Ź

ródła i granice poznania

Ź

ródła poznania

2

Racjonalizm

Kartezjusz

Sceptycyzm metodyczny:

• Odrzuci

ć

wszystko, w co

mo

ż

na w

ą

tpi

ć

.

René Descartes 1596-1650)

Rozprawa o metodzie 1637).

Ź

ródła poznania

3

Racjonalizm

Kartezjusz

Sceptycyzm metodyczny:

• Odrzuci

ć

wszystko, w co

mo

ż

na w

ą

tpi

ć

.

• Zmysły mog

ą

mnie łudzi

ć

.

René Descartes 1596-1650)

Rozprawa o metodzie 1637).

Ź

ródła poznania

4

Racjonalizm

Kartezjusz

Sceptycyzm metodyczny:

• Odrzuci

ć

wszystko, w co

mo

ż

na w

ą

tpi

ć

.

• Zmysły mog

ą

mnie łudzi

ć

.

•

Ż

e postrzegam, rozumuj

ę

,

pragn

ę

, czyli my

ś

l

ę

, jest

niew

ą

tpliwe.

René Descartes 1596-1650)

Rozprawa o metodzie 1637).

Ź

ródła poznania

5

Racjonalizm

Kartezjusz

Sceptycyzm metodyczny:

• Odrzuci

ć

wszystko, w co

mo

ż

na w

ą

tpi

ć

.

• Zmysły mog

ą

mnie łudzi

ć

.

•

Ż

e postrzegam, rozumuj

ę

,

pragn

ę

, czyli my

ś

l

ę

, jest

niew

ą

tpliwe.

• Cogito ergo sum.

René Descartes 1596-1650)

Rozprawa o metodzie 1637).

Ź

ródła poznania

6

Dowód ontologiczny Kartezjusza

•

Jestem rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

(dusz

ą

).

Ź

ródła poznania

7

Dowód ontologiczny Kartezjusza

•

Jestem rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

(dusz

ą

).

•

Jestem niedoskonał

ą

rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

.

Ź

ródła poznania

8

Dowód ontologiczny Kartezjusza

•

Jestem rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

(dusz

ą

).

•

Jestem niedoskonał

ą

rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

.

•

Mam ide

ę

doskonało

ś

ci.

Ź

ródła poznania

9

Dowód ontologiczny Kartezjusza

•

Jestem rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

(dusz

ą

).

•

Jestem niedoskonał

ą

rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

.

•

Mam ide

ę

doskonało

ś

ci.

•

Nie mog

ę

by

ć

jej autorem.

Ź

ródła poznania

10

Dowód ontologiczny Kartezjusza

•

Jestem rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

(dusz

ą

).

•

Jestem niedoskonał

ą

rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

.

•

Mam ide

ę

doskonało

ś

ci.

•

Nie mog

ę

by

ć

jej autorem.

•

Mam j

ą

od rzeczy doskonałej, Boga.

Ź

ródła poznania

11

Dowód ontologiczny Kartezjusza

•

Jestem rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

(dusz

ą

).

•

Jestem niedoskonał

ą

rzecz

ą

my

ś

l

ą

c

ą

.

•

Mam ide

ę

doskonało

ś

ci.

•

Nie mog

ę

by

ć

jej autorem.

•

Mam j

ą

od rzeczy doskonałej, Boga.

•

Bóg istnieje.

Ź

ródła poznania

12

Bł

ą

d kategorialny

• Nie mog

ę

by

ć

autorem idei doskonało

ś

ci, bo nic

doskonałego nie mo

ż

e pochodzi

ć

od czego

ś

mniej

doskonałego.

• Ukryte zało

ż

enie: idea doskonało

ś

ci jest doskonała

• Przesuni

ę

cie kategorialne

Ź

ródła poznania

13

I dalej…

•

Bóg jest dobry, zatem nie mo

ż

e mnie łudzi

ć

.

•

Bł

ę

dy poznawcze s

ą

skutkiem mojej niedoskonało

ś

ci

•

Ś

wiat istnieje. Istniej

ą

dusze i ciała.

Ź

ródła poznania

14

Natywizm

Mamy jakie

ś

idee wrodzone

Ź

ródła poznania

15

Natywizm

Mamy jakie

ś

idee wrodzone

• Natywizm Platona: teoria anamnezy:

– Dusza przed wcieleniem przebywała w

ś

wiecie idei.

– Zapomina o nich pod wpływem ciała.

Ź

ródła poznania

16

Natywizm

Mamy jakie

ś

idee wrodzone

• Natywizm Platona: teoria anamnezy:

– Dusza przed wcieleniem przebywała w

ś

wiecie idei.

– Zapomina o nich pod wpływem ciała.

– Własnym wysiłkiem mo

ż

e je sobie przypomina

ć

.

– Ciało jest wi

ę

zieniem duszy.

Ź

ródła poznania

17

Natywizm

Mamy jakie

ś

idee wrodzone

• Natywizm Platona: teoria anamnezy:

– Dusza przed wcieleniem przebywała w

ś

wiecie idei.

– Zapomina o nich pod wpływem ciała.

– Własnym wysiłkiem mo

ż

e je sobie przypomina

ć

.

– Ciało jest wi

ę

zieniem duszy.

• Natywizm jako forma aprioryzmu:

– Jest jakie

ś

poznanie a priori, tj. niezale

ż

ne od do

ś

wiadczenia.

Ź

ródła poznania

18

Empiryzm genetyczny

• Krytyka teorii idei wrodzonych.

• Umysł jest tabula rasa

na której do

ś

wiadczenie

zapisuje swoje znaki.

John Locke (1632-1704)

Rozwa

ż

ania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1670)

Ź

ródła poznania

19

Empiryzm genetyczny

• Krytyka teorii idei wrodzonych.

• Umysł jest tabula rasa

na której do

ś

wiadczenie

zapisuje swoje znaki.

•

Ź

ródła idei:

– zmysły

– refleksja

John Locke (1632-1704)

Rozwa

ż

ania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1670)

Ź

ródła poznania

20

Empiryzm genetyczny

• Skrajny nominalizm.

• Esse est percipi.

George Berkeley

(1685-1753)

Traktat o zasadach

poznania ludzkiego (1710)

Ź

ródła poznania

21

Empiryzm genetyczny

• Skrajny nominalizm.

• Esse est percipi.

• Istniej

ą

tylko idee (barwy,

d

ź

wi

ę

ki, czucia dotykowe,

smaki, zapachy) i umysły.

George Berkeley

(1685-1753)

Traktat o zasadach

poznania ludzkiego (1710)

Ź

ródła poznania

22

Empiryzm genetyczny

• Skrajny nominalizm.

• Esse est percipi.

• Istniej

ą

tylko idee (barwy,

d

ź

wi

ę

ki, czucia dotykowe,

smaki, zapachy) i umysły.

• Tzw. przedmioty materialne s

ą

tylko zespołami idei.

• Rzeczy materialne nie maj

ą

ż

adnego substancjalnego

podło

ż

a.

George Berkeley

(1685-1753)

Traktat o zasadach

poznania ludzkiego (1710)

Ź

ródła poznania

23

Argument przeciw solipsyzmowi

• Nad niektórymi ideami nie mam władzy.

• Idee nie działaj

ą

przyczynowo.

Ź

ródła poznania

24

Argument przeciw solipsyzmowi

• Nad niektórymi ideami nie mam władzy.

• Idee nie działaj

ą

przyczynowo.

• Zatem idee aktualnie postrzegane pochodz

ą

od innego

umysłu.

Ź

ródła poznania

25

Argument przeciw solipsyzmowi

• Nad niektórymi ideami nie mam władzy.

• Idee nie działaj

ą

przyczynowo.

• Zatem idee aktualnie postrzegane pochodz

ą

od innego

umysłu.

• Istnieje Bóg, który postrzega wszystkie idee.

Ź

ródła poznania

26

Argument przeciw solipsyzmowi

• Nad niektórymi ideami nie mam władzy.

• Idee nie działaj

ą

przyczynowo.

• Zatem idee aktualnie postrzegane pochodz

ą

od innego

umysłu.

• Istnieje Bóg, który postrzega wszystkie idee.

• Bóg wywołuje we mnie idee według praw, które

ustanowił.

Ź

ródła poznania

27

Argument przeciw solipsyzmowi

• Nad niektórymi ideami nie mam władzy.

• Idee nie działaj

ą

przyczynowo.

• Zatem idee aktualnie postrzegane pochodz

ą

od innego

umysłu.

• Istnieje Bóg, który postrzega wszystkie idee.

• Bóg wywołuje we mnie idee według praw, które

ustanowił.

• O istnieniu innych umysłów wnioskuj

ę

na zasadzie

analogii.

Ź

ródła poznania

28

Krytyka idei ja

ź

ni

•

Rozwa

ż

aj

ą

c własne idee,

nigdy nie trafiam na ide

ę

mojego Ja.

•

Mo

ż

e jest ona ukryta pod innymi ideami.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

29

Krytyka idei ja

ź

ni

•

Rozwa

ż

aj

ą

c własne idee,

nigdy nie trafiam na ide

ę

mojego Ja.

•

Mo

ż

e jest ona ukryta pod innymi ideami.

•

Jednak gdybym si

ę

ich pozbył,

nic chyba by nie zostało.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

30

Krytyka idei ja

ź

ni

•

Rozwa

ż

aj

ą

c własne idee,

nigdy nie trafiam na ide

ę

mojego Ja.

•

Mo

ż

e jest ona ukryta pod innymi ideami.

•

Jednak gdybym si

ę

ich pozbył,

nic chyba by nie zostało.

Zatem ja

źń

nie jest czym

ś

ró

ż

nym od jej idei.

Ja

źń

jest wi

ą

zk

ą

idei.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

31

Krytyka idei ja

ź

ni

•

Rozwa

ż

aj

ą

c własne idee,

nigdy nie trafiam na ide

ę

mojego Ja.

•

Mo

ż

e jest ona ukryta pod innymi ideami.

•

Jednak gdybym si

ę

ich pozbył,

nic chyba by nie zostało.

Zatem ja

źń

nie jest czym

ś

ró

ż

nym od jej idei.

Ja

źń

jest wi

ą

zk

ą

idei.

Ja

źń

nie ma

ż

adnego podło

ż

a substancjalnego.

Rozumowanie Kartezjusza opiera si

ę

na w

ą

tpliwym zało

ż

eniu.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

32

Krytyka idei ja

ź

ni

•

Rozwa

ż

aj

ą

c własne idee,

nigdy nie trafiam na ide

ę

mojego Ja.

•

Mo

ż

e jest ona ukryta pod innymi ideami.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748

)

Ź

ródła poznania

33

Krytyka idei ja

ź

ni

•

Rozwa

ż

aj

ą

c własne idee,

nigdy nie trafiam na ide

ę

mojego Ja.

•

Mo

ż

e jest ona ukryta pod innymi ideami.

•

Jednak gdybym si

ę

ich pozbył,

nic chyba by nie zostało.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

34

Krytyka idei ja

ź

ni

•

Rozwa

ż

aj

ą

c własne idee,

nigdy nie trafiam na ide

ę

mojego Ja.

•

Mo

ż

e jest ona ukryta pod innymi ideami.

•

Jednak gdybym si

ę

ich pozbył,

nic chyba by nie zostało.

Zatem ja

źń

nie jest czym

ś

ró

ż

nym od jej idei.

Ja

źń

jest wi

ą

zk

ą

idei.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

35

Krytyka idei ja

ź

ni

•

Rozwa

ż

aj

ą

c własne idee,

nigdy nie trafiam na ide

ę

mojego Ja.

•

Mo

ż

e jest ona ukryta pod innymi ideami.

•

Jednak gdybym si

ę

ich pozbył,

nic chyba by nie zostało.

Zatem ja

źń

nie jest czym

ś

ró

ż

nym od jej idei.

Ja

źń

jest wi

ą

zk

ą

idei.

Ja

źń

nie ma

ż

adnego podło

ż

a substancjalnego.

Rozumowanie Kartezjusza opiera si

ę

na w

ą

tpliwym zało

ż

eniu.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

36

Krytyka idei zwi

ą

zku koniecznego

•

Nigdy nie twierdz

ę

,

ż

e A jest

przyczyn

ą

B na podstawie jednej

tylko obserwacji.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

37

Krytyka idei zwi

ą

zku koniecznego

•

Nigdy nie twierdz

ę

,

ż

e A jest

przyczyn

ą

B na podstawie jednej

tylko obserwacji.

•

Kolejne obserwacje z zało

ż

enia s

ą

podobne do pierwszej.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

38

Krytyka idei zwi

ą

zku koniecznego

•

Nigdy nie twierdz

ę

,

ż

e A jest

przyczyn

ą

B na podstawie jednej

tylko obserwacji.

•

Kolejne obserwacje z zało

ż

enia s

ą

podobne do pierwszej.

•

Nie wnosz

ą

wi

ę

c nic nowego,

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

39

Krytyka idei zwi

ą

zku koniecznego

•

Nigdy nie twierdz

ę

,

ż

e A jest

przyczyn

ą

B na podstawie jednej

tylko obserwacji.

•

Kolejne obserwacje z zało

ż

enia s

ą

podobne do pierwszej.

•

Nie wnosz

ą

wi

ę

c nic nowego,

•

poza powstaniem u mnie

przyzwyczajenia

,

ż

e po A zwykle

nast

ę

puje B

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

40

Krytyka idei zwi

ą

zku koniecznego

•

Nigdy nie twierdz

ę

,

ż

e A jest

przyczyn

ą

B na podstawie jednej

tylko obserwacji.

•

Kolejne obserwacje z zało

ż

enia s

ą

podobne do pierwszej.

•

Nie wnosz

ą

wi

ę

c nic nowego,

•

poza powstaniem u mnie

przyzwyczajenia

,

ż

e po A zwykle

nast

ę

puje B

•

i

oczekiwania

,

ż

e tak b

ę

dzie równie

ż

w przyszło

ś

ci.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

41

Krytyka idei zwi

ą

zku koniecznego

•

Przyczyna = przyzwyczajenie +
oczekiwanie.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

42

Krytyka idei zwi

ą

zku koniecznego

•

Przyczyna = przyzwyczajenie +
oczekiwanie.

•

Wniosek: nauka jest zbiorem
przes

ą

dów.

David Hume (1711-1776)

Badania dotycz

ą

ce

rozumu ludzkiego (1748)

Ź

ródła poznania

43

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

• Hume ma racj

ę

, gdy twierdzi,

ż

e

wiedza naukowa na podstawie

samego tylko do

ś

wiadczenia nie jest

mo

ż

liwa.

Ź

ródła poznania

44

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

Hume ma racj

ę

, gdy twierdzi,

ż

e wiedza

naukowa na podstawie samego tylko

do

ś

wiadczenia nie jest mo

ż

liwa.

• Mamy jednak całkiem spor

ą

wiedz

ę

naukow

ą

.

Ź

ródła poznania

45

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

Hume ma racj

ę

, gdy twierdzi,

ż

e wiedza

naukowa na podstawie samego tylko

do

ś

wiadczenia nie jest mo

ż

liwa.

•

Mamy jednak całkiem spor

ą

wiedz

ę

naukow

ą

.

• Musimy zatem mie

ć

jak

ąś

wiedz

ę

a priori.

Ź

ródła poznania

46

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

Hume ma racj

ę

, gdy twierdzi,

ż

e wiedza

naukowa na podstawie samego tylko

do

ś

wiadczenia nie jest mo

ż

liwa.

•

Mamy jednak całkiem spor

ą

wiedz

ę

naukow

ą

.

•

Musimy zatem mie

ć

jak

ąś

wiedz

ę

a priori.

• Jak to mo

ż

liwe?

Ź

ródła poznania

47

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

Hume ma racj

ę

, gdy twierdzi,

ż

e wiedza

naukowa na podstawie samego tylko

do

ś

wiadczenia nie jest mo

ż

liwa.

•

Mamy jednak całkiem spor

ą

wiedz

ę

naukow

ą

.

•

Musimy zatem mie

ć

jak

ąś

wiedz

ę

a priori.

• Jak mo

ż

na

wykroczy

ć

w poznaniu

poza tre

ś

ci do

ś

wiadczenia?

Ź

ródła poznania

48

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

Ź

ródłem a priori nie s

ą

idee

wrodzone (tre

ś

ci poznania),

lecz uposa

ż

enie podmiotu,

które nadaje przedmiotowi

poznania okre

ś

lon

ą

form

ę

.

Ź

ródła poznania

49

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

Ź

ródłem a priori nie s

ą

idee wrodzone (tre

ś

ci

poznania), lecz uposa

ż

enie podmiotu, które

nadaje przedmiotowi poznania okre

ś

lon

ą

form

ę

.

Przewrót kopernika

ń

ski w filozofii:

nie podmiot dopasowuje si

ę

do przedmiotu,

lecz przedmiot do podmiotu.

Ź

ródła poznania

50

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

Pytania transcendentalnego cz

ęść

pierwsza:

Jak jest mo

ż

liwa czysta matematyka?

Ź

ródła poznania

51

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

Pytania transcendentalnego cz

ęść

pierwsza:

Jak jest mo

ż

liwa czysta matematyka?

Jak mo

ż

na przedmiot a priori ogl

ą

da

ć

?

Ź

ródła poznania

52

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

Pytania transcendentalnego cz

ęść

pierwsza:

Jak jest mo

ż

liwa czysta matematyka?

Jak mo

ż

na przedmiot a priori ogl

ą

da

ć

?

Formy zmysłowo

ś

ci:

Ź

ródła poznania

53

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

Pytania transcendentalnego cz

ęść

pierwsza:

Jak jest mo

ż

liwa czysta matematyka?

Jak mo

ż

na przedmiot a priori ogl

ą

da

ć

?

Formy zmysłowo

ś

ci:

•

przestrze

ń

•

czas

Ź

ródła poznania

54

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

przestrze

ń

i czas s

ą

a priori, bo s

ą

koniecznym warunkiem do

ś

wiadczenia

Ź

ródła poznania

55

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

przestrze

ń

i czas s

ą

a priori, bo s

ą

koniecznym warunkiem do

ś

wiadczenia

•

skoro jednak mog

ę

je ogl

ą

da

ć

, to s

ą

one we

mnie, s

ą

formami zmysłowo

ś

ci

Ź

ródła poznania

56

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

przestrze

ń

i czas s

ą

a priori, bo s

ą

koniecznym warunkiem do

ś

wiadczenia

•

skoro jednak mog

ę

je ogl

ą

da

ć

, to s

ą

one we

mnie, s

ą

formami zmysłowo

ś

ci

•

zjawisko

×

rzecz sama w sobie

Ź

ródła poznania

57

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

przestrze

ń

i czas s

ą

a priori, bo s

ą

koniecznym warunkiem do

ś

wiadczenia

•

skoro jednak mog

ę

je ogl

ą

da

ć

, to s

ą

one we

mnie, s

ą

formami zmysłowo

ś

ci

•

zjawisko

×

rzecz sama w sobie

•

zjawisko = konstrukcja z wra

ż

e

ń

, dokonana

za pomoc

ą

form zmysłowo

ś

ci

Ź

ródła poznania

58

Kant i problem transcendentalny

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

przestrze

ń

i czas s

ą

a priori, bo s

ą

koniecznym warunkiem do

ś

wiadczenia

•

skoro jednak mog

ę

je ogl

ą

da

ć

, to s

ą

one we

mnie, s

ą

formami zmysłowo

ś

ci

•

matematyka jest nauk

ą

a priori:

– geometria o przestrzeni,

– arytmetyka o czasie

Ź

ródła poznania

59

Dedukcja transcendentalna (fragment)

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

• Poj

ę

cie przyczyny nie mo

ż

e

pochodzi

ć

z do

ś

wiadczenia.

Ź

ródła poznania

60

Dedukcja transcendentalna (fragment)

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

• Poj

ę

cie przyczyny nie mo

ż

e

pochodzi

ć

z do

ś

wiadczenia.

• Jest ono jednak niezb

ę

dne do

wydawania s

ą

dów o zjawiskach.

Ź

ródła poznania

61

Dedukcja transcendentalna (fragment)

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

• Poj

ę

cie przyczyny nie mo

ż

e

pochodzi

ć

z do

ś

wiadczenia.

• Jest ono jednak niezb

ę

dne do

wydawania s

ą

dów o zjawiskach.

• Czyli bez niego wiedza naukowa jest

niemo

ż

liwa.

Ź

ródła poznania

62

Dedukcja transcendentalna (fragment)

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

Poj

ę

cie przyczyny nie mo

ż

e pochodzi

ć

z

do

ś

wiadczenia.

•

Jest ono jednak niezb

ę

dne do wydawania

s

ą

dów o zjawiskach.

•

Czyli bez niego wiedza naukowa jest

niemo

ż

liwa.

• Mamy wiedz

ę

naukow

ą

.

Ź

ródła poznania

63

Dedukcja transcendentalna (fragment)

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

Poj

ę

cie przyczyny nie mo

ż

e pochodzi

ć

z

do

ś

wiadczenia.

•

Jest ono jednak niezb

ę

dne do wydawania

s

ą

dów o zjawiskach.

•

Czyli bez niego wiedza naukowa jest

niemo

ż

liwa.

•

Mamy wiedz

ę

naukow

ą

.

• Wniosek: mamy a priori poj

ę

cie

przyczyny

.

Ź

ródła poznania

64

Dedukcja transcendentalna (fragment)

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

• Podobnie mamy a priori poj

ę

cie

substancji

i 10 innych kategorii

czystego intelektu.

Ź

ródła poznania

65

Dedukcja transcendentalna (fragment)

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

• Podobnie mamy a priori poj

ę

cie

substancji

i 10 innych kategorii

czystego intelektu.

• przyroda

= konstrukcja ze zjawisk,

dokonana za pomoc

ą

kategorii

czystego intelektu

Ź

ródła poznania

66

Dedukcja transcendentalna (fragment)

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

• Podobnie mamy a priori poj

ę

cie

substancji

i 10 innych kategorii

czystego intelektu.

• przyroda

= konstrukcja ze zjawisk,

dokonana za pomoc

ą

kategorii

czystego intelektu

• Inaczej: umysł jest aktywny w

procesie poznania. Poznanie nie

polega na biernym odbiorze wra

ż

e

ń

.

Ź

ródła poznania

67

Kantowskie rozwi

ą

zanie problemu indukcji

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

• Poj

ę

cie przyczyny funkcjonuje jako

aprioryczna forma s

ą

du, do

wypełnienia przez do

ś

wiadczenie

…jest przyczyn

ą

…

Ź

ródła poznania

68

Kantowskie rozwi

ą

zanie problemu indukcji

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

Poj

ę

cie przyczyny funkcjonuje jako

aprioryczna forma s

ą

du, do wypełnienia przez

do

ś

wiadczenie

…jest przyczyn

ą

…

• Mie

ć

tak

ą

form

ę

s

ą

du znaczy tyle, co

zna

ć

a priori zasad

ę

przyczynowo

ś

ci.

Ź

ródła poznania

69

Kantowskie rozwi

ą

zanie problemu indukcji

Immanuel Kant

1724-1804

Krytyka czystego

rozumu 1781

•

Poj

ę

cie przyczyny funkcjonuje jako

aprioryczna forma s

ą

du, do wypełnienia przez

do

ś

wiadczenie

…jest przyczyn

ą

…

• Mie

ć

tak

ą

form

ę

s

ą

du znaczy tyle, co

zna

ć

a priori zasad

ę

przyczynowo

ś

ci.

•

Zasada przyczynowo

ś

ci gwarantuje,

ż

e w przyrodzie zachodz

ą

prawidłowo

ś

ci.

Ź

ródła poznania

70

Przewrót kopernika

ń

ski w filozofii

⇐

Kant

⇒

⇒

granice poznania

co mo

ż

na wiedzie

ć

?

ź

ródła poznania

sk

ą

d mo

ż

na cokolwiek

wiedzie

ć

?

Pytanie o

Przykładowe

odpowiedzi

Ź

ródła poznania

71

Przewrót kopernika

ń

ski w filozofii

matematyka

fizyka Newtona

⇐

?

Kant

w zasadzie nic

(

nie znamy zwi

ą

zków

mi

ę

dzy faktami)

do

ś

wiadczenie

(wra

ż

enia)

⇒

Hume

w zasadzie wszystko

(gdyby

ś

my byli doskonali)

idee wrodzone

⇒

Kartezjusz

granice poznania

co mo

ż

na wiedzie

ć

?

ź

ródła poznania

sk

ą

d mo

ż

na cokolwiek

wiedzie

ć

?

Pytanie o

Przykładowe

odpowiedzi

Ź

ródła poznania

72

Realizm i idealizm

epistemologiczny

• Realizm epistemologiczny

– przedmiot poznania istnieje rzeczywi

ś

cie

(niezale

ż

nie od podmiotu poznaj

ą

cego)

• Idealizm epistemologiczny

– przedmiot poznania zale

ż

y od podmiotu poznaj

ą

cego

Ź

ródła poznania

73

Realizm i idealizm

epistemologiczny

• Realizm epistemologiczny

– transcendentalny:

przedmiot poznajemy takim, jaki jest (Kartezjusz)

– immanentny (krytyczny)

przedmiot poznajemy takim, jaki si

ę

nam jawi (Locke)

Ź

ródła poznania

74

Realizm i idealizm

epistemologiczny

• Rozró

ż

nienie na jako

ś

ci pierwotne i wtórne (Locke):

– wtórne: barwy, d

ź

wi

ę

ki, czucia dotykowe, smaki, zapachy

Ź

ródła poznania

75

Realizm i idealizm

epistemologiczny

• Rozró

ż

nienie na jako

ś

ci pierwotne i wtórne (Locke):

– wtórne: barwy, d

ź

wi

ę

ki, czucia dotykowe, smaki, zapachy

– pierwotne: kształt, wielko

ść

, liczba, ruch

Ź

ródła poznania

76

Realizm i idealizm

epistemologiczny

• Rozró

ż

nienie na jako

ś

ci pierwotne i wtórne (Locke):

– wtórne: barwy, d

ź

wi

ę

ki, czucia dotykowe, smaki, zapachy

– pierwotne: kształt, wielko

ść

, liczba, ruch

– jako

ś

ci wtórne powstaj

ą

przez działanie na nas jako

ś

ci

pierwotnych rzeczy

Ź

ródła poznania

77

Realizm i idealizm

epistemologiczny

• Rozró

ż

nienie na jako

ś

ci pierwotne i wtórne (Locke):

– wtórne: barwy, d

ź

wi

ę

ki, czucia dotykowe, smaki, zapachy

– pierwotne: kształt, wielko

ść

, liczba, ruch

– jako

ś

ci wtórne powstaj

ą

przez działanie na nas jako

ś

ci

pierwotnych rzeczy

– Berkeley: jako

ś

ci pierwotne s

ą

poznawalne tylko dzi

ę

ki

jako

ś

ciom wtórnym

Ź

ródła poznania

78

Realizm i idealizm

epistemologiczny

• Współczesne rozró

ż

nienie:

– jako

ś

ci przypadło

ś

ciowe (occurent) i dyspozycyjne:

• Jako

ś

ci dyspozycyjne (według realizmu krytycznego) s

ą

ugruntowane w jako

ś

ciach przypadło

ś

ciowych.

Ź

ródła poznania

79

Realizm i idealizm

epistemologiczny

• Idealizm epistemologiczny

– immanentny:

poznajemy tylko przedmioty w umy

ś

le (Berkeley)

– transcendentalny (krytyczny)

poznanie wykracza poza tre

ś

ci do

ś

wiadczenia (Kant)

Ź

ródła poznania

80

Zało

ż

enia i tezy

Cogito ergo sum

My

ś

lenie mo

ż

na orzeka

ć

tylko o

substancji

Istnieje jeden, wieczny,
niezmienny Byt

Zmiana narusza to

ż

samo

ść

Istniej

ą

tylko idee i umysły

Nauka jest zbiorem przes

ą

dów

Empiryzm genetyczny

Realizm transcendentalny

Bóg nie jest zwodzicielem

Teza

X głosi, (

ż

e) …

Zało

ż

enie

X zakłada, (

ż

e) …