ĆWICZENIE 3 – ANALIZA LEKÓW OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO

Pochodne kwasu salicylowego oraz pochodne aniliny

1. Natrium salicylicum (salicylan sodowy)

Synonimy: Natrii salicylas, sól sodowa kwasu 2-hydroksybenzenokarboksylowego

Właściwości:
§

bezbarwne, krystaliczne płatki lub biały krystaliczny proszek

§

rozpuszczalność:
§

rozpuszczalny w etanolu 95%

§

rozpuszczalny w wodzie

§

praktycznie nierozpuszczalny w chloroformie i eterze

§

temperatura topnienia: 158-161

O

§

działanie i zastosowanie: do preparatów farmaceutycznych

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość salicylanu sodowego:

Próba

Podstawa chemiczna

Substancje w

oznaczeniu

Wykonanie

Efekt

Ogrzewanie

Substancje organiczne

i nieorganiczne można

rozpoznać po próbach

spalania należących do

badań wstępnych

Brak

Niewielką ilość substancji nanieść na

szpatułkę miedzianą i wprowadzić w

płomień palnika

Przy ogrzewaniu substancja

zwęgla się i wydziela białe

dymy o zapachu fenolu

Reakcje na

jony sodowe

Rozpuszczalne sole

sodowe barwią

płomień palnika

Roztwór

rozpuszczalnej soli

sodowej

Drucik platynowy zaburzyć w

roztworze soli sodowej i wprowadzić

do płomienia

Płomień zmieni swoje

zabarwienie na kolor

intensywnie żółty

W reakcji z niektórymi

związkami wytwarzają

się trudno

rozpuszczalne sole

Heksahydroksy-

antymonian potasu

dodany w celu

wytrącenia osadu

Do rozcieńczonego, obojętnego lub

słabo zasadowego roztworu soli

sodowej dodać

10%

heksahydroksyantymonian potasu

Wytrąca się biały,

krystaliczny osad

Na[Sb(OH)

6

]

Reakcje

kwasu

salicylowego

Związki zawierające

ugrupowania fenolowe

w reakcji z chlorkiem

żelaza tworzą

kompleksy

Salicylan sodu

Woda

FeCl

3

Niewielką ilość substancji wytrząsnąć

z kilkoma ml wody i przesączyć. Do

przesączu dodać ponownie wody oraz

chlorku żelaza (III)

Powstaje fioletowe

zabarwienie od powstającego

związku kompleksowego

Grupa karboksylowa

salicylanu reaguje w

alkoholem w

środowisku kwaśnym

wytwarzając ester

Salicylan sodu

Etanol

stęż. H

2

SO

4

Substancję ogrzewać z etanolem

oraz kilkoma kroplami stężonego

kwasu siarkowego (VI)

Wydziela się

charakterystyczny estrowy

zapach

Reakcja z

25%HCl

Po zakwaszeniu

roztworu wytrąca się

osad kwasu

Woda

25% HCl

0,5g salicylanu sodu rozpuścić w

wodzie i dodać 25% HCl

Powstaje osad kwasu

salicylowego. Osad wysuszyć

w temp.105

O

(T

t

=158-161

O

)

Reakcja z

CaO

Związek w reakcji z

CaO ulega

dekarboksylacji

Salicylan sodu

Cao

Niewielką ilość substancji ogrzewać z

0,5g tlenku wapnia

Wydziela się

charakterystyczny zapach

fenolu

W celach orientacyjnych można dodatkowo przeprowadzić reakcje potwierdzające obecność grupy karboksylowej (reakcje na grupę

karboksylową – ćwiczenie 2!)

(Próby wskaźnikowe z papierkiem lakmusowym i papierkiem Kongo, próba rozpuszczalności kwasów i ich soli, reakcja z węglanami,

tworzenie estrów, próba z solami żelazowymi etc)

O

ONa

OH

OH

NH

O

CH

3

2. Acidum acetylsalicylicum (kwas acetylosalicylowy)
Synoniny: Polopiryna, Aspiryna, kwas 2-acetoksybenzoesowy

Właściwości:
§

biały, krystaliczny proszek o nieznacznie wyczuwalnym zapach kwasu octowego

§

rozpuszczalność:
§

łatwo rozpuszcza się w etanolu

§

rozpuszcza się w 1M roztworze NaOH

§

rozpuszcza się w chloroformie i eterze

§

trudno rozpuszcza się w wodzie

§

temperatura topnienia: 134-137

O

C

§

działanie i zastosowanie: p/gorączkowe, p/zapalne, p/bólowe

Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość kwasu acetylosalicylowego:

Próba

Podstawa chemiczna

Substancje w

oznaczeniu

Wykonanie

Efekt

Estryfikacja

Grupa karboksylowa

reaguje w alkoholem w

środowisku kwaśnym

wytwarzając ester

Etanol

stęż. H

2

SO

4

Substancję ogrzewać z etanolem

oraz kilkoma kroplami stężonego

kwasu siarkowego (VI)

Wydziela się charakterystyczny

estrowy zapach

Preparat łatwo ulega hydrolizie w wodzie i środowisku alkalicznym. Produkty rozkładu (np. kwas salicylowy)

można identyfikować na podstawie charakterystycznych reakcji!

Reakcja z

FeCl

3

Substancje zawierające

grupę karboksylową tworzą

związki kompleksowe z

FeCl

3

Woda

10% FeCl

3

Niewielką ilość substancji gotować

z 1ml wody (hydroliza w wodzie)

przez czas 1min. Ochłodzić. Dodać

kroplę 10% FeCl

3

Powstaje ciemnofioletowe

zabarwienie

Hydroliza

zasadowa i

estryfikacja

W wyniku hydrolizy

zasadowej powstaje sól

sodowa przechodząca po

zakwaszeniu w osad kwasu,

który można estryfikować

1M NaOH

0,5M H

2

SO

4

95% etanol

Niewielką

ilość substancji

rozpuścić w 1M NaOH i gotować

przez 3min. Ochłodzić. Dodać 0,5M

H

2

SO

4

i przesączyć

Powstaje osad kwasu salicylowego.

Po dokładnym przemyciu wodą i

wysuszeniu osad topi się w

temp.158-161

O

C

Do przesączu dodać 3ml 95%

etanolu,

3ml

96%

H

2

SO

4

.

Ogrzewać

Powstaje zapach octanu etylu

CH

3

COOH + C

2

H

5

OH = CH

3

COOC

2

H

5

+ H

2

O

W celach orientacyjnych można dodatkowo przeprowadzić reakcje potwierdzające obecność grupy karboksylowej: próby wskaźnikowe z

papierkiem lakmusowym i papierkiem Kongo, próba rozpuszczalności kwasów i ich soli, reakcja z węglanami, tworzenie estrów, próba z

solami żelazowymi etc

Dodatkowo reakcje na ugrupowanie estrowe: próba z wykorzystaniem fenoloftaleiny, reakcja z hydroksylaminą oraz roztworem FeCl

3

3. Paracetamolum (paracetamol)

Synonimy: acenol
Nazwa chemiczna: N-(4-hydroksyfenylo)-acetanilid

§

lek zaliczany do pochodnych aniliny, bądź inaczej pochodnych p-aminofenolu

§

oprócz paracetamolu do tej grupy zaliczana jest również fenacetyna

§

grupa aminowa w tych związkach jest zacetylowana i może być wykorzystana
do identyfikacji lub oznaczenia ilościowego dopiero po uprzedniej hydrolizie

Właściwości:
§

paracetamol posiadające wolną parę fenolową wykazuje charakter słabo kwaśny i daje reakcje
charakterystyczne dla fenoli

§

po hydrolizie paracetamol daje reakcje charakterystyczne dla aromatycznej grupy aminowej

§

biały, krystaliczny proszek

§

rozpuszczalność:
§

rozpuszczalny w etanolu 95%

§

dość trudno rozpuszczalny w wodzie

§

praktycznie nie rozpuszcza się w eterze etylowym

O

OH

O

O

C

H

3

§

temperatura topnienia: 168-172

O

C

§

pH roztworu 20mg substancji w 1ml wody = 5,5-6,5

§

działanie i zastosowanie: p/bólowe, p/gorączkowe

Najważniejsze reakcje paracetamolu potwierdzające tożsamość:

Próba

Podstawa chemiczna

Substancje w

oznaczeniu

Wykonanie

Efekt

Powstawanie

fenolanów

żelazowych

Związki fenolowe w reakcji

jonami żelazowymi tworzą

związki kompleksowe o

różnym zabarwieniu w

zależności od pH i

zastosowanego fenolu

1% FeCl

3

Niewielką ilość substancji

wytrząsnąć z 10ml gorące wody i

dodać małą ilość

świeżo

sporządzonego 1% roztworu

chlorku żelazowego

Powstaje niebiesko-fioletowe

zabarwienie pochodzącego od

utworzonej soli

Po hydrolizie w środowisku kwaśnym:

Sprzęganie z

solami

diazoniowymi

(reakcja I-

rzędowej

grupy

aminowej

aromatycznej)

Fenole ulegają reakcji

sprzęgana z solami

dwuazoniowymi. Reakcja

zachodzi w środowisku

słabo zasadowym

Do oziębionego roztworu

substancji w 15%NaOH dodać

taką samą objętość zimnego

roztworu soli dwuazoniowej.

Wkraplać przy jednoczesnym

wytrząsaniu do uzyskania

niebieskiej barwy papierka

jodoskrobiowego

W zależności od badanego

związku powstaje osad żółty,

pomarańczowy lub czerwony,

często z odcieniem brunatnym

lub fioletowym

Sprzęganie fenoli z solami diazoniowymi:

Sprzęganie soli dwuazoniowych z fenolami zachodzi w środowisku słabo zasadowym. W tym celu I-rzędową aminę

aromatyczną przeprowadza się w odpowiedni chlorek arylodwuazoniowy za pomocą kwasu azotowego (III) w

środowisku kwaśnym, a następnie sprzęga z wybranym fenolem w środowisku alkalicznym.

Fenole jako słabe kwasy występują w środowisku zasadowym jako aniony, przy czym jony fenolanowi wykazują

większą aktywność w reakcji sprzęgania z chlorkiem arylodwuazoniowym niż wolne fenole. Sprzęganie najlepiej

zachodzi w położeniu C4. Obecność w tej pozycji grup karboksylowej lub sulfonowej nie przeszkadza, gdyż na skutek

ataku jonu dwuazoniowego zostają one wyeliminowane. Przy trwałym podstawieniu wodorów w pozycji C4

pierścienia aromatycznego (grupy alkilowe, amonowe, amidowe) sprzęganie zachodzi w pozycji C2

Reakcja

utleniania

powstałego w

hydrolizie 4-

aminofenolu

Reakcja polega na

utlenieniu utworzonego po

hydrolizie kwaśnej 4-

aminofenolu do

monoimino-1,4-

benzochinonu

36% HCl

Woda

0,5% K

2

Cr

2

O

7

Niewielką ilość substancji

ogrzewać przez 2min z 36%

HCl. Dodać wodę oraz ochłodzić

(osad nie wytrąca się). Dodać

0,5% r-ru K

2

Cr

2

O

7

Powstaje powoli fioletowe

zabarwienie – jest ono wynikiem

powstawania pochodnej po

przyłączeniu drugiej cząsteczki

aminofenolu