plik

Prawa człowieka
Wolność – najczęściej rozumie się jako coś, co się człowiekowi należy i co się łączy z jego naturą. Nie
jest ona ustanowiona przez państwo, lecz jest w stosunku jego pierwotna. Wolność jest to pewna sfera
postępowania, która powinna być wolna od jakiejkolwiek ingerencji państwa. Państwo powinno jedynie
gwarantować jej ochronę poprzez tworzenie odpowiednich warunków i instytucji.

Prawo obywatelskie (człowieka) jest to sfera możności postępowania, którą państwo powinno aktywnie
zagwarantować. Prawa są tworzone przez państwo i nie istnieją bez odpowiedniej normy prawnej. W
sporze z organem państwowym obywatel powinien podać podstawy prawne swojego roszczenia, określić
swoje uprawnienia i wskazać normę prawną, z której wywodzi swoje prawo np. prawo do zabezpieczenia
społecznego.

Jedynie prawo do godności nie ma żadnych ograniczeń

Geneza praw i wolności
Prawo naturalne zgodnie, z którym prawo stanowione przez państwo nie jest ani jedynym ani
najważniejszym systemem wolności obowiązującym w społeczeństwie. Istnieje bowiem system
ponadczasowy o charakterze uniwersalnym.

a) Prawo naturalne w ujęciu religijnym – ten uniwersalny system wartości pochodzi od Boga, który

objawia prawo naturalne. „Jest ono zapisane w ludzkich sercach”

b) W ujęciu świeckim – prawo naturalne przysługuje ludziom z samego faktu bycia człowiekiem (z

jego godności). Człowiek odkrywa prawo otaczającej go natury

Prawo naturalne jest nadrzędne w stosunku do prawa stanowionego. Prawo stanowione musi być zgodne
z naturalnym.
Prawo stanowione to zespół norm stanowionych przez odpowiednie organy władzy państwowej w
szczególnym trybie. Wg tej koncepcji prawo stanowione jest jedynym regulatorem życia społecznego.
Rewolucja francuska
Pierwsze ukształtowały się prawa o charakterze podstawowym

1. Nietykalność osobista
2. Prawo własności

Połowa XIX w,
Ukształtowanie praw o charakterze politycznym

1. Prawo do udziału w wyborach
2. Tworzenie partii politycznych

Po II wojnie światowej prawa o charakterze ekonomicznym, socjalnym i kulturalnym

1. Prawo do zabezpieczenia społecznego (zasiłki rentowe, emerytalne, urlopy pracownicze, prawa

pracy)

2.  Prawo do pracy
3.  Prawo do nauki
4.  Wolność zrzeszania się

Zgodnie z   Konstytucją wolność człowieka podlega ochronie prawnej.  Każdy  ma obowiązek  szanować
wolności  innych  i  nikogo  nie  wolno  zmuszać  do  czynienia  tego  czego  prawo  nie  nakazuje.  Naturalną
granicą  wolności  i  praw  jednostki  są  wolności  i  prawa  innych  osób.  Bez  tej  regulacji  prawa  miałyby
charakter bezwzględny i byłyby wykorzystywane przez silniejsze jednostki ze szkodą dla społeczeństwa.
Każda  bowiem  jednostka  żyje  w  społeczeństwie,  a  prawa  stanowione  przez  to  społeczeństwo  powinno
uwzględniać nie tylko prawa jednostki, lecz także prawa ogółu. Zachodzi więc konieczność ograniczenia
praw jednostki tak, aby nie dochodziło do kolizji z prawami innych osób bądź interesami społeczeństwa.

Zasady ograniczania praw i wolności człowieka i obywatela (Art. 31 Ust 3 Konstytucji)

1. Ograniczenia wolności i praw mogą być dokonane tylko w ustawie. Zwrot ten powinien być

rozumiany  w  taki  sposób,  że  obejmuje  nie  tylko  przypadki,  w  których  ustawa  stanowi  jedyne
źródło  ograniczeń,  ale  też  takie  sytuacje,  w  których  ustawa  formułuje  jedynie  podstawowe
elementy  ograniczeń  zaś  ich  rozwinięcie  lub  uzupełnienie  może  być  dokonane  w  akcie
podstawowym (np.  miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego – Uchwała Rady Gminy)
Sytuacja  taka  powinna  mieć  charakter  wyjątkowy  i  powinna  występować  w  szczególnie

uzasadnionych przypadkach. Niedopuszczalne jest natomiast przyjmowanie w ustawie
uregulowań blankietowych.

2. Wprowadzając ograniczenia należy przestrzegać następujących zasad:

a) Zasada Konieczności (tzn. czy wprowadzona regulacja ustawodawcza służy i jest konieczna

dla ukształtowania płatu prawnego)

b) Zasada Celowości (czy zamierzony przez ustawodawcę cel jest możliwy do osiągnięcia bez

naruszania wolności i praw)

c) Zasada Proporcjonalności (czy efekt wprowadzonej regulacji pozostaje w proporcji do

ciężarów nakładanych na obywatela)

3. Naruszenie praw i wolności może wystąpić jedynie z powodu przesłanek określonych w

Konstytucji:
a) Bezpieczeństwo Państwa (Bezpieczeństwo obywateli)
b) Porządek publiczny, który należy rozumieć jako stan stosunków społecznych zapewniający

niezakłócone funkcjonowanie państwa i społeczeństwa oraz ochronę interesów jednostek

c)  Ochrona środowiska
d)  Moralność publiczna
e)  Zdrowie publiczne
f)  Ochrona wolności i praw inny osób, co oznacza obowiązek władz publicznych rozstrzygania

konfliktów między wolnościami i prawami poszczególnych osób poprzez formułowanie ich
ograniczeń. W praktyce rozstrzygają o tym przede wszystkim sądy. Niemniej jednak konflikty
takie powinny być rozwiązane już na poziomie konstytucyjnym i ustawowym.

4. Ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw. W każdym prawie i wolności można

wyróżnić tzw. rdzeń (istotę) oraz tzw. otoczkę. O ile elementy konstytucyjne istoty prawa nie
mogą być naruszane (doszłoby do zniesienia prawa, a nie jego ograniczenia), o tyle elementy
treści nie należące do rdzenia mogą być przy zachowaniu warunków powyższych ograniczane.

Zasada równości wobec prawa
Zgodnie z Konstytucją wszyscy są wobec prawa równi i wszyscy mają równe prawa do traktowania
przez władze państwowe i  nikt nie  może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym  z
jakiejkolwiek przyczyny.
Zasada równości może być rozpatrywana w dwóch aspektach:
1.  W  znaczeniu  formalnym  –  oznacza  konieczność  takiego  samego  traktowania  przez  prawo

wszystkich  adresatów  norm  bez  wprowadzania  różnicowania.  Tak  rozumiana  zasada  równości
może  jednak  naruszać  zasadę  sprawiedliwości  społecznej,  ponieważ  nie  uwzględnia
zróżnicowania  faktycznego  podmiotowego,  dlatego  Konstytucja  przyjmuje  zasadę  równości  w
znaczeniu materialnym.

2. W znaczeniu materialnym – polega na tym, że wszystkie podmioty charakteryzujące się daną

cechą istotną, mają być traktowane tak samo. Tak rozumiana zasada równości dopuszcza
możliwość różnego traktowania różnych adresatów lub podmiotów znajdujących się w odmiennej
sytuacji faktycznej. Równość w tym znaczeniu służy zagwarantowaniu równych szans
poszczególnym podmiotom.

Zgodnie  z  orzecznictwem  Trybunału  Konstytucyjna  zasada  równości  polega  na  tym,  że  wszystkie
podmioty  prawa  charakteryzujące  się  istotną  cechą  mają  być  traktowane  równo  tzn.  bez  różnicowań
zarówno  dyskryminujących  jak  i  faworyzujących.  Odstępstwo  od  bezwzględnej  równości  jest
dopuszczalne tylko wówczas gdy jest usprawiedliwione i uzasadnione.
Dopiero gdy takiego uzasadnienia brakuje to takie zróżnicowanie nabiera charakteru dyskryminacji.
Różnicowanie jest dopuszczalne gdy:

1. Wprowadzone przez pracodawcę różnicowania muszą być uzasadnione oraz mieć związek z

treścią i celem przepisów, które je ustanawiają

2. Waga interesu, któremu ma służyć zróżnicowanie podmiotów podobnych musi pozostawać w

odpowiedniej proporcji do wagi interesu, które zostanie naruszone w wyniku różnego traktowania
podmiotów podobnych

3. Różnicowanie podmiotów podobnych musi znajdować podstawę w wartościach

Konstytucja i ustawy szczególny nacisk kładą na równe traktowanie kobiet i mężczyzn. Dotyczy to nie
tylko sfery życia publicznego, ale także indywidualnej sfery prawnej. Jest to szczególnie widoczne w
prawie pracy. Zgodnie z przepisami Kodeksu Pracy kobieta i mężczyzna powinni być traktowani tak
samo w zakresie:

Nawiązania stosunku pracy

Warunków pracy i płacy

o Awansowania
o

Dostępu do podnoszenia kwalifikacji zawodowych

Przepisy  prawa  pracy  określają  szczególne  uprawnienia  w  zakresie  prawa  do  jednakowego
wynagrodzenia  za  prace  jednakowe  bądź  o  jednakowej  wartości.  Zakazana  jest  także    jakakolwiek
dyskryminacja ze względu m.in. na płeć.

Prawa i wolności dzielą się na 3 grupy:

1.  Wolności i prawa osobiste
2.  Wolności i prawa polityczne
3.  Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

PRAWA O CHARAKTERZE SOCJALNYM

1) Prawo do zabezpieczenia społecznego

– polega na tym, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia

społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę czy inwalidztwo oraz po osiągnięciu
wieku emerytalnego. Ponad to obywatel pozostający  bez pracy  nie z własnej woli  i  nie  mający  innych
środków  utrzymania  ma  prawo  do  pomocy  społecznej.  Konstytucja  ustanawia  jedynie  ogólne  ramy
natomiast  szczególny  zakres  tego  zabezpieczenia  określają  ustawy  zwykłe  np.  ustawa  o  pomocy
społecznej,  o  promocji  zatrudnienia  i  instytucjach  rynku  pracy.  Władze  publiczne  mają  obowiązek
zapewnić  obywatelom  odpowiednie  świadczenia  w  przypadku  niezdolności  do  pracy  ze  względu  na
chorobę  lub  inwalidztwo,  po  osiągnięciu  wieku  emerytalnego  (emerytury),  bezrobocia  (aktywne  i
pasywne formy zwalczania bezrobocia; aktywne – szkolenia zawodowe, pasywne – zasiłki)
Istotą  prawa  do  zabezpieczenia  społecznego  jest  zapewnienie  pewnego  minimum  egzystencji  dla  osób
znajdujących  się  w  określonej  sytuacji  prawnej.  Wysokość  świadczeń  powinna  być  uzależniona  od
sytuacji uprawnionej (np. lat pracy), oraz sytuacji ekonomicznej państwa.

2) Prawo do ochrony zdrowia

Obywatelom niezależnie od sytuacji materialnej władze publiczne zapewniają równy dostęp do
świadczeń opieki zdrowotnej. Władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia szczególnej opieki
zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, niepełnosprawnym, osobom w podeszłym wieku.

3) Prawo do nauki

Zapewnia, że każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Władze publiczne
mają obowiązek zapewnić obywatelom powszechny dostęp do nauki, mają obowiązek tworzyć i wspierać
system pomocy finansowej indywidualnej dla uczniów i studentów.
Państwo zapewnia autonomię. Państwo ma obowiązek prowadzić politykę społeczną w zakresie pełnego i
produktywnego zatrudnienia

4) Szczególna ochrona rodziny

, która wyraża się w wsparciu materialnym rodzin wielodzietnych i

niepełnych  oraz  ochronę  matki  przed  i  po  urodzeniu  dziecka.  Szczegółowe  kwestie  reguluje  w  tym
zakresie kodeks pracy. Otóż pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę kobiecie
w  ciąży  ani  na  urlopie  macierzyńskim.  Wypowiedzenia  umowy  jest  możliwe  jedynie  gdy  zachodzą
przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy.
Umowa  o  pracę  na  czas  określony,  która  ulegałaby  rozwiązaniu  po  upływie  3go  miesiąca  ciąży  ulega
automatycznemu przedłużeniu do dnia porodu
Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi legitymującemu się co najmniej 6 miesięcznym stażem
pracy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem nie dłużej jednak jak do 4 roku życia dziecka.
W  czasie  urlopu  wychowawczego  pracownik  podlega  szczególnej  ochronie  trwałości  stosunku  pracy.
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę, w okresie od dnia złożenia wniosku o
urlop wychowawczy do dnia jego zakończenia.
Konstytucja zapewnia także ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy ochrony
dziecka przed przemocą, wyzyskiem, demoralizacją.

5) Prawo do własności, innych praw majątkowych, prawo do dziedziczenia

Ochrona własności jest taka sama dla wszystkich podmiotów prawa. Wywłaszczanie (pozbawienie prawa
własności) jest dopuszczalne jedynie ze względu na ważny interes publiczny i za słusznym
odszkodowaniem.

6) Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

W zależności od kwalifikacji naruszenie przez pracodawcę zasad BHP może być traktowane jak
wykroczenie lub przestępstwo.
Prawo do wypoczynku polega na tym, że pracownik ma prawo do płatnych corocznych urlopów, których
zakres określa kodeks pracy.
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracownik ma prawo do:

1.  Dobowego wypoczynku (11 h nieprzerwalnego odpoczynku dobowego)
2.  Odpoczynek tygodniowy (35 h nieprzerwalnego odpoczynku tygodniowego)
3.  Corocznego  wypoczynku  w  celu  regeneracji  sił  psychofizycznych  pracownika  (w  wymiarze  20

dni roboczych lub 26 dni roboczych, gdy staż urlopowy przekroczył 10 lat)

Do stażu urlopowego zaliczamy oprócz okresu zatrudnienia okresy np. nauk (studia wyższe =  8 lat stażu
urlopowego).  Urlop  udzielany  jest    w  dni,  które  są  dla  pracownika  dniami  pracy  zgodnie  z
obowiązującym  go  rozkładem  czasu  pracy  w  wymiarze  godzinowym  odpowiadającym  dobowemu
wymiarowi czasu pracy w danym dniu.

7) Prawo do swobodnie wybranej pracy

. W sensie prawnym pracownik ma prawo do wyboru rodzaju

pracy. Przepisy prawa ustanawiają zakaz zastępowania umów o prace umowami o charakterze cywilno-
prawnym (np. zlecenie, o dzieło). Jeżeli bowiem występują cechy charakterystyczne stosunku pracy
wówczas zawsze mamy do czynienia ze stosunkiem pracy bez względu na nazwę zawartej umowy.
4 cechy stosunku pracy:

1. Podporządkowanie pracownika pracodawcy oznacza, że pracownik ma obowiązek wykonywać

polecenia pracodawcy, które mają związek z zawartą umową  i nie  są sprzeczne z bezwzględnie
obowiązującymi  przepisami  prawa.  Bezzasadna  odmowa  może  być  traktowana  jako  ciężkie
naruszenie  obowiązków.  To  pracodawca  decyduje  o  miejscu,  czasie  i  sposobie  wykonywania
obowiązków pracowniczych.

2. Odpłatność pracy – praca świadczona w ramach stosunku pracy ma zawsze charakter odpłatny.

Pracownik nie może zrzec się wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Umowy
takie są nieważne

3. Osobiste wykonywanie pracy – pracownik musi wykonywać pracę osobiście i nie może zwolnić

się z tego obowiązku za pośrednictwem osób trzecich.

4. Ryzyko pracodawcy – co oznacza, że pracodawcę obciąża ryzyko organizacyjne, techniczne,

finansowe, personalne prowadzonej działalności. Nie może go przerzucać na pracownika.

PRAWA I WOLNOŚCI O CHARAKTERZE POLITYCZNYM

1) Wolność zrzeszania się,

która polega na tym, że każdemu Konstytucja gwarantuje możliwość

swobodnego  przystępowania  do  różnorodnych  organizacji  społecznych.  Zakazane  są  jedynie  takie
zrzeszenia,  których  działalność  jest  sprzeczna  z  Konstytucją  lub  ustawą.  Konstytucja  gwarantuje  tzw.
pluralizm polityczny.
Pluralizm    w  znaczeniu  szerszym  zakłada  możliwość  tworzenia  i  działania  różnorodnych  organizacji
społecznych w tym  stowarzyszeń, związków zawodowych. Natomiast pluralizm w znaczeniu węższym
oznacza wolność działania partii politycznych.
Partie są tymi organizacjami, które w największym stopniu wpływają na funkcjonowanie państwa. Partia
polityczna  jest  to  organizacja  społeczna  zrzeszająca  swoich  członków  na  zasadzie  dobrowolności  i
równości, której celem jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształt polityki państwa. Zakazane
jest istnienie takich partii politycznych, które odwołują się w swoich programach do totalitarnych metod
działania,  nazizmu,  faszyzmu  i  komunizmu,a  także  tych,  których  program  do  działania  dopuszcza
nienawiść rasową, stosowanie przemocy, w celu zdobycia władzy albo przewidują utajnienie struktur lub
członkowstw. O delegalizacji takich partii przesądza Trybunał Konstytucyjny.

2) Wolność zgromadzeń,

która polega na tym, że każdemu zapewnia się wolność organizowania

pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich.

3) Prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej

oraz osób pełniących

funkcje publiczne. Prawo to obejmuje także dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia
kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z poprzednich wyborów z możliwością
rejestracji dźwięków i obrazów.

4) Prawo do udziału w referendum.

Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić sejm bezwzględną

większością głosów lub Prezydent za zgodą Senatu (bezwzględną większością głosów (>50%))
Rodzaje referendum

1. Ogólnokrajowe, które może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla

państwa

2. Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej na mocy, której

RP przekazuje kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach na rzecz organu
lub organizacji międzynarodowej.

3. Referendum w sprawie zatwierdzenia zmian w Konstytucji jeżeli zmiana dotyczy najważniejszych

rzeczy, a mianowicie Rozdziału I, III lub XII

4. Referendum lokalne, w którym członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować o

sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym także o odwołaniu pochodzącego z wyborów
bezpośrednich organów samorządu terytorialnego.

5) Prawo wybierania przedstawicieli

w tym Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do

organów samorządu terytorialnego. Prawo to przysługuje obywatelom Polski jeżeli najpóźniej w dniu
wyborów ukończyli 18 lat.

6) Prawo do składania petycji, wniosków i skarg

do organów władzy publicznej oraz organizacji i

instytucji społecznych w związku z wykonywaniem przez nie zadań zleconych z zakresu administracji
publicznej. Szczegółowy tryb składania petycji i wniosków określa Kodeks Postępowania Cywilnego.

NIETYKALNOŚĆ

Konstytucja gwarantuje każdemu nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie
wolności  może  nastąpić  tylko  w  razie  przypadków  określonych  w  ustawach,  a  szczególnie  Kodeksie
Postępowania  Karnego.  Każda  osoba  pozbawiona  wolności  nie  na  podstawie  wyroku  sądowego  ma
prawo  odwołania  się  do  sądu  w  celu  zweryfikowania  legalności.  Organy  dokonujące  pozbawienia
wolności mają obowiązek powiadomić rodzinę lub inną osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.
Podobnie zatrzymanie  może się odbyć tylko na podstawie przesłanek ustawowych. Każda osoba,  która
jest  zatrzymana  powinna  być  niezwłocznie  poinformowana  o  przyczynach  tego  zatrzymania.  Ponad  to
zatrzymany  powinien  być w ciągu 48  h przekazany do dyspozycji  sądu.  Zatrzymanego należy zwolnić
jeżeli w ciągu 24 h od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o
tymczasowym  aresztowaniu  wraz  z  postawionymi  zarzutami.  Każdy  kto  jest  bezprawnie  pozbawiony
wolności ma prawo do odszkodowania.

Prawo  do  obrony  polega  na  tym,  że  każdy  przeciwko  komu  prowadzone  jest  postępowanie  karne  ma
prawo  do  obrony  we  wszystkich  stadiach  postępowania.  Może  wybrać  obrońcę  lub  po  spełnieniu
przesłanek ustawowych skorzystać z obrońcy z urzędu. Prawo do obrony obejmuje możliwość kontaktu z
obrońcą  oraz  nieskrępowanego  skorzystania  ze  środków  procesowych  przewidzianych  w  Kodeksie
Postępowania Cywilnego. W trakcie procesu karnego oskarżonego uważa się za niewinnego dopóki jego
wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu (zasada domniemania niewinności)
Prawo  do  sądu  polega  na  tym,  że  każdy  ma  prawo  do  sprawiedliwego  i  prawnego  rozpatrzenia  sprawy
bez  nieuzasadnionej  zwłoki.  Sprawa  jest  rozpoznawana  przez  niezależny,  bezstronny  i  niezawisły  sąd.
Zasadą jest pewność rozpraw sądowych. Natomiast wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić jedynie
ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron
lub  inny  ważny  interes  prywatny.  Natomiast  wyrok  zawsze  ogłaszany  jest  publicznie.  Prawo  do  sądu
zawiera nie tylko elementy formalne t.j. struktura sądów powszechnych, procedura sądowa, prawo to ma
także charakter szerszy i obejmuje swoim zakresem także efektywny wymiar funkcjonowania tego prawa.
Oznacza  to,  że  procedura  sądowa  powinna  dawać  realne  gwarancje  dotyczące  korzystania  z  prawa  do
sądu  np.  nie  tylko  zagwarantowanie  istnienia  środków  odwoławczych,  ale  także  odpowiednie
ukształtowanie systemu opłat sądowych.
Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują:
Sąd Najwyższy