Anna Hutnikiewicz

Poradnik metodyczny do biologii w gimnazjum

część 3

Ek

Ek

Ek

Ek

Ekologia i ochrona

ologia i ochrona

ologia i ochrona

ologia i ochrona

ologia i ochrona

Ś R O D O W I S K A

Ś R O D O W I S K A

Ś R O D O W I S K A

Ś R O D O W I S K A

Ś R O D O W I S K A

Projekt ok³adki

Marcin Piwowarski

Konsultacja

Katarzyna Jaszczak

Redakcja

Monika Go³aszewska

Korekta

Beata Pêdziwilk

Formatowanie komputerowe

Tomasz Olszewski

Wszelkie prawa zastrze¿one. Kopiowanie publikacji w ca³oœci lub fragmentach bez zgody wydawnictwa

zabronione.

© Copyright by MAC

EDUKACJA S.A.

, Kielce 2006

ISBN 83-7315-779-4

MAC

EDUKACJA S.A.

25-655 Kielce, ul. £ódzka 308

tel. [phone]; faks 041 366 55 55

e–mail: [e-mail]; http://www.mac.pl

infolinia: 0 801 802 102

Wstêp ......................................................................................................................... 5
Orientacyjny przydzia³ godzin na realizacjê 3 dzia³ów programowych ................... 7
Rozk³ad materia³u nauczania ..................................................................................... 9
Plan wynikowy nauczania ....................................................................................... 21
Propozycje scenariuszy zajêæ edukacyjnych........................................................... 25

EKOLOGIA

1. Ekologia – nauka interdyscyplinarna ............................................................ 26
2. Cechy populacji ............................................................................................. 27
3. Zale¿noœci pokarmowe w ekosystemie ......................................................... 29
4. Kr¹¿enie materii i przep³yw energii w ekosystemie ..................................... 31
5. Sukcesja ekologiczna .................................................................................... 32
6. Wp³yw czynników œrodowiska na rozmieszczenie gatunków ...................... 33
7. Ró¿norodnoœæ biologiczna ............................................................................ 35
8. Rozmieszczenie biomów na kuli ziemskiej .................................................. 36
9. Rodzaje oddzia³ywañ miêdzy osobnikami i populacjami ............................. 37

10. Wp³yw dzia³alnoœci cz³owieka na funkcjonowanie ekosystemów ............... 39
11. Dzia³alnoœæ cz³owieka a produkcja ¿ywnoœci ............................................... 41

Z ekologi¹ za pan brat (lekcja powtórzeniowa) ............................................ 42

OCHRONA ŒRODOWISKA

12. Zanieczyszczenia powietrza .......................................................................... 44
13. Globalne problemy œrodowiska zwi¹zane z zanieczyszczeniem powietrza . 45
14. Zanieczyszczenia wód................................................................................... 46
15. Przyczyny i sposoby przeciwdzia³ania degradacji gleb ................................ 48
16. Odpady – jak powstaj¹ i jak je zagospodarowaæ?......................................... 49
17. Ha³as w œrodowisku ...................................................................................... 51
18. Odnawialne Ÿród³a energii ............................................................................ 52
19. Energetyka j¹drowa – oczekiwania i obawy ................................................. 53
20. Dzia³ania miêdzynarodowe s³u¿¹ce ochronie œrodowiska ............................ 55

Ochrona œrodowiska (lekcja powtórzeniowa) ............................................... 56

Spis treści

Spis treści

Spis treści

Spis treści

Spis treści

FORMY OCHRONY PRZYRODY

21. Zadania i formy ochrony przyrody w Polsce ................................................ 58
22. Ochrona gatunkowa roœlin, zwierz¹t i grzybów............................................ 59
23. Pomniki przyrody o¿ywionej i nieo¿ywionej ............................................... 60
24. Rezerwaty przyrody ...................................................................................... 62
25. Parki krajobrazowe i ich rola w ochronie przyrody ...................................... 63
26. Parki narodowe – najwy¿sza forma ochrony przyrody w Polsce ................. 64
27. Niektóre instytucje i organizacje dzia³aj¹ce na rzecz ochrony przyrody ...... 66

Formy ochrony przyrody (lekcja powtórzeniowa) ......................................... 67

Testy nr 1–3, a tak¿e karty pracy ucznia, instrukcje oraz krzy¿ówki znajduj¹ siê w œrodku
ksi¹¿ki
Karty odpowiedzi do testów nr 1–3 zamieszczono na stronach: 44, 56, 68

5

Poradnik metodyczny „Biologia III: Ekologia i ochrona œrodowiska”

jest czêœci¹ pakietu edukacyjnego sk³adaj¹cego siê z podrêcznika i zeszy-

tu æwiczeñ dla ucznia. Przygotowany zosta³ na podstawie programu na-

uczania biologii z elementami œcie¿ek edukacyjnych w gimnazjum (numer

dopuszczenia DKW–4014–59/01).

Adresowany jest do wszystkich nauczycieli biologii ucz¹cych w gimna-

zjum. Jego treœci mog¹ byæ bezpoœrednio wykorzystane w pracy nauczy-

ciela lub stanowiæ inspiracjê do pracy dydaktycznej.

W dziale „Rozk³ad materia³u” uwzglêdniono 3 dzia³y programowe (takie

same jak w podrêczniku i zeszycie æwiczeñ), a w nich 27 tematów zajêæ

edukacyjnych oraz 7 godzin do dyspozycji nauczyciela (godziny te roz-

dzielono na 3 lekcje powtórzeniowe i 4 godziny zajêæ terenowych).

W dziale „Plan wynikowy” zamieszczono wymagania na stopnie szkolne,

odnosz¹ce siê do poszczególnych dzia³ów programowych. Jest to propo-

zycja, któr¹ mo¿na wykorzystaæ podczas opracowywania lub modyfikacji

przedmiotowego systemu oceniania.

Dzia³ „Propozycje scenariuszy” obejmuje 27 scenariuszy zajêæ, które

maj¹ s³u¿yæ opracowaniu nowego materia³u, oraz 3 scenariusze dla utrwa-

lenia i sprawdzenia wiedzy uczniów. Zaproponowano te¿ 3 testy z zada-

niami sprawdzaj¹cymi, które celowo nie zawieraj¹ punktacji za prawid³owe

odpowiedzi, aby daæ nauczycielowi dowolnoœæ w ich ustalaniu. Przeliczanie

liczby punktów z testów na stopnie szkolne powinno byæ zgodne ze szkol-

nym systemem oceniania stosowanym w danej szkole.

Scenariusz zajêæ zawiera czêœæ metodyczn¹ i przebieg zajêæ, w którym

uwzglêdniono czas na realizacjê poleceñ i æwiczeñ zawartych w podrêcz-

WSTÊP

6

niku. Scenariusze pisane s¹ pod k¹tem pracy z zeszytem æwiczeñ, bez do-

datkowego zeszytu przedmiotowego, i dlatego nie ma w nich propozycji

notatek z lekcji do zeszytu. Wszelkie dodatkowe informacje uczniowie mog¹

notowaæ w zeszycie æwiczeñ, w miejscu na notatki znajduj¹cym siê na

koñcu ka¿dej lekcji.

Rozwi¹zania metodyczne podane w scenariuszach mo¿na modyfiko-

waæ, dostosowuj¹c je do mo¿liwoœci percepcyjnych uczniów i bazy dydak-

tycznej szko³y.

Propozycje rozwi¹zañ dydaktycznych zamieszczonych w poradniku umo¿-

liwi¹ kszta³towanie u uczniów umiejêtnoœci przedmiotowych i ponadprzed-

miotowych, co pozwoli na systematyczne przygotowanie ich do egzaminu

gimnazjalnego.

Autorka

7

ORIENTACYJNY

PRZYDZIA£ GODZIN

NA REALIZACJÊ TRZECH DZIA£ÓW

PROGRAMOWYCH

W III KLASIE GIMNAZJUM

8

Tytu³ dzia³u programowego

Liczba godzin

na realizacjê

EKOLOGIA

11

OCHRONA ŒRODOWISKA

9

FORMY OCHRONY PRZYRODY

7

Razem

27

Godziny zajêæ terenowych 4
Godziny do dyspozycji nauczyciela

na utrwalenie i sprawdzenie wiedzy

3

Ogó³em w III klasie gimnazjum na naukê biologii przeznaczono 34 godziny.

9

ROZK£AD MATERIA£U

NAUCZANIA BIOLOGII

W III KLASIE GIMNAZJUM

(1 GODZINA TYGODNIOWO)

10

EKOLOGIA

1.

Ekologia

–

nauka

interdyscyplinarna

*

poznanie

ekologii

jako

nauki

biologicznej,

*

poznanie podstawowych jednostek ekologicznych.

*

nauki

biologiczne:

ekologia

i ochrona

œrodowiska,

*

podstawowe

jednostki

ekologiczne:

osobnik,

populacja,

biotop,

ekosystem,

biom,

biosfera.

*

rozsypanka

okreœleñ

biologicznych,

*

burza

mózgów

,

*

analiza

foliogramu,

*

(ewentualnie

dywanik

pomys³ów).

Numer

i temat

lekcji

Cele

edukacyjne

Zakr

es

tr

eœci

Pr

ocedury

osi¹gania

cel

ów

Œcie¿ka

2.

Cechy

populacji

*

uzupe³nianie

kart

pracy

,

*

analiza

schematów

,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym.

*

cechy

populacji

biologicznej:

liczebnoϾ,

zagêszczenie,

rozmieszczenie,

œmiertelnoœæ,

rozrodczoϾ,

struktura

wiekowa,

*

struktura

przestrzenna

populacji.

*

poznanie

na

przyk³adach,

czym

jest

populacja,

*

poznanie

cech

charakteryzuj¹cych populacjê.

3.

Zale¿noœci

pokarmowe

w

ekosystemie

*

analiza

schematu,

*

analiza

foliogramów

,

*

uk³adanka

wyrazowa,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

pogadanka.

*

ekosystem

jako

zespó³

biocenozy

i biotopu,

*

podzia³

ekosystemów

,

*

przyk³ady

ró¿nych

ekosystemów

,

*

³añcuchy

pokarmowe

w

ekosystemach,

*

sieæ

pokarmowa,

*

piramida

ekologiczna,

*

produkcja

pierwotna

i wtórna

ekosystemów

,

*

równowaga

biologiczna.

*

poznanie

elementów

sk³adowych ekosystemu

i zasad

jego

funkcjonowania,

*

poznanie

zale¿noœci

pokarmowych w

ekosystemie,

*

poznanie produktywnoœci ekosystemów

.

11

4.

Kr¹¿enie

materii

i przep³yw

energii

w

ekosystemie

*

analiza

schematu,

*

pogadanka,

*

analiza

plansz/foliogramów

,

*

rozmowa

dydaktyczna.

*

poznanie

istoty

procesów zachodz¹cych w

ekosystemach:

kr¹¿enia

materii

i przep³ywu

ener

gii.

*

kr¹¿enie

materii

w

ekosystemie,

*

obieg

pierwiastków

w

przyrodzie

(cykle

biogeochemiczne),

*

przep³yw

ener

gii

w

ekosystemie.

5.

Sukcesja

ekologiczna

*

pogadanka,

*

uk³adanka

obrazkowa,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

rozwi¹zywanie

krzy¿ówki.

*

poznanie

istoty

sukcesji

ekologicznej,

*

poznanie

ró¿nic

miêdzy

sukcesj¹

pierwotn¹

i wtórn¹.

*

istota

sukcesji

ekologicznej,

*

sukcesja

pierwotna

na

przyk³adzie

przekszta³cenia

pola

uprawnego

w

las

mieszany

,

*

sukcesja

w

tórna

w

zbiorniku

wodnym,

*

znaczenie

sukcesji

ekologicznej.

6.

Wp³yw

czynników

œrodowiska

na

rozmieszczenie gatunków

*

pogadanka,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

dyskusja.

*

poznanie

pojêæ:

siedlisko,

nisza

ekologiczna,

*

poznanie

wp³ywu

czynników

œrodowiska

na

rozmieszczenie

gatunków

na

kuli

ziemskiej.

*

siedlisko

a

nisza

ekologiczna,

*

zakres

tolerancji

ekologicznej

i jego

praktyczne

wykorzystanie,

*

eurybionty

i stenobionty

,

*

rola

gatunków

wskaŸnikowych

w

przyrodzie,

*

wp³yw

œwiat³a,

wody

,

temperatury

, zasolenia

oraz

gleby

(m.in.

jej

odczynu)

na

rozmieszczenie

gatunków

.

12

7.

Ró¿norodnoœæ biologiczna

*

poznanie ró¿norodnoœci biologicznej i poziomów or

ganizacji

przyrody

,

na

których

mo¿na

j¹

rozpatrywaæ,

*

poznanie

przyk³adów

ekosystemów

leœnych,

*

poznanie ekosystemów torfowych i bagiennych

oraz

³¹k

i wrzosowisk.

*

ogl¹danie

filmu,

*

analiza

wniosków

wynikaj¹cych

z

pracy

domowej,

*

dyskusja,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

pogadanka,

*

rozmowa

dydaktyczna.

*

ró¿norodnoœæ

na

poziomie

genetycznym,

gatunkowym

i ekosystemów

,

*

ró¿norodnoœæ

biologiczna

w

wilgotnych

lasach

strefy

równikowej,

*

przyczyny

zmniejszania

siê

ró¿norodnoœci

biologicznej

na

Ziemi,

*

ró¿ne

typy

ekosystemów

leœnych:

gr¹dy

, buczyny

, olsy

, ³êgi,

bory

,

*

ekosystemy

torfowiskowych

i bagienne

oraz

³¹k

i wrzosowisk,

*

dzia³ania

cz³owieka

zapobiegaj¹ce

zmniejszaniu

siê

ró¿norodnoœci

biologicznej

w

ekosystemach.

Numer

i temat

lekcji

Cele

edukacyjne

Zakr

es

tr

eœci

Pr

ocedury

osi¹gania

cel

ów

Œcie¿ka

8.

Rozmieszczenie biomów

na

kuli

ziemskiej

*

poznanie

biomów

wystêpuj¹cych

na

kuli

ziemskiej,

*

poznanie charakterystycznych gatunków

flory

i fauny

w

poszczególnych

biomach.

*

analiza

foliogramów

,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

uzupe³nianie

kart

pracy

,

*

dyskusja.

*

rozmieszczenie

biomów

na

kuli

ziemskiej,

*

charakterystyka

tundry

, tajgi,

lasów

liœciastych

klimatu

umiarkowanego,

obszarów

wiecznie

zielonej

roœlinnoœci,

wilgotnego

lasu

równikowego,

stepu,

sawanny

, pustyni,

*

wp³yw

dzia³alnoœci

cz³owieka

na

ró¿ne

biomy

,

*

zmiany

zachodz¹ce

w

wilgotnym

lesie

równikowym

pod

wp³ywem

destrukcyjnej

dzia³alnoœci

cz³owieka.

13

9.

Rodzaje

oddzia³ywañ

miêdzy

osobnikami

i populacjami

*

pogadanka,

*

analiza

foliogramu,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

analiza

wykresu

(uk³ad

drapie¿ca

–

ofiara).

*

poznanie

oddzia³ywañ

nieantagonistycznych i antagonistycznych wystêpuj¹cych w

przyrodzie

miêdzy

osobnikami i populacjami.

*

interakcje

nieantagonistyczne:

mutualizm,

protokooperacja,

komensalizm,

*

interakcje

antagonistyczne:

drapie¿nictwo,

paso¿ytnictwo,

konkurencja.

10.

Wp³yw

dzia³alnoœci

cz³owieka

na

funkcjonowanie ekosystemów

*

ogl¹danie

filmu,

*

wykonanie

plakatu

metod¹

mapy

mentalnej,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

burza

mózgów

,

*

dyskusja.

*

poznanie

wp³ywu

cz³owieka

na

funkcjonowanie ekosystemów

.

*

ingerencja

cz³owieka

w

œrodowisko

przyrodnicze

(antropopresja)

na

przestrzeni

dziejów

,

*

wp³yw

dzia³alnoœci

cz³owieka

na

równowagê

systemów

ekologicznych

(zmiany

w

sk³adzie

gatunkowym

biocenoz

oraz

niszczenie

ca³ych

ekosystemów),

*

przyk³ady

dzia³añ

cz³owieka

wp³ywaj¹cych

na

œrodowisko

przyrodnicze.

11

.

Dzia³alnoœæ

cz³owieka

a

produkcja

¿ywnoœci

*

ogl¹danie

filmu,

*

pogadanka,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

gra

dydaktyczna

(zabawa

w

ekosklep

i supermarket).

*

poznanie

wp³ywu

cz³owieka

na

iloϾ

i jakoϾ

produkowanej

¿ywnoœci.

*

w

p³yw

cz³owieka

na

produktywnoϾ

ekosystemów

,

*

grupy

producenckie

i ich

rola,

*

zasady

funkcjonowania

gospodarstw

ekologicznych,

*

rolnictwo

konwencjonalne

a

ekologiczne.

14

Z

ekologi¹

za

pan

brat

(lekcja

powtórzeniowa)

*

powtórzenie,

utrwalenie

i sprawdzenie

wiedzy

dotycz¹cej podstawowych zagadnieñ

z

ekologii.

*

test

nr

1.

Numer

i temat

lekcji

Cele

edukacyjne

Zakr

es

tr

eœci

Pr

ocedury

osi¹gania

cel

ów

Œcie¿ka

OCHRONA

ŒRODOWISKA

12.

Zanieczyszczenia

powietrza

*

poznanie

Ÿróde³

i rodzajów zanieczyszczeñ powietrza

oraz

sposobów zapobiegania

im.

*

sk³ad

chemiczny

powietrza

atmosferycznego,

*

naturalne

i sztuczne

Ÿród³a

zanieczyszczeñ

powietrza,

*

zanieczyszczenia

powietrza:

gazowe,

sta³e

i ciek³e,

*

skutki

zanieczyszczenia

powietrza,

*

sposoby

ograniczania

zanieczyszczeñ.

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

analiza

schematu,

*

praca

w

grupach

metod¹

mapy

mentalnej,

*

dyskusja.

13.

Globalne

problemy

œrodowiska

zwi¹zane

z

zanieczyszczeniem

powietrza

*

ogl¹danie

filmów

,

*

praca

w

grupach

metod¹

metaplanu,

*

analiza

schematu,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

rozwi¹zywanie

krzy¿ówki.

*

proces

powstawania

kwaœnych

opadów

i ich

wp³yw

na

œrodowisko

przyrodnicze,

*

efekt

cieplarniany

, jego

skutki

oraz

sposoby

spowalniania

powstawania

tego

efektu,

*

dziura

ozonowa

i jej

wp³yw

na

istoty

¿ywe.

*

poznanie

g³ównych

problemów œrodowiska przyrodniczego wynikaj¹cych z

zanieczyszczeñ

powietrza.

15

14.

Zanieczyszczenia

wód

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

uzupe³nianie

kart

pracy

,

*

analiza

foliogramu,

*

pogadanka.

*

poznanie

rodzajów

i Ÿróde³ zanieczyszczenia

wód,

*

poznanie

sposobów

ochrony

wód.

*

biologiczne

i gospodarcze

znaczenie

wody

,

*

Ÿród³a

zanieczyszczeñ

wód

powierzchniowych,

*

klasy

czystoœci

wód,

*

m

etody

oczyszczania

wód

œciekowych,

*

Ÿród³a

zanieczyszczeñ

wód

stoj¹cych,

*

Ÿród³a

zanieczyszczeñ

mórz

i oceanów

,

*

sposoby

ochrony

wód.

15.

Przyczyny

i sposoby

przeciwdzia³ania degradacji

gleb

*

praca

w

grupach

na

podstawie

instrukcji

(eksperymenty laboratoryjne),

*

analiza

foliogramu,

*

pogadanka,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

rozmowa

dydaktyczna.

*

poznanie

przyczyn

degradacji

gleb

i sposobów zapobiegania

temu

zjawisku.

*

sk³ad

i ¿yznoœæ

gleby

oraz

jej

funkcje,

*

przyczyny

degradacji

gleb,

*

ska¿enie

gleb

metalami

ciê¿kimi i jego

skutki,

*

erozja

(wyja³awianie)

gleb

i sposoby

jej

ograniczenia,

*

ochrona

gleb,

*

gleby

martwe

i ich

rekultywacja.

16

16.

Odpady

–

jak

powstaj¹

i jak

je

zagospodarowaæ?

*

poznanie

mechanizmu

powstawania odpadów

,

*

poznanie

sposobów

zagospodarowywania odpadów

.

*

gra

dydaktyczna

–

rozwi¹zywanie

problemu,

*

ogl¹danie

filmu,

*

dyskusja,

*

pogadanka,

*

praca

w

grupach

metod¹

metaplanu,

*

rozmowa

dydaktyczna.

*

rodzaje

odpadów

i Ÿród³a

ich

powstawania,

*

sposoby

ograniczania

iloœci

odpadów

,

*

odpady

przemys³owe

–

Ÿród³a

powstawania

oraz

sposoby

ich

zagospodarowania

i przetwarzania,

*

nielegalne

wysypiska

i ich

wp³yw

na

œrodowisko,

*

strategia

gospodarowania

odpadami

w

krajach

Unii

Europejskiej.

Numer

i temat

lekcji

Cele

edukacyjne

Zakr

es

tr

eœci

Pr

ocedury

osi¹gania

cel

ów

Œcie¿ka

17.

Ha³as

w

œrodowisku

*

poznanie

Ÿróde³

ha³asu

i wibracji

oraz

skutków

ich

oddzia³ywania

na

cz³owieka

i œrodo-

wisko.

*

pogadanka,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

analiza

foliogramu,

*

uzupe³nianie

kart

pracy

,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

dyskusja,

*

konkurs

wiedzy

.

*

pojêcie

ha³asu

i wibracji,

*

Ÿród³a

i rodzaje

ha³asu

(i

wibracji),

*

skutki

oddzia³ywania

ha³asu

i wibracji:

spo³eczne

i zdrowotne,

gospodarcze,

przyrodnicze,

*

sposoby

ograniczania

ha³asu.

18.

Odnawialne

Ÿród³a

energii

*

poznanie odnawialnych

Ÿróde³

ener

gii,

*

poznanie

sposobów

wykorzystania odnawialnych

Ÿróde³

ener

gii,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

analiza

foliogramów

,

*

dywanik

pomys³ów

,

*

uzupe³nianie

kart

pracy

,

*

dyskusja.

*

nieodnawialne

i odnawialne

Ÿród³a

ener

gii,

*

sposoby

wykorzystania

odnawialnych

Ÿróde³

ener

gii

(ener

gia

z

biomasy

, ener

gia

wody

, geotermalna,

wiatru,

s³oñca),

17

*

wp³yw

odnawialnych

Ÿróde³

ener

gii

na

œrodowisko

przyrodnicze.

*

poznanie

wp³ywu

odnawialnych

Ÿróde³

ener

gii

na

œrodowisko

przyrodnicze.

19.

Energetyka

j¹drowa

–

oczekiwania

i obawy

*

rozwi¹zywanie

krzy¿ówki,

*

analiza

mapy

,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

dyskusja

metod¹

„myœl¹cych

kapeluszy”.

*

poznanie

sposobów

wytwarzania

ener

gii

j¹drowej

i jej

oddzia³ywania na

œrodowisko.

*

zasada

dzia³ania

elektrowni

j¹drowej,

*

rozmieszczenie

elektrowni

atomowych

w

Europie,

*

wp³yw

ener

getyki

j¹drowej

na

œrodowisko

(m.in.

odpady

radioaktywne

i metody

ich

sk³adowania,

ryzyko

awarii).

20.

Dzia³ania

miêdzynarodowe s³u¿¹ce

ochronie

œrodowiska

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

praca

w

grupach

(przygotowanie

deklaracji

dla

w³adz

swojej

gminy).

*

zrozumienie

potrzeby

wspólnych

dzia³añ

wszystkich

pañstw

na

rzecz

zachowania

równowagi ekologicznej na

Ziemi.

*

zasada

zrównowa¿onego

rozwoju,

*

„Szczyt

Ziemi”

w

Rio

de

Janeiro

(1992),

*

g³ówne

cele

Agendy

21,

*

Œwiatowy

Szczyt

Zrównowa¿onego

Rozwoju

w

Johannesbur

gu

(2002)

i cele

uchwalonego

tam

„Planu

dzia³ania”,

*

dzia³ania

Polski

w

zakresie

polityki

ekorozwoju.

Ochrona

œrodowiska

(lekcja

powtórzeniowa)

*

test

nr

2

*

powtórzenie, utrwalenie, i sprawdzenie

wiedzy

dotycz¹cej

ochrony

œrodowiska.

18

FORMY

O

CHRONY

PRZYRODY

21.

Zadania

i formy

ochrony

przyrody

w

Polsce

*

cele

i zadania

ochrony

przyrody

,

*

historia

ochrony

przyrody

w

Polsce,

*

dokumenty

prawne

reguluj¹ce

zasady

ochrony

przyrody

w

Polsce,

*

formy

ochrony

przyrody

,

*

udzia³

Polski

w

miêdzynarodowych dzia³aniach

na

rzecz

ochrony

przyrody

.

*

mapa

skojarzeñ,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

pogadanka,

*

analiza

tabeli,

*

gra

dydaktyczna

(rozsypanka

okreœleñ

biologicznych).

Numer

i temat

lekcji

Cele

edukacyjne

Zakr

es

tr

eœci

Pr

ocedury

osi¹gania

cel

ów

Œcie¿ka

22.

Ochrona

gatunkowa

roœlin,

zwierz¹t

i grzybów

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

uzupe³nianie

kart

pracy

,

*

rozmowa

dydaktyczna.

*

ochrona

gatunkowa

œcis³a

i czêœciowa,

*

rozpoznawanie

chronionych

gatunków

roœlin,

zwierz¹t

i grzybów

,

*

Polska

czerwona

ksiêga

roœlin

i Polska

czerwona

ksiêga

zwierz¹t

,

*

³owiectwo

i myœlistwo

a

ochrona

zwierz¹t,

*

Konwencja

W

aszyngtoñska

(CITES)

*

poznanie

zasad

funkcjonowania ochrony

gatunkowej

roœlin,

zwierz¹t

i grzybów

.

*

poznanie

zasad

funkcjonowania ochrony

przyrody

w

Polsce.

19

23.

Pomniki

przyrody

o¿ywionej

i nieo¿ywionej

*

konkurs

dla

grup

(rozpoznawanie

gatunków

chronionych),

*

pogadanka,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

rozwi¹zywanie

krzy¿ówki.

*

poznanie

celów

tworzenia

pomników

przyrody

,

*

poznanie

obiektów

przyrodniczych bêd¹cych

pomnikami

przyrody

.

*

cele

tworzenia

pomników

przyrody

,

*

przyk³ady

najbardziej

znanych

pomników

przyrody

o¿ywionej

i nieo¿ywionej

w

Polsce,

*

pomniki

przyrody

we

w³asnym

regionie.

24.

Rezerwaty

przyrody

*

pogadanka,

*

uzupe³nianie

kart

pracy

,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

burza

mózgów

.

*

poznanie

typów

rezerwatów

i roli,

jak¹

odgrywaj¹

w

ochronie

przyrody

.

*

rola

rezerwatów

w

ochronie

przyrody

,

*

rezerwaty

œcis³e

i czêœciowe,

*

rodzaje

rezerwatów:

leœne,

florystyczne,

faunistyczne,

krajobrazowe,

torfowiskowe,

przyrody

nieo¿ywionej,

stepowe,

wodne,

s³onoroœlowe.

25.

Parki

krajobrazowe

i ich

rola

w

ochronie

przyrody

*

rozmowa

dydaktyczna,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

pogadanka,

*

dyskusja.

*

poznanie

celów

tworzenia

parków

krajobrazowych,

*

poznanie

sposobów

realizacji

zasad

ekorozwoju

na

terenie

parków krajobrazowych.

*

cele

tworzenia

parków

krajobrazowych,

*

przyk³ady

parków

krajobrazowych

w

Polsce

i w

najbli¿szym

regionie,

*

realizacja

zasady

zrównowa¿onego

rozwoju

na

terenie

parków

krajobrazowych,

*

obszary

chronionego

krajobrazu.

20

26.

Parki

narodowe

–

najwy¿sza

forma

ochrony

przyrody

w

Polsce

*

poznanie

osobliwoœci

przyrodniczych bêd¹cych

celem

ochrony

w

parkach

narodowych w

Polsce.

*

pogadanka,

*

ogl¹danie

filmu,

*

uzupe³nianie

kart

pracy

,

*

analiza

tabeli,

*

rozmowa

dydaktyczna.

*

parki

narodowe

–

ich

cele

i zadania

oraz

rola

tzw

. otulin

wokó³

parków

,

*

parki

narodowe

w

Polsce

i ich

osobliwoœci

przyrodnicze,

*

rezerwaty

biosfery

.

Numer

i temat

lekcji

Cele

edukacyjne

Zakr

es

tr

eœci

Pr

ocedury

osi¹gania

cel

ów

Œcie¿ka

27.

Niektóre

instytucje

i organizacje

dzia³aj¹ce

na

rzecz

ochrony

przyrody

*

poznanie

instytucji

i or

ganizacji

wspieraj¹cych dzia³ania

na

rzecz

ochrony

przyrody

.

*

pogadanka,

*

praca

z

materia³em

Ÿród³owym,

*

rozmowa

dydaktyczna.

*

instytucje

odpowiedzialne

za

ochronê

przyrody

i œrodowiska

w

kraju

i w

województwie,

*

wybrane

or

ganizacje,

agencje

i instytucje

miêdzynarodowe

zajmuj¹ce

siê

ochron¹

przyrody

i ró¿norodnoœci

biologicznej oraz

ich

zadania,

*

polskie

or

ganizacje

dzia³aj¹ce

na

rzecz

ochrony

przyrody

,

*

cele

i zadania

Ligi

Ochrony

Przyrody

(LOP).

Formy

ochrony

przyrody

(lekcja

powtórzeniowa)

*

utrwalenie i sprawdzenie

wiedzy

o

ochronie

przyrody

.

*

test

nr

3.

21

PLAN WYNIKOWY

NAUCZANIA BIOLOGII

W III KLASIE GIMNAZJUM

22

WYMAGANIA

PROGRAMOWE

NA

POSZCZEGÓLNE

S

T

OPNIE

SZKOLNE

dopuszczaj¹cy

dostateczny

dobry

bardzo

dobry

EKOLOGIA

Uczeñ

:

*

wyjaœni

znaczenie

terminów:

rozrodczoϾ,

œmiertelnoœæ,

struktura

wiekowa,

*

zdefiniuje

pojêcia:

biocenoza

i ekosystem,

*

poda

przyk³ady

ekosystemów

naturalnych

i sztucznych,

*

wska¿e

poziomy

troficzne

wystêpuj¹ce

w

biocenozie,

*

skonstruuje

modele

³añcuchów

pokarmowych w

ekosystemach,

*

wyjaœni

pojêcie

sukcesji

pierwotnej

i wtórnej,

*

korzystaj¹c

z

wykresów

,

odczyta

zakres

tolerancji

danego

gatunku,

*

wymieni

rodzaje

ekosystemów

leœnych,

*

scharakteryzuje

na

przyk³adach

stosunki

nieantagonistyczne

i antagonistyczne

miêdzy

populacjami,

*

wyjaœni,

co

to

jest

antropopresja,

*

wymieni

przyk³ady

wp³ywu

cz³owieka

na

ekosystemy

.

Uczeñ

:

*

obliczy

zagêszczenie

populacji

na

wybranym

przyk³adzie,

*

zdefiniuje

produktywnoϾ

ekosystemów

,

*

omówi,

pos³uguj¹c

siê

schematem,

obieg

materii

i przep³yw

ener

gii

w

ekosystemach,

*

wyjaœni

na

przyk³adach

przebieg

sukcesji

pierwotnej

i wtórnej,

*

wska¿e

przyk³ady

praktycznego

wykorzystania

wiedzy

na

temat

tolerancji

ekologicznej,

*

wyjaœni,

dlaczego

w

ekosystemach

leœnych

wystêpuje

najwiêksza

ró¿norodnoœæ

biologiczna,

*

scharakteryzuje

wybrane

biomy

na

kuli

ziemskiej,

*

zanalizuje

wp³yw

zanieczyszczeñ

powietrza,

wody

i gleby

na

sk³ad

gatunkowy

biocenoz,

*

w

yjaœni,

na

czym

polega

funkcjonowanie

gospodarstw

ekologicznych.

Uczeñ

:

*

w

yjaœni

zwi¹zek

pomiêdzy

rozrodczoœci¹,

œmiertelnoœci¹

i struktur¹

wiekow¹

a

liczebnoœci¹

populacji,

*

wyjaœni,

na

czym

polega

produktywnoϾ

ekosystemów

,

*

oceni

mo¿liwoœci

samoregulacji

i zachowania

równowagi

w

ró¿nych

ekosystemach,

*

w

yjaœni

na

wybranych

przyk³adach

zwi¹zek

zakresu

tolerancji

ekologicznej

z

zasiêgiem

wystêpowania

gatunku,

*

w

yjaœni

na

przyk³adach

znaczenie

gatunków

wskaŸnikowych,

*

okreœli

zasady

postêpowania

cz³owieka

prowadz¹ce

do

zachowania

ró¿norodnoœci

biologicznej,

*

wyjaœni

wp³yw

warunków

klimatycznych

na

zró¿nicowanie

flory

i fauny

w

poszczególnych

biomach

œwiata,

Uczeñ

:

*

okreœli

zakres

ekologii,

*

wymieni

biotyczne

i abiotyczne

czynniki

œrodowiska,

*

poda

definicjê

populacji

i wymieni

jej

cechy

,

*

wymieni

czynniki

wp³ywaj¹ce

na

liczebnoϾ

populacji,

*

rozró¿ni

ekosystemy

naturalne

i sztuczne,

*

wymieni

g³ówne

biomy

œwiata,

*

wymieni

oddzia³ywania

nieantagonistyczne i antagonistyczne

miêdzy

populacjami

w

biocenozie,

*

poda

przyk³ady

oddzia³ywañ

miêdzy

populacjami

i gatunkam

i.

23

Uczeñ

:

*

okreœli

chemiczny

sk³ad

powietrza

atmosferycznego,

*

wymieni

naturalne

i sztuczne

Ÿród³a

zanieczyszczeñ

powietrza,

*

wska¿e

Ÿród³a

zanieczyszczeñ

wód

powierzchniowych,

*

wymieni

klasy

czystoœci

wód,

*

okreœli

sk³ad

i f

unkcje

gleby

,

*

wymieni

rodzaje

odpadów

,

*

poda

znaczenie

terminów:

ha³as,

wibracje,

*

rozró¿ni

nieodnawialne

i odnawialne

Ÿród³a

ener

gii.

Uczeñ

:

*

omówi

skutki

zanieczyszczeñ

powietrza,

*

wyjaœni

wp³yw

kwaœnych

opadów

na

œrodowisko

przyrodnicze,

*

omówi,

jak

powstaje

efekt

cieplarniany

,

*

wska¿e

przyczyny

tworzenia

siê

dziury

ozonowej,

*

omówi

biologiczne

i gospodarcze

znaczenie

wody

,

*

wyjaœni

metody

oczyszczania

œcieków

,

*

zinterpretuje

pojêcia:

degradacja

i erozja,

*

omówi

przyczyny

degradacji

gleb,

*

scharakteryzuje

Ÿród³a

i rodzaje

ha³asu

(i

wibracji),

Uczeñ

:

*

zanalizuje

wp³yw

zanieczyszczeñ

gazowych

na

powstawanie

kwaœnych

opadów

,

*

omówi

konsekwencje

wynikaj¹ce

z

niszczenia

lasów

na

kuli

ziemskiej,

*

wyjaœni

wp³yw

promieniowania

UV

na

or

ganizmy

,

*

wykona

proste

eksperymenty

badaj¹ce

sk³ad

i funkcje

gleby

,

*

wyjaœni

korzyœci

wynikaj¹ce

z

segregacji

œmieci,

*

omówi

wp³yw

ha³asu

i wibracji

na

or

ganizm

cz³owieka

i œrodowisko,

*

wyjaœni,

jak

ener

getyka

j¹drowa

wp³ywa

na

œrodowisko,

Uczeñ

:

*

zaproponuje

sposoby

ograniczania

zanieczyszczeñ,

*

omówi

skutki

zanieczyszczenia

wód,

*

wska¿e

sposoby

ochrony

wód,

*

scharakteryzuje

sposoby

przeciwdzia³ania

degradacji

gleb,

*

omówi

ró¿ne

sposoby

ograniczania

iloœci

odpadów

,

*

omówi

wymagania

technologiczne

nowoczesnego

wysypiska

œmieci,

*

zaproponuje

sposoby

ograniczenia

ha³asu,

np.

w

szkole

lub

swojej

okolicy

,

*

uzasadni

koniecznoϾ

poszukiwania

niekonwencjo-

nalnych

Ÿróde³

ener

gii,

OCHRONA

ŒRODOWISKA

*

omówi

przyk³ady

dzia³añ

cz³owieka przeciwdzia³aj¹cych zaburzeniom

równowagi

w

ekosystemach,

*

uzasadni,

dlaczego

¿ywnoœæ

produkowana

metodami

ekologicznymi

jest

droga.

24

Uczeñ

:

*

wymieni

formy

ochrony

przyrody

,

*

wymieni

kilka

chronionych

gatunków

roœlin,

zwierz¹t

i grzybów

,

*

w

ymieni

kilka

przyk³adów

pomników

przyrody

,

*

wymieni

rodzaje

rezerwatów

przyrody

,

*

w

ska¿e

najbli¿ej

po³o¿one

rezerwaty

przyrody

,

*

poda

przyk³ady

parków

narodowych

w

Polsce.

Uczeñ

:

*

wyjaœni

pojêcia:

park

narodowy

,

park

krajobrazowy

, rezerwat

przyrody

, pomnik

przyrody

,

*

okreœli,

na

czym

polega

ochrona

œcis³a

i czêœciowa,

*

wymieni

najbli¿sze

parki

krajobrazowe

i w

ska¿e

ich

po³o¿enie,

*

wska¿e

na

mapie

Polski

parki

narodowe

i dokona

krótkiej

charakterystyki

kilku

z

nich,

*

wymieni

i wska¿e

na

mapie

kilka

rezerwatów

biosfery

zlokalizowanych

na

obszarze

Polski,

*

wymieni

najwa¿niejsze

or

ganizacje

dzia³aj¹ce

na

rzecz

ochrony

przyrody

w

Polsce.

Uczeñ

:

*

omówi

wk³ad

polskich

uczonych

w

rozwój

idei

ochrony

przyrody

,

*

omówi

g³ówne

cele

ochrony

gatunkowej,

*

scharakteryzuje

obiekty

przyrodnicze

bêd¹ce

pomnikami

przyrody

w

swoim

regionie,

*

omówi

rodzaje

rezerwatów

i poda

ich

przyk³ady

,

*

wymieni

i scharakteryzuje

parki

krajobrazowe

w

najbli¿szej

okolicy

,

*

omówi

rolê

obszarów

chronionego

krajobrazu,

*

scharakteryzuje

oraz

porówna

wybrane

parki

narodowe

Polski.

Uczeñ

:

*

wska¿e

ró¿nice

miêdzy

ochron¹

gatunkow¹

ca³kowit¹

i czêœciow¹,

*

rozpozna

przyk³ady

gatunków

roœlin,

zwierz¹t

i grzybów

objêtych

ochron¹,

*

omówi

zadania

Konwencji

W

aszyngtoñskiej

(CITES),

*

wyjaœni

sposoby

realizowania

zasad

zrównowa¿onego

rozwoju

na

obszarze

parków

krajobrazowych,

*

wyjaœni

rolê

rezerwatów

biosfery

,

*

wska¿e

przyk³ady

w³¹czania

siê

Polski

do

miêdzynarodowych

dzia³añ

na

rzecz

ochrony

przyrody

.

FORMY

O

CHRONY

PRZYRODY

*

w

ska¿e

ar

gumenty

„za”

i „przeciw”

budowie

elektrowni

j¹drowych,

*

uzasadni,

dlaczego

zasada

ekorozwoju

jest

bardzo

wa¿na

dla

wszystkich

pañstw

œwiata.

*

omówi

rodzaje

i sposób

wykorzystania

odnawialnych

Ÿróde³

ener

gii,

*

wyjaœni,

na

czym

polega

zasada

zrównowa¿onego

rozwoju.

*

wymieni

dzia³ania

Polski

w

zakresie

polityki

zrównowa¿onego

rozwoju,

*

zinterpretuje

dane

statystyczne,

*

zanalizuje

dane

i na

ich

podstawie

sporz¹dzi

diagramy

s³upkowe.

NA

OCENÊ

CELUJ¥C¥

ZAS£UGUJE

UCZEÑ

,

KTÓREGO

WIEDZA

I

UMIEJÊTNOŒCI

WYKRACZAJ¥

POZA

PODST

AW

Ê

PROGRAMOW¥

.

WYMAGANIA

PROGRAMOWE

NA

POSZCZEGÓLNE

S

T

OPNIE

SZKOLNE

dopuszczaj¹cy

dostateczny

dobry

bardzo

dobry

25

PROPOZYCJE SCENARIUSZY

ZAJÊÆ EDUKACYJNYCH

REALIZOWANYCH

W III KLASIE GIMNAZJUM

26

Cel ogólny

Poznanie ekologii jako nauki biologicznej oraz poznanie podstawowych jed-

nostek ekologicznych.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– okreœliæ, czym zajmuje siê ekologia,

– wymieniæ podstawowe jednostki ekologiczne i wyjaœniæ ich znaczenie,

– wskazaæ w³asne przyk³ady populacji, biocenozy, ekosystemu.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Grupowa i zbiorowa.

Metody

S³owne – burza mózgów, (ewentualnie dywanik pomys³ów).

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Foliogram („Vademecum m³odego ekologa”): „Co badaj¹ ekolodzy?”, grafo-

skop, rozsypanka w kopertach (nauki biologiczne i zakres ich badañ), du¿e

arkusze papieru, mazaki, magnesy, szkolne akwarium, (ewentualnie kartecz-

ki samoprzylepne).

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. W celu przypomnienia i utrwalenia poznanych w klasach I i II g³ównych

nauk biologicznych, uczniowie w grupach uk³adaj¹ rozsypankê (propozy-

cja rozsypanki jest zamieszczona na koñcu scenariusza). Przyporz¹dko-

wuj¹ danej nauce w³aœciwy zakres badañ. Sprawdzenie poprawnoœci wy-

konania zadania.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Burza mózgów: Jak rozumiem termin ekologia? Wyjaœnienie pochodze-

nia s³owa ekologia. W podsumowaniu uczniowie wykonuj¹ æwiczenie

nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 4).

2. Wyjaœnienie ró¿nic miêdzy ekologi¹ a ochron¹ œrodowiska.

3. Omówienie jednostek ekologicznych na podstawie analizy foliogramu.

Wprowadzenie pojêæ: osobnik, populacja, biotop, ekosystem, biom, bio-

sfera. W celu utrwalenia poznanych pojêæ uczniowie uzupe³niaj¹ æwicze-

nie nr 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 5).

EKOLOGIA

1. Ekologia – nauka interdyscyplinarna

27

Faza podsumowuj¹ca

Uczniowie, pracuj¹c w grupach, wykonuj¹ polecenie nr 1 z podrêcznika

(str. 10). Wyniki pracy prezentuj¹ na arkuszach papieru (w przypadku braku

akwarium – uczniowie metod¹ dywanika pomys³ów proponuj¹ zakres badañ

i obserwacji, jakie mo¿na prowadziæ, bêd¹c ekologiem).

PRACA DOMOWA

Æwiczenie nr 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 6).

2. Cechy populacji

Cel ogólny

Poznanie cech charakteryzuj¹cych populacjê.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ, czym jest populacja,

– wymieniæ cechy populacji,

– scharakteryzowaæ na przyk³adach cechy populacji: liczebnoœæ, zagêszcze-

nie, rozmieszczenie, œmiertelnoœæ, rozrodczoœæ, strukturê wiekow¹,

– obliczaæ zagêszczenie populacji,

– omówiæ strukturê przestrzenn¹ populacji,

– korzystaæ z danych statystycznych i w³aœciwie je interpretowaæ.

anatomia

nauka o budowie wewnêtrznej organizmów

fizjologia

nauka o funkcjach ¿yciowych organizmów

histologia

nauka o tlenkach

botanika

nauka o roœlinach

zoologia

nauka o zwierzêtach

morfologia

nauka o budowie zewnêtrznej organizmów

genetyka

nauka o dziedzicznoœci

cytologia

nauka o komórce

28

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Grupowa i zbiorowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Karty pracy (jedna na grupê), roczniki statystyczne, szkolne akwarium.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Powtórzenie i utrwalenie wiedzy na temat podstawowych jednostek eko-

logicznych. Sprawdzenie zadania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie, pracuj¹c w grupach, prowadz¹ obserwacjê populacji neonek

(lub gupików) w akwarium

1

i wykonuj¹ zadania nr 1, 2 i 3 z karty pracy

(propozycja karty pracy znajduje siê w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania).

Sprawdzenie poprawnoœci wykonania zadania.

2. Wspólna analiza schematu z podrêcznika (rys. 3, str. 13) wyjaœniaj¹cego

zmiany liczebnoœci populacji.

3. Rozmowa dydaktyczna na temat œmiertelnoœci i rozrodczoœci w populacji

oraz czynników wp³ywaj¹cych na te cechy.

4. Analiza schematów zamieszczonych w podrêczniku (rys. 4, str. 14) – wy-

jaœnienie pojêcia struktura wiekowa i omówienie jej rodzajów.

5. Praca w grupach z rocznikiem statystycznym – wykonanie zadania nr 5

z karty pracy. Wspólna interpretacja wyników.

6. Praca z materia³em Ÿród³owym (podrêcznik, str. 14–15) – wyjaœnienie ty-

pów rozmieszczenia populacji z podaniem przyk³adów. Uczniowie wyko-

nuj¹ zadanie nr 4 z karty pracy.

Faza podsumowuj¹ca

W celu utrwalenia poznanych wiadomoœci nauczyciel dzieli klasê na dwa

zespo³y. Ka¿dy zespó³ przygotowuje 5 pytañ zwi¹zanych z tematem zajêæ.

Cz³onkowie zespo³ów zadaj¹ sobie pytania na przemian. Zespó³, który udzie-

li najwiêcej poprawnych odpowiedzi, otrzymuje oceny.

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 1, 2 i 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 7).

Wykonanie w formie pisemnej polecenia nr 2 z podrêcznika (str. 12).

1. W przypadku braku akwarium lekcjê mo¿na przeprowadziæ w terenie, np. wykorzystuj¹c trawnik

przy szkole: wyznaczyæ 1 m

2

trawnika i na nim prowadziæ obserwacjê, np. mniszka lekarskiego,

wed³ug odpowiednio zmodyfikowanej karty pracy.

29

3. Zale¿noœci pokarmowe w ekosystemie

Cel ogólny

Poznanie struktury i zasad funkcjonowania ekosystemów, a tak¿e zale¿noœci

pokarmowych w ekosystemie oraz produktywnoœci ekosystemów.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ, co to jest ekosystem, biocenoza i biotop,

– uzasadniæ zwi¹zki miêdzy biotopem i biocenoz¹,

– rozró¿niaæ ekosystemy: l¹dowe i wodne oraz naturalne i sztuczne,

– wyjaœniæ, co to jest ³añcuch pokarmowy,

– scharakteryzowaæ ogniwa ³añcucha pokarmowego,

– wyjaœniæ, co to jest sieæ zale¿noœci pokarmowych,

– analizowaæ piramidê ekologiczn¹ z okreœlaniem poziomów troficznych,

– wyjaœniæ produktywnoœæ ekosystemów,

– wskazaæ czynniki wp³ywaj¹ce na wielkoœæ produkcji w ekosystemach,

– interpretowaæ pojêcie równowagi biologicznej.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – pogadanka.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Foliogramy („Vademecum m³odego ekologa”): „£añcuch pokarmowy (troficz-

ny)”, „Producenci w ekosystemach (5 przyk³adów)”, „Konsumenci w ekosyste-

mach (5 przyk³adów)”, „£añcuchy pokarmowe tworz¹ sieæ pokarmow¹”, „Pira-

mida ekologiczna”, foliogram przedstawiaj¹cy wielkoœæ produkcji pierwotnej

w wybranych ekosystemach, grafoskop, uk³adanka wyrazowa, kartki papieru.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Krótka kontrola pisemna z zajêæ 1 i 2.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Analiza schematu z podrêcznika (rys. 8, str. 16). Przypomnienie termi-

nów: biocenoza, biotop, ekosystem.

2. Analiza foliogramów – wyjaœnienie pojêæ: ³añcuch pokarmowy, produ-

cenci, konsumenci, destruenci, sieæ pokarmowa. Uzupe³nienie æwiczenia

nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 9).

3. Praca w grupach z uk³adank¹ wyrazow¹ (propozycja uk³adanki jest za-

mieszczona na koñcu scenariusza) przedstawiaj¹c¹ przyk³ady ró¿nych eko-

30

systemów. W pola 5 kó³ wpisano elementy 5 wybranych ekosystemów

(np. las, pole, ³¹ka, jezioro, morze). Uczniowie maj¹ rozpoznaæ te ekosys-

temy, a nastêpnie wybraæ jeden (ka¿da grupa inny). Z organizmów wpisa-

nych w ko³o u³o¿yæ ³añcuch pokarmowy z zaznaczeniem poszczególnych

ogniw (³añcuch pokarmowy zapisuj¹ na kartkach). Prezentacja pracy grup.

4. Praca z materia³em Ÿród³owym (np. podrêcznik, str. 18–19, foliogram) –

piramida ekologiczna jako sposób przedstawienia struktury pokarmowej

ekosystemu.

5. Dalsza praca w grupach – wykonanie polecenia nr 2 z podrêcznika

(str. 16). Wspólne wyci¹gniêcie wniosków. Uzupe³nienie æwiczenia nr 2

(zeszyt æwiczeñ, str. 9).

6. Pogadanka wyjaœniaj¹ca produktywnoœæ ekosystemów (produkcja pier-

wotna i wtórna). Wykonanie æwiczenia nr 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 10).

7. Analiza foliogramu przedstawiaj¹cego wielkoœæ produkcji pierwotnej

w wybranych ekosystemach (propozycja foliogramu jest zamieszczona

na koñcu scenariusza). Uczniowie okreœlaj¹ g³ówne przyczyny ró¿nej pro-

duktywnoœci przedstawionych ekosystemów.

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenie nr 5 (zeszyt æwiczeñ, str. 10).

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 3 i 6 (zeszyt æwiczeñ, str. 10–11).

2,5

1,3

0,65

0,003

0,125

2,2

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

123456

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345

12345

12345

12345

12345

12345

12345

12345

12345

12345

12345

12345

12345

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345678

12345

12345

* Masa producentów (³¹czna) dostêpna dla konsumentów.

Ekosystem

ProduktywnoϾ pierwotna

netto* (kg/m

2

/rok)

Ekosystem

123

123

123

12345

12345

12345

12345

123

123

12345

12345

12345

123

123

Rafy koralowe
Puszcza troplikalna
Wilgotne lasy strefy umiarkowanej
Uprawy rolne (œrednio)
Wody otwartego oceanu
Pustynia

ProduktywnoϾ pierwotna

netto* (kg/m

2

/rok)

2,5
2,2
1,3
0,65
0,125
0,003

31

4. Kr¹¿enie materii i przep³yw energii w ekosystemie

Cel ogólny

Poznanie istoty procesów zachodz¹cych w ekosystemach: kr¹¿enia materii

i przep³ywu energii.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– analizowaæ schematy ilustruj¹ce kr¹¿enie materii i przep³yw energii

w ekosystemach,

– uzasadniæ, ¿e materia kr¹¿y w uk³adzie zamkniêtym, zaœ energia przep³ywa

w uk³adzie otwartym,

– omówiæ cykl biogeochemiczny wêgla i azotu.

Strategia

Operacyjna.

POLE

ziemniaki, kapusta, stonka ziemniaczana,

¿yto, d¿d¿ownica, nornica,

kuropatwa, mysz polna, pszenica,

kret, ba¿ant

LAS

d¹b, dziêcio³, krogulec, sosna,

wiewiórka, sarna, lis, sikorka, leszczyna,

korniki, borówka, jastrz¹b,

g¹sienica zwójki dêbóweczki, kuna leœna

£¥KA

jastrz¹b, koniczyna, pszczo³a,

firletka poszarpana, czajka, mszyce, trzmiel,

œlimak winniczek, ¿ycica trwa³a,

¿aba, biedronka

JEZIORO

wydra, pa³ka wodna, rogatek,

larwy wa¿ek, karp, okoñ, ukleja,

zatoczek, rozwielitka, kaczka krzy¿ówka,

szczupak, chlorella, grzybieñ bia³y

MORZE

krab, okrzemka, kryl, morszczyn,

rekin, krasnorosty, oczlik,

ga³êzatka, œledŸ, orka,

omu³ek jadalny, dorsz

32

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – pogadanka, rozmowa dydaktyczna.

Œrodki dydaktyczne

Plansze lub foliogramy przedstawiaj¹ce kr¹¿enie materii i przep³yw energii

(np. „Vademecum m³odego ekologa” – plansze/foligramy: „Materia kr¹¿y

w ekosystemie”), grafoskop, plansze obiegu wêgla i azotu w przyrodzie.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Powtórzenie i utrwalenie wiedzy na temat ekosystemów. Sprawdzenie za-

dania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Analiza schematu z podrêcznika (rys. 12, str. 20) – kr¹¿enie materii

w ekosystemie.

2. Pogadanka wyjaœniaj¹ca obieg materii na przyk³adzie kr¹¿enia pierwiast-

ków – rola wody, tlenu, azotu i wêgla jako czterech elementów kr¹¿¹cych

w ekosystemie.

3. Praca w grupach z materia³em Ÿród³owym (np. plansze/foliogramy, podrêcz-

nik, str. 20–22) – analiza schematów kr¹¿enia wêgla i azotu w przyrodzie.

Omówienie przez grupy cykli biogeochemicznych wêgla i azotu (z wyko-

rzystaniem plansz/foliogramów).

4. Rozmowa dydaktyczna wyjaœniaj¹ca przep³yw energii w ekosystemach.

Faza podsumowuj¹ca

W celu utrwalenia wiedzy uczniowie wykonuj¹ polecenie nr 1 z podrêcznika

(str. 20) oraz uzupe³niaj¹ æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 12).

PRACA DOMOWA

Æwiczenie nr 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 12).

5. Sukcesja ekologiczna

Cel ogólny

Poznanie istoty sukcesji ekologicznej i jej rodzajów.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ, na czym polega sukcesja,

– omówiæ etapy sukcesji pierwotnej i wtórnej na wybranych przyk³adach,

33

– wskazaæ ró¿nice miêdzy sukcesj¹ pierwotn¹ i wtórn¹,

– wyjaœniæ znaczenie sukcesji ekologicznej.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – pogadanka, rozmowa dydaktyczna.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Instrukcje dla grup, uk³adanka obrazkowa (2 zestawy): 1. – przedstawiaj¹ca

stadia sukcesji pierwotnej przekszta³caj¹cej pole uprawne w las mieszany,

2. – przedstawiaj¹ca stadia sukcesji wtórnej w zbiorniku wodnym, kartki pa-

pieru, mazaki, magnesy.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Przypomnienie i utrwalenie wiedzy na temat kr¹¿enia materii i przep³ywu

energii w ekosystemie. Sprawdzenie zadania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Pogadanka na temat sukcesji i jej rodzajów z wykorzystaniem schematów

z podrêcznika (str. 23–25).

2. Podzia³ klasy na grupy (5-, 6-osobowe)– praca z instrukcj¹ (instrukcje

znajduj¹ siê w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania). Ka¿da grupa otrzymuje

jedn¹ z uk³adanek obrazkowych i kartki papieru.

Prezentacja pracy grup na tablicy z wykorzystaniem magnesów. Ka¿da gru-

pa omawia dany rodzaj sukcesji lub tylko wybrane jej etapy (w zale¿noœci

od liczby grup).

Faza podsumowuj¹ca

1. Rozmowa dydaktyczna na temat znaczenia sukcesji ekologicznej w przyrodzie.

2. Wykonanie æwiczeñ nr 1 i 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 13–14).

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 2 i 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 13).

6. Wp³yw czynników œrodowiska na rozmieszczenie gatunków

Cel ogólny

Poznanie wp³ywu czynników œrodowiska na rozmieszczenie gatunków na kuli

ziemskiej.

34

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ ró¿nicê miêdzy siedliskiem a nisz¹ ekologiczn¹,

– wymieniæ czynniki abiotyczne maj¹ce wp³yw na organizmy,

– wyjaœniæ, co to jest tolerancja ekologiczna,

– wskazaæ przyk³ady praktycznego wykorzystania wiedzy na temat toleran-

cji ekologicznej,

– wyjaœniæ rolê gatunków wskaŸnikowych w przyrodzie,

– omówiæ, jak czynniki œrodowiska wp³ywaj¹ na rozmieszczenie gatunków.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – pogadanka, rozmowa dydaktyczna, dyskusja.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Atlasy drzew i ptaków, arkusze papieru, mazaki.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Przypomnienie i utrwalenie wiedzy na temat sukcesji ekologicznej. Spraw-

dzenie zadania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Pogadanka wyjaœniaj¹ca znaczenie terminów: siedlisko i nisza ekolo-

giczna.

2. Podzia³ klasy na 4 grupy. Uczniowie wykonuj¹ polecenie nr 1 z podrêcz-

nika (str. 26) i korzystaj¹c z atlasów drzew (dwie grupy) i atlasu ptaków

(dwie grupy), uzupe³niaj¹ æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 15).

3. Rozmowa dydaktyczna wyjaœniaj¹ca pojêcie tolerancji ekologicznej.

Wspólna analiza wykresów (rys. 19 i 20) zamieszczonych w podrêczniku

(str. 27). W celu utrwalenia wiedzy uczniowie wykonuj¹ æwiczenie nr 2

(zeszyt æwiczeñ, str. 15).

4. Praca w grupach (5 grup) z materia³em Ÿród³owym (podrêcznik, str. 28–30).

Uczniowie wyjaœniaj¹ wp³yw czynników œrodowiskowych: temperatury

(grupa I), wody (grupa II), œwiat³a (grupa III), zasolenia wód (grupa IV)

i odczynu gleby (grupa V) na rozmieszczenie gatunków na kuli ziemskiej.

Wyniki pracy przedstawiaj¹ na arkuszach papieru w formie graficznej.

Prezentacja pracy grup.

5. Dyskusja na temat praktycznego zastosowania wiedzy o tolerancji ekolo-

gicznej organizmów.

35

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenia nr 3 i 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 16).

PRACA DOMOWA

Uczniowie, podzieleni na grupy, wykonuj¹ polecenie z podrêcznika (str. 31)

i sporz¹dzaj¹ dokumentacjê z wykonania zadania (æwiczenie nr 1 – zeszyt

æwiczeñ, str. 17).

7. Ró¿norodnoœæ biologiczna

Cel ogólny

Poznanie, co to jest ró¿norodnoœæ biologiczna i na jakich poziomach organi-

zacji przyrody mo¿na j¹ rozpatrywaæ.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ pojêcie ró¿norodnoœci biologicznej,

– wymieniæ przyk³ady ró¿norodnoœci biologicznej na ró¿nych poziomach

organizacji przyrody,

– uzasadniæ, dlaczego ekosystemy leœne wykazuj¹ najwiêksz¹ ró¿norodnoœæ,

– wymieniæ ró¿ne typy ekosystemów leœnych,

– omówiæ charakterystyczne cechy wybranych ekosystemów leœnych,

– krótko scharakteryzowaæ ekosystemy torfowiskowe i bagienne oraz ³¹k

i wrzosowisk,

– wymieniæ przyczyny zmniejszania siê ró¿norodnoœci biologicznej na Ziemi,

– okreœliæ zasady postêpowania cz³owieka prowadz¹ce do zachowania ró¿-

norodnoœci biologicznej.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – dyskusja, pogadanka, rozmowa dydaktyczna.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Film („Zielony pakiet”): „Równowaga i harmonia w œrodowisku”, arkusze

papieru, mazaki, zdjêcia ró¿nych typów ekosystemów leœnych, magnesy.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Krótka pisemna kontrola wiedzy z 4 ostatnich zajêæ.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

36

Faza realizacyjna

1. Uczniowie po uprzednim obejrzeniu filmu „Równowaga i harmonia

w œrodowisku”, na jego podstawie wyjaœniaj¹, co to jest ró¿norodnoœæ

biologiczna i na jakich poziomach organizacji przyrody mo¿na j¹ roz-

patrywaæ oraz uzupe³niaj¹ æwiczenie 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 17).

2. Prezentacja wyników pracy domowej przez grupy oraz analiza wyci¹gniê-

tych wniosków (wp³yw ró¿norodnoœci gatunkowej na funkcjonowanie

i przetrwanie ekosystemu).

3. Dyskusja, w czasie której uczniowie szukaj¹ odpowiedzi na pytanie:

W jakich ekosystemach istnieje najwiêksza ró¿norodnoœæ biologiczna

i dlaczego?

4. Praca z materia³em Ÿród³owym (podrêcznik, str. 32–33) w celu poznania

ró¿nych typów ekosystemów leœnych.

5. Praca w grupach – ka¿da grupa losowo wybiera jeden typ ekosystemu

leœnego i na arkuszach papieru w sposób graficzny przedstawia jego cha-

rakterystykê (nie podaje jego nazwy!).

Prezentacja prac – jedna grupa przedstawia charakterystykê, pozosta³e od-

gaduj¹, jaki to typ ekosystemu leœnego.

6. Pogadanka na temat ekosystemów torfowiskowych i bagiennych oraz ³¹k

i wrzosowisk.  

Faza podsumowuj¹ca

Rozmowa dydaktyczna na temat: Co cz³owiek mo¿e zrobiæ w celu zachowa-

nia ró¿norodnoœci biologicznej?

PRACA DOMOWA

Æwiczenie nr 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 17).

8. Rozmieszczenie biomów na kuli ziemskiej

Cel ogólny

Poznanie biomów wystêpuj¹cych na kuli ziemskiej.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ, co to jest biom,

– wymieniæ g³ówne biomy œwiata i wskazaæ ich rozmieszczenie na mapie,

– omówiæ charakterystyczne gatunki flory i fauny w poszczególnych bio-

mach,

– wyjaœniæ wp³yw warunków klimatycznych na zró¿nicowanie flory i fauny

w tych biomach,

– uzasadniæ na przyk³adach, jak biomy oddzia³uj¹ na siebie,

– omówiæ wp³yw cz³owieka na biomy œwiata.

37

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna, dyskuja.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Foliogramy („Vademecum m³odego ekologa”): „Cechy charakterystyczne

biomu”, „Najwa¿niejsze biomy na Ziemi”, „Biomy pó³kuli zachodniej”, „Bio-

my Eurazji, Afryki i Oceanii”, grafoskop, karty pracy (jedna na grupê),

zdjêcia przedstawiaj¹ce poszczególne biomy.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Przypomnienie i utrwalenie wiedzy z poprzedniej lekcji. Sprawdzenie

zadania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Analiza foliogramów – przypomnienie terminu biom oraz wymienienie

rodzajów biomów i ich wystêpowania na kuli ziemskiej.

2. Rozmowa dydaktyczna na temat g³ównych biomów œwiata z uwzglêdnie-

niem warunków klimatycznych oraz charakterystycznych gatunków flory

i fauny, a tak¿e oddzia³ywanie biomów na siebie.

3. W celu utrwalenia wiadomoœci nauczyciel dzieli klasê na 4-osobowe ze-

spo³y – uczniowie uzupe³niaj¹ karty pracy (wzór karty pracy znajduje siê

w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania).

Sprawdzenie i omówienie poprawnoœci uzupe³nienia kart pracy.

4. Dyskusja na temat wp³ywu warunków klimatycznych na zró¿nicowanie

flory i fauny na przyk³adzie tundry.

Faza podsumowuj¹ca

1. Æwiczenie nr 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 19).

2. Rozmowa dydaktyczna na temat wp³ywu cz³owieka na ró¿ne bio-

my œwiata.

PRACA DOMOWA

Æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 18).

Rozwi¹zanie krzy¿ówki z kart pracy

(has³o – EPIFIT):

1. koliber, 2. ma³py, 3. wilgotnoœæ, 4. flora, 5. papugi, 6. temperatura

38

9. Rodzaje oddzia³ywañ miêdzy osobnikami i populacjami

Cel ogólny

Poznanie oddzia³ywañ wystêpuj¹cych w przyrodzie miêdzy osobnikami

i populacjami.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wymieniæ typy interakcji wystêpuj¹cych pomiêdzy osobnikami i popula-

cjami,

– scharakteryzowaæ stosunki nieantagonistyczne i antagonistyczne na przy-

k³adach,

– analizowaæ wykresy, np. uk³ad drapie¿ca–ofiara,

– omówiæ na przyk³adach rolê organizmów uczestnicz¹cych w ró¿nych ty-

pach interakcji.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – pogadanka.

Obserwacyjne – obserwacja naturalnych okazów.

Œrodki dydaktyczne

Korzenie ³ubinu, gabloty z porostami (porosty nadrzewne, porosty naziemne),

foliogram: rodzaje oddzia³ywañ miêdzy populacjami, grafoskop.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Powtórzenie i utrwalenie wiedzy na temat rozmieszczenia biomów na Zie-

mi. Powtórzenie ma formê zgaduj-zgaduli: zgadnij, jaki to biom. Wskaza-

ny uczeñ przedstawia krótk¹ (3 lub 4 zdania) charakterystykê danego bio-

mu i wskazuje ucznia maj¹cego odpowiedzieæ (uczeñ ma okreœliæ, jaki to

biom i pokazaæ jego rozmieszczenie na mapie). Nastêpnie sam opisuje

inny biom i wskazuje kolejnego ucznia do odpowiedzi. Nauczyciel ocenia

wypowiedzi uczniów.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Pogadanka na temat znanych ju¿ uczniom oddzia³ywañ miêdzy gatunka-

mi i populacjami.

2. Wspólna analiza foliogramu przedstawiaj¹cego podzia³ oddzia³ywañ na

interakcje antagonistyczne i nieantagonistyczne (propozycja foliogramu

jest zamieszczona na koñcu scenariusza).

39

3. Uczniowie w grupach na podstawie materia³u Ÿród³owego (podrêcznik,

str. 40-41) poznaj¹ oddzia³ywania nieantagonistyczne (mutualizm, komen-

salizm i protokooperacjê) oraz prowadz¹ obserwacje korzeni ³ubinu i po-

rostów.

4. Omówienie przez grupy interakcji nieantagonistycznych na wybranych

przyk³adach. Uzupe³nienie æwiczeñ nr 6 i 8 (zeszyt æwiczeñ, str. 22–23).

5. Uczniowie w dalszym ci¹gu pracuj¹ w grupach z materia³em Ÿród³owym

(podrêcznik, str. 41–45) i dokonuj¹ analizy interakcji antagonistycznych.

Nastêpnie uzupe³niaj¹ æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 20).

6. Omówienie przez grupy na wybranych przyk³adach paso¿ytnictwa, dra-

pie¿nictwa i konkurencji.

7. Wspólna analiza wykresu przedstawiaj¹cego zale¿noœæ miêdzy ofiar¹

i drapie¿c¹ (podrêcznik, rys. 23, str. 42).

8. Wykonanie polecenia nr 1 z podrêcznika (str. 40). Wnioski uczniowie za-

pisuj¹ w zeszycie æwiczeñ (æwiczenie nr 4, str. 21).

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenie nr 7 (zeszyt æwiczeñ, str. 22).

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 2, 3 i 5 (zeszyt æwiczeñ, str. 20–21).

10. Wp³yw dzia³alnoœci cz³owieka na funkcjonowanie ekosystemów

Cel ogólny

Poznanie wp³ywu cz³owieka na funkcjonowanie ekosystemów.

ODDZIA£YWANIE

NIEANTAGONISTYCZNE

ANTAGONISTYCZNE

PROTOKOOPERACJA

PASO¯YTNICTWO

MUTLIALIZM

KOMENSALIZM

(wspó³biesiadnictwo)

DRAPE¯NICTWO

KONKURENCJA

40

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ, co to jest antropopresja,

– wymieniæ przyk³ady ingerencji cz³owieka w œrodowisko przyrodnicze na

przestrzeni wieków,

– omówiæ wp³yw dzia³alnoœci cz³owieka na równowagê systemów ekolo-

gicznych (zmiany w sk³adzie gatunkowym biocenoz, niszczenie ca³ych

ekosystemów),

– podaæ przyk³ady dzia³añ cz³owieka wp³ywaj¹cych na œrodowisko przy-

rodnicze,

– omówiæ przyk³ady dzia³añ cz³owieka przeciwdzia³aj¹cych zaburzeniom

równowagi biologicznej w ekosystemach,

– wyjaœniæ, dlaczego cz³owiek nie mo¿e istnieæ bez przyrody.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Grupowa i zbiorowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna, burza mózgów, dyskusja.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Film („Zielony pakiet”): wybrane fragmenty dotycz¹ce obszarów dzia³alno-

œci cz³owieka w przyrodzie, arkusze papieru, mazaki.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Krótka kontrola pisemna z 3 ostatnich zajêæ.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie ogl¹daj¹ film prezentuj¹cy obszary dzia³alnoœci cz³owieka

w przyrodzie („Zielony pakiet”) – wczeœniej nauczyciel wyjaœnia, na co

maj¹ zwróciæ uwagê podczas ogl¹dania.

2. Praca w grupach (4 grupy): uczniowie przygotowuj¹ plakat przedstawia-

j¹cy wp³yw cz³owieka na ekosystemy (zadanie wykonuj¹ metod¹ mapy

mentalnej na arkuszach papieru).

Prezentacja prac grup.

3. Rozmowa dydaktyczna na temat zaburzeñ równowagi biocenotycznej

i niszczenia ekosystemów pod wp³ywem dzia³añ cz³owieka. Uczniowie

uzupe³niaj¹ æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 24).

4. Uczniowie metod¹ burzy mózgów szukaj¹ odpowiedzi na pytanie: Jak

przeciwdzia³aæ zaburzeniom równowagi biologicznej w ekosystemach?

Wnioski zapisuj¹ w zeszycie æwiczeñ (æwiczenie nr 2, str. 25).

41

Faza podsumowuj¹ca

Polecenie nr 2 z podrêcznika, str. 46 (dyskusja).

PRACA DOMOWA

Æwiczenie nr 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 25).

Uczniowie dowiaduj¹ siê, gdzie w ich województwie funkcjonuj¹ gospodar-

stwa ekologiczne i co siê w nich produkuje.

11. Dzia³alnoœæ cz³owieka a produkcja ¿ywnoœci

Cel ogólny

Poznanie wp³ywu cz³owieka na iloœæ i jakoœæ produkowanej ¿ywnoœci.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– omówiæ na przyk³adach wp³yw cz³owieka na produktywnoœæ ekosystemów,

– wyjaœniæ, co to s¹ grupy producenckie i jak¹ pe³ni¹ rolê,

– okreœliæ, co to s¹ gospodarstwa ekologiczne,

– wyjaœniæ, na czym polega funkcjonowanie gospodarstw ekologicznych,

– uzasadniæ, dlaczego ¿ywnoœæ produkowana metodami ekologicznymi jest droga,

– wskazaæ ró¿nice miêdzy rolnictwem konwencjonalnym a ekologicznym.

Strategia

Operacyjna i emocjonalna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – pogadanka, rozmowa dydaktyczna.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Film („Zielony pakiet”): „Rolnictwo a postêp”, warzywa i owoce z gospo-

darstw ekologicznych i supermarketu, mapa województwa.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Przypomnienie i utrwalenie wiedzy na temat wp³ywu cz³owieka na eko-

systemy. Sprawdzenie zadania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel stwarza sytuacjê problemow¹ przez postawienie pytania: Czy

cz³owiek mo¿e wp³ywaæ na produktywnoœæ ekosystemów? Potrzebne

42

informacje uczniowie wyszukuj¹, ogl¹daj¹c film „Rolnictwo a postêp” oraz

korzystaj¹c z podrêcznika, a nastêpnie rozwi¹zuj¹ problem. W podsumo-

waniu uczniowie uzupe³niaj¹ æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 26).

2. Pogadanka na temat systemu organizacji produkcji rolnej w krajach Unii

Europejskiej. Uzupe³nienie æwiczenia nr 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 26).

3. Rozmowa dydaktyczna dotycz¹ca roli gospodarstw ekologicznych oraz

ró¿nic miêdzy rolnictwem konwencjonalnym, a ekologicznym.

4. Uczniowie, na podstawie pracy domowej, zaznaczaj¹ na mapie swojego

województwa lokalizacjê gospodarstw ekologicznych oraz omawiaj¹ za-

kres ich produkcji.

Faza podsumowuj¹ca

Zabawa w ekosklep i supermarket.

Nauczyciel dzieli uczniów na 3 grupy i przydziela zadania:

Grupa 1 – pracownicy ekosklepu.

Grupa 2 – pracownicy supermarketu.

Grupa 3 – klienci.

Grupy 1 i 2 maj¹ za zadanie konkretnymi argumentami przekonaæ klientów

do w³asnych towarów. Grupa 3 (klienci) ocenia prezentacje grup 1 i 2 a na-

stêpnie wybiera sklep, w którym dokona zakupów.

PRACA DOMOWA

Wnioski wyp³ywaj¹ce z zabawy uczniowie wykorzystaj¹ do wykonania æwi-

czenia nr 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 26).

Polecenie nr 2 z podrêcznika (str. 49).

Z ekologi¹ za pan brat (lekcja powtórzeniowa)

Cel ogólny

Powtórzenie, utrwalenie i sprawdzenie wiedzy dotycz¹cej podstawowych

zagadnieñ z ekologii.

Strategia

Operacyjna i emocjonalna.

Forma organizacyjna

Indywidualna.

Metody

Pomiar i obliczenia statystyczne.

Œrodki dydaktyczne

Test nr 1 (znajduje siê w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania).

43

K

ARTA

ODPOWIEDZI

–

TEST

NR

1

Lp.

Prawid³owa odpowiedŸ

1.

narz¹d, organizm, populacja, ekosystem

2.

a) P, b) F, c) F, d) P, e) P, f) P

3.

A – skupiskowe, B – przypadkowe, C – równomierne

4.

a)

5.

c)

a) producenci, b) konsumenci I rzêdu, c) konsumenci wy¿szych rzêdów,

d) reducenci
a) A – eurybiont, B – stenobiont, b) A – poniewa¿ ma szeroki zakres

tolerancji wzglêdem œwiat³a

8.

2 – e, 4 – a, 5 – b

9.

A – 2, B – 3, C – 1

10.

c)

11.

a)

12.

a) tajga, b) step, c) pustynia

13.

b)

14.

a)
a) populacja rozwijaj¹ca siê, b) rozrodczoœæ > œmiertelnoœæ,

c) A – osobniki stare, B – osobniki doros³e, C – osobniki m³ode

6.

7.

15.

44

Cel ogólny

Poznanie Ÿróde³ i rodzajów zanieczyszczeñ oraz sposobów zapobiegania im.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– omówiæ sk³ad chemiczny powietrza atmosferycznego,

– wymieniæ naturalne i sztuczne Ÿród³a zanieczyszczeñ powietrza,

– podaæ gazowe, sta³e i ciek³e zanieczyszczenia powietrza,

– omówiæ skutki zanieczyszczenia powietrza,

– wskazaæ sposoby ograniczania zanieczyszczeñ.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna, dyskusja.

Œrodki dydaktyczne

Plakat prezentuj¹cy sk³ad powietrza atmosferycznego, kartki papieru ze szki-

cem mapy mentalnej, karteczki samoprzylepne.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Nawi¹zanie do dotychczas zdobytej wiedzy na temat wp³ywu cz³owieka

na ekosystemy (biocenozê i biotop).

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Rozmowa dydaktyczna (na podstawie plakatu prezentuj¹cego sk³ad powie-

trza) na temat sk³adu powietrza atmosferycznego i znaczenia zawartych

w nim gazów.

2. Wspólna analiza schematu z podrêcznika (str. 55) – Ÿród³a zanieczysz-

czeñ powietrza.

3. Praca w grupach – uczniowie dyskutuj¹ o tym, jakie s¹ skutki zanieczysz-

czenia powietrza, a wyniki pracy przedstawiaj¹ w postaci mapy mentalnej.

Omówienie przez uczniów wyników pracy.

4. Dalsza praca w grupach – uczniowie szukaj¹ odpowiedzi na pytanie po-

stawione przez nauczyciela: W jaki sposób mo¿na ograniczyæ zanieczysz-

czenia powietrza? Ka¿da grupa otrzymuje kilka karteczek samoprzylep-

nych, na których uczniowie zapisuj¹ swoje propozycje (na jednej kartecz-

ce jeden sposób). Grupy przyklejaj¹ swoje karteczki na tablicy. Wspólna

analiza wyników pracy, wyci¹gniêcie wniosków.

OCHRONA ŒRODOWISKA

12. Zanieczyszczenia powietrza

45

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 27).

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 2, 3, 4 i 5 (zeszyt æwiczeñ, str. 29–30).

Dla chêtnych – wykonanie polecenia nr 2 z podrêcznika (str. 66). Skrzynki

nale¿y przynieœæ na lekcjê, której temat bêdzie brzmia³ „Przyczyny i sposoby

przeciwdzia³ania degradacji gleb” (za 3 tygodnie).

13. Globalne problemy œrodowiska zwi¹zane

z zanieczyszczeniem powietrza

Cel ogólny

Poznanie g³ównych problemów œrodowiska przyrodniczego wynikaj¹cych

z zanieczyszczenia powietrza.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– zanalizowaæ wp³yw zanieczyszczeñ gazowych na powstawanie kwaœnych

opadów,

– omówiæ wp³yw kwaœnych opadów na œrodowisko przyrodnicze,

– wyjaœniæ, jak powstaje efekt cieplarniany,

– omówiæ skutki efektu cieplarnianego,

– wymieniæ sposoby spowalniania powstawania efektu cieplarnianego,

– omówiæ konsekwencje wynikaj¹ce z niszczenia lasów na kuli ziemskiej,

– wskazaæ przyczyny tworzenia siê dziury ozonowej,

– wyjaœniæ wp³yw promieniowania UV na organizmy.

Strategia

Operacyjna i emocjonalna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Filmy („Zielony pakiet”): „ród³a energii”, „Dziura ozonowa”, kartki papie-

ru dla grup, krzy¿ówka dla ka¿dego ucznia.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Sprawdzenie i omówienie pracy domowej.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

46

Faza realizacyjna

1. Uczniowie, po obejrzeniu filmu „ród³a energii”, na jego podstawie wy-

jaœniaj¹, jak powstaj¹ kwaœne opady.

2. Nauczyciel stwarza sytuacjê problemow¹: Dlaczego kwaœne opady stano-

wi¹ zagro¿enie dla œrodowiska przyrodniczego? Uczniowie w grupach

rozwi¹zuj¹ problem metod¹ metaplanu.

Prezentacja pracy zespo³ów. Wyci¹gniêcie wniosków i zapisanie ich

w zeszycie æwiczeñ (æwiczenie nr 2, str. 31).

3. Wspólna analiza schematu powstawania efektu cieplarnianego (podrêcz-

nik, rys. 28, str. 59).

4. Rozmowa dydaktyczna na temat sposobów przeciwdzia³ania tworzeniu

siê efektu cieplarnianego.

Wykonanie æwiczenia nr 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 32).

5. Uczniowie, po uprzednim obejrzeniu filmu „Dziura ozonowa”, wyjaœnia-

j¹, jak ona powstaje, a nastêpnie wykonuj¹ polecenie nr 2 z podrêcznika

(str. 58).

6. Praca w grupach – æwiczenie nr 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 32).

Prezentacja wyników pracy.

Faza podsumowuj¹ca

Uczniowie rozwi¹zuj¹ krzy¿ówkê (propozycja krzy¿ówki znajduje siê w œrod-

ku ksi¹¿ki, do kserowania).

PRACA DOMOWA

Æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 31).

Rozwi¹zanie krzy¿ówki (has³o – FREONY):

1. atmosfera, 2. siarki, 3. azbest, 4. smog, 5. tlen, 6. py³y.

14. Zanieczyszczenia wód

Cel ogólny

Poznanie rodzajów i Ÿróde³ zanieczyszczenia wód oraz sposobów ochrony

wód.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– omówiæ biologiczne i gospodarcze znaczenie wody,

– wymieniæ Ÿród³a zanieczyszczeñ wód powierzchniowych,

– okreœliæ stan czystoœci g³ównych rzek w Polsce i we w³asnym województwie,

– omówiæ metody oczyszczania œcieków,

– wymieniæ Ÿród³a zanieczyszczeñ wód stoj¹cych,

– wskazaæ Ÿród³a zanieczyszczeñ mórz i oceanów,

– wymieniæ sposoby ochrony wód.

47

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna, pogadanka.

Œrodki dydaktyczne

Foliogramy („Vademecum m³odego ekologa”): „Zanieczyszczenia wód grun-

towych i ich oczyszczanie”, grafoskop, karty pracy (jedna na grupê), teksty

Ÿród³owe (np. P. ¯ukowski Degradacja hydrosfery. Wyd. FOSZE, Rzeszów

1994).

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Powtórzenie i utrwalenie wiedzy o zanieczyszczeniach powietrza. Spraw-

dzenie zadania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Rozmowa dydaktyczna na temat biologicznego i gospodarczego znacze-

nia wody.

2. Praca w grupach z materia³em Ÿród³owym (np. podrêcznik, str. 62, Degra-

dacja hydrosfery) – poznanie Ÿróde³ zanieczyszczeñ wód powierzchnio-

wych. Nastêpnie uczniowie wykonuj¹ zadanie nr 1 z karty pracy (propo-

zycja karty pracy jest zamieszczona w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania).

3. Analiza foliogramu – zanieczyszczenia wód gruntowych oraz ich oczysz-

czanie.

4. Dalsza praca w grupach – na podstawie mapy w podrêczniku (rys. 31, str.

63) uczniowie zapoznaj¹ siê z klasami czystoœci wód w rzekach Polski

i uzupe³niaj¹ æwiczenie nr 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 33).

5. Pogadanka na temat metod oczyszczania œcieków oraz uzupe³nienie zada-

nia nr 2 z karty pracy.

6. Rozmowa dydaktyczna na temat Ÿróde³ zanieczyszczeñ wód stoj¹cych oraz

mórz i oceanów.

7. Uczniowie w grupach wykonuj¹ zadanie nr 3 z karty pracy – okreœlaj¹

skutki zanieczyszczenia wód.

Prezentacja wyników pracy przez grupy.

Faza podsumowuj¹ca

Zadania nr 4 i 5 z karty pracy (wnioski z zadania nr 5 uczniowie zapisuj¹

w zeszycie æwiczeñ – æwiczenie nr 3, str. 34).

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 1 i 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 33 i 35).

48

15. Przyczyny i sposoby przeciwdzia³ania degradacji gleb

Cel ogólny

Poznanie przyczyn degradacji gleb i sposobów zapobiegania temu zjawisku.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– okreœliæ sk³ad i ¿yznoœæ gleby oraz jej funkcje,

– omówiæ przyczyny degradacji gleb,

– wymieniæ skutki ska¿enia gleb metalami ciê¿kimi,

– interpretowaæ znaczenie terminów: degradacja i erozja,

– wskazaæ sposoby przeciwdzia³ania erozji gleb,

– wyjaœniæ terminy: gleby martwe, rekultywacja,

– wykonywaæ proste eksperymenty badaj¹ce sk³ad gleby oraz jej funkcje:

ochronn¹ i hydrologiczn¹.

Strategia

Operacyjna i emocjonalna.

Formy organizacyjne

Grupowa i zbiorowa.

Metody

S³owne – pogadanka, rozmowa dydaktyczna.

Badawcze – eksperyment laboratoryjny.

Œrodki dydaktyczne

Próbki gleby, lupy, kartki bia³ego papieru, 4 zlewki, gaza, barwnik (atrament),

gleba gliniasta i gruby piasek, 2 skrzynki z tak¹ sam¹ iloœci¹ gleby (w jednej

z nich posadzono roœliny), 2 konewki o pojemnoœci 2 l z wod¹, 2 miski,

foliogram („Vademecum m³odego ekologa”): „Z czego powstaje gleba”,

grafoskop, H.H³uszyk, A. Stankiewicz. S³ownik szkolny. Ekologia. Wyd. WSiP,

Warszawa 1997 (dla grup), instrukcje do æwiczeñ.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Powtórzenie i utrwalenie wiedzy na temat zanieczyszczeñ wód i sposobów

zapobiegania im. Sprawdzenie zadania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Podzia³ klasy na 4 grupy. Uczniowie wykonuj¹ doœwiadczenie nr 1 zgod-

nie z instrukcj¹ (instrukcja znajduje siê w œrodku ksi¹¿ki, do kserowa-

nia) – badaj¹ i oceniaj¹ sk³ad gleby. Nastêpnie wspólnie analizuj¹ folio-

gram.

2. Pogadanka na temat funkcji gleby (produkcyjnej, hydrologicznej, sanitar-

nej, krajobrazowej, ochronnej, u¿ytkowej).

49

3. Uczniowie wykonuj¹ doœwiadczenie nr 2 (z instrukcji), wykazuj¹c ochron-

n¹ i hydrologiczn¹ funkcjê gleby.

4. Praca w grupach ze s³ownikiem. Uczniowie wyjaœniaj¹, na czym polega

degradacja gleb, a wnioski zapisuj¹ w zeszycie æwiczeñ (æwiczenie nr 1,

str. 36).

5. Uczniowie wykonuj¹ polecenie nr 2 z podrêcznika (str. 66) w celu pozna-

nia dzia³ania erozji wodnej – doœwiadczenie jest wykonywane przez kilku

chêtnych uczniów dla ca³ej klasy (by³o przygotowane wczeœniej w ra-

mach pracy domowej z lekcji 12).

Omówienie wyników doœwiadczenia – wnioski uczniowie zapisuj¹ w ze-

szycie æwiczeñ (æwiczenie nr 3, str. 37).

Faza podsumowuj¹ca

Rozmowa dydaktyczna na temat g³ównych przyczyn degradacji gleb.

PRACA DOMOWA

Æwiczenie nr 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 36).

Plakat – opracowanie listy dzia³añ zapobiegaj¹cych degradacji gleb.

16. Odpady – jak powstaj¹ i jak je zagospodarowaæ?

Cel ogólny

Poznanie mechanizmu powstawania odpadów i sposobów ich zagospodaro-

wywania.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ termin odpady,

– omówiæ rodzaje odpadów i Ÿród³a ich powstawania,

– wskazaæ sposoby ograniczania iloœci odpadów,

– wyjaœniæ korzyœci wynikaj¹ce z segregacji œmieci,

– omówiæ sposoby zagospodarowania i przetwarzania odpadów przemys³owych,

– scharakteryzowaæ szkodliwe dla œrodowiska oddzia³ywania odpadów zgro-

madzonych na nielegalnych wysypiskach,

– omówiæ strategiê gospodarowania odpadami w krajach Unii Europejskiej.

Strategia

Operacyjna i emocjonalna.

Formy organizacyjne

Grupowa i zbiorowa.

Metody

S³owne – dyskusja, pogadanka, rozmowa dydaktyczna.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

50

Œrodki dydaktyczne

Film („Zielony pakiet”): „Œmieci, surowce, rzeczy”, arkusze papieru, ksero

foliogramu („Vademecum m³odego ekologa”): „Wysypisko œmieci”.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Powtórzenie i utrwalenie wiedzy o przyczynach degradacji gleb. Spraw-

dzenie zadania domowego oraz prezentacja plakatów.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Podzia³ klasy na grupy – ka¿da grupa wykonuje zadanie: Rodzina ma za-

miar kupiæ nowy telewizor, chocia¿ stary odbiornik jest jeszcze sprawny.

Co mo¿na zrobiæ ze starym telewizorem?

Swoje pomys³y grupy zapisuj¹ na kartkach papieru. Wspólna ocena pomys³ów.

2. Uczniowie ogl¹daj¹ film „Surowce, œmieci, rzeczy”. Nauczyciel wywo³u-

je dyskusjê, stawiaj¹c pytanie: Kiedy przedmioty, wœród których ¿yjemy,

staj¹ siê œmieciami?

3. Pogadanka na temat rodzajów odpadów i Ÿróde³ ich powstania (uczniowie

zapisuj¹ wnioski na kartkach, w postaci grafu).

4. Uczniowie pracuj¹ w grupach metod¹ metaplanu, przygotowuj¹c plakat

na temat: W jaki sposób mo¿na ograniczyæ szkodliwoœæ oddzia³ywania

odpadów na œrodowisko?

Prezentacja plakatów.

5. Rozmowa dydaktyczna na temat wp³ywu dzikich wysypisk œmieci na œro-

dowisko.

Faza podsumowuj¹ca

1. Pogadanka omawiaj¹ca strategiê gospodarowania odpadami w kra-

jach Unii Europejskiej.

2.

Æwiczenia nr 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 39).

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 1 i 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 38 i 40).

Przygotowanie, na podstawie foliogramu „Wysypisko œmieci”, krótkiej prezentacji

pisemnej na temat wymagañ technologicznych nowoczesnego wysypiska œmieci.

17. Ha³as w œrodowisku

Cel ogólny

Poznanie ró¿nych Ÿróde³ ha³asu i wibracji oraz skutków ich oddzia³ywania na

cz³owieka i œrodowisko.

51

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ, czym s¹ ha³as i wibracje,

– scharakteryzowaæ Ÿród³a i rodzaje ha³asu (i wibracji),

– okreœliæ poziom ha³asu w wybranych miejscach wed³ug skali,

– wyjaœniæ, w jaki sposób ha³as i wibracje dzia³aj¹ na cz³owieka i œrodowisko,

– zaproponowaæ sposoby ograniczania ha³asu, np. w szkole lub w swojej okolicy.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – pogadanka, rozmowa dydaktyczna, dyskusja.

Œrodki dydaktyczne

Foliogram („Zielony pakiet”): „Skala dŸwiêku”, grafoskop, karty pracy (jedna

na grupê).

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Krótka kontrola pisemna z 3 ostatnich zajêæ.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Pogadanka wyjaœniaj¹ca, czym s¹ ha³as i wibracje.

2. Praca w grupach z kart¹ pracy (propozycja karty pracy jest zamieszczona

w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania) i materia³em Ÿród³owym (np. podrêcz-

nik, str. 73–74) – poznanie ró¿nych Ÿróde³ i rodzajów ha³asu.

Uczniowie analizuj¹ foliogram „Skala dŸwiêku”, a nastêpnie uzupe³niaj¹

kartê pracy.

Omówienie wyników i wyci¹gniêcie wniosków.

3. Rozmowa dydaktyczna na temat skutków oddzia³ywania ha³asu na cz³o-

wieka i œrodowisko – analiza grafu w podrêczniku (str. 75).

4. Nauczyciel stwarza sytuacjê problemow¹: Czy nale¿y zmniejszyæ poziom

ha³asu w szkole? Uczniowie, pracuj¹c w grupach, rozwi¹zuj¹ problem.

Prezentacja i omówienie wyniku pracy – uczniowie zapisuj¹ w zeszycie

æwiczeñ (æwiczenie nr 2, str. 41) argumenty „za” i „przeciw” oraz propo-

zycje rozwi¹zania problemu.

Faza podsumowuj¹ca

Nauczyciel dzieli klasê na dwa zespo³y. Ka¿dy zespó³ przygotowuje 6 pytañ

dla dru¿yny przeciwnej. Zespo³y odpowiadaj¹ na pytania na przemian.

Nauczyciel ocenia za pomoc¹ punktów (od 1 do 3) poprawnoœæ odpowiedzi.

Cz³onkowie zespo³u, który uzyska wiêcej punktów, otrzymuj¹ oceny.

52

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 1 i 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 41–42).

Wykonanie plakatu pod has³em „Unikaj zbêdnego ha³asu!”.

18. Odnawialne Ÿród³a energii

Cel ogólny

Poznanie odnawialnych Ÿróde³ energii, sposobu ich wykorzystania i wp³ywu

na œrodowisko przyrodnicze.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– rozró¿niæ nieodnawialne i odnawialne Ÿród³a energii,

– omówiæ rodzaje i sposób wykorzystania odnawialnych Ÿróde³ energii,

– wyjaœniæ wp³yw odnawialnych Ÿróde³ energii na œrodowisko przyrodnicze,

– uzasadniæ koniecznoœæ poszukiwania niekonwencjonalnych Ÿróde³ energii.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna, dyskusja.

Œrodki dydaktyczne

Karty pracy (jedna na grupê), kartki, foliogramy („Vademecum m³odego ekolo-

ga”): „Nieodnawialne Ÿród³a energii”, „Odnawialne Ÿród³a energii”, „Jak dzia³a

bateria s³oneczna”, „Jak dzia³a generator wiatrowy”, grafoskop.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Powtórzenie i utrwalenie wiedzy o Ÿród³ach ha³asu i wibracji oraz ich

wp³ywie na cz³owieka i œrodowisko. Sprawdzenie zadania domowego

i prezentacja plakatów.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Rozmowa dydaktyczna na temat odnawialnych i nieodnawialnych Ÿróde³

energii, a nastêpnie analiza foliogramów prezentuj¹cych nieodnawialne

i odnawialne Ÿród³a energii.

2. Praca w grupach – dywanik pomys³ów na temat sposobów wykorzystania

odnawialnych Ÿróde³ energii. Podsumowanie i uzupe³nienie karty pracy

(propozycja karty pracy znajduje siê w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania).

53

3. Wspólna analiza foliogramów przedstawiaj¹cych schematy dzia³ania ba-

terii s³onecznej i generatora wiatrowego.

4. Dyskusja wywo³ana pytaniem nauczyciela: Dlaczego konieczne jest wy-

korzystywanie niekonwencjonalnych Ÿróde³ energii? W podsumowaniu

uczniowie wykonuj¹ æwiczenie nr 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 44).

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenia nr 1, 2 i 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 43).

PRACA DOMOWA

Wyszukanie w dostêpnych Ÿród³ach informacji na temat energii j¹drowej i jej

wykorzystania przez kraje europejskie.

19. Energetyka j¹drowa – oczekiwania i obawy

Cel ogólny

Poznanie sposobów wytwarzania energii j¹drowej i jej oddzia³ywania na œro-

dowisko.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– omówiæ, jak powstaje energia w elektrowni j¹drowej,

– podaæ rozmieszczenie elektrowni atomowych w Europie,

– analizowaæ dane i sporz¹dzaæ na ich podstawie diagramy s³upkowe,

– wskazaæ argumenty „za” budow¹ elektrowni atomowej i „przeciw” niej,

– wyjaœniæ, jak energetyka j¹drowa wp³ywa na œrodowisko.

Strategia

Operacyjna i emocjonalna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna, dyskusja metod¹ „myœl¹cych kapeluszy”.

Œrodki dydaktyczne

Krzy¿ówka dla ka¿dego ucznia, karteczki dla ca³ej klasy w 5 kolorach (bia³y,

czerwony, niebieski, czarny, ¿ó³ty), szpilki, plakat z oznaczaniem kolorów

i ich funkcji.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. W celu powtórzenia i utrwalenia wiedzy z 3 ostatnich zajêæ, uczniowie

rozwi¹zuj¹ krzy¿ówkê (propozycja krzy¿ówki jest zamieszczona w œrod-

ku ksi¹¿ki, do kserowania).

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

54

Faza realizacyjna

1. Rozmowa dydaktyczna na temat powstania energii w elektrowniach j¹-

drowych.

2. Analiza mapy przedstawiaj¹cej rozmieszczenie elektrowni j¹drowych

w Europie (podrêcznik, rys. 34, str. 80). Uczniowie wykonuj¹ æwiczenia

nr 1 i 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 45-46).

3. Nauczyciel stwarza sytuacjê problemow¹: Czy w Polsce powinny powstaæ

elektrownie j¹drowe?

Pytanie jest tematem dyskusji, któr¹ uczniowie prowadz¹ metod¹ „myœl¹-

cych kapeluszy”. Nauczyciel przygotowuje karteczki dla klasy w 5 kolo-

rach – jest to 5 kapeluszy, a ka¿dy kolor symbolizuje inny sposób postrze-

gania problemu.

Bia³y – opiera siê na neutralnych faktach, liczbach, danych; argumentuje

na p³aszczyŸnie rzeczowej.

Czerwony – ukazuje emocje i uczucia (pozytywne i negatywne).

Niebieski – odznacza siê ch³odnym dystansem, kontroluje, czuwa nad in-

nymi kapeluszami.

Czarny – widzi wszystko jako niemo¿liwe, negatywne.

¯ó³ty – kieruje siê optymizmem, myœli pozytywnie.

Znaczenie kolorów powinno byæ zapisane na plakacie i zawieszone na tabli-

cy. Uczniowie losuj¹ karteczki w 5 kolorach, które przypinaj¹ szpilkami do

ubrania. Powstaje 5 grup – ka¿da z nich wybiera jedn¹ osobê do dyskusji,

pozostali uczniowie przygotowuj¹ argumenty dla swojego reprezentanta.

Nauczyciel zapisuje na tablicy problem, który bêdzie przedmiotem dys-

kusji. Grupy maj¹ kilka minut na przygotowanie siê do niej (m.in. wyko-

rzystuj¹ materia³y przygotowane w pracy domowej). W czasie dyskusji

nauczyciel pilnuje czasu, aby ka¿dy mia³ szansê zabrania g³osu; ponadto

czuwa nad tym, aby dyskusja zakoñczy³a siê konkretnymi wnioskami.

Faza podsumowuj¹ca

Uczniowie zapisuj¹ argumenty i wnioski z dyskusji w zeszycie æwiczeñ (æwi-

czenie nr 2, str. 45).

Rozwi¹zanie krzy¿ówki (has³o – SOZOLOGIA):

1. biomasa, 2. biogaz, 3. erozja, 4. geotermalna, 5. decybel, 6. s³oñce,

7. recykling, 8. ultradŸwiêki, 9. odnawialne.

20. Dzia³ania miêdzynarodowe s³u¿¹ce ochronie œrodowiska

Cel ogólny

Zrozumienie potrzeby wspólnych dzia³añ wszystkich pañstw na rzecz zacho-

wania równowagi ekologicznej na Ziemi.

55

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wyjaœniæ, na czym polega zasada zrównowa¿onego rozwoju,

– omówiæ g³ówne cele Agendy 21,

– wymieniæ cele „Planu dzia³ania”,

– przedstawiæ dzia³ania Polski w zakresie polityki zrównowa¿onego rozwoju,

– uzasadniæ, dlaczego zasada ekorozwoju jest bardzo wa¿na dla wszystkich

pañstw œwiata.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna.

Œrodki dydaktyczne

Arkusze papieru, materia³y Ÿród³owe na temat Agendy 21 oraz „Planu dzia³a-

nia”.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Powtórzenie i utrwalenie wiedzy na temat energii j¹drowej.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Rozmowa dydaktyczna wyjaœniaj¹ca ideê zrównowa¿onego rozwoju.

Uczniowie uzupe³niaj¹ æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 47).

2. Praca w grupach z materia³em Ÿród³owym (np. podrêcznik, str. 83, mate-

ria³y na temat Agendy 21 oraz „Planu dzia³ania”) – zapoznanie z doku-

mentami „Szczytu Ziemi” w Rio de Janeiro oraz Œwiatowego Szczytu

Zrównowa¿onego Rozwoju w Johannesburgu. Uczniowie przygotowuj¹

krótkie wyst¹pienia o przyjêtych tam dokumentach.

Prezentacja wyników pracy. Uzupe³nienie æwiczeñ nr 2 i 3 (zeszyt æwi-

czeñ, str. 47).

3. Dalsza praca w grupach – uczniowie przygotowuj¹ „deklaracjê lokaln¹”,

uwzglêdniaj¹c¹ dzia³ania w³adz i spo³ecznoœci lokalnej zgodne z za³o¿e-

niami „Szczytu Ziemi”, któr¹ przedstawi¹ w³adzom miasta (gminy).

Prezentacja prac grup i wspólna ich ocena.

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenie nr 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 48).

PRACA DOMOWA

Przygotowanie ulotki informacyjnej dla mieszkañców swojej miejscowoœci,

której celem jest prezentacja idei zrównowa¿onego rozwoju.

56

Ochrona œrodowiska (lekcja powtórzeniowa)

Cel ogólny

Powtórzenie, utrwalenie i sprawdzenie wiedzy dotycz¹cej ochrony œrodowiska.

Strategia

Emocjonalna i operacyjna.

Forma organizacyjna

Indywidualna.

Metody

Pomiar i obliczenia statystyczne.

Œrodki dydaktyczne

Test nr 2 (znajduje siê w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania).

K

ARTA

ODPOWIEDZI

–

TEST

NR

2

Lp.

Prawid³owa odpowiedŸ

1.

a) substancji, b) ozon, freon

2.

c)

3.

d)

4.

b)

5.

a) procesy spalania paliw kopalnych
b) wyr¹b wilgotnych lasów równikowych
c) rozwój motoryzacji

6.

b) budowa oczyszczalni œcieków
c) stosowanie nawozów sztucznych

7.

a) P, b) F, c) F, d) P

8.

b)

9.

a) nawozy sztuczne
b) chemiczne œrodki ochrony roœlin
c) monokultury

10.

a) 2, b) 1, c) 4, d) 3

11.

c)

12.

a)

57

Lp.

Prawid³owa odpowiedŸ

13.

a) wszelkie niepo¿¹dane, nieprzyjemne i dokuczliwe dŸwiêki
wp³ywaj¹ce negatywnie na cz³owieka i zwierzêta.
b) towarzysz¹ce ha³asowi drgania mechaniczne przenoszone
za poœrednictwem cia³ sta³ych.

14.

a) obni¿enie sprawnoœci uczenia siê
b) choroby zawodowe, np. g³uchota
c) zwiêkszenie nerwowoœci i agresji
d) obni¿enie sprawnoœci dzia³ania

15.

a) energiê wodn¹
b) energiê geotermaln¹
c) energiê wiatru
d) energiê s³oneczn¹
e) energiê z biomasy

58

FORMY OCHRONY PRZYRODY

21. Zadania i formy ochrony przyrody w Polsce

Cel ogólny

Poznanie zasad funkcjonowania ochrony przyrody w Polsce.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– okreœliæ g³ówne cele i zadania ochrony przyrody,

– omówiæ historiê ochrony przyrody w Polsce,

– wymieniæ dokumenty prawne reguluj¹ce zasady ochrony przyrody w Polsce,

– omówiæ formy ochrony przyrody,

– wskazaæ przyk³ady w³¹czania siê Polski do miêdzynarodowych dzia³añ

w zakresie ochrony przyrody,

– wymieniæ przyk³ady wystêpowania ró¿nych form ochrony przyrody w swoim

regionie.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna, pogadanka.

Œrodki dydaktyczne

Encyklopedia i s³owniki biologiczne, atlasy, przewodniki i foldery o regionie,

koperty z kartkami, na których przedstawiono formy ochrony przyrody i ich

opisy (dla ka¿dego zespo³u).

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Podzia³ klasy na grupy, tworzenie mapy skojarzeñ z has³em ,,ochrona przy-

rody”, a nastêpnie wspólna analiza map.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Rozmowa dydaktyczna na temat historii ochrony przyrody w Polsce.

2. Praca w grupach z materia³em Ÿród³owym (np. encyklopedia, s³owniki

biologiczne) – poznanie sylwetek Polaków zas³u¿onych w dziedzinie ochrony

przyrody (ka¿da grupa prezentuje jedn¹ postaæ).

3. Pogadanka na temat podstaw prawnych reguluj¹cych zasady ochrony przy-

rody w Polsce. Uzupe³nienie æwiczenia nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 49).

4. Wspólna analiza tabeli w podrêczniku (za³¹cznik nr 1, str. 109–110) –

formy ochrony przyrody.

59

5. Praca w grupach z materia³em Ÿród³owym (np. atlasy, przewodniki i foldery

o regionie) – uczniowie wykonuj¹ polecenie nr 2 (podrêcznik, str. 86) i na

podstawie zebranych informacji uzupe³niaj¹ æwiczenie nr 2 (zeszyt æwi-

czeñ, str. 49).

6. Rozmowa dydaktyczna na temat dzia³añ Polski na arenie miêdzynarodo-

wej w dziedzinie ochrony przyrody.

Faza podsumowuj¹ca

Podzia³ klasy na grupy – ka¿da grupa otrzymuje kopertê z kartkami, na któ-

rych zapisane s¹ formy ochrony przyrody i ich opisy. Zadaniem uczniów jest

dopasowanie w³aœciwych opisów do odpowiednich form ochrony przyrody.

Sprawdzenie poprawnoœci wykonania zadania.

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 3 i 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 50).

Dla chêtnych – przedstawienie wyników pracy (polecenie nr 2 z podrêcznika,

str. 86) w formie graficznej wed³ug indywidualnego pomys³u.

Dla chêtnych – wyszukanie w dostêpnych Ÿród³ach informacji na temat pod-

pisanej przez Polskê Konwencji Waszyngtoñskiej (CITES).

22. Ochrona gatunkowa roœlin, zwierz¹t i grzybów

Cel ogólny

Poznanie zasad funkcjonowania ochrony gatunkowej roœlin, zwierz¹t i grzybów.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– okreœliæ, na czym polega ochrona œcis³a i czêœciowa,

– wymieniæ przyk³ady chronionych gatunków roœlin, zwierz¹t i grzybów,

– rozpoznaæ chronione gatunki roœlin, zwierz¹t i grzybów,

– wyjaœniæ, co zawiera Polska czerwona ksiêga roœlin i Polska czerwona

ksiêga zwierz¹t,

– omówiæ znaczenie ³owiectwa i myœlistwa dla ochrony zwierz¹t,

– wyjaœniæ, czego dotyczy Konwencja Waszyngtoñska (CITES).

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna.

60

Œrodki dydaktyczne

Plansze: ,,Zwierzêta chronione”, „Roœliny chronione”, Polska czerwona ksiê-

ga roœlin, Polska czerwona ksiêga zwierz¹t, atlasy roœlin i zwierz¹t, karty

pracy (jedna na grupê).

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Powtórzenie i utrwalenie wiedzy o formach ochrony przyrody w Polsce.

Sprawdzenie zadania domowego i prezentacja projektów graficznych.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Omówienie, na czym polega ochrona gatunkowa œcis³a i czêœciowa. Uzu-

pe³nienie æwiczenia nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 51).

2. Praca w grupach z materia³em Ÿród³owym (np. atlasy, plansze, podrêcz-

nik, str. 88–93) – uczniowie poznaj¹ chronione gatunki roœlin, zwierz¹t

i grzybów, a nastêpnie uzupe³niaj¹ kartê pracy (propozycja karty pracy

znajduje siê w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania).

3. Rozmowa dydaktyczna na temat Polskiej czerwonej ksiêgi roœlin i Pol-

skiej czerwonej ksiêgi zwierz¹t. Uczniowie poznaj¹ kategorie zagro¿eñ

zamieszczonych w ksiêgach oraz przyk³ady zarejestrowanych gatunków.

4. Zadania Konwencji Waszyngtoñskiej (CITES) – wyst¹pienia uczniów, któ-

rzy przygotowali pracê domow¹ dla chêtnych.

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenia nr 2, 3 i 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 51–52).

PRACA DOMOWA

Przygotowanie informacji o pomnikach przyrody o¿ywionej i nieo¿ywionej

we w³asnym regionie.

23. Pomniki przyrody o¿ywionej i nieo¿ywionej

Cel ogólny

Poznanie obiektów przyrodniczych uznanych za pomniki przyrody oraz ce-

lów, w jakich s¹ tworzone.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– okreœliæ, co to jest pomnik przyrody,

– wskazaæ cele tworzenia pomników przyrody,

– wymieniæ przyk³ady najbardziej znanych pomników przyrody o¿ywionej

i nieo¿ywionej w Polsce,

– scharakteryzowaæ pomniki przyrody w swoim regionie.

61

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Grupowa i zbiorowa.

Metody

S³owne – pogadanka, rozmowa dydaktyczna.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Przewodniki turystyczne po regionie (dla grup), albumy, zdjêcia wybranych

pomników przyrody, prezentacje multimedialne pomników przyrody ze swo-

jego regionu, miasta, mapa swojego regionu, koperty dla grup ze zdjêciami

chronionych gatunków roœlin i zwierz¹t.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Konkurs grupowy znajomoœci chronionych gatunków roœlin i zwierz¹t

w Polsce. Podzia³ klasy na 4-osobowe grupy. Ka¿da z nich losuje kopertê

ze zdjêciami 3 gatunków roœlin i 3 gatunków zwierz¹t chronionych w Pol-

sce. Zadaniem grup jest rozpoznanie tych gatunków (podanie ich nazw).

Nauczyciel sprawdza poprawnoϾ wykonania zadania i dokonuje oceny.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Pogadanka na temat pomników przyrody jako jednej z form ochrony.

Uczniowie poznaj¹ przyk³ady najbardziej znanych pomników przyrody

w Polsce.

2. Praca w grupach z materia³em Ÿród³owym (np. przewodniki turystyczne po

regionie, materia³y przygotowane w pracy domowej) – uczniowie przygo-

towuj¹ prezentacjê wybranych pomników przyrody ze swojego regionu.

Nauczyciel czuwa nad doborem przyk³adów tak, aby ka¿da grupa przed-

stawia³a inny pomnik przyrody. Sprawozdawcy z poszczególnych grup

prezentuj¹ pracê zespo³ów, wykorzystuj¹c dostêpne zdjêcia, albumy.

Nauczyciel uzupe³nia wyst¹pienia uczniów i dokonuje oceny.

3. Rozmowa dydaktyczna na temat pomników przyrody o¿ywionej we w³a-

snym mieœcie uzupe³niona prezentacj¹ multimedialn¹ wybranych przy-

k³adów.

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenie nr 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 55).

PRACA DOMOWA

Æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 54).

Dla chêtnych – opracowanie tematu z æwiczenia 1 (szlak wêdrówki tras¹ po-

mników przyrody znajduj¹cych siê w swojej okolicy) w postaci prezentacji

komputerowej (praca indywidualna lub grupowa).

62

24. Rezerwaty przyrody

Cel ogólny

Poznanie typów rezerwatów i roli, jak¹ odgrywaj¹ w ochronie przyrody.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– okreœliæ, co to jest rezerwat przyrody,

– omówiæ rolê rezerwatów w ochronie przyrody,

– wyjaœniæ ró¿nicê miêdzy rezerwatem œcis³ym i czêœciowym,

– omówiæ rodzaje rezerwatów i podaæ przyk³ady,

– wskazaæ przyk³ady rezerwatów wystêpuj¹cych w najbli¿szej okolicy.

Strategia

Operacyjna.

Forma organizacyjna

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – pogadanka, burza mózgów.

Œrodki dydaktyczne

Karty pracy (I – dla ka¿dego ucznia, II – jedna na grupê), przewodniki tury-

styczne po regionie, albumy przedstawiaj¹ce ró¿ne rezerwaty przyrody, ulot-

ki LOP.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Przypomnienie i utrwalenie wiedzy o pomnikach przyrody. Sprawdzenie

zadania domowego oraz prezentacja projektów.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Pogadanka na temat podzia³u rezerwatów ze wzglêdu na cel i przedmiot

ochrony.

Uczniowie uzupe³niaj¹ zadanie nr 1 z karty pracy I (propozycja karty pracy

znajduje siê w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania).

2. Praca w grupach – uczniowie na podstawie materia³u Ÿród³owego (np.

przewodniki po regionie) wykonuj¹ polecenie nr 1 z podrêcznika (str. 97).

Nastêpnie uzupe³niaj¹ zadania nr 1 i 2 z karty pracy II (propozycja karty

pracy jest zamieszczona w œrodku ksi¹¿ki, do kserowania).

Omówienie wyników pracy – uczniowie wskazuj¹ na mapie po³o¿enie

omawianych rezerwatów.

3. Burza mózgów dotycz¹ca roli, jak¹ w ochronie przyrody odgrywaj¹ re-

zerwaty. Uzupe³nienie æwiczenia nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 56).

63

Faza podsumowuj¹ca

Tworzenie opowiadania na temat roli i rodzajów rezerwatów przyrody.

Nauczyciel rozpoczyna opowiadanie, póŸniej wskazuje ucznia, który konty-

nuuje jego wypowiedŸ tak, aby powsta³a logiczna ca³oœæ. Nastêpnie uczeñ

ten wskazuje kolejnego ucznia, ten kolejnego, a¿ do wyczerpania tematu.

PRACA DOMOWA

Æwiczenia nr 2 i 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 56–57).

Wykonanie polecenia nr 2 z podrêcznika (str. 97).

25. Parki krajobrazowe i ich rola w ochronie przyrody

Cel ogólny

Poznanie celów tworzenia parków krajobrazowych i sposobów realizacji zasad

ekorozwoju na tych terenach.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– okreœliæ, co to jest park krajobrazowy,

– wyjaœniæ cele tworzenia parków krajobrazowych i ich rolê w ochronie

przyrody,

– wymieniæ i scharakteryzowaæ wybrane parki krajobrazowe w Polsce

i w najbli¿szej okolicy,

– wyjaœniæ sposoby realizacji zasad zrównowa¿onego rozwoju na obszarze

parków krajobrazowych,

– omówiæ rolê obszarów chronionego krajobrazu.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – rozmowa dydaktyczna, pogadanka, dyskusja.

Œrodki dydaktyczne

Materia³y Ÿród³owe dotycz¹ce parków krajobrazowych znajduj¹cych siê we

w³asnym regionie (broszury LOP, albumy, przewodniki turystyczne), arkusze

papieru, mapa regionu.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Przypomnienie i utrwalenie wiedzy o rezerwatach przyrody. Sprawdzenie

zadania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

64

Faza realizacyjna

1. Rozmowa dydaktyczna na temat roli, jak¹ spe³niaj¹ parki krajobrazowe

w realizacji zadañ ochrony przyrody.

Uzupe³nienie æwiczenia nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 58).

2. Praca w grupach z materia³em Ÿród³owym (np. broszury LOP, albumy,

przewodniki turystyczne) – uczniowie poznaj¹ parki krajobrazowe znaj-

duj¹ce siê w najbli¿szej okolicy.

Nastêpnie przygotowuj¹ prezentacjê jednego wybranego parku krajobrazo-

wego, uwzglêdniaj¹c jego po³o¿enie, obszar, najcenniejsze walory i realizo-

wane w nim zadania (do jej przygotowania wykorzystuj¹ arkusze papieru

i mapê regionu).

Prezentacja prac zespo³ów.

3. Pogadanka na temat obszarów chronionego krajobrazu i ich roli.

4. Dyskusja wywo³ana pytaniem zawartym w æwiczeniu nr 2 (zeszyt æwi-

czeñ, str. 58): W jaki sposób na obszarze parków krajobrazowych realizo-

wana jest zasada zrównowa¿onego rozwoju?

Wnioski z dyskusji uczniowie zapisuj¹ w zeszycie æwiczeñ.

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenie nr 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 58).

PRACA DOMOWA

Æwiczenie nr 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 59).

Dla chêtnych – u³o¿enie krzy¿ówki do has³a PARK KRAJOBRAZOWY

z wykorzystaniem wiedzy z dzia³u „Formy ochrony przyrody”.

26. Parki narodowe – najwy¿sza forma ochrony przyrody w Polsce

Cel ogólny

Poznanie osobliwoœci przyrodniczych bêd¹cych celem ochrony w parkach

narodowych w Polsce.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– okreœliæ, co to jest park narodowy,

– omówiæ cele i zadania parków narodowych,

– wyjaœniæ rolê tzw. otulin wokó³ parków narodowych,

– wymieniæ i wskazaæ na mapie parki narodowe w Polsce,

– scharakteryzowaæ osobliwoœci wybranych parków narodowych,

– wyjaœniæ, czym s¹ rezerwaty biosfery i jak¹ pe³ni¹ funkcjê,

– uzasadniæ, dlaczego Bia³owieski Park Narodowy zosta³ uznany za Obiekt

Dziedzictwa Œwiatowego.

65

Strategia

Operacyjna i emocjonalna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i indywidualna.

Metody

S³owne – pogadanka, rozmowa dydaktyczna.

Obserwacyjne – obserwacja zastêpczych œrodków dydaktycznych.

Œrodki dydaktyczne

Film „Parki Narodowe Polski”

1

, karty pracy oraz mapki konturowe Polski dla

ka¿dego ucznia.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Przypomnienie i utrwalenie wiedzy o parkach krajobrazowych. Spraw-

dzenie zadania domowego.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Pogadanka na temat celów i historii funkcjonowania parków narodowych

na œwiecie i w Polsce.

2. Uczniowie wykonuj¹ polecenie nr 1 z podrêcznika (str. 103) oraz æwicze-

nie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 60).

3. Uczniowie po obejrzeniu fragmenty filmu „Parki Narodowe Polski”, uzupe³-

niaj¹ indywidualnie kartê pracy (propozycja karty pracy znajduje siê w œrodku

ksi¹¿ki, do kserowania) – ca³y film trwa ponad godzinê, dlatego w czasie

jednej jednostki lekcyjnej mo¿na wybraæ kilka przyk³adów parków (np. gór-

ski, nizinny, wy¿ynny, nadmorski i park po³o¿ony najbli¿ej miejsca zamiesz-

kania uczniów).

Omówienie przez uczniów prezentowanych parków na podstawie uzupe³-

nionych kart pracy.

4. Analiza tabeli z podrêcznika (za³¹cznik nr 2, str. 111–112) – przegl¹d pozo-

sta³ych parków narodowych. Uczniowie zwracaj¹ uwagê, który z parków

jest najstarszy, który najm³odszy, obszarowo najwiêkszy i najmniejszy.

5. Pogadanka na temat roli tzw. otulin wokó³ parków narodowych.

6. Rozmowa dydaktyczna na temat rezerwatów biosfery. Uczniowie na map-

kach konturowych Polski zaznaczaj¹ po³o¿enie parków narodowych, któ-

re zosta³y w³¹czone do Miêdzynarodowej Sieci Biosfery UNESCO.

Uzupe³nienie æwiczenia nr 3 (zeszyt æwiczeñ, str. 61).

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenia nr 2 i 4 (zeszyt æwiczeñ, str. 60 –61).

1. W przypadku braku dostêpu do filmu mo¿na wykorzystaæ dostêpne teksty Ÿród³owe, np. czasopisma

„Przyroda polska”, broszury LOP itp.

66

PRACA DOMOWA

Wyszukanie informacji na temat dzia³alnoœci ko³a LOP w swoim mieœcie

i w swojej szkole.

27. Niektóre instytucje i organizacje dzia³aj¹ce

na rzecz ochrony przyrody

Cel ogólny

Poznanie instytucji i organizacji wspieraj¹cych dzia³ania na rzecz ochrony

przyrody.

Cele szczegó³owe

Uczeñ potrafi:

– wymieniæ instytucje odpowiedzialne za ochronê przyrody i œrodowiska

w kraju i w województwie,

– omówiæ zadania wybranych organizacji, agencji i instytucji miêdzynaro-

dowych zajmuj¹cych siê ochron¹ przyrody i ró¿norodnoœci biologicznej,

– wymieniæ polskie organizacje dzia³aj¹ce na rzecz ochrony przyrody,

– okreœliæ podstawowe zadania Ligi Ochrony Przyrody (LOP),

– wskazaæ najpilniejsze zadania w zakresie ochrony przyrody w swoim miej-

scu zamieszkania.

Strategia

Operacyjna.

Formy organizacyjne

Zbiorowa i grupowa.

Metody

S³owne – pogadanka, rozmowa dydaktyczna.

Œrodki dydaktyczne

Arkusze papieru, materia³y Ÿród³owe dla grup na temat organizacji, agencji

i instytucji miêdzynarodowych dzia³aj¹cych na rzecz ochrony przyrody, bro-

szury i ulotki LOP.

Przebieg zajêæ

Faza przygotowawcza

1. Przypomnienie i utrwalenie wiedzy o parkach narodowych.

2. Podanie celów i tematu zajêæ.

Faza realizacyjna

1. Pogadanka na temat dzia³alnoœci instytucji odpowiedzialnych za ochronê

przyrody i œrodowiska w kraju i w województwie.

67

2. Praca w grupach z materia³em Ÿród³owym – uczniowie poznaj¹ miêdzy-

narodowe pozarz¹dowe organizacje zajmuj¹ce siê ochron¹ przyrody i ró¿-

norodnoœci biologicznej.

Wyniki pracy przedstawiaj¹ graficznie na arkuszach papieru. Prezentacja

prac.

3. Rozmowa dydaktyczna na temat polskich organizacji wspieraj¹cych ochro-

nê przyrody.

4. Prezentacja na temat historii i g³ównych zadañ LOP, przygotowana przez

cz³onków szkolnego ko³a LOP.

5. Uczniowie w grupach wykonuj¹ æwiczenie nr 2 (zeszyt æwiczeñ, str. 62).

Prezentacja wyników pracy grupowej.

Faza podsumowuj¹ca

Æwiczenie nr 1 (zeszyt æwiczeñ, str. 62).

Formy ochrony przyrody (lekcja powtórzeniowa)

Cel ogólny

Utrwalenie i sprawdzenie wiedzy o ochronie przyrody.

Strategia

Emocjonalna i operacyjna.

Forma organizacyjna

Indywidualna.

Metody

Pomiar i obliczenia statystyczne.

Œrodki dydaktyczne

Test nr 3 (znajduje siê w œrodku ksi¹¿ki do kserowania).

68

Lp.

Prawid³owa odpowiedŸ

1.

b)

2.

b), c), d), g)

3.

a) P, b) P, c) F, d) P

4.

c)

5.

a)

6.

a) Owczary, b) Grabowiec, c) Bia³e £ugi, d) Che³mowa Góra,

e) w¹wóz Homole, f) Miedzianka

7.

a) Gorczañski, b) Tatrzañski, c) Œwiêtokrzyski, d) Bia³owieski

8.

b)

9.

c)

10.

b)

11.

b)

12.

Np.: Biebrzañski, Bia³owieski, Bieszczadzki, Karkonoski, S³owiñski,
Tatrzañski

13.

Powo³ano j¹ w celu ograniczenia nadmiernej eksploatacji i handlu

dzikimi gatunkami roœlin i zwierz¹t. Kraje, które j¹ podpisa³y,

zobowi¹za³y siê do dostosowania w³asnego prawodawstwa do wymo-

gów konwencji i pe³nego ich respektowania.

14.

a)

15.

WWF – Œwiatowy Fundusz na Rzecz Przyrody

LOP – Liga Ochrony Przyrody

IUCN – Œwiatowa Unia Ochrony Przyrody

FAO – Œwiatowa Organizacja do Spraw Wy¿ywienia

K

ARTA

ODPOWIEDZI

–

TEST

NR

3