2014-06-07

1

Podstawowe procesy
poznawcze

dr Patrycja Rusiak

Spostrzeganie

• przez wielu uważany, za proces automatyczny

(poza świadomością), dający bezpośrednie,
dokładne, wierne odzwierciedlenie
rzeczywistości

Definicja - spostrzeganie

•to proces tworzenia

reprezentacji

przedmiotu

na podstawie informacji
otrzymanych z narządów zmysłów
oraz zapisanych w pamięci

Elementy procesu spostrzegania

Bodziec dystalny

Bodziec proksymalny

Wrażenie

Spostrzeżenie

Bodziec dystalny

• bodziec, który działa

z pewnej odległości

• jest to dowolny bodziec

z otoczenia, który
oddziałuje na nasze
zmysły

• obiekt w otoczeniu,

który jest źródłem
stymulacji
zewnętrznej

Bodziec proksymalny

• obraz optyczny, obraz

na siatkówce

• bodziec pojawiający się

w bezpośrednim
kontakcie bodźca
dystalnego z narządem
zmysłu

• obiekt, który jest źródłem

stymulacji
wewnętrznej

2014-06-07

2

Bodziec proksymalny - cechy

• odwrócony góra - dół
• przekręcony prawo - lewo
• pomniejszony
• ziarnisty
• zniekształcony
• ruchomy
• zamazany

Wrażenie

• odzwierciedlenie

elementarnej cechy
zmysłowej
zarejestrowanej w wyniku
odbioru danych
sensorycznych

• wg Hebba (1969)

to aktywność dróg
wstępujących, biegnących
od narządów zmysłowych

• poszczególne wrażenia

są od siebie
odizolowane

• wrażenie, które uważamy

jako subiektywnie
pierwotne może nie mieć
swoich fizjologicznych
odpowiedników - kształt
to linie i kąty

Spostrzeżenie

• obraz umysłowy przedmiotu
• reprezentacja

przedmiotu

• obraz wszystkich

dostępnych cech,
rejestrowanych
za pośrednictwem różnych
zmysłów

Spostrzeżenie

• wg Hebba jest efektem

aktywności pół czuciowych
kory mózgowej, które odebrały
informacje pochodzące z różnych
zmysłów i połączyły je w całość

• łączenie różnych wrażeń

ze sobą jest wynikiem
percepcyjnego uczenia się

Kodowanie sensoryczne

• następuje tu zmiana bodźca zewnętrznego

na impuls nerwowy, który może już zawierać
pewne informacje na temat specyficznych cech
przedmiotu

• faza nie dostępna na poziomie świadomym
• procesy odbywające się na tym poziomie

pojawiają się tylko dlatego,
że informacje przechowywane są
w tzw. buforze/pamięci sensorycznej

2014-06-07

3

Przesyłanie zakodowanych informacji

• zakodowana informacja przesyłana jest do tzw.

detektorów cech:

▫ są to komórki lub zespoły komórek, które są

odpowiedzialne za wyodrębnienie specyficznej cechy
(lub cech) danego przedmiotu

▫ reagują one tylko na 1 cechę (pozostałe ignorują)

np. komórki reagujące tylko na linie pionowe lub ruch itd.

▫ detektory – linie poziome, linie pionowe, linie ukośne,

kąty proste, kąty ostre, krzywych otwartych, krzywych
zamkniętych, ruchu, twarzy (?)

▫ zadanie – kodowanie informacji do dalszej obróbki

Kodowanie emocjonalne

• za kodowanie emocjonalne odpowiedzialne

STRUKTURY PODKOROWE - wzgórze
i ciało migdałowate

• informacje z tych struktur przesyłane są dalej

(do dalszej obróbki) do kory mózgowej

Kodowanie emocjonalne

• funkcje - wczesna ocena

emocjonalnego znaczenia bodźca

• uruchamia mechanizm „uciekaj albo

walcz”

Kodowanie emocjonalne

• droga ta uruchamiana jest tylko, gdy:

▫ w polu percepcyjnym pojawi się

szczególny bodziec, który posiada
określone właściwości sensoryczne
tj. kształt i sposób poruszania się

▫ nauczyliśmy się reagować emocjonalnie

na określone bodźce

Odkodowanie

• połączenie informacji (pojedynczych

cech bodźca) w obraz umysłowy –
spostrzeżenie

• dodatkowe 2 fazy:

▫ faza rozpoznania treści bodźca
▫ faza oceny znaczenia

metaforycznego

Odkodowanie - fazy

faza rozpoznania treści

bodźca

faza oceny znaczenia

metaforycznego

• faza oceny semantycznej

(znaczenie bodźca)

• określenie kategorii,

do której należy ten

bodziec (obiekt to ptak –

wróbel)

• rozpoznanie odbywa się

poprzez porównanie

informacji sensorycznych

z kategoriami już

istniejącymi w pamięci

• opcjonalnie
• dostrzeganie innego sensu

odbieranych bodźców –
„czytanie między
wierszami”

• na tym etapie uruchamiają

się wyższe procesy
poznawcze tj.
wnioskowanie

2014-06-07

4

Procesy wstępujące (bottom-up)

• przetwarzanie informacji

od receptora do wyższych części
danego analizatora zmysłowego,
gdzie powstaje spostrzeżenie,
które aby mogło być rozpoznane musi
być porównane z informacją zapisaną
w pamięci

Procesy wstępujące (bottom-up)

• podkreśla ważność integrowania

prostych elementów bodźca dla całości
spostrzegania

• rozpoznawanie przez porównanie

z wzorcem (poznawczą reprezentacją
w pamięci)

• detekcja niezmienników, czyli stałych

właściwości spostrzeganego obiektu

Procesy zstępujące (top-down)

• odbiór niepełnej informacji

przez narządy zmysłów powoduje
uruchomienie procesów
pamięciowych i percepcyjnych
(poszukiwanie),
które aktywują interpretację danych
zmysłowych

Procesy zstępujące (top-down)

• łączy oczekiwania i nabyte

doświadczenie zakodowane w strukturach
poznawczych człowieka

2014-06-07

5

ASOCJACJONIZM

-ATOMIZM

STRUKTURALIZM -

PSYCHOLOGIA

POSTACI

Charakterystyka podejścia

Atomizm

Strukturalizm

• wywodzi się z nauk

przyrodniczych,
z fizyki (teoria
atomistyczna)

• pojawił się w XIX w.
• główni

przedstawiciele:
Wundt, Titchener

• holizm, wywodzi się

z nauk
humanistycznych;
nowych teoriach fizyki
(teoria pola)

• pojawił się w XX w.
• główni przedstawiciele:

Wertheimer, Koffka,
Kőhler, Lewin

Główne tezy: atomizm

• prymat CZĘŚCI nad całością,
• wrażenia zawsze są takie same, dlatego możemy

odbierać rzeczywistość zawsze w ten sam sposób

• wrażenia są pierwotne, a spostrzeżenia wtórne
• łączenie wrażeń w spostrzeżenia następuje

na podstawie praw kojarzenia (Arystoteles)

Prawa kojarzenia Arystotelesa

• prawo kojarzenia przez styczność w czasie

▫ łączymy ze sobą te elementy,

które współwystępują ze sobą albo łączy je
następstwo czasowe

np. spostrzeganie muzyki i mowy

▫ wg asocjacjonistów to prawo jest najważniejsze

Prawa kojarzenia Arystotelesa

• prawo kojarzenia przez styczność w

przestrzeni

▫ łączenie ze sobą elementów sąsiadujących,

będących blisko siebie

np. spostrzeganie wzrokowe

Prawa kojarzenia Arystotelesa

• prawo kojarzenia przez podobieństwo
• prawo kojarzenia prze kontrast

2014-06-07

6

Główne tezy: atomizm

• wszystkie części w polu percepcyjnym są

jednakowo ważne

• nie są znane fizjologiczne podstawy wrażeń

subiektywnie pierwotnych

• główny problem: Jakie wrażenia stanowią

konstytutywną część spostrzeżenia?

• (1) rejestracja sensoryczna; (3) rozpoznanie

semantyczne

Główne tezy: strukturalizm

• prymat CAŁOŚCI nad częściami
• kontekst (wiedza, doświadczenie, inne cechy

percepcyjne) wpływa na to jak spostrzegamy
rzeczywistość

• spostrzeżenia są pierwotne, a wrażenia można

poznać dopiero na podstawie analizy spostrzeżeń

• wyodrębnienie całości następuje na podstawie

zasad Wertheimera

Główne tezy: strukturalizm

• w polu percepcyjnym można wyodrębnić figurę

(część ważniejsza) oraz tło (część mniej ważna),

• nieznane są fizjologiczne podstawy spostrzeżeń

oraz ich spoiwa

• główny problem: izomorfizm, czyli powstawanie

obrazów nerwowych w mózgu (koło)

• (2) ocena emocjonalna; (3) rozpoznanie

semantyczne

Zasady wyodrębniania całości
wg Wertheimera

• bliskość przestrzenna lub sąsiedztwo w polu

widzenia

• jednakowy wygląd lub podobieństwo
• „wspólna droga”
• dobra kontynuacja lub dobra figura
• niewielkie rozmiary
• symetria
• zgodność z chwilowym nastawieniem
• ubiegłe doświadczenie i przyzwyczajenia

Figura i tło (Edgar Rubin)

• jako figurę skłonni

jesteśmy widzieć
powierzchnię
obwiedzioną (ma
krawędzie), natomiast
powierzchnię obwodzącą
jako bezkresne tło

• jako figurę skłonni

jesteśmy widzieć obszar
stosunkowo mniejszy

• w sytuacji, gdy pole dzieli

się na poziomo na dwa
obszary, dolną część
jesteśmy bardziej skłonni
widzieć jako figurę

2014-06-07

7

• prostota kształtu

oraz symetria również
wpływa na to, że dany
obszar identyfikujemy
jako figura

• prostota orientacji

przestrzennej obiektu
również wpływa
na postrzeganie obszaru
jako figury

• wypukłość sugeruje

figurę, a wklęsłość tło

• figura wysuwa ku

przodowi, a tło pozostaje
z tyłu

• figura wydaje się jaśniejsza od tła

▫ wyjątek biało-czarne = figura jest czarna,

a tło białe

• tło rozprzestrzenia się za figurą w sposób ciągły,

a nie jak gdyby było przerwane przez figurę

Stałość spostrzeżeń

• to spostrzeganie charakterystycznych cech

przedmiotów (np. kształt, kolor) jako takich
samych, chociaż informacja docierająca do oka
ulega zmianie

Prawa stałości percepcyjnej

• bardzo trudno określić w jasny

i precyzyjny sposób, jakie relacje zachodzą
miedzy: bodźcami (dystalnym i
proksymalnym) – wrażeniem –
spostrzeganiem

• jednym z przykładem tych trudności

jest zjawisko stałości spostrzegania

Prawa stałości percepcyjnej

• polega ono na tym,

że spostrzeżenie nie ulega
zmianom lub ulega mniejszym
zmianom w porównaniu
ze zmianami bodźca
proksymalnego

2014-06-07

8

Prawa stałości percepcyjnej

Prawa

stałości

percepcyjnej

kształtu

wielkości

barwy

jasności

Kształt

• oglądając przedmiot z różnych stron

pomimo, iż widzimy odmienne
kształty, potrafimy rozpoznać,
że jest to ten sam przedmiot

• jest to związane z jednym

z elementów procesu postrzegania –
stałość percepcji kształtu

Kształt

• dzięki tej funkcji obserwowany świat

pozostaje statyczny, łatwiejszy
do zrozumienia

• typowym przykładem jest skrzydło okna

lub drzwi, które zachowują swój kształt,
mimo że obserwujemy je z różnych pozycji

Jasność

• postrzeganie barwy obiektu uzależnione jest

od wielu czynników, a przede wszystkim
od światła, które bardzo często ulega zmianie

▫ kartka białego papieru, oglądana pod światło,

nadal będzie postrzegana jako biała, pomimo iż
tak naprawdę jej barwa jest bardziej
w odcieniach szarości

• te zmiany mogą zostać dostrzeżone

dopiero w momencie bezpośredniego
porównania

Jasność

• problem w tym, że rozkład długości fal

światła odbitego od liści zmienia się
wraz z oświetleniem,
a przecież to długość fali świetlnej
decyduje o tym, jaką barwę
spostrzegamy

Wielkość

• wielkość obserwowanego

obiektu zmienia się w zależności
od tego,
w jakiej odległości znajduje się
obiekt od obserwatora

• im większy dystans tym obraz

rzutowany na siatkówkę jest
mniejszy

• pomimo tych zmian wielkość

obiektu interpretujemy zawsze
tak samo

Złudzenie Ponzo

2014-06-07

9

Barwa

• na postrzeganie barwy wpływa również kontekst,

czyli tło, otoczenie, w którym się znajduje

▫ sąsiadująca barwa może rozjaśniać barwę naszego

przedmiotu bądź wręcz przeciwnie powodować,
że przedmiot będzie się wydawał ciemniejszy

• wszystko zależy od kontrastu pomiędzy

sąsiadującymi barwami