa nerwowa ma część przednią w głowie płodu, koniec przy kręgosłupie. W części
głowowej pierwotna cewa nerwowa grubieje, ale niejednostajnie, przez co powstają 3 oddzielone
zgrubienia i cewa się zagina. Powstają trzy pierwotne pęcherzyki mózgowe.

Pierwotne pęcherzyki mózgowe

–

przodomózgowie (prosencephalon),

–

śródmózgowie (mesencephalon),

–

tyłomózgowie (rhombencephalon).

Wtórne pęcherzyki mózgowe

Pierwszy i trzeci pęcherzyk dzielą się na wtórne. W sumie powstaje pięć wtórnych pęcherzyków:

–

Przodomózgowie (prosencephalon) dzieli się na:

–

kresomózgowie (telencephalon),

–

międzymózgowie (diencephalon).

–

Śródmózgowie (mesencephalon) się nie zmienia.

–

Tyłomózgowie (rhombencephalon) dzieli się na:

–

tyłomózgowie wtórne (metencephalon),

–

rdzeniomózgowie, czyli rdzeń przedłużony (myelencephalon); jest to ostatni
pęcherzyk.

W obrębie tyłomózgowia wtórnego widać dwa charakterystyczne twory: most (pons) i móżdżek
(cerebellum).

Rdzeniomózgowie (myelencephalon) to inaczej rdzeń przedłużony (medulla oblongata).
Przechodzi on w rdzeń kręgowy po przej

ś ciu przez otwór wielki

.

Rdzeń kręgowy (spinal cord) położony jest w obrębie kanału kręgowego.

Powstaje pięć części mózgowia podlegających zmianom, niektóre rosną mocniej, ale każda
pozostaje w organizmie do końca jego życia.
Zachodzą pewne zmiany we wzroście wtórnych pęcherzyków mózgowych; nierównomiernie rośnie
kresomózgowie oraz pozostała czwórka. Najmniej rośnie śródmózgowie, najbardziej

rośnie

kresomózgowie.
Kresomózgowie po porodzie ma kształt dwóch półkul. Międzymózgowie po ukończonym rozwoju
jest niewielkie, ale wciąż większe od śródmózgowia.
Przekrój strzałkowy uwidacznia pojedynczy most, móżdżek, komorę trzecią, przysadkę.

Kresomózgowie

Kresomózgowie z wielkości podobnej do pozostałych czterech pęcherzyków rośnie do rozmiaru
półkul mózgu dominujących wielkością nad wszystkimi pozostałymi częściami mózgu.
W kresomózgowiu mamy dwie

identyczne półkule

, które do trzymania się razem potrzebują

nieparzystego elementu zespalającego: kresomózgowie nieparzyste łączy dwie półkule, np. ciało
modzelowate (spoidło wielkie, corpus callosum), sklepienie (fornix), a pomiędzy nimi jest blaszka
przegrody przezroczystej zamykająca wejście do półkuli mózgu z komorami bocznymi z płynem
mózgowo-rdzeniowym.
Blaszka przegrody przezroczystej występuje po obu stronach, symetrycznie, w dwóch
egzemplarzach.
Blaszka krańcowa (lamina terminalis) zamyka komorę trzecią. W tej okolicy znajduje się spoidło
przednie (commisura anterior/anterior commissure) należące do kresomó

z gowia nieparzystego

.

Kresomózgowie dzieli się na kresomózgowie boczne, czyli dwie półkule mózgu oraz
kresomózgowie środkowe, nieparzyste, nazywane encephalon medial.

Budowa komórek i tkanki mózgu

Neuron składa się z ciała i wypustek: aksonu i dendrytu. Ciało to zgrupowanie cytoplazmy wraz
z jądrem. Aksony i neuryt mogą się łączyć w drogę nerwową, połączenie to synapsa
z neurotransmiterami chemicznymi które mogą dyfundować do następnej komórki nerwowej
i depolaryzować ją elektrycznie.
Wnętrze

półkuli

jest wypełnione istotą białą, czyli aksonami drogi nerwowej, zaś powierzchnia

jest pokryta istotą szarą, gdyż zbudowana jest z ciał komórek nerwowych.,

Kresomózgowie parzyste (półkula mózgu)

–

Płaszcz mózgu:

–

kora mózgu (cerebral cortex),

–

wyspa (insula),

–

hipokamp (hippocampus) [połączony z węchomózgowiem]

–

węchomózgowie (rhinencephalon).

–

Jądra podstawne (basal ganglia) zbudowane z istoty szarej.

–

Istota biała półkul (white matter).

–

Komory boczne (lateral ventricles) z płynem mózgowo-rdzeniowym produkowanym przez
splot naczyniówkowy (naczynia włosowate wnikające do wnętrza komory, pokryte
specjalnym nabłonkiem pozwalającym na wydostawanie się przesączu do komory bocznej.
Produkcja przesączu to 500 ml na dobę.

Kresomózgowie nieparzyste:

–

Ciało modzelowate

–

Spoidło przednie (anterior commissure)

–

Przegroda przezroczysta

–

Sklepienie (fornix)

–

Blaszka krańcowa (lamina terminalis)

Wyspa to kora mózgu schowana wewnątrz, dokładniej jedna z bruzd. Bierze się stąd, iż bruzda
boczna mózgu jest bardzo głęboka i do jej podstawy wnika kora mózgu; tworzy wyspę we wnętrzu
mózgu.
Hipokamp (hippocapmus) leży w bruździe hipokampa. Tkanka wgłębia się do wnętrza półkuli
mózgu razem z zawijającą się korą, tworząc hipokamp. W części przedniej przypomina łapę lwa,
wyróżniamy szpony hipokampa.
Szczelina podłużna znajduje się pomiędzy półkulami, w jej dnie jest ciało modzelowate w
kształcie mostka na przekroju poprzecznym.
Poniżej są dwie blaszki przegrody przeźroczystej. Blaszki ograniczają komory boczne
wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym.
Jeszcze niżej położone jest sklepienie (fornix).
Komora trzecia jest wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym, ale nie należy do kresomózgowia,
lecz międzymózgowia; po obu stronach leży wzgórze ze swymi jądrami wzgórza.
W istocie białej półkul zawarte są jądra podstawne, czyli zgrupowa

n ia istoty szarej wewnątrz

białej: przedmurze zwane claustrum, jest stosunkowo cienkie, ale rozległe.
Głębiej znajduje się skorupa (putamen), dalej przyśrodkowo jest położona gałka blada (globus
pallidus) podzielona na część przyśrodkową i boczną z przegrodą z istoty białej pomiędzy nimi.
Jeszcze bardziej przyśrodkowo położone jest zgrupowanie is

t oty szarej należące do wzgórza

, czyli

jądra wzgórza.

Od góry widać jądro ogoniaste (caudate nucleus). Jeszcze jedno zgrupowanie istoty szarej to ciało
migdałowate (amygdaloid nucleus/complex).

Jądra podstawne

Jądra podstawne są ważne w regulacji napięcia mi

ę śniowego

i automatyzmach ruchowych. Przy ich

uszkodzeniu, np. jądra ogoniastego związanego z produkcją dopaminy i niższymi piętrami OUN,
czy też np. w śródmózgowiu jądro należące do układu jądra czerwienne, prowadzi do zespołu

Parkinsona. Objawy to zmiany w napięciu mięśniowym, człowiek jest sztywny, mogą się dołączać
skurcze mimowolne, co dotyczy głównie kończyn górnych – ruch liczenia pieniędzy, maskowatość
twarzy, spowolnienie myślenia, pojawia się chód szuflowaty, czyli szurający po podłożu.

Ciało migdałowate

Ciało migdałowate związane jest z emocjami. Podrażnienie będzie powodowało napad wściekłości.
Uszkodzenie jadra migdałowatego będzie się objawiało przeciwstawnie, czyli łagodnością – czyli
również brakiem reakcji na niektóre niebezpieczeństwa. Typowy przykład u małp po
uszkodzeniu/usunięciu jądra migdałowatego to brak strachu przed wężami.

Węchomózgowie

Węchomózgowie (rhinencephalon) ma część obwodową i ośrodkową.
Część obwodowa to opuszki, pasma węchowe i trójkąt węchowy z istotą dziurkowaną
ograniczoną prążkami węchowymi bocznymi oraz przyśrodkowymi.
Przyśrodkowy przechodzi na stronę przeciwległą. Boczny kończy się w ciele migdałowatym.

Międzymózgowie

Znajduje się poniżej kresomózgowia. Wyróżniamy dwie części:

–

wzgórzomózgowie

–

podwzgórze

Ograniczeniem jest bruzda podwzgórzowa (hypothalamic sulcus) rozpoczynająca się z przodu
otworem międzykomorowym, a kończąca się spoidłem tylnym (o innej nazwie:
nadwzgórzowym).
Komora trzecia łączy się z każdą boczną specjalnym otworem do tyłu od sklepienia – otworem
międzykomorowym (Monroe).
Zatem komora boczna łączy się z komorą trzecią (third ventricle) poprzez otwór
międzykomorowy (interventricular foramen), komora trzecia łączy się wodociągiem mózgu
(cerebral aqueduct) z komorą czwartą. Komora czwarta leży w tyłomózgowiu wtórnym
(metencephalon).
Komora czwarta posiada trzy rogi. Boczne to różki, środkowy otwór to otwór Magendiego;
następuje wypływ płynu wodociągiem do przestrzeni podpajęczynówkowej. Dzięki ziarnistościom
pajęczynówki płyn wpływa do krwi krążącej w obrębie zatok opony twardej. Ziarnistości są
zawarte zwłaszcza w ścianie zatoki strzałkowej górnej, praktycznie cały płyn tam przepływa do
krwi.
Zaburzenia w przepływie płynu mózgowo-rdzeniowego
Może do niego dojść łatwo między komorami czy w wodociągu mózgu, dziecko może mieć jeden z
otworów naturalnie mniejszy, wtedy mózgowie jest rozsadzane przez płyn mózgowo-rdzeniowy od
wewnątrz. Dochodzi wtedy do wodomózgowia wewnętrznego, mózgowie się powiększa, co
powoduje ucisk na korę mózgową i gorszy rozwój dziecka.
Inna sytuacja: przepływ płynu jest w porządku, ale zablokowane są ziarnistości pajęczynówki, płyn

gromadzi się na zewnątrz mózgowia. Płyn będzie naciskał na

zewnątrz

mózgowia

na powierzchnię

mózgowia, mózgowie będzie się zmniejszać, pojawi się wodogłowie zewnętrzne, ale
konsekwencje będą podobne → ucisk na ośrodki korowe i gorszy ich rozwój.

Międzymózgowie

–

Komora trzecia

–

Wzgórzomózgowie

–

wzgórze (thalamus)

–

nadwzgórze (epithalamus)

–

szyszynka

–

spoidło uzdeczek

–

spoidło nadwzgórzowe (tylne)

–

zawzgórze (metathalamus), składa się z ciał:

–

kolankowatego bocznego,

–

kolankowatego przyśrodkowego.

–

Niskowzgórze

–

Podwzgórze

–

skrzyżowanie wzrokowe

–

przysadka

–

guz szary (odchodzi od niego szypuła do przysadki)

–

2 ciała suteczkowate (mammillary bodies)

Wzgórze (thalamus) ogranicza komorę trzecią z boku.
Nadwzgórze jest tylną ścianą komory trzeciej.
Podwzgórze.
Zawzgórze (metathalamus) jest kiepsko widoczne, bo jest zlokalizowane na bocznej

powierzchni

międzymózgowia poniżej półkul mózgu.

Ciała kolankowate boczne (lateral geniculate body) – tu znajduje się siedziba trzecich neuronów
dr

o gi wzroko

w

ej

. W ciele kolankowatym przyśrodkowym znajdują się trzecie n

e urony drogi

słuchowej.

Nadwzgórze

Nadwzgórze ma szyszynkę, uzdeczki – dwie krawędzie ograniczone bruzdą tworzącą z nimi
trójkąt uzdeczek, przechodzą jedna w drugą poprzez spoidło uzdeczek.
Spoidło nadwzgórzowe, inaczej tylne jest umiejscowione niżej i głębiej od spoidła uzdeczek.

Poniżej szyszynki znajduje się powierzchnia tylna blaszki pokrywy, znajdują się tam
charakterystyczne dwa wzgórki górne i dwa wzgórki dolne.
Wzgórki górne są połączone z ciałem kolankowatym bocznym i należą do drogi wzorkowej.
Wzgórki dolne są połączone z ciałem kolankowatym przyśrodkowym ramieniem wzgórka
dolnego, połączone są zatem z drogą słuchow

ą .

Szyszynka ma istotną rolę. Jest niepozorna i mała, może się w niej gromadzić piasek
szyszynkowy, w zdjęciu rentgenowskim w projekcji przednio-bocznej może być widoczny, dzięki
czemu da się ocenić położenie szyszynki w przypadku podejrzenia nowotworów. Szyszynka nadaje
rytm organizmowi, sezonowy oraz dobowy. Rytmy sezonowe powodują inne funkcjonowanie w
lecie/na wiosnę/na jesieni/w zimie. Rytm dobowy to rytm odpoczynku & spania oraz aktywności.
Rytmy reguluje hormon melatonina; istnieje też sztuczny odpowiednik. Melatonina jest
regulowana dzięki

bodźc

om

świetln

ym;

gdy te są przekazywane do szyszynki, stężenie melatoniny

maleje, w ciemno

ś ci

zaś

produkcja

melatoniny

rośnie

.

Przy białych nocach w kręgu polarnym szyszynka u wrażliwych osób może nie produkować
melatoniny, możemy przez dwa miesiące nie zasnąć, co spowoduje krańcowe wyczerpanie
organizmu. Większość ludzi jednak się przystosowuje.

Podwzgórze

Zawiera:

–

guz szary z szypułą (infudibulum) zdążającą do przysadki

–

skrzyżowanie wzrokowe

–

ciała suteczkowate (mammillary bodies)

Droga wzrokowa

Ciało kolankowate boczne należy do zawzgórza, leżą tu trzecie n

e u r ony drogi wzrokowej

. Od

skrzyżowania wzrokowego idzie pasmo wzrokowe do ciała kolankowatego bocznego i tu się
kończy. Dwa pierwsze neurony drogi są w obrębie siatkówki. Promienistość wzrokowa idzie do
ośrodka korowego w obrębie płata potylicznego.

Bardziej przyśrodkowo i niżej jest ciało kolankowate przyśrodkowe, siedziba trzecich

neuronów

drogi słuchowej.

Śródmózgowie

Poniżej opisanych struktur znajduje się śródmózgowie, dzielące się na:

–

konary mózgu (cerebral peduncle)

–

pokrywę mózgowia (mesencephalic tectum)

–

wodociąg mózgu (cerebral aqueduct) na granicy.

Konary mózgu składają się z trzech części, ogólnie podzielonych na parzyste i nieparzystą,
mianowicie składają się z nakrywki (tegmentum) i dwóch odnóg mózgu (crura) – prawej i lewej.

Granicą między tegmentum a crura jest istota czarna, (substantia nigra).
W obrębie nakrywki widoczne są jądra czerwienne (red nucleus), wprzęgnięte w regulację
ruchową i regulację

napięcia mięśniowego

, co ma znaczenie podczas stania i chodzenia.

Komora czwarta

Płyn z niej idzie do przestrzeni podpajęczynówkowej.
Od gó

r y jest przykryta móżdżkiem na jej stropie.

Ma też dno, zwane dołem równoległobocznym, bo ma kształt rombu, część górna dna należy do
mostu, dolna do rdzenia przedłużonego. Są wyraźnie odgraniczone poprzez prążki rdzenne na
granicy między częścią mostową a rdzeniową.

Tyłomózgowie wtórne

Most

Składa się z części brzusznej i grzbietowej, stanowiącej dno komory czwartej. Strop komory
czwartej tworzy właśnie móżdżek.

Móżdżek

Móżdżek ma budowę podobną do półkul mózgu, ma dwie półkule plus część środkową – robaka.
Jest wprzęgnięty w układ ruchowy, to tu analizowane są doznania równowagi, zapewnia to, że
możemy chodzić i się nie przewracać, że kontrolujemy chód i położenie ciała.
Posiadamy narząd równowagi w uchu wewnętrznym gdzie odbierane są bodźce przyspieszenia
liniowego i kątowego, ale on zbiera położenie tylko z głowy!
Położenie kończyn i tułowia, ich zgięcie czy wykręcenie dzieje się nie poprzez układ z ucha
wewnętrznego, lecz poprzez czucie głębokie, którego receptory są w mięśniach i ścięgnach, które
następnie dostarczane jest do móżdżku → równowaga podczas chodzenia i biegania.
Zaburzenia móżdżku: przykład to spożycie alkoholu. Powiedzenie „zalać robaka” nie dotyczy
przewodu pokarmowego, lecz uszkodzenia robaka w móżdżku → brak jest koordynacji ruchowej,
następuje zataczanie, przewracanie, zaburzona jazda samochodem. U

szkodz

e n ie

jest czasowe

, po

spadku stężenia alkoholu wszystko może wrócić do normy. Chorobowe zaburzenia w neuronach
mogą mieć podobne objawy – brak równowagi, pijacki sposób poruszania się.

Rdzeń przedłużony

Poniżej jest rdzeń przedłużony z bruzdą pośrodkową tylną. Po obu stronach jest pęczek smukły
(gracile fasciculus) i pęczek klinowaty (cuneate fasciculus).
Wyróżniamy odnogi móżdżku górne i środkowe.
Od dołu i przodu jest powierzchnia przednia rdzenia przedłużonego utworzona przez piramidy
(pyramids) położone po obu stronach szczeliny pośrodkowej (anterior median fissure), bocznie od
piramid położone są oliwki (olives), z jądrami oliwki.

Piramidy należą do układu ruchowego piramidalnego nie dlatego, że się tak nazywają od
kształtu, lecz dlatego, że nazwa dróg piramidowych pochodzi od kształtu początkowych ciał
komórek ruchowych somatycznych w korze mózgowej, które są kształtu trójkątnego,
piramidalnego.
U podstawy piramid widać skrzyżowanie piramid, około 85% włókien w obrębie piramid
przechodzi na stronę przeciwległą, do sznura przedniego rdzenia kręgowego przeciwległej strony.
Około 15% się nie krzyżuje, lecz idzie ku dołowi wkracza bezpośrednio do sznura przedniego
rdzenia kręgowego.
Oliwki są również włączone w układ ruchowy, ale pozapiramidowy. Należą do tej samej klasy, co
jądra czerwienne, gałka blada i istota czarna; wspólnie tworzą układ pozapiramidowy.