Prawa człowieka
Wolność – najczęściej rozumie się jako coś, co się człowiekowi należy i co się łączy z jego naturą. Nie
jest ona ustanowiona przez państwo, lecz jest w stosunku jego pierwotna. Wolność jest to pewna sfera
postępowania, która powinna być wolna od jakiejkolwiek ingerencji państwa. Państwo powinno jedynie
gwarantować jej ochronę poprzez tworzenie odpowiednich warunków i instytucji.

Prawo obywatelskie (człowieka) jest to sfera możności postępowania, którą państwo powinno aktywnie
zagwarantować. Prawa są tworzone przez państwo i nie istnieją bez odpowiedniej normy prawnej. W
sporze z organem państwowym obywatel powinien podać podstawy prawne swojego roszczenia, określić
swoje uprawnienia i wskazać normę prawną, z której wywodzi swoje prawo np. prawo do zabezpieczenia
społecznego.

Jedynie prawo do godności nie ma żadnych ograniczeń

Geneza praw i wolności
Prawo naturalne zgodnie, z którym prawo stanowione przez państwo nie jest ani jedynym ani
najważniejszym systemem wolności obowiązującym w społeczeństwie. Istnieje bowiem system
ponadczasowy o charakterze uniwersalnym.

a) Prawo naturalne w ujęciu religijnym – ten uniwersalny system wartości pochodzi od Boga, który

objawia prawo naturalne. „Jest ono zapisane w ludzkich sercach”

b) W ujęciu świeckim – prawo naturalne przysługuje ludziom z samego faktu bycia człowiekiem (z

jego godności). Człowiek odkrywa prawo otaczającej go natury

Prawo naturalne jest nadrzędne w stosunku do prawa stanowionego. Prawo stanowione musi być zgodne
z naturalnym.
Prawo stanowione to zespół norm stanowionych przez odpowiednie organy władzy państwowej w
szczególnym trybie. Wg tej koncepcji prawo stanowione jest jedynym regulatorem życia społecznego.
Rewolucja francuska
Pierwsze ukształtowały się prawa o charakterze podstawowym

1. Nietykalność osobista
2. Prawo własności

Połowa XIX w,
Ukształtowanie praw o charakterze politycznym

1. Prawo do udziału w wyborach
2. Tworzenie partii politycznych

Po II wojnie światowej prawa o charakterze ekonomicznym, socjalnym i kulturalnym

1. Prawo do zabezpieczenia społecznego (zasiłki rentowe, emerytalne, urlopy pracownicze, prawa

pracy)

2. Prawo do pracy
3. Prawo do nauki
4. Wolność zrzeszania się

Zgodnie z Konstytucją wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy ma obowiązek szanować
wolności innych i nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego czego prawo nie nakazuje. Naturalną
granicą wolności i praw jednostki są wolności i prawa innych osób. Bez tej regulacji prawa miałyby
charakter bezwzględny i byłyby wykorzystywane przez silniejsze jednostki ze szkodą dla społeczeństwa.
Każda bowiem jednostka żyje w społeczeństwie, a prawa stanowione przez to społeczeństwo powinno
uwzględniać nie tylko prawa jednostki, lecz także prawa ogółu. Zachodzi więc konieczność ograniczenia
praw jednostki tak, aby nie dochodziło do kolizji z prawami innych osób bądź interesami społeczeństwa.

Zasady ograniczania praw i wolności człowieka i obywatela (Art. 31 Ust 3 Konstytucji)

1. Ograniczenia wolności i praw mogą być dokonane tylko w ustawie. Zwrot ten powinien być

rozumiany w taki sposób, że obejmuje nie tylko przypadki, w których ustawa stanowi jedyne
źródło ograniczeń, ale też takie sytuacje, w których ustawa formułuje jedynie podstawowe
elementy ograniczeń zaś ich rozwinięcie lub uzupełnienie może być dokonane w akcie
podstawowym (np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego – Uchwała Rady Gminy)
Sytuacja taka powinna mieć charakter wyjątkowy i powinna występować w szczególnie

uzasadnionych przypadkach. Niedopuszczalne jest natomiast przyjmowanie w ustawie
uregulowań blankietowych.

2. Wprowadzając ograniczenia należy przestrzegać następujących zasad:

a) Zasada Konieczności (tzn. czy wprowadzona regulacja ustawodawcza służy i jest konieczna

dla ukształtowania płatu prawnego)

b) Zasada Celowości (czy zamierzony przez ustawodawcę cel jest możliwy do osiągnięcia bez

naruszania wolności i praw)

c) Zasada Proporcjonalności (czy efekt wprowadzonej regulacji pozostaje w proporcji do

ciężarów nakładanych na obywatela)

3. Naruszenie praw i wolności może wystąpić jedynie z powodu przesłanek określonych w

Konstytucji:
a) Bezpieczeństwo Państwa (Bezpieczeństwo obywateli)
b) Porządek publiczny, który należy rozumieć jako stan stosunków społecznych zapewniający

niezakłócone funkcjonowanie państwa i społeczeństwa oraz ochronę interesów jednostek

c) Ochrona środowiska
d) Moralność publiczna
e) Zdrowie publiczne
f) Ochrona wolności i praw inny osób, co oznacza obowiązek władz publicznych rozstrzygania

konfliktów między wolnościami i prawami poszczególnych osób poprzez formułowanie ich
ograniczeń. W praktyce rozstrzygają o tym przede wszystkim sądy. Niemniej jednak konflikty
takie powinny być rozwiązane już na poziomie konstytucyjnym i ustawowym.

4. Ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw. W każdym prawie i wolności można

wyróżnić tzw. rdzeń (istotę) oraz tzw. otoczkę. O ile elementy konstytucyjne istoty prawa nie
mogą być naruszane (doszłoby do zniesienia prawa, a nie jego ograniczenia), o tyle elementy
treści nie należące do rdzenia mogą być przy zachowaniu warunków powyższych ograniczane.

Zasada równości wobec prawa
Zgodnie z Konstytucją wszyscy są wobec prawa równi i wszyscy mają równe prawa do traktowania
przez władze państwowe i nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym z
jakiejkolwiek przyczyny.
Zasada równości może być rozpatrywana w dwóch aspektach:
1. W znaczeniu formalnym – oznacza konieczność takiego samego traktowania przez prawo

wszystkich adresatów norm bez wprowadzania różnicowania. Tak rozumiana zasada równości
może jednak naruszać zasadę sprawiedliwości społecznej, ponieważ nie uwzględnia
zróżnicowania faktycznego podmiotowego, dlatego Konstytucja przyjmuje zasadę równości w
znaczeniu materialnym.

2. W znaczeniu materialnym – polega na tym, że wszystkie podmioty charakteryzujące się daną

cechą istotną, mają być traktowane tak samo. Tak rozumiana zasada równości dopuszcza
możliwość różnego traktowania różnych adresatów lub podmiotów znajdujących się w odmiennej
sytuacji faktycznej. Równość w tym znaczeniu służy zagwarantowaniu równych szans
poszczególnym podmiotom.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjna zasada równości polega na tym, że wszystkie
podmioty prawa charakteryzujące się istotną cechą mają być traktowane równo tzn. bez różnicowań
zarówno dyskryminujących jak i faworyzujących. Odstępstwo od bezwzględnej równości jest
dopuszczalne tylko wówczas gdy jest usprawiedliwione i uzasadnione.
Dopiero gdy takiego uzasadnienia brakuje to takie zróżnicowanie nabiera charakteru dyskryminacji.
Różnicowanie jest dopuszczalne gdy:

1. Wprowadzone przez pracodawcę różnicowania muszą być uzasadnione oraz mieć związek z

treścią i celem przepisów, które je ustanawiają

2. Waga interesu, któremu ma służyć zróżnicowanie podmiotów podobnych musi pozostawać w

odpowiedniej proporcji do wagi interesu, które zostanie naruszone w wyniku różnego traktowania
podmiotów podobnych

3. Różnicowanie podmiotów podobnych musi znajdować podstawę w wartościach

Konstytucja i ustawy szczególny nacisk kładą na równe traktowanie kobiet i mężczyzn. Dotyczy to nie
tylko sfery życia publicznego, ale także indywidualnej sfery prawnej. Jest to szczególnie widoczne w
prawie pracy. Zgodnie z przepisami Kodeksu Pracy kobieta i mężczyzna powinni być traktowani tak
samo w zakresie:

o

Nawiązania stosunku pracy

o

Warunków pracy i płacy

o Awansowania
o

Dostępu do podnoszenia kwalifikacji zawodowych

Przepisy prawa pracy określają szczególne uprawnienia w zakresie prawa do jednakowego
wynagrodzenia za prace jednakowe bądź o jednakowej wartości. Zakazana jest także jakakolwiek
dyskryminacja ze względu m.in. na płeć.

Prawa i wolności dzielą się na 3 grupy:

1. Wolności i prawa osobiste
2. Wolności i prawa polityczne
3. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

PRAWA O CHARAKTERZE SOCJALNYM

1) Prawo do zabezpieczenia społecznego

– polega na tym, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia

społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę czy inwalidztwo oraz po osiągnięciu
wieku emerytalnego. Ponad to obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych
środków utrzymania ma prawo do pomocy społecznej. Konstytucja ustanawia jedynie ogólne ramy
natomiast szczególny zakres tego zabezpieczenia określają ustawy zwykłe np. ustawa o pomocy
społecznej, o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Władze publiczne mają obowiązek
zapewnić obywatelom odpowiednie świadczenia w przypadku niezdolności do pracy ze względu na
chorobę lub inwalidztwo, po osiągnięciu wieku emerytalnego (emerytury), bezrobocia (aktywne i
pasywne formy zwalczania bezrobocia; aktywne – szkolenia zawodowe, pasywne – zasiłki)
Istotą prawa do zabezpieczenia społecznego jest zapewnienie pewnego minimum egzystencji dla osób
znajdujących się w określonej sytuacji prawnej. Wysokość świadczeń powinna być uzależniona od
sytuacji uprawnionej (np. lat pracy), oraz sytuacji ekonomicznej państwa.

2) Prawo do ochrony zdrowia

Obywatelom niezależnie od sytuacji materialnej władze publiczne zapewniają równy dostęp do
świadczeń opieki zdrowotnej. Władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia szczególnej opieki
zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, niepełnosprawnym, osobom w podeszłym wieku.

3) Prawo do nauki

Zapewnia, że każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Władze publiczne
mają obowiązek zapewnić obywatelom powszechny dostęp do nauki, mają obowiązek tworzyć i wspierać
system pomocy finansowej indywidualnej dla uczniów i studentów.
Państwo zapewnia autonomię. Państwo ma obowiązek prowadzić politykę społeczną w zakresie pełnego i
produktywnego zatrudnienia

4) Szczególna ochrona rodziny

, która wyraża się w wsparciu materialnym rodzin wielodzietnych i

niepełnych oraz ochronę matki przed i po urodzeniu dziecka. Szczegółowe kwestie reguluje w tym
zakresie kodeks pracy. Otóż pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę kobiecie
w ciąży ani na urlopie macierzyńskim. Wypowiedzenia umowy jest możliwe jedynie gdy zachodzą
przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy.
Umowa o pracę na czas określony, która ulegałaby rozwiązaniu po upływie 3go miesiąca ciąży ulega
automatycznemu przedłużeniu do dnia porodu
Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi legitymującemu się co najmniej 6 miesięcznym stażem
pracy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem nie dłużej jednak jak do 4 roku życia dziecka.
W czasie urlopu wychowawczego pracownik podlega szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy.
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę, w okresie od dnia złożenia wniosku o
urlop wychowawczy do dnia jego zakończenia.
Konstytucja zapewnia także ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy ochrony
dziecka przed przemocą, wyzyskiem, demoralizacją.

5) Prawo do własności, innych praw majątkowych, prawo do dziedziczenia

Ochrona własności jest taka sama dla wszystkich podmiotów prawa. Wywłaszczanie (pozbawienie prawa
własności) jest dopuszczalne jedynie ze względu na ważny interes publiczny i za słusznym
odszkodowaniem.

6) Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

W zależności od kwalifikacji naruszenie przez pracodawcę zasad BHP może być traktowane jak
wykroczenie lub przestępstwo.
Prawo do wypoczynku polega na tym, że pracownik ma prawo do płatnych corocznych urlopów, których
zakres określa kodeks pracy.
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracownik ma prawo do:

1. Dobowego wypoczynku (11 h nieprzerwalnego odpoczynku dobowego)
2. Odpoczynek tygodniowy (35 h nieprzerwalnego odpoczynku tygodniowego)
3. Corocznego wypoczynku w celu regeneracji sił psychofizycznych pracownika (w wymiarze 20

dni roboczych lub 26 dni roboczych, gdy staż urlopowy przekroczył 10 lat)

Do stażu urlopowego zaliczamy oprócz okresu zatrudnienia okresy np. nauk (studia wyższe = 8 lat stażu
urlopowego). Urlop udzielany jest w dni, które są dla pracownika dniami pracy zgodnie z
obowiązującym go rozkładem czasu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym dobowemu
wymiarowi czasu pracy w danym dniu.

7) Prawo do swobodnie wybranej pracy

. W sensie prawnym pracownik ma prawo do wyboru rodzaju

pracy. Przepisy prawa ustanawiają zakaz zastępowania umów o prace umowami o charakterze cywilno-
prawnym (np. zlecenie, o dzieło). Jeżeli bowiem występują cechy charakterystyczne stosunku pracy
wówczas zawsze mamy do czynienia ze stosunkiem pracy bez względu na nazwę zawartej umowy.
4 cechy stosunku pracy:

1. Podporządkowanie pracownika pracodawcy oznacza, że pracownik ma obowiązek wykonywać

polecenia pracodawcy, które mają związek z zawartą umową i nie są sprzeczne z bezwzględnie
obowiązującymi przepisami prawa. Bezzasadna odmowa może być traktowana jako ciężkie
naruszenie obowiązków. To pracodawca decyduje o miejscu, czasie i sposobie wykonywania
obowiązków pracowniczych.

2. Odpłatność pracy – praca świadczona w ramach stosunku pracy ma zawsze charakter odpłatny.

Pracownik nie może zrzec się wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Umowy
takie są nieważne

3. Osobiste wykonywanie pracy – pracownik musi wykonywać pracę osobiście i nie może zwolnić

się z tego obowiązku za pośrednictwem osób trzecich.

4. Ryzyko pracodawcy – co oznacza, że pracodawcę obciąża ryzyko organizacyjne, techniczne,

finansowe, personalne prowadzonej działalności. Nie może go przerzucać na pracownika.

PRAWA I WOLNOŚCI O CHARAKTERZE POLITYCZNYM

1) Wolność zrzeszania się,

która polega na tym, że każdemu Konstytucja gwarantuje możliwość

swobodnego przystępowania do różnorodnych organizacji społecznych. Zakazane są jedynie takie
zrzeszenia, których działalność jest sprzeczna z Konstytucją lub ustawą. Konstytucja gwarantuje tzw.
pluralizm polityczny.
Pluralizm w znaczeniu szerszym zakłada możliwość tworzenia i działania różnorodnych organizacji
społecznych w tym stowarzyszeń, związków zawodowych. Natomiast pluralizm w znaczeniu węższym
oznacza wolność działania partii politycznych.
Partie są tymi organizacjami, które w największym stopniu wpływają na funkcjonowanie państwa. Partia
polityczna jest to organizacja społeczna zrzeszająca swoich członków na zasadzie dobrowolności i
równości, której celem jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształt polityki państwa. Zakazane
jest istnienie takich partii politycznych, które odwołują się w swoich programach do totalitarnych metod
działania, nazizmu, faszyzmu i komunizmu,a także tych, których program do działania dopuszcza
nienawiść rasową, stosowanie przemocy, w celu zdobycia władzy albo przewidują utajnienie struktur lub
członkowstw. O delegalizacji takich partii przesądza Trybunał Konstytucyjny.

2) Wolność zgromadzeń,

która polega na tym, że każdemu zapewnia się wolność organizowania

pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich.

3) Prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej

oraz osób pełniących

funkcje publiczne. Prawo to obejmuje także dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia
kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z poprzednich wyborów z możliwością
rejestracji dźwięków i obrazów.

4) Prawo do udziału w referendum.

Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić sejm bezwzględną

większością głosów lub Prezydent za zgodą Senatu (bezwzględną większością głosów (>50%))
Rodzaje referendum

1. Ogólnokrajowe, które może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla

państwa

2. Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej na mocy, której

RP przekazuje kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach na rzecz organu
lub organizacji międzynarodowej.

3. Referendum w sprawie zatwierdzenia zmian w Konstytucji jeżeli zmiana dotyczy najważniejszych

rzeczy, a mianowicie Rozdziału I, III lub XII

4. Referendum lokalne, w którym członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować o

sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym także o odwołaniu pochodzącego z wyborów
bezpośrednich organów samorządu terytorialnego.

5) Prawo wybierania przedstawicieli

w tym Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do

organów samorządu terytorialnego. Prawo to przysługuje obywatelom Polski jeżeli najpóźniej w dniu
wyborów ukończyli 18 lat.

6) Prawo do składania petycji, wniosków i skarg

do organów władzy publicznej oraz organizacji i

instytucji społecznych w związku z wykonywaniem przez nie zadań zleconych z zakresu administracji
publicznej. Szczegółowy tryb składania petycji i wniosków określa Kodeks Postępowania Cywilnego.

NIETYKALNOŚĆ

Konstytucja gwarantuje każdemu nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie
wolności może nastąpić tylko w razie przypadków określonych w ustawach, a szczególnie Kodeksie
Postępowania Karnego. Każda osoba pozbawiona wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma
prawo odwołania się do sądu w celu zweryfikowania legalności. Organy dokonujące pozbawienia
wolności mają obowiązek powiadomić rodzinę lub inną osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.
Podobnie zatrzymanie może się odbyć tylko na podstawie przesłanek ustawowych. Każda osoba, która
jest zatrzymana powinna być niezwłocznie poinformowana o przyczynach tego zatrzymania. Ponad to
zatrzymany powinien być w ciągu 48 h przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić
jeżeli w ciągu 24 h od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o
tymczasowym aresztowaniu wraz z postawionymi zarzutami. Każdy kto jest bezprawnie pozbawiony
wolności ma prawo do odszkodowania.

Prawo do obrony polega na tym, że każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne ma
prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może wybrać obrońcę lub po spełnieniu
przesłanek ustawowych skorzystać z obrońcy z urzędu. Prawo do obrony obejmuje możliwość kontaktu z
obrońcą oraz nieskrępowanego skorzystania ze środków procesowych przewidzianych w Kodeksie
Postępowania Cywilnego. W trakcie procesu karnego oskarżonego uważa się za niewinnego dopóki jego
wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu (zasada domniemania niewinności)
Prawo do sądu polega na tym, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i prawnego rozpatrzenia sprawy
bez nieuzasadnionej zwłoki. Sprawa jest rozpoznawana przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Zasadą jest pewność rozpraw sądowych. Natomiast wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić jedynie
ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron
lub inny ważny interes prywatny. Natomiast wyrok zawsze ogłaszany jest publicznie. Prawo do sądu
zawiera nie tylko elementy formalne t.j. struktura sądów powszechnych, procedura sądowa, prawo to ma
także charakter szerszy i obejmuje swoim zakresem także efektywny wymiar funkcjonowania tego prawa.
Oznacza to, że procedura sądowa powinna dawać realne gwarancje dotyczące korzystania z prawa do
sądu np. nie tylko zagwarantowanie istnienia środków odwoławczych, ale także odpowiednie
ukształtowanie systemu opłat sądowych.
Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują:
Sąd Najwyższy

Sąd Powszechny
Sądy Administracyjne
Sądy Wojskowe
Postępowanie sądowe w Polsce jest co najmniej dwuinstancyjne. Sądy są wyodrębnione ze struktury
władzy publicznej i niezależne od władzy ustawodawczej lub wykonawczej. Sędziowie w sprawowaniu
swojej funkcji powinni być niezawiśli. Oznacza to, że w praktyce orzekanie na podstawie Konstytucji i
ustaw bez jakichkolwiek nacisków zewnętrznych.