1

Wykład 1: Pedagogika – nauka czy filozofia wychowania? (spory wokół
pojęcia „wychowanie” i „nauczanie”) Odmiany myślenia o edukacji. Rola
przedrozumienia i samowiedzy w pracy nauczyciela – wprowadzenie do
rozpoznawania osobistych teorii nauczania i wychowania

Pedagogika. Podręcznik akademicki, (red.) Z. Kwieciński, B.Śliwerski cz 1, str.11-15 (wybrane fragmenty),

PWN, Warszawa 2004

Za: Z. Kwieciński, B.Śliwerski

•

„Pedagogika jest nauką o wychowaniu
(kształceniu, edukacji)(.... )

•

Rozumiemy przez nie wszelkie warunki,
procesy i działania wspierające rozwój
jednostki ku pełnym jej możliwościom oraz
sprzyjające osiąganiu przez nią postawy
życzliwości wobec innych i kompetencji do
aktywności na rzecz, dobra własnego i
wspólnego we wszystkich sferach życia
społecznego. (....)

•

Pedagogika czerpie z innych nauk: filozofii —
zwłaszcza etyki, psychologii rozwojowej i
wychowawczej, socjologii ogólnej i socjologii
edukacji, antropologii kulturowej, politologii
oraz metodologii nauk społecznych. (…)

•

Pedagog i nauczyciel, wychowawca i opiekun
to ktoś, kto wspiera rozwój Innego. Dlatego
też podstawową właściwością tych osób
powinna być życzliwość wobec innych ludzi,

2

„współczulność” wobec ich odczuć i emocji,
ich indywidualnych możliwości i tempa
uczenia się i rozwoju. (...)”

J. Rutkowiak, „Pulsujące kategorie” jako wyznaczniki mapy odmian myślenia o edukacji, w: Odmiany myślenia

o edukacji, str. 16-24 (wybrane fragmenty), red. J. Rutkowiak, Ofic. Wyd. IMPULS, Kraków 1995.

Za:J.Rutkowiak

ODMIANY MYŚLENIA O EDUKACJI
•

„Pedagog jednej drogi, który oddaje się pod
opiekę określonego autorytetu zyskuje pewien
komfort psychiczny, ponieważ sądzi, iż zna
odpowiedź na pytania zasadnicze i kwestie
pochodne, jest członkiem wspólnoty podobnie
myślących. (....)

•

Problematyczność takiego nastawienia tkwi w
tym, że obecnie nawet najlepsi znawcy
zagadnień czują się coraz bardziej bezradni
wobec „kwestii dobra”. (....)

•

Wędrowcowi posuwającemu się utartym
szlakiem nie jest potrzebna mapa, gdyż nie
dostrzega on doświadczenia innego niż własne.
Potrzebuje jej dopiero ten, kto widzi wielość
możliwości. (....)

•

Wielość kontrpropozycji obliguje wędrowca
do potrójnego krytycyzmu: w zakresie

3

wybierania mapy, w kwestii czytania jej oraz
odnośnie wyboru własnej drogi, którą mapa
tylko pomaga określać. (....)”

K. Polak „Podążając ku niewidocznemu (teorie indywidualne nauczycieli)", str. 162-168 (wybrane
fragmenty) w: Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP, Warszawa 2000

Teorie indywidualne - element tworzonej przez
człowieka „funkcjonalnej mapy świata",
pozwalającej mu działać w tym świecie
- czynniki o charakterze poznawczym
- wartościującym
- emocjonalnym

Teorie indywidualne nauczyciela to: „ osobisty
(subiektywny) zbiór poglądów na temat
prawidłowości uczenia się i nauczania, roli
ucznia i nauczyciela we wzajemnym
współdziałaniu, poglądów będących rezultatem
dotychczasowych doświadczeń edukacyjnych
nauczyciela i sposobu, w jaki ulegają one
integracji w jego świadomości. (....)” K.Polak

„Ideologie edukacyjne" - system pojęć
odzwierciedlających te pożądane cele, treść i
metody wychowania, które ludzie czynią
przedmiotem świadomego działania, zarówno w
wymiarze indywidualnym, jak instytucjonalnym.

4

- ideologiom tym odpowiadają wyraźnie
wyodrębniające się rodzaje teorii
indywidualnych

RODZAJE IDEOLOGII EDUKACYJNYCH:

wg Lawerence’a Kohlberga i Rochelle Mayer

Teorie romantyczne Teorie transmisji

kulturowej

Teorie progresywne

Ź

ródła: prace Jana

Jakuba Rousseau:
koncepcja
wychowania
naturalnego




Krytyka kultury:
obcowanie z
cywilizacją prowadzi
do zniewolenia
umysłu;






Człowiek:
jest z natury dobry,
należy mu stworzyć
warunki
nieskrępowanego

Ź

ródła:

wielowiekowa
praktyka wychowania
pojmowanego jako
przekazywanie
wiedzy, norm i
wartości z pokolenia
na pokolenie.

Pochwała kultury:
stanowi ona silny
instrument integracji
społeczeństwa,
pozwala zachować
ciągłość tradycji,
buduje poczucie
tożsamości;



Człowiek:
w miarę jak jednostka
uwewnętrznia zasoby
kultury, przybierają
one formę osobistych

Ź

ródła: John Dewey:

uczenie się przez
działanie. Aktywne
poznawanie świata
zgodne z zasadą
użyteczności



Kultura: Treści i
metody wychowania
muszą odpowiadać
naturze wychowanka;
z drugiej strony
wychowanie ma
wprowadzać
wychowanka w
poszczególne sfery
ż

ycia społecznego

Człowiek: przekonanie
o ważnej roli
dynamicznych,
dialogowych relacji
człowieka ze światem,

5

rozwoju; Każdy z nas
jest niepowtarzalną,
ś

wiadomą siebie

strukturą „ja”,
zdobywającego tą
ś

wiadomość na

drodze wewnętrznego
doświadczenia.

Działania
wychowawcze:
wychowanie polega
na udzielaniu
wsparcia, nie może
jednak niczego
narzucać
wychowankowi.















Nauczyciel: pomaga

standardów.








Działania
wychowawcze: mają
wychowankom
przybliżyć świat
kultury, niekiedy
nawet wymuszając
takie zachowania
wychowanków, które,
choć sprzeczne z ich
osobistymi
potrzebami czy
wartościami, mają na
celu dobro wspólne.










Nauczyciel:

w toku których
następuje jego rozwój
poznawczy i
społeczny.





Działania
wychowawcze:
proces wychowania to
przechodzenie przez
kolejne etapy, z
których każdy
następny jest
jakościowo lepszy od
poprzednich.
Organizowanie takiego
ś

rodowiska

wychowawczego,
które stawia
wychowanków w
sytuacjach
problemowych,
wymagających
wysiłku praktycznego
lub poznawczego,
nierzadko w sytuacjach
niepewnych czy
konfliktowych;

Nauczyciel stawia

6

wychowankowi w
odkrywaniu i
uświadamianiu
wewnętrznych emocji
i myśli, gdyż one
stanowią o
prawdziwej istocie
człowieka i jego
autentycznej
tożsamości;

Konsekwencje:
dążenie do zniesienia
autorytetów,
podkreślanie potrzeby
bycia sobą;
rezygnacja z
„pouczania” i
„sterowania”. Hasła
„deskolaryzacji”,
ruch tworzenia szkół
alternatywnych;
upowszechnienie idei
podmiotowości
wychowanków w
procesach
edukacyjnych,
poszanowania ich
praw i wolności

miarą skuteczności
wychowania jest
szybkość i głębokość
wrastania w kulturę.
Procesowi
przyswajania tych
wartości towarzyszy
kontrola zachowań
wychowanków.


Konsekwencje:
kategorie:
„indywidualnego
sukcesu”,
„umiejętności
działania”, „pomiaru
osiągnięć;
uniwersalne i
standardowe
instrumenty badania
osiągnięć i orzekania
o nich.

uczniów wobec
problemów
poznawczych i
dylematów moralnych:
struktury poznawcze.






Konsekwencje:
nauczyciel dba o to,
aby uczniowskie
związki ze światem
były bogate i
urozmaicone, by
sprzyjały rozwojowi
zainteresowań,
stymulowały do wciąż
nowych poszukiwań.

Powyższy materiał został opracowany przez M. Tkocz na podstawie literatury:
Pedagogika. Podręcznik akademicki, (red.) Z. Kwieciński, B.Śliwerski cz 1, str.11-15

(wybrane fragmenty), PWN, Warszawa 2004

J. Rutkowiak, „Pulsujące kategorie” jako wyznaczniki mapy odmian myślenia o edukacji, w:

Odmiany myślenia o edukacji, str. 16-24 (wybrane fragmenty), red. J. Rutkowiak, Ofic.
Wyd. IMPULS, Kraków 1995.

7

K. Polak ,,Podążając ku niewidocznemu (teorie indywidualne nauczycieli)”, str. 162-168

(wybrane fragmenty), w: Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP, Warszawa 2000.