UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU
BUDOWA I FUNKCJE SZKIELETU
Aparat ruchu człowieka to:
- szkielet (część bierna)
- mięśnie (część czynna)
FUNKCJE UKŁADU KOSTNEGO:
- ochrona narządów wewnętrznych
- rusztowanie ciała, poruszanie
- gromadzenie soli mineralnych
- utrzymywanie pionowej postawy
SZKIELET CZŁOWIKA
1. Szkielet osiowy
2. Szkielet kończyn górnych
3. Szkielet kończyn dolnych
SZKIELET OSIOWY
- czaszka
- mostek
- kręgosłup
- żebra (12 par)
SZKIELET KOŃCZYN GÓRNYCH
- obojczyk
- łopatki
- kość ramienna
- kość łokciowa
- kość promieniowa
- kości nadgarstka
- kości śródręcza
- kości palców
SZKIELET KOŃCZYN DOLNYCH
- kość miednicza
- kość udowa
- kość piszczelowa
- kość strzałkowa
- kość stępu
- kości śródstopia
- kości palców
KOŚCI KRĘGOSŁUPA
- ruchoma oś pośrodkowa
- leży po stronie grzbietowej ciała
- zaczyna się u podstawy czaszki łącząc się z nią poprzez stawy szczytowo-potyliczne
- biegnie przez cały tułów aż do jego dolnego końca gdzie kończy się kością guziczną
- kręgosłup zbudowany jest z 33-34 kręgów
- części:
Szyjna (7)
Piersiowa (12)
Lędźwiowy (5)
Krzyżowy (5)
Kość guziczna (4-5 kręgów)
- kolejne kręgi rozdzielają się krążkami międzykręgowymi tzw. DYSKAMI
- nie występują w połączeniu czaszki z kręgosłupem i pierwszym kręgiem szyjnym (krąg szczytowy lub atlas) a
drugim z kręgiem szyjnym (obrotowym)
- zamiast dysku występuje ząb obrotnika – wyrostek utworzony z trzonu kręgu szczytowego, który zrośnięty jest z
kręgiem leżącym niżej
KOŚCI KLATKI PIERSIOWEJ
SZKIELET KOSTNY TWORZĄ:
- mostek
- 12 par żeber
- 12 kręgów piersiowych
MOSTEK
- nieparzysta płaska kość stanowiąca środkową część przedniej ściany klatki piersiowej
- u dzieci w miejscu złączenia trzech części mostka występuje chrząstkozrost, który z wiekiem ulega kostnieniu
- leży na wysokości od 2-3 do 9-10 kręgu piersiowego
Składa się z 3 części:
- rękojeść mostka – górna część mostka, do której przyczepione są obustronnie obojczyki i pierwsze żebra
- trzon mostka – ma kształt podłużnej płaskiej kości, do której bocznej powierzchni przyczepiają się żebra III do IV
- wyrostek – najmniejsza i najcieńsza kość mostka
ŻEBRA
- należą do kości płaskich
- półkoliste kości klatki piersiowej, łączące się z 1 strony z kręgami piersiowymi, a z drugiej strony w wypadku żeber I-
X, z mostkiem
- wyróżnia się żebra prawdziwe (żebra I-VII) połączone z mostkiem chrząstką żebrową
- żebra rzekome: (żebra VIII-XII) VIII-X są połączone z mostkiem tzw. łukiem żebrowym
- żebra XI-XII to tzw. żebra wolne – brak połączenia z mostkiem
Funkcja żeber:
- ochrona serca i płuc
- w procesie oddychania – miejsce przyczepu mięśni oddechowych
KOŚCI CZASZKI
CZASZKA
- naturalna osłona mózgu i innych narządów znajdujących się w głowie
- wzrost czaszki człowieka trwa przez 6 pierwszych lat życia
- powierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki dzieli się na trzy parzyste doły: przedni, środkowy, tylny
BUDOWA CZASZKI
MÓZGOCZASZKA
- ma kształt puszki, głównym zadaniem jest funkcja ochronna mózgowia, rozróżnia się w niej następujące części:
część górną tzw. sklepienie czaszki
część dolną tzw. podstawę czaszki
ściany: przednią, tylną i dwie boczne
TRZEWIOCZASZKA (TWARZOCZASZKA)
- chroni narządy wzroku, węchu i smaku, otacza początkowe odcinki dróg oddechowych i pokarmowych
MÓZGOCZASZKA
Budowa
- kość czołowa
- kości skroniowe
- kości ciemieniowe
- kość potyliczna
- kość klinowa
- kość sitowa
Poszczególne kości mózgoczaszki połączone są SZWAMI, które stanowią stałe, nieruchome połączenia
TWARZOCZASZKA
W skład wchodzą:
- kość nosowa
- kość łzowa
- małżowina nosowa dolna
- lemiesz
- żuchwa
- szczęka
- kość podniebienia
- kość jarzmowa
- kość gnykowa
Ruchomymi elementami twarzoczaszki jest:
- żuchwa, w której umieszczone są zęby
- kość gnykowa nie mająca połączenia z innymi kośćmi czaszki
Lemiesz
(łac. vomer) – płaska nieparzysta kość twarzoczaszki, budująca tylny odcinek przegrody kostnej nosa
(rozdziela ona nozdrza tylne (choanae).
Budowa
Jest to cienka płytka ustawiona strzałkowo i w płaszczyźnie środkowej, zwykle odchylona nieco w jeden z boków
(asymetria). Możemy na niej wyróżnić cztery brzegi (opisane niżej) i dwie powierzchnie. Widoczne są na nich bruzdy
nosowo-podniebienne (sulci nasopalatini, sing. sulcus nasopalatinus). W tylnej górnej części kości znajdują się
parzyste skrzydła (alae vomeris). Pomiędzy nimi a dziobem kości klinowej powstaje szew rowkowy (schindylesis).
Brzegi
Brzeg górny - tworzący skrzydła
Brzeg dolny - zaostrzony i zazębiony
Brzeg przedni - rynienkowaty, skierowany ku górze
Brzeg tylny – gładki
TKANKA ŁĄCZNA SZKIELETOWA:
- TKANKA CHRZĘSTNA
- TKANKA KOSTNA
TKANKA CHRZĘSTNA
- składa się z komórek chrzęstnych (chondrocytów)
- chrząstka jest otoczona od zewnątrz OCHRZĘSTNĄ (tkanka łączna włóknista), w której znajdują się naczynia
krwionośne i chłonne
- istnieją 3 rodzaje tkanki chrzęstnej:
1. szklista
2. sprężysta
3. włóknista
TKANKA CHRZĘSTNA SZKLISTA
- znajduje się na powierzchniach stawowych, przymostkowych częściach żeber, w ścianie tchawicy, oskrzeli i krtani
TKANKA CHRZĘSTNA SPRĘŻYSTA
- tworzy małżowinę uszną, krtań i nagłośnię
TKANKA KOSTNA
- substancja międzykomórkowa jest
przesycona solami wapnia (fosforany, węglany)
- tworzy wokół kanałów naczyniowych koncentrycznie ułożone blaszki
- między blaszkami, w jamkach kostnych, rozlokowane są komórki
tworzące tkankę kostną: osteocyty, osteoblasty,
osteoklasty, komórki osteogenne
PODZIAŁ KOŚCI
KOŚCI KRÓTKIE występują w miejscach, gdzie mocna
budowa łączy się z ograniczeniami ruchowymi,
np. kości nadgarstka i stopy
KOŚCI DŁUGIE jeden wymiar przewyższa w stopniu
znacznym dwa pozostałe
- służą jako dźwignie
KOŚCI PŁASKIE np. kości sklepienia czaszki, kość biodrowa
(część składowa kości miedniczej), łopatka
- tworzą osłonę dla położonych pod nimi narządów i
stanowią dużą powierzchnię przyczepu dla mięśni
- ze względu na dużą zawartość szpiku kostnego
czerwonego pełnia funkcje krwiotwórcze
KOŚCI RÓŻNOKSZTAŁTNE
- kości nie należące do żadnej z powyższych grup
- np. kości podstawy czaszki, kości podniebienia
KOŚCI PNEUMATYCZNE
- są to kości zawierające przestrzenie wypełnione
powietrzem i wysłane błoną śluzową tylko w czaszce kość klinowa, kość czołowa
BUDOWA KOŚCI
Czynnikiem kształtującym budowę kości jest działanie mięśni i sąsiednich kości
Na powierzchni kości widoczne są większe i mniejsze otwory, przez które wnikają w głąb tkanki kostnej
naczynia krwionośne, rozgałęziające się tam w systemie kanałów.
SKŁAD CHEMICZNY KOŚCI
Istota międzykomórkowa – stanowiąca główny budulec kości – złożona jest ze związków organicznych i
nieorganicznych.
Składnikiem organicznym kości jest substancja białkowa zwana osseiną.
Składowa nieorganiczna przesycona jest solami mineralnymi: węglan wapnia i fosforan wapnia, niewielka ilość sodu,
magnezu, potasu, chloru i fluoru.
POŁĄCZENIA KOŚCI
Kości, łącząc się w układ szkieletowy, tworzą połączenia ścisłe:
- więzozrosty (połączenia za pomocą tkanki łącznej włóknistej lub sprężystej)
- chrząstkozrosty (połączenie z chrząstki)
- kościozrosty (powstają z wiekiem przez skostnienie niektórych więzozrostów (np. szwów czaszki))
Połączenia wolne, ruchome to stawy.
PRZYKŁADY STAWÓW W SZKIELECIE CZŁOWIEKA:
A – kulisty (staw barkowy)
B – siodełkowy (staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka)
C – zawiasowy (staw ramienno-łokciowy)
D – obrotowy (między pierwszym i drugim kręgiem szyjnym)
CHOROBY UKŁADU NARZĄDÓW RUCHU
CHOROBY WRODZONE I NABYTE
Najczęściej występujące schorzenia układu ruchu
- choroby i wady wrodzone układu kostno-stawowego
- zmiany pourazowe
- choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów
- choroby stawów o etiologii zapalnej
- choroby metaboliczne tkanki kostnej
- nowotwory
Choroby i wady wrodzone układu kostno-stawowego
Do wad wrodzonych o charakterze postępującym, należą:
- płodowe zbliznowacenie mięśni (umiejscowione zniekształcenia, np. kręcz szyi, wrodzone wysokie ustawienie
łopatki, lejkowata klatka piersiowa)
- wrodzone kolano przegięte
- odwrócona stopa wrodzona
Podłoże, przyczyny wad wrodzonych:
- zaburzenia rozwojowe rdzenia kręgowego
- w następstwie przepuklin oponowych, oponowo - rdzeniowych i rdzeniowych; np. stopa końsko-szpotawa czy stopa
wydrążona
- grupa wad wrodzonych wywołana zaburzeniami rozwoju chrząstki i kości, np.
* wrodzone biodro szpotawe
* staw rzekomy goleni
* kręgozmyk: „zasunięcie” się kręgu do przodu (w kierunku brzucha) w stosunku do kręgu położonego poniżej
Wrodzone braki i ubytki kończyn:
Brak lub niedorozwój kości promieniowej
- kości łokciowej
- kości strzałki
- kości piszczeli
- kości udowej
Wady związane z zaburzeniami rozwoju chrząstki i kości:
- rozszczep kręgosłupa
- wrodzony zrost palców
Najczęściej spotykane schorzenia narządu ruchu u dzieci i młodzieży:
- zwichnięcie stawu biodrowego
- dysplazja jednego lub obu stawów biodrowych
- kręcz szyi
- płaskostopie
- skoliozy
- urazy: złamania, zwichnięcie
- choroby metaboliczne kości: krzywica, mineralizacja tkanki kostnej (niedobór Ca, nadmiar Po
4
-3
, nadmiar NaCl)
Powodem chorób o podłożu metabolicznym jest odchudzanie, brak ruchu
CHOROBA PERTHESA
- zmiany martwicze głowy kości udowej; dotyczy dzieci w wieku 5-16 lat
- objawy: utykanie połączone z bólem zlokalizowanym często w stawie kolanowym
CHOROBA OSGOOD-SCHLATTERA
- martwica w guzowatości kości piszczelowej, najczęściej u dzieci w wieku 10-16 lat
CHOROBA SCHAUERMANNA
- u młodzieży 14-16 letniej
- prowadzi do zniekształcenia piersiowego odcinka kręgosłupa z powodu wgłębienia krążków międzykręgowych do
tkanki kostnej trzonów kręgów
OSTRA GORĄCZKA REUMATYCZNA z zajęciem stawów;
- jest to powikłanie po infekcji paciorkowcowej np. anginie, płonicy, w których odczyn immunologiczny prowadzi do
zapalenia stawów
- u dzieci po chorobach bakteryjnych przebiega szybko!
CHOROBY WIEKU DOROSŁEGO,
Zapalenia stawów – duża grupa chorób, należących do tzw. SCHORZEŃ REUMATYCZNYCH:
- ODCZYNOWE ZAPALENIE STAWÓW
Związane z infekcjami bakteryjnymi, wirusowymi i pasożytniczymi
- REUMATOIDALNE ZAPALENIE STAWÓW (RZS) zwane dawniej gośćcem przewlekłym postępującym; zajmuje stawy
symetrycznie, a w drobnych stawach (przede wszystkim rąk) powoduje duże zniszczenia; prowadzi do kalectwa
- KOLAGENOZY, choroby układowe, czyli chorób tkanki łącznej, w których zajęte są stawy
- powikłania stawowe mogą wystąpić w TOCZENIU UKŁADOWYM, ŁUSZCZYCY i wielu innych chorobach o podłożu
immunologicznym
- DNA MOCZANOWA zapalenie stawów jest jej typowym powikłaniem
CHOROBY W WIEKU DOJRZAŁYM I PODESZŁYM
- CHOROBA ZWYRODNIENIOWA STAWÓW TZW. OSTEOARTOZA, ZWANA POTOCZNIE REUMATYZMEM
- schorzenie spowodowane niszczeniem pewnych struktur czy elementów stawu wskutek zużycia
- DYSKOPATIA:
- obejmuje odcinek lędźwiowo-krzyżowej; dyskopatia między ostatnim (piątym) kręgiem lędźwiowym, a kością
krzyżową powoduje bóle promieniujące do pachwin;
- dyskopatia 1-2 piętra wyżej powoduje rwę kulszową (ischias), jednostronną lub (rzadziej) obustronną
- OSTEOPOROZA polega na zmniejszaniu się masy kostnej i pogorszeniu jakości wskutek poprzerywania beleczek
kostnych prowadzi do złamań;
- typowe złamania osteoporotyczne to złamanie nadgarstka przy upadku z podparciem się ręką; złamanie kręgów i
złamanie szyjki kości udowej
- NOWOTWORY KOŚCI
- najczęstszymi nowotworami w obrębie układu kostnego są GUZY WTÓRNE, w wyniku przerzutów innych
nowotworów oraz SPISZCZAK MNOGI – nowotwór szpiku kostnego
- w Polsce rocznie rejestruje się łącznie 2-3 nowe zachorowania na 100tys. Mieszkańców
- stanowią one ok. 7% nowotworów złośliwych u dzieci w okresie wzrostu
- drugi szczyt zapadalności na nowotwory złośliwe umiejscowione w kości przypada między 20tym, a 30tym rokiem
życia
CZYNNIKI RYZYKA
Najbardziej narażeni na raka kości są osoby, U KTÓRYCH JUŻ ROZWINĄŁ SIĘ NOWOTWÓR W OBRĘBIE INNEJ TKANKI
Poszczególne nowotwory złośliwe w IV-tym stopniu zaawansowania dają przerzuty do kości:
- mięsaki tkanek miękkich 25%
- czerniak złośliwy skóry 15%
- raki ogółem 20%, a w tym:
* rak prostaty 80%
* rak piersi 70%
* rak tarczycy 70%
- nie drobnokomórkowy rak płuca 30%
- rak pęcherza moczowego 25%
- rak nerki 20%
- rak trzonu macicy 20%
OBJAWY
- ból nasilający się podczas ruchu
- niekontrolowane skurcze mięśni lub nietypowe złamania
OBJAWY SZPICZAKA TO:
- objawy zahamowania czynności szpiku kostnego (anemia, zaburzenie krzepnięcia krwi)
- powiększenie wątroby i/lub śledzony
- objawy niewydolności nerek
- objawy zespołu nad lepkości (bóle i zawroty głowy, upośledzenie słuchu, drgawki, zaburzenia świadomości do
śpiączki włącznie, charakterystyczne zmiany w dnie oka, niewydolność krążenia)