1

w w w. o p e r o n . p l

Zad.

Oczekiwane odpowiedzi

Zasady przyznawania

punktów

Punkty

za zadanie

34.

Przyczynà opuszczenia Czech by∏y obawy
˚ydów przed przeÊladowaniami z powo-
du I wyprawy krzy˝owej.

1 pkt za podanie nazwy kraju
i 1 pkt za podanie przyczyny
ucieczki ˚ydów.

2

35.

Masy niewykszta∏conej ludnoÊci by∏y
wrogo nastawione wobec ˚ydów i doko-
nywa∏y na nich mordów, warstwy wy-
kszta∏cone (duchowieƒstwo), mimo ˝e
by∏o niech´tne ˚ydom, nie aprobowa∏o
jednak rozlewu krwi. W∏adca paƒstwa
stanà∏ w obronie ˚ydów.

Po 1 pkt za prawid∏owe scha-
rakteryzowanie poszczegól-
nych grup.

3

36.

Dokument wystawi∏ Boles∏aw Pobo˝ny.
W jego ksi´stwie po wydaniu przywileju
˚ydzi znaleêli si´ pod opiekà w∏adcy. Po-
siadali w∏asne sàdownictwo w sprawach
dotyczàcych ˚ydów oraz równopraw-
noÊç w sàdach paƒstwowych w spra-
wach z Polakami. Mieli te˝ swobod´
przemieszczania si´ i handlu.

1 pkt za podanie przydomku
w∏adcy i 1 pkt za okreÊlenie
statusu prawnego ˚ydów
w Wielkopolsce.

2

37.

Zatruwanie studni, nieuczciwe metody
zdobywania majàtków, pycha i wynosze-
nie si´ ponad ludnoÊç innych wyznaƒ, ry-
tualne morderstwa chrzeÊcijaƒskich dzie-
ci, niesprecyzowane przez kronikarza
niegodziwoÊci.

1 pkt za podanie trzech przy-
czyn.

1

38.

Np. w czasie zajÊç anty˝ydowskich do-
chodzi∏o do pobiç, mordów (topienie, pa-
lenie i mordowanie ˚ydów przy u˝yciu
broni), podpaleƒ nieruchomoÊci ˝ydow-
skich i rabunku majàtku. Prawdziwymi
powodami wybuchu tumultów mog∏y
byç: zawiÊç ubo˝szych warstw spo∏e-
czeƒstwa wobec ˚ydów, którym lepiej
wiod∏o si´ materialnie, ch´ç zagarni´cia
˝ydowskich majàtków, dà˝enie kupców
nie˝ydowskich do wyeliminowania kon-
kurencji ˚ydów w handlu, niech´ç ludno-
Êci wobec lichwy, którà trudnili si´ ˚ydzi
(postrzeganie lichwy jako narz´dzia wy-
korzystywania ludzi ubogich lub majà-
cych przejÊciowe k∏opoty finansowe),
nietolerancja i l´k niewykszta∏conych
warstw spo∏eczeƒstwa wobec odró˝nia-
jàcych si´ strojem i zwyczajami ˚ydów,
mechanizm poszukiwania winnych kl´sk
˝ywio∏owych (epidemie) raczej wÊród
„obcych” ni˝ wÊród „swoich” (poszukiwa-
nie koz∏ów ofiarnych).

1 pkt za opisanie losu ludno-
Êci ˝ydowskiej w czasie tu-
multów i 1 pkt za podanie
trzech realnych przyczyn wy-
buchu zajÊç anty˝ydowskich.

2

39.

W∏adcy wielu krajów europejskich, ulega-
jàc naciskom spo∏ecznym, a czasem
w zgodzie z w∏asnymi przekonaniami,
og∏aszali edykty nakazujàce ˚ydom przy-

1 pkt za podanie przyczyn i kie-
runków migracji ˚ydów i 1 pkt
za podanie przyczyn osadnic-
twa ˝ydowskiego w Polsce.

2

Zakres rozszerzony

Modele odpowiedzi do przyk∏adowego arkusza
egzaminacyjnego z historii

Arkusz II

2

w w w. o p e r o n . p l

■

H I S T O R I A – Z A K R E S R O Z S Z E R Z O N Y

j´cie chrzeÊcijaƒstwa lub opuszczenie
kraju. Wi´kszoÊç ˚ydów decydowa∏a si´
na emigracj´. G∏ównymi kierunkami mi-
gracji ˚ydów by∏ wschód Europy oraz
Afryka, obszary imperium osmaƒskiego
i Persja. Powtarzajàce si´ w kolejnych
krajach przeÊladowania tego typu dopro-
wadzi∏y do nasilonego osadnictwa ˝y-
dowskiego w Polsce, która by∏a krajem
tolerancyjnym wobec ró˝nowierców. Po-
nadto w Polsce ˚ydzi znajdowali si´
pod opiekà w∏adców, nadajàcych im przy-
wileje ekonomiczne.

40.

G∏ównymi argumentami mieszczan lwow-
skich przeciwko dopuszczeniu ˚ydów
przedmiejskich do praw handlowych by∏
przewidywany przez nich upadek handlu
i kupiectwa nie˝ydowskiego. Ponadto
zdaniem kupców ˚ydzi w porównaniu
z innymi grupami ludnoÊci zbyt ma∏o ∏o˝à
na utrzymanie infrastruktury i obronno-
Êci, a majà zbyt wielkie przywileje i ulgi
podatkowe, co prowadzi do ubo˝enia in-
nych grup ludnoÊci, a bogacenia si´ ich
kosztem ˚ydów, którzy jakoby ju˝ wcze-
Êniej ostentacyjnie obnosili si´ ze swoim
bogactwem. Ocena zasadnoÊci argumen-
tacji wed∏ug zapatrywaƒ ucznia z ko-
niecznoÊcià uzasadnienia swojego zdania.
Np. argumenty mieszczan wydajà si´ byç
trafne, o ile oczywiÊcie ˚ydzi lwowscy
istotnie zwolnieni byli z op∏at na rzecz
miasta i faktycznie obnosili si´ ze swojà
maj´tnoÊcià. Wydaje si´, ˝e nie jest spra-
wiedliwe, by jedne grupy spo∏eczne
w równej mierze z innymi korzystajàce
z infrastruktury i bezpieczeƒstwa miej-
skiego p∏aci∏y mniej ni˝ inne. Obnoszenie
si´ zaÊ ze swoim bogactwem, choç nie
powinno byç zabronione, to jednak nie
wydaje si´ stosowne.

1 pkt za opisanie argumen-
tów mieszczan, 1 pkt za sfor-
mu∏owanie oceny i 1 pkt
za uzasadnienie oceny.

3

41.

Autonomia ˝ydowska w Rzeczpospolitej
przedrozbiorowej polega∏a na tym, ˝e ˚y-
dzi mieli wielostopniowo zorganizowanà
struktur´ organów samorzàdowych, któ-
rych cz∏onkowie byli wybierani przez sa-
mych ˚ydów, bez ingerencji w∏adz paƒ-
stwa.

1 pkt za wyjaÊnienie znacze-
nia autonomii ˝ydowskiej.

1

42.

W ˝yciu rodzinnym ˚ydów w XIX w. wy-
st´powa∏y konflikty Êwiatopoglàdowe
mi´dzy m∏odszym pokoleniem a starszy-
mi oraz ozi´bienie stosunków rodzin-
nych. Przyczynami tych zjawisk by∏a
szybka modernizacja (rozwój przemys∏u,
zmiana tradycyjnego systemu pracy)
i otwieranie si´ cz´Êci m∏odszego pokole-
nia ˚ydów na nowinki obyczajowe.

1 pkt za okreÊlenie zmian
w ˝yciu rodzinnym i 1 pkt
za podanie przyczyn tego sta-
nu.

2

43.

Chasydzi sà wyznawcami nurtu religijne-
go w judaizmie, który rozpowszechni∏ si´
w XVIII w. w Europie Ârodkowo-Wschod-
niej. Za twórc´ chasydyzmu uwa˝any jest
Baal Szem Towa (Beszt) z Podola. Chasy-
dyzm ró˝ni od ortodoksyjnego judaizmu
rabinicznego przywiàzywaniem du˝ej

1 pkt za podanie treÊci wy-
ró˝nionych i 1 pkt za uzupe∏-
nienie.

2

VV

3

w w w. o p e r o n . p l

A R K U S Z I I – M O D E L E O D P O W I E D Z I

■

Zad.

Oczekiwane odpowiedzi

Zasady przyznawania

punktów

Punkty

za zadanie

wagi do kaba∏y oraz dopuszczeniem
mo˝liwoÊci dokonywania cudów przez
szczególnie pobo˝nych ˝ydów. Chasydzi
k∏adà nacisk na bezpoÊrednie mistyczne
obcowanie z Bogiem, g∏oszà, ˝e wiara
musi p∏ynàç z serca i opieraç si´ na uczu-
ciu; chasydyzm dopuszcza ró˝ne, nie-
sformalizowane sposoby wielbienia Boga
(np. taƒcem i Êpiewem). Chasydzi sà nie-
ch´tni ascetyzmowi i drobiazgowemu
rytualizowaniu ˝ycia codziennego, na-
uczyciele i przewodnicy duchowi cha-
sydzcy noszà miano cadyków.

44.

Asymilacja ˚ydów oznacza∏a przyswoje-
nie sobie przez cz´Êç ˚ydów kultury pol-
skiej. Autor ma niech´tny stosunek
do asymilacji ˚ydów.

1 pkt za zdefiniowanie asymi-
lacji i 1 pkt za okreÊlenie sto-
sunku autora tesktu do asy-
milacji.

2

45.

Krytykowana ideologia to syjonizm, a jej
twórcà by∏ Teodor Herzl.

1 pkt za podanie nazwy ide-
ologii oraz imienia i nazwiska
jej twórcy.

1

46.

Fotografi´ zrobiono w latach trzydzie-
stych XX w. Âwiadczy o tym fakt, ˝e cz∏o-
nek SA stojàcy przed witrynà najprawdo-
podobniej pilnuje, aby nikt nie zdjà∏
wywieszonej tablicy. W latach dwudzie-
stych naziÊci niemieccy nie mogli sobie
pozwoliç na tego typu otwarte ataki an-
ty˝ydowskie, zaÊ w latach czterdziestych
represje anty˝ydowskie, by∏y zdecydo-
wanie bardziej dotkliwe ni˝ wywieszanie
tablic czy malowanie gwiazd Dawida
na szybach.

1 pkt za poprawne podanie
dziesi´ciolecia i 1 pkt za uza-
sadnienie.

2

47.

Shoah (nale˝y uznaç tak˝e holocaust
oraz Endlösung); krajami o najwy˝szych
stratach ludnoÊci pochodzenia ˝ydow-
skiego by∏y Polska i ZSRR.

1 pkt za podanie terminu
okreÊlajàcego eksterminacj´
˚ydów w czasie II wojny Êwia-
towej i 1 pkt za podanie nazw
dwóch krajów.

2

48.

Wi´kszoÊç obozów zag∏ady hitlerowcy
rozlokowali w Polsce ze wzgl´du na to,
˝e w okresie przedwojennym to w∏aÊnie
w Polsce zamieszkiwa∏a najwi´ksza spo-
∏ecznoÊç ˝ydowska, oraz z powodu do-
godnego, centralnego po∏o˝enia geo-
graficznego Polski w Europie. Oba
czynniki minimalizowa∏y koszty i proble-
my z transportowaniem ˚ydów do obo-
zów zag∏ady.

1 pkt za podanie przyczyn.

1

49.

Od utworzenia paƒstwa Izrael do koƒca
lat siedemdziesiàtych XX w. jego stosun-
ki z paƒstwami arabskimi by∏y wrogie.
Izrael stoczy∏ w tym czasie z nimi kilka
wojen, cz´Êç o charakterze obronnym,
inne zaÊ o charakterze agresywnym.
Przyczynami takiego stanu by∏y: jedno-
stronne og∏oszenie niepodleg∏oÊci przez
Izrael wbrew planom ONZ, niech´ç
paƒstw arabskich do Izraela, niemo˝-
noÊç samostanowienia o swoim losie

1 pkt za okreÊlanie relacji
Izraela z paƒstwami arabski-
mi i 1 pkt za podanie trzech
przyczyn takiego stanu.

2

VV

4

w w w. o p e r o n . p l

■

H I S T O R I A – Z A K R E S R O Z S Z E R Z O N Y

VV

50.

Zadanie rozszerzonej odpowiedzi (20 pkt)

Temat I
Porównaj zasady religii ˝ydowskiej z zasadami dowolnie wybranej innej religii Êwiata an-
tycznego. (przewidywany czas na rozwiàzanie: ok. 60 min)

Temat II
Opisz polityczne losy paƒstwa ˝ydowskiego w staro˝ytnoÊci i scharakteryzuj ich wp∏yw
na póêniejsze dzieje narodu ˝ydowskiego. (przewidywany czas na rozwiàzanie: ok. 60 min)

Kryteria szczegó∏owe dla poszczególnych poziomów

Punkty

poziom I:
Zdajàcy w przybli˝eniu umieÊci∏ temat w czasie i przestrzeni. Poda∏ jedynie kilka informa-
cji Êwiadczàcych o tym, ˝e rozumie temat. Poda∏ nieliczne i nieuporzàdkowane wiadomo-
Êci o politycznych losach narodu ˝ydowskiego i Izraela w staro˝ytnoÊci, nie poda∏ kluczo-
wych dat i imion (oprócz Moj˝esza). Nie sformu∏owa∏ wyraênie tezy na temat wp∏ywu
losów Izraela w staro˝ytnoÊci na dalsze koleje dziejów narodu ˝ydowskiego.

1–5

Kryteria szczegó∏owe dla poszczególnych poziomów

Punkty

poziom I:
Zdajàcy poprawnie umieÊci∏ temat w czasie i przestrzeni, poda∏ jedynie kilka informacji
Êwiadczàcych o tym, ˝e rozumie temat. Dobra∏ do porównania jednà z religii Êwiata an-
tycznego, lecz nie potrafi∏ zestawiç ze sobà w∏aÊciwych elementów judaizmu i dobranej
religii. Mechanicznie wymieni∏ kilka zasad judaizmu i kilka zasad dobranej religii.

1–5

poziom II:
Zdajàcy uwzgl´dni∏ podstawowà faktografi´, nakreÊli∏ ramy przestrzenne omawianego
tematu, wskazujàc w nieuporzàdkowany sposób pojedyncze analogie mi´dzy judaizmem
i dobranà do porównania religià. U˝y∏ terminu judaizm (lub religia moj˝eszowa bàdê mo-
zaizm), zwróci∏ uwag´ na monoteizm judaizmu. Wie, ˝e religia ˚ydów jest jednà z tzw. re-
ligii Ksi´gi, a Êwi´ta ksi´ga judaizmu nazywa si´

Tora. Wskaza∏ na ˝ydowskie pochodzenie

dekalogu i rol´ Êwiàtyni jerozolimskiej (Arka Przymierza).

6–10

poziom III:
Zdajàcy trafnie dobra∏ faktografi´, poprawnie pos∏u˝y∏ si´ terminologià historycznà,
wskaza∏ na kluczowe ró˝nice i analogie mi´dzy judaizmem a dobranà do porównania re-
ligià, poda∏ fakty uporzàdkowane. Porównanie obu religii przeprowadzi∏ w sposób prze-
myÊlany i usystematyzowany, odnoszàc si´ do takich problemów, jak nazwa bóstwa, sto-
sunek wyznawców do bóstwa, najwa˝niejsze zasady etyczne, funkcjonowanie warstwy
kap∏aƒskiej, stosunek do ˝ycia pozagrobowego, ogólna zawartoÊç Êwi´tych ksiàg (tek-
stów), przejawy liturgii; przywo∏a∏ stosowne przyk∏ady, wskaza∏ na dzia∏alnoÊç proroków.

11–15

poziom IV:
Zdajàcy wyczerpujàco i w sposób uporzàdkowany porówna∏ judaizm z wybranà religià an-
tycznà, wymiennie u˝ywa∏ nazwy judaizm, religia moj˝eszowa, mozaizm. Wskaza∏
na wp∏yw judaizmu na inne, pozareligijne aspekty ˝ycia ˚ydów. Wskaza∏ na êród∏a wiary
u ˚ydów, podajàc nazwy i specyfik´

Tory, Miszny, Talmudu. Wymieni∏ nazwy kilku Êwiàt

˝ydowskich (np. Jom Kipur, Pesach, Chanuka). Wykaza∏ si´ zrozumieniem dynamiki w roz-
woju religii i wp∏ywem okolicznoÊci zewn´trznych na zasady religijne. Sprawnie pos∏u˝y∏
si´ terminologià (szabat, menora, koszernoÊç, rabini). Wspomnia∏ o zró˝nicowaniu we-
wn´trznym judaizmu (saduceusze, faryzeusze, esseƒczycy, zeloci).

16–20

ludnoÊci arabskiej, która znalaz∏a si´
na terenie Izraela, niech´ç w∏adz Izraela
do wydzielenia obszaru pod utworzenie
samodzielnego paƒstwa palestyƒskiego,
wspieranie (polityczne, gospodarcze i mi-
litarne) stron konfliktu przez mocarstwa
w ramach zimnej wojny.

5

w w w. o p e r o n . p l

A R K U S Z I I – M O D E L E O D P O W I E D Z I

■

VV

Kryteria szczegó∏owe dla poszczególnych poziomów

Punkty

poziom II:
Zdajàcy wyraênie nakreÊli∏ ramy czasowe i przestrzenne omawianego tematu. Poda∏ klu-
czowe fakty uporzàdkowane, zna poj´cia niewoli egipskiej i babiloƒskiej i lokuje je w cza-
sie. Poinformowa∏ o okupacji Palestyny przez Macedoƒczyków, a nast´pnie Rzymian. U˝y∏
(choç rzadko) odpowiedniej terminologii. Wyraênie sformu∏owa∏ tez´ na temat wp∏ywu
losów Izraela w staro˝ytnoÊci na dalsze koleje dziejów narodu ˝ydowskiego, lecz przyto-
czy∏ nieliczne i nieuporzàdkowane argumenty.

6–10

poziom III:
Zdajàcy wskaza∏ na tradycyjnie okreÊlane pochodzenie ˚ydów od Abrahama. Poda∏ nazw´
krainy Kanaan. OkreÊli∏ ogólnie rol´ kluczowych postaci w dziejach narodu ˝ydowskiego
w staro˝ytnoÊci – Moj˝esz, Saul, Dawid, Salomon, Herod I Wielki, Jezus, Szymon Bar Koch-
ba oraz ulokowa∏ dzia∏alnoÊç tych postaci w czasie. Wskaza∏ na politycznà rol´ dzia∏alno-
Êci proroków. Przedstawi∏ podzia∏ królestwa Salomona na Jud´ i Izrael. U˝y∏ w∏aÊciwie ter-
minologii historycznej, pos∏u˝y∏ si´ ze znawstwem poj´ciami (np. diaspora). Zdajàcy
wyraênie sformu∏owa∏ tez´ na temat wp∏ywu losów Izraela w staro˝ytnoÊci na dalsze ko-
leje dziejów narodu ˝ydowskiego i przytoczy∏ kilka argumentów.

11–15

poziom IV:
Zdajàcy rozszerzy∏ ramy przestrzenne omawianego tematu, wskazujàc na rozprzestrze-
nienie ˚ydów nie tylko na Bliski Wschód, ale tak˝e na ca∏y ówczesny Êwiat grecko-rzym-
ski. Wspomnia∏ o okresie panowania patriarchów. Wskaza∏ na plemiennà poczàtkowo or-
ganizacj´ ˚ydów. PodkreÊli∏ paƒstwowotwórczà rol´ zagro˝enia ze strony Filistynów.
Wymieni∏ imi´ Nabuchodonozora (Nabukadnesara) w kontekÊcie niewoli babiloƒskiej.
W kontekÊcie powstania Machabeuszy (wojen machabejskich) wymieni∏ imiona Hasmone-
usza i Judy Machabeusza. Poda∏ dat´ w∏àczenia paƒstwa ˝ydowskiego jako prowincji
do Imperium Rzymskiego. Wskaza∏ na polityczne uwarunkowania dzia∏alnoÊci i Êmierci Je-
zusa Chrystusa. Poda∏ dat´ zburzenia przez Rzymian Êwiàtyni jerozolimskiej jako cezury
rozpoczynajàcej narastajàcà emigracj´ ˚ydów. Rozwinà∏ tez´ na temat wp∏ywu losów
Izraela w staro˝ytnoÊci na dalsze koleje dziejów narodu ˝ydowskiego i logicznie jà uargu-
mentowa∏, przywo∏ujàc stosowne przyk∏ady z ró˝nych okresów od Êredniowiecza
po wspó∏czesnoÊç.

16–20