Dziecko w dŜungli 

 

Dziecko, obserwując na co dzień relacje między rodzicami, a takŜe ich relacje z innymi, 
tworzy swoje podstawowe przekonania i skrypty Ŝyciowe dotyczące tego, jak wyglądają 
relacje między ludźmi. 

 

Marzenna Kucińska

 

 

 

Świat widziany oczami dziecka alkoholika jest niebezpieczny, bo nieprzewidywalny.  
To, co wydarzy się w najbliŜszym otoczeniu, w duŜym stopniu zaleŜy od tego, czy rodzic 
będzie pijany, czy teŜ trzeźwy, i w jakim nastroju będzie drugi z opiekunów. 
Nieprzewidywalność otoczenia najczęściej wiąŜe się dla dziecka z tzw. obiektami 
społecznymi, czyli z ludźmi. 
 
Myślenie Dorosłych Dzieci Alkoholików w zasadzie nie odbiega od normy, trudno mówić o 
patologii czy trwałych zmianach. Czasami moŜna nawet powiedzieć, iŜ DDA cechuje 
wyjątkowa trzeźwość myślenia w sytuacjach stresowych i ekstremalnych. Potrafią 
podejmować dobre decyzje i trafnie analizować sytuację, podczas gdy innym przeszkadzają w 
tym silne napięcie lub emocje. Ta cecha myślenia DDA ujawnia się zwłaszcza w sytuacjach 
konkretnych zadań i wyzwań Ŝyciowych, na przykład w Ŝyciu zawodowym. Inaczej jest w 
sytuacjach społecznych, w myśleniu o sobie albo o swojej relacji ze światem. W tych 
obszarach myślenie DDA cechuje schematyczność i kompulsywność: przekonania i myśli 
ukształtowane na bazie doświadczeń z dzieciństwa wracają w formie natrętnych myśli, 
kierując zachowaniem dorosłego człowieka. 
 
Sposoby postrzegania świata i siebie z trudem poddają się zmianie w wyniku nabywania 
nowych doświadczeń - podobnie jak u osób po traumie, których myśli dotyczące urazowego 
doświadczenia i przekonania ukształtowane pod jego wpływem są bardzo odporne na zmianę. 
Prawdopodobnie ma to związek z pamięcią autobiograficzną, leŜącą u podstaw naszego 
myślenia o sobie, o innych i o świecie. W niej znajdują się pewne skrypty, czyli przekonania. 
Tworzą się one w wyniku wielokrotnego zetknięcia się z taką samą sekwencją wydarzeń, co 
sprawia, Ŝe sytuacja ta ulega uogólnieniu i myślimy, Ŝe jest typowa. Aby zrozumieć myślenie 
charakterystyczne dla DDA, musimy poszukać odpowiedzi na pytanie, z jakimi sekwencjami 
wydarzeń, sytuacji i relacji spotyka się dziecko w rodzinie, w której naduŜywa się alkoholu, 
co w wyniku tych doświadczeń staje się dla niego typowe. 
 
Ś

wiat widziany oczami dziecka alkoholika jest niebezpieczny, bo nieprzewidywalny. To, co 

wydarzy się w najbliŜszym otoczeniu, w duŜym stopniu zaleŜy od tego, czy rodzic będzie 
pijany, czy teŜ trzeźwy, i w jakim nastroju będzie drugi z opiekunów. Nieprzewidywalność 
otoczenia najczęściej wiąŜe się dla dziecka z tzw. obiektami społecznymi, czyli z ludźmi. 
Obiekty nieoŜywione, na przykład dom, meble, zabawki bądź podwórko, mogą stać się 
symbolem stałości i trwania. Niestety, ta stałość czasem równieŜ bywa niszczona. Podeptane 
w ferworze awantury zabawki, zniszczone meble, konieczność kolejnej przeprowadzki lub 
brak swojego miejsca - to często normalność dla dziecka z rodziny alkoholowej. 

 

 

Nieprzewidywalności świata doświadczają nie tylko dzieci z rodzin alkoholowych, w których 
występowała przemoc. Pojawia się ona takŜe wtedy, gdy mamy do czynienia z róŜnego 
rodzaju zaniedbaniami. Pamiętam rodzeństwo, które miało jedne długie spodnie i parę 

ciepłych butów. Nosili je na zmianę. Często któreś z tych dzieci nie pojawiało się w szkole, 
poniewaŜ drugie wyszło wcześniej i nie wróciło, gdy nadeszła pora wyjścia drugiego. 
Koledzy śmiali się z rodzeństwa. Pewnie niektórzy czytelnicy uznają ten przykład za 
ekstremalny. Ale dla mnie bulwersujące było to, Ŝe u progu XXI wieku w ogóle zdarzyła się 
ta historia. Za to większość DDA zna z własnego doświadczenia historie zawiedzionych 
nadziei i zburzenia porządku dnia codziennego czy świąt, podobne do tej: "Niedzielny 
poranek. LeŜę w łóŜku i myślę o tym, co dziś się wydarzy: zjemy śniadanie wspólnie, co 
zdarza się jedynie w niedzielę, pójdziemy razem do kościoła - moŜe spotkam tam kogoś 
znajomego i umówię się na popołudnie. I nagle słyszę zza drzwi podniesiony głos matki; 
ojciec jest jeszcze pijany po wczorajszym, a ona przywołuje go do porządku. Epitety: "ty 
skur..., choć w niedzielę mógłbyś...", "a co ty kur... sobie myślisz" - wciskają mnie pod 
poduszkę. Pewnie słyszą je sąsiedzi. Nie pójdziemy do kościoła, chyba Ŝe ja sama. Nie będzie 
wspólnego śniadania ani obiadu. Będzie całodzienna awantura albo nabrzmiała cisza". 
 
Nieprzewidywalność świata powtarzająca się w doświadczeniu dziecka owocuje 
ukształtowaniem się w jego wewnętrznych przekonaniach myśli typu: świat jest wrogi; świat 
jest dŜunglą, w której trudno przetrwać; świat jest tak urządzony, Ŝe nie ma sensu nic 
planować, bo wszystkie plany zostają zburzone; muszę coś zrobić, by on (ona) czuł się 
dobrze; muszę coś zrobić, by oni nie zrobili sobie krzywdy. 
 
Dziecko, obserwując na co dzień relacje między rodzicami, a takŜe ich relacje z innymi, 
tworzy swoje podstawowe przekonania i skrypty Ŝyciowe dotyczące tego, jak wyglądają 
relacje między ludźmi. Najczęściej rodziny alkoholowe są dość zamknięte i rzadko utrzymują 
kontakty z kimkolwiek. Sąsiadów, kolegów z pracy i dalszą rodzinę traktują jak obcych, 
obawiając się, Ŝe bliŜsze relacje z nimi ujawnią, iŜ w rodzinie jest problem alkoholowy. 
 
Często dzieci są pouczane, by trzymały się z daleka od obcych. Słyszą, jak rodzice mówią na 
przykład: "Ludzie krzywdzą"; "Lepiej, Ŝeby inni nie wiedzieli o nas zbyt duŜo". A przekazy i 
nastawienia tego typu wyniesione z domu sprawiają, Ŝe dzieci alkoholików zachowują 
dystans wobec osób spoza rodziny. JeŜeli Ŝyją w małym środowisku i sąsiedzi czy znajomi 
mogą zobaczyć pijanego rodzica albo usłyszeć awanturę, kontakty z nimi stają się 
dodatkowym źródłem stresu: "Co odpowiem, jeśli zapyta mnie, czy to mój ojciec?". Dzieci 
alkoholików podczas spotkań z innymi często czują zaŜenowanie, zawstydzenie bądź 
nieśmiałość. Uczucia te równieŜ oddalają je od innych ludzi, podobnie jak braki w 
umiejętnościach interpersonalnych. Kiedy w dorosłości wchodzą w nowe środowisko lub 
kogoś poznają, w głowie pojawiają im się myśli w rodzaju: na pewno źle mnie ocenią; lepiej 
się zbytnio nie spoufalać; trzeba się mieć na baczności, bo ludzie manipulują i wykorzystują. 
 
Rodzajem bliskich relacji są na przykład relacje między męŜem i Ŝoną, dzieckiem i rodzicem 
czy rodzeństwem. Schematy tego, jak mają one wyglądać i jak je budować, tworzymy na 
bazie dwóch źródeł związanych z rodziną pochodzenia: naszych osobistych relacji z 
najbliŜszymi i obserwując ich wzajemne relacje. Dziecko wychowujące się w rodzinie, w 
której alkohol jest codziennością, widzi, iŜ bliskości między rodzicami nie ma lub pojawia się 
ona w sposób zaskakujący. Obserwując matkę i ojca, zastanawia się: "Po co oni są ze sobą. 
PrzecieŜ męczą się razem". Często w związkach alkoholowych nie istnieją pozytywne 
wzajemne uczucia, czułość czy przyjemność z bycia razem. Zamiast tego duŜo jest 
wzajemnych pretensji, poczucia skrzywdzenia i róŜnych odmian złości. Jednak są takŜe 

chwile, kiedy ku zaskoczeniu otoczenia pojawia się jakiś kształt bliskości. Na przykład wtedy, 
gdy matka mówi: "Nie mogę się z nim rozwieść, bo go kocham"; gdy mąŜ przynosi jej kwiaty 
i przeprasza za to, co się zdarzyło; gdy tworzą wspólny front: "My jesteśmy rodzicami i masz 
robić tak, jak my kaŜemy". Bliskość w związkach z osobą uzaleŜnioną zwykle oznacza 
wzajemne krzywdzenie się oraz oscylowanie między bardzo duŜą bliskością i jej brakiem: 
nierozmawianie ze sobą tygodniami lub wielogodzinna kłótnia, mówienie o miłości lub o 
nienawiści. 

Często doświadczenie DDA mówi, Ŝe być blisko to być komuś potrzebnym. Bliskość nie 
oznacza wówczas wzajemnej otwartości i zaufania, odpowiedzi na potrzeby obu stron: 
"WaŜna jest jedynie ta druga osoba, ja jestem waŜny o tyle, o ile jestem jej potrzebny". Wiele 
Dorosłych Dzieci Alkoholików czerpie zadowolenie z pracy i z rodziny, gdyŜ czują się tam 
potrzebne. Nie ma w tym oczywiście nic złego, ale warto sobie czasem zadać pytanie: "Co ja 
mam z tych relacji poza tym, Ŝe czuję się potrzebna?". DDA nierzadko równieŜ myślą o 
bliskich relacjach na przykład tak: "Bliskość nie jest czymś, co moŜna zbudować. Jest czymś, 
co się zdarza. A to, czy się zdarzy, nie zaleŜy ode mnie"; "Bliskość oznacza ranienie się i 
przekraczanie granic. Jest zatem niebezpieczna"; "Kiedy się kocha, naleŜy wszystko 
wybaczyć. Miłość wszystko usprawiedliwia". 
 
Dziecko w rodzinie alkoholowej, próbując swoich sił, szybko przekonuje się, Ŝe jest bezradne 
i słabe - zarówno wobec świata zewnętrznego, jak i wobec tego, co dzieje się w domu. 
Doświadczenie bezradności moŜe sprawić, iŜ będzie starało się udowodnić wszystkim, jakie 
jest zaradne. MoŜe równieŜ zaowocować syndromem wyuczonej bezradności, gdy dziecko 
nawet nie próbuje podejmować wysiłków adekwatnych do jego moŜliwości, poniewaŜ 
głęboko w nim tkwi przekonanie: "I tak mi nie wyjdzie, nie jestem w stanie tego zrobić". Na 
terapii często proszę Dorosłe Dzieci Alkoholików o zebranie zdań na swój temat, które 
słyszeli w dzieciństwie. Otrzymujemy wówczas niepokrywające się obrazy, 
odzwierciedlające raczej to, jakimi ktoś chciał ich widzieć, a nie to, jacy byli. Obraz siebie 
DDA jest swoistym kolaŜem: tekstów waŜnych osób, roli, w jakiej funkcjonowało w rodzinie, 
i tego, jak doświadczało siebie, będąc dzieckiem. Doświadczanie siebie to istotne spoiwo tego 
kolaŜu, gdyŜ zawiera skrypty typu: jestem słaby; jestem samotny; jestem niewaŜny; jestem 
bezsilny. 
 
Na szczęście nie wszystkie głęboko ukryte, podświadome przekonania Dorosłych Dzieci 
Alkoholików na swój temat są negatywne. Gdyby tak było, nie byliby w stanie normalnie Ŝyć. 
Jednak negatywna jest duŜa część owych przekonań, co sprawia, Ŝe DDA opisują siebie 
raczej negatywnie, koncentrując się na swoich wadach, nie wierząc w swoje siły i przymioty. 

Taki rodzaj myślenia o sobie wywołuje smutek, przygnębienie, poczucie beznadziejności i 
zwątpienie we własne moŜliwości. W róŜnych odmianach konstelację tych cech odnajduję u 
większości DDA zgłaszających się na terapię. Nie zawsze jest ona widoczna na pierwszy rzut 
oka, gdyŜ wielu z nich pokazuje światu maskę pewności siebie, zaradności i niezaleŜności. 
 
Podsumowując schematy poznawcze, jakie wytwarzają się w dziecku pod wpływem 

róŜnorodnych doświadczeń związanych z dzieciństwem spędzonym w rodzinie alkoholowej, 
moŜna nakreślić obraz świata widziany oczami bezradnego, osamotnionego i zaniedbanego 
dziecka: Świat jest groźny, nieprzyjazny, lub wręcz wrogi. Ludzie są w nim nieobliczalni. Pod 
wpływem alkoholu bądź nieopanowanych emocji krzywdzą i wykorzystują. Albo będąc 
słabymi, stają się ofiarami innych. Bliskość z nimi jawi się jako coś poŜądanego, ale takŜe 
zagraŜającego, gdyŜ zawsze ktoś jest skrzywdzonym, a ktoś inny krzywdzącym. Przed ludźmi 
i światem naleŜy się zatem bronić. Jeśli nie potrafię obejść się bez świata i ludzi, to znaczy, Ŝe 
jestem słaby, bezradny i podatny na skrzywdzenie. 
 
AŜ korci mnie, by przeciwstawiając się tej trudnej wizji, stworzyć inny obraz świata - 
widziany oczami dziecka, przy którym stoi silny i zaradny rodzic. Ten świat jest przyjazny, a 
dziecko czuje się bezpieczne. Ludzie zachowują się zawsze tak, jak powinni. śyją w zgodzie 
ze sobą i z innymi, szanują się wzajemnie i są gotowi nieść pomoc. Wiele dzieci alkoholików 
marzy o takim świecie. WyobraŜają sobie kochającą rodzinę, jaką mieliby, gdyby rodzic nie 
pił... 
 
Zmiana schematów poznawczych i przekonań ukształtowanych przez dzieciństwo w rodzinie 
alkoholowej jest niezbędna, gdyŜ nie są one adekwatne do doświadczania świata w 
dorosłości. Zwykle bywają równieŜ źródłem głębokiego smutku i leŜą u podstaw strategii 

Ŝ

yciowych dopasowanych do nakreślonej wyŜej wizji, która nie przystaje do aktualnej 

rzeczywistości. Aby odnaleźć swoje własne skrypty w tej sprawie, trzeba przeanalizować 
osobiste doświadczenia, relacje i wspomnienia. NaleŜy o tym pamiętać, poniewaŜ kaŜdy z nas 
jest inny. A ja, pisząc o pewnych wspólnych cechach myślenia DDA, dokonuję uogólnień, i 
co za tym idzie - wielu uproszczeń. WaŜne, by tej analizy nie dokonywać w samotności, jak 
kiedyś, gdy byliśmy dziećmi... 
 

Marzenna Kucińska 

Ze strony: http://kiosk.onet.pl/charaktery/1129874,1475,5,artykul.html