Fundacja i stowarzyszenie – zestawienie porównawcze
Kryterium
Fundacja
Stowarzyszenie
Sposób
powstania
Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca
zamieszkania bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą.
W oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji (akcie fundacyjnym) fundator wskazuje cel
fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację (art. 3 ust 2 i 3 Ustawy o
fundacjach). Majątek jest podstawą utworzenia i działania fundacji.
Fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.
Prawo tworzenia stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim mającym pełną zdolność do
czynności prawnych i niepozbawionym praw publicznych. Cudzoziemcy mający miejsce
zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą zrzeszać się w stowarzyszeniach, zgodnie
z przepisami obowiązującymi obywateli polskich. Do założenia stowarzyszenia nie jest potrzebny
żaden majątek, konieczne jest natomiast co najmniej 15 osób. Stowarzyszenie opiera swoją
działalność na pracy społecznej członków (art. 2 ust 3 Prawa o stowarzyszeniach). Osoba prawna może
być jedynie wspierającym członkiem stowarzyszenia. Stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną
i może rozpocząć działalność z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.
Cel powstania
Może zostać ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami RP celów
społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój
gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska
oraz opieka nad zabytkami (art. 1 Ustawy o fundacjach). Fundacja nie może zostać utworzona w celu
działania na rzecz fundatora, jego rodziny lub realizacji partykularnych, osobistych interesów określonej
grupy. Cele fundacji muszą zawsze mieć szerszy, ogólnospołeczny horyzont.
Może zostać utworzone w każdym celu prawnie dozwolonym pod warunkiem, że nie będzie
to cel komercyjny, zarobkowy. Stowarzyszenie może ograniczać zakres swojej działalności
wyłącznie do działania na rzecz swoich członków, a jego działalność nie musi być społecznie
użyteczna (np. stowarzyszenie poszukiwaczy Atlantydy).
Majątek
Składnikami majątkowymi mogą być pieniądze, papiery wartościowe, a także rzeczy ruchome
i nieruchomości. Przepisy prawa nie wskazują minimalnej wartości majątku koniecznego do założenia
fundacji, ale nie może istnieć fundacja zupełnie pozbawiona majątku. Fundacja, może przyjmować
darowizny, spadki i zapisy oraz korzystać z ofiarności publicznej. Fundacja może prowadzić
działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów. Jeżeli fundacja ma
prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność
gospodarczą nie może być mniejsza niż tysiąc złotych.
Majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów,
dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności
publicznej. Stowarzyszenie, z zachowaniem obowiązujących przepisów, może przyjmować
darowizny, spadki i zapisy oraz korzystać z ofiarności publicznej. Stowarzyszenie może
prowadzić działalność gospodarczą (z wyjątkiem stowarzyszeń zwykłych), według ogólnych zasad
określonych w przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji
celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.
Stowarzyszenie może również otrzymać dotację.
Zarządzenie
Wszystkie najważniejsze decyzje podejmuje zarząd fundacji. W fundacji nie ma obowiązku
powoływania organu kontroli wewnętrznej. Jednak do dobrej praktyki należy, aby taki organ
(np. rada) był w fundacji. Fundator (fundatorzy) nie ma żadnych szczególnych uprawnień w fundacji,
oprócz tych, które zostały mu przyznane w statucie. Nie można być członkiem fundacji. Można być
jej pracownikiem, wolontariuszem lub zasiadać w jej władzach.
Jest zarządzane w sposób demokratyczny: najważniejsze decyzje podejmują wszyscy
członkowie, tzw. walne zebranie członków. Zarząd stowarzyszenia wykonuje wolę walnego
zgromadzenia, a także odpowiada przed nim za swoje działania (np. czy wywiązał się z zadań
nałożonych na niego uchwałą wszystkich członków). Jest także kontrolowany przez wewnętrzny
organ kontrolny (obowiązkowy), np. komisję rewizyjną.
Nadzór
zewnętrzny
Działalność fundacji nadzorują ministrowie właściwi ze względu na prowadzoną przez
organizację działalność (np. fundacja zajmująca się ochroną zdrowia podlega kontroli Ministra Zdrowia,
fundacja zajmująca się ekologią – Ministra Środowiska) oraz starosta właściwy ze względu na
siedzibę fundacji. Na fundacji ciąży obowiązek złożenia co roku sprawozdania z działalności do ministra,
któremu podlega.
Działalność stowarzyszenia nadzoruje starosta właściwy ze względu na siedzibę
stowarzyszenia, a w przypadku stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego właściwy
wojewoda.
Likwidacja
Fundacja podlega likwidacji w sposób wskazany w statucie w razie osiągnięcia celu, dla
którego fundacja była ustanowiona, lub w razie wyczerpania środków finansowych i majątku
fundacji.
Likwidacja stowarzyszenia może nastąpić w drodze uchwały własnej, oraz w drodze
postanowienia sądu, jeśli: liczba członków zmniejszy się poniżej wymaganego minimum;
stowarzyszenie nie posiada przewidzianych w ustawie władz i nie ma warunków do ich
wyłonienia w okresie nie dłuższym niż rok; jeżeli jego działalność wykazuje rażące lub
uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia
działalności zgodnej z prawem lub statutem.
Majątek zlikwidowanego stowarzyszenia przeznacza się na cel określony w statucie lub w uchwale
walnego zgromadzenia o likwidacji stowarzyszenia. W razie braku postanowień statutu lub uchwały w tej
sprawie, sąd orzeka o przeznaczeniu majątku na określony cel społeczny.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku – Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. 2001 nr 79 poz. 855 z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (Dz.U. 1991 nr 46 poz. 203 z późniejszymi zmianami).