89

Elektronika Praktyczna 12/2000

P R O J E K T Y C Z Y T E L N I K Ó W

Dział "Projekty Czytelników" zawiera opisy projektów nadesłanych do redakcji EP przez Czytelników. Redakcja nie bierze
odpowiedzialności za prawidłowe działanie opisywanych układów, gdyż nie testujemy ich laboratoryjnie, chociaż
sprawdzamy poprawność konstrukcji.
Prosimy o nadsyłanie własnych projektów z modelami (do zwrotu). Do artykułu należy dołączyć podpisane oświadczenie,
że artykuł jest własnym opracowaniem autora i nie był dotychczas nigdzie publikowany. Honorarium za publikację
w tym dziale wynosi 250,− zł (brutto) za 1 stronę w EP. Przysyłanych tekstów nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie
prawo do dokonywania skrótów.

Lampowy wzmacniacz słuchawkowy

Wzmacniacz s³uchawko-

wy przeznaczony jest do wbu-
dowania w†dowolne urz¹dze-
nie odtwarzaj¹ce HiFi, np.
odtwarzacz CD lub magneto-
fon. Zbudowany jest z†ele-
mentÛw ³atwo dostÍpnych,
a†koszt jego wykonania nie
jest wysoki.

Mimo øe technologia lam-

powa nie jest juø stosowana,
to wzmacniacze lampowe
wci¹ø znajduj¹ zwolennikÛw
swego charakterystycznego
brzmienia, a†ich ceny s¹ bar-
dzo wysokie.

Opis dzia³ania

S c h e m a t w z m a c n i a c z a

przedstawiono na rys. 1. Za-
stosowa³em w nim 2†lampy

typu PCL86, nato-

miast w stopniu wyjúcio-

wym pracuj¹ tranzystory úred-
niej mocy BD139. Wzmacniacz
odbiega nieco budow¹ od ty-
powych uk³adÛw, gdyø nie za-
wiera transformatorÛw koÒco-
wych i†jest zasilany napiÍciem
zaledwie 22V, w†przeciwieÒs-
twie do wiÍkszoúci lampow-
cÛw, gdzie siÍgaj¹ napiÍcia
kilkuset woltÛw. Upraszcza to
znacznie budowÍ, uk³ad jest
bezpieczny, no i†koszty s¹ nis-
kie, bo nie trzeba stosowaÊ
d r o g i c h t r a n s f o r m a t o r Û w
i†osobnego zasilacza wysokie-
go napiÍcia.

Sygna³ z†odtwarzacza (np.

kana³u lewego) podawany
jest na siatkÍ triody L1, bÍ-
d¹cej po³Ûwk¹ lampy PCL86.
Do wejúcia przy³¹czony jest
teø rezystor R1, ktÛry ustala
r e z y s t a n c j Í w e j ú c i o w ¹ n a
33k

Ω

, wystarczaj¹co wysok¹,

by nie obci¹øaÊ ürÛd³a syg-
na³u. Poniewaø napiÍcie za-
silania jest bardzo niskie,
lampa pracuje przy napiÍciu
siatki bliskim zeru, a†to mo-
øe spowodowaÊ przep³yw
pr¹du siatkowego przez ten
rezystor, a†w†efekcie przesu-
wanie siÍ punktu pracy. Dla-

tego nie warto zwiÍkszaÊ

wartoúci tego rezystora
powyøej podanej opor-

noúci. Pr¹d anodowy

triody ustawiany jest
na 40

µ

A i†zaleøy od

jakoúci lampy. Na-

piÍcie z†triody przez

kondensator sprzÍgaj¹cy C1
jest podawane na siatkÍ dru-
giej po³Ûwki lampy, gdzie
jest dodatkowo wzmacniane.
Z†anody tej lampy, poprzez
tranzystor T1, wzmocniony
sygna³ trafia do s³uchawek.

Pr¹d lampy L2 wynosi

oko³o 300

µ

A i†jest ustalony

przez rezystor katodowy R6.
Od jego wartoúci zaleøy na-
piÍcie anodowe, a†tym samym
punkt pracy wtÛrnika emite-
rowego T1, poniewaø baza
tranzystora przy³¹czona jest
do anody lampy bez poúred-
nictwa kondensatora sprzÍga-
j¹cego.

Z†wyjúcia wtÛrnika pobie-

rany jest teø sygna³ sprzÍøe-
nia zwrotnego, ktÛry przez re-
zystor R9 podawany jest na
katodÍ lampy L1. Rezystor
ten wraz z†rezystorem R2
ustala wzmocnienie na 11V/
V. Poniewaø pr¹d spoczynko-
wy wtÛrnika wynosi tylko
10mA moøna go obci¹øaÊ s³u-
c h a w k a m i o † i m p e d a n c j i
wiÍkszej niø 100

Ω

, czyli

Projekt

080

Zaskoczeni nietypowymi

rozwi¹zaniami

zastosowanymi przez autora

tego projektu nades³any

model poddaliúmy kilku

testom, ktÛre przynios³y

zaskakuj¹cy wynik: wbrew

pozorom wzmacniacz

dzia³a! Co prawda przyjÍte

przez autora za³oøenia nie

naleø¹ do kanonu

konstrukcji lampowo-

tranzystorowych, ale ich
oryginalnoúÊ obudzi³a w

nas szczere

zainteresowanie.

90

P R O J E K T Y C Z Y T E L N I K Ó W

Elektronika Praktyczna 2/98

Elektronika Praktyczna 12/2000

wiÍkszoúci¹ s³uchawek pro-
d u k o w a n y c h

w † k r a j u .

W†przypadku gdy nasze s³u-
c h a w k i m a j ¹ i m p e d a n c j Í
mniejsz¹ naleøy zmniejszyÊ
wartoúci rezystora R8 do
750

Ω

, powinien on mieÊ wte-

dy moc 2W. Konieczne bÍ-
dzie teø wtedy umocowanie
tranzystorÛw na radiatorach
z†blachy aluminiowej o†po-
w i e r z c h n i o k o ³ o 1 0 c m

2

.

W†celu uproszczenia monta-
øu, a†takøe z†tego powodu, øe
zasilacz odtwarzacza, w†ktÛ-
rym zamontowa³em wzmac-
niacz s³uchawkowy nie ma
napiÍcia odpowiedniego do
wykorzystania jako napiÍcia
zasilania, grzejniki lamp po-
³¹czy³em szeregowo i poprzez
rezystor R10 do³¹czy³em do
tego samego napiÍcia zasila-
j¹cego co resztÍ uk³adu.

Nie moøna zastosowaÊ za-

miennie lamp typu ECL86,
gdyø te potrzebuj¹ napiÍcia
o†wartoúci 6,3V i†powinny
b y Ê ³ ¹ c z o n e r Û w n o l e g l e ,
a†wtedy ich pr¹d obci¹øa³by
zasilacz zbyt mocno i†mog³o-
by dojúÊ do jego uszkodze-
nia.

Rys. 1.

WYKAZ ELEMENTÓW

Rezystory
R1, R11: 33k

Ω

/0,1W

R2, R7, R12, R17: 1k

Ω

/0,1W

R3, R13: 220k

Ω

/0,1W

R5, R15: 22k

Ω

/0,1W

R6, R16: 2,2k

Ω

/0,1W

R9, R19: 220k

Ω

/0,1W

R8, R18: 1,5k

Ω

/1W

R10: 41

Ω

/10W

Kondensatory
C1, C6: 68nF/65F
C2, C4, C5, C7: 10

µ

F/35V

C3: 150nF/65V
Lampy
2xPCL86
Tranzystory
2xBD139

Montaø i†uruchomienie

Montaø jest prosty, gdyø

ca³oúÊ zmontowana jest na
jednej niewielkiej p³ytce i†za-
silana z†wewnÍtrznego zasila-
cza odtwarzacza. Jedynie
w†p³ycie czo³owej trzeba zro-
biÊ otwory pod gniazdo s³u-
chawkowe i†potencjometr re-
gulacji si³y g³osu oraz zwiÍk-
szyÊ wartoúÊ pojemnoúci kon-
densatora filtruj¹cego w†zasi-
laczu.

Schemat blokowy monta-

øu uk³adu przedstawi³em na
rys. 2. Podczas wiercenia ot-
worÛw w†p³ytce drukowanej
pod podstawki lamp naleøy
uwaøaÊ, by lampy wchodzi³y
w†nie bez trudnoúci, ponie-
waø napiÍcia wewnÍtrzne mo-
g¹ spowodowaÊ ich uszkodze-
nie.

Miejsce zamontowania

p³ytki powinno byÊ dobrze
wentylowane, bo rezystor
R10 rozgrzewa siÍ doúÊ moc-
no, natomiast tranzystory
wyjúciowe nie maj¹ radiato-
rÛw, gdyø ich tracona moc
jest nie wiÍksza niø 0,1W.
P³ytka jest po³¹czona z†od-
twarzaczem 6†przewodami.

Przewody wejúciowe ³¹czy-
my z†gniazdami wyjúciowy-
mi ürÛd³a düwiÍku poprzez
podwÛjny potencjometr (ste-
r e o f o n i c z n y ) s i ³ y g ³ o s u .
W†niektÛrych przypadkach
konieczne bÍdzie w³¹czenie
m i Í d z y

p o t e n c j o m e t r

a†gniazda rezystorÛw szere-
gowych, by dostosowaÊ na-
piÍcie ürÛd³a do napiÍcia
znamionowego wzmacniacza
i†impedancji s³uchawek. Je-
øeli wzmacniacz montujemy
w†magnetofonie i†impedan-
cja s³uchawek jest wyøsza
niø 200

Ω

, to rezystory s¹

zbÍdne, bo napiÍcie wyjúcio-
we magnetofonu wynosi oko-
³o 0,2V. Gdy wbudujemy go
do odtwarzacza CD, rezysto-
ry te powinny byÊ dobrane
doúwiadczalnie tak, aby przy
skrÍcaniu potencjometru si³y
g³osu na minimalne t³umie-
nie napiÍcie na s³uchawkach
pozostawa³o bez zniekszta³-
ceÒ. Przyk³adowo, przy na-
p i Í c i u z † o d t w a r z a c z a 2 V
i † i m p e d a n c j i s ³ u c h a w e k
400

Ω

rezystor powinien mieÊ

wartoúÊ rezystancji piÍcio-
krotnie wyøsz¹ niø rezystan-

cja potencjometru. PrzewÛd
zasilaj¹cy dodatni przy³¹cza-
my do napiÍcia dodatniego
mostka prostowniczego od-
twarzacza CD, gdyø wiÍk-
szoúÊ odtwarzaczy ma uk³a-
dy analogowe na wzmacnia-
czach operacyjnych i†ich na-
piÍcia zasilaj¹ce maj¹ war-
toúÊ nie wiÍksz¹ niø 15V. BÍ-
dziemy musieli wtedy zwiÍk-
szyÊ wartoúÊ kondensatora
f i l t r u j ¹ c e g o d o o k o ³ o
10000

µ

F, by tÍtnienia siecio-

we mia³y nisk¹ wartoúÊ. Mo-
øe siÍ zdarzyÊ, øe napiÍcie
prostownika bÍdzie inne niø
22V, wtedy bÍdzie trzeba
zmieniÊ wartoúÊ R10 tak, aby
napiÍcie øarzenia na kaødej
lampie mia³o wartoúÊ 8V
i†nie rÛøni³o siÍ wiÍcej niø
o†20%, gdyø wp³ywa to na
przed³uøenie czasu pracy

91

Elektronika Praktyczna 12/2000

P R O J E K T Y C Z Y T E L N I K Ó W

Rys. 2.

lamp. Jeøeli napiÍcia na emi-
terach tranzystorÛw wyjúcio-
wych bÍd¹ inne niø 15V,
wtedy naleøy zmieniÊ rezys-
tor R6. Po zamontowaniu
wzmacniacza i†w³¹czeniu za-
silania przez oko³o pÛ³ mi-
nuty lampy siÍ rozgrzewaj¹,
dlatego teø napiÍcia na emi-
terach tranzystorÛw w†pier-
wszej chwili bÍd¹ takie sa-
me jak napiÍcie zasilaj¹ce.
Nie naleøy siÍ tym przejmo-
waÊ, bo wyjúcia s¹ odsepa-
r o w a n e k o n d e n s a t o r a m i
i†s³uchawkom nic nie grozi.
Piotr Maækowski

Uwaga! Podczas testÛw

w redakcyjnym laboratorium
okaza³o siÍ, øe wzmacniacz
p r a c u j e p o p r a w n i e t y l k o
w zakresie sygna³Ûw o ma³ych
amplitudach, rzÍdu 30..100mV.