1
Pytania egzaminu dyplomowego
Studia II stopnia
Z zakresu ekonomii
1. Główne podmioty systemu ekonomicznego i ich funkcje
2. System Rachunków Narodowych
3. Elementy Produktu Krajowego Brutto
4. Cykl koniunkturalny i jego fazy
5. Rodzaje cykli
6. Koncepcja automatycznych stabilizatorów koniunktury
7. Dyskrecjonalna polityka finansowa państwa
8. Istota mnożnikowego działania wydatków publicznych
9. Czynniki kształtujące podaż pieniądza
10. Główne cechy współczesnego pieniądza
11. Główne teorie popytu na pieniądz
12. Różne koncepcje agregatów pieniężnych
13. Koncepcja mnożnika kreacji pieniądza
14. Ekonomiczne znaczenie oszczędności pieniężnych
15. Istota Modeli IS-LM
16. Budowa współczesnego systemu bankowego
17. Podstawowe instrumenty polityki monetarnej
18. Istota niezależności banku centralnego
19. Istota opóźnień czasowych w polityce finansowej państwa
20. Rola banku komercyjnego w funkcjonowaniu gospodarki
21. Inflacja i jej rodzaje
22. Istota i skutki deflacji
23. Mechanizm transmisji polityki monetarnej na sferę realną gospodarki
24. Rodzaje sald budżetowych
25. Inflacyjne i nieinflacyjne finansowanie deficytów budżetowych
26. System finansowy i jego funkcje
27. Systematyka pośredników finansowych
28. Metody kształtowania kursu walutowego
29. Treść i funkcje bilansu płatniczego
30. Istota i funkcje ubezpieczeń gospodarczych
31. Rodzaje ryzyk w działalności gospodarczych
32. Założenie optymalnego obszaru gospodarczo-walutowego
33. Europejski Bank Centralny i jego charakterystyka
34. Główne międzynarodowe instytucje finansowe i ich charakterystyka
35. Typy polityki fiskalnej
36. Harmonizacja podatkowa a konkurencja podatkowa
37. Koncepcja neutralności długu publicznego
38. Pojęcie fiskalizmu i jego miary
39. Polityka finansowa państwa – cele – narzędzia
2
40. Cele współczesnego przedsiębiorstwa
41. Metody wyceny przedsiębiorstwa
42. Formy organizacyjno prawne przedsiębiorstwa
43. Finanse publiczne i ich funkcje
44. Cechy współczesnych systemów podatkowych
45. Giełda i jej funkcje
46. Główne metody wyceny spółek giełdowych.
47. Istota reguł w polityce budżetowej państwa
48. Koncepcja finansów behawioralnych
49. Funkcje i struktura współczesnej rachunkowości
50. Nadrzędne zasady rachunkowości finansowej – ich systematyka i treść
AD 1 Główne podmioty systemu ekonomicznego i ich funkcje (niepelne)
Cztery podstawowe grupy podmiotów gospodarczych:
gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa,
państwo,
zagranica.
System ekonomiczny to zespół, kompleks organizacji, gospodarstw domowych oraz
jednostek działających wg określonych zasad, bodźców, zakazów, nakazów w dziedzinie
produkcji,
podziału,
wymiany
i
konsumpcji
dóbr
i
usług.
Rynek to forma więzi między producentami, konsumentami (gospodarstwami
domowymi) a także instytucjami finansowymi i władzami szczebla centralnego czy
lokalnego. Gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i jednostki organizacyjne aparatu
państwa – ich decyzje – wyznaczają łącznie wydatki całkowite w gospodarce, dochód
całkowity oraz ogólną wielkość produkcji dóbr i usług.
W skład systemu wchodzą 3 składniki:
1. Podmioty gospodarcze: konsumenci indywidualni, producenci jako pracownicy
najemni, gosp. domowe, przedsiębiorcy, organizacje gospodarcze: spółki,
zrzeszenia spółek, holdingi, organizacje, pozarządowe organizacje non-profit, fundacje –
pracujące nie dla zysku – ich rola we współczesnym świecie rośnie, zw. zaw.),państwo-
to największy podmiot gospodarczy – czynnik kontrolujący, sterujący, państwo jako
przedsiębiorca
,
2.
Wzajemne
relacje
między
podmiotami
- wzajemne relacje pomiędzy podmiotami gospodarczymi: wzajemne współzależności,
określone przez stosunki własności, stosunki współzawodnictwa, kooperacji,
współzależności,
podległości,
zależności
-
w
komunizmie
– stosunki miały charakter pionowe, hierarchiczny
3. Zasady postępowania – reguły, bodźce, nakazy, zakazy, normy. Często przez
instytucję nazywa się zasady jej postępowania.
3
AD2. System Rachunków Narodowych
System rachunków narodowych stanowi spójny, statystyczny zapis najważniejszych
procesów gospodarczych zachodzących w gospodarce w danym okresie, zazwyczaj
w ciągu roku.
Rachunki narodowe mają na celu pokazanie w konwencji analizy systemowej, co dzieje
się w gospodarce z dobrami i dochodami powstającymi w wyniku alokacji zasobów
ziemi, kapitału i pracy. Do charakterystyki tych procesów wykorzystywany jest system
rachunków narodowych, wykorzystywany przez wiele krajów pod auspicjami
Organizacji Narodów Zjednoczonych. W skrócie system ten określa się jako SNA. Dla
mutacji SNA stosowanej przez kraje EWG przyjęto określenie SNA/ESA. W
rzeczywistości system SNA/ESA oprócz zaprezentowanych tablic podstawowych
przedstawia poszczególne rachunki w przekroju sektorowym, co w dużym stopniu
wzbogaca rejestrowany na rachunkach obraz przebiegu procesów gospodarczych.
System podstawowych rachunków SNA/ESA składa się z dziewięciu rachunków. Są
one ujęte w dwóch grupach:
1. Gospodarka krajowa:
a. rachunek dóbr i usług;
b. produkcji;
c. tworzenia dochodu;
d. podziału dochodu;
e. wykorzystania dochodu;
f. kapitału;
g. finansowy.
2. reszta świata:
Podatki
pośrednie
netto
G
I
X
– M
C
F
F
Amorty-
zacja
PNN w
cenach
rynkowych
PKB w
cenach
rynkowych
PNB w
cenach
rynkowych
Wynagro-
dzenia
i płace
Dochody z
pracy na
własny rach
Zyski
Dochód z
czynszów
Dochód
narodowy
(DN)
=
PNN
w cenach
czynników
produkcji
4
a. rachunek operacji bieżących;
b. kapitału.
Nazwy poszczególnych rachunków jak i rejestrowanych na nich transakcji wyjaśniają
treść ekonomiczną procesów ujmowanych w systemie rachunków narodowych. Punktem
wyjścia systemu rachunków narodowych jest rachunek dóbr i usług, który pokazuje
źródła pozyskiwania dóbr oraz sposób ich zużycia Podstawowym źródłem strumieni
towarów i usług jest produkcja krajowa. Ilość wytwarzanych w kraju dóbr i usług
powiększana jest przez ich import. W ujęciu wartościowym wielkość towarów i usług
pochodzących z importu jest dodatkowo powiększona o podatki pośrednie od importu. Po
stronie zużycia rachunku dóbr i usług umieszcza się informacje o kierunkach
wykorzystania dóbr i usług. Rachunek produkcji zawęża ujęcie procesów produkcyjnych
do
procesów
produkcyjnych
odbywających
się wewnątrz kraju, wartość produkcji krajowej uwzględnia cła przywozowe. Na
rachunku tworzeni dochodu na uwagę zasługuje to, Że produkt krajowy brutto jest
powiększony o subsydia rządowe i od innych instytucji UE. Wyodrębnienie subsydiów
od rządu ma ważne walory poznawcze, bo pozwala ustalić zakres dotowania produkcji
przez państw i inne ewentualne instytucje międzynarodowe, to z kolei umożliwia
identyfikację źródeł powstawania dochodów w gospodarce. Po stronie zużycia pojawia
się ważna pozycja nadwyżka operacyjna gospodarki brutto, powstaje ona jako wynik
pomniejszenia ogólnej sumy dochodów o wynagrodzenia pracowników i o podatki
związane z produkcją i importem.
Wyżej wymienione rachunki rejestrowały transakcje gospodarki krajowej. Powiązania
gospodarki krajowej z resztą świata w ujęciu dochodowym przedstawia rachunek
podziału dochodów. Na rachunku tym pojawiają się nowe pozycje, występują one
zarówno po stronie źródeł jak i zużycia. Są nimi: dochody z własności przedsiębiorczości
obejmują np. dochody z tyt. udzielonych pożyczek, następny operacje ubezpieczeniowo-
odszkodowawcze są to transfery dochodów z tytułu operacji zawartych z towarzystwami
ubezpieczeniowymi, trzeci to transfery bieżące jednostronne do i oraz z reszty Kraków
świata są to nieekwiwalentne transfery między krajami. Kolejnym jest rachunek
wykorzystania dochodu na którym po obu stronach pojawiła się nowa pozycja zmiana
rezerw aktuarialnych emerytur. W ramach narodowej konsumpcji finalnej mieści się
konsumpcja prywatna i publiczna. Oszczędność narodowa brutto stanowi nadwyżkę
dochodu narodowego do dyspozycji nad wydatkami wszystkich podmiotów na
konsumpcję finalną. Oszczędność narodowa brutto jest głównym źródłem finansowania
wzrostu kapitału. Zależność ta znajduje swoje potwierdzenie w rachunku kapitału.
Rachunek finansowy ma za zadanie przedstawienie rezultatów stosunków
gospodarczych kraju z zagranicą w ujęciu finansowym. O ile we wcześniejszych
rachunkach są ujmowane transakcje informujące o źródłach i zużyciu bilansowych
wielkości ekonomicznych tj. PKB, DNN, dochód do dyspozycji, o tyle rachunek
finansowy rejestruje transakcje wywołujące zmiany w aktywach i pasywach gospodarki
w stosunku do reszty świata, przedstawia uproszczoną strukturę zestawienia aktywów i
pasywów. Pełny obraz bieżących stosunków gospodarki krajowej z zagranicą daje
rachunek operacji bieżących z resztą świata. Rejestruje on transakcje związane zarówno z
handlem zagranicznym jak i z zatrudnieniem obcokrajowców oraz obywateli krajowych
5
poza granicami, dochody z własności i przedsiębiorczości. Rachunek, który domyka
system jest rachunek kapitału po uwzględnieniu reszty świata.
Ad3. Elementy Produktu Krajowego Brutto
Produkt krajowy brutto (PKB) stanowi sumę wartości wszystkich finalnych towarów
i usług wyprodukowanych na terenie kraju w ciągu określonego czasu (zazwyczaj w
roku). To miara wielkości produkcji wytworzonej na terenie kraju, niezależnie od tego,
kto jest właścicielem czynników wytwórczych.
Wielkość PKB obliczamy i analizujemy na trzy sposoby:
a) Po pierwsze, możemy obliczyć wydatki na dobra i usługi różnych
podmiotów gospodarczych (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw,
państwa, cudzoziemców)
b) Po drugie, możemy obliczyć wielkość produkcji w różnych gałęziach
gospodarki: rolnictwie, przemyśle, budownictwie itp.,
c) Po trzecie, możemy mierzyć dochód całkowity, sumując płace i zyski
uzyskane przez różne grupy wytwarzające PKB.
Te trzy sposoby liczenia PKB są równoważne –prowadzą do takiego samego wyniku.
Ad.a. Pomiar PKB poprzez sumowanie wydatków według wzoru:
Y = C + I + G + X
Y – produkt krajowy brutto
C – konsumpcja
I - inwestycje
G – zakupy rządowe
X – eksport netto (eksport – import)
Ad.b. Pomiar PKB poprzez wartość dodaną
PKB można także obliczyć sumując wartość produkcji w poszczególnych
gałęziach gospodarki. Należy jednak mieć na uwadze, ż w tym przypadku istnieje
niebezpieczeństwo wielokrotnego liczenia. Dobra wytworzone w jednych
przedsiębiorstwach są zużywane przez inne i w ten sposób przyczyniają się do
wzrostu w wartości sprzedaży.
Aby zapobiec wielokrotnemu liczeniu, wprowadzono pojęcie wartości dodanej.
Wartość dodana, to różnica między wpływami ze sprzedaży a sumą wypłat
dokonanych na rzecz innych przedsiębiorstw z tytułu dostarczonych dóbr i usług,
które określa się dobrami pośrednimi.
Ad.c. Pomiar PKB przez sumowanie dochodów
Trzeci sposób obliczania PKB polega na sumowaniu dochodów. Wychodząc od
różnicy pomiędzy ceną sprzedaży a kosztem wytworzenia produktu, która jest
wartością dodaną można stwierdzić, że wartość dodana musi stanowić czyjś
dochód. Te dochody, to: płace, czynsze, odsetki oraz zysk nierozdzielony
przedsiębiorcy. Ponieważ suma wartości dodanej w gospodarce jest równa PKB
również suma wymienionych dochodów jest równa PKB.
6
AD 4 Cykl koniunkturalny i jego fazy
Cykl koniunkturalny - systematyczne zmiany ogólnego poziomu aktywności
gospodarczej występujące na tle długookresowego trendu; Dotyczy ono całości
gospodarki – pojęcie makroekonomiczne.
Innymi słowy to zmiana aktywności gospodarczej, która nie jest wywołana przez
czynniki sezonowe. Aktywności mierzy się zwykle poziomem produktu gospodarki
narodowej.
Cechą charakterystyczną jest powtarzające się cyklicznie okresy ekspansji i kurczenia się
aktywności gospodarczej. Wahania cyklu mogą przebiegać w nieregularnych okresach.
Faza kryzysu
rośnie: bezrobocie
maleją: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny
Faza depresji
koniec spadku, ww. wielkości pozostają na niskim poziomie
Faza ożywienia
rosną: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny
maleje: bezrobocie
Faza rozkwitu
koniec wzrostu, ww. wielkości utrzymują się na wysokim poziomie
W cyklu współczesnym wyróżnia się dwie fazy: ożywienie (ang. Expansion) i recesję
(Contraction).
AD 5 Rodzaje cykli
Krótkie (cykle Kitchina), trwające 2-4 lata, związane ze zmianami zapasów, cen
hurtowych, jak również z rozliczaniem operacji bankowych
Średnie,
Cykle Juglara (klasyczny), trwające 8-10 lat, związane ze zmianami wydatków
inwestycyjnych, Produktu Narodowego Brutto, inflacją i bezrobociem
Cykle Kuznetsa, trwające od 15-23 lat, związane z akumulacją czynników
wytwórczych w długim okresie (inwestycje, budownictwo, migracje)
Długie (cykle Kondratiewa), trwające 40-60 lat, związane z odkryciami lub
ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania się
(elektryczność, silnik parowy, koleje, komputery, internet)
Współczesny cykl koniunkturalny składa się z 2 faz: ekspansji i recesji.
Jego charakterystyczną cechą jest brak głębokich kryzysów, co jest spowodowane
antycyklicznym oddziaływaniem państwa. Przybiera ono postać aktywnej polityki gospodarczej i
automatycznych stabilizatorów koniunktury.
AD 6 Koncepcja Automatycznych stabilizatorów koniunktury
Automatyczne stabilizatory koniunktury są to narzędzia reagujące na zmiany
koniunkturalne, nie wymagające podejmowania jakichkolwiek decyzji, dotyczących ich
wykorzystania. Samoczynnie pobudzają lub hamują wysoką aktywność gospodarczą bez
ingerencji państwa. Służą realizacji pasywnej polityki budżetowej służącej realizacji
7
funkcji stabilizacyjnej dochodów i wydatków publicznych. Automatyczne stabilizatory
koniunktury, poprzez oddziaływanie na globalny popyt, mogą zmniejszać wahania
gospodarki w krótkim czasie. Natomiast nie stwarzają warunków do zasadniczej
zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej. Ich zadaniem jest dążenie do utrzymania
pewnego poziomu aktywności gospodarczej poprzez obronę wyjściowych rozmiarów
popytu globalnego, niezależnie od tego, na jakim poziomie popyt się ustabilizował
Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury należy zaliczyć:
podatki od dochodów ludności - podatki bezpośrednie PIT, płacone są od
dochodów ludności, maja charakter progresywny to znaczy że wzrastają wraz ze
wzrostem dochodów.
podatki od przedsiębiorstw - podatki bezpośrednie CIT, płacone są od dochodów
przedsiębiorstw, maja charakter progresywny.
podatki pośrednie - podatki pośrednie są jednym ze składników cen produktów i są
płacone w momencie dokonywania zakupów np. VAT
zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych oraz programy dla
rolnictwa.
AD 7 Dyskrecjonalna polityka finansowa państwa
Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny -
państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków
lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na
uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restrykcyjny
- nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków
budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty. W wykorzystaniu
aktywnej polityki fiskalnej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźnieniem
czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki
fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy.
AD 8 Istota mnożnikowego działania wydatków publicznych
Mnożnikiem – nazywamy stosunek zmiany wielkości produkcji w punkcie równowagi
do powodującej ją zmiany wydatków autonomicznych.
I
PKB
I
X
X
k
E
E
'
KSO
KSK
1
1
1
Efekt działania mnożnika będzie więc tym większy:
- im większa część dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję (im większe c);
- im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na podatki (im mniejsze t);
- im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na zakup dóbr importowanych (im
mniejsze m).
Mnożnik jest większy wówczas, gdy zwiększa się KSK lub gdy KSO - maleje
Efekt mnożnikowy polega na zwielokrotnieniu wzrostu dochodu narodowego pod wpływem
jednorazowego zwiększenia popytu autonomicznego. Zachodzi on wówczas, gdy w
gospodarce istnieją wolne zasoby czynników produkcji (nie wykorzystane zdolności wytwórcze,
umożliwiające
wzrost
produkcji).
8
Wartość mnożnika zależy od poziomu konsumpcji w ramach danej gospodarki, a wiemy że
wpływa na nią krańcowa, psychologiczna skłonność do konsumpcji: , wielkość podatków, czyli
wysokość dochodów realnych: oraz krańcowa skłonność do importu
AD 9 Czynniki kształtujące podaż pieniądza
Podaż pieniądza jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów
pieniądza występującego w roli środka wymiany. Obejmuje ona zarówno wartość
gotówki znajdującej się w obiegu poza bankowym jak i wkładów bankowych.
Na podaż pieniądza ma wpływ:
Stopa rezerw obowiązkowych banków ,
Ilość znaków pieniężnych wyemitowanych przez bank centralny,
Ilość udzielonych kredytów przez banki komercyjne.
Podaż pieniądza nie zależy od stopy procentowej.
Podaż pieniądza = zasób pieniądza + kredyty udzielone przez banki
Na podaż pieniądza wpływają
ludność, która decyduje o podziale posiadanych pieniędzy na gotówkę i
depozyty:
- stosunek ten rośnie, gdy zwiększa się udział konsumpcji w
PNB (gotówka zależy od konsumpcji, a depozyty od dochodu);
banki, które określają stosunek swoich rezerw do posiadanych pieniędzy:
; stosunek ten zależy od: poziomu rezerw obowiązkowych, rynkowej
stopy procentowej (im jest wyższa, tym większe straty ponosi bank trzymając
niedochodowe rezerwy), stopy dyskontowej (wysoka stopa dyskontowa zmusza
banki do utrzymywania wysokich rezerw nadwyżkowych, aby nie narażać się na
konieczność pożyczki w banku centralnym), stopnia niepewności banku co do
dopływów i odpływów depozytów (im wyższa niepewność, tym wyższe rezerwy),
a także od popytu na pożyczki;
bank centralny, który decyduje o wielkości bazy monetarnej, składającej się z
gotówki oraz rezerw banków komercyjnych trzymanych w banku centralnym:
H=CU+RE.
Podaż pieniądza - ilość pieniądza w obiegu. Pojęcie obejmuje zarówno gotówkę, wkłady
a'vista, jak i niektóre papiery wartościowe. Kontrola podaży pieniądza jest jednym z
elementów polityki pieniężnej prowadzonej przez banki centralne. Może być regulowana
m.in. poprzez politykę racjonowania kredytów, dzięki czemu uzyskuje się efekty
antyinflacyjne. Wskazywanie bezpośrednich związków inflacji z podażą pieniądza było
charakterystyczne dla ekonomistów związanych z monetaryzmem.
Metody wpływania na podaż pieniądza przez bank centralny:
w celu zwiększenia podaży:
o
obniżenie stopy redyskontowej celem zwiększenia pożyczek dla banków
komercyjnych
o
zakup rządowych papierów wartościowych na otwartym rynku;
o
obniżenie poziomu rezerw obowiązkowych;
w celu zmniejszenia podaży;
9
o
podwyższenie stopy redyskontowej celem zmniejszenia pożyczek dla
banków komercyjnych;
o
sprzedaż posiadanych rządowych papierów wartościowych;
o
podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych.
Podaż pieniądza – to ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu, jest ona realizowana
przez banki, przy czym pierwotna kreacja (podaż) pieniądza przebiega w banku
centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym. Te banki, udzielając
kredytów swym klientom, dokonują wtórnej kreacji pieniądza. O wielkości podaży
pieniądza decyduje wtórna kreacja pieniądza przez banki komercyjne. Ale bank centralny
czuwa nad sumą podaży ( kreacji) pieniądza i oddziałuje na jej rozmiary instrumentami
polityki pieniężnej.
Kształtowanie podaży pieniądza przez bank centralny ma na celu utrzymanie równowagi
na rynku kredytowym i niedopuszczenie do nadmiaru pieniądza, co mogłoby wpływać
niekorzystnie na stabilność cen. Podaż pieniądza stanowi istotny czynnik wpływający na
kształtowanie globalnego popytu. Wzrost podaży pieniądza powoduje wzrost globalnego
popytu, a tym samym ma wpływ na wzrost produktu krajowego brutto. Realny wzrost
następuje zwłaszcza wówczas gdy w gospodarce występuje przymusowe bezrobocie i nie
wykorzystane są zdolności produkcyjne. W tej sytuacji aktywna polityka pieniężna
będzie sprzyjać ożywieniu gospodarczemu.
Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza:
1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych
Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu
stosunku minimalnego rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym
do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Rezerwy obowiązkowe są w
pewnym sensie formą podatku, który bankowi centralnemu płacić muszą banki
komercyjne.Bank centralny może podwyższać lub zmniejszać stopy rezerw
obowiązkowych, przez co skutecznie reguluje podaż pieniądza.
2. Zmiany stopy redyskontowej
Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobierana przez bank centralny od
pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie
zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych. Wysokość stopy
redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w
banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej podnosi koszt kredytu, prowadzi do
spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Odwrotne
skutki przynosi obniżanie stopy redyskontowej. Następuje wtedy spadek kosztów
kredytu, co skłania banki do rozszerzania działalności kredytowej i powiększania rezerw
bankowych
3. Operacje rynku otwartego
Instrument ten polega na tym, że bank centralny sprzedaje lub kupuje papiery
wartościowe. Sprzedaż papierów wartościowych prowadzi do zmniejszenia ilości
pieniędzy w obiegu, czyli podaży pieniądza. Skupowanie przez bank centralny papierów
wartościowych zwiększa podaż pieniądza na rynku czyli ich ilości w obiegu.
4.Stopa procentowa
Stopa procentowa może być wykorzystana jako instrument polityki pieniężno-
kredytowej, jeżeli będzie spełniała funkcję zewnętrznego parametru, branego pod uwagę
przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Decyzje te powinny uwzględniać
konieczność osiągnięcia przez kredytobiorcę co najmniej takich wyników finansowych,
które by pozwoliły na spłacenie rat kapitałowych oraz odsetek od zaciągniętego kredytu.
10
AD 10 Cechy współczesnego pieniądza
papierowy, tzn. że pieniądz nie ma już nic wspólnego ze złotem. Jego fizyczną
postać przybiera kawałek papieru, któremu nadano cechy pieniądza, przez oparcie go na
przymusie prawnym i obowiązującego w danym kraju środka płatniczego
państwowy tzn., że gwarantem pieniądza papierowego jest państwo. Państwo
gwarantuje bowiem autentyczność znaków pieniężnych
zabezpieczony towarami i usługami (pieniądz substancjonalny)- występuje tu
problem zgodności jego wartości nominalnej z wartością substancjonalną. Zachowanie
tej zgodności jest trudne z powodu tendencji do zwiększania ilości pieniędzy w stosunku
do wartości masy towarowej oraz dostępnych usług, czego przejawem są zjawiska
inflacyjne.
Kredytowy (żyrowy)- oznacza, że źródłem pieniądza jest kredyt bankowy.
Pieniądz ten znany jest jako pieniądz banków komercyjnych np. depozyty bankowe
AD 11. Teorie Popytu na pieniądz
1) Klasyczna wersja teorii ilościowej pieniądza – głównym zwolennikiem jest Fisher.
W teorii tej należy rozróżnić dwa podejścia:
a) Oparte na szybkości obiegu pieniądza – podstawą tej teorii jest równanie wymiany
y
P
v
M
M – ilość pieniądza
v – szybkość obiegu
P – poziom cen
y – dochód realny będący wolumenem transakcji
Równanie to jest zawsze prawdziwe ponieważ ma charakter tautologii. Całkowity
wolumen transakcji w gospodarce w danym okresie może być mierzony po stronie
towarowej jako iloczyn sumy dóbr będących przedmiotem obrotu i uzyskanej średniej
ceny. Po stronie pieniężnej jest to iloczyn całkowitego zasobu pieniądza i częstości z jaką
jednostka pieniężna jest średnio w czasie danego okresu użyta. Równanie wymiany
niczego nie wyjaśni i nie prognozuje, natomiast zwolennicy teorii uważają, że dzięki
temu równaniu można dokonać najsensowniejszej klasyfikacji najważniejszych wielkości
z teorii pieniądza. Jeżeli założymy stałość v, co można zrobić w krótkim okresie czasu i
niezależność y od innych czynników z równania to ilość pieniądza M określa poziom cen
P, czyli zmiany ilości pieniądza prowadzą do proporcjonalnej zmiany poziomu cen. Ta
ilościowa teoria pieniądza jest teorią inflacji.
Według Fishera decydującą wielkością jest tutaj szybkość obiegu pieniądza, na którą
wpływ mają czynniki:
nawyki podmiotów gospodarczych co do bezgotówkowych form płatności
rozwój systemów płatniczych w społeczeństwie
gęstość zaludnienia
szybkość transportu, itp.
Czynniki te dotyczą w całości instytucjonalnych i technicznych form i warunków obiegu,
które nie mogą zmieniać się nagle lub w krótkim okresie czasu.
11
b) Oparte na zasobach kasowych – wyjaśnia popyt na pieniądz głównie jako zjawisko
związane z procesami transakcyjnymi. Twórcy tej teorii Marschall i Pigou od samego
początku formułowali teorie ilościową jako teorię popytu na pieniądz. Za główny aspekt
przyjmowali dokonywanie wyboru przez podmioty gospodarcze, czyli postrzegali popyt
na pieniądz jako jedną z form utrzymywania majątku. Konsekwencją tego było
pojawienie się rozważań o takich czynnikach oddziałujących na popyt jak:
ograniczenia budżetowe,
koszty alternatywne,
preferencje podmiotów w odniesieniu do posiadanych pieniędzy.
Rozpatrywali oni techniczne oraz instytucjonalne uwarunkowania obiegu pieniądza
podkreślając znaczenie takich zjawisk jak oczekiwane stawki oprocentowania i wpływ
tych stawek na popyt na pieniądz.
2) Teoria preferencji płynności Keynesa – podjął on próbę wyjaśnienia korzyści z
przechowywania nominalnego zasobu pieniądza przez określenie motywów takiego
zachowania . W celach analitycznych wyróżnił w popycie na pieniądz trzy motywy:
transakcyjny,
ostrożnościowy,
spekulacyjny.
Zauważył jednak, że podmioty nie zawsze są w stanie podporządkować określoną część
swojej gotówki tym właśnie motywom. Wg Keynesa utrzymywanie zasobów pieniężnych
wynika z faktu, iż przychody i wydatki wypadają w różnym okresie czasu i w różnej
wysokości więc nie pokrywają się ze sobą. Powoduje to konieczność utrzymywania
rezerw gotówkowych dla celów transakcyjnych. Gdyby nawet nastąpiła pełna
synchronizacja dochodów i wydatków podmiotów gospodarczych to utrzymywałyby one
zasoby pieniądza z ostrożności, aby dokonać nieregularnych płatności. Czynniki
określające wielkość zasobów transakcyjnych i ostrożnościowych są u Keynesa podobne
jak w teorii ilościowej. Są to rozkład dochodów i stopa procentowa. Kiedy podmiot
gospodarczy zdecydował już o podziale swojego całego majątku między aktywa
finansowe i rzeczowe to staje przed problemem wyboru form w jakich powinien lokować
swój majątek: czy ma to być gotówka (zasoby spekulacyjne) czy papiery wartościowe o
stałym oprocentowaniu. Keynes uważa, że każdy podmiot ma pewne wyobrażenie
dotyczące „normalnego” poziomu oprocentowania i będzie oczekiwał spadku albo
wzrostu stóp procentowych, gdy znajdują się one powyżej lub poniżej stawek uznanych
za normalne. W każdym momencie podmiot oczekuje albo spadku rynkowych stóp
procentowych i wtedy oczekiwane zyski kapitałowe zwiększają dochody otrzymane z
tytułu stałego oprocentowania. Pozwala to oczekiwać na dodatni całkowity przychód z
posiadanych papierów wartościowych. Wtedy podmiot utrzymuje majątek finansowy
tylko w tej postaci. W warunkach wzrostu rynkowych stóp procentowych antycypowane
straty kapitałowe powodują, że posiadacz obligacji utrzymuj e je tak długo jak długo ich
oprocentowanie jest wyższe od strat, czyli utrzymuje je do momentu, gdy całkowity
przychód z obligacji jest dodatni. Natomiast gdy pojawia się ujemny przychód całość
swoich zasobów lokuje w pieniądzu.
12
3) Nowa wersja teorii ilościowej Friedmana – jest ona dalszym rozwinięciem ujęcia
zasobowego i zawiera istotne elementy teorii preferencji płynności Keynesa. Wg
Friedmana popyt na pieniądz jest traktowany analogicznie jak popyt na dobro
konsumpcyjne trwałego użytku. Można w tej teorii wyróżnić trzy rodzaje czynników:
a) Ulokowany w rozmaitych formach całkowity majątek podmiotu traktowany jako
ograniczenie budżetowe
b) Przychód z utrzymywania pieniądza i jego koszty alternatywne, czyli przychody z
innych form lokat
c) Preferencje innych podmiotów gospodarczych
Nominalna wielkość całego majątku stanowi górne ograniczenie dla popytu na pieniądz.
Uważa się że podmiot gospodarczy może utrzymywać swój majątek w pięciu formach:
pieniądzach,
obligacjach,
udziałach i akcjach,
kapitale rzeczowym,
kapitale ludzkim, który nie ma charakteru rynkowego.
Utrzymywanie majątku w pieniądzu tylko wtedy przynosi dochód w postaci pieniężnej,
gdy wkłady na żądanie (a vista) lub wkłady terminowe są oprocentowane. O wiele
bardziej istotne są jednak korzyści z oszczędności tych zasobów będących wynikiem
posiadania płynnych rezerw gotówkowych. Realna wartość tych korzyści zależy od
zmian ogólnego poziomu cen. Utrzymywanie majątku w pieniądzu powoduje także
powstanie kosztów alternatywnych w formie utraconych dochodów z innych możliwych
rodzajów lokat. Wśród tych dochodów należy uwzględnić oprócz oprocentowania lub
dywidendy także zyski i straty wynikające ze zmian wartości kapitału tych lokat w
wyniku wahań kursów. Friedman uwzględnia także preferencje podmiotów dotyczące
utrzymywania zasobów pieniężnych, które są wyznaczane przez korzyści z płynności i
ocenę przyszłej sytuacji gospodarczej. Ta wersja teorii ilościowej jest zbliżona do
klasycznej, lecz z założenia szybkość obiegu pieniądza nie jest w niej stała, lecz stabilna.
Oznacza to możliwość w miarę łatwego prognozowania zmiany szybkości obiegu, relacji
nominalnej wielkości pieniądza i nominalnego dochodu. W ten sposób bank centralny
może kontrolować podaż pieniądza, a więc wywierać przewidywany wpływ na dochód
nominalny. Teoria ta początkowo została sformułowana w ujęciu mikroekonomicznym,
później dostosowano ją do potrzeb całej gospodarki.
4) Teorie postkeynesowskie – utrzymują one analityczny podział popytu na pieniądz
transakcyjny, spekulacyjny i ostrożnościowy. Wszystkie te teorie sformułowane są w
kategoriach mikroekonomicznych.
a) Podejście w kategoriach teorii zapasów Baumola – jest to podejście mechanistyczne,
traktuje pieniądz transakcyjny jako część bieżącego dochodu i nie jest ono do utrzymania
w sytuacji kreowania nowych zbliżonych do pieniądza rodzajów aktywów o przychodzie
z tytułu oprocentowania i małym ryzykiem. Te substytuty umożliwiają podmiotom
13
wybór między gotówką a przynoszącymi dochód w postaci odsetek instrumentami
finansowymi o dużej płynności. Koszty alternatywne występują także w przypadku
utrzymywania zasobów pieniądza transakcyjnego a ich poziom zależy od poziomu stóp
procentowych. Wg Baumola racjonalnie postępujący podmiot gospodarczy będzie
troszczył się o minimalizację kosztów utrzymywania zasobu pieniądza transakcyjnego.
Stara się określić optymalną wielkość zasobów gotówkowych, które są mu potrzebne dla
celów transakcyjnych. W tej teorii Baumol wykorzystuje teorię optymalnego
kształtowania zapasów i najpierw określił funkcję kosztów utrzymania zasobu pieniądza
transakcyjnego i z tej funkcji wyprowadził funkcję popytu na pieniądz transakcyjny.
Założył on również, że podmiot gospodarczy otrzymuje raz w danym roku dochód w
papierach wartościowych o płynności zbliżonej do płynności gotówki. Przyjął również,
że wydatki podmiotu rozłożone są równomiernie w ciągu całego okresu. Założył także,
że przy każdej operacji zamiany papierów wartościowych na gotówkę trzeba ponieść
koszty opłat maklerskich, czyli są to faktycznie poniesione koszty zmiany form
przechowywania zasobów. Wg niego realna wielkość zasobów gotówkowych jest wprost
proporcjonalna do pierwiastka kwadratowego ze stopy procentowej. Racjonalnie
zachowujący się podmiot gospodarczy występuje bardzo rzadko i wyjątek stanowią tutaj
zarządzający finansami wielkich korporacji.
b) Teoria wyboru portfela aktywów Tobina – uważa on, że pojedyncze podmioty
gospodarcze mogą mieć również zróżnicowane portfele aktywów. Aby to wyjaśnić Tobin
wykorzystał ogólną teorię wyboru portfela do szczególnego przypadku pieniądza
spekulacyjnego. Uważał, że z jednej strony występują zasoby pieniądza nieprzynoszące
dochodu, ale nieobarczone jakimkolwiek ryzykiem, z drugiej strony występują zasoby
obligacji przynoszące dochód ale ryzykowne. To ryzyko jest uwzględnione jawnie jako
czynnik wpływający na podejmowanie decyzji. Jeśli podmiot zwiększa w swym portfelu
udział obligacji kosztem udziału gotówki to może oczekiwać większych przychodów.
Lecz musi uwzględnić większe ryzyko. Dlatego Tobin rozróżnia w swej teorii:
zachowania skłonne do ryzyka,
zachowania neutralne,
zachowania unikające ryzyka.
Większe ryzyko musi być zrekompensowane przez wyższy oczekiwany dochód w postaci
oprocentowania lub zmian wartości kapitału. Powściągliwość podmiotu rośnie wraz ze
wzrostem ryzyka i tylko bardziej niż proporcjonalne oczekiwania co do przyszłych
dochodów mogą zwiększyć udział papierów wartościowych w portfelu podmiotu.
c) Teoria pieniądza ostrożnościowego Whalena i Tsianga – została sformułowana w
drugiej połowie lat 60-tych. Wprowadzono do niej nowy element ”niepewność co do
dochodów i wydatków”. W skutek nieprzewidzianej utraty pewnych dochodów lub
konieczności poniesienia niespodziewanych wydatków podmiot gospodarczy może mieć
do czynienia z nieplanowanym deficytem, co wywoła zawsze koszty utraty płynności,
jeśli deficytu tego nie można pokryć zasobami pieniądza ostrożnościowego. Na koszty
utraty płynności mogą składać się:
14
odsetki od kredytów,
koszty sprzedaży pewnych składników majątku,
koszty postępowania ugodowego lub bankructwa.
Również rezygnacja z nieplanowanych wydatków w celu pokrycia deficytu może
pociągać ze sobą rzeczywiste koszty. Zasób pieniądza ostrożnościowego chroni przed
wszystkimi rodzajami ryzyka w tym większym stopniu im większy jest ten zasób.
Utrzymywanie tego zasobu powoduje powstanie kosztów alternatywnych w postaci
utraconych dochodów z odsetek jeśli zasób ten jest ulokowany w innym sektorze niż
łatwo dające się upłynnić i przynoszące dochód aktywa. Wg Whalena i Tsianga zasób
pieniądza ostrożnościowego racjonalnie postępującego podmiotu gospodarczego
każdorazowo jest wyższy lub niższy im wyższy lub niższy jest dochód i koszt transakcji
zamiany oraz im niższa lub wyższa jest stopa procentowa.
AD 12 Różne koncepcje agregatów pieniężnych
Agregaty pieniądza są miarą podaży pieniądza w walucie krajowej. W zależności od
tego jakie aktywa uznamy za pieniądz mówimy o różnych agregatach pieniężnych.
Istnieje kilka powszechnie przyjętych kategorii pieniądza, oznaczamy je literą M od
angielskiego słowa money.
Agregaty są uszeregowane od najbardziej płynnych do aktywów najmniej płynnych.
Kolejne agregaty obejmują coraz szerszy zakres aktywów finansowych zaliczanych do
pieniądza.
Standardowo przyjmuje się następujące miary:
Agregat M0 - baza monetarna, który obejmuje wartość krążącego w gospodarce
pieniądza gotówkowego, wartość rachunków bieżących banków
komercyjnych w banku centralnym, za pomocą których dokonują codziennych
rozliczeń z Narodowym Bankiem Polskim oraz wartość rachunków rezerwy
obowiązkowej.
Agregat M1 - oprócz pozycji agregatu M0 obejmuje dodatkowo całą
wartość depozytów na żądanie w bankach komercyjnych osób prywatnych,
podmiotów gospodarczych i instytucji finansowych nie będących bankami.
Agregat M2 - oprócz agregatu M1 obejmje dodatkowo wszystkie depozyty w
bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie.
Agregat M3 - jest najszerszym pojęciem pieniądza, zawiera oprócz pozycji z M2
bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu do 2 lat oraz zobowiązania banków z
tytułu operacji przeprowadzonych z podmiotami niebankowymi.
AD 13. Koncepcja mnożnika kreacji pieniądza
Mnożnik kreacji pieniądza - wartość w makroekonomii pokazująca o ile zmieni się
podaż pieniądza wraz ze zmianą bazy monetarnej.
Mnożnik kreacji pieniądza nie jest wielkością stałą, jego wartość zależy od
współczynnika rezerw banków komercyjnych i od preferencji ludności co do form
15
pieniądza. Mnożnik jest tym większy, im niższa jest planowana stopa rezerw
gotówkowych banków oraz im niższy jest stosunek gotówki w obiegu do depozytów
płatnych na żądanie. Czynniki te zmieniają mnożnik, a w ten sposób również podaż
pieniądza towarzyszącą danej bazie monetarnej. Zmienność mnożnika może pociągać za
sobą nieprzewidziane wahania podaży pieniądza, szczególnie w krótkich okresach.
Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza * baza monetarna
Mnożnik zależy od:
1. Planowanej przez banki stopy rezerw gotówkowych/obowiązkowych (tj. stosunek
rezerw do całkowitych wkładów depozytowych w bankach)
Im niższa jest stopa rezerw gotówkowych, tym większą sumę wkładów stworzą banki
na podstawie danych rezerw, a tym samym większa będzie podaż pieniądza.
2. Planowanego stosunku gotówki w obiegu pozabankowy do całkowitej wartości
wkładów w bankach
Im niższy stosunek gotówki w obiegu do wkładów w bankach tym większa będzie
podaż pieniądza
Prosty mnożnik kreacji pieniądza:
Mnożnik kreacji pieniądza=1/re
Z wzoru tego wynika, że:
M=(1/re)*H
Gdzie:
re - stopa rezerw obowiązkowych;
M - podaż pieniądza;
H - baza monetarna, czyli, że każdej zmianie bazy monetarnej o ΔH towarzyszy zmiana
podaży pieniądza równa iloczynowi mnożnika i tej zmiany.
Złożony mnożnik kreacji pieniądza
Gdzie:
Cu- gotówka w obiegu
Re- faktyczny poziom rezerwy
cu- stosunek gotówki do depozytu
re- stopa rezerw obowiązkowych
D- wartość depozytu
Czynniki wpływające na mnożnik
• wypłaty gotówkowe - zmniejszają sumę depozytów, czyli możliwości kredytowe
banków, co obniża wartość mnożnika;
• rezerwy nadwyżkowe - zmniejszają możliwości kredytowe banków, co obniża wartość
mnożnika;
• zróżnicowanie depozytów - jeżeli rośnie ilość depozytów terminowych w stosunku do
depozytów na żądanie, to obniża się wartość rezerw obowiązkowych (ich wskaźnik jest
niższy dla depozytów terminowych), co zwiększa możliwości kredytowe banków i
wartość mnożnika
16
AD 14. Ekonomiczne znaczenie oszczędności pieniężnych –(tez nie do konca wiem o
co chodzi w tym pytaniu)
Oszczędności pieniężne tj. wstrzymanie się od szeroko pojętej konsumpcji, od zakupów i
wstrzymanie ruchu środków pieniężnych. Jest to ta część dochodu do dyspozycji która
nie została wydana na konsumpcję, tj. na zakup dóbr i usług. Niekiedy są one
identyfikowane z rezerwami pieniężnymi mikropodmiotów z tymże pojęcie rezerw jest
szersze, gdyż służy zachowaniu płynności.
Oszczędności te powstają w wyniku indywidualnych decyzji mikropodmiotów od
powstrzymania się od konsumpcji.
Nadmierne oszczędności mogą prowadzić do paradoksu powodującego spadek dochodu
narodowego.
Wyróżniamy następujące rodzaje oszczędności:
Dobrowole i wymuszone(przymusowe) powstają przy luce inflacyjnej
Zastosowane i niezastosowane
Gotówkowe i bezgotówkowe
W bankach i innych instytucjach
Bieżące i terminowe
Ze względu na cel i formę własności
Oszczędności w banku nie służą tylko transformacji w kapitał ale także uruchamiają
przez efekt mnożnikowy kreację nowego pieniądza, poprzez ekspansję kredytową
banków. Nowy pieniądz kredytowy finansuje inwestycje i środki obrotowe przyczyniając
się do wzrostu produktu brutto.
AD 15. Istota Modeli IS-LM
Jest to model opisujący równowagę w gospodarce na rynku dóbr i na rynku pieniądza.
Model ten wprowadza się w sposób analityczny tj. za pomocą równania oraz graficznie
tj. za pomocą krzywych w układzie współrzędnych. Graficznie , krzywe IS i LM
konstruuje i analizuje się w układzie współrzędnych wyznaczonych przez dochód i stopę
procentową.
Krzywa IS to zbiór punktów obrazujących różne kombinacje wytwarzanego w
gospodarce dochodu i stopy procentowej przy których rynek dóbr znajduje się w stanie
równowagi. Punkty leżące poza krzywą IS oznaczają stany nierównowagi rynku dóbr
gospodarki.
Przesunięcie krzywej IS w prawo tj. do krzywej IS2 rozumiemy jako wzrost popytu. A
przesunięcie w lewo rozumiemy jako spadek popytu.
17
Wszystkie punkty znajdujące się powyżej krzywej IS oznaczają przewagę podaży nad
popytem zaś pod krzywą nadwyżkę popytu nad podążą.
Krzywa LM to zbiór punktów, obrazujących różne kombinacje wytwarzanego w
gospodarce dochodu i stopy procentowej przy których rynek pieniądza znajduje się w
stanie równowagi. Punkty które leżą poza krzywą LM oznaczają stany nierównowagi
rynku pieniądza.
Przesunięcie krzywej LM w prawo rozumiemy jako wzrost podaży pieniądza.
Przesunięcie krzywej LM w lewo rozumiemy jako spadek realnej podaży pieniądza.
Stąd wszystkie punkty powyżej krzywej LM oznaczają przewagę popytu nad podążą na
pieniądz( dlatego , że aby je osiągnąć trzeba zwiększyć podaż pieniądza) zaś pod krzywą
nadwyżkę podaży.
Punkty przecięcia się krzywej IS i LM wyznaczają taki poziom dochodu i stopy
procentowej, przy którym osiągana jest jednocześnie równowaga na rynku dóbr oraz na
rynku pieniądza.
Efektem towarzyszącym ekspansywnej polityce fiskalnej poza wzrostem dochodu jest
wzrost stopy procentowej oraz tzw. Efekt wypierania który polega na wzroscie rządowych
wydatków G powodując wzrost dochodu ale i wzrost stopy procentowej, co zmniejsza
inwestycje. Restrykcyjna polityka monetarna prowadzi do zmniejszenia dochodu oraz stopy
procentowej.
Efektem towarzyszącym ekspansywnej polityce monetarnej poza wzrostem dochodu
jest spadek stopy procentowej. Restrykcyjna polityka monetarna prowadzi do spadku
dochodu oraz wzrostu stopy procentowej.
AD 16 Budowa współczesnego systemu bankowego
System bankowy to całokształt instytucji bankowych i finansowych oraz normy, które
określają ich wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Za podstawę określenia
18
systemu bankowego uznaje się powstanie układu złożonego z banku centralnego (banku
emisyjnego) i banków komercyjnych. System bankowy to także liczba i rodzaj banków
funkcjonujących w danym państwie, tworzących logiczną i zwartą całość
Elementy Systemu Bankowego w PL:
bank centralny
banki operacyjne – banki komercyjne, depozytowo-kredytowe, uniwersalne
banki specjalne – banki inwestycyjne, hipoteczne, rolne i melioracyjne, komunalne
oraz towarzystwa kredytowe
kasy oszczędnościowe
spółdzielczość kredytowa
System bankowy pełni następujące funkcje:
emisyjną i regulacyjną – pełni ją bank centralny przez emisję i regulację podaży
pieniądza,
depozytowo-kredytową – ujawnia się w bankach komercyjnych przez mechanizm
tworzenia depozytów i transformacji ich w pożyczki i kredyty,
rozliczeniową – bank na zlecenie klientów dokonuje rozliczeń pieniężnych (obciąża
jedno konto i uznaje drugie),
alokacyjną – umożliwia przepływ środków finansowych z mniej do bardziej
efektywnych dziedzin gospodarki i podmiotów gospodarczych,
finansowo-doradczą – bank przez służby doradcze zabezpiecza interesy swoich
klientów,
stymulacyjną – bank jako dawca kapitału wpływa na rozwój przedsiębiorczości
lokalnej.
AD
17)
Podstawowe
instrumenty
polityki
monetarnej
Instrumenty polityki pieniężnej:
1) Pośrednie:
a) Stopy procentowe,
b) Rezerwa obowiązkowa,
c) Operacje kredytowo-depozytowe,
d) Operacje otwartego rynku
2) Bezpośrednie:
a) Kontrola wartości kredytów udzielanych klientów,
b) Kontrola poziomu stóp procentowych,
c) Kontrola emisji papierów wartościowych,
d) Ustalenie max oprocentowania wkładów terminowych i oszczędnościowych,
e) Perswazja słowna
Instrumenty pośrednie polityki pieniężnej:
1) Stopy procentowe (ustalane przez RPP, wysoka skuteczność tego instrumentu,
do pocz. Lat 90-tych miała charakter ekspansywny):
a) Lombardowa
(37%, wyznacza górny pułap stóp % na rynku
międzybankowym),
b) Redyskontowa (1992 – 60%, spadla do 2009r do poziomu 3,75%),
19
c) Referencyjna (wyznacza rentowność bonów pieniężnych sprzedawanych BK
przez BC, w 1992r. sięgała 70%, 1998-15%, obecnie 3,5%),
d) Depozytowa (składanie 1-dniowych depozytów przez BK w BC)
2) Operacje otwartego rynku:
a) Ze względu na ich krótkoterminowy charakter dobrze służą regulowaniu
płynności w sektorze bankowym,
b) Transakcje inicjuje BC,
c) Transakcje dokonywane są w sposób ciągły, co sprawia że jest to instrument
elastyczny, który w sposób płynny i łagodny oddziałuje na gospodarkę,
d) Decyzje o zastosowaniu tego narzędzia podejmuje się bez czasochłonnej
procedury prawnej,
e) Polityka otwartego rynku uważana jest za najskuteczniejszy instrument
Jest to najskuteczniejsze narzędzie polityki pieniężnej BC, bo nie powoduje skokowych
zmian.
3) Rezerwa obowiązkowa:
a) Może zdestabilizować system finansowy,
b) Ma duży wpływ na fundusze banku,
c) Efekty są widoczne w długim okresie,
d) Bezpośrednio nie przekłada się na zmiany stóp % (zaleta),
e) Jest narzędziem uzupełniającym i obecnie wynosi 3%
Do 1999r. poziom rezerwy był różny w zależności od wkładów: na zadanie – 20%, od
wkładów walutowych – 5%. Zmiany stopy rezerwy obowiązkowej odbywają się rzadko
(np. w 1999r., później w 2008r.), bo może zdestabilizować system finansowy.
Podniesienie stopy rezerwy obowiązkowej, powoduje że biedniejsze banki nie są w stanie
odprowadzić tej rezerwy do BC i może prowadzić do skokowych zmian.
4) Operacje kredytowo-depozytowe:
a) Banki nie są finansowo zależne od BC,
b) Stroną inicjującą operacje jest BK,
c) Międzynarodowe ruchy kapitałów.
Kredyt redyskontowy – BK redyskontuje weksle zdyskontowane wcześniej przez swoich
klientów w BC, jeżeli stopa redyskonta jest wysoka to BK nie sprzedają weksli, BK
decyduje o skorzystaniu z tego narzędzia.
Kredyt refinansowy – klasycznym przykładem jest kredyt lombardowy, skuteczność tego
narzędzia jest ograniczona, bo w okresie dobrej koniunktury gosp. BC próbując schłodzić
wysoką dynamikę podnosi stopy %, a w tej sytuacji BK wliczają to wyższą stopę % w
cenę kredytu. W okresie dekoniunktury gosp. BC próbując rozszerzyć akcje kredytowa
obniża stopy %, jednak ta obniżka nie spowoduje zaciągnięcia nowych kredytów.
Jeśli BC podniesie stopy % to na rynek finansowy wpływie dużo kapitału zagranicznego,
co przyczyni się do obniżenia skuteczności polityki BC, ponieważ napływ obcego
kapitału umożliwi BK zwiększenie akcji kredytowej. Oba narzędzia nie są w pełni
skuteczne.
AD 18 ) Niezależność banku centralnego
Wyróżniamy 4 aspekty niezależności banku centralnego:
niezależność instytucjonalną
20
niezależność personalną
niezależność funkcjonalna (operacyjną)
niezależność finansową
Poprzez niezależność instytucjonalną należałoby rozumieć całkowitą autonomię banku
centralnego jego organów od osób trzecich, wyrażoną w gwarantowanym przez państwo
zakazie wywierania wpływu na decyzje banku centralnego przez organy rządowe i
pozarządowe oraz przyznanej osobowości prawnej. Autonomię banku centralnego nie
należy jednak postrzegać jako całkowite odseparowanie banku centralnego. Pozostając
niezależną instytucją musi on jednak współpracować z organami odpowiedzialnymi za
politykę gospodarczą, również z rządem.
Personalna niezależność wiąże się ze sposobem mianowania członków organów
decyzyjnych, długości ich kadencji, oraz gwarancji iż ewentualne odwołanie będzie
wynikało jedynie z zaistnienia przesłanek określonych przez literę prawa.
Niezależność funkcjonalna (operacyjna) umożliwia bankowi centralnemu
efektywne osiągnięcie celów i wypełnianie zadań. Poprzez autonomiczne podejmowanie
decyzji w zakresie instrumentów pozostających w dyspozycji, bank centralny
samodzielnie kształtuje i realizuje politykę pieniężną.
Finansowa niezależność banków centralnych to nic innego jak zdolność do
samodzielnego zaopatrywania się w środki pieniężne niezbędne do realizacji
powierzonych zadań.
AD 19 Istota opóźnień czasowych w polityce finansowej państwa
Polityka fiskalna
Opóźnienia diagnostyczne polegają na tym, że od zbierania danych potrzebnych do
diagnozy sytuacji gospodarczej do momentu jej sformułowania upływa czas, który może
sprawić, że diagnoza już w momencie jej opracowania będzie nieaktualna. Opóźnienia
decyzyjne to z kolei czas, jaki upływa od momentu sformułowania diagnozy do momentu
podjęcia decyzji o sposobie „leczenia" danej sytuacji. Opóźnienia wdrożeniowe to z
kolei zbyt długi czas wprowadzania danego instrumentu (np. od inicjatywy
ustawodawczej do ogłoszenia ustawy o danym podatku). Opóźnienia realizacyjne
występują wówczas, gdy upływa zbyt długi czas od momentu wprowadzenia jakiegoś
instrumentu polityki fiskalnej (np. ogłoszenia ustawy o podatku i
odpowiednich przepisów wykonawczych) do momentu, gdy instrument zacznie działać
na gospodarkę
Polityka monetarna
To kolejny niesprecyzowany element z którym Polityka monetarna musi się borykać.
Otóż decyzje podejmowane dnia dzisiejszego będą miały swoje skutki dopiero za jakiś
czas w przyszłości. Przyjmując założenie iż na dzień dzisiejszy gospodarka jest dobrze
„zdiagnozowana”, podejmujemy decyzje które będą rzutowały na przyszłe zachowanie
się cen, i pod tym kierunkiem podnosimy lub obniżamy stopy procentowe. Zatem mając
dobrze „zdiagnozowaną” gospodarkę na dzień dzisiejszy (przez zdiagnozowaną rozumieć
należy trafność jej stanu), koncepcje co do przyszłości zachowania się gospodarki a w
szczególności cen, podejmujemy decyzje które skonfrontują się z przyszłą sytuacją
gospodarczą.
Ocenia się iż standardowo opóźnienia czasowe (lag time) w decyzjach polityki
21
monetarnej wynoszą od 4 do 12 kwartałów. W warunkach Polskich wynoszą one od 5 do
7 kwartałów
Polityka pieniężna jest jedną z metod polityki gospodarczej; pozwala ona na względnie
szybkie reagowanie na zmiany sytuacji gospodarczej. To jest zasadnicza różnica w
porównaniu do polityki fiskalnej, która musi przebyć drogę legislacyjną i uzyskać
aprobatę parlamentu. Tak więc musi upłynąć
określony, najczęściej długi okres czasu, zanim propozycje nowych rozwiązań
podatkowych wejdą w życie. Podobnie w polityce monetarnej musi minąć czas od
momentu zorientowania się co do konieczności podjęcia działań do momentu, kiedy to te
działania wywieją skutek na sferę realną gospodarki. Czas potrzebny np. Radzie Polityki
Pieniężnej na reakcję, podjęcie określonych działań i uzyskanie w związku z tym
pożądanych efektów gospodarczych i ekonomicznych można podzielić na trzy etapy. Są
one wyodrębnione i spójne z trzema głównymi sektorami gospodarki, na które oddziałuje
polityka banku
.
„Bank potrzebuje określonego czasu (opóźnienie wewnętrzne), aby do
momentu zaistnienia „potrzeby działania” zebrać dokładnie informacje o przebiegu
koniunktury oraz kształtowaniu się podstawowych wskaźników sytuacji gospodarczej
(tempa wzrostu cen, zatrudnienia, inwestycji itp.), na podstawie których można dopiero
prowadzić dokładną analizę sytuacji (opóźnienie informacyjne)”. Przeanalizowanie
sytuacji może wymagać czasu, przeprowadzenia prognoz, zebrania danych
uzupełniających. Znalezienie kompromisu pomiędzy często sprzecznymi informacjami
wymaga doświadczenia i wzięcia pod uwagę zaistniałych zmian, jak i dostosowania
środków działania. Stąd też bierze się „opóźnienie interpretacyjne”. Po zdiagnozowaniu
czynników dochodzi jeszcze tzw. opóźnienie decyzyjne i administracyjne. Następuje ono
już po ustaleniu środków zaradczych. Kolejnym rodzajem opóźnienia czasowego jest
opóźnienie pośrednie, występujące wtedy, gdy okres dotyczy momentu od zastosowania
środków polityki pieniężnej przez bank centralny do momentu wywołania pierwszych
skutków sektorze realnym. Transmisja bodźców ekonomicznych do przedsiębiorstw i
gospodarstw domowych następuje przez procesy dokonujące się w bilansach banków
oraz niebankowych instytucji finansowych.
Ostatnim czynnikiem czasowym w opóźnieniach czasowych są zmiany na rynku
pieniężno-kredytowym, czyli tym, który najbardziej interesuje sektor realny. Zmiany w
sektorze realnym, czyli w gospodarce, są końcowym efektem prowadzonych przez bank
centralny celów polityki monetarnej. Opóźnienia czasowe mają jeszcze indywidualne, jak
np. długość ich występowania i regularność. Milton Friedman, znany monetarysta,
doszedł do wniosku, że istnieje zależność pomiędzy rodzajem stosowanej polityki
(restrykcyjną lub ekspansywną) a długością opóźnień czasowych. Stwierdził, że dla
polityki restrykcyjnej opóźnienia są krótsze (średnio 12 miesięcy), a dla polityki
ekspansywnej jest to średnio 16 miesięcy. Dodatkową cechą opóźnień jest ich
nieregularność. Restrykcyjna polityka może dać efekty już po pół roku, a czasem po 29
miesiącach (oczywiście w pewnych warunkach). W przypadku polityki ekspansywnej
jest to odpowiednio 4 i 22 miesiące. Zmienność i nieregularność opóźnień czasowych
jest, według Friedmana, dowodem na tezę, która stwierdza brak możliwości prowadzenia
skutecznej, antycyklicznej polityki pieniężnej. Za to istnieje zagrożenie, że wszystkie
doraźne działania o charakterze krótkoterminowym będą pogłębiać zjawiska kryzysowe.
22
Wtedy wahania koniunktury będą się pogłębiać. Nie można przewidzieć, czy decyzje
podjęte w danych warunkach dadzą pozytywny skutek i czy zastosowane środki będą
pasować do nowych, zmienionych po czasie warunków koniunktury. Wtedy to podjęte
środki mogą skutkować negatywnymi zjawiskami, nieznanymi w momencie
podejmowania decyzji.
Na przykładzie Polski dostosowania wskaźników oprocentowania w bankach
komercyjnych do podstawowych stóp NBP nie są zazwyczaj pełne, co wynika m.in.
nadpłynności w sektorze bankowym. Poza tym dostosowania te następują zazwyczaj z
pewnym opóźnieniem. Zwłoka czasowa występuje zresztą także między zmianą stóp
oprocentowania w bankach komercyjnych a – mającą wpływ na globalny popyt i inflację
– zmianą wielkości kredytów i depozytów. Łączny efekt tych opóźnień oceniany jest
zwykle na 6-8 miesięcy w przypadku badań ING Barrings. Natomiast inne badania w
przypadku rynku polskiego wskazują, że maksymalna reakcja w sferze realnej
występowała po 4-5 kwartałach (model VAR) lub 8-9 kwartałach (model strukturalny).
Ad 20 Rola banku komercyjnego w funkcjonowaniu gospodarki
1. Udział w kreacji pieniądza bankowego
Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje za pomocą wzrostu
wielkości kredytów udzielanych przez te banki a także po przez zwiększenie zakupu
walut obcych.
2. Udział w społecznym podziale pracy
Przedsiębiorstwo bankowe przyjmuje i wykonuje czynności w zakresie gospodarki
finansowej
przedsiębiorstwa
i
gospodarstw
domowych
(przyjmuje nadwyżki pieniądza i przekazuje je innym przedsiębiorstwu zgłaszającym
zapotrzebowanie na pieniądz)
3. Dokonywanie alokacji i transformacji środków
pieniężnych
-transformacja
wielkości
sumy
pieniędzy
-transformacja informacji (zgłaszanie informacji dotyczących wolnych środków,
zakupów, depozytów)
- transformacja terminów (jeżeli ktoś wycofa depozyt to w to miejsce przyjdzie nowy
depozyt)
-transformacja ryzyka (polega na tym że bank ma rozłożone ryzyko na wiele
podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych i bank może zaciągnąć kredyty
w Banku Centralnym)
AD 21) Inflacja i jej rodzaje.
Inflacja jest procesem polegającym na wzroście ilości pieniądza w obiegu, który
prowadzi do podwyższenia ogólnego poziomu cen.
W Polsce w celu pomiaru korzysta się zasadniczo z czterech mierników inflacji:
1) inflacji cen konsumentów,
2) inflacji cen producentów,
3) deflatora PKB,
23
4) mierników inflacji bazowej.
Miernik inflacji cen konsumentów określany jest mianem CPI (Consumer Price Index)
lub wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych. Jest on podawany do publicznej
wiadomości z miesięczną częstotliwością i stanowi najpopularniejszą miarę inflacji. Jego
istotą jest pomiar zmiany cen w odniesieniu tylko do niektórych produktów lub usług
wchodzących w skład tzw. „koszyka konsumpcyjnego”, który jest rokrocznie
aktualizowany. Towary i usługi stanowiące elementy składowe tego koszyka ustalane są
na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych, które starają się ustalić kierunek
wydatków przeciętnego konsumenta. Zawartość koszyka stanowi około 2000 różnych
towarów i usług, natomiast poszczególne kategorie dóbr są ważone w ten sposób, aby
odzwierciedlać ich rzeczywisty udział w wydatkach statystycznego gospodarstwa
domowego.
Miernik inflacji cen producentów, czyli PPI (Producer Price Index) określa zmiany cen
producentów w czasie i podawany jest co miesiąc do publicznej wiadomości, łącznie z
danymi o produkcji sprzedanej przemysłu. W odróżnieniu od inflacji cen konsumentów,
wskaźnik ten nie bierze pod uwagę zmian cen usług oraz dotyczy wyłącznie cen towarów
w obrocie hurtowym, które zostały wyprodukowane i sprzedane przez zakłady
przetwórstwa przemysłowego, sektor górnictwa oraz przedsiębiorstwa dostarczające i
wytwarzające energię elektryczną, gaz i wodę. PPI mierzy ceny netto, a więc z
wyłączeniem podatków pośrednich, tj. VAT i akcyzy. Uwzględnia natomiast różnego
rodzaju dotacje przedmiotowe przyznawane dla poszczególnych wyrobów.
Deflator PKB informuje, jaka część przyrostu strumienia dóbr i usług w gospodarce
wynika wyłącznie z efektów cenowych. Jest on wyrażony jako stosunek nominalnego i
realnego PKB. Deflator jest wielkością dodatnią w sytuacji, gdy nominalny PKB
przekracza wielkość realną, co oznacza że występuje w gospodarce inflacja. Natomiast,
gdy miernik ten przyjmuje wartości ujemne, występuje w gospodarce zjawisko deflacji,
czyli obniżanie się ogólnego poziomu cen w gospodarce. Jako miara inflacji, deflator jest
najbardziej kompleksowym wskaźnikiem zmian cen, ponieważ bierze pod uwagę ceny
wszystkich dóbr i usług, które wliczane są w strumień produktu narodowego brutto
zgodnie z powszechnie przyjętą metodologią jego szacunków.
Inflacja bazowa, w przeciwieństwie do trzech omówionych powyżej mierników, które
są regularnie opracowywane i publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, jest
obliczana przez Narodowy Bank Polski na podstawie danych o inflacji konsumentów.
Stąd częstotliwość publikacji mierników bazowych odpowiada częstotliwości publikacji
CPI. Miary inflacji bazowej charakteryzują się bardziej gładkim przebiegiem od inflacji
konsumentów, przez co przyjmuje się, że ilustrują długookresowy trend w kształtowaniu
się procesów inflacyjnych, który powstaje dzięki wyeliminowaniu wahań o charakterze
sezonowym, przypadkowym oraz szoków podażowych. Najważniejsza z punktu widzenia
rynków finansowych wydaje się inflacja bazowa netto, która powstaje dzięki
wyeliminowaniu cen paliw oraz cen żywności z ogólnego wskaźnika CPI (te pozycje w
24
sumie stanowią około 33% komponentów koszyka konsumpcyjnego). Wśród innych
mierników bazowych znajdują się ponadto: inflacja bazowa po wyłączeniu cen
kontrolowanych (wyłączenie cen podlegających różnego rodzaju regulacjom państwa;
pomija około 25% komponentów koszyka inflacji cen konsumentów), inflacja bazowa po
wyłączeniu cen o największej zmienności (stanowią one około 15% procent ogólnego
wskaźnika cen), inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności i cen paliw
(wyłączenie około 18% towarów i usług wchodzących w skład wskaźnika CPI) oraz 15%
średnia obcięta, która eliminuje wpływ 15% cen o najmniejszej i największej dynamice.
Obserwacja wskaźników bazowych pozwala odpowiedzieć na pytanie, które z głównych
czynników przyczyniły się do wzrostu cen konsumentów w danym okresie czasu.
Do najczęstszych przyczyn występowania zjawisk inflacyjnych należy zaliczyć:
1) niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców
energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży;
2) wzrost zagregowanego popytu w gospodarce;
3) przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego
finansowanego przez państwo);
4) ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego, co prowadzi w
rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza
5) nadmierna emisja pieniądza nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, która
może następować przez dodruk banknotów, oprocentowanie pieniądza, znaczną
działalność kredytową banków komercyjnych;
6) niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają dochody, co
oznacza występowanie deficytu budżetowego);
7) długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad
importem);
8) recesja gospodarcza (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów
produkcji);
9) monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na
cenę);
10) „import inflacji” (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj
następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen).
Do najczęstszych skutków inflacji należy zaliczyć:
1) Realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji
– w szczególności skutkiem inflacji jest względne zmniejszenie się dochodów osób,
których nominalne dochody są stałe (te niekorzystne konsekwencje inflacji można w
pewnym stopniu zmniejszyć dokonując odpowiednio często waloryzacji
zobowiązań);
2) „Koszty zdartych zelówek” – są związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji
ludzie dążą do utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z
pewnymi kosztami (np. koszty dojazdu do bankomatu), przy czym wraz z
rozpowszechnianiem się obrotu bezgotówkowego znaczenie tych kosztów będzie
maleć;
25
3) „Koszty zmienianych jadłospisów” – są to koszty związane z tym, że w warunkach
wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny, co wiąże się z dodatkowymi
kosztami (np. restauracje muszą częściej zmieniać jadłospisy);
4) Konsumentom łatwiej jest porównywać ceny oferowane przez różnych sprzedawców,
gdy inflacja jest niska.
Klasyfikacja inflacji może być przeprowadzona z punktu widzenia różnych kryteriów.
KRYTERIUM PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA INFLACJI
Inflacja popytowa – zjawisko spadku siły nabywczej pieniądza, czyli wzrostu cen w
gospodarce, zachodzące gdy podaż pieniądza na rynku przekracza wartość towarów i
usług (w sytuacji wzrostu ilości pieniądza w obiegu cena równowagi między popytem
a podażą stabilizuje się na wyższym poziomie);
Inflacja kosztowa (inflacja dostawców) jest pojęciem stworzonym przez kosztową
teorię inflacji, według której nie można założyć wysokiej elastyczności cen, ponieważ
ceny administrowane są przez monopole, a przyczyna inflacji jest niezależna od
agregatowego popytu na towary. W ramach inflacji kosztowej rozróżniane są cztery
rodzaje inflacji, tj. inflacja płacowa (wzrost płac jest niezależny od popytu na pracę),
inflacja ciągniona przez zyski (przedsiębiorstwa w sytuacji monopolisty podnoszą
ceny na towary i usługi, niezależnie od popytu na nie), inflacja ciągniona przez ceny
dóbr importowanych (wzrost cen towarów sprzedawanych na terenie kraju
spowodowany jest wzrostem cen produktów i półproduktów importowanych),
inflacja ciągniona przez podatki (wzrost cen spowodowany jest zwiększeniem
podatków);
Inflacja wewnętrzna – przyczyny występowania tego rodzaju inflacji umiejscowione
są w instytucjonalnych i strukturalnych zjawiskach, które charakterystyczne są dla
danej gospodarki narodowej;
Inflacja importowana – jest to zjawisko przenoszenia wzrostu cen z jednego kraju
do innych przy braku ograniczeń administracyjnych w kształtowaniu się kursów
walutowych. Wzrost cen surowców i innych ważnych składników importowanych
potrzebnych do produkcji powoduje zwiększenie kosztów produkcji krajowej i na
ogół podniesienie cen produktów finalnych. Przy niezmienionym kursie walutowym
wzrost cen krajowych wywołuje wzrost cen dóbr eksportowanych na rynkach
zagranicznych, co może spowodować trudności ze zbytem. Przy problemach z
zachowaniem równowagi bilansu płatniczego może to doprowadzić do obniżki kursu
waluty krajowej w celu utrzymania opłacalności eksportu i poprawy
konkurencyjności na rynkach zagranicznych. Z kolei obniżka kursu waluty krajowej
powoduje wzrost cen towarów importowanych, a więc dalszy wzrost kosztów
produkcji. W efekcie może wystąpić „spirala inflacyjna”, tj. wzrost kursu waluty
obcej – wzrost cen towarów importowanych – wzrost kosztów i cen produktów
krajowych;
Inflacja endogeniczna – to rodzaj inflacji, która powodowana jest reakcją
łańcuchową, spowodowana reakcją poszczególnych grup społecznych na zmiany
relacji wynagrodzeń;
26
Inflacja egzogeniczna – to rodzaj inflacji, którą wywołują czynniki zewnętrzne,
niezależne od sytuacji gospodarczej w kraju (np. klęska urodzaju, powodującą
ograniczenie bądź zmniejszenie podaży płodów rolnych, co wpływa na wzrost cen);
Inflacja pieniężna – to inflacja wywołana przez niekorzystną relację strumienia
pieniężnego na rynku do innych strumieni gospodarczych (nadmierna emisja
pieniądza);
Inflacja budżetowa (skarbowa, emisyjna, rządowa)– to inflacja generowana przez
nadmierny wzrost wydatków państwa, nie mających pokrycia w dochodach budżetu;
Inflacja kredytowa – to inflacja, za którą odpowiedzialne są podmioty kreujące
nadmierny poziom strumienia pieniężnego (kredytowego);
Inflacja płacowa – to inflacja, której przyczyną jest wzrost płac oraz naciski
związków zawodowych na wzrost płac lub świadczeń socjalnych.
KRYTERIUM TEMPA WYSTĘPOWANIA ZJAWISK INFLACYJNYCH
Inflacja pełzająca (chroniczna, łagodna, jednocyfrowa) – jest obecnie zjawiskiem
normalnym w gospodarce, gdyż w skali światowej obserwuje się proces względnego,
stale postępującego i nieodwracalnego wzrostu ogólnego poziomu cen, który jest
wywołany wieloma zjawiskami ekonomicznymi o charakterze obiektywnym (np.
wzrost nakładów na badania naukowe, wzrost kosztów wdrażania innowacji
produkcyjnych). Inflacja pełzająca nie wywołuje poważniejszych trudności ani
negatywnych skutków ekonomicznych – poziom cen poziom podnosi się w
stosunkowo wolnym tempie od 3 do 5% rocznie (przeciętny wzrost cen w skali
miesiąca nie przekracza 1%), co nie jest groźne dla stabilności gospodarki, ponieważ
w warunkach tak małego wzrostu cen gospodarka może funkcjonować normalnie.
Występowanie inflacji pełzającej w gospodarce jest powszechnie akceptowane, choć
wśród ekonomistów istnieje istotna różnica poglądów w tej kwestii;
Inflacja krocząca (umiarkowana) – jest to powolny, wynoszący od 5 do 10%
wzrost cen w skali roku, który powoduje powstanie określonych perturbacji
ekonomicznych i społecznych. Inflacja umiarkowana nie wywołuje zniekształcenia
relacji cenowych (wzajemne stosunki cen na ogół właściwie odzwierciedlają stopień
względnej rzadkości dóbr i odpowiednio orientują zarówno producentów, jak i
nabywców przy podejmowaniu decyzji), konsumenci nie wyzbywają się
oszczędności, realna stopa procentowa jest lekko dodatnia lub bliska zeru, co
powoduje, że ruch cen w górę jest równomierny i przewidywalny, a rynek
kapitałowo-pieniężny funkcjonuje bez większych zakłóceń, gdyż szybko dostosowuje
się do procesu powolnej inflacji, która jest oczekiwana i uwzględniana w rachunku
ekonomicznym. Inflacja krocząca może być częściowo kontrolowana i
wykorzystywana jako narzędzie polityki gospodarczej przez rząd;
Inflacja galopująca (superinflacja) – wzrost cen w skali roku sięga od 10% do
100%. Inflacja galopująca najczęściej wymyka się spod kontroli państwa, powodując
istotne zniekształcenie relacji cenowych, które zakłócają i wypaczają normalne
funkcjonowanie mechanizmu rynkowego, gdyż sygnały rynkowe dotyczące tego, co
warto produkować w większej ilości, a co w mniejszej, i gdzie kierować zasoby
inwestycyjne, są nieprzejrzyste i mylące. Powstała sytuacja przyczynia się do
27
obniżenia efektywności procesów gospodarczych i tempa wzrostu gospodarczego.
Opierając się na chwiejnych i mylących podstawach rachunku ekonomicznego,
przedsiębiorcy skracają horyzont czasowy swoich decyzji i inwestują w
przedsięwzięcia spekulacyjne przynoszące szybki dochód, a nie w przedsięwzięcia
ważne z punktu widzenia długofalowego wzrostu gospodarczego. Realna stopa
procentowa jest mocno ujemna, co powoduje niechęć do oszczędzania oraz
lokowania oszczędności w lokatach pewnych, skłania natomiast do inwestycji
spekulacyjnie atrakcyjnych, na przykład w walutach obcych oraz zachęca do
zaciągania kredytu na możliwie długi termin przy stałej stopie procentowej.
Megainflacja – wzrost cen w skali miesiąca oscyluje w granicach 15-50%;
Hiperinflacja (inflacja histeryczna, szalejąca) – to rodzaj inflacji, który
charakteryzuje nagły, gwałtowny, bardzo szybki wzrost cen. Przyjmuje się, że
hiperinflacja występuje w sytuacji, gdy wzrost cen przekracza 50% miesięcznie.
Zjawiskiem towarzyszącym hiperinflacji są bardzo często zaburzenia polityczne,
ponieważ niesie ona ze sobą poważne załamanie koniunktury gospodarczej i
występowanie napięć społecznych, w konsekwencji rozprzężenia systemu
pieniężnego kraju dotkniętego tym zjawiskiem oraz przypadkowej redystrybucji
dochodu narodowego.
AD 22 Istota i skutki deflacji
Deflacja – ograniczenie podaży pieniądza na rynku powodujące wzrost siły
nabywczej pieniądza. Potoczne określenie spadku przeciętnego poziomu cen, sytuacji,
kiedy za tę samą ilość pieniędzy kupić można coraz więcej dóbr towarów i usług.
Przeciwieństwem deflacji jest inflacja.
Wśród przyczyn deflacji wymienia się:
brak proporcjonalnej do wzrostu gospodarczego emisji pieniądza.
nadmierne oprocentowanie lokat terminowych czyniących
opłacalną tezauryzację pieniądza – zjawisko powszechnie wykorzystywane do walki
z inflacją, powoduje jednak wzrost ilości pieniądza poza rynkiem tzw. "balon
inflacyjny"; nie tyle znosi więc inflację, co oddala jej wystąpienie i może wywołać
przejściową deflację.
spłata zobowiązań kredytowych przy braku emisji pieniądza i wstrzymaniu akcji
kredytowej. Deflacja jest wówczas efektem nadmiernego zadłużenia a to wszystko
przyczyną krachu gospodarczego zwanego nietrafnie "nadprodukcją".
Skutki deflacji:
zmniejszenie opłacalności produkcji (tylko w przypadku regulacji rynkowych
uniemożliwiających obniżenie kosztów produkcji)
wzrost siły nabywczej pracującej części społeczeństwa (tylko w przypadku
zamrożenia płac)
konsumpcja i zamówienia przemysłu są odsuwane w czasie (w oczekiwaniu na niższe
ceny), co napędza recesję
[1]
.
28
Jeśli pieniądz powiązany jest z jakimś ograniczonym dobrem (np: złoto, choć nie jest
to immanentnie związane ze zjawiskiem deflacji) niemożliwa jest nadmierna
ekspansja kredytowa ze strony banków.
AD 23 Mechanizm transmisji polityki monetarnej na sferę realną gospodarki
Mechanizm transmisji impulsów polityki pieniężnej można zdefiniować jako proces, za
pośrednictwem którego decyzje z zakresu polityki monetarnej oddziałują na poziom PKB
oraz stopę inflacji. Mówiąc o tym mechanizmie musimy zdefiniować, po pierwsze
pojęcie impulsów polityki pieniężnej, po drugie kanały, za pośrednictwem których
impulsy polityki pieniężnej wywołują zmiany zachowań uczestników procesu
gospodarowania.
I. Impulsy polityki pieniężnej banku centralnego są to zmiany wielkości
ekonomicznych będących pod kontrolą banku centralnego. Do tych wielkości zaliczamy:
stopy procentowe, kursy walut, podaż pieniądza, stopy rezerw obowiązkowych itp.
II. Kanały transmisji polityki pieniężnej to: kanał stopy procentowej i kursu
walutowego, kanał kredytowy, kanał cen aktywów finansowych, kanał cen aktywów
rzeczowych
(zwłaszcza
nieruchomości).
Transmisja impulsów polityki pieniężnej jest ściśle powiązana z celami danego banku
centralnego. W przypadku Polski jest to strategia bezpośredniego celu inflacyjnego. W
takiej gospodarce podstawowym instrumentem banku centralnego jest polityka stóp
procentowych.
Mechanizm transmisji impulsów monetarnych w tym przypadku to mechanizm, za
pośrednictwem którego impulsy wynikające z decyzji banku centralnego dotyczących
stóp procentowych rozprzestrzeniają się w gospodarce. Poniższy wykres przedstawia
wysoce uproszczony schemat mechanizmu transmisji impulsów polityki pieniężnej. Jak
widzimy kanały transmisji polityki pieniężnej zostały ograniczone do dwu: kanału stopy
procentowej i kursu walutowego. Każdy kanał w jakimś zakresie znajduje się pod
wpływem poziomu stóp procentowych. Wzrost stóp procentowych spowoduje spadek cen
aktywów finansowych i rzeczowych, i na odwrót, co w konsekwencji wpłynie także na
stopy zwrotu z tych aktywów, a w ostateczności także na decyzje inwestycyjne
(inwestycje finansowe i rzeczowe) podmiotów gospodarujących (przedsiębiorstw i
gospodarstw domowych).
Rysunek pokazuje podstawowe kanały transmisji impulsów monetarnych w małej
otwartej gospodarce, w której bank centralny prowadzi strategię bezpośredniego celu
inflacyjnego (z płynnym kursem walutowym).
29
Oficjalna
stopa
procento
wa banku
centralne
go
Stopy
rynkowe
Ceny
aktywów
Oczekiwania
Kurs
walutowy
Popyt
krajowy
Eksport
netto
Popyt
globalny
Krajowa
presja
inflacyjna
Inflacja
importowana
Inflacja
KANAŁY
TRANSMISJI:
1) Zmiana stóp procentowych wywiera wpływ na poziom rynkowych stóp
procentowych:
a. Kanał stopy procentowej – oddziaływanie banku centralnego na popyt
globalny odbywa się w ten sposób, że jego impulsy wpływają na zmianę
stóp procentowych na międzybankowym rynku pieniężnym, które z kolei
przekładają się na stopy procentowe oferowane przez banki komercyjne
(od depozytów i od kredytów). W procesie tym istotne jest to, żeby
krótkoterminowe stopy procentowe, ustalane przez bank w kategoriach
nominalnych wpłynęły na zmianę długookresowych stóp procentowych w
wyrażeniu realnym ( tj. po uwzględnieniu kształtujących się oczekiwań
inflacyjnych),
b. Kanał kredytów bankowych – w sytuacji wzrostu stóp procentowych na
międzybankowym rynku pieniężnym wywołanego decyzjami banku
centralnego, banki komercyjne same dążą do ograniczenia rozmiarów
akcji kredytowej. W wyniku podniesienia stóp procentowych przez bank
centralny zwiększa się motywacja banków do ograniczania kreowania
kredytów i pieniądza.
2) Zmiana stóp procentowych banku centralnego wpływa na ceny aktywów (aktywa
finansowe, których ceny są ujemnie skorelowane ze zmianami stóp
procentowych). Zmiany stóp procentowych wpływają na poziom popytu
globalnego przez tzw. kanał papierów wartościowych, który może przybrać 2
formy:
a. Kanał majątkowy – działający w oparciu o efekt bogactwa – stopy
procentowe wpływają na rozmiary majątku znajdującego się do
dyspozycji podmiotów gospodarujących, a tym samym na możliwość i
skłonność do dokonywania wydatków ( wpływ na popyt konsumpcyjny i
inwestycyjny gospodarstw domowych),
30
b. 2 forma związana z teorią q ( koncepcja relacji q mówi o stosunku
rynkowej wartości zobowiązań firmy – akcjie obligacje – do cen dóbr
inwestycyjnych) –wskazuje, że wysokie stopy procentowe powodują, ze
ceny instrumentów finansowych (akcji, obligacji), za pośrednictwem
których gromadzone są środki do sfinansowania inwestycji, kształtują się
na niskim poziomie stąd przedsiębiorstwa muszą ograniczyć swój popyt
inwestycyjny.
3) Zmiana stóp procentowych banku centralnego wpływa na oczekiwania
inflacyjne, które mogą być:
a. Źródłem inflacji,
b. Elementem składowym różnych kanałów transmisji,
c. Autonomicznym kanałem transmisji.
4) Zmiana stóp procentowych banku centralnego wywiera wpływ na kurs walutowy
– w tym przypadku działanie banku centralnego jest ograniczone, ponieważ przy
kształtowaniu tego kanału dużą rolę odgrywają czynniki zewnętrzne (np.
zagraniczne stopy procentowe).
a. Różnica (tzw. dysparytet) występujących i oczekiwanych stóp
procentowych, krajowych i zagranicznych pociąga za sobą ruchy kapitału
portfelowego, które na bieżąco kształtują poziom tego kursu, w
konsekwencji wpływają na eksport netto o popyt globalny.
Wpływ kursu walutowego na kształtowanie się globalnego popytu zależy
także od realnego poziomo tego kursu, będącego wypadkową jego
poziomu nominalnego oraz procesów inflacyjnych zachodzących w kraju i
u partnerów zagranicznych.
AD 24 Rodzaje sald budżetowych
Saldo budżetowe- jest to nadwyżka lub deficyt w budżecie państwa, tj. nadwyżka
dochodów względem wydatków budżetu w danym roku lub odwrotnie- nadwyżka
wydatków nad dochodami. Salda budżetu państwa nie można jednak sprowadzać
wyłącznie do rachunkowego wyliczenia różnicy między dochodami a wydatkami
budżetowymi
Dla celów informacyjnych wykształciły się różne ujęcia sald równowagi finansów
publicznych, by pozyskać bardziej szczegółowych danych na temat sposobu prowadzenia
polityki fiskalnej państwa, wpływu na saldo finansów publicznych cykli
koniunkturalnych, czy inflacji. Dodatkowo ocena kierunku odchyleń od stanu równowagi
stanowi ona kryterium oceny polityki fiskalnej jak i stanu finansów publicznych. Do
najważniejszych rodzajów sald budżetowych zalicza się:
- Saldo nominalne, inaczej zwane rzeczywistym, stanowi różnice między nominalnym
dochodem budżetowym a nominalnymi wydatkami państwa.
- Saldo realne, jest to saldo nominalne skorygowane o wpływ inflacyjny bądź
operacyjny. Dzięki tej modyfikacji uzyskuje się informacje na temat rzeczywistego
stopnia zadłużenia czy też nadwyżki budżetowej. Saldo nominalne jest korygowane o
31
obciążenia i premie pojawiające się z tytułu występowania inflacji, mającej największy
wpływ na dług publiczny. Objawia się to tym, że saldo realne przy długu publicznym
oprocentowanym stopą zmienną będzie równe saldu nominalnemu, gdyż przy wzroście
ogólnego poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych, oprocentowanie długu rośnie o
wielkość równą inflacji. Z kolei przy oprocentowaniu stałym długu publicznego, saldo
realne będzie wyższe od nominalnego, ponieważ:
przy wzroście inflacji nominalna wartość rynkowa papierów skarbowych spada,
spadek ten nie jest rekompensowany przez wzrost wypłacanych odsetek,
ponoszącymi straty są posiadacze skarbowych papierów wartościowych,
natomiast beneficjentem jest państwo.
- Saldo pierwotne (kredytowe) stanowi różnicę pomiędzy dochodami a wydatkami
budżetowymi pomniejszoną o koszty związane z obsługą długu publicznego. W metodzie
tej dodatkowo eliminuje się dochody pochodzące z poprzednich okresów. Saldo to
informuje o stanie finansów publicznych gdyby nie trzeba było ponosić kosztów długu
publicznego, dodatkowo pokazuje rezultaty działania rządu w obszarach, na które ma
wpływ. W przypadku tego rodzaju salda niedobór oznaczałby bezpośrednie zagrożenie
finansów publicznych.
- Saldo majątkowe informuje nas o zmianie składników majątkowych państwa. Określa
się je jako równicę między dochodami a wydatkami bieżącymi państwa, gdzie dochody
są pomniejszane o pożyczki zaciągnięte na cele inwestycyjne oraz o dochód uzyskany ze
sprzedaży majątku publicznego.
- Saldo cykliczne, inaczej koniunkturalne, odzwierciedla wpływ cykli koniunkturalnych
na dochody i wydatki państwa. Wartość ta jest niezależna od polityki państwa.
- Saldo strukturalne to wielkość jaka została by osiągnięta przy pełnym wykorzystaniu
czynników wytwórczych – a przede wszystkim przy pełnym zatrudnieniu, tj. w
momencie gdy bezrobocie rzeczywiste równe jest bezrobociu naturalnemu. Wielkość
takiego salda oblicza się korygując saldo rzeczywiste saldem cyklicznym.
Jest ono
wielkością hipotetyczną, przez co nie jest się pewnym otrzymanych wyników, nie
wiadomo czy dochody i wydatki będą się kształtowały w sposób jaki zaplanowano.
Nierównowaga strukturalna jest zjawiskiem trwalszym jak niedobór cykliczny, który
zmienia się wraz ze zmianą koniunktury w gospodarce. Deficyt ten zależy od czynników,
które wpływają długotrwale na saldo budżetowe.
Przedstawione powyżej rodzaje sald i sposoby ich obliczania zostały
sklasyfikowane w ujęciu bezwzględnym. W praktyce niedobór budżetowy ujmuje się
dodatkowo w ujęciu relatywnym i kasowym. Istnieje również ujęcie memoriałowe, które
jednak ze względu na trudności i wysokie koszty wprowadzenia, małą liczbę instytucji
rządowych
skłonnych przejść na rachunkowość memoriałową, czy też ze względu na
konieczność przeprowadzenia reform finansów publicznych, nie wykorzystuje się przy
określaniu salda budżetowego.
W ujęciu relatywnym saldo budżetowe pokazuje się w relacji z różnymi
wielkościami ekonomicznymi. Przy czym najczęściej wykorzystuje się relację – deficyt
budżetowy – PKB.
Metoda taka najczęściej jest wykorzystywana w statystykach
krajowych i międzynarodowych. Ujęcie kasowe z kolei ujmuje dochody i wydatki w
momencie przepływu środków pieniężnych. Zaletą takiego ujęcia jest jej prostota i
32
możliwość bieżącego monitorowania środków pieniężnych. Natomiast najważniejszymi
wadami jakie można wyodrębnić przedstawiając dochody i wydatki kasowo to:
brak zachowania zasady współmierności przychodów i kosztów,
informacje bilansowe nie są usystematyzowane, gdyż w tym przypadku ujmuje
się składniki według zasady memoriałowej
informacje na temat majątku i źródeł jego finansowania są często ograniczone.
Aby otrzymać wiarygodne informację na temat wpływu polityki fiskalnej na
gospodarkę należy wyodrębnić w deficycie budżetowym komponent strukturalny oraz
komponent cykliczny. Jest to istotne przy ocenie wpływu polityki fiskalnej, ponieważ
deficyt cykliczny powstaje nawet przy niezmienionej polityce fiskalnej. Nie oznacza to
jednak, że deficyt strukturalny jest idealną miarą do oceny finansów publicznych.
AD 25 Inflacyjne i nieinflacyjne finansowanie deficytów budżetowych
Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego
wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami).
Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może
wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja). Inflacjogenne są duże
deficyty. Deficyty umiarkowane niekoniecznie. Często towarzyszy im obniżająca się
co roku stopa inflacji. Dlatego też nasuwa się wniosek, że ani samo wystąpienie
umiarkowanego def. budż. ani jego wielkość nie stanowią podstawy do uruchomienia
procesów inflacyjnych. Zależy to od sposobu ich finansowania.
Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być:
1) Nie powodujące zaburzenia równowagi makroekonomicznej (nieinflacyjne)
-wykorzystanie rezerw budżetowych, którymi mogą być niewydatkowane sumy z
lat ubiegłych. Rezerwy mają charakter bezzwrotny i wykorzystanie nie powoduje
powstania zobowiązań.
-prywatyzacja nie
tylko pozwala pokryć deficyt, ale również przyczynia się do
rozwiązywania problemów strukturalnych gospodarki, ponieważ wiąże się najczęściej
z podwyższaniem jej efektywności.
2) Mogące spowodować naruszenie równowagi makro
a) nieinflacyjne
- zaciągnięcie kredytu w bankach komercyjnych, bądź emitowanie papierów
wartościowych nabywanych przez te banki -> banki przeznaczają na zakup papierów
skarbowych pieniądze ze zgromadzonych przez ludność oszczędności, które mogłyby
przeznaczyć na inwestycje dla przedsiębiorstw. Jest to tzw. efekt wypychania
–emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty
niebankowe ->zmniejszają się w znacznym stopniu zdolności inwestycyjne naszych
firm, ponieważ te oszczędności krajowe, które mogłyby pójść na finansowanie
rozwoju gospodarczego, nowych inwestycji, zostaną pochłonięte przez budżet
-zaciągnięcie kredytu w zagranicznych instytucjach finansowych
wychodzenie na rynki międzynarodowe pozwala zachować neutralność budżetu dla
oszczędności i inwestycji krajowych , jednak jest to rozwiązanie ryzykowne,
33
ponieważ w przypadku załamania się kursu walutowego gwałtownie wzrośnie
zadłużenie naszego kraju i poziom długu publicznego
b) inflacyjne
- kredyty bankowe udzielane przez Bank Centralny, -gdy kreacja pieniądza w tempie
szybszym niż wzrost popytu na pieniądz -> inflacja, chyba że mamy odpowiedni
wzrost realnego PKB . w Polsce, wprowadzono ustawowy zakaz finansowania
deficytu
budżetowego
przez
bank
centralny
- w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza. -> stymulowanie procesów
inflacyjnych
POLSKA: do 1989 dominującą formą finansowania deficytu był kredyt w Banku
Centralnym-> hiperinflacja. Z początkiem lat 90 zmniejszenie roli BC w finansowaniu
def, , wzrost udziału kredytów w bankach komercyjnych. Dziś znacząca rola pożyczek
publicznych, które mogą być zaciągane w formie kredytu oraz rządowych papierów
wart. (obligacje skarbowe , bony )
AD 26 System finansowy i jego funkcje
Według F.S. Mishkina system finansowy jest złożony i obejmuje wiele różnego
rodzaju instytucji finansowych, takich jak: banki, towarzystwa ubezpieczeniowe,
fundusze powiernicze, spółki finansowe i banki inwestycyjne, z których każda jest w
znacznym stopniu poddana regulacjom prawnym.
S. Owsiak zdefiniował system finansowy jako zespół logicznie ze sobą
powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych
elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych
zarówno w sektorze realnym, jak i w sektorze finansowym. System ten tworzy
fundamenty działalności dla podmiotów posługujących się pieniądzem, umożliwiając
zawierania różnych transakcji gospodarczych, w których pieniądz pełni różne funkcje.
Elementami systemu finansowego są instytucje finansowe działające zarówno w sferze
pieniężnej (banki, para banki, niebianki), instytucje nadzoru, a także akty prawne oraz
fundusze (formy organizacyjne gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych).
System finansowy może zostać podzielony na rynkowy oraz publiczny system
finansowy. Rozróżnienie wynika z faktu, iż usługi finansowe mogą być dostarczane
podmiotom sfery realnej właśnie za pomocą mechanizmów rynkowych lub publicznych.
Na pełnowartościowy rynkowy system finansowy składają się:
- instrumenty finansowe (akcje, obligacje, bony skarbowe, opcje, kontrakty
terminowe etc...)
- rynki finansowe
- instytucje finansowe (kantory, domy maklerskie, banki, fundusze
emerytalne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, [[towarzystwo
34
ubezpieczeniowe}towarzystwa ubezpieczeniowe]], firmy świadczące usługi finansowe
jak na przykład faktoring etc.)
- zasady działania oraz regulacje
Publiczny system finansowy tworzą zaś:
- instytucje budżetowe (centralne, lokalne, celowe)
- instrumenty fiskalne (podatki, opłaty, cła, składki społeczne, dotacje, poręczenia
skarbowe, gwarancje skarbowe, górne limity wydatków)
- publiczne instrumenty finansowe
- instytucje fiskalne
Funkcje systemu finansowego :
o Monetarna. Polega na dostarczeniu gospodarce pieniądza i umożliwieniu jego
obiegu. Wiąże się ściśle z zapewnieniem płynności finansowej gospodarki
o
Kapitałowo-redystrybucyjna. Polega na umożliwieniu przepływu wolnych
środków pieniężnych.
o Kontrolna. Sprawny system finansowy daje kontrolę nad strumieniami
pieniężnymi (na przykład nad inwestycjami i pożyczkami). Dzięki temu system
finansowy staje się narzędziem nadzorującym efektywność wykorzystania
majątku, a co za tym idzie przyczynia się do poprawy jakości działań
gospodarczych.
Funkcje systemu finansowego
S. Owsiak wśród funkcji systemu finansowego w gospodarce rynkowej wymienił
następujące:
Płatnicza (system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie
mechanizmu rozliczeń w transakcjach gospodarczych, zwłaszcza przy zakupie dóbr i
usług);
Płynności (system finansowy umożliwia i ułatwia zamianę papierów
wartościowych i innych aktywów finansowych na pieniądz gotówkowy);
Oszczędności (promowanie warunków atrakcyjnego lokowania nadwyżek
pieniądza przy umiarkowanym ryzyku);
Akumulacji bogactwa („przechowywanie” siły nabywczej danego podmiotu);
Kredytowa
(
zapewnienie
nieprzerwanego
dopływu
kredytu
dla
przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i rządu, w celu finansowania inwestycji i
konsumpcji);
Minimalizacji ryzyka (w system finansowy powinny być wbudowane
mechanizmy i instrumenty minimalizacji ryzyka);
Polityki gospodarczej (system finansowy stwarza możliwość prowadzenia
przez rząd polityki mającej na celu wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, walkę z
inflacją i zachowanie stabilnej pozycji płatniczej względem zagranicy.
Wg Z. Polańskiego system finansowy, służebny wobec sfery realnej, spełnia trzy,
ściśle ze sobą powiązane, funkcje (wiązki zadań):
35
Monetarną (dostarczanie podmiotom niefinansowym pieniądza i umożliwianie
jego obiegu związanego z płatnościami);
Kapitałowo-redystrybucyjną (przepływ wolnych środków pieniężnych od
podmiotów dysponujących nimi do podmiotów chcących z nich skorzystać, dzięki
czemu możliwe jest finansowanie wzrostu gospodarczego, a także powstawanie i
dystrybucja środków w celu finansowania dóbr publicznych, usług społecznych i
świadczeń społecznych);
Kontrolną (umożliwianie kontroli nad strumieniami pieniężnymi, w
szczególności nad środkami zainwestowanymi, wypożyczonymi i redystrybuowanymi
w przeszłości).
AD 27 Systematyka pośredników finansowych
Pośrednik finansowy – szczególny rodzaj podmiotu działającego na rynku finansowym.
Jest to przedsiębiorstwo świadczące usługi na rzecz podmiotów dysponujących
oszczędnościami (podmioty nadwyżkowe) oraz podmiotów poszukujących funduszy
pieniężnych (podmioty deficytowe) niezbędnych do sfinansowanie ich zamierzeń
konsumpcyjnych, inwestycyjnych i produkcyjnych. Ich głównym zadaniem jest
ułatwianie przepływu funduszy od podmiotów nadwyżkowych do podmiotów
deficytowych.
Firmy pełniące rolę pośredników finansowych tworzą instrumenty, które z jednej strony
umożliwiają podmiotom nadwyżkowym lokowanie posiadanych nadwyżek pieniądza, a z
drugiej – umożliwiają podmiotom deficytowym zaciąganie pożyczek pieniężnych.
Dla obu stron transakcji (podmiotów nadwyżkowych i deficytowych) korzystanie z usług
pośredników finansowych jest bardziej korzystne, niż gdyby zawierali z sobą
bezpośrednio transakcje. Istotne znaczenie ma to, że wolne fundusze mają w większości
charakter krótkoterminowy, podczas gdy potrzeby podmiotów deficytowych mają
charakter długoterminowy. Można zatem stwierdzić, że instytucje finansowe zaciągają
kredyty krótkoterminowe i udzielają kredytów długoterminowych. Proces ten określany
jest mianem transformacji terminów zapadalności. Instytucje finansowe
charakteryzują się specyficzną strukturą zarówno aktywów, jak i pasywów.
Aktywa instytucji finansowych mają w zdecydowanej części formę finansową; są
roszczeniami w stosunku do różnych grup dłużników: skarbu państwa, władz
municypalnych, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw niefinansowych oraz innych
instytucji finansowych. Udział aktywów rzeczowych, takich jak: zapasy, maszyny i
urządzenia, budynki i budowle, grunty, jest niewielki w porównaniu z
przedsiębiorstwami produkcyjnymi.
W strukturze pasywów (źródeł finansowania) instytucji finansowych przeważają z kolei
zobowiązania. Udział kapitałów własnych w strukturze źródeł finansowania jest
niewielki w porównaniu z przedsiębiorstwami niefinansowymi.
Ogół instytucji finansowych można podzielić na dwie podstawowe grupy:
1.
instytucje depozytowe (banki),
Instytucje oszczędnościowe
Unie kredytowe
36
Towarzystwa ubezpieczeniowe na życie i towarzystwa ubezpieczeń od
nieszczęśliwych wypadków
Fundusze emerytalne
Prywatne fundusze emerytalne
Rządowe fundusze emerytalne
Przedsiębiorstwa lokacyjne
Przedsiębiorstwa finansowe
System ubezpieczenia wkładów
2.
instytucje niedepozytowe.
Ad 28 Metody kształtowania kursu walutowego
Tradycyjne determinanty kursu walutowego, które można uznać za czynniki
fundamentalne to tempo wzrostu gospodarczego, poziom realnej stopy procentowej
oraz popyt i podaż na rynku walutowym.
Waluty można traktować podobnie jak towary – gdy dany towar cieszy się dużą
popularnością, oznacza to wzrost popytu. Wyższy popyt powoduje, wzrost ceny. Na
rynku walutowym sytuacja jest identyczna: wzrost popytu na złotówki powoduje
aprecjację złotego – kurs złotego np. wobec euro spada. Podobnie z podażą – nadmiar
towaru na rynku dóbr powoduje, spadek ceny. Natomiast waluta, która jest masowo
wyprzedawana, deprecjonuje się. Gdyby ludzie zaczęli żywiołowo pozbywać się
złotówek, to złoty uległby deprecjacji, czyli oznaczało by to wzrost kursu złotego np.
wobec euro.
Rozpatrując czynniki, które wpływają na kurs walutowy warto dokonać podziału
horyzontu czasowego na długi i krótki termin. Informacji na temat kształtowania się
kursu walutowego w długim okresie dostarcza teoria parytetu siły nabywczej. Utrzymuje
ona, iż kursy walutowe determinowane są przede wszystkim przez różnice w stopach
inflacji. Waluta kraju o większej inflacji z racji utrzymywania parytetu siły nabywczej
ulegnie deprecjacji względem waluty kraju o stabilnym poziomie cen. W ten sposób
ustalana jest ścieżka kursu walutowego, w której wartość nominalna kursu walutowego
zapewnia stały poziom wartości realnej. Kurs wyznaczony według powyższych zasad jest
zakłócany czynnikami krótkoterminowymi, do których można zaliczyć zmiany w
rachunku obrotów bieżących oraz przepływy kapitałowe. Skutki przepływu kapitału
mogą przejawiać się w tym, iż „mogą stanowić przyczynę dużych i gwałtownych zmian
kursów walutowych, gdyż – przeciwnie niż przepływy składające się na bilans obrotów
bieżących – mogą one być stosunkowo łatwo wycofywane i zmieniać kierunek w krótkim
czasie.” Głównym powodem i motywem przepływów kapitałowych jest maksymalizacja
zysków, która stymuluje drogę od walut słabych – tanich do mocnych – drogich.
Innym ważnym problemem zachodzącym między kursem walutowym a inflacją
jest ich związek z prowadzoną polityką pieniężną w gospodarce otwartej. Generalnie
rzecz biorąc, polityka pieniężna musi wybrać:
• albo koncentruje się na utrzymaniu stabilnego kursu walutowego, godząc się na to by
podaż pieniądza (a w ślad za tym również inflacja) swobodnie się zmieniały;
• albo koncentruje się na kontroli inflacji i podaży pieniądza, pozwalając na swobodne
wahania kursu walutowego.
37
W pierwszym przypadku gdy bank centralny chce utrzymać kurs na określonym,
niezmiennym poziomie (stosuje mechanizm kursu stałego). Jednocześnie w kraju
zwiększa się inflacja. Normalnym działaniem banku centralnego w takiej sytuacji jest
podwyżka stóp procentowych banku centralnego i ograniczenie ilości pieniądza na rynku.
Jeśli jednak kurs nie ulega zmianie, wyższe stopy procentowe w kraju oznaczają
dodatkowe zyski dla inwestorów portfelowych. Do kraju zaczyna więc napływać
dodatkowy kapitał, a jego zagraniczni właściciele zmieniają posiadane przez siebie
waluty obce na walutę danego kraju. W efekcie, rosną jednak rezerwy dewizowe, a w
ślad za tym także ilość krajowego pieniądza, co z kolei sprzyja utrzymywaniu się inflacji
na podwyższonym poziomie.
W drugim przypadku gdy bank centralny chce ściśle kontrolować inflację, a
zatem i ilość pieniądza na rynku. Podobnie jak w poprzednim przykładzie, w kraju
zwiększa się inflacja. Bank podnosi więc stopy procentowe, po to by ograniczyć ilość
pieniądza. Wyższe stopy zachęcają do napływu obcy kapitał – jeśli więc bank chce, aby
stopy pozostały na podwyższonym poziomie, musi pogodzić się ze wzmocnieniem kursu
walutowego.
Innymi słowy, bank centralny nie może jednocześnie kontrolować inflacji i kursu
walutowego. Bank centralny wpływając na wzrost stopy procentowej zwiększa poziom
atrakcyjności bezpiecznych inwestycji denominowanych w walucie krajowej. Warto
zauważyć, iż zacieśniając politykę monetarną oddziałuje się na aprecjację waluty, w
związku z tym wzrost stopy procentowej dodatkowo zwiększa stopę zwrotu poprzez
umocnienie kursu. Uzasadnione jest więc twierdzenie, iż waluta kraju o rosnącej stopie
procentowej ma tendencje i uzasadnione podstawy do aprecjacji. Oczywiście mechanizm
działa odwrotnie przy luzowaniu polityki monetarnej (ekspansywna polityka).
Bezpośredni wpływ na poziom stopy zwrotu dzięki regulacji stóp procentowych to jeden
ze sposobów, w jaki bank centralny wpływa na kurs walutowy. Restrykcyjna polityka
pieniężna ogranicza aktywność gospodarczą danego kraju. Osiągając gorsze wyniki
gospodarcze państwo traci na rynkach finansowych miano bezpiecznego, rośnie awersja
do ryzyka inwestycji. Z drugiej jednak strony niski poziom aktywności gospodarczej
obniża zapotrzebowanie na import, umacniając walutę. Kolejnym aspektem
oddziaływania poziomu stopy procentowej na kurs walutowy jest regulowanie przez
instrumenty polityki pieniężnej atrakcyjności projektów inwestycyjnych. Wyższa stopa
procentowa przyczynia się do eliminacji pewnej części projektów finansowanych przez
kapitał obcy, ze względu na wzrost kosztu kapitału.
W ostatnich latach kurs walutowy Polski, ulega stałej aprecjacji. Wpływ mają na to
przede wszystkim dotacje, których ogromne strumienie płyną do tych krajów. Poza tym
w ostatnim czasie moda na wschodzące rynki sprzyjała napływowi kapitału, umacniając
walutę. rozwój tych krajów przybliża je do prawidłowego funkcjonowania wewnętrznych
rynków, większej integracji z gospodarkami rozwiniętymi. Istotny wpływ wywiera także
postępująca globalizacja, która zaciera granice zróżnicowania rozwoju i wpływu jednych
gospodarek (ich kapitału) na drugie. Można przyjąć, że istnieje ogólnie przyjęta
zależność: przy uwolnionym kursie walutowym wzrost PKB powoduje również wzrost
kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych.Wzrost PKB oznacza zazwyczaj
dobry stan gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej, przypływ inwestycji
38
zagranicznych, wzrost eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i wzrost eksportu
powodują zwiększenie popytu na walutę narodową ze strony zagranicy, co wyraża się we
wzroście jej kursu. Utrzymujący się wzrost PKB może przejść w fazę "przegrzania
gospodarki", wzrost tendencji inflacyjnych, oczekiwania podwyższenia stóp
procentowych (jeden ze środków do walki z inflacją), co także prowadzi do wzrostu
wartości waluty narodowej. Wzrost lub spadek PKB zależy od polityki gospodarczej
rządu. Ze względu na środki, jakimi dysponuje państwo, dzielimy politykę
makroekonomiczną na fiskalną i monetarną. Zależność ta może zostać zakłócona przez
np. zmiany poziomu stóp procentowych w danym kraju.
Należy również pamiętać, że zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej (aprecjacja) może
doprowadzić do podniesienia kosztów eksportu (niekorzystny kurs wymiany waluty),
spadku kosztów importu, co w konsekwencji odniesie się do spadku PKB lub
przynajmniej spowolnienia jego wzrostu.
Ad 29 Treść i funkcje bilansu płatniczego
Bilans płatniczy – zestawienie (dochody – wpływy kontra wydatki – płatności)
wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a
nierezydentami (zagranicą) w danym okresie. Jest on sporządzany dla
całej gospodarki narodowej. Bilans płatniczy Polski (za poszczególne miesiące, kwartały
oraz lata) publikuje Narodowy Bank Polski. Zestawieniem komplementarnym dla bilansu
płatniczego jest międzynarodowa pozycja inwestycyjna.
Bilans płatniczy strefy euro publikuje Europejski Bank Centralny, natomiast bilans
handlowy Unii Europejskiej - Eurostat.
Metodyka tworzenia bilansu płatniczego różni się w zależności od kraju, jednak co do
zasady powinna być zgodna z Balance of Payments Manual (BPM) publikowanym
przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
1. Rachunek bieżący bilansu płatniczego - rachunek obrotów bieżących
1. Obroty towarowe
2. Usługi
3. Dochody
4. Transfery bieżące
5. NOB – niesklasyfikowane obroty bieżące
2. Rachunek obrotów kapitałowych
3. Rachunek finansowy
1. Inwestycje bezpośrednie
2. Inwestycje portfelowe
3. Pozostałe inwestycje
4. Pochodne instrumenty finansowe
4. Saldo błędów i opuszczeń (w tym transferowane zyski i efekt stosowania cen
transferowych)
[1]
5. Oficjalne aktywa rezerwowe
39
Charakterystyka sald składowych bilansu płatniczego
Bilans obrotów bieżących – zawiera informacje o obrotach towarowych (zwane
bilansem handlowym), a także: obrót usług, transfery pieniężne (społeczeństwa i
rządu) oraz przepływy związane z dochodami z inwestycji. Bilans handlowy – daje
obraz ile gospodarka eksportuje towarów, a ile ich importuje. Różnica pomiędzy tymi
wielkościami odpowiada na pytanie, czy mamy do czynienia z deficytem
handlowym (przewagą importu nad eksportem), czy z dodatnim bilansem handlowym
(nadwyżką eksportu nad importem).
Bilans obrotów kapitałowych – są to przepływy kapitałowe netto (kredyty
eksportowe, kredyty bankowe, inwestycje bezpośrednie).
W bilansie płatniczym można wyróżnić dwa rodzaje transakcji: autonomiczne i
wyrównawcze.
Autonomiczne to takie, które powstają w wyniku potrzeby osiągnięcia zysku, np. import
jakiegoś dobra lub eksport w celu uzyskania nadwyżki (zysku).
Wyrównawcze to takie transakcje, które mają za zadanie skorygowanie stanu bilansu
płatniczego np. na rynku walutowym Forex, gdzie podstawowym prawem
obowiązującym na tym rynku jest prawo popytu i podaży, które kształtuje cenę
danej waluty wobec innej. W przypadku reżimu stałego kursu walutowego, państwo w
ramach transakcji wyrównawczej bilansu płatniczego uwalnia rezerwy walutowe, po to,
żeby relacja innych walut do własnej waluty pozostawała względnie na danym poziomie.
Równowaga i nierównowaga bilansu płatniczego
Równowaga bilansu płatniczego jest to sytuacja, w której suma bilansu obrotów
bieżących i bilansu obrotów kapitałowych jest równa zeru. Polega na równoważeniu
deficytów z jednego okresu, nadwyżkami z drugiego.
Nierównowaga bilansu płatniczego oznacza istnienie nadwyżki lub deficytu.
Osiąganie ciągłych deficytów jest niemożliwe, gdyż może to prowadzić do trwałego
wyczerpania rezerw dewizowych (utrata możliwości płatności).
Osiąganie ciągłych nadwyżek również nie jest możliwe, gdyż powodowałoby to
ciągły deficyt innych krajów (a jest to niemożliwe). Okresowe nadwyżki są
preferowane, ale mogą doprowadzić do negatywnych konsekwencji:
presja inflacyjna – szybki wzrost bazy monetarnej, której źródłem są nadwyżki
bilansu płatniczego, przy założeniu problemów ze sterylizacją,
implikacja deficytów w innych krajach (negatywne gdy dla danego kraju liczy się
kooperacja międzynarodowa).
Automatyczne mechanizmy dostosowawcze
Wpływają zarówno na rachunek obrotów kapitałowych, jak i na rachunek obrotów
bieżących poprzez:
zmiany cen
40
zmiany dochodów
Jest to długookresowy cel polityki gospodarczej.
Ad 30 Istota i funkcje ubezpieczeń gospodarczych
ubezpieczenia gospodarcze (reg. przez normy prawa prywatnego - cywilnego)
Ubezpieczenia gospodarcze
Firmy ubezpieczeniowe można podzielić na dwie podstawowe grupy, w którym
kryterium podziału jest rodzaj oferowanych produktów. Podział ten wynika z uregulowań
prawnych zakazujących łączenia ubezpieczeń z różnych działów. (P.Kulpaka 2007, str.
34)Jedna z tych grup obejmuje ubezpieczenia majątkowe, w tym ubezpieczenia
gospodarcze. W ramach sprzedaży tych produktów, instytucje ubezpieczeniowe w
zamian za odpowiednią składkę oferują możliwość ubezpieczenie majątku od
nieprzewidywalnych zdarzeń, do których należą przede wszystkim klęski żywiołowe,
takie jak pożary czy powodzie. Do tej grupy zaliczamy również wszelkiego typu
ubezpieczenia prowadzonej działalności gospodarczej, takie jak zabezpieczenie przed
ryzykiem kursowym czy odpowiedzialnością cywilną. Instytucje należące do drugiej
grupy gwarantują za zebraną składkę pokrycie potrzeb finansowych wynikłych w skutek
określonych zdarzeń w życiu człowieka, takich jak kalectwo, niezdolność do pracy czy
śmierć.
Podział ze względu na przedmiot ubezpieczenia
Podział ze względu na przedmiot ubezpieczenia :
ubezpieczenia majątkowe ( przedmiotem ubezpieczenia jest każda wartość
majątkowa) i interes majątkowy
ubezpieczenia osobowe ( życie, zdrowie, zdolność do pracy ).
Funkcje ubezpieczeń
Ubezpieczenia spełniają kilka istotnych z punktu widzenia gospodarki funkcji:
ochrony ubezpieczeniowej, czyli ochrony przed skutkami niepomyślnych zdarzeń;
kompensacyjną, która polega na wyrównaniu zakłóceń losowych w procesach
społeczno - gospodarczych kraju;
finansową polegająca na tworzeniu funduszów i rezerw, które mogą być
wykorzystywane do zwiększenia tempa rozwoju gospodarki narodowej;
kontrolną, która jest związana z kontrolowaniem bezpieczeństwa, jakie
ubezpieczający zapewnia kontrolowanemu mieniu;
redystrybucyjną związana z wpływem ubezpieczeń na zmniejszenie napięć na rynku
towarowo - pieniężnym;
prewencyjną oddziałująca na zmniejszenie liczby i wysokości szkód losowych.
Ad 31 Rodzaje ryzyk w działalności gospodarczej
Bardzo prostą i ogólną ale zarazem przydatną w praktyce metodą klasyfikacji
ryzyka jest jego podział na ryzyko systematyczne (systemic risk) i ryzyko specyficzne
(unsystemic risk). Pierwsze z nich jest wynikiem działania sił zewnętrznych,
niepoddających się kontroli podmiotu narażonego na ryzyko. Źródłami ryzyka
41
systematycznego są na przykład zmiany: stopy procentowej, inflacji, przepisów
podatkowych, sytuacji polityczno-ekonomicznej. Ryzyko specyficzne jest natomiast
częścią całkowitego ryzyka, która jest specyficzna dla danego podmiotu. Źródłami
ryzyka specyficznego mogą być m.in.: zarządzanie firmą, konkurencja, dostępność
surowców, płynność, bankructwo firmy, poziom dźwigni finansowej i operacyjnej.
Rozróżnienie to może być szczególnie przydatne dla doboru narzędzi radzenia sobie z
ryzykiem.
W działalności gospodarczej istotne znaczenie ma rozróżnienia ryzyka na:
Ryzyko finansowe i ryzyko niefinansowe. Mimo, że obie grupy ryzyka wpływają na
wyniki finansowe podmiotu gospodarczego to przy ryzyku finansowym jest to wpływ
bezpośredni, natomiast przy ryzyku niefinansowym wpływ pośredni. Oczywiście jest to
podział bardzo ogólny, kolejne bardziej uszczegółowione obszary ryzyka identyfikuje się
w firmie w zależności od specyfiki prowadzonej działalności.
W szczególności wyróżnić możemy:
1. Ryzyko handlowe – ryzyko wynikające bezpośrednio z prowadzonej działalności
handlowej. Składa się na nie:
a. ryzyko płynności - konieczność dopasowania terminów zapadalności aktywów i
pasywów,
b. ryzyko kredytowe, związane z niewywiązywaniem się kontrahentów z
zobowiązań wobec przedsiębiorstwa. Obecnie ponad 80% handlu światowego prowadzi
się z odroczonym terminem płatności. Długość okresu kredytu kupieckiego zależy od
rodzaju towaru. Dla towarów konsumpcyjnych jest najkrótszy (ok. 30 dni), na drugim
biegunie są dobra inwestycyjne, gdzie termin płatności zaczyna się od roku wzwyż. Z
uwagi na coraz większą walkę konkurencyjną firmy, walcząc o klienta, będą te terminy
coraz bardziej wydłużały.
2. Ryzyko rynkowe – dotyczy prawdopodobieństwa zmian wartości instrumentów
rynkowych, którego szczególnymi przykładami są:
a. ryzyko stopy procentowej, wynika z uzależnienia wartości części aktywów i
pasywów od zmian stóp procentowych (np. kredyt oparty o zmienną stopę procentową).
b. ryzyko walutowe, związane z posiadaniem otwartej pozycji walutowej.
Uwzględniając specyfikę działalności firmy możemy także spotkać się z ryzykiem
rynkowym o pośrednim wpływie na wyniki finansowe firmy tj. ryzykiem zasobów,
ryzykiem zmian cen, ryzyko koniunkturalne, ryzyko technologiczne.
3. Ryzyko społeczne – związane ze sposobem zachowania się obywateli danej
społeczności, zasad religii, ustroju, kultury, tradycji
4. Ryzyko wystąpienia zdarzeń losowych - np. klęski i wypadki żywiołowe (powódź,
trzęsienie ziemi), wypadki, których źródłem są konflikty społeczne i czyny niedozwolone
(np. strajki, podpalenia).
5. Ryzyko polityczne – dotyczy możliwości ingerencji władz państwowych w
poszczególnych krajach czy też w skali międzynarodowej, zarówno dla całej gospodarki,
jak i w poszczególnych jej sektorach.
6. Ryzyko gospodarcze – związane jest z możliwością zmiany polityki gospodarczej
kraju, przepisów prawnych dotyczących np. prawa podatkowego lub dewizowego.
42
Ad 32 Założenie optymalnego obszaru gospodarczo-walutowego
Jak stwierdzić czy dane kraje mogą utworzyć unię walutową, odnosząc w efekcie
takiej decyzji większe korzyści niż koszty ekonomiczne?
Analizą tego problemu zajmuje się teoria tzw. optymalnych obszarów
walutowych (OOW). Optymalny obszar walutowy tworzy grupa państw ściśle
powiązanych ze sobą pod względem monetarnym, które jednocześnie odznaczają się
wskazanymi przez autorów teorii cechami gospodarek i polityki gospodarczej. Ojcami
teorii są R. Mundell, R.J. McKinnon i P.B. Kennen. Zaproponowali oni kryteria, według
których można by wskazać kraje zdolne do włączenia się do unii walutowej:
- według Mundella taką grupę państw powinna cechować wysoka mobilność czynników
produkcji, przede wszystkim pracy;
- McKinnon wskazał, że bardziej predestynowane do utworzenia optymalnego obszaru
walutowego będą kraje o dużej wzajemnej otwartości (wysokim wzajemnym handlu);
- Kenen zauważył, że lepiej będzie, jeśli państwa decydujące się na unię walutową będą
miały zdywersyfikowane struktury produkcji i eksportu.
W późniejszych latach ustalono kolejne kryteria mające ułatwić wyznaczenie
potencjalnych uczestników unii walutowej. Kraje wstępujące do unii walutowej powinny
mieć podobne cele i realizować zbliżone kierunki polityki gospodarczej. Zwrócono
uwagę na konieczność podobieństwa w zakresie niskiej zmienności realnego kursu
walutowego, stóp inflacji oraz cech rynku kapitałowego, tj. wysokim stopniem integracji
rynków finansowych. Państwa tworzące unię monetarną powinny się cechować
symetrycznością cykli koniunkturalnych – szoków gospodarczych.
Utworzenie obszaru walutowego może być uznane za korzystne tylko wtedy, gdy
spełnione są wyżej wymienione warunki. Im więcej kryteriów zbieżności zachodzi, tym
większe prawdopodobieństwo prawidłowego funkcjonowania gospodarki obszaru, na
którym funkcjonuje wspólna waluta. W latach 90-tych w ramach tzw. nowej teorii
optymalnych obszarów walutowych, kryteria uaktualniono zgodnie z teorią
monetarystyczną i racjonalnych oczekiwań. Oceniono, że koszty związane z utratą
niezależności w sferze pieniężnej są znacznie niższe, niż poprzednio spodziewane, zaś
główny czynnik zwiększający koszt integracji wiąże się z asymetrycznością przebiegu
cykli koniunkturalnych
Warunki przystąpienia do unii gospodarczej i walutowej - tzw. KRYTERIA KONWERGENCJI:
stabilność cen - stopą inflacji nie może być wyższa niż 1,5 punktu procentowego ponad
średnią dla trzech krajów o najniższej inflacji
konwergencja stóp procentowych - poziom długoterminowych stóp procentowych nie
może być wyższy niż 2 punkty procentowe ponad średnią dla trzech krajów o najniższej
inflacji
stabilność kursu walutowego - udowodniona co najmniej dwuletnim okresem
uczestnictwa w mechanizmie kursowym ERM bez dewaluacji waluty z inicjatywy
zainteresowanego kraju;
bezpieczna pozycja fiskalna, czyli deficyt budżetu państwa nie przekraczający 3% PKB
i dług publiczny nie przekraczający 60% PKB.
43
Ad 33 Europejski Bank Centralny i jego charakterystyka
Europejski Bank Centralny został utworzony na podstawie Traktatu w sprawie Unii
Europejskiej z chwilą rozpoczęcia przez UE realizacji trzeciego etapu budowy Unii
walutowej.
Udziałowcami Europejskiego Banku Centralnego są wszystkie kraje należące do
Wspólnoty Europejskiej. Kapitał zakładowy banku wynosi 5 mld euro, a wielkość
udziałów poszczególnych państw jest obliczana na podstawie dwóch kryteriów:
procentowego udziału ludności kraju w ogólnej liczbie ludności WE oraz procentowego
udziału Produktu Krajowego Brutto kraju w PKB Wspólnoty.
Funkcje
Głównymi funkcjami EBC jest:
nakładanie grzywien i periodycznych opłat karnych na przedsiębiorstwa
emitowanie banknotów oraz wydawanie zgody na emitowanie banknotów i monet
przez narodowe banki centralne
wydawanie opinii na prośbę głównych organów Unii Europejskiej lub stosownych
organów krajowych oraz z własnej inicjatywy.
zarządzanie Europejskim Systemem Banków Centralnych
wydawanie rozporządzeń, decyzji, zaleceń i opinii oraz inicjowanie wydawania
analogicznych aktów przez główne organy UE w zakresie polityki monetarnej i
finansów UE.
Obowiązki
EBC jest zobowiązany rokrocznie przedkładać: Radzie Europejskiej,
Radzie, Komisji i Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z działalności ESBC i
realizacji polityki pieniężnej.
Głównym organem EBC jest Rada naczelna. W jej skład wchodzą członkowie Zarządu i
Prezesi Narodowych Banków Centralnych.
Ad 34 Główne międzynarodowe instytucje finansowe i ich charakterystyka
Międzynarodowe instytucje finansowe zostały powołane głównie w celu regulowania
przepływów finansowych na świecie i zapobiegania wydarzeniom kryzysowym oraz
zapewnienia krajom środków finansowych na rozwój gospodarczy. Instytucje te są
wspólną własnością wielu krajów i działają we wspólnym interesie.
Najważniejszą z nich jest Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), który powstał
w 1944 r. i miał stać na straży powojennego ładu monetarnego tak, aby nie powtórzył się
międzywojenny okres niestabilności walutowej Wielkiego Kryzysu i załamania się
międzynarodowej wymiany gospodarczej w latach 30-tych. Przez ponad ćwierć wieku
MFW realizował swoje zadanie zalecając krajom członkowskim stosowanie stałego
kursu wobec dolara USA. Po rozpadzie systemu kursów stałych w 1971 r., każdy kraj ma
obecnie prawo wybrać dowolny system kursu walutowego. Nie ma też formalnie
uzgodnionej jednej waluty światowej. MFW służy pomocą krajom, które mają duże
deficyty bilansu płatniczego lub przechodzą kryzys walutowy. MFW udziela wtedy
pożyczki na określonych warunkach. Najpierw ocenia sytuację i wydaje zalecenia co do
44
polityki gospodarczej, potem uzgadnia porozumienie z krajem, który zobowiązuje się do
wykonania określonych posunięć w zakresie polityki gospodarczej. Pożyczka jest
wypłacana na ogół w kilku ratach, a MFW nadzoruje czy kraj wykonuje zobowiązania
np. czy obniża deficyt budżetowy, ogranicza kredyt z banku centralnego, czy liberalizuje
gospodarkę (np. ograniczając przeszkody dla konkurencji rynkowej). Zadaniem MFW
jest także ciągłe obserwowanie sytuacji makroekonomicznej w krajach członkowskich,
aby wykryć zagrożenia dla ich walut. Służą temu okresowe „misje” w tych krajach, po
których sporządza publicznie dostępne raporty (zob. country reports na stronie
www.imf.org).
Oprócz MFW istnieją także międzynarodowe banki, których zadaniem jest finansowanie
projektów inwestycyjnych w krajach członkowskich (np. tworzenie infrastruktury) lub
przemian strukturalnych w sektorach gospodarki (np. w górnictwie węgla kamiennego).
Są to: Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju czy Europejski Bank
Inwestycyjny.
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, zw. Bankiem Światowym, BŚ
(International Bank of Recon-straction and Developmenf) Decyzja o jego powstaniu (a
także Międzynarodowego Funduszu Walutowego) zapadła w 1944 roku w Bretton
Woods. Działanie rozpoczął 27 grudnia 1945 roku. Siedziba znajduje się w
Waszyngtonie. BŚ jest organizacją wyspecjalizowaną w systemie Narodów
Zjednoczonych. Miał służyć pomocą i wsparciem zniszczonym przez działania II wojny
światowej gospodarkom Europy Zachodniej. Pojawienie się Planu Marshalla pozwoliło
na zwrócenie działalności Banku na rzecz rozwoju Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej, a
od końca lat 80-tych kraje Europy Środkowej i Wschodniej.
Głównym celem BŚ jest wspieranie rozwoju gospodarki rynkowej przy jednoczesnym
zwalczaniu ubóstwa. Pożyczki i kredyty są także przeznaczane na finansowanie
zmianBiblioteczka przedsiębiorcy: Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje
gospodarcze Leksykon integracji gospodarczej struktury gospodarczej, służących jej
stabilizacji i podnoszeniu efektywności. BŚ finansuje również pomoc techniczną i
doradztwo. IBRD, prowadzi również analityczne prace badawcze na temat stanu
gospodarek określonych krajów i całej gospodarki światowej.
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, EBOiR, Powstał w 1991 roku z inicjatywy
Francpis Mitteranda. 39 państw (w tym kraje Europy Środkowej i Wschodniej min.
Polska, kraje b. Związku Radzieckiego), Wspólnota Europejska i Europejski Bank
Inwestycyjny są jego założycielami. Obecnie udziałowcami jest 60 państw. Siedzibą
Banku jest Londyn. EBOiR miał stać się dla Europy Środkowej i Wschodniej tym, czym
Bank Światowy był po II wojnie światowej dla państw Europy Zachodniej. Dla realizacji
tego celu Bank funkcjonuje jako połączenie banku komercyjnego i banku rozwoju. Cele
EBOiR:
• wsparcie dla działań na rzecz rozwoju gospodarczego i odbudowy państw Europy
Środkowej i Wschodniej,
• rozwój gospodarki rynkowej w regionie,
• propagowanie prywatyzacji,
• ochrona środowiska naturalneg
45
Europejski Bank Inwestycyjny powołany do życia w 1958 roku na mocy Traktatu
Rzymskiego. Siedzibą EBI jest Luksemburg. Jako instytucja finansowa WE, realizuje
politykę UE,jako bank ściśle współpracuje z bankami państw UE oraz
międzynarodowymi organizacjami finansowymi. Posiada osobowość prawną oraz
finansową autonomię w ramach systemuBiblioteczka przedsiębiorcy: Międzynarodowe
instytucje finansowe i organizacje gospodarcze Leksykon integracji gospodarczej
organów wspólnotowych. Na czele EBI stoi jego Prezes, który zarządza Bankiem,
dokonuje oceny jego działalności. Organy Banku ściśle współpracują z instytucjami
wspólnotowymi dla lepszej realizacji zadań, m.in.:
• przewodniczący Banku ma prawo od uczestniczenia w posiedzeniach Komisji
Europejskiej jako ekspert zabierający głos w dyskusji,
• organy Banku pomagają Radzie Unii Europejskie oraz Komisji Europejskiej w
opracowaniu odpowiedzi na zapytania posłów Parlamentu Europejskiego,
• przedstawiciele Banku mogą brać udział w pracach komitetów Parlamentu
Europejskiego, które zajmują się polityką finansową
Ad 35 Typy polityki fiskalnej
Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny -
państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków
lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na
uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restrykcyjny
- nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków
budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty. W wykorzystaniu
aktywnej polityki fiskalnej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźnieniem
czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki
fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy.
Ekspansyjna polityka fiskalna Np.:
zwiększenie wydatków państwowych
zmniejszenie podatków
Zwiększenie realnej podaży pieniądza, np.:
obniżenie stopy rezerw gotówkowych banków
obniżenie stopy dyskontowej
zwiększenie bazy monetarnej
Restrykcyjna polityka fiskalna Np.:
zmniejszenie wydatków państwowych
zwiększenie podatków
Zmniejszenie realnej podaży pieniądza, np.:
zwiększenie stopy rezerw gotówkowych banków
zwiększenie stopy dyskontowej
zmniejszenie bazy monetarnej
46
Aktywna i pasywna polityka fiskalna
Aktywna: gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: przeciwdziałania cyklicznym
fluktuacjom, zapewnienie stabilizacji cen, ograniczanie bezrobocia. Głównymi rodzajami
tych posunięć są zmiany stawek podatkowych, wydatki na roboty publiczne. Może to
jednak powodować wiele niekorzystnych zjawisk.
Pasywna: wykorzystuje automatyczne stabilizatory, które wymagają aktywności
legislacyjnej państwa, lecz działają samoczynnie. Stabilizatory mają „wbudowaną
giętkość” tzn. zmiany ich rozmiarów dokonują się przy niezmiennych zasadach
opodatkowania i zmiennych zasadach dokonywania wydatków. Jeżeli wielkość wpływów
podatkowych zależy od wielkości np. dochodów osobistych ludności to zmiana poziomu
dochodów powoduje zmianę poziomu wpływów. Do stabilizatorów zaliczyć można:
- podatki od dochodów osobistych
- podatki od dochodów osób prawnych
- podatki pośrednie
- zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne
- programy stabilizacji dochodów w rolnictwie
Ad 36 Harmonizacja podatkowa a konkurencja podatkowa
Harmonizacja podatkowa oznacza kompromis pomiędzy niskim stopniem koordynacji a
idealnym poziomem standaryzacji, który oznaczałby w praktyce taki sam system
podatkowy. Może być pełna i częściowa. Pełna harmonizacja oznacza ujednolicenie
podatków.
W rezultacie pełnej harmonizacji poszczególne elementy konstrukcji podatków stają się
w krajach członkowskich identyczne.
Częściowa harmonizacja oznacza niepełne zbliżenie poszczególnych elementów
konstrukcji podatków. Wystąpi ona na przykład w przypadku ustalenia stawki
minimalnej i maksymalnej podatku.
Konkurencja podatkowa (tax competition) to zjawisko polegające na stosowaniu przez
uczestniczące w niej podmioty takich działań z zakresu polityki podatkowej, które mają
na celu utrzymanie lub zwiększenie atrakcyjności danego obszaru jako miejsca do
prowadzenia działalności gospodarczej.
Konkurencja taka może mieć miejsce w obrębie pojedynczego kraju, jak
i pomiędzy krajami.
Zakres konkurencji podatkowej miedzy regionami danego kraju jest zależny od
uprawnień władz regionalnych do kształtowania poziomu podatków. Im uprawnienia te
są większe, tym większe możliwości dostosowania obciążeń podatkowych do
specyficznych potrzeb poszczególnych regionów.
Z punktu widzenia skutków konkurencję podatkową można podzielić na konkurencję
uczciwą (pozytywną - ulepszanie procedur poboru podatku, podwyższenie jakości pracy
administracji podatkowej, postępy w zwalczaniu przestępczości podatkowej) i
konkurencję (nieuczciwą) szkodliwą.
Argumenty za konkurencją Argumenty za integracją
1. Konkurencja powoduje zwiększenie racjonalności w wydatkach publicznych. 1.
Państwa mogą wykorzystywać podatki do przerzucania kosztów własnych wydatków
47
publicznych na inne państwa.
2. Integracja podatków prowadzi do powstawania tzw. karteli podatkowych. 2.
Konkurencja podatkowa prowadzi do „erozji podatków”.
3. Konkurencja podatkowa jest zgodna z zasadą subsydiarności i decentralizacji. 3.
Negatywne skutki polityki fiskalnej jednego państwa mogą być odczuwalne w państwie
sąsiadującym.
4. Konkurencja podatkowa jest szansą dla krajów słabiej rozwiniętych na szybszy rozwój
społeczno-gospodarczy. 4. Konkurencja podatkowa przyczynia się do wzrostu bezrobocia
tak w krajach konkurujących jak i całej UE.
5. Konkurencja podatkowa zwiększa efektywność systemów podatkowych. 5. W wyniku
konkurencji podatkowej, w krajach konkurujących ze sobą następuje zarówno wzrost
kosztów prowadzenia działalności gospodarczej jak i kosztów działalności administracji
podatkowej.
Ad 37 Koncepcja neutralności długu publicznego
Hipoteza neutralności długu publicznego- koncepcja R. Barra oparta na racjonalnych
oczekiwaniach, głosząca pogląd, że sposób finansowania deficytu budżetowego nie ma
wpływu na jego skutki.
Neutralność długu publicznego oznacza, że wzrost deficytu budżetowego, spowodowany
obniżeniem dochodów podatkowych (przy stałych wydatkach państwa) albo wzrostem
wydatków państwa (przy nie zmienionych dochodach), nie powodują zmian w sferze
realnej, tj. nie prowadzą do wzrostu produkcji i zatrudnienia. Istnieją 2 sposoby
prezentacji ricardiańskiego teorematu ekwiwalentności: za pomocą analizy strumieniowej
(zmian poziomu dochodu rozporządzalnego gospodarstw domowych), albo analizy
zasobowej (zmian poziomu majątku tychże gospodarstw).
W ujęciu strumieniowym — gospodarstwa domowe nie wykorzystają przyrostu dochodu,
spowodowanego zmniejszeniem podatków na zwiększenie konsumpcji, lecz zwiększają
oszczędności. Przewidują one bowiem nieuchronne zwiększenie podatków w przyszłości,
związane z koniecznością obsługi i spłaty długu publicznego. Dlatego obniżenie
oszczędności publicznych (deficyt budżetowy) jest rekompensowane wzrostem
oszczędności prywatnych (dokładnie tej samej wielkości). W rezultacie krajowe
oszczędności globalne i globalne wydatki (zagregowany popyt) nie ulegają zmianie.
Zmienia się tylko ich struktura. Brak jest zatem bodźców do zwiększenia produkcji i
zatrudnienia.
W ujęciu zasobowym — ricardiański teoremat ekwiwalentności opiera się na założeniu,
że deficyt budżetowy nie zmienia wartości majątku gospodarstw domowych, a zatem nie
wpływa na ich decyzje konsumpcyjne (nie działa majątkowy efekt Pigou).
Ad 38 Pojęcie fiskalizmu i jego miary
Fiskalizm – to m.in. sposób prowadzenia polityki skarbowej przez rząd, która ma na celu
osiąganie jak największych wpływów do budżetu poprzez nakładanie podatków i
pobieranie opłat.
- dobór źródeł i metod gromadzenia dochodów publicznych oraz kierunków i sposobów
realizacji wydatków publicznych dla osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych
48
- obejmuje politykę budżetową, politykę skarbowa, politykę celną, politykę pomocy
publicznej
Kwestia nadmiernego fiskalizmu:
Racjonalny fiskalizm to integracja władz publicznych w dochody podmiotów
gospodarczych na poziomie, który umożliwia zaspokojenie niewygórowanych potrzeb
władz publicznych na dochody i jednocześnie pozwala funkcjonować i rozwijać się
podmiotom gospodarczym, a gospodarstwom domowym zaspokajać potrzeby
konsumpcyjne na przyzwoitym poziomie, tworząc warunki do oszczędzania, co w skali
makro daje podstawy trwałego wzrostu gospodarczego.
Nadmierny fiskalizm możemy jednak rozumieć jako zbyt agresywne ingerowanie
państwa w dochody, co może skutkować spowolnieniem procesów wzrostu
gospodarczego, a w skrajnym przypadku prowadzi do upadku wielu podmiotów
gospodarczych, co odbije się na dochodach władz publicznych. Nadmierne obciążenie
podatkami powoduje zjawisko przerzucania podatku na inne podmioty, ograniczenia lub
zaniechania prowadzonej działalności, ogranicza rozwój gospodarczy kraju i sprzyja
przechodzeniu do tzw. „szarej strefy”.
Do oceny poziomu fiskalizmu w danym kraju wykorzystuje się takie mierniki
fiskalizmu (kryteria ilościowe) jak:
Zakres ingerencji systemu finansów publicznych w PKB – czyli wysokość dochodów i
wydatków publicznych w stosunku do PKB, im wyższa wartość tym większa ingerencja
państwa
Stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów
Progresywne skale podatkowe - Nadmierny fiskalizm może się przejawiać w
progresywnych skalach podatkowych. Nieprawidłowe stosowanie skal podatkowych
może doprowadzić do wzrostu krańcowej stopy opodatkowania do nadmiernie
wysokiego poziomu, przy którym prywatni przedsiębiorcy nie będą chcieli
intensyfikować działalności gospodarczej, chętniej będą uciekać w szarą strefę.
Od 2009 mamy dwie stawki: 18% i 32%. Do pierwszego progu podatkowego zalicza się
około 95% podatników.
Problem granic opodatkowania:
Przekroczenie istniejących granic opodatkowania wywołuje negatywne następstwa
przejawiające się w ograniczeniu aktywności gospodarczej oraz zmniejszeniu się
dochodów państwa.
Sytuacja występuje zazwyczaj przy podatkach progresywnych, przy których tempo
przyrostu podatku jest wyższe niż tempo przyrostu dochodu. W ujęciu teoretycznym
zależność między skala opodatkowania a rozmiarami wpływów do budżetu państwa
pokazuje krzywa Laffera, która ma kształt hiperboli.
Przy niskich skalach progresji dochody państwa rosną szybko bo niewielki ciężar
podatkowy powoduje wzrost aktywności gospodarczej. W miarę podnoszenia stawki
podatkowej dochody rosną ale wolniej, bo przy rosnącym obciążeniu przedsiębiorstwa
postanawiają przejść do
tzw. szarej strefy, gdzie ukrywają działalność by uniknąć podatków.
49
Różnice pomiędzy nominalna a efektywną stopą opodatkowania
Przyczyny różnic np. kwota wolna od podatku, ulgi podatkowe, zwolnienia podatkowe
Zakres występowania tzw. „szarej strefy” w gospodarce.
„szara strefa” – to wszelkie formy świadomego i celowego uchylania się od płacenia
należnych podatków i wypełniania obowiązków podatkowych przez podatników, firmy
uciekają przed płaceniem podatków (VAT, składek ZUS, podatków dochodowych),
ludzie podejmują prace niezarejestrowaną
Mierniki fiskalizmu:
- stosunek wydatków systemu finansów publicznych do wielkości PKB,
- stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów,
- progresywne skale podatkowe,
- różnice między nominalną a efektywną stopą opodatkowania,
- zakres występowania tzw. szarej strefy w gospodarce.
Ad 39 Polityka finansowa państwa – cele – narzędzia
Polityka finansowa państwa – działalność państwa, które dąży do określonych celów za
pomocą narzędzi finansowych. Podmiotem polityki finansowej jest państwo. Na politykę
finansową państwa składają się polityka monetarna i polityka fiskalna.
Polityka monetarna. - zastosowanie narzędzi monetarnych dla realizacji określonych
celów. Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny, który decyzje odnośnie
wykorzystania instrumentów monetarnych podejmuje niezależnie od rządu. Bankowi
centralnemu nie wolno udzielać pożyczek rządowi na finansowanie bieżących potrzeb
budżetowych.
Polityka fiskalna - zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych celów.
Polityka fiskalna to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany
we wpływach i wydatkach państwa.
Cele polityki finansowej państwa:
a) cele uniwersalne.
- wzrost gospodarczy (przyrost PKB),
- stabilizacja gospodarki,
- zatrudnienie (walka z bezrobociem)
- zachowanie wartości pieniądza (walka z inflacją),
- wspieranie konkurencyjności gospodarki,
- bezpieczeństwo wewnętrzne systemu finansowego,
- bezpieczeństwo walutowe kraju
b) cele specyficzne.
Cele specyficzne to cele uniwersalne, których ranga jest szczególnie wysoka w danym
kraju i w danym okresie. Takim celem może być np. przygotowanie gospodarki i
społeczeństwa do wprowadzenia euro.
Narzędzia polityki finansowej:
Narzędzia polityki finansowej można podzielić na narzędzia monetarne i fiskalne.
1) Narzędzia polityki pieniężnej to instrumenty jakimi posługują się banki centralne w
celu kontroli podaży pieniądza i krótkoterminowej stopy procentowej.
Podzielić je można na:
50
• instrumenty pośrednie – oddziałują na płynność bankową, czyli podaż i koszt kredytów.
Banki centralne czynią to za pomocą trzech klasycznych instrumentów, do których
należą;
o polityka dyskontowa – zmiana oficjalnej stopy redyskontowej;
o operacje otwartego rynku – sprzedaż lub skup papierów wartościowych z rynku;
o kontrola rezerw obowiązkowych – regulacja poziomu rezerw obligatoryjnie
gromadzonych przez banki;
• instrumenty typu administracyjnego – związane z bezpośrednią kontrolą banku
centralnego nad systemem bankowym – np. racjonowanie kredytów.
Ponadto banki centralne oddziaływać mogą przez perswazję (ang. moral suasion) –
przekazywanie wszelkich uwag i sugestii w stronę polityki banków komercyjnych.
Polega to zazwyczaj na ustnym formułowaniu przez bank centralny i rząd nieformalnych
zaleceń w celu wymuszenia określonych działań. Często oddziaływanie to ma skalę
znacznie szerszą – międzynarodową i wywierane jest przez międzynarodowe organizacje
finansowe.
2) Narzędzia polityki fiskalnej dzielą się na narzędzia makroekonomiczne i
mikroekonomiczne.
a) makroekonomiczne narzędzia:
• Dochody budżetu państwa
• Wydatki budżetu państwa
• Deficyty i nadwyżki budżetowe
• Dług publiczny
b) mikroekonomiczne narzędzia
• Podatek
• Opłata
• Cło
• Dotacja
• Subwencja
• Bon skarbowy
• Obligacja skarbowa
• Poręczenia i gwarancje rządowe
51
AD 40. Cele współczesnego przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo rozumiane jest jako jednostka gospodarcza mająca osobowość prawną,
wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, organizacyjnymi i terytorialnym,
nastawiona na osiąganie zysku ze swej działalności produkcyjnej i/lub usługowej oraz
dysponująca określonym majątkiem. Przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym
produkującym i (lub) sprzedającym - na rachunek i ryzyko właściciela - dobra i (lub)
usługi, którego wyłącznym lub jednym z wielu celów jest osiąganie zysków
Przedsiębiorczość to zdolność do pomnażania kapitału w drodze podejmowania i
rozwiązywania w sposób twórczy i nowatorski nowych problemów, materializująca się
w postaci innowacji, umiejętności wykorzystania pojawiających się szans i okazji,
unikania zagrożeń oraz elastycznego przystosowania się do zmieniających się
warunków.
Cele współczesnego przedsiębiorstwa:
- CELE EKONOMICZNE – długoterminowy i krótkoterminowy zysk, poprawa
rentowności, poprawa pozycji na rynku, wzrostu produktywności, innowacyjność,
rozbudowa infrastruktury
- CELE TECHNICZNO-PRODUKCYJNE- maksymalizacja produkcji, poprawa jakości
produkcji, reprodukcja zasobów kapitałowych
- CELE SPOŁECZNE – cele ogólnospołeczne, cele załogi
- CELE REGIONALNE – racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska
Ad 41 Metody wyceny przedsiębiorstwa
Wyróżnić należy trzy podstawowe rodzaje metod wyceny przedsiębiorstw na rynkach
kapitałowych:
Majątkowe metody wyceny przedsiębiorstw,
Dochodowe metody wyceny przedsiębiorstw,
Mieszane metody wyceny przedsiębiorstw.
Wybór odpowiedniej metody uzależniony jest od charakteru transakcji oraz oczekiwań
inwestora.
Majątkowe metody wyceny przedsiębiorstwa
Istotą wyceny przedsiębiorstwa jest podanie jego wartości wyrażonej w określonych
jednostkach pieniężnych za pomocą ustalonych ocen, reguł i analiz. Znajduje ona
szerokie zastosowanie przy okazji:
zmiany formy prawnej działalności przedsiębiorstwa,
zmiany stosunków użytkowania(leasing, dzierżawa)
wewnętrznymi nieporozumieniami lub rozliczeniami.
łączenia i podziału przedsiębiorstwa
Wyróżniamy 4 funkcje wyceny wynikające z powodów jej dokonywania:
funkcja doradcza,
funkcja argumentacyjna(uzasadniająca),
funkcja mediacyjna,
funkcja komunikacyjna.
52
Dochodowe podejście do wyceny przedsiębiorstwa generalnie opiera się na powiązaniu
wartości przedsiębiorstwa z osiąganymi przez nie dochodami. Istnieje wiele wariantów
(w ramach podejścia dochodowego) określania powiązań między dochodami, a
wartościąprzedsiębiorstwa. Jednakże poszczególne warianty możemy przyporządkować
do dwóch grup, a mianowicie:
grupy metod wyceny opartej na zdyskontowanym dochodzie
grupy metod mnożnikowych (oparte na podejściu porównawczym, zwane inaczej
metodami wyceny wielokrotnej).
Mieszane metody wyceny przedsiębiorstwa mają na celu powiązanie metod wyceny
majątku przedsiębiorstwa z metodami dochodowymi. Wynika to z założenia, że na
wartość przedsiębiorstwa wpływa nie tylko jego majątek, ale także zdolność do
generowania dochodu.
Ad 42 Formy organizacyjno prawne przedsiębiorstwa
Formy prawne przedsiębiorstw (również formy organizacyjno-prawne
przedsiębiorstw) – formy, jakie przyjmują przedsiębiorstwa w momencie rejestracji.
Można je podzielić na:
1. formy krajowe, które przewidziane są w ustawodawstwie danego kraju oraz
2. formy paneuropejskie, które są uregulowane w ustawodawstwie wspólnotowym
i obowiązują we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej.
Wybór formy determinuje m.in. sposób rejestracji przedsiębiorstwa lub spółki oraz
zasady organizacji, czyli jego strukturę organizacyjną.
Formy prawne przedsiębiorstw w Polsce
Każda forma prawna przedsiębiorstwa uregulowana jest w innym akcie prawnym.
Spółki prawa handlowego uregulowane w kodeksie spółek handlowych obejmują:
spółki osobowe
spółka jawna
spółka partnerska
spółka komandytowa
spółka komandytowo-akcyjna
spółki kapitałowe
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
spółka akcyjna
Kodeks cywilny z kolei reguluje działalność następujących form prawnych
przedsiębiorstw:
spółka cywilna
przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej
Pozostałe formy prawne uregulowane są w poszczególnych aktach prawnych – ustawach.
Inne spotykane podmioty gospodarcze w polskim ustawodawstwie to:
przedsiębiorstwo państwowe
stowarzyszenie
spółdzielnia
fundacja
53
Paneuropejskie formy prawne przedsiębiorstw[edytuj]
Od 1 maja 2004 roku w Polsce można również zawiązywać tzw. spółki paneuropejskie,
które są uregulowane zarówno w ustawodawstwie wspólnotowym, jak i krajowym.
Obejmują one takie formy prawne jak:
spółka europejska
europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych
spółdzielnia europejska
europejska spółka prywatna
europejska spółka wzajemna
stowarzyszenie europejskie
przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe
Ad 43 Finanse publiczne i ich funkcje
Finanse publiczne obejmują zjawiska i procesy gromadzenia, oraz podziału środków
pieniężnych, będących w dyspozycji władz publicznych. Środki te pochodzą głównie z
danin publicznych, majątku publicznego, oraz z przychodów zwrotnych tj. kredytów,
pożyczek i emisji papierów wartościowych. Ze środków publicznych realizowane są cele
i zadania publiczne. Finanse publiczne dzielą się na finanse państwa, finanse jednostek
samorządu terytorialnego, oraz finanse systemu ubezpieczeń społecznych.
Funkcje finansów publicznych
alokacyjna (państwo dysponując zasobami pieniężnymi w formie budżetu może
przemieszczać środki finansowe na zadania, które ma obowiązek spełniać, albo też na
dziedziny wymagające dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie
przynoszą zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych
potrzeb obywateli)
redystrybucyjna (tzw. wtórny podział PKB; w każdym współczesnym
społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co
rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze
produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej; funkcja ta jest podstawą funkcji finansów
publicznych)
kontrolna (redystrybucja PKB dokonywana poprzez obieg pieniężny pozwala
poprzez ściśle określone reguły ewidencjonowania wszystkich zjawisk finansowych
poprzez jednostki sektora publicznego na wyciąganie wniosków o stanie gospodarki
państwa i przeciwdziałanie nadużyciom mogących powstać w gospodarowaniu
finansami publicznymi; umożliwia także kontrole prowadzenia tejże gospodarki)
stabilizacyjna (spełnianie przez finanse publiczne ww. 3 funkcji powoduje
materializowanie się funkcji 4; polega ona na tym, że prawidłowe alokowanie
środków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypełnianie przez
państwo celu nadrzędnego tzw. stabilizacji gospodarczej- zmniejszanie bezrobocia,
regulowanie popytu publicznego, rozwój harmonijny równomierny; mechanizm tej
funkcji polega na tym, że państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich
dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać lub zniechęcać
podmioty do aktywności gospodarczej)
54
Ad 44 Cechy współczesnych systemów podatkowych
Współczesne systemy podatkowe posiadają szereg cech, częściowo nawiązujących do
opisanych wcześniej zasad podatkowych, częściowo uwzględniających realia społeczne i
gospodarcze. Przy konstruowaniu współczesnych systemów podatkowych oraz
prowadzeniu polityki podatkowej władze publiczne kierują się następującymi rzeczami:
1.
System podatkowy obejmuje zbiór różnych podatków, przy czym trzy lub cztery z
nich są podstawą finansów publicznych.
2.
Sięga się do różnych przedmiotów opodatkowania (dochody, majątek, wydatki).
3.
Stosuje się podatki pośrednie i bezpośrednie – podatki bezpośrednie trudniej
przerzucalne, z kolei podatki pośrednie są bardziej wydajne.
4.
Nadmierne dochody podmiotów gospodarczych ogranicza się przez progresywne
skale podatkowe.
5.
Podstawowe rodzaje podatków ustala się na szczeblu centralnym.
6.
Względy psychologiczne przemawiają za tym, aby w przypadku konieczności
zwiększenia obciążeń podatkowych podwyższać istniejące podatki a nie wprowadzać
nowych. Łatwiej jest również zwiększać ciężary podatkowe za pomocą podatków
pośrednich niż bezpośrednich.
7.
W celu przeciwdziałania oszustwom podatkowym należy stosować rozwinięty
system kontroli podatkowej.
Ad 45 Giełda i jej funkcje
Giełda – to organizowane w ustalonym miejscu i czasie spotkania handlowe, na których
sprzedawane są ściśle określone towary po cenach ogłoszonych w codziennych
notowaniach. Transakcje na giełdach zawierane są zgodnie z obowiązującym
regulaminem, między członkami giełdy pośredniczącymi w zawieraniu transakcji.
Funkcja alokacyjna
ozwinięte, efektywne giełdy spełniają wiele istotnych,:
Rynek kapitałowy, a w tym giełda, zapewnia efektywny transfer wolnych środków
pieniężnych od podmiotów mających ich nadwyżkę do podmiotów cierpiących na ich
niedobór. Giełdy finansowe są jednym z podstawowych mechanizmów alokacji rzadkich
zasobów kapitałowych w gospodarce wolnorynkowej. Ponadto publiczny rynek papierów
wartościowych rozszerza bazę potencjalnych, bezpośrednich uczestników rynku
finansowego. Umożliwia dostęp i samodzielne funkcjonowanie na tym rynku każdemu
zainteresowanemu inwestorowi. Poprzez nabywanie różnorodnych instrumentów
finansowych każdy „gracz” w oparciu o swoje inwestycje może finansować określone
działania gospodarcze przedsiębiorstw i innych podmiotów. Publiczny rynek giełdowy
daje jego uczestnikom szeroki dostęp do wolnych zasobów kapitałowych.
Funkcja wartościująca
Codzienne notowania papierów wartościowych i odbywający się handel nimi
prowadzą do ukształtowania się kursów równowagi, które zrównują popyt z podażą na
dany instrument finansowy. Płynne i efektywne giełdy, poprzez stworzenie optymalnych
warunków do swobodnego kształtowania się kursów równowagi, zapewniają bieżącą i
adekwatną wycenę kapitałów w całej gospodarce. Ceny giełdowe instrumentów
55
finansowych są zarazem wyceną kapitałów firm, emitujących papiery wartościowe na
giełdzie. Na podstawie kursów giełdowych można obserwować jak zmienia się wartość
kapitałów w poszczególnych branżach gospodarki.
Funkcja kontrolna
Zadaniem giełdy jest zapewnienie akcjonariuszom skutecznej i efektywnej kontroli nad
firmami, których są współwłaścicielami. Skutkiem takiego nadzoru właścicielskiego
powinno być: w skali mikro - wymuszenie jak najbardziej efektywnego i skutecznego
zarządzania firmą przez specjalnie do tego celu powołane kierownictwo (w długim
okresie skutkuje to wzrostem wartości akcji); w skali makro – wzrost efektywności
gospodarowania w skali całej gospodarki, zwiększenie tempa wzrostu PKB, ogólna
poprawa warunków ekonomicznych i wzrost poziomu dochodów w danym państwie.
Efektywne i skuteczne wypełnianie tego zadania zależy zarówno od sprawnego
funkcjonowania giełdy papierów wartościowych i obowiązującego w danym momencie
prawa, jak i od jakości i skuteczności egzekwowania w praktyce istniejących uregulowań
prawnych w zakresie prawa spółek. Codzienny masowy handel akcjami, powoduje, że
akcjonariat wielu przedsiębiorstw jest bardzo zmienny, płynny i rozdrobniony. Brak jest
wyraźnego strategicznego inwestora, dysponującego większościowym pakietem akcji. W
takich warunkach można wysnuć wniosek, że tak naprawdę nikt nie sprawuje skutecznej
kontroli nad decyzjami kadry zarządzającej, często dążącej do maksymalizacji swoich
zarobków kosztem akcjonariuszy. Sytuacje takie się zdarzają, ale efektywnie działające
giełdy papierów wartościowych eliminują takie ewentualności. W sytuacji, gdy
kierownictwo nie czyni dostatecznych wysiłków i nie prowadzi najlepszej z możliwych
polityk w zarządzanej przez siebie firmie, zysk firm spada i w dłuższej perspektywie
zmniejsza się wartość jej akcji. Kierownictwo każdej firmy notowanej na giełdzie jest
zobowiązane do ujawniania wszystkich istotnych informacji na temat bieżącej sytuacji w
firmie. Dzięki temu, inwestorzy zainteresowani swoimi udziałami mogą w krótkim
okresie posiąść wszystkie istotne informacje o sytuacji w danej firmie i zrozumieć
zmiany cen akcji. Inwestorzy mogą zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie
akcjonariuszy i powołać nowy kadrę zarządzającą.
Ad 46 Główne metody wyceny spółek giełdowych.
Wyceny akcji spółek są oparte głównie na dwóch metodach – metodzie wskaźnikowej
(porównawczej) i metodzie dochodowej.
Wycenę dochodową stosuje się głównie w oparciu o przepływy pieniężne, ryzyku
towarzyszącym tym przepływom oraz prognozowanej stopie zwrotu. Największą niedogodnością
w tej metodzie jest zbyt duża liczba zmiennych, których prognoza ma bardzo subiektywne
odczucie, w związku z czym występuje duże prawdopodobieństwo błędu.
W wycenie porównawczej , metodologia polega na odniesieniu ceny akcji (bądź wartości spółki)
do przychodów spółki, wartości księgowej kapitałów lub wszelkich kategorii zysków. Dzięki
temu otrzymujemy wskaźniki, które mogą być bezpośrednio porównywalne, w przeciwieństwie
do rynkowych wartości kapitałów własnych lub całych wartości spółek. Jednym z
najważniejszych elementów wyceny porównawczej jest dobranie właściwej grupy spółek
bazowych, tzn. by porównywalne spółki reprezentowały ten sam sektor oraz miały podobne
perspektywy rozwoju. Przedsiębiorstwa działające w takim samym otoczeniu ekonomicznym,
56
mające takie same ryzyko, rentowność czy perspektywy rozwoju powinny być wyceniane na
podobnym poziomie i charakteryzować się zbliżonym wskaźnikiem.
Wartość akcji powinna opierać się przede wszystkim na oczekiwaniach w przyszłości, stąd
główny nacisk powinien zostać położony na przyszłe wyniki spółek. Wynika więc z tego, że
wycena porównawcza korzysta z tych samych założeń co metoda dochodowa, a ryzyko
popełnienia błędu w obu przypadkach jest porównywalne.
P/E - najpopularniejszy wskaźnik analizy porównawczej
Wskaźnik tej jest najbardziej powszechnym podejściem do analizy porównawczej i otrzymuje się
go dzieląc obecną cenę akcji przez zysk netto, który przypada na jedną akcję.
Wyższy poziom zadłużenia powinien być bezpośrednio odzwierciedlony w wymaganej stopie
zwrotu, z kolei pośrednio w poziomie ceny.
Wskaźnik P/BV
Kolejnym wskaźnikiem, który jest przydatny przy wycenie akcji spółek giełdowych, to wskaźnik
P/BV, który obliczany jest jako rynkowa wartość kapitału własnego, do jego wartości księgowej.
Główną zaletą tego wskaźnika jest to, że opiera się w całości na kapitałach własnych, a nie na
zyskach, a jak wiemy, kapitały własne w większości przypadków mają wartość dodatnią.
Jedną z głównych wad wskaźnika P/BV jest to, że w bilansie nie są ujmowane takie aktywa jak
np. aktywa ludzie, które zwłaszcza w przedsiębiorstwach usługowych mają ogromne znaczenie
dla działalności spółki. Wskaźnik P/BV sprawdza się dobrze w przypadku spółek posiadających
w przeważającej części aktywa rzeczowe, których realna wartość ujęta jest w bilansie.
Wskaźnik P/S
Wskaźnik ten jest obliczany jako bieżąca cena akcji dzielona przez przychody netto ze sprzedaży
na jedną akcję. Wskaźnik P/S jest najbardziej właściwym w przypadku spółek, które znajdują się
w bardzo wczesnym rozwoju (generują wysoki poziom przychodów) lub spółek już bardzo
dojrzałych.
Zaletami metody porównawczej są:
• odniesienie do bieżącej wyceny rynkowej spółek, działających w tej samej branży lub
pokrewnych branżach,
• niewielka subiektywność oceny, która jest ograniczona głównie do doboru spółek
tworzących bazę porównawczą,
• prostota, szeroka znajomość tej metody wśród inwestorów.
Natomiast wady tej metody polegają na:
• braku uwzględnienia perspektyw rozwoju spółki,
• zależności wyceny od koniunktury na rynku,
• zbyt daleko idących uproszczeniach,
• rozbieżności w szacowaniu różnych wskaźników.
Drugą metodą używaną przy wycenach spółek jest metoda DCF - zdyskontowanych
przepływów pieniężnych, zaliczana do metod dochodowych. Zaletą tej metody jest to, że
uwzględnia ona prognozy wyników finansowych oraz perspektywy rozwoju spółki.
Natomiast wadą może być fakt, że jest ona wysoce wrażliwa na przyjęte parametry oraz
założenia dotyczące rozwoju i wyników finansowych spółki. Potencjalnym problemem
57
związanym z modelami dyskontowania przepływów pieniężnych jest to, że uzyskana za
ich pomocą wewnętrzna wartość akcji może być znacząco powyżej lub poniżej bieżących
cen na giełdzie. Może się zdarzyć tak, że cena rynkowa nigdy nie osiągnie wyznaczonej
wartości wewnętrznej. W ten sposób oczekiwania inwestora stosującego te metody będą
zawiedzione.
Ad 47 Istota reguł w polityce budżetowej państwa
Zasady polityki budżetowej to:
- zasada budżetowania – polega na włączeniu danej jednostki państwowej do
właściwego budżetu pełnymi kwotami, czyli wszystkimi dochodami i wydatkami.
- zasada zupełności – budżet swym zasięgiem powinien obejmować całą działalność
państwa, wszystkie jego dochody i wydatki
- zasada jedności – dotyczy wewnętrznej strony budżetu i wymaga, by wszystkie
dochody budżetowe tworzyły jeden ogólny zasób środków pieniężnych, by nie
występowało wiązanie określonych dochodów budżetowych
- zasada jawności – wymaga, by wydatki i dochody budżetowe nie były tajne, by
społeczeństwo mogło przyglądać się kasie publicznej i miało możliwość oceny
gospodarowania groszem publicznym przez uprawnione do tego organy.
- zasada równowagi budżetowej – suma planowanych i rzeczywiście wydatkowanych
środków nie może być wyższa od sumy przewidywanych i osiąganych dochodów
budżetowych.
- zasada szczegółowości – dochody i wydatki powinny zostać w ustawie budżetowej
ujęte w sposób szczegółowy, a nie ogólny.
Ad 48 Koncepcja finansów behawioralnych
Finanse behawioralne to dziedzina nauki o finansach, która do rozważań nad
zachowaniami rynków finansowych oraz ich uczestników włącza zagadnienia
psychologiczne, społeczne i antropologiczne.
Finanse behawioralne to nic innego niż wykorzystanie psychologii w finansach. Pewne
powszechne błędy i uprzedzenia, wynikające z psychiki ludzkiej i z tego jak myślimy są
powielane przez zarówno profesjonalistów jak i inwestorów indywidualnych, na tak
różnych terytoriach finansów jak:
- prognozy przyszłego zachowania rynku
- analityków papierów wartościowych i ich 'zalecenia'
- zarządzających portfelami w ich wyborze papierów wartościowych
- menadżerów handlujących walutami
- banki inwestycyjne przeprowadzające wejście firm na giełdę
- indywidualnych inwestorów oszczędzających w celach emerytalnych
- doradców finansowych doradzających inwestorom
- zarządzających korporacjami gdy planują przejęcia
Krytyka racjonalizacji inwestorów koncentruje się na dwóch zagadnieniach: założeniu
o racjonalności inwestorów i anomaliach zaobserwowanych na rynkach finansowych. Ma
ona na celu opracowanie bardziej dokładnych i realnych modeli funkcjonowania rynków,
które uwzględniają psychologiczne mechanizmy funkcjonowania człowieka.
58
Anomalie na rynkach finansowych to sytuacje, które umożliwiają znającym je
inwestorom osiągnięcie ponadprzeciętnej stopy zwrotu pod warunkiem zastosowania
odpowiedniej strategii. Do najbardziej znanych anomalii, będących przedmiotem
intensywnych badań finansów behawioralnych należą:
dodatnie krótkoterminowe autokorelacje stóp zwrotu
zjawisko regresji cen do średniej
efekt stycznia - stopy zwrotu w styczniu są statystycznie wyższe niż w innych
miesiącach , czyli w styczniu można uzyskać zyski znacznie wyższe niż w
innych miesiącach,
efekt weekendu
nieproporcjonalne obroty w stosunku do kapitalizacji giełdowej.
paradoks zamkniętych funduszy inwestycyjnych
efekt końca miesiąca
stopy zwrotu z pierwszych emisji publicznych
efekt małych spółek
efekt „cena do zysku”
efekt „cena do wartości księgowej”
poinformacyjny dryf cen
Finanse behawioralne zajmują się badaniem zachowania uczestników rynku i na tej
podstawie dokonywane są próby wyjaśnienia przyczyn takiego zachowania.
Finanse behawioralne zajmują się badaniem zachowań inwestorów, zarówno
indywidualnych, jak i, tych którzy reprezentują inwestorów instytucjonalnych.
Efektem tych analiz są próby wyjaśnienia przyczyn danego zachowania.
Finanse behawioralne są więc zbiorem opisów badań konkretnych zachowań oraz
próbami ich interpretacji.
Dlaczego „behawioralne”? Behawioryzm kojarzy się powszechnie z prostymi badaniami
typu bodziec – reakcja.
Przykładem może być podanie na giełdzie przez instytucje rządowe kilku wskaźników
gospodarczych w tym samym czasie. Wtedy trzeba podjąć decyzje, które z nich są
najbardziej istotne dla rynków finansowych, oraz odpowiednio odczytać ich wpływ na
rynek.
Wybierając akcje, np. spółek informatycznych, badamy, czy wśród akcji rosnących
znajduje się dużo akcji takich spółek. Jeżeli wynik badania będzie pozytywny, gotowi
jesteśmy wysunąć tezę, że akcje spółek tej branży rosną i warto w nie zainwestować.
Efekt zakotwiczenia polega na tym, że ludzie co prawda odbierają informacje negując
ich wybór, starając się jednak pomniejszyć ich znaczenie. Ludzie często tworzą jakąś
wartość początkową, która jest traktowana jako wartość odniesienia.
Iluzja kontroli ludzie wybierają pierwszą możliwość, mając nadzieję, że mogą w ten
sposób wpłynąć na to, co się jeszcze nie dokonało. Iluzję kontroli wzmacnia ilość
informacji. Im więcej informacji zostało dostarczone decydentowi, tym większa jest
szansa, że pojawi się u niego złudzenie kontroli.
59
Ad 49 Funkcje i struktura współczesnej rachunkowości
W literaturze fachowej wymienia się wiele funkcji realizowanych przez rachunkowość,
jednak do najważniejszych zalicza się:
funkcję informacyjną,
funkcję kontrolną,
funkcja sprawozdawcza,
funkcję analityczną,
funkcję symulacyjną,
Funkcja informacyjna odgrywa ogromną rolę, zwłaszcza w rozwiniętej gospodarce
rynkowej. Bez niej funkcjonowanie zarówno małych spółek handlowych jak i ogromnych
holdingów nie byłoby możliwe.
Dostarczone w odpowiedni sposób informacje są wykorzystywane w szerokim zakresie. Po
poddaniu odpowiedniej analizie informacji, stanowić one mogą podstawę do podejmowania
decyzji zarówno operatywnych ( bieżących) jak i strategicznych co prowadzi do lepszego i
bardziej efektywnego wykorzystywania zaangażowanego kapitału co w konsekwencji powoduje
zwiększenie korzyści ekonomicznych.
Kolejną bardzo ważną funkcją jest kontrola, która jest nieodłącznym elementem
procesu zarządzania. W praktyce funkcja ta realizowana jest dwóch formach. Pierwsza forma
polega na kontrolowaniu działalności gospodarczej od strony osiąganych wyników finansowych i
realizacji zadań. Tego rodzaju kontrola łączy się ściśle z analizą ekonomiczną działalności
przedsiębiorstwa, a jej przedmiotem są dane charakteryzujące głównie kształtowanie się kosztów
działalności podmiotu gospodarczego, jego przychodów oraz ogólnego wyniku finansowego.
Drugą formą jest kontrola zgodności rejestrowanych zjawisk (operacji gospodarczych) z
obowiązującymi przepisami. Ta forma kontroli ma na celu zapewnienie prawidłowości w
odzwierciedlania procesów gospodarczych i łączy się dość często z pojęciem kontroli
wewnętrznej.
Funkcja sprawozdawcza dotyczy końcowego produktu procesu przetwarzania danych w
systemie rachunkowości, którym jest sporządzanie raportów, sprawozdań finansowych i
sprawozdań statystycznych, dostosowywanych do potrzeb odbiorców wewnętrznych i
zewnętrznych. Informacje są przedstawiane zarówno w sprawozdaniach ukazujących całokształt
działalności jednostki np. bilans czy rachunek zysków i strat, jak i w raportach i sprawozdaniach
dotyczących wybranych problemów wycinkowych.
Funkcja analityczno – interpretacyjna polega na wykorzystywaniu danych liczbowych
zawartych w sprawozdaniach do bieżącej oceny działalności podmiotu gospodarczego oraz do
realizacji wniosków ułatwiających kierownictwu poszczególnych szczebli zarządzania
podejmowanie optymalnych decyzji, które mają wpływ na podniesienie efektywności działania
podmiotów gospodarczych.
Stymulacyjną funkcję rachunkowości można rozumieć jako pobudzenie podmiotów
gospodarczych do aktywnego działania. Aktywne stanowisko rachunkowości wobec
rzeczywistości gospodarczej można osiągać po przez takie modelowanie tego systemu, by
uzyskać rozwiązania systemowe o działaniu motywacyjnym.
Struktura rachunkowości:
Trzy przekroje strukturalne rachunkowości. Struktura:
1. Funkcjonalna – rachunkowość to źródło informacji retrospektywnych (rozliczenie i
ocena podmiotu) oraz informacji prospektywnych (kształtowanie zachowań
60
menedżerskich)
o Rachunkowość finansowa – rozliczanie z otoczeniem, informacje dla odbiorców
zewnętrznych, podlega standaryzacji
o Rachunkowość zarządcza – podejmowanie decyzji
2. Przedmiotowa:
o Rachunek zasobów – majątek i kapitały, konta bilansowe, BILANS
o Rachunek strumieni – koszty, przychody, zyski i straty nadzwyczajne, konta
wynikowe, RZiS
o Rachunek czynników – siły, czynniki pozytywne i negatywne, konta czynników, RPP
3. Formalna – wyraża się w ujednoliceniu ewidencji zdarzeń gospodarczych w
jednostkach na wzorcowym planie kont (opracowany przez MF).
Ad 50. Nadrzędne zasady rachunkowości finansowej – ich systematyka i treść
Zasady rachunkowości są regułami, wytycznymi, konwencjami i założeniami przyjętymi
przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych oraz przy sporządzaniu i prezentacji sprawozdań
finansowych. Zasady rachunkowości mają uniwersalny charakter i wynikają z teorii
metodologii rachunkowości oraz pożądanych cech jakościowych sprawozdań
finansowych, przy czym zasady te nie są skodyfikowane przez normy prawne.
Naczelną zasadą rachunkowości jest zasada prawdziwego i rzetelnego obrazu
(true and fair view). Zgodnie z tą zasadą rachunkowość powinna zapewniać rzetelne i
jasne przedstawianie sytuacji majątkowej, sytuacji finansowej oraz wyniku finansowego
jednostki.
Zasadzie wiernego obrazu są podporządkowane inne zasady rachunkowości. Do
nadrzędnych zasad rachunkowości zalicza się:
1.
zasadę kontynuacji działania,
2.
zasadę memoriałową,
3.
zasadę współmierności,
4.
zasadę ostrożności,
5.
zasadę ciągłości,
6.
zasadę periodyzacji,
7.
zasadę istotności,
8.
zasadę wyższości treści nad formą.
Zasada kontynuacji działania- polega na przyjęciu założenia, że dana jednostka będzie
prowadzić swoją działalność w dającej się przewidzieć przyszłości. Przyszłość ta
odpowiada zwykle co najmniej 12 miesiącom od dnia bilansowego, choć nie musi być do
nich ograniczona. Zakłada się, że w przyszłości tej jednostka będzie działać w
niezmniejszonym istotnie zakresie. Oznacza to, że kierownictwo nie zamierza
likwidować jednostki oraz zaniechać prowadzenia działalności i nie stoi przed taka
koniecznością.
Zasada memoriałowa- zobowiązuje jednostki do ujmowania transakcji i zdarzeń z
chwilą ich wystąpienia, niezależnie od momentu otrzymania lub zapłaty środków
pieniężnych lub ich ekwiwalentów,
61
Zasada współmierności-jest związana z zasadą memoriałową, przy czym odnosi się do
kosztów i przychodów. Zasada ta oznacza konieczność powiązania poniesionych kosztów
z określonymi przychodami i przypisanie ich do tego samego okresu sprawozdawczego.
Zasada ostrożności- wiąże się z niepewnością zdarzeń i jej uwzględnieniem przy
wycenie aktywów i pasywów oraz ustalaniu wyniku finansowego. Istotą tej zasady jest
przedstawianie realnej wysokości wyniku finansowego oraz wartości aktywów i
niezawyżanie ich wyceny. Wartość aktywów i wysokość przychodów nie mogą być
zawyżone, natomiast wysokość zobowiązań i kosztów nie mogą być zaniżone.
Zasada ciągłości ma na celu zapewnienie porównywalności informacji prezentowanych
w sprawozdaniach finansowych danej jednostki za poszczególne lata obrotowe. Zasada ta
zobowiązuje jednostki do stosowania w tych okresach takich samych zasad i polityki
prowadzenia rachunkowości.
Zasada istotności wiąże się ze szczegółowością przedstawienia informacji w
sprawozdaniu finansowym i ze stosowaniem pewnych uproszczeń w rachunkowości.
Zgodnie z tą zasadą każdą istotną pozycję należy prezentować w sprawozdaniu
oddzielnie. Chodzi o to, aby w sprawozdaniu finansowym były wykazywane wszystkie
informacje, które mają istotne znaczenie dla oceny sytuacji jednostki i zdarzeń oraz
podejmowaniu decyzji gospodarczych.
Zasada wyższości treści nad formą polega na wykazywaniu transakcji i innych zdarzeń
w księgach rachunkowych zgodnie z ich treścią ekonomiczną i rzeczywistością
gospodarczą, a nie tylko formą prawną.
Zasada periodyzacji oznacza ujmowanie działalności jednostek gospodarczych w
wyznaczonych odcinkach czasu, które są ograniczone umownymi datami (okresy
obrachunkowe).
