Babka lancetowata (Plantago lanceolaota L.)
Systematyka: rodzina babkowatych Plantaginaceae
Opis i występowanie: Występuje prawie w całej Europie oraz północnej i środkowej Azji.
Przez człowieka rozpowszechniona niemal na całej kuli ziemskiej. W Polsce bardzo pospolita
na łąkach i pastwiskach, przydrożach, trawnikach oraz polach jako chwast roślin uprawnych,
szczególnie koniczyny i lucerny. Babka lancetowata wytwarza krótkie kłącze i liczne korze-
nie wiązkowe. Liście wydłużone, lancetowate lub równowąskolancetowate, o równoległym
unerwieniu, zebrane w przyziemną rozetę. Kwiaty niepozorne, drobne zebrane w kłoski.
Kwitnie od maja do września, Owocem jest jajowata torebka zawierająca 1-2 nasiona, ale w
okresie wegetacji roślina tworzy do 1000 nasion.
Surowiec: liść (folium plantaginis lanceoatae). Zbiera się je w okresie kwitnienia, najlepiej
bez ogonka, który trudno wysycha. Suszy się w suszarni ogrzewanej w temperaturze do 40

0

C,

ponieważ w suszarni naturalnej często ciemnieją i tracą wartość.
Skład chemiczny: zawiera glikozydy irydoidowe zwłaszcza aukubinę do 1,69% (o działaniu
bakteriostatychnym i ochraniającym miąsz wątroby) oraz kaptol, nieco garbników, liczne fe-
nolokwasy (jak kwas cholagrenowy, neocholagrenowy, kawowy i p-kumarowy), glikozyd
werbaskozyd (ok. 2%), flawonoidy (np. 7-glkozyd apigeniny0, sterole, związki śluzowe, pek-
tyny, kwasy organiczne (np. askorbinowy) i sole mineralne, a w nich rozpuszczalną krze-
mionkę i związki cynku.
Działanie: wykrztuśne, rozluźniające skupienia zgęstniałego śluzu oskrzelowego oraz działa-
nie przeciwzapalne i łagodzące podrażnienia górnych dróg oddechowych. Ponadto zmniejsza-
ją przekrwienie błon śluzowych oraz nadmierną przepuszczalność włosowatych naczyń
krwionośnych jamy ustnej, gardła oraz przewodu pokarmowego. Poza tym odwary z liści
działają nieco ściągająco, a także łagodnie moczopędnie. Sok ze świeżych liści babki lub od-
war z liści wysuszonych przyspieszają gojenie się ran i regenerację naskórka. Istnieje przy-
puszczenie, że doustnie podawane wysiągi wodne z liści babki lancetowatej pobudzają wy-
dzielanie interferonu oraz antygenów wirusowych, chroniących organizm przed inwazją wiru-
sów. Związkami czynnymi są m.in. specyficzne wielocukry roślinne – glukany lub aminoglu-
kany o masie cząsteczkowej od 10 do 10 tysięcy.
Działania niepożądane: W dawkach leczniczych nie zaobserwowano działań ubocznych.
Zastosowanie Liść babki jest stosowane głównie do mieszanek ziołowych. Jako lek samoist-
ny jest stosowany bardzo rzadko w schorzeniach przewodu pokarmowego. Odwar podaje się
w bezkwaśności, nieżytach żołądka i jelit, uszkodzeniach ich błony śluzowej przez toksyny
bakteryjne oraz biegunce. Można stosować wspomagająco we wrzodach żołądka i dwunastni-
cy. Sporadycznie w nieżytach górnych dróg oddechowych. Dużo większe znaczenie ma ten
surowiec przy stosowaniu zewnętrznym jak okłady na wrzody i uszkodzenia skóry, szczegól-
nie z jednoczesnym zakażeniem bakteryjnym, zapaleniach i świądzie sromu. Używa się go
także do przemywania oczu przy stanach zapalnych spojówek i powiek. Wchodzi w skład
mieszanek służących do płukania jamy ustnej. Poprzęcki poleca babkę w astmie i kokluszu.
W przypadku stosowania zewnętrznego dużo skuteczniejszy jest surowiec świeży, czy to pod
postacią soku, czy roztartych liści. W lecznictwie ludowym, poleca to także część zielarzy,
podaje się preparaty z korzenia. Gotowany, czy żuty usuwa ból zębów. Napar poleca się zaś
przy biegunkach, osłabieniu pęcherza, krwawieniu z płuc, kaszlu, niedomodze wątroby, żół-
taczce i zgadze.
Preparaty : napar z liści babki: zalać łyżkę liści babki 1szklanką wrzątku i naparzać 15 mi-
nut, po czym przecedzić. Pić po szklance ciepłego naparu kilkakrotnie w ciągu dnia w sta-
nach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz w kaszlu i chrypce. W obu ostatnich przypadkach

dobrze jest dodać łyżkę miodu i przyjmować po łyżce stołowej, co godzinę. Można liść babki
łączyć z liściem podbiału co poprawia skuteczność terapii. W przypadku połączenia z rumian-
kiem napar stosować do okładów na podrażnienia i przy zaczerwienieniu oczu.

Mieszanki

W.Poprzęcki

Zgaga, niestrawność: liść babki lancetowatej, liść bobrka, korzeń goryczki, skórkę poma-

rańczową miesza się w równych ilościach, zemleć i stosować nieco mniej niż pół łyżecz-
ki przed jedzeniem. Stosować także przy odbijaniu się i nieprzyjemnym zapachu z ust.

Wrzód żołądka: liść babki, liść pokrzywy, siemię lniane zmieszać. Korzenia arcydzięgla 1 ły-
żeczkę zalać 4 szklankami wody i zagotować. Po chwili wsypać 1 łyżeczkę mieszanki i odsta-
wić do naciągnięcia. Pić małymi porcjami w trakcie dnia.
A. Ożarowski- W. Jaroniewski
Zioła przeciwbiegunkowe: zmieszać 15g liści babki, kwiatów rumianku, kory dębowej, owo-
ców borówki czarnej, ziela rdestu ptasiego oraz 10 g kłącza pięciornika i porostu islandzkie-
go. Zalać 1 łyżkę ziół 1 szklanką ciepłej wody i ogrzewać do wrzenia, po czym łagodnie goto-
wać pod przykryciem przez 3-5 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie
przed jedzeniem 1 szklankę jako środek przeciwzapalny, przeciwbólowy, osłaniający i prze-
ciwbiegunkowy.
Okłady na oczy: zmieszać po 20 g babki lancetowatej (lub zwyczajnej), kwiatów malwy czar-
nej oraz 10 g kwiatów jasnoty białej i kwiatów rumianku. Zalać ½ łyżeczki mieszanki 2/3
szklanki wrzącej wody i naparzać 15-20 min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Stosować do
okładów jako środek przeciwzapalny, osłaniający i bakteriobójczy.
Syrop wykrztuśny: 100 g świeżych liści babki lancetowatej pociąć na małe kawałki, dodać
100 ml przegotowanej o studzonej wody i zmiksować. Wycisnąć i dodać 100 g cukru, po
czym ogrzewać do wrzenia. Rozlać do małych butelek i przechowywać w lodówce. Stosować
½ do 1 łyżeczki kilka razy dziennie.
Żylaki odbytu: zmieszać po 25 g liści babki lancetowatej i liści maliny oraz 100 g mieszanki
ziołowej Vagosan. Do 2 l wody dodać 5-6 łyżek mieszanki, ogrzewać powoli do wrzenia, od-
stawić na 10 min, przecedzić do miski i użyć do nasiadówki przez 10-15 min w temp 37-38
0C. Następnie odbyt osuszyć i posmarować maścią Tormentiol lub Dermosan ewentualnie
maścią nagietkową. Częstość stosowania zależy od zaawansowania choroby.
Bylica piołun (Atemisia absinthum)
Systematyka: rodzina Żłożonych (Compositae)
Opis i występowanie: jest typową rośliną ruderalną, rosnącą na glebach bogatych w azot. Spo-
tkać go można przy drogach jak i na słonecznych pagórkach. Jego ojczyzną jest Eurazja i tu
występuje dość pospolicie. Zazwyczaj rośnie w jasnoszarych darniowatych kępach wyrastają-
cych do 80 cm. Pierzastosieczne liście i łodygi rośliny pokrywa kutnerowate owłosienie. Ziele
rośliny ma charakterystyczny korzenny zapach i gorzki smak. Kwitnie od lipca do sierpnia
Surowiec:
Skład chemiczny:
Działanie:
Działania niepożądane:
Zastosowanie:

Preparaty:

Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L).
Systematyka: rodzina konopiowatych (Cannabaceae), są źródła zaliczające go do rodziny
morwowatych (Moraceae Link.)
Opis i występowanie: jest byliną dwupienną rosnącą dziko w strefie umiarkowanej w wilgot-
nych lasach i nad brzegami rzek. Jest uprawiany w prawie wszystkich krajach strefy umiarko-
wanej. Korzeń palowy z długimi poziomymi pędami podziemnymi. Łodyga roczna, wijąca się
czterokanciasta, z krótkimi wstecz hakowato zgiętymi włoskami. Liście ogonkowe, pozornie
naprzeciwległe, dłoniasto klapowate o 3-5 klapach, przeważnie zaostrzonych.. Z wierzchu na-
gie, pod spodem owłosione. Roślina wiatropylna, kwiaty męskie drobne o 5-działkowym
okwiecie i 5 pręcikach, zebrane w luźne wierzchotki. Kwiaty żeńskie, ciasno osadzone na ko-
lankowatej osi, po 4 na każdym kolanku, tworzą szyszkopodobny kwiatostan. W kącie każdej
podsadki znajdują się 2 kwiaty żeńskie bez okwiatuz z 1 słupkiem o dwóch znamionach.
Owocem jest orzeszek. Znaczenie praktyczne mają jedynie egzemplarze żeńskie, wytwarzają-
ce podobne do szyszek owocostany.
Surowiec: owocostany chmielu zbiera się w dni pogodne w sierpniu i na początku dojrzewa-
nia, kiedy nabierają zielonożółtego odcienia. Suszy je się je cienkimi warstwami w cieniu i
przewiewie. Otrzymuje się owocostany zwane szyszkami chmielu – Strobili Lupuli. Na po-
wierzchni szyszek występują włoski gruczołowe, wypełnione żółtą substancją, które po wysu-
szeniu owocostanów okruszają się częściowo. Stanowią one osobny surowiec leczniczy, ma-
jący postać zielonkawożółtego, a potem pomarańczowego proszku zwanego lupuliną – Lupu-
linum lub gruczołami chmielowymi – Glandulae Lupuli.
Skład chemiczny: szyszki chmielowe zawierają do 1,6% olejku eterycznego, w którym od-
kryto co najmniej 26 składników m.in. humulen, mircen, farnezen, β-kariofilen. Ponadto za-
wierają około 10% związków żywicowych – goryczy o charakterze fenoloketonów, jak hu-
mulon, lupulon oraz 0,1%2-metylo-3-butenonu jako głównego składnika uspokajającego. Za-
wiera również flawonoidy (m.in. pochodne kemferolu, kwerecetyny, i apigeniny), związki
purynowe (np. adenina), trójterpeny (np. hydroksyhopanon), do 5% garbników, cholina, trój-
metyloamina i woski. Lupulina, gruczoły wydzielnicze chmielu, zawiera do 35% olejku ete-
rycznego o zmiennym składzie zależnym od surowca. W olejku są m.in. mircen, farnezen, hu-
mulen, β-kariofilen, izomaślan 2-metylobutylu i 2-propylobutylu, metylononyloketon, 2-tride-
kanon, estry metylowe kwasu decenowego i dekadienowego oraz inne terpeny z grupami tle-
nowymi, a także związki siarkowe. Obok olejku występują żywice (do 30%), stanowiące
główne związki czynne lupuliny, wśród nich humulon i lupulon oraz 2-metylo-3-butenol, a
także flawonoidy ksantohopanon, hopanon, substancje woskowe i inne.
Działanie: Szyszki chmielowe i lupulina utrudniają przenoszenie bodźców do ośrodkowego
układu nerwowego, hamują nieco czynność kory mózgowej i wywierają działanie uspokajają-
ce, zwłaszcza na sferę płciową. Działają rozkurczowo i zmniejszają napięcie mięśni gładkich
naczyń krwionośnych, jelit i dróg moczowych. Obniżają nieznacznie ciśnienie krwi i zwięk-
szają nieco wydalanie moczu. Gorycze pobudzają wydzielanie śliny i soku trawiennego oraz
śluzu bogatego w mukopolisacharydy czym ułatwiają trawienie i przyswajanie pokarmów i
zwiększają apetyt. Działają też przeciwbakterynie na drobnoustroje jelitowe, także te odporne
na działanie antybiotyków. Wykazując przy tym pewne działanie przeciwnowotworowe. Lu-
pulina powoduje bardziej obwite miesiączki, niejednokrotnie przyspiesza menstruację;
Działania niepożądane: zaobserwowano reakcje alergiczne w odniesieniu do wymienionych
surowców .

Zastosowanie: Wyciągi z chmielu i lupulinę stosuje się jako środek uspokajający w stanach
zmęczenia i wyczerpania nerwowego, nadmiernej pobudliwości także seksualnej, trudno-
ściach w zasypianiu i zaburzeniach związanych z przekwitaniem. Stosuje się je w zaburze-
niach trawiennych zwłaszcza niedokwaśności, wzdęciach, odbijaniach, nadmiernej fermenta-
cji jelitowej. Wskazane jest stosowanie preparatów chmielu, pomocniczo w terapii przeciw-
nowotworowej oraz po usunięciu operacyjnym tkanki rakowej. Zewnętrznie wyciągi z surow-
ców stosuje się przy wypadaniu włosów i w postaci okładów w zapaleniu korzonków nerwo-
wych, bólach reumatycznych, stanach zapalnych skórych, czyrakach i wrzodach, a także trud-
no gojących się ranach.
Preparaty: napar chmielowy: 1 łyżkę zalać 1 szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przy-
kryciem na parze na15min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ¼ - 1/3
szklanki na 30-60 min przed jedzeniem jako środek poprawiający trawienie, rozkurczowy,
wzmacniający oraz łagodnie uspakajający.

1,2,3

Napój w nadpobudliwości seksualnej: do butelki piwa jasnego wsypać po 1 łyżeczce szyszek
chmielowych, liści melisy i liści mięty, pozostawić na 12 godzin i przecedzić.
Zioła w bezsenności: zmieszać po 30 g szyszek chmielowych, ziela dziurawca i korzeni kozł-
ka oraz po 20 g liści mięty pieprzowej i ziela serdecznika lub liści melisy. Zalać 2 łyżki ziół 2
½ szklanki wrzącej wody i pozostawić na parze 30 min pod przykryciem. Odstawić na 10 min
i przecedzić do termosu. Pić po 2/3 szklanki 2-3 razy dziennie po jedzeniu przy bezsenności
wywołanej przez nerwice narządowe oraz w ogólnym uczuciu niepokoju i pobudzenia ner-
wowego.
Zioła do obmywania głowy: zmieszać po 30 g szyszek chmielu, rozdrobnionych korzeni ło-
pianu i ziela skrzypu po 80 g rozdrobnionych korzeni mydlnicy i 20 g kwiatów rumianku.
Wsypać 1-2 łyżki stołowe mieszanki do 2 szklanek zimnej wody i gotować powoli pod przy-
kryciem 15-30 min. Odstawić na 15 mini przecedzić. Pozostałe po przecedzeniu zioła zalać
ponownie 2 szklankami wody i zagotować, a po lekkim przestudzeniu przecedzić o dodać 2
szklanki ciepłej wody. Pierwszym płynem zmoczyć włosy i palcami wmasować w skórę gło-
wy, poczekać 5 min i umyć wodą otrzymaną z powtórnego odwaru. Jest to zabieg wzmacnia-
jący przy wypadaniu włosów, łojotoku, łupież, a nawet grzybicy. Korzystne jest dla tej kuracji
aby nie osuszać włosów lecz wilgotne okręcić na 30 min w ręcznik.
Jemioła pospolita (Viscum album L.)
Systematyka: rodzina gązewnikowatych (Loranthaceae)
Opis i występowanie: jest to półpasożytnicza roślina rosnąca na różnych drzewach na terenie
całej Europy i Azji w strefie klimatu umiarkowanego. W naszym kraju najczęściej spotyka się
ją na topolach, lipach, brzozach i sosnach. Zbudowana jest ona z widlasto rozgałęzionych ło-
dyg o barwie zielonej lub oliwkowzielonej na których znajdują się ułożone naprzemianlegle
grube, skórzaste, bezogonkowe liście o całych brzegach i kształcie lancetowatym lub eliptycz-
nym. Niepozorne rozdzielnopłciowe kwiaty pojawiają się w lutym lub marcu. Owocem jest
niewielka, podobna do jagody (wielkości grochu) biała lepka kulka zawierająca 1-3 nasion.
Surowiec: są nim szczyty pędów zbierane od grudnia od marca o nie zdrewniałych łodygach.
Suszy się je w suszarniach w temp ok. 25 0C. Otrzymujemy w ten sposób ziele jemioły Her-
ba Visci.
Skład chemiczny: skład ilościowy surowca jest bardzo zmienny. Zawiera on flawonoidy(po-
chodne kwercetyny), aminy (cholina, acetylocholina, histamina), fenolokwasy (m.in. kawo-

1

A.Ożarowski, W.Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s. 128

2

P.Czikow, J.Łaptiew Rośliny lecznicze i bogate w witaminy PWRL W-wa s. 94

3

W.Poprzęcki Ziołolecznictwo s. 98

wy), trójterpeny (β-amaryna), kwas oleanolowy, glikoproteidy typu lektyny, alkohole cukro-
we (inozyt), wiskotoksynę, kwas

γ

-aminomasłowy.

Działanie: przede wszystkim surowiec hamuje czynność serca i zmniejsza napięcie naczyń
krwionośnych co skutkuje obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi. Część substancji czynnych
gikoproteidy i wiskotoksyna nie rozpuszcza się w wodzie i nie ulega wchłanianiu w przewo-
dzie pokarmowym. Mają one silne działanie cytotoksyczne, które wyzyskuje się wstrzykując
je bezpośrednio do guza nowotworowego. Jemioła ma słabe działanie moczopędne i przeciw-
artretyczne (obniża poziom kwasu moczowego). Surowiec działa synergicznie z preparatami
głogu i konwalii. Poprzęcki przypisuje jej ponadto działanie przeciwkrwawnicowe, przeciw-
padaczkowe, wzmagające działanie gruczołów wydzielania wewnętrznego i poprawiające
przemianę materii
Działania niepożądane: przedawkowania może spowodować wymioty, kolki, często maja-
czenia i drgawki. Jej preparaty należy stosować po konsultacji z lekarzem.
Zastosowanie: Wyciągi z ziela od dawna zaleca się jako lek pomocniczy przy leczeniu nadci-
śnienia lub wahań ciśnienia na tle emocjonalnym i w okresie przekwitania. Czasami stosuje
się je przy niewielkich krwawieniach płucnych i powtarzających się krwawieniach z nosa
oraz nadmiernych krwawieniach miesiączkowych. Poprzęcki ponadto poleca macerat jako lek
rozkurczowy, przeciwpadaczkowy, normalizujący przemianę materii i odwapniający.

4,5

Preparaty: wchodzi w skład mieszanki przeciwmiażdżycowej Sklerosan, nasercowej Cardio-
san, kropli nasercowych Neocardina oraz mieszanek ziołowych.
Kozieradka pospolita (Trigonella foenum graecum L)
Systematyka: rodzina motylkowatych (Papilionaceae)
Opis i występowanie:jest to roślina pochodząca z Azji Mniejszej i rejonu Morza Śródziemne-
go. W Polsce uprawiana na niewielką skalę. Kozieradka ma łodygę o wysokości 20-60 cm, w
górnej części owłosioną. Liście trójlistkowe z przylistkami. Żółtawe kwiaty wyrastają poje-
dynczo, a niekiedy parami z kątów liści, są grzbieciste, motylkowate, krótkoogonkowe. Owo-
cem jest długi strąk zwierający czterościenne, pryzmatyczne lub romboidalne, matowe i dłu-
gie na 5 mm, nasiona. Mają one kolor szarożółty do brunatnego z wyraźną ukośną bruzdą
boczną.
Surowiec: nasienie Semen Foenugraeci (Semen Trigonelae)
Skład chemiczny: głównym składnikiem nasienia kozieradki są substancje śluzowe stanowią-
ce 20-30% masy. Są nimi głównie galaktomanny. Ponadto występują w nim sterolowe sapo-
ninny (do 0,3%) jak pochodne diosgeniny, jamogeniny, tigogeniny i gitogeniny, flawonoidy
jak: witeksyna, izowiteksyna, wicenina i in. Ponadto zawierają one witaminy (witamina PP-a-
mid kwasu izonikotynowego), tłuszcze (do 10%), białka (do 30%), cholina, lecytyna, alkaloid
trygonelina, gorycze, ślady olejku eterycznego i sole mineralne.
Działanie: odwar z nasion kozieradki znany był starożytnym Rzymianom, którzy stosowali
go jako lek przeciw gruźlicy. Jest on jak w sam raz niezbyt skutecznym w tym schorzeniu,
lecz może być stosowany jako środek pomocniczy czy wspomagający leczenie. Głównie ko-
zieradka stosowana jest jako lek wzmacniający i jest to spowodowane jej pobudzającym
wpływem na czynności wydzielnicze żołądka i trzustki. Surowiec ten powoduje także zwięk-
szenia wydzielania śliny, co łącznie skutkuje usprawnieniem procesów trawienia i przyswaja-
nia pokarmów i w konsekwencji daje uchwytne zwiększenia się masy ciała. Ponadto suro-

4

A.Ożarowski, W.Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s. 183

5

W.Poprzęcki Ziołolecznictwo s. 119

wiec pobudza szpik kostny do wytwarzania czerwonych ciałek krwi i przy tym powoduje
podniesienie ilości białych ciałek krwi. Zwiększa tym samym odporność organizmu. Ważną
jego cechą, jest także działanie przeciwzapalne i powlekające oraz słabe działanie przeciwcu-
krzycowe. Wszystko to powoduje, iż jest to bardzo cenny środek leczniczy i wspomagający.
Na przeszkodzie jego większego stosowaniu stoi nieprzyjemny kozi zapach i fakt iż zapach
ten częstokroć ma także pot pacjenta.
Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie powoduje niekorzystnych objawów .
Zastosowanie: nasiona kozieradki wchodzą w skład granulatu ziołowego Gastrogran, miesza-
nek ziołowej Rektosan i preparatu Fitolizyna. Nasiona kozieradki bardzo rzadko stosowane są
samodzielnie, przeważnie wchodzą w skład mieszanek ziołowych.
Preparaty: Odwar z kozieradki: 1 łyżkę sproszkowanych nasion kozieradki zmieszać z 1sz-
klanką letniej wody i dokładnie wymieszać. Łagodnie ogrzewać do wrzenia pod przykryciem
3 min. Odstawić na kilka minut i stosować ciepłe okłady na czyraki, wrzody i stany zapalne
skóry.

Mieszanki

W.Poprzęcki

Niestrawność nerwowa: Zmieszać w równych ilościach nasienie kozieradki, korę dębo-
wa, kłącze pięciornika, ziele tymianku i sproszkować. Zażywać 2-3 razy dziennie po pół ły-
żeczki popijając obficie.
Niedokrwistość: zmieszać w równych ilościach siemie lniane, korzeń żywokostu, liść po-
krzywy i sproszkować. Łyżkę proszku zmieszać z 2 łyżkami miodu i zażywać 5-6 razy dzien-
nie.
Krzywica: zmieszać nasienie kozieradki, ziele rzepiku, ziele bylicy, ziele bukwicy, ziele
bratka polnego w równych ilościach i podawać zmieszane pół na pół z miodem 2-3 łyżeczki
po jedzeniu.
Wychudzenie: nasienie kozieradki zmieszać z korzeniem żywokosutu i siemieniem lnia-
nym po 2 cz., zielem bylicy bożydrzew i zielem pokrzywy po 1 cz.. Zemleć z cukrem i zjadać
3-4 razy dziennie po łyżeczce.

Ożarowski-Jaroniewski

Okład z kozieradki: sproszkować 50 do 100 g nasion kozieradki i rozrobić z wodą na pa-
stę. Dodać ½ łyżeczki 10% kwasu octowego, ponownie rozmieszać, nieco ogrzać i rozsmaro-
wać na płótnie u przyłożyć na chore miejsce. Okład zmieniać 2-3 razy dziennie przy wrzo-
dach, czyrakach i stanach zapalnych skóry.
Kompres na ropnie: rozdrobnić 20 g kozieradki, 10 g świeżego ziela ogórecznika i ziela
nostrzyka lub liści babki lancetowatej. Zmieszać dodać wody i zrobić papkę. Ogrzać w naczy-
niu, przenieść na gazę i ciepły okład przyłożyć na zmienione chorobowo miejsce. Zmieniać
okład 2-3 razy dziennie, trzymając go pod ceratką, aby jak najdłużej utrzymywał ciepło.

Klimuszko

Nerczyca: owoc róży (Fructus rosae), owoc jarzębiny, nasienie kozieradki,
Lawenda wąskolistna (Lavandula vera DC, syn Lavandula angustifolia Mill)
Systematyka: rodzina Labiatae (Lamiaceae)
Opis i występowanie: rośnie w basenie Morza Śródziemnego i Wyspach Kararyjskich. Spoty-
kana jest również w Alpach na wysokości do 1700 m n.p.m. Jest uprawiana w wielu krajach

także w Polsce. Ponieważ od czasów starożytnych była używana jako dodatek do kąpieli, od
określenia Lavo, lavare (łac. Myć się, kąpać) wywodzi się niewątpliwie jej nazwa. Jest niewy-
soka, osiągającą 60 cm krzewinką, o orzeźwiającym intensywnym zapachu. Ma wiele pro-
stych wznoszących się do góry pędów, które dołem są zdrewniałe, górą zaś zielone. Naprze-
mianległe, równowąskie liście, barwy szarozielonej pokryte są kutnerem. Kwiaty o długości
do 1cm i różnorodnej barwy od białej poprzez niebieskoróżowe do purpurowych są grzbieci-
ste i dwuwargowe. Na ich kielichach w bruzdach międzyżeberkowych są zlokalizowane gru-
czoły olejowe. Po kilka kwiatów (3 do 5) tworzy nibyokółki wyrastające w kątach podsadek i
grupują się w kwiatostan typu nibykłosa oddzielonego od reszty pędu. Lawenda kwitnie w
lipcu i sierpniu. Owocem są spłaszczone podługowate orzeszki-nasiona, o błyszczącej od
ciemnobrunatnej do czarnej powierzchni. Nasiona te od razu nie kiełkują. Czynią to dopiero o
3-4 miesiącach.
Surowiec: są nim niecałkowicie rozwinięte kwiaty Flos Lvandulae, które suszy się w tempe-
raturze 35

0

C.

Skład chemiczny: zawiera olejek, kwas kumarynowy, ursolowy, kumarynę oraz garbniki.
Głównymi składnikami olejku jest alkohol linalol występujący w postaci estrów kwasów
m.in. octowego, masłowego, walerianowego. Ponadto wykryto w nim terpeny pinen, borneol
i geraniol. Sam skład olejku jest zmienny i zależny od odmiany.
Działanie: ma działanie uspokajające i przeciwskurczowe.

Działania niepożądane:

Zastosowanie: w lecznictwie stosowana jest jako środek uspokajający i przeciwskurczowy.
Stosowana jest w zaburzeniach trawiennych: bóle brzucha, nadmierna fermentacja w jelitach,
zaburzenia łaknienia, a także w zaburzeniach układu wegetatywnego.
Preparaty: wyciąg jest składnikiem kropli Nerwosol.
Napar lawendowy: 1 łyżkę lawendy zalać 1 ½ szklanki wrzącej wody i naparzać pod przykry-
ciem 15 min. Pić ½ szklanki między posiłkami jako środek wiatropędny lub ½ szklanki po je-
dzeniu rano i wieczorem, jako środek rozkurczowy i uspokajający.
Wino lawendowe: 10 g kwiatów lawendy, 5 g owoców kolendry, 2g owoców anyżu macero-
wać przez 2 tygodnie w ½ l czerwonego wina, często wstrząsając. Następnie przecedzić i pić
po małym kieliszku 30 min przed jedzeniem w przypadku złego trawienia i braku łaknienia.
Przy kolkach jelitowych przyjmować po jedzeniu.
Herbatka uspokajająca: 1-2 łyżeczki kwiatów lawendy zaparzyć w 150 ml wrzącej wody.
Przykryć i po 10 min odcedzić. Można stosować kilka razy w ciągu dnia, a szczególnie przed
snem.
Zioła uspokajające do kąpieli: zmieszać po 50 g kwiatów lawendy, kwiatów lipy i ziela ma-
cierzanki. Całość zalać 2 l wrzącej wody i przykryć. Po 15 min przecedzić przez płótno do
wanny wypełnionej wodą w temp 37

0

C. Zioła pozostałe po odcedzeniu włożyć do płócienne-

go woreczka i umieścić w wannie. Czas kąpieli 20 min po czym zalecany jest odpoczynek w
łóżku.

6

Tojowiec kondurango.) (Mardstenia condurango Rchb)
Systematyka: rodzina tojściowatych (Aclepiadaceae)
Opis i występowanie: pochodzi i występuje w Ameryce Północnej. Jest to liana o jajowatoser-
cowatych zaostrzonych liściach i pędach pokrytych szarawym kutnerem. Ma białe zrosło-

6

A. Czapska Lawenda wąskolistna- roślina lecznicza i przemysłowa Wiadomości Zielarskie119/92 s.3

płatkowe kwiaty, pięciokrotne kwiaty wyrastające w baldachogronach z kątów liści. Owoc to
mięsisty mieszek.
Surowiec: kora
Skład chemiczny: zawiera dwa podstawowe glikozydy, jednym z nich jest kondurangin o
charakterze saponinowym.
Działanie: dawniej przypisywano mu działanie antynowotworowe, co nie zostało potwierdzo-
ne klinicznie. Obecnie stosowany jest jako środek przeciwzapalny i poprawiający trawienie.
Działania niepożądane: brak danych
Zastosowanie: w schorzeniach żołądka i jelit m.in. w chorobie wrzodowej. Ponadto w braku
łaknienia oraz jako usprawniający trawienie.

7

Preparaty:
Lukrecja gładka (
Systematyka:
Opis i występowanie:
Surowiec:
Skład chemiczny:
Działanie: korzeń i sok lukrecji uznawane były w starożytnej Grecji i Rzymie za jeden z naj-
skuteczniejszych leków. W innych krajach Europy zaczęto ją stosować w XIII i XIV wieku.
Najbardziej znanym działaniem lukrecji jest działanie przeciwwrzodowe. Wg badań przepro-
wadzonych przez Chojnackiego podawanie jej wyciągów przez 2 tygodnie powoduje wygoje-
nie się wrzodów u 67% chorych. Niektórzy autorzy podkreślają jej korzystny wpływ na błonę
śluzową żołądka. Działanie przeciwwrzodowe przypisuje się działaniu likwirytygeniny i liku-
razydu, przy czym obie te substancje wykazują ponadto działanie przeciwzapalne. Ponieważ
długotrwałe przyjmowanie preparatów lukrecji powoduje m.in. zatrzymywanie wody w ustro-
ju, stosuje się preparaty pozbawione kwasu glicyretynowego. Za działanie przeciwzapalne jak
podają w większości badacze, odpowiedzialne są kwasy glicyryzynowy i glicyretynowy. Ten
ostatni i jego pochodne działają pobudzająco na korę nadnerczy i wykazują działanie leczni-
cze przy jej niedoczynności. Część naukowców podaje, że wpływa on na hamowanie syntezy
prostaglandyn.
Działania niepożądane:
Zastosowanie:
Preparaty:

Topola osika (Populus tremula L.)
Systematyka: rodzina wierzbowatych (Salicaceae)
Opis i występowanie: jest to drzewo dorastające do wysokości ok. 30 m, występujące niemal
w całej Europie., północnej Afryce, Azji Mniejszej oraz Syberii. W Ameryce Północnej ro-
śnie gatunek bardzo blisko spokrewniony topola amerykańska Populus tremuloides Michx. W
naszym kraju drzewo to rośnie aż po góry gdzie występuje do regla górnego. Lubi gleby ży-
zne, leczy występuje także na piaskach. Topola jest drzewem o luźnych koronach z dużymi
prześwitami. Tworzy daleko sięgające korzenie boczne z licznymi odrostami korzeniowymi.

7

A.Procyk Mniej znane rośliny lecznicze z rodziny tojeściowatych. Wiadomości Zielarskie 10/95 s. 6

Liście koliste lub jajowate, tępo i nierównie ząbkowane, mające silnie spłaszczone ogonki li-
ściowe. Na pędach szczytowych i odrostach liście mają nieco inny kształt i są jajowatorombo-
we lub jajowatosercowate dość drobno piłkowane i zazwyczaj na trwale owłosione. Osika
kwitnie w marcu i kwietniu, a kwiat ma charakterystyczne purpurowe znamię słupka. Rośnie
szybko i ok. 30 roku kończy wzrost. Żyje do ok. 100 lat. Drewno ma białe i lekkie, trwałe na
działanie wody lecz nie odporne na działanie warunków atmosferycznych. Stosowane w sto-
larstwie do wyrobu klepek do beczek i drobnych przedmiotów użytku codziennego – wałki,
deski do mięsa, stolnice. Jej drewno jest cenionym surowcem dla przemysłu zapałczanego
oraz do produkcji celulozy. Jako surowiec leczniczy topola osika znana jest już od starożytno-
ści. Pisał o niej rzymski lekarz (z pochodzenia Grek) Galen.
Surowiec: dla celów leczniczych zbiera się w czerwcu i lipcu zdrowe liści które suszy się w
cieniu i przewie. Surowcem jest liść topoli osiki Folium Populi Tremulae. Ponadto wczesną
wiosną zbiera się z odciętych gałązek korę i suszy w cieniu i przewiewie. Otrzymujemy w ten
sposób korę topoli osiki Cortex Populi Tremulae.
Skład chemiczny: Kora osiki zawiera głównie garbniki. Liść garbniki, flawonoidy, salirepo-
zyd, a także glikozydy fenolowe m.in. salicylinę i jej benzoilową pochodną – populinę.
Działanie: salicylany zawarte w produktach osiki działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo
oraz lekko napotnie i przeciwgorączkowo.
Działania niepożądane: brak danych.
Zastosowanie: surowce z topoli osiki stosowane są w preparatach do leczenia stanów zapal-
nych i podrażnieniu pęcherza moczowego i bolesnym oddawaniu moczu. Ponadto stosuje się
je w leczeniu reumatyzmu i artretyzmu oraz chorobach gorączkowych w tym przy grypie.
Surowce z topoli polecane są w chorobach układu moczowego i przeroście gruczołu kroko-
wego zwłaszcza u pacjentów zaawansowanych wiekowo.

Preparaty:

Ożarowski

Stan zapalny gruczołu krokowego: 50 g liści topoli, po 25 g liści rumianku i ziela nawłoci.
Czubatą łyżkę ziół zalać 1 ½ szklanki ciepłej wody i pozostawić na kilka minut do napęcznie-
nia. Następnie powoli ogrzać do wrzenia i gotować powoli pod przykryciem 3 min. Odstawić
na 10 min i przecedzić po termosu. Pić ciepły o ½ szklanki 3 razy dzienni po jedzeniu. Wska-
zane jest zjadanie dziennie po 1-2 łyżki wyłuskanych nasion dyni i ograniczyć spożycie musz-
tardy u majonezu.
Przerost gruczołu krokowego: zmieszać 50 g liści topoli i korzeni lub liści pokrzywy oraz po
25 g liści wiązówki, kwiatów rumianku i kwiatów kasztanowca oraz ziela nawłoci i połonicz-
nika. Sposób sporządzenia odwaru i stosowanie jak w poprzednim przepisie.
Morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus L.)
Systematyka: glon morski z rodziny morszczynowatych (Fucaceae)
Opis i występowanie: jest glonem morskim z kasy Phaeophyta-brunatnice., występującym na
podmorskich skałach na głębokości do 15 m w chłodniejszych strefach Oceanu Atlantyckiego
i Spokojnego oraz na Morzu Północnym i Bałtyku. W Polsce spotyka się plechy morszczynu
na plażach nadmorskich, wyrzucone przez fale zwłaszcza po silnych burzach. Glon ten two-
rzy plechę, za życia oliwkowobrunatną, ciemniejącą po wysuszeniu. Ma do 1 m długości i ok.
2cm szerokości. Na łodyżkach widlasto rozgałęzionej plechy znajdują się pęcherzyki powie-
trza. Zakończona jest tarczowatym chwytnikiem, którym glon trzyma się dna..

Surowiec: dla celów leczniczych zbiera się na wybrzeżu morza świeże plechy wyrzucone
przez fale, płucze się i suszy w warunkach naturalnych w cieniu i przewiewie. Surowcem jest
plecha morszczynu Fucus.
Skład chemiczny: glon ten zawiera organiczne związki jodu bałtycki 0,04%, atlantycki 3,5%.
Ponadto zawiera polisacharydy jak kwas alginowy (do 19%), fukoidyna (do 7%), laminaryna
(ok. 2%). Występuje w niej także mannitol (5-12%), brunatny barwnik fukoidyna, ślady wita-
min z grupy B, floroglucyna i jej homologi, nieco związków bromu i sole mineralne.
Działanie: związki jodu poprzez symulację tarczycy do produkcji hormonów tyroksyny i
trójjodotyroniny normalizują przemianę materii. Polisacharydy korzystnie wpływają na czyn-
ności przewodu pokarmowego, a pęczniejąca plecha pęczniejąca w przewodzie pokarmowym
pobudza ruchy prerystaltyczne i ułatwia w ten sposób wypróżnanie.
Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie wywołuje szkodliwych skutków.
Zastosowanie: przy zaburzeniach trawienia i wydalania oraz niedoczynności tarczycy. Ponad-
to stosowany jest w miażdżycy i chorobach, w których współistnieje zaburzenie przemiany
materii.
Preparaty: jest składnikiem granulat Normogran i mieszanek Degrosan i Sklerosan. Morsz-
czyn przyjmuje się w formie sproszkowanej 1-2 łyżki proszku 2 razy dziennie.

8

Mieszanki

W.Poprzęcki

Nadczynność tarczycy: morszczyn, ziele nostrzyka, ziele przetacznika po 20,0, siemię lniane
60,0 – odwar.
Otyłość: ziele morszczynu 10,0, ziele skrzypu, korzeń wilżyny i korzeń lubczyka po 10,0,
kora kruszyny 40,0, kwiat kocanki 100,0 -odwar.
Mydłoka właściwa (Gullinaja saponaria Molina)
Systematyka: rodzina różowatych Rosaceae.
Opis i występowanie: drzewo to znane jest też, pod innymi nazwami mydłodrzew właściwy i
kwilaja właściwa. Rośnie dziko w Ameryce Południowej : Boliwii, Chile i Peru. Niewielkie
uprawy istnieją w na południu Kalifornii i w południowej Europie. Jest drzewem wiecznie
zielonym dorastającym do 10-18 m wysokości, o trwałych skórzastych, całobrzegich o kształ-
cie jajowatym liściach /czasami bywają ząbkowane/. Kwiaty duże białe o pięciodzielnym kie-
lichu, 5 płatkowej koronie, 10 pręcikach i 5 słupkach. Owocem są mieszki zawierające nasio-
na wyposażone w skrzydełka ułatwiające rozsiewanie.

8

A.Ożarowski, W.Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s.264

Surowiec:

kora zwana od miejsca, w którym odbywał się niegdyś jej wywóz „korą panam-

ską”.

Skład chemiczny: kora dla celów farmaceutycznych jest przerabiana na wiórki. Proces ten od-

bywa się w szczególnych warunkach /kora jest zwilżana silnie wodą/ ponieważ suro-
wiec zawiera do 10% saponin i jej pył wywiera drażniące działanie na błony śluzowe
nosa i gardła powodując kaszel i kichanie. Ponadto występuje w niej w dużych ilo-
ściach kwas szczawiowy oraz gorycze, sole kwasu winowego, sacharoza, a także małe
ilości skrobi. Kora ta ma barwę jasną ponieważ nie ma w niej garbników nadających
takim surowcom barwę brunatną.

Działanie: ma działanie expecctorans

Działania niepożądane: sproszkowana ma silne właściwości drażniące drogi oddechowe.

Zastosowanie: Cortex Guillae stosowany jest w schorzeniach płuc oraz nieżytach oskrzeli i

górnych dróg oddechowych. Nalewka mydłokowa Tinctura Guillaiae jest używana
jako środek ułatwiający sporządzanie zawiesin. Dawniej kora tego drzewa była stoso-
wana do wyrabiania płatków panamskich /wiórków panamskich/ które swym działa-
niem przypominały płatki mydlane. Obecne stosuje się ją do produkcji preparatów do
pielęgnacji włosów oraz proszków i pas do zębów. W Chile drzewo kwilaji służy do
wyrobu drewnianego obuwia i strzemion.

Preparaty:
Połonicznik nagi (Herniarnia glabra L.)
Systematyka: rodzina goździkowatych Caryophyllaceae
Opis i występowanie: Występuje w Europie, północnej Afryce i zachodniej Azji. W Polsce
rośnie na słonecznych, piaszczystych terenach, najczęściej w regionie północno-wschodnim.
Tworzy palowy korzeń od którego rozchodzą się rozesłane po ziemi łodygi długie do 30 cm,
o grubości ok. 2 mm, widlasto rozgałęzione, zdrewniałe u nasady. Liście eliptyczne lub
Surowiec: do celów leczniczych zbiera się od czerwca do pażdziernika rozkwitające rośliny
o jednolitej zielonej barwie, ścinając je pod pierwszym rozgałęzieniem bez zdrewniałej części
łodygi. Suszy się w miejscach zacienionych i przewiewnych. Otrzymuje się ziele połoniczni-
ka Herba Herniariae.
Skład chemiczny: ziele połonicznika zawiera ok. 10% saponin trójterpenowych – głabrozy-
tów m.in. kwaśną saponinę pochodną kwasu kwilajowego i pochodne kwasu medykagenowe-
go. Występują w nim flawonoidy do 2,5% (m.in. hiperozyd, kwercetyna i jej pochodne, nar-
cyzyna), pochodne hydroksykmaryny (m.in. herniaryna, umbeliferon, skopoletyna, łącznie ok.
0,2%), kwasy organiczne (glikolowy, glicerolowy), ślady olejku eterycznego, garbniki i sole
mineralne.
Działanie: flawonoidy zawarte w zielu mają niewielkie działanie rozkurczowe na mięśnie
gładkie, zwłaszcza dróg moczowych. Obniżają napięcie moczowodów i pęcherz ułatwiając
tym przepływ moczu. Surowiec wykazuje słabe działanie moczopędne, obserwuje się pod-
wyższone wydalanie jonów sodowych i chlorkowych. Uznaje się, że połonicznik powoduje
rozpadanie się kamieni moczanowych w krystaliczny piasek,, wydalany następnie z moczem.
Ponadto ziele ma działanie przeciwbakteryjne na drobnoustroje znajdujące się w drogach mo-
czowych, w tym na te odporne na antybiotyki i chemioterapeutyki.

Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie wywołują działania szkodliwego, w
zwiększonych mogą powodować nudności.
Zastosowanie: Wciągi z rośliny stosuje się w schorzeniach dróg moczowych, w zapaleniu
cewki moczowej i pęcherza oraz w kamicy moczowodowej i pęcherzowej. Poprzęcki podaje,
iż stosuje się je także w puchlinie wodnej, zapaleniu płuc i opłucnej, zapaleniu oskrzeli, żół-
taczce, białych upławach oraz pomocniczo w gruźlicy.

9

Preparaty: Wchodzi w skład pasty Fitolizyna.
Pszczelnik mołdawski

(Dracocephalum moldavica)

Systematyka: należy do rodzaj Dracocephalum
Opis i występowanie: nazwa tego rodzaju pochodzi od kwiatów jego przedstawicieli przypo-
minających głowę smoka /dragon-smok, cephale-głowa/. Nazwa pszczelnika pochodzi od fak-
tu, iż jest to roślina miododajna, uprawiana przez pszczelarzy. Jest on jedynym przedstawicie-
lem swego rodzaju mającym przyjemny zapach. Roślina ta pochodzi z południowej Syberii.
Występuje także w Himalajach. W Polsce znana jest jako roślina ozdobna, miododajna i lecz-
nicza od XVI wieku. Po raz pierwszy wspomina o niej w 1561 r Gesner, który określa ją jako
Melissa lub Cedronella. W stanie zdziczałym spotyka się ją na polach i ogrodach w okolicach
Gdańska, Wrocławia i w poznańskim. Ma płytki lecz silnie rozbudowany system korzeniowy.
Liście szeroko ząbkowane, wydłużone o barwie ciemnozielonej z również ciemnozielonymi i
wydłużonymi przylistkami. Kwiat o długim na 7- 9 cm, delikatnie owłosionym, kielichu. Płat-
ki korony białe, czasami niebieskie. Owocem jest ciemny, podługowaty orzeszek. Na po-
wierzchni liści występuje 6 rodzajów włosków wydzielniczych stanowiących swoiste zbiorni-
ki olejku eterycznego. Jego największa zawartość występuje na początku kwitnienia i potem
sukcesywnie spada. Maksymalnie wynosi ona 0,5%.
Surowiec: ziele
Skład chemiczny: olejek zawiera geraniol, cytral, ziele ponadto cytronelol, tymol, limonen.
Działanie: przeciwbólowe.
Działania niepożądane: brak danych
Zastosowanie: w medycynie ludowej stosowany przy leczeniu niedomagań nerek oraz przy
bólach głowy. Jest składnikiem mieszanek stosowanych przy przeziębieniach i bólach zębów.
Ziele pszczelnika dodawane jest do potraw, nie tylko dla poprawy ich smaku lecz także dla
tego, iż poprawia apetyt i trawienie. W przemyśle spożywczym stosowany jest do aromatyzo-
wania win i wyrobu wermutów mołdawskich.
Preparaty:

O.

Kamica moczowa:

Zmieszać równe ilości ziela połonicznika i liści brzozy. Zalać 1 – 1 ½ łyżki mieszanki 1 ½
szklanki wrzącej wody i naparzać pod przykryciem 15 min. Odstawić na 10 min i przecedzić.
Wypić całość w 2-3 porcjach między posiłkami jako lek łagodnie moczopędny, zapobiegający
powstawaniu kamieni moczowych i odkażający drogi moczowe.

9

W. Poprzęcki Ziołolecznictwo s.160

Zioła moczopędne i czyszczące krew:

Zmieszać po 50 g ziela połonicznika i liści brzozy, po 25 g korzenia mniszka, owoców róży i
ziela fiołka trójbarwnego. Zalać 2 łyżki mieszanki 2 szklankami ciepłej wody i gotować po-
woli pod przykryciem 3 min. Odstawić na 10 min i odcedzić do termosu. Pić ½ do 2/3 szklan-
ki 2-3 razy dziennie między posiłkami jako środek moczopędny i „czyszczący krew”, a po-
nadto przeciwwysiękowy na naczynia włosowate.

Zakażenie dróg moczowych:

Zmieszać równie ilości ziela połonicznika, owoców jarzębiny, liści maliny, kwiatów mniszka,
ziela macierzanki, lub tymianku i ziela nawłoci. Zalać 2 ½ łyżki ziół w termosie 3 szklanka-
mi wrzącej wody. Odstawić na 1 godz. Pić 2/3 szklanki 3-4 razy dziennie między posiłkami
jako środek bakteriobójczy, przeciwzapalny, przeciwkrwotoczny, wzmacniający naczynia
krwionośne włosowate imoczopędny, Stosować w ostrym i podostrym zakażeniu bakteryjnym
dróg moczowych i żołądka. W stanie przewlekłym zmniejszyć ilość ziół do 1 ½. na 3 szklanki
wody.

Kamica szczawianowa i fosforanowa:

Zmieszać po 50 g ziela połonicznika, ziela skrzypu, ziela nawłoci oraz 25 g kłącza perzu,
kwiatów bławatka i znamion kukurydzy. Zalać 3 ½ łyżki ziół 4 ½ szklanki wrzącej wody i
pozostawić pod przykryciem na parze 20 min. Odstawić na 10 min i przecedzić Pić 2/3 – 1
szklankę naparu 3-5 razy dziennie. W kamicy szczawianowej (nie fosforanowej) przyjmować
na koniec noża węgla lub tlenku magnezu. W kamicy szczawianowej korzystnie jest regulo-
wać poziom PH w granicach 6,0-6,2, a przy fosforanowej 5,2-5,6. Zakwaszać można mocz
witaminą C 2-3 drażetki 4-5 razy dziennie. Korzystnie działają kąpiele ziołowe i dieta uboga
w sole wapnia.

10

Rec. M. kamica nerkowa:
Ziela połonicznika 100,0, korzeń lubczyka 40,0, korzeń szparaga 60,0, pić 2-3 szklanki napa-
ru dziennie.
Porzeczka czarna (Ribes nigrum L.)
Systematyka: rodzina skalnicowatych (Saxifragaceae)
Opis i występowanie: Występuje w Europie i Azji, uprawiany w krajach klimatu umiarkowa-
nego. W Polsce rośnie dziko niezbyt często w wilgotnych lasach i zaroślach na całym niżu.
Jest pod częściową ochroną. Jest uprawiana. Jest krzewem o wysokości 1-2 m. Młode pędy są
nieco żółtawe. Liści długoogonkowe, skrętoległe, 3-5 klapowe z większą klapą środkową z
wierzch nagie od spodu lekko owłosione, z żółtymi gruczolakami, brzegiem piłkowane lub
ząbkowane. Kwiaty promieniste o płatkach czerwonych. Grona kwiatowe mają po 5-12 (i
więcej) kwiatach, osadzone na krótkopędach. Oś kwiatostanu jest owłosiona. Pręcików 5. Za-
lążnia jednokomorowa, wielozalążkowa. Owocem jest duża (do 2 cm) jagoda, pachnąca i so-
czysta. Dojrzałe łatwo oddzielają się od szypułki i opadają.
Surowiec: dla celów leczniczych zbiera się wiosną dobrze rozwinięte, zdrowe, zielone liście i
suszy w warunkach naturalnych i w przewiewie. Otrzymuje się liść porzeczki Folium Ribis
nigri. Czasem zbiera się i suszy dojrzałe owoce w cieniu i przewiewie lub w suszarnii ogrze-
wanej w temperaturze nie przekraczającej 35

0

C. Otrzymuje się owoc porzeczki Fructus Ribes

nigri.
Skład chemiczny: w liściach porzeczki występują garbniki, pochodne flawonowe (m.in. ruty-
na), kwasy organiczne, olejek eteryczny (zawiera α-pinen, mircen, geraniol, limonen, linalol),

10

Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s. 305

ponadto sole (m.in. magnezu i boru). W owocach występują cukry (do 16%), ok. 4% kwasów
organicznych, witaminy: C (do 4%), P,A, z grupy B, potas (365 mg%), żelazo (0,9 mg%),
bor, pektyny, garbniki, barwniki antocyjanowe. Zawartością witaminy C porzeczka czarna
przewyższa prawie wszystkie rośliny sadownicze.
Działanie: Pierwsze informacje o porzeczce czarnej w zielnikach europejskich pojawiają się
w XV i XVI wieku, a pierwsze informacje o uprawie z 1671 r. Najbardziej uprawa ta rozwi-
nęła się w końcu XIX i początku XIX wieku. Wyciągi z liści zwiększają przesączanie w kłęb-
kach nerkowych i jednocześnie hamują wchłanianie zwrotne w cewkach. Słabo zwiększają
ilość wydalanego moczu i produktów przemiany materii, w tym kwasu moczowego. Działają
też przeciwzapalnie i napotnie, wywierają nieznaczny wpływ na poprawę krążenia i czynno-
ści serca oraz stopniowy zanik obrzęków. Garbniki znajdujące się w surowcu działają słabo
przeciwzapalnie i ściągająco na błony śluzowe przewodu pokarmowego, a także hamują roz-
wój drobnoustrojów w nim znajdujących się. Odwar z liści zewnętrznie podany w postaci
okładów czy płukań ma działanie ściągające i przeciwbakteryjne. Wiele osób twierdzi, iż
owoce porzeczki czarnej pomagają w leczeniu nadciśnienia i chorób wątroby, poprawiają
przemianę materii i likwidują biegunki. W medycynie ludowej okładami z odwaru leczy się
rany żylakowe i owrzodzenia. Kąpiele z dodatkiem odwaru z liści likwidują zaczerwienienia
i liczne choroby skóry, a także działają korzystnie w reumatyzmie szczególnie w połączeniu z
liśćmi brzozy, pokrzywy i igliwiem sosny.

11

Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie wywierają działań szkodliwych. Niektó-
re osoby nie znoszą specyficznego zapachu i smaku. Sok ze świeżych jagód oprócz znaczenia
dietetycznego ma też działanie przeciwwirusowe i z tej przyczyny zalecany jest w grypie.
Zastosowanie: odwary z liści porzeczki, zazwyczaj w połączeniu z innymi surowcami stosuje
się jako słaby środek moczopędny i przeciwzapalny zwłaszcza w chorobach pęcherza moczo-
wego. Poleca się go tez w nieżycie żołądka i jelit. Zewnętrznie stosowany do płukania jamy
ustnej i gardła.

Preparaty:

A.Ożarowski-W.Jaroniewski

Napar nieżytowy: zmieszać równe ilości liści porzeczki czarnej, liści szałwi. Zalać 1 łyżkę
mieszanki 1 szklanką wrzącej wody i naparzać pod przykryciem 15 min. Odstawić na 15 min
i przecedzić. Pić 2-3 łyżki 2-4 razy dziennie między posiłkami w nieżycie żołądka i jelit. Ten
sam napar można stosować do płukania jamy ustnej i gardła. Korzystnie jest wtedy dodać 10-
15 kropli Azulanu lub 4-5 kropli Propolanu.
Zioła moczopędne z porzeczką: zmieszać po 50 g liścia porzeczki i kwiatów chabru
oraz po 25g liści mniszka, kwiatu robini akacjowatej i ziela pięciornika gęsiego. Zalać 3 łyżki
ziół 3 szklankami gorącej wody. Ogrzać do wrzenia i gotować powoli pod przykryciem 5
min. Odstawić na 10 min i odcedzić do termosu. Pić po 1 szklance 3 razy dziennie między po-
siłkami przy kamicy moczanowej i dolegliwościach skórnych. Stosuje się pomocniczo w
gośćcu i dnie.
Zioła na owrzodzenie jelit

: zmieszać 50 g liści porzeczki czarnej, liści podbiału, liści

babki lancetowatej i liści pokrzywy oraz po 25 g liści mięty pieprzowej, ziela dziurawca i
ziela rdestu ptasiego. Wsypać do termosu 2-3 łyżki ziół i zalać 2 ½ szklankami wrzącej wody.
Zamknąć i odstawić na 1 godzinę. Pić po 2/3 szklanki 3 razy dziennie między posiłkami jako
środek przeciwbiegunkowy, przeciwzapalny i przeciwkrwotoczny., zwłaszcza na tle wrzo-

11

Z.T.Nowak Porzeczka czarna – to zdrowie. Wiadomości Zielarskie1/89 s.15

dziejącego zapalenia jelita grubego z codziennym stosowaniem wlewów doodbytniczych z
naparu. Stosować po tabletce witaminy B

1

i C.

Kompres ziołowy na odbyt: zmieszać równe ilości

Przetacznik leśny (Veronica officinalis L.)
Systematyka: rodzina trędnikowatych

Opis i występowanie:

Surowiec:

Skład chemiczny:

Działanie:

Działania niepożądane:

Zastosowanie:

Preparaty:

Przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris L.)
Systematyka: rodzina różowatych (Rosaceae)
Opis i występowanie: jest to roślina wieloletnia występująca w Europie. W Polsce pospolita
na łąkach, pastwiskach, brzegach lasów oraz na halach górskich. Zaznaczyć należy, iż syste-
matyka rodzaju przywrotnik jest bardzo skomplikowana i zagmatwana. Różne podręczniki
farmakognozji wskazują na inne gatunki jako rośliny lecznicze jak przywrotnik leśniy Alche-
milla silvestris Schm., przywrotnik pasterski A. Pastoralis Bus., przywrotnik żółtawozielony
A.xanthochlora Rothm., przywrotnik pospolity A. Vulgaris L. Za Mowszowiczem przyjęto, iż
rośliną macierzystą jest gatunek zbiorowy przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris L.).
Przywrotnik pospolity. Wytwarza on kłącza zakończone różyczką z liści. Ma łodygi wysokie
do 30 cm o kolorze żywozielonym z sinawymi nabiegnięciami w górnej swej części odstająco
owłosione. Liście okrągławe, 8,9 klapowe, klapy wcięte do ok. 1/3, półokrągławe lub półelip-
tyczne, do samej nasad ząbkowane, zazwyczaj owłosione. Kwiaty nagie, zielone lub żółtozie-
lone, zebrany w szczytowe wiechy. Kielich i kieliszek 4-działkowy, ma 4 pręciki. Kwitnie od
czerwca do października.
Surowiec: do celów leczniczych zbiera się młode zdrowe liście oraz zakwitające pędy odrzu-
cając żółte liście i zbyt grube łodygi. Suszy się rozłożone cienką warstwą w suszarniach natu-
ralnych, w miejscach zacienionych i przewiewnych lub w suszarniach ogrzewanych gdzie
temperatura nie powinna przekraczać 40

0

C. Otrzymuje się surowiec ziele przywrotnika Herba

Alchemillae.
Skład chemiczny: zawiera ok. 8% garbników, kwasy organiczne jak elagowy, węglowodór n-
dotriakontan, związki cukrowe, gorycze i sole mineralne.
Działanie: odwary z ziela zmniejszają nasilenie biegunki, regulują wypróżnienia i hamują
rozwój drobnoustrojów w przewodzie pokarmowym. Powstrzymują krwawienia w przewo-
dzie pokarmowym z naczyń włosowatych, zmniejszają w nim także stany zapalne. Substancje
gorzkie zawarte w przywrotniku usprawniają proces trawienia i przyswajania pokarmów.
Działają przeciwzapalnie i ściągająco na błony śluzowe jamy ustnej i pochwy. Przyspieszają
procesy regeneracji skóry i tkanki łącznej oraz częściową regenerację naczyń włosowatych.

Obserwuje się po działaniu surowca zmniejszanie a nawet zanik plam i znamion na skórze i
co najważniejsze przywrócenie prawidłowej elastyczności i odporności naskórka. Niektórzy
twierdzą, iż to z istnienia takiej cechy rośliny wywodzi się jej nazwa przywrotnik.
Działania niepożądane: duża ilość garbników w surowcu może w przypadku długotrwałego
stosowania zaburzyć przyswajanie i wchłanianie żelaza i innych mikroelementów.
Zastosowanie: stosuje się go w przewlekłych nieżytach przewodu pokarmowego, biegunkach,
odbijaniach, bólach brzucha, nadmiernej fermentacji, zaburzeniach łaknienia oraz złym tra-
wieniu i przyswajaniu składników pokarmowych. Poprzęcki poleca go także w puchlinie
wodnej, niedomodze wątroby, złej pracy nerek, artretyzmie, cukrzycy, nadmiernych krwawie-
niach miesiączkowych, białych upławach i ogólnym wyczerpaniu po chorobowym. Zewnętrz-
nie świeży sok i liście przykłada się na rany, wrzody i ropnie, napar stosuje się do irygacji w
świądzie sromu, jeżeli jego przyczyną jest rzęsistek. Ponadto surowiec jest stosowany do płu-
kania jamy ustnej.
Preparaty: Odwar z przywrotnika: 1-2 łyżki ziela zalać 2 szklankami wody gorącej i gotować
pod przykryciem nie dopuszczając do wrzenia 5 min. Odstawić na kwadrans i przecedzić. Pić
po ¼-1/3 szklanki 3 razy dziennie przed jedzeniem w nieżytach przewodu pokarmowego i
przy braku łaknienia. Odwar ten pić 2-3 razy dziennie po ½ między posiłkami w łagodnych
biegunkach. Zewnętrznie ten sam odwar służy do obmywań, okładów na skórę i do płukania
jamy ustnej. Można dodać 10-15 kropli Azulanu i kilka kropel Propolanu.

Ożarowski-Jaroniewski

Zioła przeciw nieżytowi jelit: zmieszać równe ilości ziela przywrotnika, ziela pięciorni-
ka gęsiego, ziela rdestu ptasiego, liści poziomki i liści mięty pieprzowej. Wsypać 2 łyżki mie-
szanki do termosu i zalać 2 szklankami wrzątku. Przykryć i odstawić na 1 godzinę. Pić po ½
szklanki 2-4 razy dziennie między posiłkami w stanach nieżytowych jelit i przy biegunce.
Kąpiel regenerująca skórę: zmieszać 100 g ziela przywrotnika i po 25 g kwiatu rumian-
ku (lub kwiatów krwawnika) i kwiatów lipy (lub kwiatów kasztanowca). Całość zalać 2-3 l
wody i powoli gotować 5 min pod przykryciem. Odstawić na kilka minut i przecedzić do
wanny wypełnionej do

1

/

3

wodą o temperaturze 37

0

C. Wytrawione zioła umieścić w woreczku

płóciennym i zanurzyć w wodzie. Czas kąpieli 15-20 min.
Stosuje się do przywrócenia skórze elastyczności i odporności, usunięcia lub zmniejszenia wi-
docznych zmarszczek, blizn, plamek, i znamion skóry. Odwar ten można stosować do prze-
mywania twarzy i do okładów na twarz czy inne części ciała.
Rzepik pospolity (Agrimonia eupatoria L.)
Systematyka: rodzina różowatych (Rosaceae)
Opis i występowanie: jest to bylina występująca w Europie, północnej Azji i Ameryce Pół-
nocnej. W Polsce rośnie dość pospolicie w zaroślach, na suchych łąkach, przydrożach i zbo-
czach na całym niżu i w niższych partiach gór. Rzepik m proste łodygi o wysokości 30-
100cm, słabo rozgałęzione i ulistnione. Liście przerywanopierzaste, listki jajowate lub po-
dłużnoeliptyczne, wcinanoząbkowane. Kwiaty promieniste, barwy ciemnożółtej, zebrane w
luźne grona na wierzchołkach łodyg. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Surowiec: do celów leczniczych zbiera się górne części pędów o długości ok. 25 cm oraz li-
ście odziomkowe, odrzucając grubsze łodygi. Suszy się w warunkach naturalnych w cieniu i
przewiewie lub w suszarniach ogrzewanych do temp. 40

0

C. Otrzymuje się ziele rzepiku Her-

ba Agrimoniae.
Skład chemiczny: ziele zawiera około 5% garbników , flawonoidy m.in. kwerecetynę, zwiaz-
ki goryczowe, ślady olejku eterycznego, kwasy organiczne (cytrynowy i askorbinowy), wita-

miny B, K, PP, trójterpeny, leukoantocyjany, fitosterole, cholinę, sole mineralne bogate w
krzemionkę.
Działanie: : Lecznicze działanie przywrotnika znane jest od starożytności. Piszą o nim w
swych dziełach i to czasami z zachwytem Dioskorides, Pliniusz, Galen, Serapion i Aviecenna.
Pierwszym znanym pacjentem, który stosował to zioło był Mitrydates Eupator, król Pontu.
Stąd w łacińskiej nazwie rośliny określenie „eupatoria”. Wyciągi przywrotnikowe z tytułu du-
żej zawartości garbników działają ściągająco oraz przeciwbiegunkowo. Działa przy tym prze-
ciwzapalnie z zmniejsza nadmierny rozwój flory bakteryjnej, pobudzając nieznacznie wydzie-
lanie soków trawiennych. Pobudza przy tym także wydzielanie żółci wywierając działanie
ochronne na wątrobę i nie dopuszcza do jej nadmiernego stłuszczenia. Powoduje to uspraw-
nienie procesu trawienia i przyswajania składników pokarmowych. Preparaty z rzepika dzia-
łają także lekko uspokajająco. Zewnętrznie także działają antybakteryjnie, przeciwzapalnie i
ściągająco oraz dodatkowo przeciwalergicznie.
Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie ma działania szkodliwego.
Zastosowanie: preparaty z rzepika podaje się w niedomaganiach przewodu pokarmowego,
szczególnie w bólach i wzdęciach brzucha, braku apetytu, bezkwaśności, stanach nieżyto-
wych żołądka i jelit oraz zapaleniu jelita grubego. Stosuje się je także w osłabieniu czynności
wątroby, zastoju żółci, zapaleniu pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. Zewnętrznie wy-
ciągi z rzepika służą do okładów na drobne uszkodzenia naskórka, wypryski, egzemę i owrzo-
dzenia żylakowe. Ponadto do płukania jamy ustnej , gardła i nosa, zapaleniu spojówek i iryga-
cjach w stanach zapalnych pochwy. Poprzecki poleca ponadto rzepik w kolce, kamicy nerko-
wej, puchlinie wodnej, zatrzymaniu moczu, białych upławach, zaburzeniach miesiączkowa-
nia, robaczycy, trądziku, półpaścu, łuszczycy i pęcherzycy. Zewnętrznie do okładów przy he-
moroidach. W jego ocenie skuteczniejszym lekiem od wyciągów jest świeży sok z przywrot-
nika, a na okłady może to w pewnym stopniu zastąpić sproszkowane ziele.
Preparaty: wchodzi w skład mieszanek granulowanych Cholestan i Gastrogran i wyciągu Ar-
techolin. Napar z ziela rzepiku: 1-2 łyżki ziela zalać 2 szklankami wrzącej wody i naparzać
pod przykryciem 15 min, odstawić na 15 min i odcedzić, Pić 1/3 do ½ szklanki 2-3 razy
dziennie na pół godziny przed posiłkiem jako środek poprawiający trawienie.

Mieszanki

W.Poprzęcki

Zapalenie migdałów : zmieszać w równych ilościach ziele rzepiku, ziele dziurawca, ziele
krwawnika. Trzy łyżki strączyn fasoli zalać litrem wody i gotować 15 min, potem zasypać
łyżką mieszanki i odstawić do naciągnięcia. Uzyskany napar wypić w 3 porcjach w ciągu dnia
przed jedzeniem.
Wypadanie włosów: ziele rzepiku, ziele dziurawca, ziele krwawnika, owoc róży i kwiat
lipy – napar.

A.Ożarowski – W. Jaroniewski

Zioła regenerujące wątrobę: zmieszać po 50 g ziela rzepiku, ziela krwawnika, korzenia
mniszka oraz 25 g ziela dziurawca, kwiatu kasztanowca, i ziela glistnika. Zalać 2łyżki ziół 2
szklankami wrzącej wody i naparzać pod przykryciem 30 min. Odstawić na 10 min i przece-
dzić. Pić 3-4 razy dziennie po ½ szklanki między posiłkami po przebytym wirusowym zapale-
niu wątroby przez 3-4 miesiąca. Także w nieżycie żołądka i jelit oraz dróg żółciowych i po
zabiegu chirurgicznym na drogach żółciowych.

Zioła w zapaleniu pęcherzyka żółciowego: zmieszać po 50 g ziela rzepiku pospolite-
go, ziela szanty zwyczjaniej, po 30 g mięty pieprzowej i korzenia wilżyny ciernistej oraz po
15 g ziela glistnika, korzenia mniszka i korzenia omanu. Do termosu wsypać 1 ½ - 2 łyżki
mieszanki i zalać 2-2 ½ szklankami wrzącej wody. Zamknąć i pozostawić na 2 godziny. Pić
przecedzony napar pomiędzy posiłkami 2-3 razy dziennie o 2/3 – 1 szklanki. Napar działa
również w nieżycie jelit i owrzodzeniu jelita grubego.
Świetlik łąkowy (Euphrasia rostcoviana Hayne)
Systematyka: rodzina trędnikowatych (Scrophulariaceae)
Opis i występowanie: jest to roślina jednoroczna występująca w niemal całej Europie. W Pol-
sce występuje na polach, pastwiskach, łąkach i brzegach lasów. Jest niewysoką (5-30 cm)ro-
śliną półpasożytniczą, ponieważ jej korzenie wrastają w korzenie innych roślin, najczęściej
traw, za ich pośrednictwem czerpiąc z gleby wodę i sole mineralne. Łodygę ma sztywną silnie
rozgałęzioną, równomiernie pokryte drobnymi jajowatymi, na brzegu ząbkowanymi, liśćmi.
Kwiaty znajdujące się na wierzchu rozgałęzień, są drobne i grzbieciste. Górne płatki mają bla-
doliliowe, dolne białe z fioletowymi prążkami i charakterystyczną żółtą plamką.
Surowiec: zbiera się w dni słoneczne, po obeschnięciu rosy, całe nadziemne części rośliny,
odrzucając łodygi z brunatnymi liściami lub bezlistne. Suszy się rozłożone cienką warstwą w
miejscach silnie przewiewnych i zacienionych. Można też suszyć w suszarniach w temperatu-
rze nie wyższej jak 30

0

C. Otrzymujemy w ten sposób ziele świetlika Herba Euphrasiae. Taki

sam surowiec otrzymujemy z innych gatunków świetlika wyprężonego E. stricta Host. I zwar-
tolistnego E. curta (Fr.)Wettst.
Skład chemiczny: ziele świetlika zawiera glikozyd irydoidowy aukubinę, garbniki, fenolo-
kwasy jak kawowy i chlorogenowy, około 0,2 % olejku eterycznego, związki żywicowe, ku-
marynę oraz sole mineralne bogate w magnez i miedź.
Działanie: wodne wyciągi na wskutek zawartości aukubiny hamującej uwalnianie histaminy
dziłają przeciwzapalnie i przeciwalergicznie. Garbniki i fenolokwasy odpowiedzialne są za
własności przeciwbakteryjne i uszczelniające naczynia krwionośne, szczególnie w siatkówce
oka. Garbniki zawarte w surowcu wiążą i unieczynniają toksyny bakteryjne w stanach zapal-
nych oczu i przewodu pokarmowego. Poprzęcki przypisuje świetlikowi działanie pobudzające
na serce i nerwy.
Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie zaobserwowano działania szkodliwego.
Zastosowanie: napary i odwary z rośliny głównie stosowane są w schorzeniach oczu jak jego
stany zapalnie i stany zapalne spojówek.

12

Niektórzy z zielarzy zalecają go w krótkowzrocz-

ności, osłabieniu wzroku i zbyt dużym ciśnieniu w gałce ocznej. Do wewnątrz preparaty sto-
sowane są w nieżytach żołądka i dwunastnicy, żółtaczce i niedomodze wątroby. Poprzęcki w
swej książce podaje, iż działanie okulistyczne świetlika ustaje po roku od zebrania surowca,
bez względu na sposób przechowywania.

13

Stosowany jest w mieszankach ziołowych, także

przy leczeniu paradontozy.
Preparaty: odwar z ziela: 1 łyżkę zalać 1 szklanką wody ciepłej i gotować lagodnie pod przy-
kryciem przez 3 min. Odstawić na 15 mini przecedzić. Stosować do przemywania oczu i do
okładów w przewlekłych stanach zapalnych powiek.

12

A.Ożarowski, W.Jaroniewski Rośliny Lecznicze praktyczne zastosowanie Instytut WZZ Wwa 1987 s.370.

13

W.Poprzęcki Ziołolecznictwo s. 177

Mieszanki

W.Poprzęcki

Zapalenie miedniczek nerkowych: ziele świetlika, ziele dziurawca, kwiat krwawnika,
liść pokrzywy i liść podbiału zmieszać w równych ilościach – napar 4-5 razy dziennie pół
szklanki
Pobudzenie wydzielania soków trawiennych: zmieszać w równych ilościach ziele
świetlika, ziele piołunu, korzeń arcydzięgla, kwiat bzu czarnego, liść szałwi, korzeń goryczki
– odwar
Miażdżyca: zmieszać ziela świetlika 20,0, ziela jemioły 30,0, ziela dziurawca i liścia czar-
nej jagody po 80,0, liścia poziomki 50,0. Dwie łyżki ziół zalać dwiema szklankami ciepłej
/nie gorącej/ wody i pozostawić na 10-12 godzin i wypijać po połowie rano i wieczorem.

A.Ożarowski – W. Jaroniewski

Zapalenie powiek: ½ łyżki świetlika i ½ łyżki rumianku zalać 1 ½ szklanki gorącej wody i
łagodnie gotować pod przykryciem na 3 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Stosować do
przemywania oczu.
Okłady na oczy: zmieszać 10 g ziela świetlika, ziela przywrotnika, kwiatów rumianku,
kwiatów nagietka i kwiatów chabru. Zalać ½ łyżki ziół zalać 2/3 szklanki wrzącej wody i na-
parzać pod przykryciem 15 min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Stosować do ciekłych
okładów w stanach zapalnych powiek i spojówek. Przykładać 3-5 razy dziennie, na 10-20
min, można robić kompresy na noc.