Budowa skóry 7.09.13r
Skóra jako powłoka ciała
Skóra stanowi powłokę ciała naszego organizmu; jest rozległym narządem, którego powierzchnia stanowi 1,5 – 2m
2
; wraz z tkanką podskórną stanowi ok. 15%
wagi ciała; grubość zależy od wieku, płci, okolicy i innych czynników (0,5 – 3,5 – 4,5mm), najcieńsza skóra jest w okolicy powiek a najgrubsza na piętach.
N powierzchni skóry można zauważyć charakterystyczne poletkowanie, które wyraźnie występuje w pewnych stanach patologicznych (zliszajowacenie), a
wygładza się natomiast w następstwie zaniku skóry i w bliznach.
Funkcje skóry:
-chroni ustrój przed czynnikami zewnętrznymi zarówno fizycznymi, chemicznymi jak i biologicznymi
-chroni ustrój przed utratą wody, elektrolitów
-bierze udział w regulacji cieplnej organizmu, dzięki kurczeniu się i rozszerzaniu łożyska naczyniowego oraz wydzielaniu potu (termoregulacja)
-narząd czucia w zakresie dotyku, bólu, świądu
-nadaje ciału postać i kształt
-zmiany łożyska naczyniowego skóry regulują ciśnienie i kształt
-organ wydzielniczy dzięki gruczołom potowym i łojowym
-wytwarza struktury keratynowe (włosy, paznokcie)
-stanowi zbiornik zapasowy dla wody, elektrolitów, białek, tłuszczy, węglowodanów oraz witamin
-decyduje o barwie ciała poprzez wytwarzanie melaniny, mechanizm rozszerzania naczyń krwionośnych, keratynizacji
-bierze udział w wytwarzaniu witaminy D
-bierze udział w procesach odpornościowych
-bierze udział w czynnościach re sorpcyjnych (wchłanianie przez skóre)
Skóra zbudowana jest z 3 warstw:
-naskórek (epiderma)
-skóra właściwa (derma)
-tkanka podskórna (hiperderma)
Zawiera przydatki (włosy, paznokcie, gruczoły łojowe i potowe), naczynia krwionośne i limfatyczne oraz zakończenia nerwowe.
Pokryta jest płaszczem hydrolipidowym (zawiesina olejowo-wodna ze złuszczoną keratyną).
Naskórek
-pierwsza warstwa skóry, która składa się z 5 warstw
-stanowi powierzchniową warstwę skóry
-nie zawiera gruczołów ani naczyń krwionośnych, zawiera tylko zakończenia nerwowe
-zbudowany jest z nabłonka wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego
-tkanka dynamiczna (ulega ciągłym przemianom)
1) warstwa podstawna (rozrodcza)(stratum basale)
-zbudowana z jednego rzędu komórek cylindrycznych i wydłużonych jądrach ułożonych prostopadle do powierzchni naskórka
-obok komórek nabłonkowych (keratynocyty), warstwa podstawna zawiera liczne komórki z wypustkami tzw. melanocyty, kom. Langerhansa, kom Merkla
-komórki warstwy podstawnej łącza się ze sobą za pomocą mostków międzykomórkowych tzw. desmosomy
-połączenie komórek warstwy podstawnej ze skórą właściwą zachodzi za pomocą półdesmosomów, które przytwierdzają się do błony podstawnej i stanowią
granicę między naskórkiem a skórą właściwą
2) warstwa kolczysta (stratum spinosum)
-składa się z kilku warstw komórek wielobocznych, które w kierunku ku górze ulegają spłaszczeniu
-przestrzenie między komórkami wypełnione są substancją mukopolisacharydowobiałkową (desmogleina), która cementuje przylegające do siebie desmosomy
-powyżej tej warstwy rozpoczyna się proces keratynizacji, dlatego często warstwę podstawną i kolczystą nazywa się warstwą Malpighiego (warstwy te są żywe)
3) warstwa ziarnista (stratum granulosum)
-składa się z wrzecionowatych komórek o spłaszczonych jądrach
-w komórce obecne są ziarna keratochialiny biorące udział w procesie keratynizacji
-granica pomiędzy żywymi a zrogowaciałymi warstwami naskórka jest bariera Reina, jest to bariera przepuszczalna dla gazów, olejów roślinnych, witamin,
liposomów, glukozy, a także wody w postaci pary
4) warstwa jasna, pośrednia (stratum lucidum, stratum intermediali)
- zbudowana z kilku warstw płaskich komórek pozbawionych jądra
-warstwa bezpostaciowa zbudowana jest z homogennej substancji białkowej (perkursor keratyny)
-wyraźnie widoczna w zrogowaciałym naskórku dłoni i stóp
-odgrywa duża rolę w rogowaceniu skóry dłoni i stop (widoczna w zdrowym ciele tylko pod mikroskopem, dobrze widoczna w miejscach zmienionych
chorobowo)
5) warstwa rogowa (stratum corneum)
-najbardziej zewnętrzna warstwa naskórka
-komórki są bezjądrowe (korneocyty) i bardzo przylegające do siebie, w górnej części warstwy przyleganie to jest mniej intensywne, komórki ułożone
dachówkowato
-następuje powierzchniowe złuszczanie
-główną składową komórek warstwy rogowej jest białko- keratyna, innymi składnikami są NMF (Naturalny Czynnik Nawilżający) i lipidy
Proces keratynizacji (proces odnowy naskórka oraz tworzenia keratyny)- proces przejścia komórek z warstwy podstawnej do warstwy rogowej; proces
rogowacenia jest procesem różnicowania się komórek naskórka, wynikiem końcowym jest powstanie opornej warstwy rogowej, która ulega złuszczeniu w ten
sposób odbywa się ciągła odnowa naskórka; proces odnowy naskórka trwa 26-28 dni, przy czym migracja kom. z warstwy podstawnej do rogowej trwa 14 dni i
jest to tzw. TOT- „turn over time”. Keratyna naskórkowa utworzona w trakcie tego procesu jest miekka i występuje w postaci wiązek włókien.
Komórki naskórka:
-keratynocyty- stanowią 90% wszystkich komórek naskórka; komórki żywych warstw naskórka ulegają przemianom, a w warstwie rogowej są martwe, całkowicie
rogowacieją i nazywają się korneocytami
-komórki Langerhansa- tzw. posterunki immunologiczne, rozpoznają i unieszkodliwiają ciała obce, które przedostają się do skóry, określane mianem kom,
żernych, gdyż pożerają, pochłaniają i odtransportowują ciała obce
-melanocyty- kom. barwnikowe zawierające barwnik skóry- melaninę, są komórkami dendrytycznymi, posiadają długie wypustki przez które przekazują barwnik
keratynocytom, mogą występować również w mieszku włosowym; zadaniem melaniny jest ochrona organizmu przed promieniowaniem UV
-komórki Merkla- szczególnego typu keratynocyty wykazujące właściwości neuroendokrynne
Skóra właściwa 5.10.13r
-umiejscowiona między naskórkiem a tkanką podskórną
-zbudowana ze ściśle ułożonych włókien tkanki łącznej
-łączy się z naskórkiem za pomocą błony podstawnej
-naskórek wnika za pomocą „sopli” w skórę właściwą, a przestrzenie między soplami nazywają się brodawkami
-połączenie błony podstawnej stanowi granicę skórno-naskórkową o przebiegu falistym
-znajdują się w niej liczne naczynia włosowate, krwionośne i limfatyczne, które zaopatrują skórę w składniki odżywcze oraz odprowadzają sub. szkodliwe,
znajdują się tu także włókna nerwowe i przydatki skóry
- wyróżnia się 2 warstwy
1)warstwa brodawkowa
-leży pod naskórkiem
-zbudowana z elastycznych włókien kolagenowych, włókien sprężystych (elastynowych), pętli naczyniowych oraz ciałek dotykowych
-włókna kolagenowe tk. Łącznej są luźno splecione a przestrzenie między nimi wypełniają naczynia włosowate oraz zakończenia nerwowe
2)warstwa siateczkowa
-przylega do tk. podskórnej
-charakteryzuje się bardziej zbitą i litą strukturą tk. łącznej
-zbudowana z grubych włókien kolagenowych
-znajdują się w niej włókna nerwowe, naczynia włosowate, mieszki włosowe oraz gruczoły łojowe i potowe
Włókna tk. łącznej
Spełniają funkcje ochronną przed czynnikami mechanicznymi (uderzenia, pociągnięcia, popchnięcia)
1)włókna kolagenowe
-zbudowane z białka- kolagenu
-grube, miękkie, nierozciągliwe
-przebiegają faliście, krzyżują się i przeplatają w różnych kierunkach
-łączą się w pęczki za pomocą mukopolisacharydów
-nadają wytrzymałość
2)włókna elastylowe (sprężyste)
-zbudowane z białka- elastyny
-cieńsze niż kolagenowe
-elastyczne i rozciągliwe
-oplatają pęczki włókien kolagenowych oraz przydatki
-mają zdolność absorpcji wody
-nadają skórze sprężystość
3)włókna retikulinowe (srebrochłonne)
-zbudowane z białka- retikuliny
-tworzą tzw. siateczkę, która oplata naczynia krwionośne i nerwy
-odpowiedzialne za przyczepność komórek do włókien tkanki łącznej
Z wiekiem włókna sprężyste ulegają zwyrodnieniu i wraz z włóknami kolagenowymi zbijają się w bezpostaciową masę- elastoza starcza (promieniowanie UV).
Dochodzi do zmniejszenia syntezy kolagenu i proteoglikanu (struktura będąca połączeniem kolagenu, elastyny i mukopolisacharydów) oraz do zaniku włókien
włosowatych. Konsekwencją tych zmian jest pojawienie się zmarszczek, bruzd, zmniejszenie elastyczności i zwiększenie wrażliwości skóry.
Komórki tk. Łącznej
-fibroblasty- komórki tworzące kolagen
-fibrocyty- spoczynkowe kom. tk. Łącznej, po okresie aktywności przekształcają się w fibroblasty
-histiocyty- wędrujące kom. tk. Łącznej, które mogą pochłaniać (fagocytować) ciała obce i gromadzić je
-kom. tuczne- wytwarzają histaminę i inne mediatory uwalniane przy określonych reakcjach zapalnych uwolniona histamina powoduje świąd i rozszerzenie
naczyń krwionośnych
-kom. nerwowe- odbierają bodźce z zewnątrz np. dotyk, ból, ciepło, zimno
Białka budulcowe skóry
1)kolagen
-główne białko tk. łącznej
-posiada bardzo wysoką odporność na rozciąganie
-główny składnik ścięgien
-wpływa nawilżająco na skórę
-stanowi 70% masy białek skóry
-występuje w kościach, włosach, paznokciach, rogówce oka, skórze
- w ludzkim organizmie występuje 12 typów kolagenu, do najważniejszych zaliczamy 1 i 3
-zdolność wytwarzania kolagenu jest zależna od wieku, w młodych organizmach jest szybko syntetyzowany, a wytworzone białko rozpada się powoli; produkcja
kolagenu spowalnia się po 25 roku życia, zjawisko to pogłębia się z wiekiem; destrukcja może być dodatkowo przyspieszona z innych powodów: tryb życia, zła
dieta, nałogi, menopauza, całkowite zaprzestanie produkcji kolagenu następuje po 50 roku życia
-powszechnie stosowany w chirurgii plastycznej jako środek przyspieszający regeneracje skóry po oparzeniach i rekonstrukcji kości
-stosowany jako wypełniacz przy zwalczaniu zmarszczek i starzeniu skóry
-główną jego zaletą jest hipoalergiczność
-dostępny w postaci czystego żelu oraz jako dodatek do kremów i pigułek
2)elastyna
-występuje wspólnie z kolagenem
-dzięki swojej ciągliwości i sprężystości zapewnia skórze elastyczność
-włókna elastylowe produkowane w organizmie tylko do 25 roku życia, a całkowity zanik włókien następuje między 45-50 rokiem życia, w wyniku tych zmian
skóra traci świeżość i elastyczność, staje się sucha i pomarszczona
3)keratyna
-wytworzona przez keratynocyty
-główny składnik naskórka, włosów, paznokci, włókien wełny, kopyt, rogów, piór
Tkanka podskórna 6.10.13r
-zbudowana z luźnej tk. łącznej zawierającej sieć włókien kolagenowych tworzących komory, zwane zrazikami, wypełnione tkanką tłuszczową (adypocyty) oraz
naczynia krwionośne i włókna nerwowe
-w przestrzeniach między zrazikami znajdują się również części wydzielnicze gruczołów potowych
-w górnej części przylega do skóry właściwej, ale bez widocznej granicy
-spełnia funkcje ochronną dla narządów głębiej położonych przed uciskiem, uderzeniem oraz umożliwia przesuwanie skóry
-nagromadzony tłuszcz spełnia rolę warstwy izolacyjnej i przechowuje składniki odżywcze na później
-jej grubość ściśle wiąże się z odżywianiem, lecz wpływ mają także czynniki genetyczne, hormony oraz przemiana materii
-zachwiana proporcja między tk. łączna a tłuszczową prowadzi do zaburzeń oraz zapaleń w obrębie tk. podskórnej, czyli cellulitu (zaburzenia równowagi między
tkanką łączna a tłuszczową) lub cellulitisu (zapalenie tkanki łącznej)
Płaszcz tłuszczowy skóry (lipidowy naskórka) PTS
Na powierzchni naskórka znajduje się płaszcz lipidowy, którego funkcją jest utrzymanie właściwego stanu uwodnienia naskórka.
Skład:
-łój
-woski
-kwasy tłuszczowe
-węglowodory
-mono-, dwu-, i triglicerydy
-lipidy pochodzenia naskórkowego
Funkcje:
-hamuje przenikanie wody i substancji hydrofilnych
-chroni przed utratą wody z ustroju
-utrzymuje pH skóry na poziomie 5,5
-stanowi barierę dla elektrolitów dodatnich ze względu na duże stężenie jonów H
+
Płaszcz hydrolipidowy skóry
Mieszanina łoju wydzielanego przez gruczoły łojowe oraz lipidów pochodzenia naskórkowego.
Sebum - łój skóry pochodzący z gruczołów łojowych, pokrywa skórę i włosy
Skład:
-ciała tłuszczowe
-węglowodory
-witamina E
-cholesterol
Do lipidów pochodzenia naskórkowego zaliczamy
-ceramidy 40%
-cholesterol 25%
-siarczan cholesterolu 10%
-wolne kwasy tłuszczowe 25%
Naturalny czynnik nawilżający NMF
Są to składniki warstwy rogowej i płaszcza hydrolipidowego skóry. Nadaje właściwości higroskopijne (pochlanianie wody) i hydrofilne (powinowactwo do wody).
Składniki te powstają podczas procesu keratynizacji, dezintegracji jąder komórkowych rogowaciejących komórek naskórka.
Skład:
-aminokwasy (glicyna, prolina, seryna, kwas glutaminowy)
-sole mineralne (Na
+
, Ca
2+
, K
+
, Mg
2+
, Cl
-
, PO
3
4-
)
-mleczan sodu
-sól sodowa kwasu piroglutaminowego
-mocznik
-amoniak
-kwas moczowy
-glikozamina
-keratynina
-sub. niezidentyfikowane
Może być wypłukiwany z warstwy rogowej przez rozpuszczalniki, wodę, detergenty. Można tego uniknąć dzięki lipidom, które chronią NMF tworząc razem z nimi
układ ciekło krystaliczny, który pokrywa zrogowaciałe korneocyty.
pH skóry
Powierzchnia naskórka w warunkach prawidłowych ma oddziaływanie kwaśne co jest uzależnione od obecności kwasu mlekowego i kwasów tłuszczowych
zawartych w pocie i łoju.
pH powierzchni skóry wykazuje wahania w zależności od okolicy ciała, wieku, płci, niektórych stanów fizjologicznych.
Niskie stężenie jonów wodorowych istotnie wpływa na obronę skóry przed bakteriami i grzybami chorobotwórczymi.
Naturalna flora bakteryjna
Składają się na nią różne drobnoustroje, które bytują na powierzchni naszego naskórka (gronkowiec, beztlenowce). Współistnieją zgodnie z naszą skórą
stanowiąc żywą barierę powstrzymującą bakterie i wirusy chorobotwórcze przed atakiem.
Skład warstwy rogowej
-keratyna 58% (białko powstałe w procesie keratynizacji, nierozpuszczalne w wodzie, oporne na działanie enzymów)
-NMF 30%
-lipidy 11% (niezbędne do odpowiedniego nawilżenia gdyż zatrzymują wodę)
-ceramidy (cement międzykomórkowy, spajają korneocyty i niedopuszczają do utraty wody przez naskórek)
-NNKT (działają przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, biorą udział w produkcji sebum)
Unaczynnienie i unerwienie skóry
Unaczynnienie
Skóra zaopatrywana jest przez dwie sieci naczyń krwionośnych. Na granicy skóry właściwej i tk. podskórnej znajduje się głęboka sieć naczyń zwana głębokim
splotem skórnym. W warstwie brodawkowej skóry właściwej umiejscowiony jest powierzchniowy splot naczyń. Oba systemy połączone są ze sobą pionowymi
naczyniami.
Tętnice zaopatrują tk. łączną skóry w składniki odżywcze i tlen, a produkty przemiany materii odprowadzane są żyłami i częściowo naczyniami limfatycznymi,
które przebiegają równolegle do naczyń żylnych. Układ powierzchniowy wyposażony jest w drobne naczynia włosowate służące do zaopatrywania
nieunaczynionego naskórka.
Naczynia włosowate splotów powierzchniowych wnikają do brodawek skóry tworząc w nich pętle, a następnie przechodzą w naczynia włosowate żylne, które
analogicznie przechodzą ze splotów tętniczych do żylnych. Układ naczyniowy ma dużą zdolność kurczenia i rozkurczania co umożliwia tzw. grę naczyniową
(blednięcie i zaczerwienienie).
Unerwienie
Skóra posiada rozgałęzioną siec włókien nerwowych pochodzących z OUN. Liczne wolne zakończenia nerwowe wnikają do naskórka, oplatając gruczoły łojowe,
potowe i mieszki włosowe, a także wnikają do mięśni i naczyń.
W skórze niektóre włókna nerwowe spełniają rolę zakończeń receptorowych, za pomocą których odbiera się różne bodźce czuciowe. Receptory te tworzą tzw.
ciałka krańcowe nerwów.
Wyróżnia się receptory odbierające bodźce czuciowe i termiczne (ucisk, ból, ciepło, zimno). Najbardziej rozwinięte zakończenia nerwowe znajduja się na
opuszkach palców.
Typy receptorów:
-ciałka Meissnera- odbierają dotyk, znajdują się w skórze właściwej, dokładniej w brodawkach skórnych
-ciałka Merckla- odbierają dotyk, znajdują się w naskórku
-ciałka Vatera- Paciniego- odbierają ucisk, znajdują się w skórze właściwej i tk. podskórnej
-ciałka Golgi- Mazzoniego- odbierają ucisk, znajdują się w błonie śluzowej
-ciałka Ruffiniego- odbierają bodźce cieplne, znajdują się w mieszkach włosowych, naczyniach krwionośnych
-kolbki Kraussego- odbierają bodźce zimna, znajdują się na powierzchni naskórka