pierwsze kroki

Marek Smyczek

Protel DXP

Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli.
Autor oraz wydawnictwo BTC dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie
biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw paten-
towych lub autorskich. Autor oraz wydawnictwo BTC nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody
wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentów niniejszej publikacji w jakiejkol-
wiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku
filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.

Druk i oprawa: Łódzka Drukarnia Dziełowa S.A.

Wydawnictwo BTC
ul. Lwowska 5
05-120 Legionowo
fax: (22) 814-13-02
http://www.btc.pl
e-mail: redakcja@btc.pl

Wydanie I.

Redaktor techniczny: Delfina Korabiewska
Redaktor merytoryczny: mgr Anna Kubacka

ISBN

978-83-60233-24-5

Książka jest pierwszym, wydanym w języku polskim, kompleksowym podręcznikiem do pro-
gramu Protel DXP 2004 – jednego z najpopularniejszych programów narzędziowych CAD/EDA
nowej generacji dla elektroników. Autor skupił się w nim na szczegółowym omówieniu możli-
wości i obsługi narzędzi służących do projektowania płytek drukowanych (edytora schematów,
bibliotek i PCB), większość zagadnień prezentując na przykładach.
Książka jest przeznaczona dla inżynierów i studentów uczelni technicznych (zwłaszcza kierun-
ków elektrycznych i elektronicznych), będzie także przydatna hobbystom, którzy chcą szybko
poznać i stosować w praktyce nowoczesne programy projektowe firmy Altium (Protel DXP,
DXP2004 oraz Designer).

Spis treści

1. Wstęp

.............................................................................................................................................................

1.1.

Możliwości programu

.................................................................................................................

1.2.

Budowa pakietu

.............................................................................................................................

1.3.

Poprzednie wersje Protela

........................................................................................................

1.4.

Wymagania sprzętowe

..............................................................................................................

2. Przygotowanie programu do pracy

.......................................................................................

2.1.

Instalowanie pakietu

..................................................................................................................

2.2.

Instalowanie licencji programu

..............................................................................................

2.2.1.

Instalacja licencji dla pojedynczego komputera

...............................................................

2.2.2.

Instalacja licencji sieciowej

..................................................................................................

2.2.2.1. Konfigurowanie licencji sieciowej .......................................................................................18

2.2.2.2. Przygotowanie programu do pracy w sieci ...........................................................................19

2.2.2.3. Dodawanie użytkowników oraz tworzenie grup ...................................................................20

2.2.2.4. Aktywowanie licencji sieciowej ...........................................................................................21

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

...................................................................................

3.1.

Rozpoczęcie pracy z programem

..........................................................................................

3.1.1.

Przeglądanie gotowych projektów oraz dokumentów

.....................................................

3.1.2.

Otwieranie projektów ze starszych wersji programu

......................................................

3.1.3.

Zarządzanie strukturą projektu

............................................................................................

3.1.4.

Nawigowanie po projekcie

...................................................................................................

3.1.5.

Wyszukiwanie komponentów w istniejącym dokumencie

.............................................

3.1.5.1. Wyszukiwanie tekstu ............................................................................................................34

3.1.5.2. Odnajdywanie podobnych elementów ..................................................................................35

3.1.5.3. Manualne wyszukiwanie poprzez zarządzanie widokiem ....................................................38

3.1.5.4. Wyszukiwanie elementów poprzez zadawanie zapytań ........................................................39

4. Obsługa programu

............................................................................................................................

4.1.

Nowy projekt

................................................................................................................................

4.1.1.

Dodawanie nowych dokumentów do projektu

.................................................................

4.1.2.

Zarządzanie dokumentami w projekcie

.............................................................................

4.1.2.1. Usuwanie dokumentów z projektu ........................................................................................47
4.1.2.2. Przenoszenie dokumentów pomiędzy innymi projektami ....................................................47

4.2.

Edytor schematów

......................................................................................................................

4.2.1.

Plansza do rysowania schematów

.......................................................................................

4.2.1.1. Umieszczanie i usuwanie elementów z planszy ...................................................................50
4.2.1.2. Praca z podzespołami zawierającymi kilka elementów ........................................................56

Spis treści

4.2.1.3. Techniki wyszukiwania elementów w bibliotekach ..............................................................57
4.2.1.3.1. Metoda pierwszych liter ........................................................................................................57
4.2.1.3.2. Z wykorzystaniem filtru ........................................................................................................57
4.2.1.3.3. Za pomocą wyszukiwarki .....................................................................................................58
4.2.1.4. Atrybuty elementów ..............................................................................................................60
4.2.1.5. Oznaczanie elementów na planszy .......................................................................................62
4.2.1.5.1. Ręczne ...................................................................................................................................62
4.2.1.5.2. Automatyczne .......................................................................................................................63
4.2.1.5.3. Poprawianie wartości parametrów elementów .....................................................................65
4.2.1.6. Tworzenie połączeń ..............................................................................................................66
4.2.1.7. Edycja istniejących połączeń ................................................................................................69
4.2.1.8. Techniki wykonywania połączeń ..........................................................................................72
4.2.1.8.1. Za pośrednictwem oznaczeń przewodów .............................................................................72
4.2.1.8.2. Poprzez porty ........................................................................................................................73
4.2.1.8.3. Za pomocą magistrali ............................................................................................................75
4.2.1.9. Elementy zasilające ...............................................................................................................77
4.2.1.10. Opis przewodów ...................................................................................................................79
4.2.1.11. Sprawdzenie poprawności schematu ....................................................................................81

4.2.2.

Dodawanie bibliotek z elementami

.....................................................................................

4.2.3.

Menu główne

...........................................................................................................................

4.2.4.

Paski narzędziowe

..................................................................................................................

4.2.5.

Skróty klawiszowe

.................................................................................................................

4.2.6.

Narzędzia pomocnicze

..........................................................................................................

4.2.6.1. Generowanie listy połączeń ..................................................................................................92
4.2.6.2. Zestawienia elementów .........................................................................................................95
4.2.6.3. Globalna zmiana parametrów elementów .............................................................................96

4.2.7.

Wydruk schematu

.................................................................................................................

100

4.3.

Edytor płytek drukowanych

.................................................................................................

102

4.3.1.

Podstawowe cechy edytora PCB

.......................................................................................

102

4.3.2.

Rozpoczęcie pracy z edytorem PCB

.................................................................................

103

4.3.3.

Konfiguracja planszy PCB

.................................................................................................

104

4.3.4.

Menu programu, panele robocze i paski narzędziowe

..................................................

106

4.3.5.

Techniki projektowania płytek drukowanych

.................................................................

111

4.3.5.1. Projektowanie płytki z wykorzystaniem kreatora ............................................................... 113
4.3.5.2. Projekt płytki z ręcznym obrysem obrzeża płytki ...............................................................129
4.3.5.3. Projektowanie płytki bez użycia schematu ideowego z ręcznym trasowaniem ścieżek .....132

4.3.6.

Modyfikacje i poprawa wyglądu płytki

...........................................................................

140

4.3.6.1. Oznaczenia elementów i dodatkowe opisy .........................................................................140
4.3.6.2. Otwory montażowe i linie wymiarowe ...............................................................................141
4.3.6.3. Zasilanie układu ..................................................................................................................143
4.3.6.4. Zmiana domyślnych obudów elementów ...........................................................................145

Spis treści

4.3.7.

Dodatki i modyfikacje

.........................................................................................................

147

4.3.7.1. Przelotki ..............................................................................................................................147
4.3.7.2. Pola maskujące ....................................................................................................................148
4.3.7.3. Zmiana grubości ścieżek .....................................................................................................150

4.3.8.

Reguły projektowania płytek drukowanych

....................................................................

151

4.3.8.1. Reguły dotyczące trasowana ścieżek ..................................................................................153

4.3.8.1.1. Szerokość ścieżek ...............................................................................................................153

4.3.8.1.2. Kształt ścieżek ....................................................................................................................154

4.3.8.1.3. Topologie ścieżek ................................................................................................................154

4.3.8.1.4. Warstwy ..............................................................................................................................155

4.3.8.1.5. Przelotki ..............................................................................................................................156

4.3.8.2. Reguły elektryczne ..............................................................................................................156

4.3.8.2.1. Odległość ścieżek ................................................................................................................157

4.3.8.2.2. Przecięcia ścieżek ...............................................................................................................157

4.3.8.2.3. Przerwane ścieżki ................................................................................................................158

4.3.8.3. Reguły dotyczące zarządzania powierzchniami .................................................................159

4.3.8.4. Kreator tworzenia reguł ......................................................................................................159

4.3.9.

Narzędzia pomocnicze

........................................................................................................

161

4.3.9.1. Informacje o płytce .............................................................................................................163
4.3.9.2. Pomiar odległości ................................................................................................................164
4.3.9.3. DRC – tester poprawności połączeń na płytce drukowanej ................................................165
4.3.9.4. Wizualizacja projektu płytki – Board In 3D .......................................................................168
4.3.9.5. Zarządzanie warstwami programu ......................................................................................170
4.3.10.

Zarządzanie projektami płytek wielowarstwowych ............................................................171

4.3.11.

Wydruk widoku płytki drukowanej

..................................................................................

175

Biblioteki

................................................................................................................................................

179

5.1.

Wiadomości wstępne

..............................................................................................................

180

5.2.

Przegląd dostępnych bibliotek w programie

..................................................................

181

5.2.1.

Biblioteki schematowe

........................................................................................................

181

5.2.2.

Biblioteki PCB

......................................................................................................................

183

5.2.3.

Biblioteki 3D

.........................................................................................................................

184

5.2.4.

Biblioteki zintegrowane

......................................................................................................

185

5.3.

Edytor bibliotek schematów

................................................................................................

187

5.3.1.

Obsługa edytora bibliotek schematów

.............................................................................

187

5.3.2.

Menu i paski narzędziowe

..................................................................................................

188

5.3.3.

Edycja istniejących bibliotek

.............................................................................................

191

5.3.3.1. Usuwanie zbędnych elementów ..........................................................................................191
5.3.3.2. Modyfikowanie kształtu istniejących elementów ...............................................................193
5.3.3.3. Przenoszenie elementów pomiędzy bibliotekami ...............................................................199

Spis treści

5.3.4.

Tworzenie nowych bibliotek

..............................................................................................

202

5.3.4.1. Możliwości i zakres tworzenia bibliotek ............................................................................203
5.3.4.2. Rysowanie kształtu nowego elementu ................................................................................205
5.3.4.3. Tworzenie i pozycjonowanie wyprowadzeń .......................................................................212
5.3.4.4. Edycja sposobu wyświetlania i cech wyprowadzeń ...........................................................213

5.3.5.

Określanie właściwości elementów

..................................................................................

217

5.3.6.

Alternatywne reprezentacje graficzne

..............................................................................

225

5.3.7.

Tworzenie elementów bibliotecznych składających się z kilku części

......................

226

5.3.8.

Sporządzanie raportów bibliotecznych

............................................................................

229

5.4.

Edytor bibliotek PCB

.............................................................................................................

233

5.4.1.

Obsługa edytora bibliotek

...................................................................................................

234

5.4.2.

Menu i paski narzędziowe

..................................................................................................

236

5.4.3.

Edycja istniejących obudów elementów

..........................................................................

238

5.4.3.1. Sprawdzanie wymiarów elementu ......................................................................................240
5.4.3.2. Edytowanie pól lutowniczych .............................................................................................243
5.4.3.3. Edytowanie kształtu i rozmiaru obudowy elementu ...........................................................246

5.4.4.

Tworzenie nowych elementów

..........................................................................................

247

5.4.4.1. Obsługa kreatora wspomagającego projektowanie elementów bibliotecznych ..................248
5.4.4.2. Ręczne definiowanie elementów ........................................................................................257

5.4.5.

Raporty biblioteczne

............................................................................................................

261

5.4.6.

Sprawdzenie poprawności wykonania komponentu bibliotecznego – CRC

.............

263

Wstęp

1. Wstęp

1.1. Możliwości programu

Protel 2004 to zestaw programów wspomagających projektowanie układów elek-
tronicznych, płytek drukowanych, przygotowywanie projektów wykorzystujących
układy programowalne oraz wykonywanie symulacji zaprojektowanych układów
elektronicznych. Dzięki tak bogatym możliwościom, Protel 2004 jest doskonałym
narzędziem umożliwiającym realizację kompletnych projektów wraz z dokumenta-
cją urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
Stanowi on w pełni wyposażony system wspomagający projektowanie obwodów
drukowanych, dostarczając wszystkich niezbędnych narzędzi potrzebnych na każ-
dym etapie projektu, począwszy od pomysłu, przez schematy, symulacje, projekto-
wanie PCB, skończywszy na generowaniu raportów i plików CAM.
Można powiedzieć, że Protel 2004 wykracza poza ogólnie przyjęte ramy określają-
ce tradycyjne systemy służące do projektowania układów elektronicznych i tworze-
nia obwodów drukowanych, pozwalając użytkownikowi opracowywać i integrować
układy FPGA we własnych projektach, a także automatycznie optymalizować wy-
prowadzenia elementów FPGA z pełną synchronizacją pomiędzy nimi a projektami
PCB.

Ewaluacyjną wersję programu można zamówić na internetowej stro-
nie producenta http://www.altium.com.

Oprócz oferowania kompletnego zestawu narzędzi do projektowania układów PCB,
Protel 2004 może także współpracować z płytą uruchomieniową NanoBoard NB-1
(rysunek 1.1), umożliwiając szybką, interaktywną implementację i debugowanie
projektu FPGA, nawet bez znajomości języków HDL.
Od wielu lat Protel, w wielu wersjach, znajduje się w czołówce programów służą-
cych do projektowania układów elektronicznych. Profesjonalne możliwości pakietu
połączone z łatwą obsługą i przejrzystym interfejsem użytkownika uczyniły go jed-
nym z najbardziej popularnych na świecie narzędzi tego typu.

Rys. 1.1. Wygląd płyty uruchomieniowej NanoBoard-NB1

1.2. Budowa pakietu

Ze względu na relatywnie wysoką cenę, Protel 2004 jest przeznaczony przede
wszystkim dla dużych i średnich firm zajmujących się projektowaniem i produkcją
urządzeń elektronicznych, ale dzięki możliwości korzystania z wersji ewaluacyjnej
mogą go używać także amatorzy projektujący własne układy, studenci oraz ucznio-
wie szkół średnich.

1.2. Budowa pakietu

Protel 2004 jest dostępny w funkcjonalnym pakiecie DXP 2004 zawierającym na-
stępujące aplikacje:
Circuit

Studio – to uniwersalny system inżynierski, obsługujący wstępne etapy pro-

jektowania (schematy, kod HDL, symulacja), zarówno dla projektów płyt drukowa-
nych, jak i logicznych układów programowalnych.
nVisage – zawiera wielokanałowy, hierarchiczny edytor schematów, pozwalający na
przygotowanie projektu zarówno pod kątem implementacji w formie obwodu druko-
wanego, jak i struktury FPGA. Umożliwia projektowanie FPGA na podstawie sche-
matu, biblioteki gotowych elementów logicznych i opisu układu w języku VHDL.
Oprócz wymienionych pakietów, nVisage udostępnia narzędzia do analizy i weryfi-
kacji projektu m.in. symulator analogowo-cyfrowy klasy SPICE, symulator VHDL
oraz moduł analizy sygnałowej. Kolejnym elementem pakietu są narzędzia do syntezy
i kompilacji projektu, pozwalające na jego przygotowanie do etapu implementacji.
Nexar – jest pierwszym w przemyśle elektronicznym, kompletnym narzędziem do
projektowania systemów wbudowanych w FPGA, niezależnym od dostawcy ukła-
du. Nie wymaga od projektanta doświadczenia w językach HDL/RTL w celu pro-
jektowania systemów w FPGA. Zamiast tego program wykorzystuje znane i proste
metody projektowania, oparte na schematach, podobnych jak dla obwodów druko-
wanych. To wystarcza do implementacji kompletnego systemu w układzie progra-
mowalnym, czyniąc potencjał systemów wbudowanych w FPGA dostępnym szero-
kiemu gronu inżynierów.
Protel 2004 – standardowo jest wyposażony w hierarchiczny edytor schematów,
edytor PCB współpracujący z autoplacerem i autorouterem topologicznym, któ-
re pozwalają na automatyczne rozmieszczenie elementów na płytce drukowanej
i utworzenie ścieżek między nimi. Ma również wbudowane narzędzia do weryfikacji
projektu oraz generowania szerokiej gamy raportów i zestawień. Pakiet ten oparto
na potężnym mechaniźmie synchronizacji, pozwalającym na zachowanie spójności
całego projektu i wymianę informacji pomiędzy poszczególnymi modułami.
CAMtastic – stanowi pomost pomiędzy projektowaniem PCB a produkcją, pozwa-
lając zarówno projektantowi płyty, jak i jej wytwórcy, szybko i łatwo zweryfikować
parametry krytyczne ze względu na proces produkcji. Wyposażony jest w szeroki
zakres opcji importu i eksportu plików, zestaw analiz do kontroli płyty i usuwania
usterek oraz narzędzia do edycji graficznej i geometrycznej.
Użytkownik dysponuje więc kompletnym zestawem narzędzi potrzebnych do wy-
konania projektu elektronicznego, a praca z programem staje się przyjemna i efek-
tywna. Rolę interfejsu użytkownika pełni zestaw paneli, które zarządzają także

1. Wstęp

obiegiem informacji pomiędzy poszczególnymi modułami funkcjonalnymi pakietu
i wiążą je w zintegrowaną całość.

nVisage i Protel wykorzystują ten sam edytor, obydwa moduły mogą
również dzielić pliki oraz informacje zawarte w projekcie, zapewnia-
jąc idealną synchronizację projektu z płytą PCB.

1.3. Poprzednie wersje Protela

Zapewne mało już kto pamięta, kiedy zaczęła się historia Protela. Miało to miejsce
w czasach, gdy na komputerach osobistych dominował system operacyjny DOS.
Wtedy Protel nie występował jeszcze w jednym pakiecie zintegrowanym, był nato-
miast udostępniany w dwóch oddzielnych wersjach: Schematic (do tworzenia i edy-
cji schematów ideowych) i Autotrax (do tworzenia obwodów drukowanych). Były
to pierwsze produkty firmy Protel International. Należy wspomnieć, że pomimo
swojej prostoty, był znakomitym i popularnym narzędziem, cieszącym się jeszcze
dużą popularnością nawet w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia.
W chwili pojawienia się systemów Windows firma Protel International szybko
dostrzegła zalety środowiska graficznego, otwierającego przed użytkownikiem zu-
pełnie nowe horyzonty. Jako pierwsza na świecie opracowała profesjonalny pakiet
oprogramowania EDA pracujący w tym systemie.
Kolejny przełom rozpoczął się w momencie zmiany produktu z wersji 2x na 3x.
Wtedy do Protela wprowadzono innowacyjne rozwiązanie nazwane EDA/Client,
które było niejako platformą łączącą wszystkie składniki pakietu w jedną całość.
Zintegrowano składniki pakietu, dzięki czemu uzyskano jednolity interfejs użyt-
kownika z dogodnymi mechanizmami wymiany danych pomiędzy poszczególnymi
modułami. Rozwiązanie to nie tylko wpłynęło na poprawę komfortu i efektywności
pracy, ale ponadto umocniło pozycję Protela na rynku.
W tym okresie nie zaprzestano prac nad rozwojem produktu, a platforma EDA/Client
dała podstawę do dalszej rozbudowy o nowe moduły. Podstawowymi składnikami
pakietu były: Advanced Schematic oraz Advanced PCB. Wśród nowo powstałych
najważniejsze były: Advanced Router – wysokiej klasy autoruter, Advanced SIM
– wysokiej klasy symulator, Advanced PLD – produkt do pracy z układami progra-
mowalnymi.
Kolejne lata przyniosły nowe, coraz bardziej profesjonalne wersje pakietu. W roku
1998 pojawił się na rynku Protel 98, dostosowany do pracy z nowymi 32-bitowy-
mi systemami operacyjnymi. Wiosną 1999 roku ukazał się Protel 99, który w cią-
gu kilku miesięcy zastąpiono nowszą, znacznie udoskonaloną wersję programu
Protel 99 SE. Protel 99 SE stał się bardzo popularny wśród projektantów układów
elektronicznych.
Po zakończonym sukcesem debiucie na giełdzie, firma Protel dynamicznie rozwi-
jała swoje narzędzia na wielu płaszczyznach, aby zaspokoić potrzeby każdego pro-
jektanta. Dość szybko Protel zaczął przejmować konkurencyjne firmy wraz z ich

1.4. Wymagania sprzętowe

produktami, takimi jak: P-CAD, Circuit Maker, CAMtastic!, Peak FPGA oraz firmę
Tasking (2001 r.) – światowego lidera w dziedzinie narzędzi do programowania
mikroprocesorów i mikrokontrolerów.
Niebawem firma Protel International zmieniła nazwę na Altium i od tego momen-
tu Protel stał się nazwą tylko jednego z wielu produktów firmy. Wieloletnie do-
świadczenia i nowe technologie pozyskane w wyniku przejęcia kilku firm pozwo-
liły w roku 2002 wprowadzić na rynek produkt o nazwie Protel DXP, zaprojekto-
wany pod kątem wykorzystania zalet najnowszych wersji systemów operacyjnych
Windows 2000 oraz Windows XP.
Rok później na rynek wprowadzono nieco zmodyfikowaną wersję programu pod
nazwą Protel DXP 2004. Podobnie jak poprzednik nie może on pracować na star-
szych wersjach Windows9x oraz Millenium. Co prawda tak odważne posunięcie
producentów programu może ograniczyć liczbę jego użytkowników, jednak warto
inwestować w zakup nowego systemu operacyjnego, a najczęściej i sprzętu z uwagi
na komfort pracy, dużą wydajność i bezpieczeństwo danych.

1.4. Wymagania sprzętowe

Protel DXP 2004 ma dość wysokie wymagania sprzętowe, nie tylko pod względem
procesora, ale także odnośnie do zainstalowanej pamięci RAM, wolnej przestrzeni na
dysku twardym oraz rozdzielczości ekranu i minimalnego rozmiaru monitora. Udaje się
go co prawda uruchomić na komputerze z procesorem Pentium III 500 MHz z 256 MB
pamięci RAM, lecz wówczas nie można mówić o jakimkolwiek komforcie pracy.
Producent programu podaje konfigurację minimalną komputera, na jakim może pra-
cować Protel 2004 i wygląda ona następująco:
• System operacyjny – MS Windows XP (Professional lub Home) alternatywnie

Windows 2000 Professional;

• Procesor – Pentium 4 1,8 GHz lub odpowiednik;
• Pamięć – 512 MB;
• Wolna przestrzeń na dysku – 2 GB;
• Rozdzielczość – 1280

× 1024;

• Monitor – 17" (bardzo zalecany drugi monitor);
• Karta grafiki – 32 MB z 32-bitową głębią kolorów.
Konfiguracja minimalna zapewnia stabilność pracy programu, jednak daje się bar-
dzo odczuć pewien dyskomfort pracy. Dlatego też producent podaje konfigurację
zalecaną, która przedstawia się w następujący sposób:
• System operacyjny – MS Windows XP (Professional lub Home) alternatywnie

Windows 2000 Professional;

• Procesor – Pentium 4 3,0 GHz lub odpowiednik;
• Pamięć – 1 GB;
• Wolna przestrzeń na dysku – 2 GB;
• Rozdzielczość – 1280

× 1024;

• Monitor – dwa monitory 19" lub 21";
• Karta grafiki – 64 MB z 32-bitową głębią kolorów.

1. Wstęp

Należy też dodać, że zapotrzebowanie programu na pamięć operacyjną rośnie wraz
ze wzrostem wielkości i skomplikowaniem tworzonego projektu, gdzie nawet 1 GB
pamięci RAM może okazać się niewystarczający.

W przypadku, gdy zapotrzebowanie na pamięć RAM osiągnęło pułap
przewyższający ilość zainstalowanej pamięci w komputerze, system
będzie podtrzymywał pracę programu poprzez wykorzystanie pamięci
wirtualnej. Jego działanie będzie wówczas jednak znacznie wolniejsze.

Tak wysokie wymagania sprzętowe najnowszej wersji programu są jego zasadni-
czą wadą, jednak gdy weźmiemy pod uwagę ogromne możliwości, jakie daje nam
Protel 2004, staje się to zrozumiałe.

Przygotowanie programu

do pracy

2. Przygotowanie programu do pracy

2.1. Instalowanie pakietu

Instalacja programu przebiega w standardowy sposób, jak ma to miejsce z aplika-
cjami pracującymi pod kontrolą systemu Windows.
Po włożeniu płyty CD do napędu automatycznie uruchomi się instalator produktu
i w pierwszym kroku instalacji wyświetli okno powitalne pokazane na rysunku 2.1.
Naciskając przycisk Next, przechodzimy do kolejnego kroku instalatora, w którym
musimy zapoznać się z umową licencyjną i zaakceptować jej warunki, wybierając
I accept the license agreement, po czym naciskamy przycisk Next.

W trzecim kroku instalacyjnym podajemy nazwę użytkownika i firmy, na jaką jest
zarejestrowany program oraz określamy, kto będzie mógł go użytkować Wybierając
Anyone who uses his computer, zezwalamy na dostęp do programu wszystkim użyt-
kownikom naszego komputera, natomiast wskazując Only for me (Full Name),

Rys. 2.1. Okno powitalne instalatora

Rys. 2.2. Definiowanie danych użytkownika oraz ścieżki docelowej programu

2.1. Instalowanie pakietu

ograniczamy dostęp do programu pozostałym użytkownikom komputera z wyjąt-
kiem tego, który rozpoczął proces instalacji. Czwarty krok to określenie ścieżki
docelowej, gdzie ma zostać zainstalowany program (rysunek 2.2).
W kolejnym kroku instalator informuje nas, że jest gotowy do przeprowadzenia insta-
lacji, naciskamy więc Next, po czym rozpocznie się instalacja programu (rysunek 2.3).
Po zakończeniu instalacji program jest gotowy do pierwszego uruchomienia.
Wywołując z menu Start skrót do programu, rozpoczniemy proces uruchomieniowy,
podczas którego na ekranie wyświetlana będzie winieta programu wraz z widoczny-
mi modułami wchodzącymi w skład pakietu DXP 2004.
Po chwili na ekranie pojawi się główne okno programu, widać je na rysunku 2.4.
Jeżeli jednak wywołaliśmy jakąś opcję, która zmieniła wygląd okna programu, mo-
żemy doń wrócić poprzez wybór z menu DXP opcji Licensing (rysunek 2.5).

Po prawej stronie głównego okna pro-
gramu widnieje okno podglądu, peł-
niące kluczową rolę, gdyż to właśnie
w nim będą wyświetlane główne pro-
cesy zachodzące podczas pracy. Lewą
część okna wypełniają tzw. panele,
które wspomagają pracę projektanta

Rys. 2.3. Postęp instalacji programu Protel 2004

Rys. 2.4. Winieta programu widoczna podczas jego uruchamiania

Rys. 2.5. Wybór opcji Licensing z menu DXP

2. Przygotowanie programu do pracy

na każdym etapie. Pozwalają na zarządzanie plikami wchodzącymi w skład projektu
i wyszukiwanie elementów składowych schematu lub płytki czy też wczytywanie
nowych plików do programu. We wcześniejszej wersji programu Protel 99 SE funk-
cję tę pełnił Design Explorer.

2.2. Instalowanie licencji programu

Bezpośrednio po zainstalowaniu i pierwszym uruchomieniu programu w górnej
części okna podglądu widnieje napis There are no active licenses. Use the options
below to add or choose a license, co oznacza: obecnie nie ma zainstalowanej żadnej
licencji, wybierz jedną z poniższych opcji w celu jej instalacji.
Do wyboru mamy dwa typy licencji programu:
– Standalone – licencja instalowana na pojedynczym komputerze;
– Network – licencja dedykowana dla większej liczby komputerów korzystających

z programu, podłączonych do sieci komputerowej.

2.2.1.

Instalacja licencji dla pojedynczego komputera

Jeżeli wybierzemy opcję Standalone, oznacza to, że będziemy chcieli dokonać akty-
wacji produktu dla pojedynczego komputera. Do wyboru mamy kilka sposobów:
Activate license using the web – wybierając tę opcję, będziemy mogli aktywować
produkt za pomocą Internetu. Podczas procesu zostaje uruchomiony kreator, w któ-

Rys. 2.6. Główne okno programu bezpośrednio po instalacji

2.2. Instalowanie licencji programu

rym należy wpisać Customer Number oraz Activation Code, znajdujące się na pły-
cie instalacyjnej. Po poprawnej aktywacji programu zostanie nam przesłany e-mail
zawierający plik z aktywną licencją, który z kolei należy dodać do programu.
Activate licence via email – wybór tej metody pozwoli aktywować produkt za po-
średnictwem poczty elektronicznej, podczas tego procesu jest generowany, na podsta-
wie posiadanego przez nas sprzętu komputerowego, unikatowy kod w postaci pliku,
który należy przesłać jako załącznik pod wskazany adres activation@altium.com.
W wyniku powyższych czynności otrzymamy list zwrotny zawierający załącznik
z niezbędnym plikiem licencyjnym.
Add licence file – opcję tę wybierać będziemy wtedy, gdy staniemy się już posia-
daczami pliku licencyjnego. Wskazując tę opcję, zobligowani będziemy do podania
ścieżki docelowej do pliku zawierającego informacje licencyjne.
Po poprawnym zainstalowaniu licencji program jest gotowy do dalszej pracy.

Rys. 2.7. Kreator aktywacji produktu za pośrednictwem internetu

Rys. 2.8. Proces aktywacji programu za pośrednictwem e-maila

2. Przygotowanie programu do pracy

2.2.2.

Instalacja licencji sieciowej

Licencja sieciowa jest przeznaczona najczęściej dla średnich i większych firm, któ-
re będą korzystać z Protela na większej liczbie komputerów, połączonych ze sobą
za pośrednictwem sieci lokalnej. Instalacja licencji sieciowej odbywa się w inny
sposób, niż ma to miejsce w przypadku licencji pojedynczej.
W celu zainstalowania licencji sieciowej w pierwszej kolejności musimy zainsta-
lować specjalne oprogramowanie The Network Licence Server, dołączone do płyty
CD, z której instalowaliśmy Protela.

Należy pamiętać, że The Network Licence Server jest odrębnym pro-
gramem, który należy zainstalować manualnie, z następującej ścież-
ki docelowej płyty CD \Network Licence Setup\Setup.exe. Zaleca się
również, aby oprogramowanie zainstalować w tej samej lokalizacji co
główny program.

Sam proces instalacji oprogramowania do zarządzania licencjami sieciowymi prze-
biega niemalże w identyczny sposób, jak ma to miejsce w innych programach pra-
cujących pod kontrolą systemów Windows.

2.2.2.1. Konfigurowanie licencji sieciowej

Chcąc mieć dostęp do DXP Network Licence Service, należy po zainstalowaniu
oprogramowania odnaleźć w zasobniku systemowym ikonę

i kliknąć na nią

dwukrotnie lewym przyciskiem myszki lub też jednokrotnie prawym przyciskiem
i z menu kontekstowego wywołać opcję Settings (rysunek 2.10).
Po wywołaniu powyższych czynności zostanie uruchomione oprogramowanie zarządza-
jące licencjami sieciowymi. Warunkiem wystarczającym do poprawnego działania pro-
gramu w sieci jest skonfigurowanie podstawowego serwera licencyjnego. W tym celu
zaznaczamy Primary Server, a następnie klikamy na przycisk Setup (rysunek 2.11).

Rys. 2.9. Instalator sieciowej usługi licencyjnej

Rys. 2.10. Procedura uruchamiania DXP Network License Service

2.2. Instalowanie licencji programu

Po wykonaniu podanych kroków na ekranie zostanie wyświetlone okno, w którym
definiujemy numer portu serwera licencyjnego, a za pomocą przycisku Start włą-
czamy go (rysunek 2.12).

2.2.2.2. Przygotowanie programu do pracy w sieci

Po skonfigurowaniu podstawowego serwera należy przeprowadzić aktywację pro-
gramu za pośrednictwem pliku licencyjnego. Chcąc aktywować produkt, w pierw-
szej kolejności należy nacisnąć przycisk Activate znajdujący się w lewym dolnym
rogu okna, pokazany na rysunku 2.11.
Po wykonaniu powyższych operacji zgłosi się okienko Network Service Activation,
w którym zobligowani będziemy do określenia, w jaki sposób będziemy chcieli
pozyskać plik licencyjny. Dalsza część aktywacji produktu przebiega w identycz-
ny sposób, jak to miało miejsce w przypadku aktywowania pojedynczej licencji
(rysunek 2.13).

Rys. 2.11. Konfiguracja podstawowego serwera licencyjnego

Rys. 2.12. Ustalanie numeru portu i włączanie serwera licencyjnego

2. Przygotowanie programu do pracy

2.2.2.3. Dodawanie użytkowników oraz tworzenie grup

Wszelkich ustawień związanych z dodawaniem nowych użytkowników, tworzeniem
grup czy też przypisywaniem istniejących użytkowników do danych grup będziemy
dokonywać w oknie Security (rysunek 2.14).
Chcąc dodać nowego użytkownika, należy kliknąć prawym przyciskiem myszy w głów-
nej części ekranu, następnie z menu kontekstowego wybrać opcję Add New User, a po-
tem przypisać mu nazwę, za pomocą której będzie identyfikowany w systemie.
Wybierając z menu kontekstowego opcję Add Group, tworzymy nową grupę, do
której będą należeli wybrani przez nas użytkownicy (rysunek 2.15).

Rys. 2.13. Wybór metody aktywacji programu

Rys. 2.14. Dodawanie nowego użytkownika

2.2. Instalowanie licencji programu

Zaleca się, aby po każdorazowym dodaniu nowego użytkownika
czy też stworzeniu grupy, wyłączyć, a następnie zrestartować DXP
Network Licence Server.

Po dodaniu grup oraz użytkowników przykładowe okno Security może wyglądać
tak jak przedstawiono to na rysunku 2.16.

Jeżeli liczba przypisanych licencji jest większa niż przykładowo licz-
ba dostępnych licencji dla danej firmy, wówczas informacje podsu-
mowujące będą wyświetlane kolorem czerwonym, w przeciwnym
przypadku kolorem zielonym.

2.2.2.4. Aktywowanie licencji sieciowej

Pierwszą czynnością, jaką należy wykonać w celu aktywacji programu, jest aktywa-
cja licencji sieciowej bezpośrednio po uruchomieniu programu. W tym celu należy
wybrać Network z działu Licensing Mode (rysunek 2.17).
Następnie na ekranie zostaje wyświetlone okno Network Server Setup, w którym
podajemy nazwę lub adres IP serwera licencyjnego oraz wpisujemy numer portu
(rysunek 2.18).

Rys. 2.15. Tworzenie nowej grupy

Rys. 2.16. Okno Security po dodaniu grup użytkowników

2. Przygotowanie programu do pracy

Opcjonalnie można, w przypadku istnienia w sieci lokalnej drugiego serwera licen-
cyjnego, wpisać jego parametry w dziale Secondary Server (rysunek 2.18).
Po zmianie rodzaju licencji ze Standalone na Network zmienia się zawartość głów-
nego okna programu, w którym pojawiają się nowe opcje. Wybór opcji Setup po-
zwala na powrót do okna Network Server Setup, w przypadku wskazania Reconnect
program ponownie wywołuje połączenie z serwerem licencyjnym.

Rys. 2.17. Wybór rodzaju licencji programu

Rys. 2.18. Konfigurowanie połączenia z serwerem licencyjnym

Rys. 2.19. Widok okna Licensing po zmianie trybu licencji na Network

Pierwsze kroki

z Protelem DXP 2004

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

Przypomnijmy, że podczas prac wykonywanych w Protelu DXP 2004 po lewej
stronie głównego okna programu będzie nam towarzyszyć zestaw paneli, odpo-
wiedzialnych za wspomaganie większości prac związanych z projektowaniem
układów elektronicznych (rysunek 3.1). Podstawowe panele to Files, Projects
oraz Navigator. Ich dokładną rolę i przeznaczenie opisano w dalszej części
książki.

3.1.1.

Przeglądanie gotowych projektów oraz dokumentów

Spróbujmy sobie wyjaśnić na początku, jaka jest różnica pomiędzy dokumentem
a projektem. Dokumentem może być pojedynczy schemat układu, plik płytki dru-
kowanej, kod źródłowy mikrokontrolera itp. Projekt natomiast może zawierać
w sobie kilka, a nawet więcej schematów ideowych, ich płytki drukowane, wyniki
ich symulacji analogowych lub cyfrowych itp.

Pamiętaj, różnica pod względem przechowywania elementów składo-
wych projektu pomiędzy Protelem DXP 2004 a programem Protel 99
SE jest taka, że w najnowszej wersji programu projekt (plik o rozsze-
rzeniu *.PRJ) zawiera tylko łącza (odnośniki) do pojedynczych doku-
mentów zapisanych w różnych miejscach dysku twardego, natomiast
w starszej wersji programu wszystkie dokumenty tworzące projekt za-
pisywane były w jednym pliku o rozszerzeniu *.DDB.

Rys. 3.1. Widok zestawu podstawowych paneli programu

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

Do otwierania istniejących dokumentów lub projektów będziemy wykorzystywać
panel Files, wybierając z niego opcję Open a document, do projektów zaś Open
a project. W każdym z działów widnieją ostatnio otwarte pliki, natomiast wybór
funkcji More Documents... oraz More Projects... pozwala na wybór dowolnego pli-
ku zapisanego na dysku twardym lub innym dowolnym nośniku wymiennym.
Wszystkie dokumenty i projekty programu Protel DXP 2004 znajdują się w na-
stępującej lokalizacji ../Altium2004/Examples, gdzie dalej podzielone są na odpo-
wiednie kategorie. Po otwarciu wybranego przez nas dokumentu w głównym oknie
programu zostanie wyświetlona jego zawartość, co pokazano na rysunku 3.3.

3.1.2.

Otwieranie projektów ze starszych wersji programu

Projektów oraz pojedynczych dokumentów utworzonych w starszych wersjach
Protela nie można wczytać bezpośrednio do programu, gdyż mają inną strukturę.
Przypomnijmy, że przykładowo w popularnej wersji programu Protel 99 SE elemen-
ty składowe projektu zapisywane były w jednym pliku o rozszerzeniu *.ddb. Z tego

Rys. 3.2. Okno otwierania projektów i dokumentów

Rys. 3.3. Przykładowy schemat elektryczny

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

powodu muszą one zostać skonwertowane. Protel 2004 dokonuje tego w sposób au-
tomatyczny, informując użytkownika o konieczności dokonania konwersji.
Pliki utworzone w starszych wersjach programu wczytuje się niemal w analogiczny spo-
sób do pozostałych, z tą różnicą, że podczas próby ich ładowania zostaje wyświetlony
na ekranie komunikat o konieczności przeprowadzenia importu ze starszego formatu.
Po poprawnym załadowaniu pliku w panelu Projects zostanie wyświetlona struktu-
ra plików projektu, co widać na rysunku 3.5.
W przypadku, gdy wskażemy dokument zawierający schemat ideowy, po chwi-
li w oknie podglądu zobaczymy jego zawartość. Trochę inaczej sprawa wygląda
w przypadku, kiedy wskażemy dokument zawierający płytkę drukowaną, wówczas
uruchomi się specjalny kreator, który przeprowadzi nas przez cały proces konwersji
płytki z poprzedniego formatu (rysunek 3.6).
W drugim oknie kreatora decydujemy, jakiego formatu ma być płytka: jeżeli wy-
bierzemy Define Board Shape from bounding rectangle, wówczas kształt płytki
będzie prostokątny, jeżeli zaś wybierzemy Define Board Shape from primitive
sets on layer, wtedy kształt płytki zostanie importowany z dokumentu źródłowe-
go (rysunek 3.7).

Rys. 3.4. Komunikat wyświetlający informację o konieczności

konwersji otwieranego pliku

Rys. 3.5. Struktura plików projektu po

konwersji

Rys. 3.6. Pierwsze okno kreatora konwersji płytki drukowanej

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

W następnym oknie kreatora możemy wpłynąć na konwersję reguł związanych
z warstwami maskującymi oraz zasilającymi i masy w płytkach wielowarstwowych.
Po przejściu wszystkich kroków kreatora na ekranie pojawi się gotowy kształt kon-
wertowanej płytki drukowanej, co przedstawiono na rysunku 3.9.

3.1.3.

Zarządzanie strukturą projektu

W przypadku otwarcia projektu pomocny może się okazać panel Projects, którego
zadaniem jest ułatwienie użytkownikowi poruszanie się po elementach składowych
projektu (rysunek 3.10). Łatwo też można zauważyć, że dokumenty, które udało
nam się otworzyć, program oznacza w odpowiedni sposób poprzez wyświetlenie
obok jego nazwy ikony zagiętej kartki papieru

Często też może się zdarzyć, że otworzyliśmy w programie większą liczbę pro-
jektów lub dokumentów, dlatego też w celu zachowania odpowiedniej chronologii
panel Projects wyświetla wszystkie elementy składowe w strukturach drzewiastych
(rysunek 3.11).
W przypadku, gdy klikniemy daną gałąź drzewa prawym przyciskiem myszki, na
ekranie pojawi się menu kontekstowe zawierające kilka użytecznych funkcji: Open

Rys. 3.7. Określanie kształtu płytki podczas konwersji

Rys. 3.8. Okna konwersji warstw

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

Project Documents – otwiera wskazany dokument projektu; Hide All In Project
– ukrywa wszystkie dokumenty składowe projektu; Close Project Documents – za-
myka wskazany dokument projektu; Close Project Tree – zamyka drzewo projek-
tu (rysunek 3.12). W przypadku, gdy wybierzemy Explore, zostanie otwarte okno
systemu Windows, w którym będą wyświetlone wszystkie elementy wchodzące
w skład projektu, co pokazuje (rysunek 3.13).

Rys. 3.9. Widok płytki po przeprowadzonej konwersji ze starszej wersji programu

Rys. 3.10. Panel Projects

Rys. 3.11. Struktura drzewiasta projektów

wczytanych do programu

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

Przy przeglądaniu dowolnego projektu może się okazać, że celowo lub też przez
przypadek dokonaliśmy jakichś zmian w jednym lub kilku dokumentach i podczas
próby ich zamknięcia na ekranie wyświetli się nam okno, pokazane na rysunku 3.14
z listą dokumentów. Jeżeli w którymś zmodyfikowanym dokumencie mają zostać
wprowadzone zmiany, wybieramy z menu rozwijalnego funkcję Save, jeśli rezygnu-
jemy ze zmian, wybieramy dla tego dokumentu Don't Save, ostatecznie wszystko
potwierdzmy przyciskiem OK.
W przypadku, gdy wyrażamy zgodę na zapisanie wszystkich dokumentów, wybie-
ramy Save All, gdy zaś nie chcemy zapisać żadnego z nich, wówczas wskazujemy
na Save None.
Niewygodne też jest częste przełączanie pomiędzy elementami składowymi pro-
jektu, dlatego możemy posłużyć się funkcjami zawartymi w menu Window, dzięki
którym będziemy mieli możliwość łatwiejszego obserwowania zmian zachodzących
w dokumentach.

Rys. 3.12. Fragment menu kontekstowego panelu Projects

Rys. 3.13. Okno systemu Windows wyświetlające elementy składowe otwartego projektu

Rys. 3.14. Okno zapisu dokumentów

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

Grupa funkcji Tile jest odpowiedzialna za automatyczne rozmieszczanie otwartych
okien na ekranie, Horizontally – w pionie, Vertically – w poziomie. Do wyrówny-
wania wyświetlanych okien poziomo lub pionowo pomocna może się okazać jedna
z opcji Arrange All Windows. Jeżeli będziemy chcieli ukryć dokumenty wchodzące
w skład projektu, wystarczy, że posłużymy się opcją Hide All.
Na dole menu Window widnieje lista otwartych dokumentów projektu, ponadto ak-
tywny dokument jest oznaczany w specjalny sposób (rysunek 3.15).

Rys. 3.15. Rozwinięte menu Window

Rys. 3.16. Automatycznie rozmieszczone okna dokumentów składowych projektu

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

Automatycznie rozmieszczone okna dokumentów składowych otwartego wcześniej
projektu przedstawiono na rysunku 3.16.

3.1.4.

Nawigowanie po projekcie

Nawigowanie po projekcie jest czynnością, którą użytkownik prowadzi cały czas
podczas różnych etapów projektowania układu elektronicznego. Czynności nawiga-
cyjne mają miejsce już na samym początku projektowania, gdy rozmieszczamy i łą-
czymy elementy, podczas analizowania i weryfikowania projektu, a nawet podczas
projektowania płyty drukowanej.
Otwórzmy dowolny projekt, niech będzie to np. Bandpass, Amplifier, znajdują-
cy się w następującej ścieżce docelowej programu ..Altium2004\Examples\Circuit
Simulation\Bandpass Amplifier. Pomocny podczas poruszania się po projekcie oka-
że się panel Navigator, który po zainicjowaniu początkowo jest pusty, przedstawio-
no go na rysunku 3.17.
Panel ten składa się z czterech części, w pierwszej będą wyświetlane dokumen-
ty wchodzące w skład danego projektu oraz relacje występujące pomiędzy nimi.
W drugiej części będą wyświetlane elementy składowe danego schematu ideowego
lub komponenty płyty drukowanej. W trzeciej części będziemy mogli obserwować
połączenia istniejące w projekcie. Czwarta, a zarazem ostatnia część panelu, odpo-
wiedzialna jest za prezentację wyprowadzeń danego komponentu.
Rozwijając listę obok przycisku Interactive Navigation, możemy określić, co ma
być zaznaczane podczas procesu nawigacji oraz jaki rodzaj nawigacji nas interesuje
(rysunek 3.18).
Wykorzystywanie nawigacji pozwala znaleźć żądany element wchodzący w skład sche-
matu ideowego lub też wyświetlić szczegółowe informacje o wskazanym elemencie.
Po otwarciu dokumentu na ekranie widzimy jego podgląd.

Rys. 3.17. Panel Navigator

Rys. 3.18. Opcje narzędzia Interactive Navigation

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

Aby rozpocząć nawigację, wybieramy jed-
ną z czterech dostępnych metod poruszania
się (Zooming, Selecting, Masking, Conective
Graph) i naciskamy przycisk Interactive
Navigation, pokazany na rysunku 3.17, a na-
stępnie lewym przyciskiem myszki wskazuje-
my dowolny komponent schematu. Czynność
ta spowoduje wyświetlenie szczegółowych
informacji wiążących się z nim w panelu
Navigator, co obrazuje rysunek 3.20.
Dla wskazanego elementu R2 widzimy, jaką
on ma wartość, z jakimi pinami innych kom-
ponentów jest połączony oraz ile ma wypro-
wadzeń.
Jeżeli wybraliśmy pierwszy sposób nawigacji
– Zooming, wówczas wielkość ekranu zosta-
je wycentrowana do wskazanego elementu
i powiększona w zależności od stopnia zoomu,
który określa się za pomocą suwaka, co widać
na rysunku 3.21.
Metody nawigowania można stosować poje-
dynczo lub łączyć je ze sobą, dlatego też gdy
obok sposobu Zooming wybierzemy dodatko-

Rys. 3.19. Schemat ideowy przykładowego wzmacniacza

Rys. 3.20. Elementy składowe dokumentu

wyświetlone w panelu Navigator

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

wo Selecting, wówczas oprócz powiększenia ekranu wskazany element zostaje za-
znaczony, co przedstawiono na rysunku 3.22.
Innym sposobem nawigacji jest Masking. Po wybraniu tej metody wszystkie ele-
menty schematu wyświetlane są jaśniejszym kolorem oprócz wskazanego elementu;
widać to na rysunku 3.23.
Gdy z kolei wybierzemy metodę Conective Graph, wówczas po wskazaniu danego
elementu na schemacie zostanie wyświetlona (kolorem zielonym) sieć powiązań po-
między połączonymi ze sobą elementami. Metodę tę przedstawiono na rysunku 3.24.
W przypadku, gdy zamiast elementu wskażemy np. jego wyprowadzenie, to sieć
połączeń zostanie wyświetlona linią przerywaną koloru czerwonego, co pokazano
na rysunku 3.25.

Rys. 3.24. Widok schematu podczas

nawigacji typu Connective Graph

Rys. 3.25. Powiązania pomiędzy portami danych komponentów

Rys. 3.21. Widok schematu

podczas nawigacji typu Zooming

Rys. 3.22. Widok schematu

podczas nawigacji typu Selecting

Rys. 3.23. Widok schematu

podczas nawigacji typu Masking

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

Panel Navigator wykorzystywany może też być do wyświetlania szczegółowych in-
formacji o danych elementach w trybie nawigacji. Na przykład po wskazaniu źródła
napięcia V1 i odpowiednim powiększeniu panelu Navigator oraz rozwinięciu gałęzi
drzewa parametrów, możemy dokładniej przyjrzeć się wszystkim cechom wskaza-
nego elementu (rysunek 3.26).

3.1.5.

Wyszukiwanie komponentów w istniejącym dokumencie

Często się zdarza, że po otwarciu schematu ideowego lub projektu płytki drukowanej
zachodzi potrzeba odnalezienia na nim jakiegoś komponentu. Program jest wyposa-
żony w kilka narzędzi, które potrafią w precyzyjny sposób wyszukać interesujący
nas obiekt. Wyszukiwanie komponentów w Protelu DXP 2004 to proces nie tylko
ułatwiający odnalezienie pojedynczego elementu w gąszczu innych – często bardzo
podobnych, lecz także powodujący poprawę widoczności odszukanego komponentu
poprzez maskowanie pozostałych, powiększenie lub zaznaczenie znalezionego ele-
mentu. Zapoznaliśmy się z tym już podczas nawigacji po projekcie.

3.1.5.1. Wyszukiwanie tekstu

Pierwszą, a zarazem jedną z najprostszych metod wyszukiwania elementów lub obiek-
tów tekstowych, jest metoda polegająca na odnajdywaniu całości bądź fragmentów
tekstu mieszczących się w danym dokumencie. Na przykład może to być wartość lub
symbol komponentu znajdującego się na schemacie lub płytce drukowanej.
Okno wyszukiwania wywołujemy z menu Edit>Find Text... lub też klikając prawym
przyciskiem myszy w wolnej przestrzeni roboczej programu, i z menu kontekstowe-
go wybieramy narzędzie o tej samej nazwie. Dodatkową metodą może być użycie
kombinacji klawiszy Ctrl+F (rysunek 3.27).
Po wykonaniu jednej z powyższych czynności na ekranie pojawi się okno Find
Text, w którym w polu Text to Find wpisujemy cały tekst bądź fragment do wyszu-

Rys. 3.26. Parametry elementów wyświetlone w panelu Navigator

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

kania. Częścią tego okna jest dział Scope, gdzie w Sheet Scope określamy, czy pro-
gram ma przeszukać tylko otwarty dokument, czy wszystkie wczytane do programu
dokumenty, czy też te, które wchodzą w skład danego projektu. Selection pozwala
nam zdecydować, w jaki sposób mają zostać oznaczone obiekty po procesie wyszu-
kiwania (rysunek 3.28).

Załóżmy, że będziemy chcieli wyszukać element mający oznaczenie Q1. Po na-
ciśnięciu przycisku OK na ekranie pojawi się panel wiadomości i komunikatów
Messages, w którym zostaną wyświetlone szczegółowe informacje na temat znale-
zionego obiektu (rysunek 3.29).
Gdy zamkniemy lub zminimalizujemy panel Messages, na ekranie zostanie wy-
świetlony interesujący nas element (rysunek 3.30).

Za pomocą narzędzia Find Text można łatwo w projekcie odnaleźć
elementy o określonych wartościach, symbolach itp.

Rys. 3.28. Narzędzie służące do wyszukiwania tekstu w dokumentach

Rys. 3.27. Procedury wywoływania narzędzia do wyszukiwania tekstu

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

3.1.5.2. Odnajdywanie podobnych elementów

Równie dobrym narzędziem służącym do wyszukiwania elementów w projekcie jest
Find Similar Objects (rysunek 3.31). Różnica w stosunku do poprzedniego polega
na tym, że będziemy je wykorzystywać do odnajdywania w projekcie elementów
podobnych lub o zbliżonych właściwościach. Możemy je wywołać z menu Edit lub
za pośrednictwem menu kontekstowego, pojawiającego się po kliknięciu prawym
klawiszem myszy na dowolnym elemencie. Dodatkowo można do tego celu użyć
kombinacji klawiszy Shift+F.
Po wykonaniu wyżej opisanych czynności na ekranie pojawi się okno do wy-
szukiwania podobnych elementów. W każdej kategorii mamy do wyboru trzy
kryteria przeszukiwania dokumentu: Any (dowolny), Same (ten sam), Different
(różny). Załóżmy, że będziemy chcieli wyszukać wszystkie elementy, które mają
wśród swoich parametrów opis Resistor, dlatego w kategorii Description wy-
bieramy odpowiednie kryterium Same, pozostałe zaś pozostawiamy bez zmian
(rysunek 3.32).
Opcje do zaznaczenia, mieszczące się u dołu okna, służą do wyboru sposobu wy-
świetlania odnalezionych elementów, zakresu przeszukiwanych dokumentów lub
też pozwalają zdecydować, czy ma zostać uruchomiony dodatkowy panel Inspector.
Za jego pomocą można wyselekcjonować, powiększyć lub też udostępnić do edycji
dany obiekt. Wygląd panelu przedstawiono na rysunku 3.33.
Wynikiem naszych poszukiwań miały okazać się obiekty będące rezystorami,
stąd też na poniższym rysunku widzimy, że program oznaczył interesujące nas
elementy.

Rys. 3.31. Wybór narzędzia Find Similar Objects

Rys. 3.29. Panel Messages

Rys. 3.30. Widok znalezionego

elementu

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

3.1.5.3. Manualne wyszukiwanie poprzez zarządzanie widokiem

Dość często podczas pracy z dużymi projektami widok schematu lub obwodu dru-
kowanego staje się nieczytelny, dlatego też powinniśmy umieć posługiwać się wbu-
dowanymi narzędziami programu, pozwalającymi na zapewnienie odpowiedniej

Rys. 3.33. Panel Inspector

Rys. 3.32. Otwarte narzędzie do wyszukiwania

podobnych elementów

Rys. 3.34. Elementy znalezione za pomocą narzędzia Find Similar Objects

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

czytelności projektu, a co za tym idzie, manualne odnajdywanie interesujących nas
elementów. Spróbujmy więc teraz przedstawić ten problem, otwierając odpowiedni
projekt spełniający te kryteria. Wczytajmy do programu plik z następującej ścieżki
docelowej ...Examples\PCB Benchmmark\PCB Benchmmark.pcb. Na ekranie wi-
dzimy bardzo rozbudowany widok zaprojektowanego obwodu drukowanego. Na
pierwszy rzut oka można dostać oczopląsu i trudno dostrzec pojedynczy element.
Po chwili okazuje się jednak, że Protel pozwala (nawet w przypadku tak skompli-
kowanego projektu) poruszać się po nim swobodnie.
Co prawda w celu łatwiejszego rozpoznania danych elementów można by użyć na-
rzędzi do powiększania widoku, tzw. Zoomu, wykorzystując do tego celu narzędzia
zawarte w menu View (rysunek 3.36).
Fit Document – pozwala na automatyczne dopasowanie wielkości widoku do otwar-
tego dokumentu, Fit Sheet – do wielkości arkusza (matrycy roboczej), Fit Board
– dopasowuje bieżący widok do wielkości płyty drukowanej, Area – widok zostanie
dopasowany do rozciągniętego za pomocą myszy obszaru na płycie drukowanej,

Rys. 3.36. Zestaw narzędzi służących do zarządzania widokiem projektu

Rys. 3.35. Widok zaprojektowanej płyty drukowanej

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

Around Point – widok powstaje na podstawie zaznaczonych dwóch punktów na
płycie drukowanej, Selected Object – dopasowanie widoku do zaznaczonych ele-
mentów, Filtered Objects – widok zostanie rozciągnięty tylko nad przefiltrowanymi
obiektami (nie będą wyświetlane elementy zamaskowane). Do najczęściej używa-
nych podczas pracy z programem funkcji Zoomu należą: Zoom In – powiększenie
aktualnego widoku, Zoom Out – jego zmniejszenie; Zoom Last – pozwala powró-
cić do poprzedniego widoku. Powiększony fragment wcześniej otwartego projektu
przedstawiono na rysunku 3.37.

Warto przyswajać sobie ważne skróty klawiszowe często wykonywa-
nych operacji, gdyż pozwoli to znacznie zaoszczędzić czas wykonania
projektu. Do powiększania bieżącego widoku po prostu użyj klawisza
PgUp, a do jego zmniejszenia PgDown.

3.1.5.4. Wyszukiwanie elementów poprzez zadawanie zapytań

Innym, nieco bardziej zaawansowanym narzędziem służącym do wyszukiwania
elementów danego dokumentu jest narzędzie opierające się na tzw. „zadawaniu
zapytań”. Znajduje ono zastosowanie przy bardziej skomplikowanych projektach.
Przykładem mogą być płyty drukowane skomplikowanych układów i urządzeń
elektronicznych itp. Do omówienia tego zagadnienia posłuży otwarty wcześniej
projekt. Narzędzie to można uruchomić na kilka sposobów: z menu Edit>Build
Query, z menu podręcznego wybierając funkcję o tej samej nazwie lub po prostu
używając skrótu klawiszowego Shift+B (rysunek 3.38).

Narzędzie do zadawania zapytań współpracuje tylko z projektami ob-
wodów drukowanych, stąd też nie może być użyte np. do wyszukiwa-
nia komponentów zawartych na schemacie ideowym.

Po uruchomieniu tego narzędzia na ekranie zostanie wyświetlone okno Building
Query from Board, w którym będziemy zadawać pytania. W pierwszej kolejności,

Rys. 3.37. Powiększony fragment projektu płytki drukowanej

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

w dziale Condition Type/Operator wybieramy rodzaj zapytania, np. Belongs to
Component oznaczać będzie: znajdź wszystko, co należy do danego komponentu
(rysunek 3.39). Inne równie użyteczne kryteria to: Belongs to Net – wyszukiwa-
nie wszystkich elementów podłączonych do danego zacisku czy też szyny napię-
ciowej itd., Exists on Layer – znalezienie wszystkich elementów znajdujących
się na danej warstwie, Object Kind is – wyszukiwanie według rodzaju danego
obiektu, Associated with Footprint – wyszukiwanie elementów, którym przypisa-
no daną obudowę itd.
Kolejną czynnością, jaką należy wykonać, jest wybór kryteriów dla danego rodzaju
pytania. Na przykład wybieramy w dziale Condition Value wartość U45, co będzie
dosłownie oznaczać: znajdź element oznaczony symbolem U45 (rysunek 3.40).
W tym momencie sprecyzowaliśmy w Protelu pierwsze proste pytanie. Aby pro-
gram rozpoczął proces wyszukiwania danego elementu, wystarczy nacisnąć przy-

Rys. 3.38. Uruchamianie narzędzia do zadawania zapytań

Rys. 3.39. Narzędzie do zadawania zapytań

3.1. Rozpoczęcie pracy z programem

cisk OK i po chwili na ekranie zostanie wyświetlony interesujący nas element, co
widać na rysunku 3.41.
Na rysunku 3.42 przedstawiono natomiast wynik wyszukiwania w przypadku, gdy
zapytanie jest sprecyzowane następująco: znajdź na płycie drukowanej wszystkie
zaciski i obwody zasilające.

Rys. 3.40. Wybór kryteriów dla danego pytania

Rys. 3.41. Element znaleziony metodą zadawania zapytań

Rys. 3.42. Znalezione w projekcie zaciski i obwody zasialnia

3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004

Oprócz prostego zadawania zapytań, program umożliwia także tworzenie bar-
dziej zaawansowanych. Oznacza to, że do interesującego nas zagadnienia, w celu
lepszego zawężenia kryteriów poszukiwań, możemy zadać kilka różnych zapytań
mających postać drzewiastą. Do tego celu będziemy wykorzystywać wbudowa-
ny w okno Building Query from Board pasek narzędziowy, który pokazano na
rysunku 3.43.

Rys. 3.43. Zestaw narzędzi do tworzenia zapytań strukturalnych

Obsługa programu

4. Obsługa programu

4.1. Nowy projekt

W celu stworzenia nowego projektu możemy posłużyć się menu File, wybierając
z niego New, a następnie PCB Project. Druga z możliwości polega na rozwinię-
ciu menu kontekstowego poprzez kliknięcie prawym przyciskiem myszy w panelu
Projects, a następnie wskazanie Add New Project>PCB Project (rysunek 4.1).
Po wykonaniu jednej z wyżej opisanych czynności w panelu Projects pojawią się
dwie nowe informacje. Według pierwszej z nich utworzono właśnie nowy pro-
jekt, a według drugiej nie zawiera on jeszcze żadnych dokumentów składowych
(rysunek 4.2).
Teraz będzie odpowiedni moment, aby zapisać nowo utworzony projekt, wybierając
lokalizację na dysku twardym, i nadać mu specyficzną nazwę. Do tego celu może-
my użyć funkcji z menu File>Save Project lub ją wywołać z menu kontekstowego
po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na nazwie nowego projektu.

Jako ścieżkę docelową nowo tworzonych projektów i dokumentów
Protel sugeruje własny folder domyślny z istniejącymi tam już pro-
jektami, jednak zalecane jest utworzenie własnego folderu, aby nie
doprowadzić do niepotrzebnego bałaganu w strukturze plików.

4.1.1.

Dodawanie nowych dokumentów do projektu

Kolejna czynność, jaką powinniśmy wykonać, polega na dodaniu dokumentów,
które będą wchodzić w skład danego projektu. Załóżmy, że pierwszym dokumen-
tem będzie dokument zawierający jakiś dowolny schemat, więc wybieramy z menu

Rys. 4.1. Sposób tworzenia nowego projektu

4.1. Nowy projekt

File>New>Schematic. Alternatywna metoda polega na wybraniu z menu konteksto-
wego Add New to Project>Schematic. Podobnie jak miało to miejsce z projektem,
warto zapisać nowo utworzony dokument, przypisując mu odpowiednią nazwę.
Postępujemy analogicznie jak poprzednio lub też naciskamy przycisk dyskietki

znajdujący się na pasku narzędziowym Schematic Standard. Po wykonaniu tych
czynności powinniśmy uzyskać efekt zobrazowany na rysunku 4.3.

Warto zapamiętać, że w Protelu DXP 2004 w odróżnieniu od wcześniej-
szej, bardzo popularnej wersji programu Protel 99SE, projekt nie zawiera
już w sobie dokumentów składowych, lecz jedynie stanowi sieć powią-
zań pomiędzy nimi w postaci tzw. linków.

Zauważmy też, że w Protelu DXP 2004 zmieniły się nazwy rozsze-
rzeń projektów oraz plików dokumentów. Rozszerzenia są sześcio-
znakowe, na przykład rozszerzenie projektu płytki drukowanej to
*.prjpcb, w Protelu 99 SE było to po prostu *.prj. Dokument zawie-
rający schemat elektryczny ma obecnie rozszerzenie *.schdoc i plik
taki jest zapisywany w formacie Advanced Schematic Binary. Przy
zapisie dokumentu w starym formacie Schematic Binary 4.0 będzie
on miał rozszerzenie dawnej postaci *.sch.

Po dwukrotnym kliknięciu na nazwie dokumentu w panelu Projects, w głównym
oknie programu zostaje wyświetlona jego zawartość (rysunek 4.4).
Do projektu można również dodać inne dokumenty. Aby tego dokonać, postępu-
jemy w analogiczny sposób, jak w przypadku dokumentu przedstawiającego sche-
mat ideowy. Wybierając Text document – wstawiamy pusty plik tekstowy, PCB
– dokument zawierający obraz płytki drukowanej. W przypadku, gdy wyrazimy
chęć dodania do projektu istniejącego już dokumentu, wówczas wybieramy opcję
Add Existing to project... i odszukujemy plik, który ma znaleźć się w projekcie. Po
dodaniu kilku dokumentów, panel Projects będzie wyglądał tak, jak przedstawia
to rysunek 4.5.

Rys. 4.2. Nowy projekt utworzony w programie

Rys. 4.3. Widok projektu po dodaniu

pierwszego dokumentu

4. Obsługa programu

Zauważ, że niektóre dokumenty obok swojej nazwy mają ikonę zagiętej
kartki papieru

. Oznacza to, że są one aktualnie otwarte, pozostałe

z kolei znajdują się co prawda w projekcie, lecz nie są otwarte.
Dokument oznaczony na niebiesko jest aktywnym dokumentem,
którego podgląd jest wyświetlany w głównym oknie programu.

4.1.2.

Zarządzanie dokumentami w projekcie

Protel DXP 2004 pozwala w bardzo wygodny sposób na zarządzanie dokumentami
wchodzącymi w skład danego projektu. Dokumenty można w swobodny sposób
usuwać lub przenosić do innego otwartego projektu, a także zapisywać je jako od-
rębne pliki niewchodzące w skład żadnego projektu itp.

Rys. 4.5. Widok panelu Projects po dodaniu kilku dokumentów do projektu

Rys. 4.4. Podgląd zawartości schematu wchodzącego w skład projektu

4.1. Nowy projekt

4.1.2.1. Usuwanie dokumentów z projektu

Najprostszą metodą usuwania danego dokumentu z projektu jest kliknięcie na nim
prawym klawiszem myszy i wybranie z menu kontekstowego opcji Remove from
Project... (rysunek 4.6).
Po wykonaniu powyższych działań program poprosi jeszcze o potwierdzenie wyko-
nania tej czynności, co przedstawiono na rysunku 4.7.

Po naciśnięciu przycisku Yes w oknie Confirm Remove struktura projektu się zmie-
nia. Usunięty dokument nie został bezpowrotnie skasowany, lecz przeniesiony do
działu osobnych plików Free Documents, nieprzypisanych do żadnych projektów
(rysunek 4.8).

4.1.2.2. Przenoszenie dokumentów pomiędzy innymi projektami

Załóżmy, że zachodzi potrzeba przeniesienia jakiegoś dokumentu pomiędzy dwoma
różnymi projektami. Wtedy w pierwszej kolejności należy otworzyć interesujące nas
projekty. Przykładowo niech będzie to PCB Benchmark.prjpcb znajdujący się w fol-
derze Examples programu Protel DXP 2004. Po wykonaniu powyższych czynności
struktura załadowanych do programu dokumentów wygląda jak na rysunku 4.9.
Łatwo można wyróżnić trzy grupy: pierwsze dwie to projekty, trzecia z kolei stano-
wi otwarte dokumenty – nieprzypisane do żadnego projektu. Ponadto w projekcie
PCB Benchmark.prjpcb znajdują się dwa foldery Settings oraz Libraries, przecho-

Rys. 4.6. Procedura usuwania dokumentu z projektu

Rys. 4.7. Potwierdzenie usunięcia dokumentu

z projektu

Rys. 4.8. Widok panelu Projects po usunięciu dokumentu z projektu

4. Obsługa programu

wujące informacje o ustawieniach oraz o wykorzystanych bibliotekach w projekcie.
Jednak na tym etapie poznawania programu nie będziemy o nich wspominać.
Załóżmy, że będziemy chcieli przenieść dokument PCB Benchmark.pcbdoc do na-
szego nowo utworzonego projektu. W tym celu wystarczy chwycić lewym przyci-
skiem myszy interesujący nas dokument, przenieść go na wysokość drugiego pro-
jektu, a następnie zwolnić przycisk myszy. Po przeniesieniu wybranego dokumentu
nową strukturę plików widać na rysunku 4.10.

4.2. Edytor schematów

Problemy związane z tworzeniem prostych projektów oraz zarządzanie nimi mamy
już za sobą, możemy przejść do narysowania pierwszego schematu ideowego.
W tym celu należy utworzyć nowy dokument zgodnie z procedurą opisaną w po-
wyższych paragrafach lub możemy do tego celu wykorzystać dokument Schemat
ideowy.SchDoc, który tworzyliśmy podczas prac związanych z generowaniem i za-
rządzaniem nowymi projektami.

4.2.1.

Plansza do rysowania schematów

Planszę do rysowania schematów ideowych mogliśmy już zobaczyć podczas otwarcia
pierwszego dokumentu przeznaczonego do tego celu (rysunek 4.4).
Teraz natomiast skupimy się na tym, do czego będziemy mogli ją wykorzystać oraz
jak nią zarządzać. Podstawowym jej zastosowaniem jest, jak sama nazwa wskazuje,
tworzenie schematów ideowych, począwszy od usytuowania elementów, poprzez ich
połączenie wraz z niezbędnym opisem. Jednak pracę z planszą warto zacząć dopiero
po wprowadzeniu istotnych ustawień zależnych od rodzaju i specyfiki danego schema-
tu. Zmiany możemy wprowadzić w domyślnych jej ustawieniach przez wybór z menu

Rys. 4.9. Przykładowa struktura dokumentów

w programie

Rys. 4.10. Struktura plików w programie po

przeniesieniu dokumentu z jednego projektu

do drugiego

4.2. Edytor schematów

Design>Document Options lub też przez dwukrotne kliknięcie lewym przyciskiem
myszki na dowolnie wybranym marginesie planszy. Po wykonaniu jednej z opisanych
czynności na ekranie pojawi się okno, które widać na rysunku 4.11.
Na zakładce Sheet Options można ustawić przede wszystkim:
– Template – ustawienia szablonu;
– File name – nazwa pliku, w którym będzie przechowywany szablon planszy do

rysowania schematów;

– Options – podstawowe opcje dotyczące wyglądu planszy:

• Orientation – orientacja planszy: pozioma lub pionowa (Landscape/Portrait),
• Title Block – wstawianie do dokumentu tabelki tytułowej,
• Show Reference Zones – tworzy przestrzeń przeznaczoną na margines planszy,
• Show Border – wyświetla marginesy na planszy,
• Show Template Graphics – wyświetla szablony graficzne,
• Border, Sheet Color – ustawianie kolorów tła planszy oraz krawędzi;

– Grids – ustawienia siatki:

• Snap On – włącza skok kursora po rastrze planszy,
• Visible – ustawia rozmiar widocznej siatki na planszy;

– Electrical Grid – ustawienia siatki elektrycznej służącej do łatwiejszego łączenia

ze sobą elementów i przewodów:
• Enable – włącza/wyłącza siatkę elektryczną,
• Grid Range – ustawia rozmiar siatki,
• Change System Font – ustawienia dotyczące rodzaju i wielkości czcionek

systemowych;

– Standard Style – wybór standardowych formatów planszy;
– Custom Style – style użytkownika:

• Use Custom Style – włączenie/wyłączenie stylów użytkownika,
• Custom Height, Width – ustawienie wysokości i szerokości planszy,
• Margin Width – ustawienie szerokości marginesów.

Rys. 4.11. Wygląd okna wyboru ustawień planszy

4. Obsługa programu

4.2.1.1. Umieszczanie i usuwanie elementów z planszy

Po szczegółowym omówieniu wszystkich parametrów i właściwości planszy mo-
żemy przystąpić do narysowania pierwszego schematu ideowego. Często, w po-
czątkowej fazie projektowania jakiegoś układu, najpierw tworzymy jego schemat
w formie brudnopisu na zwykłej kartce papieru bez użycia jakichkolwiek narzędzi
kreślarskich. Niekiedy zawiera on naniesione poprawki, skreślenia lub komentarze.
Schematu w takiej postaci na pewno nie można dołączyć do dokumentacji urzą-
dzenia, można go co prawda przerysować za pomocą narzędzi kreślarskich, ale jest
to dość pracochłonne, ponadto po narysowaniu go taką metodą nie mamy możli-
wości edycji. Nawet przy drobnej poprawce musielibyśmy rysować go od nowa.
Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest narysowanie schematu za pomocą kom-
putera z wykorzystaniem do tego celu profesjonalnego edytora schematów Protela.
Zaczniemy więc od narysowania schematu przerzutnika astabilnego o skróconym cza-
sie narastania impulsów, którego odręczny schemat przedstawiono na rysunku 4.12.
Do tego celu będziemy wykorzystywać planszę w nowym dokumencie Schematic.
Może się okazać, że przy różnych ustawieniach programu będzie nam brakować nie-
zbędnych narzędzi. W tym celu, o ile nie jest widoczny panel Libraries, musimy go
uaktywnić, wywołując kolejno z menu View>Workspace Panels>System>Libraries,
tak jak pokazano na rysunku 4.13, lub też naciskając przycisk Browse Component
Libraries

, znajdujący się na pasku narzędziowym Schematic Standard.

Po wykonaniu powyższej czynności na ekranie pojawi się dodatkowy panel, które-
go wygląd przedstawiono na rysunku 4.14.

Nie zawsze się zdarza, że nowo włączany panel wyświetlany
jest samodzielnie, często program łączy panele w jedną całość,
wówczas cała jego zawartość może być niedostępna. Można jed-
nak nimi w swobodny sposób sterować za pomocą przycisków

. Pierwszy z nich określa sposób dokowania pa-

nelu, drugi wpływa na sposób wyświetlania, trzeci natomiast
w standardowy sposób zamyka panel.

W panelu tym można wyodrębnić kilka zasadniczych bloków. Pierwszy z nich stanowi
grupę przycisków Libraries... – odpowiada on za wybór konkretnej biblioteki, Search...

Rys. 4.12. Odręczny schemat multiwibratora

4.2. Edytor schematów

– służy do wyszukiwania elementów w bibliotekach, Place – do umieszczania na plan-
szy wybranego elementu. Pola wyboru Components, Footprints oraz Models określają
sposób wyświetlania elementów w panelu. Następne bloki służą do wyświetlania na-
zwy aktywnej biblioteki oraz do filtrowania elementów, które się w nich znajdują.

Rys. 4.13. Procedura włączania panelu Libraries

Rys. 4.14. Panel Libraries

4. Obsługa programu

Kolejny jest odpowiedzialny za wyświetlanie listy elementów przypisanych do da-
nej biblioteki, w następnym łatwo zauważyć podgląd symbolu elementu, jaki będzie
widniał na schemacie ideowym. Przedostatni blok pozwala na wybranie konkretne-
go modelu danego elementu (niektóre z nich wykorzystywane będą do tworzenia
płytek drukowanych, inne do przeprowadzania symulacji itp.). Ostatni blok stanowi
podgląd obudowy danego elementu, jaka będzie reprezentowana na projektowanej
płytce drukowanej.
Na rysunku 4.14 można zauważyć, że program wczytał domyślnie tylko jedną bi-
bliotekę Miscellaneous Devices.IntLib, zawierającą bardzo dużo różnych elemen-
tów, które możemy spotkać w większości urządzeń elektronicznych.

Warto zwrócić uwagę na rozszerzenie biblioteki, którym jest
*.IntLib. Trzy pierwsze litery Int wskazują, że biblioteka jest zinte-
growana, co oznacza, że każdy element może zawierać więcej in-
formacji; przykładowo symbol graficzny, przypisaną mu obudowę
wykorzystywaną podczas projektowania obwodów drukowanych
lub też dane na temat parametrów rzeczywistego modelu, wykorzy-
stywane do symulacji. Zwykłe biblioteki mogą mieć rozszerzenie
*.SchLib, *.PcbLib itp.

Zaczniemy od rozmieszczenia rezystorów R1...R4. W tym celu przeszukamy zasoby
dostępnej biblioteki, po czym wybierzemy element, który nas interesuje – w naszym
przypadku będzie to RES2. Klikamy w jego nazwę dwukrotnie lewym przyciskiem
myszy, co powoduje, że „przykleja” się on do kursora i podąża za nim zgodnie
z ruchami myszy. Według rysunku 4.12 rezystory powinny być ułożone pionowo,
a obiekty biblioteczne w pozycji poziomej. Należy więc obrócić je o kąt 90 stopni
– w tym celu podczas przenoszenia elementów naciskamy klawisz spacji.
Po wybraniu docelowego miejsca na planszy klikamy jednokrotnie lewym przy-
ciskiem myszy, co powoduje położenie elementu. Po tej operacji nie musimy wy-
bierać ponownie tego samego elementu z listy komponentów, gdyż jest on nadal
„przyklejony” do kursora i czeka na naszą reakcję. Ułatwia to rysowanie schema-
tów zawierających wiele jednakowych elementów. Po rozmieszczeniu wszystkich
rezystorów na planszy powinniśmy uzyskać efekt przedstawiony na rysunku 4.15.

Jeżeli zdarzyło się, że któryś z elementów został ułożony pod złym
kątem, to nic straconego – należy przytrzymać go lewym przyciskiem
myszy i wówczas nacisnąć klawisz spacji, powodując jego obrót.

Jeżeli po umieszczeniu na planszy wszystkich niezbędnych ele-
mentów tej samej grupy zastanawiasz się, w jaki sposób „oderwać”
od kursora „przyklejony” doń element, wystarczy nacisnąć przy-
cisk Esc na klawiaturze lub po prostu użyć do tego celu prawego
klawisza myszki.

4.2. Edytor schematów

Następnie w analogiczny sposób wyszukujemy rezystory nastawne (potencjome-
try). Najbardziej odpowiednimi elementami do tego celu będą elementy oznaczone
symbolem Res Adj2. Umieszczamy je na schemacie, uzyskując efekt, który przed-
stawiono na rysunku 4.16.

Kolejnymi elementami, które powinny się znaleźć na schemacie, są dwa kon-
densatory i dwie diody półprzewodnikowe. W dostępnej bibliotece najlepiej
do tego celu będą się nadawać elementy oznaczone symbolami Cap i Diode.
Planszę edytora schematów po umieszczeniu na niej tych elementów pokazano
na rysunku 4.17.
Chcemy teraz umieścić na matrycy dwa tranzystory bipolarne NPN. W bibliote-
ce Miscellaneous Devices występują one pod nazwą NPN. Podczas umieszczania
tranzystorów na schemacie z pewnością stwierdzimy, że wszystkie próby obrócenia
tranzystora znajdującego się po lewej stronie planszy do właściwej mu pozycji nie
dają rezultatu, tzn. nie jest możliwe ułożenie go w ten sposób, aby jego emiter był
skierowany do dołu, zgodnie z tym, co widać na rysunku 4.18.
Aby uzyskać prawidłowy efekt, musimy skorzystać z opcji wykorzystującej odbi-
cie lustrzane elementu kładzionego na planszy. W tym celu klikamy dwukrotnie na

Rys. 4.15. Przykładowe rozmieszczenie rezystorów na planszy edytora schematów

Rys. 4.16. Wygląd planszy edytora schematów po umieszczeniu na niej rezystorów i potencjometrów

Rys. 4.17. Wygląd planszy po umieszczeniu na niej dodatkowo kondensatorów oraz diod

4. Obsługa programu

elemencie i po otwarciu się okna Component Properties, zawierającego jego para-
metry, odszukujemy dział Graphical, znajdujący się w lewym dolnym rogu okna,
a następnie zaznaczamy kwadrat leżący przy opcji Mirrored. Po zatwierdzeniu ko-
nieczne będzie jeszcze właściwe obrócenie elementu, co da rezultat pokazany na
rysunku 4.20.

Ostatnie dwa elementy, które pozostały nam do ułożenia na planszy, to dwie diody
elektroluminescencyjne widniejące w bibliotece pod nazwą LED0. Ostateczny wy-
gląd wszystkich poprawnie ułożonych i przygotowanych do połączenia elementów
widać na rysunku 4.20.

Rys. 4.18. Umieszczanie tranzystorów na planszy

Rys. 4.19. Fragment okna Component Properties

Rys. 4.20. Ostateczny wygląd wszystkich poprawnie ułożonych elementów na planszy

4.2. Edytor schematów

Może się zdarzyć, że podczas rysowania schematu któryś element lub pewną
ich grupę trzeba będzie usunąć z planszy. Należy wówczas wybrać niepożądany
element, klikając na nim jednokrotnie lewym przyciskiem myszy, co spowodu-
je utworzenie się wokół niego przerywanej obwiedni z czterema znacznikami, co
widać na rysunku 4.21. Następnie naciskamy klawisz Del i pozbywamy się zbęd-
nego elementu.
Selekcja grupy elementów przebiega nieco inaczej. W pierwszej kolejności mu-
simy zaznaczyć wszystkie niepożądane elementy, które zamierzamy usunąć.
Odbywa się to poprzez wciśnięcie lewego przycisku myszy i przeciągnięcie kur-
sora nad wszystkimi elementami przeznaczonymi do usunięcia. Spowoduje to wy-
świetlenie zielonych obwiedni wokół nich (rysunek 4.22). Po zaznaczeniu grupy
niepożądanych elementów możemy je już usunąć, również używając do tego celu
klawisza Del.
Więcej opcji dotyczących zaznaczania elementów znajduje się w menu Edit>Select,
którego fragment przedstawiono na rysunku 4.23. Do usuwania zaznaczenia z ko-
lei wykorzystywane są opcje zawarte w menu Edit>DeSelect, również pokazane
na rysunku 4.23.

Rys. 4.21. Wygląd zaznaczonego pojedynczego

elementu

Rys. 4.22. Zaznaczona grupa elementów

Rys. 4.23. Widok menu Select i Deselect

4. Obsługa programu

Rys. 4.25. Błędny oraz poprawny sposób umieszczania na planszy podzespołów składających się

z wielu elementów

4.2.1.2. Praca z podzespołami zawierającymi kilka elementów

Czasami może się zdarzyć, że zajdzie potrzeba umieszczenia na planszy podzespo-
łów, zawierających kilka elementów. Najczęściej są to układy scalone składające się
z podrzędnych układów elektronicznych, jak np. bramki logiczne, zestawy rezysto-
rów, itp. Co prawda do naszego pierwszego projektu nie będziemy wykorzystywać
takich podzespołów, ale pokażę, w jaki sposób należy z nimi pracować.
W znanej nam bibliotece Miscellaneous Devices co prawda nie ma zbyt dużego wy-
boru podzespołów tego typu, jednak możemy znaleźć dwa, są nimi Res Pack1 oraz
Res Pack2, składające się z ośmiu elementów (Part A, Part B... Part H), gdzie każ-
dy z nich to pojedynczy rezystor. Wszystkie elementy z kolei zamknięte są w jednej
obudowie układu scalonego (rysunek 4.24).

Po dwukrotnym kliknięciu lewym przyciskiem myszki na elemencie, do kursora
„przyklei” się pierwszy element A o numerach nóżek 1 i 16. Musimy pamiętać
o tym, że składa się on z ośmiu elementów, i gdybyśmy w tym momencie ośmio-
krotnie umieścili go na planszy, wówczas zrobilibyśmy błąd, umieszczając jeden
element osiem razy (rysunek 4.25a). Chcąc ustrzec się przed błędami tego typu,
musimy każdy element umieścić na planszy osobno (rysunku 4.25b).

Rys. 4.24. Widok elementu zawierającego kilka części składowych a) oraz jego obudowa b)

a) niepoprawnie

b) poprawnie

4.2. Edytor schematów

4.2.1.3. Techniki wyszukiwania elementów w bibliotekach

Podczas pracy nad projektem, a w szczególności podczas rysowania schematów,
często się zdarza, że dużo czasu tracimy na wyszukiwanie elementu w bibliotece.
Podczas szukania elementów do rysowania schematu generatora przerzutnika nie
korzystaliśmy z żadnych dodatkowych narzędzi, lecz elementy biblioteczne znajdo-
waliśmy ręcznie. Nie jest to jedyny możliwy i wcale nie najwygodniejszy sposób
znajdowania elementów w bibliotece, w związku z czym poniżej przedstawiono
kilka bardzo przydatnych technik wyszukiwania elementów bibliotecznych.

4.2.1.3.1. Metoda pierwszych liter

Metoda ta pozwala wyszukać elementy znajdujące się w aktywnej bibliotece. Chcąc
odszukać interesujący nas element, klikamy jednokrotnie lewym przyciskiem myszy
na dowolnym elemencie znajdującym się na liście elementów bibliotecznych i wpi-
sujemy pierwsze litery nazwy danego elementu. Aby to lepiej wyjaśnić, posłużę się
przykładem: chcąc znaleźć np. diodę półprzewodnikową, wpisujemy z klawiatury
trzy pierwsze litery jej nazwy, będzie to DIO, po czym na liście zostaje podświe-
tlona nazwa komponentu zaczynająca się wpisanym ciągiem znaków, a w oknie
podglądu widnieje jego symbol graficzny (rysunek 4.26).

4.2.1.3.2. Z wykorzystaniem filtru

Technika ta polega na wyświetlaniu tylko niektórych elementów znajdujących się
na liście komponentów aktywnej biblioteki. Wszelkich ustawień dotyczących spo-
sobu wyświetlania elementów dokonuje się w polu Filter panelu Libraries, znajdu-
jącego się poniżej pola wyboru biblioteki (rysunek 4.27).
Jeżeli wpiszemy tam np. C* i naciśniemy Enter, to zostają wyświetlone tylko i wy-
łącznie elementy o nazwie lub opisie zaczynające się na literę C, jeżeli natomiast
wpiszemy *C, to wyświetlone będą tylko te elementy, których nazwa lub opis koń-
czą się na literę C. Możemy również łączyć te dwie metody i wpisać *C*, co spo-
woduje wyświetlenie elementów zawierających w swojej nazwie lub opisie literę
C niezależnie od miejsca jej występowania. Zamiast pojedynczych liter, możemy
stosować również ciągi dowolnych znaków.

Rys. 4.26. Element biblioteczny wyszukany za

pomocą metody pierwszych liter

Rys. 4.27. Wygląd pola Filter

4. Obsługa programu

Gdy wpiszemy ciąg znaków *cap, wówczas na liście wyświetlone zostaną tylko
te elementy, których nazwa lub opis spełniają określone w filtrze warunki, wynik
działania tego narzędzia widać na rysunku 4.28.

4.2.1.3.3. Za pomocą wyszukiwarki

Metoda ta polega na wyszukiwaniu elementów znajdujących się we wszystkich bi-
bliotekach programu. Przeszukiwać możemy cały dysk lub tylko interesujący nas
katalog i ewentualnie jego podkatalogi. Aby uaktywnić wyszukiwarkę, należy wy-
brać z menu Tools>Find Component... lub też kliknąć prawym przyciskiem myszy
w dowolnym miejscu planszy do rysowania schematów i z menu kontekstowego
wybrać narzędzie o tej samej nazwie (rysunek 4.29).
Narzędzie do wyszukiwania elementów bibliotecznych pokazano na rysunku 4.30.
Składa się ono z dwóch zakładek: Search – do określania warunków przeszukiwa-
nia oraz Results – do prezentacji wyników przeszukiwania.
W oknie tym można wyróżnić trzy zasadnicze bloki:
– Scope – określa zakres przeszukiwania bibliotek:

• Available Libraries – wyszukiwanie będzie odbywać się tylko i wyłącznie

w bibliotekach wczytanych do programu,

• Libraries on Path – wyszukiwanie w bibliotekach umieszczonych w określo-

nej ścieżce docelowej;

– Path

– pozwala określić ścieżkę przeszukiwanych bibliotek na dysku twardym:

• Path – pozwala określić ścieżkę przeszukiwanych bibliotek na dysku

twardym,

• File Mask – zawężenie kryteriów przeszukiwania poprzez wprowadzenie ma-

ski do nazw plików bibliotek;

– Search Criteria – pozwala ustawić szczegółowe kryteria wyszukiwania elementów:

• Name – wyszukiwanie wg nazwy komponentów,
• Description – wyszukiwanie wg opisu elementu,

Rys. 4.28. Przykładowy wynik działania filtru wyszukiwania elementów

4.2. Edytor schematów

• Model Type – wyszukiwanie elementu wg konkretnego modelu, tzn. czy ele-

ment ma być użyty do tworzenia płytek drukowanych, do przeprowadzania
symulacji, generowania widoków trójwymiarowych płyty drukowanej itp.,

• Model Name – określenie konkretnej nazwy danego modelu.

W celu lepszego zrozumienia działania tego narzędzia posłużymy się przykładem.
Ponieważ możliwości tego narzędzia są bardzo duże, nie będziemy tracić czasu na
opisywanie jego działania w obrębie jednej biblioteki, lecz skupimy się na tym, jak
przeszukać wszystkie biblioteki programu. W tym celu w pierwszej kolejności w dzia-
le Scope zaznaczamy Libraries on Path, a w dziale Path wpisujemy ścieżkę docelo-
wą przechowywanych na dysku twardym bibliotek programu. W przypadku domyśl-

Rys. 4.29. Sposób aktywowania narzędzia do wyszukiwania elementów bibliotecznych

Rys. 4.30. Widok okna służącego do wyszukiwania elementów bibliotecznych

4. Obsługa programu

nie zainstalowanego programu Protel DXP ścieżka ta jest następująca: C:\Program
Files\Altium2004\Library. Załóżmy, że w polu Name wpiszemy następujący ciąg zna-
ków: *74*00, pozwoli to nam na znalezienie wszystkich elementów o symbolu zaczy-
nającym się dowolnym ciągiem znaków, w którego nazwie pojawia się 74, następnie
znów dowolny ciąg znaków i na końcu 00. Przykładami tak wyszukanych elementów
mogą być DS1745Y-200, DS1745YL-200 i DS1745YLPM-200. Wynik wyszukiwania
prezentowany jest na drugiej zakładce okna Search Libraries (rysunek 4.31).
Gdy chcemy przeszukać biblioteki pod kątem opisów elementów, szukaną nazwę
wpisujemy w polu Description. Gdy wpiszemy np. *octal*, wyszukane zosta-
ną wszystkie elementy, w których opisie znajduje się wymieniony ciąg znaków.
Odpowiedzią może być A_74148, DM74ALS648NT lub 54F273FM.
Podczas wyszukiwania możemy oczywiście łączyć ze sobą kilka kryteriów, by za-
węzić wynik przeszukiwania bibliotek.
Na uwagę zasługują jeszcze dwa przyciski znajdujące się w oknie Search Libraries
na zakładce Results. Pierwszy z nich – Install Library – służy do dodawania bi-
blioteki, z której pochodzi wyszukany element, do zainstalowanych w programie
bibliotek, drugi z kolei – Select – powoduje dwie czynności jednocześnie: oprócz
zainstalowania biblioteki automatycznie zaznacza w niej wyszukany element.

4.2.1.4. Atrybuty elementów

Skoro potrafimy już umieścić na planszy dowolny element i wiemy, w jaki spo-
sób go wyszukać w bibliotece, musimy się teraz nieco skupić na jego parametrach.

Rys. 4.31. Przykładowe wyniki wyszukiwania elementów w bibliotekach

4.2. Edytor schematów

Poznanie właściwości elementów z pewnością ułatwi nam przejście kolejnych eta-
pów pracy w zaprojektowaniu gotowego układu drukowanego. Chcąc uaktywnić
okno właściwości danego elementu, wystarczy dwukrotnie kliknąć na dowolnym
elemencie umieszczonym na planszy, co spowoduje pojawienie się na ekranie okna
Component Properties (rysunek 4.32).
W oknie tym można wyróżnić pięć zasadniczych bloków:
– Properties – ogólne właściwości elementu:

• Designator – niepowtarzalny numer referencyjny danego elementu na sche-

macie, np. rezystory będą oznaczane jako ciąg R1, R2, R3..., kondensatory C1,
C2, C3... itd.,

• Comment – komentarz zawierający informację o typie danego elementu w bi-

bliotece,

• Visible – znaczniki pozwalające określić, jakie parametry danego elementu

będą wyświetlane na planszy,

• Don't Annotate Component – pozwala wykluczyć dany element podczas pro-

cesu automatycznego oznaczania elementów,

• Library Ref – wyświetla nazwę, pod jaką figuruje dany element w bibliotece

edytora schematów,

• Library – wyświetla bibliotekę, w której został utworzony element,
• Description – opis elementu,

Rys. 4.32. Wygląd okna Component Properties

4. Obsługa programu

• Unique Id – unikalny kod identyfikujący dany element, pozwalający odróż-

niać dany element biblioteczny od innych w różnych składnicach programu,

• Type – wybór typu elementu;

– Sub-Design Links:

• Sub-Project None,
• Configuration None;

– Graphical – zawiera informacje o właściwościach graficznych elementu:

• Location X, Y – współrzędne obiektu na planszy,
• Orientation – określa kąt położenia elementu na planszy,
• Mirrored – pozwala uzyskać odbicie lustrzane elementu na planszy,
• Mode – pozwala wybrać podstawowy lub alternatywny (o ile jest utworzony)

symbol graficzny elementu,

• Show All Pins On Sheet – umożliwia wyświetlenie wszystkich wyprowadzeń

elementu, włącznie z ukrytymi,

• Local Color – ustawienie kolorów lokalnych elementu,
• Lock Pins – blokuje wyprowadzenia elementu;

– Parameters – pozwala zdefiniować, kto jest autorem danego elementu, tzn. kto

dodał dany element do biblioteki;

– Models – wybór modelu obudowy danego elementu.

4.2.1.5. Oznaczanie elementów na planszy

Po przedstawieniu informacji niezbędnych do realizacji projektów, związanych
z ustawieniami atrybutów elementów bibliotecznych, możemy powrócić do ry-
sowania naszego pierwszego schematu elektrycznego. Powinniśmy teraz zgodnie
z odręcznym schematem, pokazanym na rysunku 4.12, nadać każdemu elementowi
niepowtarzalne oznaczenie referencyjne i określić jego wartość. W Protelu DXP
2004 możemy dokonać tego na dwa sposoby: ręcznie lub automatycznie.

4.2.1.5.1. Ręczne

Chcąc ręcznie opisać wszystkie elementy na planszy, należy osobno dla każdego
z nich wywołać okno Component Properties, przedstawia je rysunek 4.32, i przypi-
sać nazwy referencyjne (np. R1, C2, T1), które należy umieścić w polu Designator.
Poszczególne typy elementów (np. BC141) wpisujemy w polu Comment. Natomiast
poszczególne wartości elementów (np. 47 k) wpisujemy w dziale Parameters, co
pokazano na rysunku 4.33.

Podczas określania wartości danego elementu nie można zapo-
mnieć o tym, aby pole to miało atrybut Visible.

Rys. 4.33. Pole Parameters po wpisaniu wartości rezystora

4.2. Edytor schematów

Po poprawnym przeprowadzeniu oznaczania elementów wygląd planszy powinien
być jak na rysunku 4.34.

4.2.1.5.2. Automatyczne

W Protelu DXP 2004, podobnie jak w starszych wersjach programu, istnieje możli-
wość automatycznego oznaczania elementów znajdujących się na planszy, w szcze-
gólności technika ta znajduje zastosowanie w przypadku pracy z dużymi schema-
tami o znacznej liczbie elementów cząstkowych. Automatyczne oznaczanie ele-
mentów w programie odbywa się poprzez wykorzystanie narzędzia Annotate, które
wywołujemy z menu Tools>Annotate (rysunek 4.35).
Okno narzędzi Annotate składa się z dwóch części. Pierwsza z nich to Schematic
Annotation Configuration – jest odpowiedzialna za określenie kolejności oznacza-
nia elementów na planszy, a w przypadku pracy z kilkoma schematami za możli-
wość określenia, które z nich mają zostać poddane procesowi oznaczania. Część
Proposed Change List informuje nas o liczbie elementów przeznaczonych do ozna-
czania oraz proponuje ich domyślne nazwy (rysunek 4.36).
Po zdefiniowaniu podstawowych warunków procesu oznaczania i akceptacji propo-
nowanych przez program numerów referencyjnych elementów, naciskamy przycisk
Update Change List, co spowoduje wywołanie okna DXP Information wyświe-
tlającego liczbę koniecznych do przeprowadzenia zmian na schemacie ideowym,

Rys. 4.34. Wygląd planszy po oznaczeniu elementów

Rys. 4.35. Procedura uruchomienia narzędzia do automatycznego oznaczania elementów

4. Obsługa programu

przedstawionych na rysunku 4.37. Po naciśnięciu OK wracamy do poprzedniego
okna, w którym naciskamy Accept Changes (Create ECO), wywołując w ten spo-
sób okno, ukazane na rysunku 4.38.
W pierwszej kolejności możemy dokonać weryfikacji zgodności oznaczeń elemen-
tów poprzez naciśnięcie przycisku Validate Changes (w przypadku pełnej zgodno-
ści, w kolumnie Check mają pojawić się znaczniki

, ostatecznie w celu wpro-

wadzenia zmian na schemacie naciskamy Execute Changes, co powinno oprócz
aktualizacji zmian na planszy wyświetlić znaczniki

w kolumnie Done, po czym

zamykamy okno przyciskiem Close).

W przypadku, gdy sytuacja będzie wymagać oznaczenia elementu
składającego się z kilku podzespołów, należy pamiętać, aby nume-
ry referencyjne każdego z podzespołów zawierały oprócz numeru
kolejnego numer podzespołu. Poprawne oznaczenie takiego ele-
mentu przedstawiono na rysunku 4.39.

Rys. 4.36. Wygląd narzędzia Annotate

Rys. 4.37. Okno wyświetlające informację o liczbie elementów przeznaczonych do oznaczenia

4.2. Edytor schematów

4.2.1.5.3. Poprawianie wartości parametrów elementów

Czasami może się zdarzyć, że wprowadziliśmy przypadkowo błędny numer referen-
cyjny elementu lub też nieodpowiednią jego wartość. Wówczas należy dwukrotnie
kliknąć na danym elemencie, wywołując okno Component Properties, które widać
na rysunku 4.32, i poprawić błędne dane.
Jednak w przypadku zmiany tylko jednego parametru elementu, praca z tym oknem
może się okazać niewygodna ze względu na zbyt dużą liczbę opcji do wyboru,
dlatego też bardziej przejrzystą formą zmiany jednego z parametrów elementu jest
metoda polegająca na wywołaniu okna Parametr Properties poprzez dwukrotne

Rys. 4.38. Wygląd okna Engineering Change Order po automatycznym procesie oznaczania

elementów

Rys. 4.39. Poprawne oznaczenie elementu składającego się z wielu podzespołów

4. Obsługa programu

kliknięcie lewym przyciskiem myszki nie na samym elemencie, lecz na jego war-
tości, którą zamierzamy zmienić. Wówczas w polu Value wprowadzamy stosowne
zmiany (rysunek 4.40).
Po wprowadzeniu stosownych zmian w wartościach i oznaczeniach elementów
zgodnie ze schematem odręcznym wygląd planszy wraz z elementami powinien
być taki jak na rysunku 4.41.

4.2.1.6. Tworzenie połączeń

Stworzenie połączeń między elementami to bardzo ważny etap rysowania schematu
elektrycznego. Mogłoby się wydawać, że to prozaiczna sprawa, lecz początkujący
użytkownicy Protela często popełniają w tym miejscu poważny błąd. Polega on na
tym, że zamiast przewodu rysują zwykłą linię. Wizualnie nie ma żadnych różnic za
wyjątkiem tego, iż podczas rysowania linii program automatycznie nie tworzy wę-
złów (połączeń) w odpowiednich miejscach. Można by pomyśleć, że węzły doda się

Rys. 4.40. Wygląd okna Parametr Properties

Rys. 4.41. Wygląd planszy po poprawnym oznaczeniu elementów i przypisaniu im odpowiednich

wartości

4.2. Edytor schematów

ręcznie w odpowiednich miejscach i wszystko jest w porządku, ponieważ nie widać
żadnych różnic pomiędzy węzłami generowanymi automatycznie a tymi tworzony-
mi ręcznie. Trzeba jednak pamiętać o tym, że przez przewód płynie prąd elektrycz-
ny, a przez linię rysunkową niestety nie. Co więcej, w Protelu każdy schemat to nie
tylko rysunek, lecz również model elektryczny, który jest poddawany symulacjom
oraz innym operacjom mającym na celu np. stworzenie płytki drukowanej, zapro-
gramowanie układów logicznych itp.
Zanim jednak wrócimy do naszego schematu, proponuję przyjrzeć się dokładnie
prostemu przykładowi, przedstawionemu na rysunku 4.42, który jest ilustracją uła-
twiającą zapobieganie podstawowym błędom podczas tworzenia połączeń pomię-
dzy elementami.
Teraz możemy przystąpić do sedna sprawy, czyli rysowania połączeń elektrycz-
nych. Aby je rozpocząć, musimy posłużyć się narzędziem Place Wire (a nie
Place Line). Pierwsze z wymienionych odpowiada za rysowanie „przewodu”
elektrycznego, a drugie umożliwia rysowanie zwykłych linii. W programie ist-
nieje kilka technik użycia tego typu narzędzia. Pierwszy sposób polega na wy-
braniu z menu Place>Wire, drugi z kolei na kliknięciu prawym przyciskiem
myszy w pustej części planszy i wybraniu z menu podręcznego opcji Wire.
Trzecia możliwość to kliknięcie na ikonie Place Wire

, znajdującej się na

pasku Wiring (rysunek 4.43).

Pamiętaj, że przy domyślnych ustawieniach programu przewód ma
kolor granatowy, natomiast linia rysunkowa niebieski.

Rys. 4.42. Połączone ze sobą elementy schematu: a) za pomocą przewodu; b) za pomocą linii

rysunkowej

Rys. 4.43. Sposób wywoływania narzędzia Wire

a) poprawnie

b) niepoprawnie

4. Obsługa programu

Poprawne użycie jednej z wymienionych metod powoduje, że do kursora w kształ-
cie strzałki „przykleja” się krzyżyk. Oznacza to, że jesteśmy gotowi do rysowania
przewodów.
W miejscu, w którym chcemy rozpocząć prowadzenie przewodu, należy kliknąć raz
lewym przyciskiem myszy i prowadzić kursor do miejsca docelowego, jeżeli nie
ma on zagięć. Często się jednak zdarza, że musimy połączyć ze sobą dwa elementy,
których nie da się bezpośrednio połączyć linią prostą lub też chcemy zmienić kie-
runek przebiegu przewodu, wówczas w każdym miejscu wystąpienia zagięcia prze-
wodu należy jednokrotnie kliknąć lewym przyciskiem myszy co zostanie oznaczo-
ne krzyżykiem, prowadząc go do miejsca docelowego (wyprowadzenia elementu),
gdzie ostatecznie klikamy lewym przyciskiem myszy – to spowoduje automatyczne
„oderwanie” się przewodu od kursora. W przypadku, gdy chcemy manualnie za-
kończyć prowadzenie przewodu, w miejscu docelowym (innym niż wyprowadzenie
elementu) klikamy jednokrotnie prawym przyciskiem myszki.

W Protelu DXP 2004 nie ma możliwości poprowadzenia przewo-
du pod dowolnym kątem, na co pozwalał Protel 99 SE. Wszystkie
przewody można układać jedynie w poziomie lub pionie.

Sposób prowadzenia przewodu zawierającego zagięcia pokazano na rysunku 4.45.
Podczas prowadzenia przewodów należy jednak pamiętać o tym, aby były one dołą-
czane bezpośrednio do końców wyprowadzeń, błędem natomiast jest łączenie prze-
wodów niebezpośrednio z końcówkami wyprowadzeń elementów, co pokazano na
rysunku 4.46.

Rys. 4.44. Kształt kursora podczas tworzenia połączeń

Rys. 4.45. Technika prowadzenia przewodów

4.2. Edytor schematów

Po wykonaniu niezbędnych połączeń schemat naszego przerzutnika powinien wy-
glądać jak na rysunku 4.47.

4.2.1.7. Edycja istniejących połączeń

Często podczas rysowania schematu zachodzi potrzeba edycji znajdującego się na
planszy przewodu. Najczęściej zdarza się, że błędnie umieściliśmy przewód i nale-
ży go usunąć lub też przesunąć w inne miejsce. W pierwszym przypadku, w pierw-
szej kolejności należy zaznaczyć dany przewód poprzez jednokrotne kliknięcie na
nim lewym przyciskiem myszy, co spowoduje wyświetlenie wokół niego zielonych
„uchwytów” pokazanych na rysunku 4.48.
Po zaznaczeniu odpowiedniego przewodu możemy go usunąć, naciskając przycisk
Del na klawiaturze lub też z menu Edit wybrać funkcję Clear. Po wykonaniu jednej
z opisanych czynności zaznaczony przewód zniknie z planszy (rysunek 4.49).
W drugim przypadku, gdy chcemy przewód przenieść w dowolnie wybrane miejsce
na planszy, należy bez zaznaczania przytrzymać na jego wysokości lewy przycisk
myszy, po czym przesunąć kursor w nowe miejsce na planszy i ostatecznie zwolnić
przycisk myszy. Efekt końcowy widać na rysunku 4.50.
Oprócz przeniesienia fragmentu przewodu w inne miejsce, istnieje jeszcze możli-
wość zmiany jego obecnego kształtu. Dokonuje się tego poprzez przesuwanie na

Rys. 4.46. Poprawne oraz błędne łączenie przewodów z elementami

Rys. 4.47. Połączone elementy przerzutnika

a) poprawnie

b) niepoprawnie

4. Obsługa programu

planszy widocznych „uchwytów” po zaznaczeniu przewodu. Kolejne etapy zmiany
kształtu przewodu pokazano na rysunku 4.51.

Następnym narzędziem wspomagającym pracę projektanta pod względem edycji
istniejących przewodów jest możliwość ich przycinania. Do tego celu wykorzysty-
wane jest narzędzie Break Wire dostępne w menu Edit.

Po jego wybraniu wystarczy skierować kursor do przewodu przeznaczonego do przy-
cięcia i na jego wysokości jednokrotnie nacisnąć lewy przycisk myszy. Procedurę
przycinania przewodów pokazano na rysunku 4.53.

Rys. 4.50. Fragment planszy po

przeniesieniu przewodu w nowe

miejsce

Rys. 4.51. Kolejne etapy zmiany kształtu linii łączącej

Rys. 4.52. Wybór narzędzia Break Wire z menu Edit

Rys. 4.53. Kolejne kroki procesu przycinania przewodu

Rys. 4.48. Zaznaczony do edycji

fragment przewodu

Rys. 4.49. Fragment planszy po

usunięciu przewodu

4.2. Edytor schematów

Ostatnią czynnością, o której warto wspomnieć podczas edycji przewodów, jest
zmiana ich domyślnych parametrów, do których należą grubość oraz kolor. Czasami
podczas rysowania schematu chcemy, aby niektóre z nich były w jakiś sposób uwi-
docznione (np. główne tory prądowe), wówczas rysuje się je grubszą linią w sto-
sunku do standardowych przewodów. W Protelu również istnieje taka możliwość,
a zmianę grubości już znajdujących się na planszy przewodów możemy zmienić
poprzez dwukrotne kliknięcie dowolnego przewodu lewym przyciskiem myszy. Na
ekranie pojawi się wtedy okno, przedstawione na rysunku 4.54.
Po otwarciu okna Wire możemy zmienić domyślny kolor przewodu, klikając jed-
nokrotnie lewym przyciskiem myszy w pole podglądu koloru. Po wykonaniu tej
czynności zostanie otwarte kolejne okno Chose Color (rysunek 4.55), w którym
możemy określić nowy kolor dla przewodu. Program oferuje trzy palety kolorów:
Basic, Standard oraz Custom. Po wybraniu nowej barwy dla przewodu (New) mo

żemy ją porównać z poprzednią (Currrent), akceptacja nowego koloru odbywa się
przez naciśnięcie przycisku OK.

Rys. 4.54. Okno właściwości przewodu

Rys. 4.55. Okno zmiany koloru przewodu

4. Obsługa programu

Jak już wspomnieliśmy, okno Wire służy również do zmiany domyślnej grubości
przewodu. Możemy tego dokonać poprzez wybór jednego z czterech parametrów:
Smallest, Small, Medium oraz Large w kolejności od najcieńszego do najgrubszego.
Na rysunku 4.56 przedstawiono porównanie grubości przewodów.

4.2.1.8. Techniki wykonywania połączeń

W momencie gdy udało nam się poprawnie połączyć wszystkie elementy tworzące
nasz przerzutnik, opiszemy kilka innych technik wykonywania połączeń pomiędzy
elementami schematu (techniki te nie są związane z omawianym przez nas przykła-
dem, mają jednak na celu pełne zobrazowanie różnych sposobów tworzenia połą-
czeń). Nie zawsze jest tak, że wszystkie komponenty można ze sobą bezpośrednio
połączyć narzędziem typu Wire. Nieraz zdarza się w bardziej rozbudowanych sche-
matach, że prowadzenie pojedynczego przewodu bezpośrednio do każdego elemen-
tu z osobna może zdecydowanie pogorszyć czytelność, estetykę schematu lub też
przyczynić się do popełnienia niepotrzebnego błędu podczas procesu łączenia.

4.2.1.8.1. Za pośrednictwem oznaczeń przewodów

Pierwsza z technik, którą zaprezentujemy, polegać będzie na tworzeniu połączeń
poprzez oznaczanie przewodów znajdujących się na planszy. Jako przykład posłu-
żą nam trzy połączone ze sobą elementy RLC, co pokazano na rysunku 4.57a.
Gdy elementy te znajdują się tuż obok siebie, tak jak przedstawiono w przykładzie,
wówczas nie ma problemu z połączeniem ich w jednym węźle, natomiast gdyby
były one rozmieszczone w różnych obszarach planszy, bezpośrednie ich połączenie
mogłoby stanowić problem, w szczególności w bardziej rozbudowanych schema-

Rys. 4.56. Standardowe grubości przewodów

Rys. 4.57. Techniki połączeń przewodów: a) bezpośrednia; b) za pomocą oznaczeń przewodów

c) Medium

a) Smallest

b) Small

d) Large

4.2. Edytor schematów

tach. Z pomocą przychodzi nam wówczas technika tworzenia połączeń wirtualnych
za pośrednictwem tzw. oznaczeń przewodów (rysunek 4.57b).
Chcąc skorzystać z tej techniki, musimy z menu Place wybrać narzędzie Net Label
(rysunek 4.58) lub też wywołać je wprost z paska narzędziowego Wiring, klika-
jąc na ikonkę

Po wykonaniu jednej z opisywanych czynności należy kurso-

rem wskazać przewód przeznaczony do opisu, klikając ostatecznie jeden raz lewym
przyciskiem myszy na przewodzie.
Po wskazaniu wszystkich przewodów, każdy z nich dostaje etykietę o treści NetLabel
wraz z kolejnym numerem, co przedstawiono na rysunku 4.59. Jednak gdy chcemy
wywołać połączenie między tymi elementami za pośrednictwem etykiet przewo-
dów, wtedy każdy przewód powinien mieć identyczną etykietę.
Chcąc zmienić etykietę, klikamy na nią dwukrotnie lewym przyciskiem myszy, wy-
wołując tym samym okno o nazwie Net Label, w którym dla każdego z przewodów
w polu Net wprowadzamy identyczny ciąg dowolnych znaków, przykładowo W1 (rysu-
nek 4.60). Poprawnie połączone elementy schematu przedstawiono na rysunku 4.57b.

4.2.1.8.2. Poprzez porty

Korzystając z poprzedniego przykładu, opiszemy teraz nieco inną technikę tworze-
nia połączeń. Polegać ona będzie na tym, iż do każdej końcówki przewodu będzie-
my dodawać tzw. Port, a efekt końcowy pokazano na rysunku 4.61.

Rys. 4.58. Procedura wyboru narzędzia Net

Label z menu Place

Rys. 4.59. Domyślne etykiety przewodów

Rys. 4.60. Procedura zmiany domyślnej etykiety przewodu

4. Obsługa programu

Chcąc na planszy umieścić port, musimy wybrać z menu Place polecenie Port lub
też z paska narzędziowego Wiring wybrać ikonkę

(rysunek 4.62).

Pamiętaj, aby wszystkie porty, które mają być ze sobą wirtualnie
połączone, miały te same oznaczenia (nazwy).

W celu zmiany nazwy portu postępujemy analogicznie jak w opisywanym poprzed-
nio przykładzie, gdzie zmienialiśmy nazwę oznaczenia przewodu. W tym celu na-
leży dwukrotnie kliknąć lewym przyciskiem myszy na dowolnym porcie, po czym
zostanie otwarte okno Port Properties, które pokazano na rysunku 4.63.
Warto też wspomnieć, że okno Port Properties może być wykorzystywane do
zmiany domyślnego kształtu portu oraz orientacji poziomej lub pionowej, czego
dokonujemy w dziale Style. Ponadto możemy jeszcze zmienić długość danego portu
znajdującego się na planszy. Można tego dokonać poprzez zmianę wartości X i Y
lub też za pomocą myszy na samej planszy schematu. Po wprowadzeniu pewnych
zmian, wygląd portów przedstawiono na rysunku 4.64.

Należy też pamiętać, że techniki tworzenia połączeń wirtualnych mo-
żemy ze sobą łączyć, tzn. część elementów schematu może być połą-
czona poprzez etykiety przewodów, a pozostałe za pomocą portów.

Rys. 4.61. Techniki połączeń przewodów: a) bezpośrednia; b) za pomocą portów

Rys. 4.62. Procedura wyboru narzędzia Port z menu Place

4.2. Edytor schematów

4.2.1.8.3. Za pomocą magistrali

Opiszemy teraz, w jaki sposób w Protelu tworzy się, dość często stosowane w pro-
jektach mikroprocesorowych, połączenia magistralowe Bus. Podczas tworzenia pro-
jektów zdarza się, że chcemy połączyć ze sobą dwa lub kilka elementów mających
po kilka, kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt wyprowadzeń. Załóżmy, iż chcemy
wyprowadzić styki dwusegmentowego wyświetlacza LED lub LCD na listwę za-
ciskową. Możemy posłużyć się do tego celu opisaną powyżej standardową meto-
dą rysowania połączeń, wykorzystującą narzędzie PlaceWire. Jednak w przypadku
skomplikowanych projektów może to prowadzić do zmniejszenia czytelności sche-
matu elektrycznego. W pierwszej kolejności na planszy umieszczamy interesujące
nas elementy, a następnie z menu Place wybieramy Bus lub z paska narzędziowego
Wiring wybieramy PlaceBus

(rysunek 4.65).

Rys. 4.63. Okno Port Properties

Rys. 4.64. Fragment schematu po wprowadzeniu

zmian w domyślnych ustawieniach portów

Rys. 4.65. Procedura wyboru narzędzia Bus

4. Obsługa programu

Technika rysowania magistrali jest identyczna jak w przypadku rysowania przewodu.
Prawidłowy sposób umieszczenia magistrali na schemacie pokazano na rysunku 4.66.
Kolejną czynnością, jaką należy wykonać po umieszczeniu na planszy głównego
obwodu magistrali jest odpowiednie ułożenie tzw. wejść. Wejścia magistrali mo-
żemy ułożyć na planszy dwoma sposobami, pierwszy z nich polega na wybraniu
z menu Place opcji Bus Entry, co pokazano na rysunku 4.67. Druga metoda to
wybranie z paska Wiring narzędzia o nazwie Place Bus Entry

Pamiętaj, że trasa przebiegu magistrali w stosunku do wyprowa-
dzeń danego elementu powinna być zaprojektowana w taki sposób,
aby „wejścia” magistrali objęły zarówno końcówki elementu łączo-
nego, jak i ją samą.

Po poprawnym ułożeniu wejść magistrali nasz schemat powinien wyglądać jak na
rysunku 4.68.
Może się okazać, że czynności, które wykonaliśmy, wystarczą, aby schemat miał po-
prawną postać. Jednak należy stwierdzić, że w tym momencie nie wiadomo do końca,
która nóżka wyświetlacza LED jest połączona z danym zaciskiem listwy zaciskowej.

Rys. 4.66. Poprawnie narysowana magistrala

Rys. 4.67. Menu wyboru narzędzia Bus Entry

4.2. Edytor schematów

W tym celu musimy do każdego wejścia magistrali osobno dodać opis przewodu Net
Label, uzyskując w ten sposób efekt końcowy, przedstawiony na rysunku 4.69.

4.2.1.9. Elementy zasilające

Kolejnym elementem, o jaki należy wzbogacić rysowany schemat, jest źródło na-
pięcia zasilającego przerzutnik oraz – równie konieczny – zacisk masy. Możemy
rozwiązania zrealizować poprzez:
– włączenie źródła do obwodu;
– odrębne źródło znajdujące się poza schematem głównym;
– wydzielenie specjalnych linii i ich zasilenie.

Rys. 4.68. Poprawny wygląd schematu po umieszczeniu na nim wejść magistrali

Rys. 4.69. Finalna postać połączenia za pomocą magistrali wyświetlacza LCD z listwą zaciskową

4. Obsługa programu

Pierwszy sposób to po prostu dodanie i podłączenie dodatkowych elementów źródła
zasilania oraz zacisku masy. W celu dodania źródła napięcia stałego należy odszu-
kać w bibliotece element o nazwie Battery, umieścić go na schemacie i podłączyć
w stosownym miejscu.

Zacisku masy nie należy szukać w bibliotekach, ponieważ jest on do-
stępny na pasku narzędziowym Utilities i w menu Place>Power Port.
Do oznaczania masy stosuje się kilka różnych symboli, w naszym
przykładzie wybierzemy symbol o nazwie Earth (rysunek 4.70).

Poprawne umieszczenie i podłączenie symbolu masy i ogniwa zasilającego do ryso-
wanego schematu przedstawiono na rysunku 4.71.
Drugi sposób polega na oznaczeniu w pierwszej kolejności linii zasilającej oraz
masy, umieszczeniu napięciu zasilającego obok schematu i oznaczeniu jego koń-
cówek takimi samymi symbolami, jakie przypisano szynie zasilającej oraz masie.
Końcowy efekt pokazano na rysunku 4.72.

Rys. 4.70. Dostępne w programie porty napięciowe

Rys. 4.71. Schemat przerzutnika po dodaniu ogniwa zasilającego i masy

4.2. Edytor schematów

Kolejny sposób polega na oznaczeniu linii zasilających, przy czym „dodatnia” linia
zasilająca powinna mieć przypisaną etykietę o wartości odpowiadającej napięciu
zasilania, tak jak pokazano na rysunku 4.73.

Może się również zdarzyć, że schemat będzie wymagał kilku róż-
nych źródeł zasilających, np. dla obwodów głównych (mocy), po-
mocniczych oraz sterujących. Linie zasilające można rozdzielić
poprzez odpowiednie przypisanie etykiet przy symbolach Power
Port. Pamiętać jednak należy, aby każdy opis zasilający nosił inną
nazwę, np. VCC i VEE (rysunek 4.74).

4.2.1.10. Opis przewodów

Ciekawą i wartą przedstawienia opcją jest możliwość wzbogacenia schematu elek-
trycznego o opisy przewodów. Jest to czasami konieczne ze względu na fakt, że

Rys. 4.72. Schemat przerzutnika zasilonego przez źródło dołączone do linii zasilających za

pomocą etykiet nadanych symbolom Power Port

Rys. 4.73. Wartość napięcia zasilającego można podać bezpośrednio na etykiecie symbolu

Power Port

4. Obsługa programu

nie zawsze „czysty” rysunek jest wystarczająco czytelny bez dodatkowych opisów
i oznaczeń. Aby nadać przewodowi nazwę, należy użyć narzędzia NetLabel i wska-
zać kliknięciem myszki wybrane połączenie, co spowoduje pojawienie się obok
niego napisu NetLabel w podobny sposób, jak omówiony podczas przedstawiania
technik połączeń za pośrednictwem stosowania tych samych opisów przewodów.
Następnie należy zmienić domyślną nazwę: klikamy na niej dwukrotnie myszą
i w polu NET wyświetlonego okna Net Label wpisujemy nową nazwę. Przykładowo
wyposażyłem schemat przerzutnika o kilka opisów przewodów, a efekt końcowy
przedstawiono na rysunku 4.75.

Rys. 4.74. Przykładowy schemat elektryczny wzmacniacza zawierającego kilka źródeł zasilających

Rys. 4.75. Główny schemat przerzutnika po dodaniu opisów przewodów

4.2. Edytor schematów

Należy pamiętać, aby opisy przewodów bezpośrednio niepołączo-
nych ze sobą miały różne etykiety, jak ma to miejsce w przypadku
opisu dwóch różnych wyjść przerzutnika. W przeciwnym razie zo-
stałyby one ze sobą połączone poprzez zastosowanie tych samych
etykiet, co byłoby poważnym błędem.

4.2.1.11. Sprawdzenie poprawności schematu

Po omówieniu różnych technik wykonywania połączeń możemy już powrócić do
schematu naszego przerzutnika. Na obecnym etapie projektu bardzo ważną rzeczą jest
gruntowne sprawdzenie schematu pod kątem poprawności wykonania połączeń, opisu
elementów itp. Czynność tę można wykonać ręcznie lub też posłużyć się specjalnym
narzędziem, sprawdzającym poprawność reguł i praw elektrycznych schematu.
Nie jest to narzędzie sprawdzające, czy projektowany układ zadziała, czy też nie,
ale umożliwia wykrycie większości elementarnych błędów powstałych w czasie
projektowania i rysowania układu. Czynność tę nazywamy kompilacją. Aby spraw-
dzić zgodność schematu z podstawowymi (definiowanymi) regułami, wybieramy
z menu Project>Compile Document... rysunek 4.76).
Jeżeli po wykonaniu powyższych czynności na ekranie nie zostanie wyświetlony
żaden dodatkowy panel z informacjami, oznaczać to będzie, że w schemacie nie
znaleziono żadnych błędów.

Pamiętaj: w bardziej rozbudowanych projektach, zawierających
dużą liczbę powiązanych ze sobą dokumentów, proces kompila-
cji całego projektu można wywołać poprzez wybranie narzędzia
Project>Compile PCB Project...

Wprowadzimy teraz celowo kilka błędów do schematu, aby przedstawić działa-
nie kompilatora. W pierwszej kolejności zmienimy symbol rezystora R2 na R1
po to, aby występowały na schemacie dwa elementy o takiej samej nazwie, na-
stępnie w diodzie LED1 usuniemy numer referencyjny i ostatecznie ułożymy na
planszy dodatkowy, niepołączony z niczym przewód. Po wykonaniu powyższych
czynności i uruchomieniu kompilatora na ekranie pojawi się dodatkowy panel
o nazwie Messages, w którym widnieją wszystkie znalezione przez kompilator
błędy (rysunek 4.77).
Oprócz przeglądania listy błędów w panelu Messages, możemy je analizować.
W tym celu wystarczy dwukrotnie kliknąć lewym przyciskiem myszy daną pozycję,
wówczas na planszy pojawia się kolejny panel o nazwie Compile Errors, w którym

Rys. 4.76. Sposób uruchomienia kompilatora

4. Obsługa programu

widnieje szczegółowy opis popełnionego błędu, a Protel zamaskuje wszystkie ele-
menty za wyjątkiem tego, do którego odnosi się błąd.
Jeśli przyjrzymy się bliżej zawartości panelu Compile Errors, zobaczymy w nim
informację Unconnected line, co oznacza dosłownie niepodłączony przewód, do-
datkowo na planszy zostaje automatycznie podświetlony obiekt, którego ten błąd
dotyczy (rysunek 4.78).

Drugi błąd, a zarazem drugi typ błędu, to Duplicate Component Designators, czyli
zdublowane numery referencyjne elementów R1 (rysunek 4.79).

Zauważ, że w przypadku dublujących się elementów na planszy, pro-
gram wyświetla obok tych elementów wężyki koloru czerwonego.

Trzeci z omawianych błędów polega na braku opisu danego elementu, co ma miej-
sce w przypadku jednej z diod LED; błąd ten nosi nazwę Un-Designated Part
(rysunek 4.80).

Rys. 4.77. Panel Messages z listą błędów znalezionych na schemacie

Rys. 4.78. Przykładowy błąd związany z umieszczeniem na planszy niepodłączonego przewodu

Rys. 4.79. Przykładowy błąd związany ze zdublowanymi nazwami elementów

4.2. Edytor schematów

Protel DXP 2004 ma bardzo rozbudowany proces kompilacji projektu, który obej-
muje sprawdzenie nie tylko pojedynczego dokumentu, ale wszystkich dokumentów
wchodzących w skład projektu. Parametry tej weryfikacji konfigurujemy za pomocą
okna Options for PCB Projects, które uruchamiamy poprzez menu Project>Project
Options (rysunek 4.81).
Po wykonaniu powyższej czynności na ekranie pojawi się okno przedstawione na
rysunku 4.83. Spośród wielu dostępnych opcji pogrupowanych w kilka zakładek
interesować nas będą pierwsze dwie, czyli Error Reporting oraz Connection Matrix.
Parametry zgrupowane na zakładce Error Reporting odpowiadają za tzw. błędy ry-
sunkowe, takie jak np. powtórzone numery referencyjne elementów na schemacie,
niepodłączone porty zasilania, powielone etykiety sieci itp. Klikając myszką w pra-
wej części okna w kolumnie Report Mode, możemy wpłynąć na sposób wykrywa-
nia błędów. Do wyboru mamy cztery opcje:
– No Report – nie raportuj o błędzie;
– Warning – wyświetl ostrzeżenie;
– Error – standardowy błąd;
– Fatal Error – błąd krytyczny.
Przedstawiono je na rysunku 4.82.
Druga grupa opcji odpowiedzialnych za weryfikację to tzw. macierz połączeń, do-
stępna na drugiej zakładce Connection Matrix. Specyficzną dla większości poprzed-
nich wersji programu macierz połączeń przedstawiono na rysunku 4.84, odpowiada
ona za wykrywanie błędów elektrycznych.
Klikając na kolorowe pola na przecięciu wierszy i kolumn macierzy, konfigurujemy
zachowanie się programu podczas wystąpienia określonych błędów.

Rys. 4.80. Przykładowy błąd związany z brakiem numeru referencyjnego elementu

Rys. 4.81. Sposób włączenia okna Options for PCB

Projects

Rys. 4.82. Rodzaje błędów i ostrzeżeń

programu Protel DXP 2004

4. Obsługa programu

Na przykład na przecięciu wiersza Output Pin i kolumny Power Pin domyślnie
widnieje kwadrat koloru pomarańczowego, oznaczający błąd (Error), zgodnie z le-
gendą, przedstawioną na rysunku 4.82. Ustawienie takie powoduje, że program wy-
krywa połączenie ze sobą wyprowadzenia typu „wyjście” z wyprowadzeniem typu
„zasilanie” i sygnalizuje taki przypadek jako błąd, co jest akurat w tym przypadku
uzasadnione.
Użytkownik może w swobodny sposób konfigurować macierz połączeń, wpływając
w określony sposób na zachowanie się programu w sytuacji wystąpienia różnego
rodzaju błędów elektrycznych.

4.2.2.

Dodawanie bibliotek z elementami

Podczas dotychczasowej pracy z programem wykorzystywaliśmy do tworze-
nia schematu tylko jedną, podstawową bibliotekę o nazwie MiscellaneosDevices.
Jednak należy stwierdzić, że podczas codziennej pracy z programem rzadko udaje
się utworzyć jakiś układ elektroniczny, wykorzystując do tego celu tylko podstawo-
wą bibliotekę programu. Dlatego też skupimy się teraz na omówieniu procesu do-
dawania nowych bibliotek z elementami. Biblioteki dodajemy w panelu Libraries,
używając przycisku o tej samej nazwie Libraries... (rysunek 4.85)

Rys. 4.83. Zakładka Error Reporting okna Options for PCB Project

4.2. Edytor schematów

Po wykonaniu podanej czynności na ekranie ujrzymy okno o nazwie Available
Libraries, a w nim interesować nas będzie tylko druga zakładka okna Installed, na
której widnieje domyślnie zainstalowana biblioteka programu. Używając przycisku
Install..., rozpoczniemy proces dodawania kolejnych bibliotek (rysunek 4.86).

Rys. 4.84. Widok macierzy połączeń

Rys. 4.85. Fragment panelu Libraries

Rys. 4.86. Okno przedstawiające listę aktualnie

zainstalowanych bibliotek z elementami

4. Obsługa programu

W kolejnym kroku możemy przeszukać strukturę twardego dysku w celu wskazania
biblioteki do zainstalowania w programie (rysunek 4.87).

Należy pamiętać, że biblioteki instalowane wraz z programem
znajdują się w folderze Library programu Protel DXP 2004. Jednak
oprócz tych bibliotek, możemy swobodnie dodawać kompatybilne
biblioteki producentów układów elektronicznych lub też biblioteki
wykonane samodzielnie.

Po zainstalowaniu kilku bibliotek okno Available Libraries przedstawia się jak na
rysunku 4.88. Za pomocą przycisku Remove możemy usunąć z listy każdą z za-
instalowanych bibliotek. Dodatkowo za pośrednictwem przycisków Move Up oraz

Rys. 4.87. Procedura wyszukiwania bibliotek znajdujących się na dysku twardym

Rys. 4.88. Okno zawierające listę zainstalowanych bibliotek

4.2. Edytor schematów

Move Down możemy przesuwać biblioteki w oknie, zmieniając w ten sposób ich
kolejność występowania na liście.
Po zamknięciu omawianego okna przyciskiem Close możemy za pomocą panelu
Libraries używać elementów z nowo zainstalowanych bibliotek. Dostęp do nich
odbywa się w analogiczny sposób, jak dotychczas, jednak należy pamiętać, aby
wcześniej wybrać aktywną bibliotekę za pomocą listy rozwijalnej w panelu, jak
pokazano to na rysunku 4.89.

4.2.3.

Menu główne

Za pomocą menu głównego można wykonać większość dotychczas opisanych ope-
racji. W menu znajduje się także wiele innych użytecznych funkcji, których opisa-
nie wymaga sporo miejsca. Skupimy się więc jedynie na tych najważniejszych:
– File – znajdują się tutaj opcje, których możemy spodziewać się w każdym okien-

kowym programie. Warto natomiast dokładniej przyjrzeć się takim opcjom jak:
• Import – możliwość importowania do programu rysunków z programu

Autocad w formacie DWG/DXF,

• Save Copy As... – umożliwia zapisanie aktualnie edytowanego dokumentu

w formacie innym niż domyślny (np. programu OrCAD lub wcześniejszych
wersji Protela),

• Page Setup... – ustawianie formatu strony oraz jej podglądu, niezbędnego

podczas procesu wydruku,

• Recent Documents, Projects – pozwala mieć dostęp do ostatnio otwieranych

dokumentów i projektów w programie;

– Edit – typowe operacje dla tego menu, lecz mocno rozbudowane. Dokładne ich

poznanie z pewnością zajmie trochę czasu, lecz w przyszłości pozwoli na szyb-
szą i sprawniejszą edycję schematu. Przytoczymy tutaj jedynie dwie niestandar-
dowe, a bardzo użyteczne funkcje:
• Paste Array – możliwość powielania elementów podczas procesu ich wkleja-

nia, narzędzie to pozwala na grupowanie wklejanych elementów w wierszach
i kolumnach oraz automatyczną ich numerację,

• Select/Deselect – techniki zaznaczania i odznaczania elementów na planszy,

Rys. 4.89. Procedura wyboru aktywnej biblioteki

4. Obsługa programu

• Increment Part Number – służy do chronologicznego numerowania części

składowych jakiegoś elementu, np. jeśli umieszczamy na ekranie kilka bramek
układu UCY7400, to zamiast za każdym razem edytować parametry każdej
nowej bramki w celu zmiany wartości Part Number, możemy użyć tej opcji,

• Find Similar Object – pozwala na odnajdywanie elementów, spełniających de-

finiowane przez użytkownika programu kryteria podobieństwa;

– View – umożliwia nam różne rodzaje wyświetlania:

• Toolbars – wyświetlanie bądź ukrywanie wybranych pasków narzędziowych,
• Workspace Panels – wyświetlanie bądź ukrywanie wybranych paneli robo-

czych programu,

• Desktop Layouts – zarządzanie widokiem programu, a przede wszystkim ilo-

ścią i pozycją paneli roboczych,

• Grids – zarządzanie siatką planszy programu: Visible – siatka widoczna na

ekranie, Snap – siatka rzeczywista, Electrical – siatka elektryczna;

– Project – zawiera szereg narzędzi wspomagających pracę z projektem:

• Compile Document/Project – uruchamia proces weryfikacji poprawności wy-

konania dokumentu lub projektu,

• Design Workspace – zawiera narzędzia niezbędne do zarządzania obszarem

roboczym,

• Show Differences – narzędzie odpowiedzialne za porównywanie ze sobą hie-

rarchicznych dokumentów znajdujących się w projekcie,

• Project Options – umożliwia dostęp do opcji projektu;

– Place – grupa narzędzi służąca do umieszczania na planszy elementów graficznych,

elektrycznych oraz wspierających łączenie ze sobą elementów na planszy itp.;

– Design – dostarcza szereg narzędzi związanych z tworzeniem projektu lub

dokumentu:
• Update PCB – tworzenie płytki drukowanej na podstawie schematu ideowego;
• Browse Library – przeglądanie zawartości bibliotek elementów oraz możli-

wość zarządzania nimi,

• Netlist – tworzy listę połączeń elementów połączonych ze sobą na planszy,
• Simulate – daje możliwość poddania symulacji zaprojektowanego układu

elektronicznego,

• Document Options – pozwala na dostęp do głównych opcji dokumentu;

– Tools – w grupie tej znajduje się większość narzędzi wykorzystywanych podczas

pracy z projektem:
• Find Component – służy do wyszukiwania elementów użytych w projekcie,
• Update From Libraries – wspomaga tworzenie obwodu drukowanego na pod-

stawie istniejącego schematu elektrycznego,

• Annotate – wykorzystywane podczas procesu automatycznego przypisywania

numerów referencyjnych elementom,

• Convert – bogata grupa narzędzi służąca do konwersji elementów,
• Schematic Preferences – ustawienia i właściwości schematu;

4.2. Edytor schematów

– Reports – w menu tym znajdują się narzędzia do sporządzania różnych raportów

na temat projektu lub jego elementów składowych;

– Window – grupa narzędzi pozwalająca zarządzać oknami programu;
– Help – pomoc na temat programu.

4.2.4.

Paski narzędziowe

Paski narzędzi w Protelu pełnią bardzo ważną rolę podczas pracy nad projektem,
umożliwiając użytkownikowi łatwy i szybki dostęp do podstawowych funkcji
programu. Dzięki nim nie trzeba za każdym razem wchodzić do rozwijanego
menu i wyszukiwać w nim interesujących nas opcji. Paski narzędzi podzielono
na kilka grup tematycznych, co pozwala na wyświetlenie w danej chwili tylko
tych, które są nam potrzebne. Włączenie wyświetlania danego paska narzędzio-
wego odbywa się poprzez wybranie z menu View>Toolbars i wskazanie nazwy
paska.

Paski narzędziowe mogą być wyświetlane jako okna „pływające”
lub umocowane paski narzędziowe. Pierwsze rozwiązanie umożli-
wia przesuwanie paska w dowolne miejsce ekranu, co w pewnych
sytuacjach jest dużym udogodnieniem. W przypadku, gdy dyspo-
nujemy większym monitorem (o przekątnej 17" lub 19"), możemy
się pokusić o włączenie wyświetlania wszystkich pasków narzę-
dziowych jako umocowanych. Wymaga to „uchwycenia” paska
lewym przyciskiem myszy, przeciągnięcia go w stronę dowolnego
obrzeża planszy służącej do rysowania schematu i „puszczenia” go
w wybranym miejscu.

Podstawowy pasek narzędziowy, który zawsze jest włączony w programie, nosi na-
zwę Schematic Standard. Znajdziemy na nim podstawowe zestawy narzędzi, takich
jak: tworzenie nowych projektów i dokumentów, otwieranie i zapisywanie elemen-
tów składowych programu, drukowanie, powiększanie i zmniejszanie bieżącego
widoku, wycinanie, kopiowanie, wklejanie elementów, zaznaczanie i odznaczanie
elementów oraz cofanie lub ponawianie ostatnio wykonanej operacji itp.
Drugim z dość przydatnych podczas codziennej pracy pasków narzędziowych jest
pasek o nazwie Utilities, na którym znajdziesz: Utility Tools – narzędzia do rysowa-
nia elementów graficznych, Aligment Tools – wyrównywanie elementów na planszy,
Power Sources – predefiniowane symbole linii zasilających oraz masy i uziemienia,
Digital Devices – predefiniowane symbole rezystorów, kondensatorów, bramek oraz
innych elementów logicznych.

Rys. 4.90. Pasek narzędziowy Schematic Standard

4. Obsługa programu

Kolejnym, bardzo przydatnym paskiem narzędziowym jest pasek o nazwie Wiring.
Znajdziemy na nim niemalże wszystkie potrzebne narzędzia do połączenia ze sobą
elementów schematu elektrycznego.

Pasek Formatting służy do formatowania tekstu znajdującego się na planszy (zmiany
koloru, tła, czcionki, jej wielkości oraz kroju). Formatowanie to można zastosować
do elementów tekstowych, numerów referencyjnych, wartości elementów itp.

Pasek narzędziowy Formatting staje się aktywny dopiero wtedy,
gdy zaznaczysz uprzednio na planszy dowolny element tekstowy,
w przeciwnym przypadku jest on zablokowany.

Pasek narzędziowy Navigation można z kolei wykorzystać do poruszania się po-
między ostatnio otwartymi dokumentami lub projektami, dodawania ich do gru-
py tzw. ulubionych oraz wyświetlenia strony startowej programu, zwanej często
Home Page.

Pasek Mixed Sim odpowiada za przeprowadzanie symulacji zaprojektowanych ukła-
dów elektronicznych i zmiany jej domyślnych ustawień, a pozwala także na wyge-
nerowanie listy połączeń elementów dla słynnego programu symulacyjnego Spice.

Rys. 4.91. Pasek narzędziowy Utilities

Rys. 4.92. Pasek narzędziowy Wiring

Rys. 4.93. Pasek narzędziowy Formatting

Rys. 4.94. Pasek narzędziowy Navigation

Rys. 4.95. Pasek narzędziowy Mixed Sim

4.2. Edytor schematów

W Protelu, podobnie jak w większości profesjonalnych programów,
mamy możliwość zmiany przycisków znajdujących się na standar-
dowych paskach narzędziowych oraz tworzenia zupełnie nowych,
dostosowanych do własnych potrzeb. Możemy tego dokonać, wy-
wołując okno Customizing Schematic Editor poleceniem z menu
View>Toolbars>Customize... (rysunek 4.96).

4.2.5.

Skróty klawiszowe

Skróty klawiszowe pełnią bardzo ważną rolę w każdym programie narzędziowym,
ponieważ przyspieszają i ułatwiają wykonanie wielu typowych zadań. W szczególno-
ści, w tak rozbudowanym programie jak Protel, odgrywają one zasadniczą rolę i nie
wyobrażam sobie pracy z tym programem bez ich używania. Twórcy Protela dołożyli
wszelkich starań, aby używanie skrótów klawiszowych było łatwe i bardzo wygodne.

W większości programów korzystanie ze skrótów klawiszowych
wymaga posługiwania się kombinacjami klawiszy Alt+... lub
Ctrl+... W Protelu nie ma konieczności używania klawiszy funk-
cyjnych, wystarczy, że naciskamy kolejno pierwsze litery nazw po-
leceń znajdujących się w menu i dalej, chcąc wybrać interesującą
nas opcję, naciskamy literę, która jest w nim podkreślona.

Przykładowo, chcąc zaznaczyć wszystkie elementy znajdujące się na matrycy, wy-
starczy, że naciśniemy kolejno klawisze E, S, A, zamiast kolejno wybierać w menu

Rys. 4.96. Okna Customizing Schematic Editor

4. Obsługa programu

Edit>Select>All. Aby utworzyć nowy dokument w projekcie, wystarczy kolejno na-
cisnąć klawisze F, N, S, zamiast wybierać w menu File>New>Schematic.
Autorzy programu zadbali też o to, żeby udostępnić użytkownikowi pełną listę skró-
tów klawiszowych w postaci pliku PDF. Dostęp do niego mamy poprzez wywołanie
z menu Help>Help On>Shortcut Keys, co przedstawiono na rysunku 4.97.

4.2.6.

Narzędzia pomocnicze

Narzędzia pomocnicze odgrywają dość ważną rolę w programie, gdyż nie tylko uła-
twiają pracę projektantowi, lecz również dostarczają mu wielu dodatkowych i przy-
datnych funkcji, które może zastosować podczas wykonywania projektu. W kolej-
nych rozdziałach przedstawimy najważniejsze i najczęściej stosowane narzędzia.

4.2.6.1. Generowanie listy połączeń

Lista połączeń (Netlist) zawiera opis połączeń pomiędzy elementami zastosowanymi
na schemacie elektrycznym. Generowanie listy połączeń odbywa się automatycz-
nie i jest ona zapisywana w pliku tekstowym o rozszerzeniu *.net. Listę połączeń
można wygenerować zarówno dla pojedynczego dokumentu, jak i całego projektu.
Chcąc tego dokonać, należy wybrać z menu Design>Netlist For Document, a na-
stępnie typ programu, z którym ma być ona kompatybilna (rysunek 4.98).

Rys. 4.97. Procedura otwarcia pliku PDF zawierającego opisy skrótów klawiszowych programu

Rys. 4.98. Sposób uruchomienia narzędzia do tworzenia Netlisty

4.2. Edytor schematów

Po wybraniu typu programu, dla którego ma być przeznaczona lista połączeń, w pro-
jekcie pojawia się nowy plik tekstowy zawierający informacje na temat wszystkich
komponentów znajdujących się na planszy oraz połączeń między nimi. Zawartość
takiego pliku przedstawiono na listingu 4.1.

List. 4.1. Zawartość pliku z przykładową listą połączeń

[

RAD-0.3

Cap

]

[

RAD-0.3

Cap

]

[

DSO-C2/X3.3

Diode

]

[

DSO-C2/X3.3

Diode

]

[

LED1

LED-0

RED

]

[

LED2

LED-0

GREEN

]

[

BCY-W3

NPN

]

[

BCY-W3

NPN

]

[

AXIAL-0.4

Res2

]

4. Obsługa programu

[

AXIAL-0.4

Res2

]

[

AXIAL-0.6

Res Adj2

]

[

AXIAL-0.6

Res Adj2

]

[

AXIAL-0.4

Res2

]

[

AXIAL-0.4

Res2

]

(

NetC1_1

C1-1

D1-1

R2-1

)

(

NetC1_2

C1-2

Q2-2

R3-1

)

(

NetC2_1

C2-1

Q1-2

R4-1

)

(

NetC2_2

C2-2

D2-1

R5-1

)

(

NetD1_2

D1-2

LED1-1

Q1-1

R1-1

)

(

4.2. Edytor schematów

NetD2_2

D2-2

LED2-1

Q2-1

R6-1

)

(

NetLED1_2

LED1-2

LED2-2

Q1-3

Q2-3

)

(

NetR1_2

R1-2

R2-2

R3-2

R4-2

R5-2

R6-2

)

4.2.6.2. Zestawienia elementów

Bill of Material (rysunek 4.99) w dosłownym tłumaczeniu oznacza zestawienie
materiałów użytych w projekcie. Za jego pomocą można wykonać także kosztorys
projektowanego urządzenia, jednak my nie będziemy się skupiać na szczegółach
kosztorysowania i wykorzystamy to narzędzie do tworzenia zestawień elementów.
Narzędzie to można uruchomić poprzez wybranie z menu Reports>Bill of Material,
w wyniku czego otworzy się okno przedstawione na rysunku 4.100.
Po otwarciu okna Bill of Materials w pierwszej kolejności możemy wybrać kolum-
ny, jakie mają być uwzględnione podczas generowania raportu, ostatecznie naciska-
my przycisk Report... mieszczący się w dolnej części okna.
W następnym kroku pojawi się okno Report Preview, w którym możemy przeglą-
dać listę elementów znajdujących się w projekcie. Często się też zdarza, że lista ta
jest zbyt długa, by mogła zmieścić się w całości w oknie, dlatego do zarządzania
wielkością widoku wykorzystywać będziemy grupę przycisków znajdujących się
w lewym dolnym rogu okna (rysunek 4.101).
Raport taki można wydrukować za pomocą przycisku Print... lub zapisać w innym
formacie (html, xls, PDF itp.), wykorzystując do tego przycisk Export...

Rys. 4.99. Sposób uruchomienia narzędzia do sporządzania zestawienia elementów

4. Obsługa programu

Raport wyeksportowany do programu MS Excel przedstawiono na rysunku 4.102,
w dalszej części można go wzbogacić o dodatkowe dane i np. sporządzić kosztorys
całego układu elektronicznego.

4.2.6.3. Globalna zmiana parametrów elementów

Podczas tworzenia projektów w Protelu często się zdarza, że zachodzi potrzeba
przypisania jakiejś grupie elementów tych samych parametrów, opisu itp. Jeśli
zmiana miałaby dotyczyć tylko kilku elementów na planszy, czynność tę można
by wykonać osobno na każdym z elementów, jednak w przypadku większej liczby
elementów byłoby to dość pracochłonne.

Rys. 4.100. Wygląd okna Bill of Materials

Rys. 4.101. Wygląd okna Report Preview

4.2. Edytor schematów

Użytkownicy starszej wersji programu Protel 99 SE zmieniali parametry za pośred-
nictwem funkcji Global..., gdzie po zmianie jednego bądź kilku parametrów danego
elementu definiowało się maskę (tzw. filtr), która powodowała wprowadzenie tych
zmian do wszystkich elementów spełniających zadane kryteria.
Łatwo zauważyć, że Protel DXP 2004 jest pozbawiony tej funkcji, co nie oznacza,
że nie można w nim globalnie zmieniać parametrów danej grupy elementów. Jednak
trzeba wspomnieć w tym miejscu, że autorzy programu dołożyli wielu starań, aby
program ten pod tym względem mógł zaspokoić nawet najbardziej wymagających
użytkowników. Proces zmiany parametrów można podzielić na kilka kroków:
– Wyszukiwanie – polega na odnalezieniu w projekcie interesujących elementów;

można tego dokonać za pośrednictwem różnych narzędzi, których mechanizm
przestawiono w rozdziałach poświęconych wyszukiwaniu elementów na planszy;

– Zaznaczanie – polega na zaznaczeniu grupy elementów za pomocą pane-

li Navigator, List, za pośrednictwem grupy narzędzi znajdujących się w menu
Edit>Select lub zaznaczając kilka elementów myszką;

– Wprowadzenie zmian – poprzez panel Object Inspector wyświetlający wszystkie

parametry, które są wspólne dla wybranych obiektów. W panelu tym dokonuje-
my stosownych zmian i automatycznie są one wprowadzane do wszystkich za-
znaczonych elementów na planszy.

Aby proces ten bardziej przybliżyć użytkownikowi programu, posłużymy się prostym
przykładem. Załóżmy, że tworzymy schemat, w którym ma się znajdować grupa kilku
rezystorów, jak widać na rysunku 4.103. Będziemy chcieli na przykład, aby elementy
te edytować grupowo ze względu na przypisanie im tych samych parametrów.

Rys. 4.102. Zestawienie materiałów użytych w projekcie, wyeksportowane do programu MS Excel

Rys. 4.103. Przykładowa grupa elementów przeznaczona do dalszej edycji

4. Obsługa programu

Pierwsza czynność, jaką musimy wykonać, to zaznaczyć za pomocą jednej z moż-
liwych metod wszystkie elementy, lecz w naszym przypadku nie będzie z tym pro-
blemów, ponieważ znajdują się one na planszy obok siebie i można do tego celu
posłużyć się myszką. Następnie uruchamiamy Object Inspector, wywołując z menu
View>Workspace Panels>SCH>Inspector. Procedurę tę pokazano na rysunku 4.104.

Rys. 4.104. Sposób uruchomienia panelu Inspector

Rys. 4.105. Widok panelu Inspector

4.2. Edytor schematów

Inną formą uruchomienia panelu Inspector jest posłużenie się kla-
wiszem funkcyjnym F11.

Rysunek 4.105 przedstawia wygląd panelu Inspector po zaznaczeniu sześciu rezy-
storów. Jak widzimy, w panelu można znaleźć większość opcji oraz parametrów,
definiowanych dla rezystora.
Załóżmy, że pierwsza czynność, jaką będziemy chcieli wykonać, to zmiana domyśl-
nego symbolu graficznego rezystorów. Odszukujemy pole Display Mode, a następ-
nie zmieniamy w nim wartość Normal na Alternate 1 (rysunek 4.106). Po tej czyn-
ności wystarczy nacisnąć klawisz Enter, aby wprowadzić zmiany.

Druga czynność będzie polegała na odwróceniu rezystorów o kąt 90 stopni,
w związku z czym w polu Orientation zmieniamy domyślną wartość 90 Degrees na
0 Degrees i zatwierdzamy zmiany klawiszem Enter (rysunek 4.107).

Po wprowadzeniu dwóch zmian, grupę rezystorów pokazano na rysunku 4.108.
Jednak, jak z pewnością Czytelnik zauważy, w oknie Inspectora nie ma opcji do
zmiany wartości rezystorów, dlatego chcąc przypisać wszystkim rezystorom takie
same wartości, należy elementy na planszy zaznaczyć inaczej. Trzeba to zrobić w taki
sposób, aby zaznaczyć myszką wszystkie wartości elementów widniejące na planszy,
a nie same elementy; panel Inspector wygląda wówczas jak na rysunku 4.109.
Chcąc zmienić wartość np. rezystancji rezystorów, należy w polu Value zmienić
wartość na poprawną i nacisnąć przycisk Enter.

Rys. 4.106. Zmiana domyślnych symboli rezystorów

Rys. 4.107. Zmiana kąta ułożenia rezystorów na planszy

Rys. 4.108. Wygląd rezystorów po wprowadzeniu zmian

4. Obsługa programu

100

4.2.7.

Wydruk schematu

Wydrukowanie schematu elektrycznego w Protelu DXP 2004 odbywa się podob-
nie, jak ma to miejsce w większości innych programów pracujących w systemie
Windows. Należy jednak pamiętać, że przed rozpoczęciem wydruku warto usta-
wić jego parametry, co pozwoli uzyskać dobrej jakości wydruk dokumentacyjny.
Dostęp do okna konfiguracji drukowania jest możliwy po wybraniu funkcji z menu
File>Page Setup... (rysunek 4.111).

Rys. 4.109. Wygląd panelu Inspector po zaznaczeniu wartości elementów na planszy

Rys. 4.110. Zmiana wartości rezystancji rezystorów

Rys. 4.111. Procedura wyboru narzędzia do konfiguracji wydruku

101

4.2. Edytor schematów

Po wybraniu podanej funkcji otwiera się okno Schematic Print Properties, w któ-
rym możemy skonfigurować proces wydruku (rysunek 4.112).
W dziale Print Paper ustalamy orientację kartki papieru, na której ma zostać
umieszczony wydruk, Scaling – odpowiedzialny jest za dobór odpowiedniej ska-
li drukowanego rysunku, Corrections – pozwala na wprowadzenie odrębnej skali
wydruku dla pionu i poziomu, w dziale Margins możemy zdefiniować marginesy
wydruku, Color Set – umożliwia natomiast wybór palety koloru wydruku schematu.
Naciskając przycisk Preview, mamy możliwość podejrzenia rzeczywistego wyglądu
schematu jeszcze przed wydrukiem (rysunek 4.113 i rysunek 4.114).

Rys. 4.112. Wygląd okna Schematic Print Properties

Rys. 4.113. Podgląd wydruku schematu przy ustawieniu standardowej skali wydruku

4. Obsługa programu

102

W oknie Preview Schematic Prints of mamy możliwość, oprócz podejrzenia schema-
tu, zarządzania samym widokiem poprzez użycie do tego celu przycisków: All, Width
oraz 100%. Ponadto w specjalnym polu możemy wpisać wartość procentową rzeczy-
wistego wymiaru rysunku, co pozwala na bardziej przejrzysty podgląd schematu.

Jeżeli chcemy wydrukować schemat w formacie większym niż
100%, w oknie Schematic Print Properties musimy wybrać więk-
szą skalę wydruku, wówczas całość zostanie podzielona i wydruko-
wana na kilku osobnych kartkach papieru.

Ostatecznie naciskamy przycisk Print..., po czym możemy jeszcze wybrać jedną
z drukarek zainstalowanych w systemie oraz określić właściwości samego wydruku.

4.3. Edytor płytek drukowanych

Po przygotowaniu schematu elektrycznego, kolejnym etapem pracy jest wykonanie
projektu płytki drukowanej. Protel oferuje w tym zakresie możliwości, które z pew-
nością zaspokoją potrzeby każdego elektronika. Za jego pomocą można automa-
tycznie projektować obwody drukowane jedno- i wielowarstwowe. Ze względów
praktycznych w książce zajmiemy się przybliżeniem tych zagadnień, które będą
przydatne podczas realizacji relatywnie prostych projektów, najczęściej spotyka-
nych w naszej rzeczywistości. Nie oznacza to jednak, że bardziej doświadczeni
elektronicy nie znajdą w tym rozdziale przydatnych informacji.
W pierwszej kolejności przedstawimy zasadę posługiwania się edytorem PCB oraz
jego właściwości. Następnie opiszemy kolejne kroki zmierzające do wykonania płytki
drukowanej, jej wizualizacji 3D oraz działanie najważniejszych narzędzi edytora PCB,
znajdujących się na paskach narzędziowych oraz dostępnych w menu programu.

4.3.1.

Podstawowe cechy edytora PCB

Znaczne rozbudowanie funkcjonalne edytora PCB oraz mnogość oferowanych
przez niego funkcji sprawia, że nie jest możliwe szczegółowe opisanie w książce

Rys. 4.114. Podgląd wydruku schematu po ustawieniu większej skali wydruku

103

4.3. Edytor płytek drukowanych

wszystkich jego możliwości. Dlatego też, chcąc przedstawić jego najważniejsze,
z punku widzenia początkującego użytkownika, cechy i właściwości, ograniczymy
się do opisania najbardziej przydatnych i najczęściej stosowanych funkcji. Wiele
pozostałych opcji (takich, jak na przykład analiza zachowania układu dla w.cz.)
pozostawiamy bardziej dociekliwym czytelnikom do samodzielnego poznawania.
Edytor PCB zaprojektowano tak, aby za jego pomocą można było nie tylko wyko-
nać płytkę drukowaną na podstawie schematu sporządzonego w dowolnej wersji
programu Protel, lecz również, by możliwy był import i eksport danych do innych
programów. Czyni go to bardzo uniwersalnym narzędziem, umożliwiającym pełną
współpracę z innymi projektantami korzystającymi z różnych programów.
Protel DXP 2004 daje nam ogromne możliwości nie tylko podczas projektowa-
nia płytki drukowanej, ale również umożliwia wizualizację wykonanego projektu
w trzech wymiarach. Ma to o tyle duże znaczenie, że obecnie jest kładziony nacisk
nie tylko na zaprojektowanie układu, lecz także na dotarcie z nim do jak najwięk-
szej grupy użytkowników i spełnienie ich wymogów.

4.3.2.

Rozpoczęcie pracy z edytorem PCB

Chcąc rozpocząć pracę z edytorem PCB, musimy utworzyć nowy dokument, naj-
lepiej posłużyć się do tego celu panelem Files i z działu New wybrać PCB File,
jak przedstawiono na rysunku 4.115. Drugą możliwością jest posłużenie się menu
programu, z którego należy kolejno wybrać: File>New>PCB.
Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie pojawi się nowe okno przedstawia-
jące pusty dokument PCB. Można zauważyć, że po jego otwarciu zmianie uległ układ
menu, wyświetlane są inne paski narzędzi, tło planszy ma inny kolor, a na samym dole
okna widnieją nazwy warstw przeznaczonych do różnych celów (rysunek 4.116).

Należy też wspomnieć, że podstawowym panelem podczas pracy
z dokumentami PCB jest panel o tej samej nazwie, jednak w róż-
nych konfiguracjach programu panel ten może mieć inną pozycję
lub też może być ukryty.

Rys. 4.115. Sposób tworzenia nowego dokumentu PCB za pomocą panelu Files

4. Obsługa programu

104

Pomimo istniejących różnic edytory Schematic i PCB mają wiele cech wspólnych
i są ściśle ze sobą powiązane. Z pewnością opanowanie edytora PCB nie sprawi
większych kłopotów użytkownikowi potrafiącemu narysować schemat ideowy
w edytorze schematów.

Podstawowa różnica w pracy pomiędzy edytorami Schematic i PCB
jest następująca: w pierwszym przypadku na planszy układa się
graficzne symbole elementów i łączy je ze sobą przewodami, aby
uzyskać schemat elektryczny projektowanego układu. Natomiast
w drugim na planszy układa się obudowy elementów znajdują-
cych się na schemacie elektrycznym o kształcie i rozmieszczeniu
wyprowadzeń odpowiadających rzeczywistym układom scalonym
i innym podzespołom. Wyprowadzenia elementów łączy się nie
przewodem, lecz ścieżką przewodzącą ułożoną na wybranej stronie
(warstwie) płytki drukowanej.

4.3.3.

Konfiguracja planszy PCB

Rozpoczynając pracę z edytorem PCB, warto ustawić parametry środowiska pracy
tak, aby było ono dla nas przyjazne i wygodne. W pierwszej kolejności spróbuj-

Rys. 4.116. Wygląd okna edytora PCB

105

4.3. Edytor płytek drukowanych

my poruszać wskaźnikiem myszy nad matrycą i przyjrzeć się temu, co się pojawia
w lewym dolnym rogu okienka edycyjnego. Widzimy zmieniające się cyfry. Można
łatwo zauważyć, że określają one współrzędne jego położenia. Dodatkowo z pola
tego da się odczytać rozdzielczość siatki ustawionej na planszy.
Mogłoby się wydawać, że nie ma powodu, by opisywać ten szczegół. Jednak oka-
zuje się, że warto mu się przyjrzeć, ponieważ za zmieniającymi się współrzędnymi
widnieją jednostki, oznaczone mil.

Mil to jednostka nazywana potocznie także milsem. Jest to tysięczna
część cala, 1 mil = 1/1000" = 0,00254 cm; 1000 mil = 1" = 2,54 cm.
Jednostka taka jest standardowo stosowana w systemach projekto-
wych dla elektroników, ponieważ zdecydowana większość obudów
elementów elektronicznych ma wyprowadzenia rozmieszczone
w rastrze calowym.

Jeżeli Czytelnikowi wydaje się, że używanie jednostek, które każdorazowo trze-
ba przeliczać na miarę metryczną, jest niewygodne, wówczas wystarczy wybrać
z menu View>Toggle Units, Protel wyświetli wtedy jednostki w milimetrach.
Wybór jednostek mamy już za sobą. Dobrze jest także skonfigurować linie siatki
w odpowiedni sposób, aby za ich pomocą można było łatwo poruszać się po plan-
szy i szacować odległości pomiędzy elementami. Gdy dokładniej przyjrzymy się
siatce rastrowej na planszy, to zobaczymy, że odległości pomiędzy jej liniami nie
są wielokrotnościami dziesiętnymi, co będzie utrudniać dalszą pracę z programem.
Konfigurację dla linii siatki można zmienić w oknie Board Options, które wywo-
łujemy, wybierając w menu Design>Board Options... Wygląd okna Board Options
pokazano na rysunku 4.119).
W wymienionym oknie można wyróżnić kilka ważnych działów, które będą miały
zasadniczy wpływ na pracę z programem:
– Measurement Unit – wybór układu miar;
– Snap Grid – ustawienia siatki, wg której pozycjonowane są ścieżki drukowane;
– Component Grid – ustawienia siatki, wg której pozycjonowane są elementy na

planszy;

– Electrical Grid – siatka elektryczna, wg której pozycjonowane są wszystkie tra-

sowane ścieżki na płytce drukowanej;

– Visible Grid – widoczna siatka na planszy;
– Sheet Position – pozycja planszy w dokumencie;
– Designator Display – pozwala na wyświetlenie numerów referencyjnych elementów.

Rys. 4.117. Współrzędne kursora i rozdzielczość siatki, wyrażone w milsach

Rys. 4.118. Współrzędne kursora i rozdzielczość siatki, wyrażone w milimetrach

4. Obsługa programu

106

4.3.4.

Menu programu, panele robocze i paski narzędziowe

Teraz poświęcimy trochę miejsca na krótkie przedstawienie opcji ukrytych w głów-
nym menu programu, opiszemy znaczenie paneli systemowych, a także przedstawi-
my narzędzia ulokowane na paskach narzędziowych. W zestawieniu zawarto tylko
ważniejsze opcje:
– File – standardowe dla Windows opcje otwierania i zamykania dokumentów, ich

zapisu, eksportu i importu danych pomiędzy różnymi aplikacjami;

– Edit – zawiera funkcje spotykane w większości aplikacji pracujących pod kon-

trolą systemu Windows, związane z edycją dokumentu, do bardziej interesują-
cych opcji w tej części menu należą:
• Hole Size Editor – służy do ustawiania wielkości otworów przelotek (Vias)

oraz pól lutowniczych (Pads),

• Selection memory – pozwala na wybór pamięci, w jakiej Protel może przecho-

wywać skopiowane elementy, fragmenty układu elektronicznego itp.,

• Build Query – rozbudowane narzędzie pozwalające na zadawanie pytań w celu

łatwiejszego wyszukania jakiegoś elementu na płytce drukowanej,

• Find Similar Object – narzędzie do wyszukiwania elementów spełniających

pewne kryteria podobieństwa;

– View – udostępnia narzędzia do podglądu i skalowania projektowanej płytki w za-

leżności od naszych wymagań. Możemy tutaj również zarządzać wyświetlanymi
paskami narzędziowymi oraz okienkami pomocniczymi, takimi jak np. Design
Manager. Ponadto możemy tu znaleźć:
• Board in 3D – narzędzie umożliwiające wykonanie wizualizacji płytki w trzech

wymiarach. Dzięki tej opcji możliwe jest wyświetlenie płytki pod dowolnym
kątem oraz z każdej strony;

Rys. 4.119. Wygląd okna Board Options

107

4.3. Edytor płytek drukowanych

– Toolbars – pozwala wyświetlić bądź ukryć wybrany pasek narzędziowy:

• Workspace Panel – pozwala wyświetlić bądź ukryć wybrany panel programu,
• Desktop Layouts – umożliwia zarządzanie widokiem programu, a przede

wszystkim liczbą i pozycją paneli roboczych,

• Grids – pozwala na określenie rozmiarów siatek w programie,
• Toggle Units – przełącza układ jednostek miary Imperial na Metric i odwrotnie;

– Projects – w tym menu Czytelnik znajdzie wiele użytecznych opcji służących do

zarządzania projektem, do ważniejszych należą:
• Compile – uruchamia proces weryfikacji poprawności wykonania dokumentu

lub projektu,

• Show Differences – narzędzie odpowiedzialne za porównywanie ze sobą hie-

rarchicznych dokumentów znajdujących się w projekcie,

• Project Options – zarządzanie głównymi opcjami dokumentu;

– Place – z tego menu korzystamy przede wszystkim wtedy, gdy chcemy na plan-

szy umieścić jakiś symbol graficzny, obudowę elementu, pole lutownicze lub
przelotkę. Ta opcja menu jest stosowana najczęściej podczas ręcznego projekto-
wania płytki drukowanej:
• Coordinate – pozwala na wstawienie w dowolnym miejscu planszy współ-

rzędnych,

• Dimension – narzędzia do wymiarowania,
• Keepout – narzędzia do definiowania rozmiaru i kształtu płytki;

– Design – znajdują się tutaj bardzo ważne oraz zaawansowane opcje dotyczące

reguł tworzenia projektu płytki drukowanej, takie jak:
• Update Schematic In – pozwala wprowadzić automatyczne zmiany w schema-

cie ideowym na podstawie dokonanych zmian na płytce drukowanej,

• Import Change From – pozwala na wprowadzenie zmian na płytce drukowa-

nej na podstawie dokonanych zmian w schemacie ideowym,

• Rules/Rule Wizzard – narzędzia do definiowania reguł wykonywania płytki

drukowanej,

• Board Shape – pozwala na zmianę kształtu płytki drukowanej,
• Netlist – narzędzie do zarządzania listą połączeń elementów znajdujących się

na płytce drukowanej,

• Board Layers & Colors – zarządzanie warstwami płytki oraz określenie jej

domyślnych kolorów,

• Board Options – dostęp do opcji płytki drukowanej;

– Tools – w menu tym znajdują się bardzo użyteczne narzędzia:

• Auto Placement – automatycznie rozmieszcza elementy na obszarze zadekla-

rowanym za pomocą obrysu na warstwie Keepout Layer płytki drukowanej,

• Un-Route – usuwa z płytki istniejące ścieżki tworzące połączenia zgodnie z li-

stą połączeń,

• Density Map – generuje mapę pokazującą gęstość rozmieszczenia elementów

na płytce drukowanej,

• Layer Stackup Legend – pozwala dodać opis w postaci tabelki dla każdej warstwy,

4. Obsługa programu

108

• Preferences – służy przede wszystkim do definiowania kolorów warstw oraz

sposobów ich wyświetlania;

– Autoroute – w tym menu znajdują się wszystkie niezbędne narzędzia do automa-

tycznego trasowania ścieżek;

– Reports – znajdują się tutaj narzędzia służące do sporządzania różnego rodzaju ra-

portów, wyświetlania hierarchii projektu, a także parametrów istniejących połączeń;

– Window – za pomocą tego menu można ustalić sposób wyświetlania i rozmiesz-

czenia okien edycyjnych;

– Help – menu zawierające różne opcje systemu pomocy (angielskojęzycznej) pro-

gramu Protel.

Po omówieniu najważniejszych narzędzi, do których użytkownik dociera wprost
z menu, skupimy się na opisie narzędzi dostępnych na paskach narzędziowych pro-
gramu Protel DXP 2004.
Podstawowym paskiem w module PCB jest pasek PCB Standard, na którym zna-
leźć można wszystkie typowe narzędzia do otwierania, zapisywania, drukowania,
powiększania widoku dokumentów, cofania ostatniej operacji, itp. Nie ma potrze-
by szerszego opisywania narzędzi znajdujących się na tym pasku, ponieważ każdy
użytkownik poradzi sobie z jego obsługą (rysunek 4.120).
Kolejny pasek, o nazwie Wiring, kryje w sobie zestaw narzędzi niezbędnych do two-
rzenia mozaiki ścieżek podczas wykonywania płytek drukowanych (rysunek 4.121).
Nie będziemy tu opisywać wszystkich opcji szczegółowo, gdyż pokazano to w dal-
szych podrozdziałach książki, poświeconych wykonywaniu płytek drukowanych
– przedstawimy jedynie zastosowanie danego narzędzia:
– Interactively Route Connection

– ręczne trasowanie ścieżek łączących ele-

menty płytki drukowanej;

– Place Pad

– wstawianie punktów lutowniczych;

– Place Via

– wstawianie przelotek pozwalających na poprowadzenie ścieżki

pomiędzy dwoma warstwami;

– Place Arc By Edg

– rysowanie łuków i okręgów;

– Place Fill

– rysowanie wypełnionych prostokątów;

– Place Polygon Plane

– tworzenie warstwy Polygon Plane;

– Place String

– wstawianie tekstu;

– Place Component

– umieszczanie symbolu obudowy elementu na planszy.

Pasek Utilities zawiera w sobie szereg narzędzi niezbędnych podczas wykonywania
płytki drukowanej (rysunek 4.122).
– Utility Tools

– zbiór narzędzi do rysowania linii, łuków okręgów, tworze-

nia macierzy elementów;

Rys. 4.120. Pasek narzędziowy PCB Standard

109

4.3. Edytor płytek drukowanych

– Alignment Tools

– zbiór narzędzi służących do wyrównywania elementów

na planszy;

– Find Selection

– zestaw narzędzi pozwalających na poruszanie się pomię-

dzy zaznaczonymi elementami na planszy;

– Place Dimension

– zestaw narzędzi umożliwiających rysowanie linii

wymiarowych;

– Place Room

– definiowanie obszarów płytki, dla których można definio-

wać odrębne reguły trasowania ścieżek itp.;

– Place Grid

– zestaw narzędzi do konfigurowania siatki programu.

Ostatnim paskiem narzędziowym dostępnym w module PCB programu Protel 2004
jest pasek Filter, który kryje w sobie narzędzia przeznaczone do maskowania (fil-
trowania) elementów znajdujących się na planszy (rysunek 4.123).
W module PCB warto też zwrócić uwagę na przydatność kilku paneli roboczych.
Przypomnę, że panele aktywuje się poprzez wybranie ich z menu View>Workspace
Panels>PCB.
Podstawowym panelem wspomagającym pracę projektanta obwodów drukowanych
jest panel o nazwie PCB (rysunek 4.124). Za jego pośrednictwem możemy w przej-
rzysty sposób zmieniać rozmieszczenie i właściwości elementów znajdujących się
na planszy.
Podobnie jak miało to miejsce w module Schematic, można podczas pracy wyko-
rzystać cechy panelu Inspector, za pomocą którego w łatwy sposób będziemy mogli
dokonywać zmian edycyjnych na płytce drukowanej (rysunek 4.125).
Panel List z kolei pozwala na wyświetlenie zawartości płytki drukowanej w postaci
tabeli arkusza kalkulacyjnego, co umożliwia bardzo przejrzyste analizowanie para-
metrów elementów mieszczących się na płytce drukowanej (rysunek 4.126).

Trzeba też pamiętać, że oprócz specyficznych paneli przeznaczo-
nych tylko do pracy w module PCB, można używać paneli uni-
wersalnych, takich jak: Navigator, Libraries, Projects, Messages,
Files itp.

Rys. 4.121. Pasek narzędziowy Wiring

Rys. 4.122. Pasek narzędziowy Utilities

Rys. 4.123. Pasek narzędziowy Filter

4. Obsługa programu

110

Rys. 4.124. Panel roboczy PCB

Rys. 4.125. Panel Inspector

Rys.4.126. Panel List

111

4.3. Edytor płytek drukowanych

4.3.5.

Techniki projektowania płytek drukowanych

W tym rozdziale skupimy się wyłącznie na omówieniu projektowania płytek druko-
wanych, przedstawiając różne metody i techniki, w szczególności będziemy chcieli
zwrócić uwagę na istniejące pomiędzy nimi różnice. Pokażemy ponadto ich za-
stosowanie w zależności od potrzeb użytkownika i technologicznych możliwości
producentów płytek.
Podstawowym elementem wykorzystywanym przez edytor płytek drukowanych jest
obudowa elementu. Jej wygląd można samodzielnie zdefiniować lub też posłużyć
się standardowymi obudowami, mieszczącymi się w bibliotekach programu, biblio-
tekach producenta układów elektronicznych lub też w bibliotekach przygotowanych
samodzielnie przez użytkownika.

Obudowa elementu wykorzystywana przez edytor płytek drukowa-
nych to obraz rzeczywistej obudowy, odzwierciedlający jej kształt
i wymiary. Jak się można domyślić, każdy element używany pod-
czas rysowania schematu musi mieć przypisany rodzaj obudowy,
bez której nie będzie możliwe wykonanie płytki drukowanej.

Elastyczność Protela pozwala na przypisanie każdemu elementowi stosowanemu na
schemacie kilku różnych obudów, bo przecież rezystory mogą mieć różną moc, a co
za tym idzie różne wymiary, rozstaw wyprowadzeń czy też różną średnicę.
Zapoznamy teraz Czytelnika z nomenklaturą nazw obudów podstawowych ele-
mentów elektronicznych, które są stosowane podczas projektowania płytek druko-
wanych. Nazwa obudowy składa się z dwóch członów, pierwszy z nich jest przy-
porządkowany nazwie, natomiast drugi określa najczęściej rozmiar komponentu.
Poniżej przedstawiamy listę najczęściej używanych komponentów:
– AXIAL – rezystory;
– RAD – kondensatory;
– RB – kondensatory elektrolityczne;
– DIO, DIODE – diody półprzewodnikowe;
– LED – diody elektroluminescencyjne LED;
– TO, BCY – tranzystory;
– FUSE – gniazdo bezpiecznikowe;
– SIP – złącza;
– CAN – złącza wielowtykowe (okrągłe);
– DB – złącza wielowtykowe (prostokątne);
– DIP – układy scalone;
– BNC – gniazdo BNC;
– TRF – transformatory.

Wymienione typy obudów są przykładami wybranymi spośród
wielu dostępnych obudów, ale podczas projektowania płytek moż-
na oczywiście wykorzystywać wszystkie obudowy znajdujące się
w bibliotekach.

4. Obsługa programu

112

Musimy teraz wrócić na chwilę do modułu Schematic, aby przypisać wszystkim ele-
mentom poprawne obudowy. W takim przypadku najlepiej wywołać okno Component
Properties, jego fragment przedstawiono na rysunku 4.127. Czytelnika na pewno
zastanawia fakt, dlaczego rezystor ma już zdefiniowaną obudowę AXIAL-0.4, skoro
podczas rysowania schematu nie przypisano mu tego parametru. Należy wspomnieć,
że Protel 2004 korzysta w dużej części z bibliotek zintegrowanych. W bibliotekach
takich każdy element może mieć, oprócz zadeklarowanego symbolu elementu, do-
myślną obudowę – wykorzystywaną podczas projektowania płytek drukowanych
– lub parametry elektryczne niezbędne do przeprowadzenia symulacji zaprojekto-
wanego obwodu.
Domyślnie przypisaną obudowę można oczywiście zmienić, zaznaczając ją w pierw-
szej kolejności, a następnie naciskamy przycisk Edit... Po wykonaniu tej czynności

Rys. 4.127. Obudowa elementu domyślnie przypisana w oknie Component Properties

Rys. 4.128. Okno PCB Model

113

4.3. Edytor płytek drukowanych

na ekranie pojawi się okno PCB Model (rysunek 4.128), w którym najpierw należy
zaznaczyć opcję Any w dziale PCB Library, aby zezwolić na korzystanie z dowol-
nej biblioteki, następnie aktywowany zostanie przycisk Browse... w dziale Footprint
Model, za pomocą którego będziemy mogli przeszukiwać biblioteki w celu zmiany
domyślnej obudowy.
Następnie po wykonaniu powyższych operacji na ekranie pojawi się okno Browse
Libraries i w nim możemy wybrać interesującą obudowę dla danego komponentu.
Bardzo przydatne jest okno podglądu, w którym można na bieżąco obserwować
kształt wybranej obudowy(rysunek 4.129).
Po wyjaśnieniu, w jaki sposób przypisać elementowi obudowę, możemy przejść do
opisu projektowania płytek drukowanych. Protel oferuje nam kilka różnych technik,
dlatego też opiszemy kilka z nich.

4.3.5.1. Projektowanie płytki z wykorzystaniem kreatora

Najlepszym narzędziem do zdefiniowania rozmiarów płytki jest kreator, który użyt-
kownikowi programu pozwoli krok po kroku zadecydować, jak ma być zdefiniowa-
ny kształt płytki. Chcąc skorzystać z kreatora, należy wykonać podobne czynności,
jak podczas tworzenia nowych dokumentów. W pierwszej kolejności powinniśmy
aktywować panel Files, w którym z działu New from template wybieramy PCB
Board Wizard... (rysunek 4.130).

Należy zwrócić uwagę na fakt, że opcja PCB Board Wizard... znaj-
duje się na samym dole panelu Files, dlatego też osoby pracujące
z rozdzielczością ekranu 1024

× 768 lub niższą mogą nie widzieć

tej opcji na ekranie. Powinny one zwinąć niepotrzebne działy pane-
lu, jak pokazano na rysunku 4.130. Sytuacja ta może też występo-
wać, gdy ktoś używa monitorów 17" lub mniejszych.

Rys. 4.129. Okno Browse Libraries służące do wyboru obudowy dla danego komponentu

4. Obsługa programu

114

Po wywołaniu omawianych opcji na ekranie pojawi się okno powitalne kreatora
płytek drukowanych, przedstawione na rysunku 4.131. Aby przejść do kolejnego
kroku, naciskamy przycisk Next >.
Drugie okno kreatora Choose Board Units pozwala na określenie rodzaju jednostek
miar, przy czym wybór Imperial spowoduje, że główną jednostką na płytce będzie
mils, natomiast w przypadku wyboru Metric – domyślną jednostką będzie milimetr.
W naszym wypadku wybierzemy układ Metric (rysunek 4.132).

Do mniej precyzyjnych projektów oraz mniej doświadczeni projek-
tanci powinni wybrać Metric, co pozwoli im na łatwiejsze odnie-
sienie się do wymiarów elementów oraz odległości pomiędzy nimi
i ścieżkami.

Rys. 4.130. Procedura uruchomienia kreatora płytek drukowanych za pośrednictwem panelu Files

Rys. 4.131. Okno powitalne kreatora płytek drukowanych

115

4.3. Edytor płytek drukowanych

W kolejnym kroku kreatora pojawia się okno Choose Board Profiles, w którym mu-
simy zdecydować o wymiarach i kształcie płytki drukowanej. W lewym oknie mamy
do wyboru wiele gotowych szablonów, my jednak do wykonania pierwszego projek-
tu wykorzystamy własny kształt, dlatego wybieramy Custom, po czym naciskamy
Next > (rysunek 4.133).
Następne okno to Choose Board Details, w którym będziemy mogli szczegółowo
określić kształt płytki kolejno w dziale Outline Shape (Rectangular – prostokątny,
Circular – okrągły, Custom – definiowany przez użytkownika), dla naszych potrzeb
wybieramy kształt prostokątny. Następnie w dziale Board Size musimy określić
wymiar płytki, definiując dla naszych potrzeb wymiar 70,0

× 50,0 mm. Boundary

Track Width (1,0 mm) oraz Dimension Line Width (0,5 mm) to kolejno szerokości
linii wyznaczającej obrzeże płytki oraz linii wymiarowej. Keep Out Distance From
Board Edge to odległość od krawędzi płytki – w naszym przypadku niech będzie
to wartość 5 mm.
Ostatecznie określamy, jakie dodatkowe elementy mają być widoczne na płytce:
Title Block – tabliczka rysunkowa, Legend String – legenda, Dimension Lines – li-
nie wymiarowe, Corner CutOff – wycięcia w narożnikach płytki oraz Inner CutOff

Rys. 4.132. Okno wyboru domyślnej jednostki (calowa/metryczna) płytki drukowanej

Rys. 4.133. Okno wyboru rodzaju i wielkości płytki drukowanej

4. Obsługa programu

116

– wycięcia wewnątrz płytki. W naszym przypadku pozwalamy, aby kreator tylko
zwymiarował płytkę.
Dwa kolejne okna Choose Board Corner Cuts oraz Choose Board Inner Cuts poja-
wią się tylko i wyłącznie wtedy, gdy w poprzednim kroku kreatora, pokazanym na
rysunku 4.134, zaznaczymy stosowne opcje, w przeciwnym przypadku przejdzie-
my od razu do kroku Choose Board Layers, przedstawionego na rysunku 4.137.

Rys. 4.134. Okno wyboru szczegółowych parametrów płytki drukowanej

Rys. 4.135. Okno służące do definiowania rozmiarów wycięć w narożnikach płytki

117

4.3. Edytor płytek drukowanych

W pierwszym oknie Choose Board Corner Cuts definiujemy wycięcia w naroż-
nikach płytki, co dokonuje się poprzez manualne wprowadzanie wartości wycięć
w odpowiednich polach okna (rysunek 4.135), w drugim oknie Choose Board Inner
Cuts czynności te wykonuje się w analogiczny sposób, tylko że wycięcia definiuje
się dla wnętrza płytki, a nie jej narożników(rysunek 4.136).
Po naciśnięciu Next > ukazuje się następne okno Choose Board Layers, w którym
można ustalić liczbę warstw sygnałowych. Nie zmieniamy tutaj żadnych parame-
trów, pozostawiając dwie warstwy sygnałowe – naciskamy więc ponownie przy-
cisk Next >.

Rys. 4.136. Okno służące do definiowania otworów wewnątrz płytki

Rys. 4.137. Okno wyboru liczby warstw sygnałowych

4. Obsługa programu

118

W kolejnym oknie Choose Via Style ustalamy rodzaj przelotek stosowanych na płytce,
ponownie nic nie zmieniając, zostawiamy zaznaczenie przy opcji Thruhole Vias only,
naciskając kolejno Next > i przechodząc tym samym do kolejnego okna kreatora.
W następnym oknie kreatora Choose Component and Routing Technologies wybie-
ramy sposób montażu elementów na płytce. Ustawień tych można dokonać w oknie
pokazanym na rysunku 4.139. Pozostawiając bez zmian opcję Surface-mount com-
ponent, tworzymy płytkę, na której elementy będą montowane powierzchniowo,
a o to nam właśnie chodzi. Natomiast na pytanie Do you put components on the
both sides of the board? – odpowiadamy No, ustalając w ten sposób zasadę roz-
mieszczania elementów na jednej stronie płytki. Naciskamy Next>, przechodząc do
kolejnego kroku kreatora.

Rys. 4.138. Okno wyboru rodzaju przelotek w płytce

Rys. 4.139. Okno wyboru techniki montażu elementów na płytce

119

4.3. Edytor płytek drukowanych

Przy małej liczbie elementów na płytce powinno się układać ele-
menty na jednej stronie, natomiast w przypadku dużych projektów,
z gęsto upakowanymi elementami, lepszym wyjściem jest montaż
podzespołów z dwóch stron płytki.

W oknie Choose Default Track and Via Size ustawiamy opcje związane z parame-
trami mozaiki ścieżek, takie jak:
– Minimum Track Size – minimalna szerokość ścieżki;
– Minimum Via Width – minimalna średnica przelotki;
– Minimum Via Hole Size – minimalna średnica otworu przelotki;
– Minimum Clearance – minimalna odległość pomiędzy sąsiadującymi ścieżkami.
Proponujemy na przykład dokonać następujących ustawień:
– szerokość ścieżek – l mm;
– średnice przelotek i pól lutowniczych – 3 mm;
– średnica otworu przelotek – l mm;
– odległość między ścieżkami – l mm.
Po naciśnięciu przycisku Next > pojawi się końcowe okno kreatora, w którym wy-
starczy nacisnąć przycisk Finish (rysunek 4.141).
Po zakończeniu działania kreatora w projekcie, zostanie utworzony nowy doku-
ment, a na ekranie ujrzymy utworzoną za pośrednictwem kreatora płytkę, (rysu-
nek 4.142).

Kształt i wygląd płytki wykonanej za pomocą kreatora mogą być
nieco inne od przedstawionych na rysunku 4.142, gdyż będą zale-
żały od dokonanych ustawień w poszczególnych krokach kreatora.

Rys. 4.140. Okno wyboru parametrów mozaiki ścieżek

4. Obsługa programu

120

Kolejna czynność, jaką powinniśmy wykonać, to umieszczenie elementów składo-
wych schematu ideowego w dokumencie PCB. Do tego celu najlepiej posłużyć się
narzędziem, które dokona synchronizacji pomiędzy dwoma dokumentami, wpro-
wadzając do dokumentu PCB połączone ze sobą elementy schematu elektrycznego.
Narzędzie to wywołujemy za pośrednictwem menu Design>Import Changes From
(rysunek 4.143).
Na tym etapie projektu należy jeszcze wspomnieć o jednej bardzo ważnej zasadzie:
dokument PCB oraz schemat ideowy muszą się znajdować w obrębie jednego pro-
jektu, w przeciwnym wypadku nie będziemy mogli kontynuować dalszej pracy nad
projektem płytki, co widać na rysunku 4.144.
Po wywołaniu narzędzia przeprowadzającego synchronizację na ekranie pojawi się
okno Engineering Change Order, w którym widzimy, jakie elementy oraz połącze-
nia zostaną dodane do dokumentu PCB (rysunek 4.145).

Rys. 4.141. Końcowe okno kreatora płytek drukowanych

Rys. 4.142. Obrys płytki sporządzony za pomocą kreatora

121

4.3. Edytor płytek drukowanych

Kolejną czynnością do wykonania jest sprawdzenie poprawności dokonywanych
zmian, w związku z czym naciskamy przycisk Validate Changes i po chwili w ko-
lumnie Check powinny pojawić się zielone znaczki symbolizujące zgodność wpro-
wadzanych zmian. W przypadku, gdyby pojawiły się znaczniki czerwone, świad-
czyć to będzie o istnieniu jakiegoś błędu.

Rys. 4.143. Procedura wyboru narzędzia Import Changes From

Rys. 4.144. Poprawne oraz błędne rozmieszczenie dokumentów w projekcie

Rys. 4.145. Wygląd okna Engineering Change Order

a) poprawnie

b) niepoprawnie

4. Obsługa programu

122

W przypadku występowania błędów na tym etapie projektu musimy
skorygować strukturę schematu ideowego, po czym ponownie możemy
uruchomić synchronizator. Jeżeli w kolumnie Check nie jest wyświetlo-
ny żaden błąd, mamy większą pewność, że schemat nie jest obarczony
błędami uniemożliwiającymi wykonanie płytki drukowanej.

Rys. 4.146. Umieszczanie elementów na planszy za pośrednictwem narzędzia Engineering Change

Order

Rys. 4.147. Raport wygenerowany na podstawie dokonanych zmian w dokumencie

123

4.3. Edytor płytek drukowanych

W przypadku braku błędów możemy nacisnąć przycisk Execute Changes, co spo-
woduje umieszczenie elementów na planszy, przy równoczesnym wyświetlaniu
znaczników poprawności w kolumnie Done (rysunek 4.146).
Istnieje także możliwość wygenerowania raportu podsumowującego wprowadzane
zmiany przez przyciśnięcie przycisku Report Changes. Wygląd przykładowego ra-
portu pokazano na rysunku 4.147. Ostatecznie naciskamy przycisk Close i powra-
camy do dokumentu PCB.
Po przejściu do dokumentu PCB widzimy, że synchronizator umieścił na planszy
obudowy wszystkich elementów występujących na schemacie oraz cieniutkie linie,
które są odpowiednikami połączeń, lecz nie należy ich mylić ze ścieżkami płyt-
ki drukowanej. Warto teraz zadać sobie pytanie, dlaczego elementy występujące
na planszy nie znalazły się wewnątrz zadeklarowanego przez nas obrysu płytki.
Wynika to z faktu, że do rozmieszczenia elementów służy specjalne narzędzie, któ-
re nazywa się Auto Placer.
Aby uruchomić narzędzie do automatycznego rozmieszczania elementów na plan-
szy, należy wybrać z menu Tools>Auto Placement>Auto Placer..., jak pokazano na
rysunku 4.149.
Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie zostanie wyświetlone okno Auto
Place, przedstawione na rysunku 4.150. W oknie tym ustawiamy tryb pracy autpla-

Rys. 4.148. Importowane obudowy elementów wraz z połączeniami ze schematu elektrycznego

Rys. 4.149. Sposób uruchomienia narzędzia Auto Placer

4. Obsługa programu

124

cera. Mamy do wyboru dwa tryby: Cluster Placer i Statistical Placer. Pierwszy tryb
opiera swoje działanie na rozmieszczaniu elementów na płytce względem istnieją-
cych połączeń i należy go stosować przy wykonywaniu płytek o małej liczbie pod-
zespołów. Drugi opiera się natomiast na metodzie najkrótszych ścieżek i używa do
tego celu algorytmów statystycznych, które najlepiej dopasowują położenie elemen-
tów na płytce, gdy ich liczba przewyższa 100. Zaznaczenie opcji Quick Component
Placement pozwala na szybkie, lecz niezbyt sensowne rozmieszczenie elementów
na płytce, w związku z czym nie polecamy tego sposobu.
Po zaakceptowaniu wyboru przyciskiem OK należy jeszcze zaznaczyć myszką pro-
stokąt, w którym będziemy mogli obserwować działanie autoplacera. Na rysun-
ku 4.151 widać ostateczny efekt jego pracy. Ze względu na stochastyczny charakter

Rys. 4.150. Okno Auto Place służące do wyboru

Rys. 4.151. Rozmieszczenie elementów na płytce przy użyciu narzędzia Auto Placer

125

4.3. Edytor płytek drukowanych

zastosowanych algorytmów pracy autoplacera rozmieszczenie elementów na płytce
może wyglądać nieco inaczej.
Teraz powrócimy do rozmieszczenia elementów i nieco je poprawimy w stosunku
do wersji zaproponowanej przez automat wbudowany w Protela. Zmianę położe-
nia elementów można zmienić ręcznie, chwytając myszką każdy element z osobna
i przesuwając go w dowolne miejsce na płytce. Chcąc połączyć metodę automa-
tyczną z ręczną, można wybrane elementy poustawiać ręcznie i klikając na nich

Rys. 4.152. Procedura wyboru opcji Locked dla wskazanego komponentu

Rys. 4.153. Manualnie rozmieszczone elementy na projektowanej płytce drukowanej

4. Obsługa programu

126

dwukrotnie myszką, zaznaczyć w wyświetlonym oknie opcję Locked, po czym po-
nownie uruchomić autoplacera, co spowoduje automatyczne rozmieszczenie tylko
elementów bez atrybutu Locked (rysunek 4.152).
Stosując wymienione metody, uzyskujemy pewien ład w rozmieszczeniu elementów
na płytce, co widać na rysunku 4.153. Kolejną fazą realizacji projektu płytki dru-
kowanej jest wykonanie połączeń (ścieżek drukowanych) pomiędzy elementami.
W celu utworzenia ścieżek drukowanych należy uruchomić specjalne narzędzie,
które przeprowadzi ten proces automatycznie.
Najlepiej wywołać je z menu Auto Route>All..., w wyniku czego otworzy się okno
Situs Routing Strategies, pokazane na rysunku 4.155. W oknie tym, dla projektowanej
przez nas płytki wybieramy Default 2 Layer Board, po czym naciskamy Route All.
Po wykonaniu tej czynności autorouter rozpocznie pracę. Czas wykonywania po-
łączeń jest zależny od wielu czynników, takich jak: wydajność komputera, gęstość
upakowania elementów, wymiary płytki, sposób rozmieszczenia elementów na płyt-
ce, a także zadeklarowane szerokości ścieżek i odstępy między nimi. Po zakończe-
niu działania autoroutera projektowana płytka wygląda jak na rysunku 4.156.

Rys. 4.155. Okno Situs Routing Strategies

Rys. 4.154. Sposób uruchomienia autoroutera

127

4.3. Edytor płytek drukowanych

Ponadto po zakończeniu działania autoroutera na ekranie jest wyświetlany panel
Messages. Znajdują się w nim informacje o tym, czy automatyczne prowadzenie
ścieżek zostało zakończone sukcesem, jest wyświetlana liczba wykonanych połą-
czeń, a w przypadku niewykonania wyświetlana jest liczba połączeń pozostałych
do końca. Wyświetlany jest także czas realizacji zadania przez autorouter. Z przy-
kładowego raportu wiemy, że cały proces łączenia przebiegł poprawnie i zajęło to
zaledwie 2 sekundy (rysunek 4.157).
Na planszy edytora schematów łatwo zauważyć, że niektóre ścieżki mają kolor
niebieski, a niektóre czerwony. Ich kolor nie zależy od rodzaju połączeń, lecz od
tego, na której stronie płytki drukowanej znajdują się ścieżki. Kolor czerwony jest
domyślnie przyporządkowany warstwie górnej (elementów), a niebieski dolnej (lu-
towania). Nasuwa się pytanie: czy to nie jest przesada, aby dla tak prostego urzą-
dzenia tworzyć płytkę, na której ścieżki przebiegają na dwóch warstwach?

Rys. 4.156. Wygląd płytki wraz z zaprojektowanymi ścieżkami drukowanymi

Rys. 4.157. Panel Messages z wyświetlonym raportem odnośnie do wykonanych połączeń na płytce

4. Obsługa programu

128

Oczywiście, że tak! Spróbujmy zatem usunąć wykonane ścieżki. Możemy to zro-
bić na kilka sposobów. Pierwszy z nich polega na wyborze z paska narzędziowego
opcji Undo,

co spowoduje usunięcie skutków ostatnio wykonanego polecenia.

Można też do tego celu wykorzystać specjalistyczne narzędzie służące do usuwania
ścieżek. Aby je uruchomić, wybieramy w menu opcje Tools>Un-Route All, w wyni-
ku czego zostają usunięte wszystkie ścieżki na płytce drukowanej (rysunek 4.158).
Wracamy zatem do punktu wyjścia, czyli do płytki pozbawionej połączeń, jak to
wcześniej pokazano na rysunku 4.153.
Teraz zadeklarujemy wykonanie jednostronnej płytki drukowanej. Do wyboru
mamy dwie warstwy płytki: górną, czyli tę, gdzie będą znajdować się elementy,
lub też dolną, gdzie będziemy lutować elementy do płytki. Wykonamy standardową
płytkę drukowaną, na której ścieżki będą biegły po stronie lutowania. W tym celu
musimy zmienić domyślne reguły programu. Możemy tego dokonać na dwa sposo-
by, pierwszy z nich polega na wybraniu z menu Design>Rules..., w efekcie otwiera
się okno pokazane na rysunku 4.160.
Druga metoda pozwala co prawda otworzyć to samo okno, jednak procedura jego
wywołania jest nieco inna. Chcąc skorzystać z tej metody, najpierw uruchamiamy
autorouter, a po wyświetleniu okna Situs Routing Strategies, przedstawionego na
rysunku 4.155, naciskamy w nim przycisk Routing Rules... Obojętnie, z której meto-
dy skorzystamy, zostanie otwarte okno PCB Rules and Constraints Editor, w którym
w lewej części odszukujemy Routing, po czym wybieramy w nim opcję Routing Layers
i w prawym oknie w dziale Constraints wyłączamy tworzenie ścieżek na górnej war-
stwie płytki drukowanej poprzez wybór Not Used na warstwie Top Layer, jak pokazano
to na rysunku 4.160. Na końcu naciskamy przycisk Close.
Po wykonaniu powyższych czynności należy ponownie uruchomić autorouter. Po
zakończeniu jego pracy widać, że rozmieszczanie połączeń przy tej metodzie trwało
zdecydowanie dłużej, bo aż 8 sekund. Wynika z tego, że nałożenie dodatkowych
ograniczeń (np. zmniejszenie liczby warstw) powoduje znaczne wydłużenie cza-
su projektowania płytki drukowanej. Jak widać, po zakończeniu pracy autoroutera
wszystkie ścieżki mają kolor niebieski, co oznacza, że zaprojektowana płytka jest
jednostronna (rysunek 4.161).
W ten sposób zakończyliśmy projektowanie płytki dla układu, którego schemat
elektryczny pokazano na rysunku 4.12.

Rys. 4.158. Procedura wyboru narzędzia

do usuwania ścieżek z płytki drukowanej

Rys. 4.159. Procedura uruchomienia narzędzia odpowiedzialnego

za definiowanie reguł projektowania płytki drukowanej

129

4.3. Edytor płytek drukowanych

4.3.5.2. Projekt płytki z ręcznym obrysem obrzeża płytki

Zaczynamy od otwarcia nowego dokumentu PCB. Następnie konfigurujemy para-
metry planszy PCB, najlepiej zmieniając jednostki na metryczne, aby było łatwiej
odwzorować szacunkowy rozmiar płytki. Warto też dopasować odpowiednio siatkę
i po wykonaniu tych czynności możemy zabrać się do konkretów.
Na samym początku musimy narysować obrzeże płytki. Chcąc zachować standardy
projektowania układów PCB, musimy pamiętać, aby obrys ten znalazł się na war-

Rys. 4.160. Procedura wyeliminowania tworzenia ścieżek na górnej warstwie płytki

Rys. 4.161. Wygląd jednostronnej płytki

4. Obsługa programu

130

stwie Mechanical 4. Jeśli przyjrzysz się uważnie warstwom programu, zauważysz
z pewnością, że taka warstwa nie istnieje (rysunek 4.162).
Pierwsza czynność, jaką będziemy musieli wykonać, to uruchomienie menedże-
ra warstw modułu PCB. W tym celu wybieramy z menu Design>Board Layers &
Colors... (rysunek 4.163) i po chwili na ekranie pojawia się okno Board Layers and
Colors, przedstawione na rysunku 4.164.
W oknie tym musimy odszukać dział Mechanical Layers (M) i włączyć warstwę
Mechanical 4, jednak domyślnie widoczna jest tylko warstwa Mechanical 1,
w związku z czym wyświetlamy nieużywane warstwy Mechanical poprzez odzna-
czenie opcji: Only show enabled mechanical Layers, a następnie aktywujemy inte-
resującą nas warstwę przez zaznaczenie opcji Enable i Show. Ostatecznie zatwier-
dzamy zmiany przyciskiem OK.
Po wykonaniu powyższych czynności na liście dostępnych warstw znaleźć już moż-
na dodaną przed chwilą warstwę Mechanical 4 (rysunek 4.165).
Kolejnym krokiem będzie teraz narysowanie za pomocą narzędzia Place Line ob-
rysu płytki drukowanej (jej rzeczywistego kształtu) na warstwie Mechanical 4 (ry-
sunek 4.166).
Następnie rysujemy obrys tej części płytki, na której będą umieszczane elementy.
Obrys ten wykonujemy tym samym narzędziem, ale na warstwie Keep Out Layer.
Na rysunku 4.167 przedstawiono proponowany wygląd płytki.

Podczas ręcznego tworzenia obrysu płytki drukowanej powierzchnia,
na której będą umieszczane elementy, musi być mniejsza od
rzeczywistego rozmiaru płytki.

Każdy zaprojektowany obrys płytki można swobodnie zmodyfikować. Aby tego
dokonać, należy zrobić kolejne kroki: najpierw zaznaczamy linię, którą chcemy
zmodyfikować, następnie kierujemy kursor myszy nad jeden z uchwytów linii, na-
ciskamy lewy przycisk myszy i przesuwamy linię w nowe miejsce, czynność tę
możemy powtórzyć dla różnych odcinków linii, uzyskując ostateczny rezultat.
Po wprowadzeniu stosownych zmian w rozmiarze oraz kształcie płytki, jej wygląd
przedstawiono na rysunku 4.169.

Rys. 4.162. Lista aktywnych warstw w nowym dokumencie PCB

Rys. 4.163. Sposób uruchomienia menedżera warstw

131

4.3. Edytor płytek drukowanych

Dalsze kroki postępowania są identyczne z tymi, które opisaliśmy podczas two-
rzenia płytki z wykorzystaniem kreatora, tzn. w pierwszej kolejności wywołujemy
narzędzie Import Changes From..., następnie pozycjonujemy elementy na płytce

Rys. 4.164. Włączenie warstwy Mechanical 4

Rys. 4.166. Sposób wyboru

narzędzia Place Line

Rys. 4.167. Przykładowo odręcznie wykonany obrys płytki drukowanej

Rys. 4.165. Lista warstw po dodaniu warstwy Mechanical 4

4. Obsługa programu

132

przy użyciu autoplacera lub ręcznie i ostatecznie tworzymy ścieżki, wykorzystując
możliwości autoroutera. Efekt końcowy widać na rysunku 4.170.

4.3.5.3. Projektowanie płytki bez użycia schematu ideowego z ręcznym trasowaniem

ścieżek
Wygoda automatycznego projektowania płytek drukowanych powoduje, że stosun-
kowo rzadko korzysta się w praktyce z projektowania ręcznego. Jednak nawet naj-
lepszy autorouter nie jest doskonały, w związku z czym mogą zdarzyć się sytuacje,
kiedy użytkownik musi skorzystać z narzędzi do ręcznego projektowania.
Podobnie jak w poprzednim przypadku, zaczynamy od otwarcia nowego dokumen-
tu PCB, po czym rysujemy obrys płytki poznanymi wcześniej metodami, uzyskując
w ten sposób efekt zbliżony do przedstawionego na rysunku 4.169. Po wykonaniu
obrysów, przystępujemy do ręcznego rozmieszczania elementów wewnątrz obrysu
znajdującego się na warstwie Keep Out Layer.
Dokonać tego możemy w programie Protel na kilka sposobów, pierwszy z nich po-
lega na aktywowaniu panelu Libraries, z którego wybieramy w analogiczny sposób,
jak miało to miejsce w pakiecie Schematic, interesujący nas element. Ciekawostką
jest, że panel ten może pracować w dwóch trybach wyświetlania elementów.

Rys. 4.168. Sposób zmiany kształtu obrysu płytki

Rys. 4.169. Ostateczny wygląd płytki po zmianie jej rozmiaru i kształtu

133

4.3. Edytor płytek drukowanych

Pierwszy pozwala na wybór obudów poprzez wskazanie konkretnego elementu, do
którego jest ona przypisana. Drugi natomiast polega na wyborze bezpośrednio kon-
kretnej obudowy. Interesujący nas tryb wybieramy przez wskazanie myszką opcji
Component lub Footprints znajdującej się w panelu Libraries (rysunek 4.171).

Rys. 4.170. Ostateczny wygląd płytki o ręcznie definiowanym kształcie

Rys. 4.171. Wybór elementów za pomocą panelu Libraries

4. Obsługa programu

134

Druga możliwość umieszczania obudów elementów na planszy polega na wyborze
z menu Place>Component... (rysunek 4.172).
Po wywołaniu tej opcji na ekranie pojawi się okno Place Component, za pomocą
którego będziemy umieszczać elementy na planszy (rysunek 4.173).
Odszukujemy w tym oknie przycisk Browse

, naciskamy go myszką, po czym

na ekranie wyświetlone zostaje kolejne okno Browse Libraries, za pomocą którego
możemy podejrzeć zawartość danej biblioteki, a naciskając przycisk OK, umiesz-
czamy daną obudowę na planszy (rysunek 4.174).
Po wstawieniu wszystkich niezbędnych elementów, przykładowy wygląd naszej
planszy jest taki jak na rysunku 4.175.

Zapewne zauważyłeś, że elementy umieszczone na płytce praktycz-
nie niczym nie odbiegają od elementów, które ułożyliśmy na płyt-
kach projektowanych innymi metodami (co opisałem w poprzed-
nich rozdziałach książki), jednak gdy dokładniej się im przyjrzymy,
to zauważymy, że pomiędzy elementami nie ma tzw. sieci połączeń.
Czynność polegającą na ręcznym dodaniu sieci połączeń opiszemy
w kolejnym kroku projektowania płytki.

Przed rozpoczęciem tworzenia sieci połączeń warto dodatkowo wprowadzić do
schematu ideowego pomocnicze oznaczenia, będące numerami przewodów skupia-
jących się wokół danego węzła, otrzymując efekt pokazany na rysunku 4.176.

Dodatkowe oznaczenia przewodów nie muszą koniecznie mieć cha-
rakteru numerycznego, mogą to również być oznaczenia słowne lub
inne. Ich zadaniem jest tylko poinformowanie projektanta, jakie ele-
menty skupiają się wokół danego węzła.

Rys. 4.172. Procedura wyboru

narzędzia Component z menu Place

Rys. 4.173. Wygląd okna Place Component

135

4.3. Edytor płytek drukowanych

Jeżeli udało nam się już poprawnie oznaczyć schemat elektryczny, możemy swo-
bodnie przejść do tworzenia sieci połączeń, wywołując edytor połączeń poprzez
wybranie z menu Design>Netlist>Edit Nets... (rysunek 4.177).

Rys. 4.174. Sposób umieszczania obudów na planszy za pomocą okna Browse Libraries

Rys. 4.175. Przykładowe rozmieszczenie elementów na płytce drukowanej

Rys. 4.176. Schemat ideowy z wprowadzonymi dodatkowymi oznaczeniami przewodów

4. Obsługa programu

136

Po chwili na ekranie pojawi się okno Netlist Manager, za pomocą którego będziemy
tworzyć sieć połączonych ze sobą komponentów. Okno jest podzielone na trzy czę-
ści: Net Classes, Net in Class oraz Pins in Net. Nas interesuje na tym etapie tylko
środkowe. Będziemy w nim dodawać połączenia występujące na schemacie i przy-
pisywać im poszczególne wyprowadzenia danych elementów (rysunek 4.178).
Aby dodać połączenie, należy nacisnąć przycisk Add znajdujący się w środkowej
części okna, po czym zostanie otwarte kolejne okno Edit Net, w którym będziemy
przypisywać danemu połączeniu wyprowadzenia danych lementów, okno to widać
na rysunku 4.179.
W pierwszej kolejności w oknie tym wpisujemy w polu Net Name nazwę dane-
go połączenia (w naszym przypadku będzie to: 1), następnie za pomocą przycisku

przypisujemy wybrane wyprowadzenia elementów danemu numerowi połączenia,

przenosząc je z lewego okna Pin in other Nets do prawego Pins in Net i uzyskując
w ten sposób listę elementów przypisanych do danego połączenia. Jeżeli pomyłkowo

Rys. 4.177. Sposób uruchomienia narzędzia do tworzenia sieci połączeń

Rys. 4.178. Wygląd okna menedżera połączeń

137

4.3. Edytor płytek drukowanych

przypiszemy jakieś wyprowadzenie elementu nieodpowiedniemu połączeniu, wów-
czas przyciskiem możemy je odwołać, przenosząc z powrotem na lewą stronę.
Jeżeli zatwierdzimy wszystkie wyprowadzenia przypisane danemu połączeniu, na-
ciskamy przycisk OK, po czym powracamy do poprzedniego okna Netlist Manager
(rysunek 4.180).
Jeżeli w tym momencie zamkniemy okno Netlist Manager, wówczas zauważymy, że na
płytce drukowanej powstała pierwsza sieć połączeń (rysunek 4.181).

Rys. 4.180. Wygląd okna Netlist Manager po stworzeniu pierwszego połączenia

Rys. 4.179. Wygląd okna edycji połączeń

4. Obsługa programu

138

W analogiczny sposób powinniśmy wykonać pozostałe połączenia, uzyskując w ten
sposób osiem utworzonych połączeń (rysunek 4.182).
Po wykonaniu opisanych czynności wygląd projektowanej przez nas płytki powi-
nien przedstawiać się tak jak na rysunku 4.183.
W tym momencie wygląd płytki przypomina nam sytuację z etapu projektowania
z wykorzystaniem narzędzi automatycznych. Jednak skupimy się teraz na tym, aby
ścieżki poprowadzić ręcznie za pomocą myszki. Zacznijmy więc od wyboru najprost-
szych tras prowadzenia ścieżek; w naszym przypadku będzie to połączenie ze sobą
wyprowadzeń sześciu rezystorów R1–R6, co łatwo zauważyć na rysunku 4.184.
Pamiętając zasadę (z poprzednich metod projektowania płytki) o prowadzeniu ście-
żek tylko na jednej warstwie laminatu płytki, wybieramy do tego celu ręcznie dolną
warstwę, wskazując myszką na liście zakładek Bottom Layer (rysunek 4.185).
Skoro mamy już wybraną warstwę do prowadzenia ścieżek, możemy przystą-
pić do dzieła. W pierwszej kolejności wybieramy z paska narzędziowego opcję:
Interactively Route Connection

(jak zapewne Czytelnik zdążył zauważyć, jest

to to samo narzędzie, które wykorzystywaliśmy do wykonania obrysu płytki dru-
kowanej). Następnie kierujemy kursor myszki na pierwsze pole lutownicze wybra-
nego elementu (po chwili wokół niego zostanie wyświetlona obwiednia), po czym
jednokrotnie naciskamy lewy przycisk myszki i prowadzimy ścieżkę do sąsiedniego

Rys. 4.182. Okno menedżera połączeń po zdefiniowaniu wszystkich połączeń

Rys. 4.181. Pierwsza sieć połączeń utworzona za pomocą menedżera połączeń

139

4.3. Edytor płytek drukowanych

wyprowadzenia. Gdy ponownie wyświetli się obwiednia, naciskamy lewy przycisk
myszki, na skutek czego powstaje pierwsza ścieżka na projektowanej przez nas
płytce (rysunek 4.186).
Łączenie ze sobą elementów za pośrednictwem prostej ścieżki mamy już za
sobą, jednak większość ścieżek na płytkach drukowanych ma tzw. zakręty, aby
połączyć ze sobą dane pola lutownicze elementów. Przykładowo, takimi elemen-
tami na naszej płytce drukowanej mogą być rezystor R2 oraz kondensator C1
(rysunek 4.187).
Co prawda ścieżkę prowadzimy w analogiczny sposób, jak miało to miejsce wcze-
śniej, jednak robimy to etapami, a po każdym narysowaniu prostego odcinka ścieżki
naciskamy jednokrotnie lewym przyciskiem myszki, uzyskując efekt końcowy po-
kazany na rysunku 4.188c.
Pozostałe ścieżki prowadzimy w podobny sposób, aż do uzyskania efektu, który
przedstawiono na rysunku 4.189.

Ręczne prowadzenie ścieżek może powodować większą ilość błę-
dów w strukturze połączeń niż w przypadku stosowania narzędzi
automatycznych. Dużym problemem może być tzw. unikanie niepo-
trzebnych skrzyżowań ścieżek. W tej kwestii bardzo pomocna może
okazać się technika prowadzenia ścieżek pod samymi elementami.

Rys. 4.183. Wygląd projektowanej płytki drukowanej po zdefinio-

waniu kompletnej sieci połączeń

Rys. 4.184. Widok sześciu rezystorów

przeznaczonych do połączenia

Rys. 4.185. Wybór warstwy Bottom Layer

Rys. 4.186. Procedura ręcznego prowadzenia ścieżek

4. Obsługa programu

140

4.3.6.

Modyfikacje i poprawa wyglądu płytki

Ze względów estetycznych ważne jest, aby opisy elementów znajdujących się na
płytce drukowanej miały taką samą orientację i znajdowały się na tej samej wyso-
kości względem siebie. Uwaga ta dotyczy również elementów.

4.3.6.1. Oznaczenia elementów i dodatkowe opisy

Zacznijmy od poprawnego ułożenia oznaczeń elementów; edycja przebiega podobnie jak
w edytorze schematów. Wystarczy wskazać i przytrzymać dany opis myszką i przesu-
nąć go w dowolne miejsce lub też obrócić o kąt 90

, naciskając klawisz spacji. Bardziej

zaawansowane możliwości edycji oznaczeń elementów mamy w oknie Designator, któ-
re wywołujemy dwukrotnym kliknięciem myszki na danym oznaczeniu.
W oknie tym możemy ustalić dowolny kąt położenia danego oznaczenia, wpisując od-
powiednią wartość w polu Rotation, oznaczenie możemy także ukryć lub wyświetlić
w postaci odbicia lustrzanego poprzez zaznaczenie opcji Hide lub Mirror. Dodatkowo
możemy wprowadzić autopozycjonowanie oznaczenia względem elementu, rozwija-
jąc listę Autoposition i dokonując odpowiedniego wyboru (rysunek 4.190).

Rys. 4.189. Wygląd ręcznie zaprojektowanej płytki drukowanej

Rys. 4.188. Procedura prowadzenia zagiętych ścieżek

Rys. 4.187. Elementy R2 oraz C1

przeznaczone do połączenia

141

4.3. Edytor płytek drukowanych

Jak uważni Czytelnicy zauważyli, podczas definiowania rozmiarów płytki najpierw
zadeklarowaliśmy jej fizyczne obrzeże, a następnie wewnętrznym obrysem, wy-
konanym na warstwie Keep Out Layer, ograniczyliśmy miejsce wykorzystywane
do rozmieszczania elementów. Stało się tak, ponieważ większość płytek musi mieć
otwory służące do mocowania ich do szkieletu urządzenia lub obudowy. Zdarza się
też, że na płytce umieszczamy logo firmowe, numer seryjny, czasami nazwę charak-
teryzującą dane urządzenie, co pokazano na rysunku 4.191.

Jak zapewne Czytelnik zauważył, na rysunku 4.191 logo firmy
może być umieszczone na pustym obszarze płytki, a w specjalnych
procesach produkcyjnych może być nawet nałożone na ścieżkach.

4.3.6.2. Otwory montażowe i linie wymiarowe

Spróbujmy zatem wzbogacić naszą płytkę o pewne dodatki, powinny być one
umieszczone na warstwach Mechanical 3 lub Mechanical 4. W celu wyboru jed-

Rys. 4.190. Możliwości dokonania edycji oznaczeń elementów w oknie Designator

Rys. 4.191. Przykłady logo firm umieszczonych na płytkach

4. Obsługa programu

142

nej z nich klikamy myszką w dolnej części okna edytora PCB. Może się jednak
okazać, że warstwy te nie są domyślnie wyświetlone, wówczas trzeba je ręcznie
aktywować w ten sam sposób, jak było to opisane podczas ręcznego trasowania
obrysu płytki.
Wybieramy teraz z paska narzędziowego Utilities opcję Place Full Circle Arc

po czym pomiędzy linią stanowiącą brzeg płytki a linią będącą granicą w rozmiesz-
czaniu elementów na płytce rysujemy otwory w czterech narożnikach. Efekt końco-
wy przedstawiono na rysunku 4.192.
Płytkę oraz jej fragmenty możemy także zwymiarować, używając do tego celu
narzędzia Place Standard Dimension

wprost z paska narzędziowego Utilities

z działu UtilityTools. Narzędzie to pozwala na narysowanie standardowej (prostej)
linii wymiarowej. W przypadkach, gdy nasze oczekiwania przekraczają możliwości
stosowania prostej linii wymiarowej, możemy skorzystać z działu Place Dimension

Rys. 4.193. Zestaw narzędzi do wymiarowania płytek

Rys. 4.192. Fragment płytki wraz

z otworem montażowym

Rys. 4.194. Wygląd płytki po dodaniu linii wymiarowych oraz otworów montażowych

143

4.3. Edytor płytek drukowanych

umieszczonego na tym samym pasku, w którym kryje się o wiele więcej narzędzi
do tego celu (rysunek 4.193).
Po narysowaniu wszystkich otworów oraz zwymiarowaniu płytki wygląda ona tak,
jak przedstawiono na rysunku 4.194.

4.3.6.3. Zasilanie układu

Mogłoby się wydawać, że prace związane z projektowaniem naszej płytki zostały
już zakończone, jednak nie możemy zapomnieć, że jeszcze trzeba do układu dołą-
czyć zasilanie. Często oprócz zasilania musimy do płytki jeszcze doprowadzić za-
ciski sygnału wejściowego i wyjściowego. W naszym układzie sygnałem wejścio-
wym będzie samo zasilanie, a wyjście to po prostu dwie diody LED. Omówimy
teraz kilka technik pozwalających na doprowadzenie zasilania do płytki.
Pierwsza z nich mogłaby polegać na zwyczajnym przylutowaniu do płytki dwóch
przewodów zasilających, jednak metoda ta jest dosyć prymitywna i nie będzie-
my jej stosować. Jedna z najprostszych, a zarazem skutecznych metod, będzie
polegała na dodaniu do płytki specjalnych pól lutowniczych, do których zostaną
doprowadzone przewody zasilające. W tym celu z paska narzędziowego Wiring
wywołujemy Place Pad

, po czym wybieramy warstwę, na której mają być one

umieszczone (niech będzie to warstwa, gdzie znajdują się ścieżki), czyli Bottom
Layer, i umieszczamy dwa takie elementy gdzieś w wolnym obszarze płytki, jak
pokazano na rysunku 4.195.

Narzędzie do umieszczania pól lutowniczych na płytce można także
wywołać z menu Place>Pad.

Po naniesieniu pól lutowniczych spróbujemy je teraz skonfigurować, tzn. przypisze-
my im numer ścieżki, do jakiej mają być podłączone. W tym celu klikamy dwukrot-
nie na jednym z nich, po czym na ekranie zostaje wywołane okno Pad i w polu Net
wybieramy numer połączenia zgodnie z zadanymi numerami z rysunku 4.176.
Ponadto w oknie tym możemy przypisać wielkość otworu w polu lutowniczym,
a także jego kształt oraz rozmiar. Po dopasowaniu rozmiaru i kształtu pola lutowni-
czego można płytkę wzbogacić, dodając opis z informacjami o jego przeznaczeniu
(rysunek 4.196).

Rys. 4.195. Fragment płytki z dodanymi polami lutowniczymi

4. Obsługa programu

144

Do zacisków dodajemy opis, wybierając z paska narzędziowego Wiring opcję Place
String

, po czym umieszczamy napis w odpowiednim miejscu płytki; jej wy-

gląd przedstawiono na rysunku 4.197.

Rys. 4.196. Okno właściwości pola lutowniczego

Rys. 4.197. Fragment płytki

po umieszczeniu napisu

Rys. 4.198. Okno właściwości tekstu wyświetlanego na płytce

145

4.3. Edytor płytek drukowanych

Na pewno nie interesuje nas napis „String”, niezadowalająca jest także jego po-
czątkowa wielkość, dlatego też w celu dokonania stosownych zmian klikamy go
dwukrotnie myszką, uruchamiając jednocześnie okno String, w którym dokonamy
stosownych zmian. W polu Text wpiszemy interesujący nas opis. Za pomocą zmia-
ny parametru Height możemy zmienić wielkość tekstu. Rotation z kolei jest odpo-
wiedzialne za zmianę kąta wyświetlenia tekstu na płytce (rysunek 4.198).
Na koniec musimy tylko poprowadzić niezbędne ścieżki, zgodnie z widniejącymi połą-
czeniami (Net), uzyskując w ten sposób efekt końcowy, pokazany na rysunku 4.199.

Należy pamiętać, że zamiast umieszczania na płytce pól lutowniczych
do przytwierdzenia przewodów zasilających, można np. posłużyć się
listwą zaciskową czy złączem krawędziowym. Nie będziemy już
tych czynności opisywać szczegółowo, każdy Czytelnik z pewno-
ścią poradzi sobie z umieszczeniem na płytce dodatkowego elementu
(obudowy) i prawidłowym podłączeniem go z całym układem.

4.3.6.4. Zmiana domyślnych obudów elementów

Kolejna czynność będzie polegała na zmianie domyślnej obudowy danego elemen-
tu. Okazuje się czasem, że proponowana przez program obudowa nie odpowiada
naszym oczekiwaniom lub po prostu chcemy ją zamienić na inny model (o innych
rozmiarach, innym rozstawieniu nóżek lub o innym sposobie montażu).
Dla przykładu spróbujmy wymienić obudowy kilku elementów na naszej płytce dru-
kowanej. W pierwszej kolejności przeprowadzimy to na obudowach diod prostow-
niczych D1 i D2. W tym celu wyszukujemy na płytce jeden z obiektów, a następnie
dwukrotnie klikamy go myszką, co spowoduje otwarcie okna o nazwie Component,
wyświetlającego właściwości danego elementu (rysunek. 4.200).

Rys. 4.199. Wygląd końcowy płytki po dodaniu pól lutowniczych wraz z ich opisem

4. Obsługa programu

146

W oknie tym odszukujemy dział Footprint, w którym naciskamy przycisk

w celu

wyboru nowej obudowy z dowolnej biblioteki (rysunek 4.200).
Po wykonaniu powyższej czynności w oknie Browse Libraries wybieramy nową
obudowę dla naszej diody, w naszym przypadku najlepsza będzie DIODE-0.4,
po czym naciskamy OK (rysunek 4.201). Zmiany powinny zostać automatycznie
wprowadzone na płytkę. W analogiczny sposób postępujemy z kilkoma innymi ele-

Rys. 4.200. Okno właściwości danego elementu

Rys. 4.201. Okno wyboru nowej obudowy elementu

147

4.3. Edytor płytek drukowanych

mentami: tranzystorom Q1, Q2 zmieniamy obudowy na BCY-W3/H.8 oraz diodom
LED na LED-1. Po wykonaniu wszystkich wymienionych czynności wygląd naszej
płytki powinien być taki, jak na rysunku 4.202.
Na tym etapie możemy stwierdzić, że zakończyliśmy prace związane z tworzeniem
naszej pierwszej płytki drukowanej. Umieszczone mamy wszystkie elementy, które
są ze sobą połączone w odpowiedni sposób, a także organizacja elementów, po-
łączeń oraz różnych innych dodatków płytki jest prawidłowa. Przedstawimy teraz
kilka kwestii związanych również z tworzeniem płytek drukowanych, lecz niedoty-
czących już naszego układu.

4.3.7.

Dodatki i modyfikacje

W tym rozdziale zajmiemy się zastosowaniem kilku przydatnych narzędzi, które
niejednokrotnie stosuje się podczas tworzenia płytek.

4.3.7.1. Przelotki

Przelotki stosujemy, kiedy chcemy podczas projektowania przejść ścieżką z jednej
na drugą warstwę płytki. Do tego celu w Protelu wykorzystuje się narzędzie Place
Via

znajdujące się na pasku narzędziowym Wiring. Umieszczenie na planszy

przelotki nie powinno nikomu sprawić większego problemu, robi się to niemalże
w identyczny sposób jak w przypadku pól lutowniczych. Gdy już taki element zo-
stanie umieszczony na planszy, można go kliknąć dwa razy przyciskiem myszki,
aby wejść do ustawień przelotki, (rysunek 4.203).
Pola Hole Size i Diameter określają kolejno rozmiar otworu i pola lutowniczego
przelotki. W dziale Properties znajdujemy dwie bardzo ważne opcje Start i End
Layer, które pozwalają określić, jakie warstwy będzie łączyć ze sobą dana przelot-

Rys. 4.202. Wygląd płytki po wprowadzeniu zmian kilku obudów elementów

4. Obsługa programu

148

ka. W przypadku stosowania płytek dwuwarstwowych należy wybrać oczywiście
w jednym polu Top Layer, a w drugim Bottom Layer (rysunek 4.203).

4.3.7.2. Pola maskujące

Czasami zdarza się, że podczas projektowania płytek drukowanych zachodzi potrzeba
zastosowania na powierzchni, gdzie biegną ścieżki, specjalnych obszarów pokrytych
miedzią (niewytrawionych). Niekiedy wykorzystuje się je do prowadzenia masy na
płytce. Można je zobaczyć na przykładowej płytce (rysunek 4.205).
Aby w procesie produkcji płytki takie obszary powstały, muszą być oczywiście za-
maskowane jeszcze przed procesem trawienia, dlatego też do tego celu w Protelu
stosuje się specjalne narzędzie Place Polygon Plane

, które wywołujemy z pa-

ska narzędziowego Wiring. Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie poja-
wia się okno pokazane na rysunku 4.206.

Rys. 4.203. Okno ustawień przelotki

Rys. 4.204. Przykłady zastosowania przelotek

149

4.3. Edytor płytek drukowanych

Do najważniejszych ustawień w tym dziale można zaliczyć przede wszystkim: Layer
– rodzaj warstwy, na jakiej ma być umieszczona maska, Grid Size – rozmiar siatki,
Track Width – szerokość linii w siatce, a także Hatching Style – rodzaj siatki. Do
ważnych można też zaliczyć Connect to Net – możliwość podłączenia powierzchni
do jakiegoś istniejącego połączenia na płytce.
Po zatwierdzeniu wszystkich ustawień przystępujemy do rysowania na planszy kształ-
tu warstwy Polygon Plane. Dla przykładu chcemy, aby warstwa ta obejmowała swoim
kształtem trzy pola lutownicze. Na koniec przy domyślnych ustawieniach w powyż-
szym oknie powinniśmy uzyskać efekt, który przedstawiono na rysunku 4.207b.
Natomiast gdy zmienimy ustawienia domyślne warstwy Polygon Plane (do usta-
wień można wejść powtórnie poprzez dwukrotne kliknięcie jej kształtu myszką)
na bardziej zagęszczoną siatkę, wówczas na ekranie zostanie wyświetlone okno
Confirm, w którym potwierdzamy wprowadzone zmiany, po czym efekt powinien
przypominać rysunek 4.207c.
Jednak gdy się nieco dokładniej przyjrzymy polom lutowniczym, to stwierdzimy, że
nie są one połączone z warstwą Polygon Plane, lecz jedynie znajdują się wewnątrz

Rys. 4.205. Fragment płytki z widocznymi polami maskującymi

Rys. 4.206. Wygląd okna Polygon Plane

4. Obsługa programu

150

niej samej. Chcąc połączyć wybrane pole lutownicze z warstwą Polygon Plane, na-
leży obydwa obiekty przypisać do tego samego połączenia, co wykonujemy w dzia-
le Connect to Net – opcję tę można dostrzec na rysunku 4.206. Efekt końcowy przy-
łączonego pola lutowniczego przedstawiono na rysunku 4.209.

4.3.7.3. Zmiana grubości ścieżek

Jedną z ostatnich poprawek, jaką przedstawimy w tym rozdziale, używanie różnych
grubości ścieżek. Technikę tę bardzo często stosuje się na płytkach drukowanych
w celu zmniejszenia rezystancji danego obwodu drukowanego, zwiększenia wydaj-
ności prądowej, dopasowania impedancji itp. Przykładową płytkę mającą ścieżki
o różnej szerokości przedstawia rysunek 4.205.
Dla lepszego zrozumienia tego zagadnienia posłużymy się prostym przykładem.
Rysunek 4.210a pokazuje fragment obwodu drukowanego (ścieżki koloru czerwo-
nego oznaczają, że druk znajduje się na górnej warstwie płytki). Załóżmy, że chcemy
zmienić grubość ścieżki znajdującej się po lewej stronie pola lutowniczego. W tym
celu klikamy dwukrotnie myszką na wybranej ścieżce, przechodząc w ten sposób do
okna Track, w którym można zmienić domyślne ustawienia danej ścieżki.

Rys. 4.208. Okno potwierdzenia

wprowadzenia zmian w ustawieniach

warstwy Polygon Plane

Rys. 4.209. Warstwa Polygon Plane połączona

z jednym polem lutowniczym

Rys. 4.210. Fragment obwodu drukowanego z różnymi grubościami ścieżek

Rys. 4.207. Kolejne etapy tworzenia warstwy Polygon Plane

151

4.3. Edytor płytek drukowanych

Szerokość definiuje się w polu Width, dla przykładu spróbujmy zmienić domyślną
szerokość z 0,254 mm na 1 mm, po czym akceptujemy wprowadzone zmiany przy-
ciskiem OK (rysunek 4.211). Jak zapewne zauważyłeś, zmiany szerokości ścieżek
definiuje się osobno dla każdego segmentu; chcąc zmienić szerokość całej ścieżki,
musimy czynność tę przeprowadzić osobno dla wszystkich odcinków.

Jak zapewne zauważyłeś, po zmianie szerokości fragmentu ścieżki
zmieniła ona również swój domyślny kolor z czerwonego lub nie-
bieskiego na zielony (w zależności od tego, czy była prowadzona
na górnej lub dolnej warstwie płytki). Kolorem tym Protel oznacza
wszystkie zauważone błędy. Nie oznacza to, że wykonaliśmy czyn-
ność niepoprawnie, tylko że nowa szerokość ścieżki jest uznawana
za niezgodną z predefiniowanymi regułami programu. W jaki spo-
sób można zmienić te reguły, opiszemy w kolejnym rozdziale.

4.3.8.

Reguły projektowania płytek drukowanych

Przedstawimy teraz sposób korzystania z predefiniowanych reguł podczas projek-
towania płytki drukowanej, co w dużej mierze ułatwia wykonanie projektu zgodnie
z założonymi wcześniej wstępnymi warunkami. Protel DXP 2004 jest wyposażony
w bardzo bogate narzędzia, pozwalające nadzorować proces projektowania układu.

Rys. 4.211. Okno właściwości ścieżek drukowanych

Rys. 4.212. Procedura uruchamiania narzędzia do definiowania reguł projektowania płytki

drukowanej

4. Obsługa programu

152

Reguły konfiguruje się w edytorze specjalnie do tego celu przygotowanym, który
wywołujemy poprzez wybór z menu Design>Rules... (rysunek 4.212).
Po wykonaniu w poprawny sposób tej czynności na ekranie zostaje wyświet–
lone okno edytora reguł PCB Rules and Constraints Editor, przedstawione na
rysunku 4.213.

Rys. 4.213. Widok okna edytora reguł projektowania płytek drukowanych

Rys. 4.214. Definiowanie reguł związanych z określeniem szerokości ścieżek

153

4.3. Edytor płytek drukowanych

Okno edytora reguł składa się z dwóch części. W pierwszej (po lewej stronie) wy-
świetlane są rodzaje reguł możliwych do zdefiniowania, natomiast w drugiej części
(po prawej stronie okna) możliwe do zdefiniowania opcje wybranej reguły.
Reguły podzielone są na kilka kategorii, wśród których wyróżnić można reguły do-
tyczące technik prowadzenia ścieżek, reguły związane ze sprawdzaniem poprawno-
ści układu elektrycznego, z projektowaniem warstw ochronnych oraz wiele innych.
Ze względu na złożoność oraz dużą liczbę reguł opiszemy tylko te, których używa
się podczas projektowania większości układów elektronicznych.

4.3.8.1. Reguły dotyczące trasowana ścieżek

Do jednych z ważniejszych reguł zaliczyć można reguły związane z technikami prowa-
dzenia ścieżek na płytce. Podzielić je można na kilka podgrup, do których zaliczamy
przede wszystkim reguły pozwalające kontrolować szerokość i kształt ścieżek. Możemy
dzięki nim określać, na jakich warstwach będą prowadzone ścieżki, a także na jakich
algorytmach ma się opierać sposób dobierania tras prowadzenia ścieżek po płytce.

4.3.8.1.1. Szerokość ścieżek

Jeżeli w lewej części okna rozwiniemy gałąź Routing i wskażemy parametr Width,
będziemy mogli z osobna zdefiniować reguły dla każdej z używanych warstw
płytki (rysunek 4.214). Spróbujmy więc tak zdefiniować regułę, aby przy pew-
nych zakresach zmian szerokości ścieżek program nie informował o występu-
jącym błędzie, jak przedstawiono to na rysunku 4.210. W tym celu minimalną
dozwoloną granicą szerokości ścieżek będzie 0,1 mm, maksymalną 2 mm, a pre-
ferowaną pozostawmy bez zmian.

Rys. 4.215. Definiowanie reguł związanych z kształtem ścieżek

4. Obsługa programu

154

4.3.8.1.2. Kształt ścieżek

Po wskazaniu opcji Routing Corners mamy możliwość wpływu na kształt oraz roz-
miar zagięć ścieżek na płytce. Domyślnie trasowane są ścieżki o stylu 45 Degrees, co
w dosłownym tłumaczeniu oznacza, że są zaginane łagodnie o 45

(rysunek 4.215).

Oprócz domyślnego kształtu ścieżek można jeszcze wybrać ścieżki typu 90 Degrees,
czyli zaginane pod kątem 90

oraz Rounded, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza

zaokrąglone. Wyboru rodzaju ścieżek dokonuje się, rozwijając listę Style.
W przypadku ścieżek zaginanych pod kątem 45

oraz zaokrąglonych, możemy jesz-

cze mieć wpływ na rozmiar zagięcia lub też zaokrąglenia poprzez zmianę domyśl-
nej wartości w polu Setback (rysunek 4.216).

4.3.8.1.3. Topologie ścieżek

Poprzez wybór opcji Routing Topology mamy wpływ na zmianę sposobu trasowa-
nia ścieżek przez Autorouter. Do dyspozycji jest kilka różnych algorytmów wyboru
i określania tras prowadzenia ścieżek (rysunek 4.217).

Rys. 4.216. Kształty ścieżek możliwe do użycia na płytce drukowanej

Rys. 4.217. Definiowanie reguł związanych z wyborem topologii ścieżek

155

4.3. Edytor płytek drukowanych

Wśród różnych topologii możemy wyróżnić przede wszystkim: Shortest – Autorouter
będzie starał się wybrać najkrótszą trasę ścieżek na płytce, Horizontal – ścieżki
będą prowadzone z akcentem poziomym, natomiast Vertical – z pionowym. Na
uwagę zasługuje jeszcze Starbust, w którym ścieżki mają charakter gwiazdy od
centralnego elementu do pozostałych (rysunek 4.218).

4.3.8.1.4. Warstwy

Poprzez wybór opcji Routing Layer mamy wpływ na zmianę priorytetu kierunku
prowadzenia ścieżek na danej warstwie przez Autorouter, domyślnie dla warstwy
Top Layer jest ustawiony Horizontal (kierunek poziomy), dla warstwy Bottom
Layer – Vertical (kierunek pionowy).
Do wyboru oprócz dwóch wymienionych mamy ponadto: Any – w dowolnym kie-
runku; O"Clock – co 15

º; 45 Up oraz 45 Down – ukośnie w górę lub w dół; Fan Out

– wyprowadzenie ścieżek od pól lutowniczych (rysunek 4.220).

Rys. 4.218. Rodzaje topologii prowadzenia ścieżek na płytce

Rys. 4.219. Definiowanie reguł związanych z domyślnym kierunkiem prowadzenia ścieżek na danej warstwie

4. Obsługa programu

156

4.3.8.1.5. Przelotki

Po rozwinięciu opcji Routing Vias możemy zdefiniować reguły dotyczące przelotek
znajdujących się na płytkach drukowanych. Reguły te mają podobne znaczenie jak
w przypadku szerokości ścieżek drukowanych. Określamy trzy parametry: wartość
minimalną (Minimum), maksymalną (Maximum) oraz preferowaną (Preferred), jeśli
chodzi o rozmiar samej przelotki – Via Diameter, i otworu wewnątrz niej – Via
Hole Size (rysunek 4.221).

4.3.8.2. Reguły elektryczne

Drugą grupą reguł dostępnych w Protelu są reguły elektryczne – Electrical.
Odpowiedzialne są one, jak łatwo się domyślić, za szereg parametrów elektrycz-
nych układu drukowanego. Zaliczyć do nich można przede wszystkim kontrolę od-
ległości ścieżki od innych obiektów elektrycznych na powierzchni płytki, takich
jak: inna ścieżka, pole lutownicze lub przelotka.

Rys. 4.221. Definiowanie reguł związanych z rozmiarem przelotek

Rys. 4.220. Możliwe do wyboru kierunki prowadzenia ścieżek

157

4.3. Edytor płytek drukowanych

Niektóre z nich odpowiedzialne są również za kontrolę nad niepotrzebnie przecina-
jącymi się ścieżkami czy też obwodami, które są nieciągłe (przerwane ścieżki).

4.3.8.2.1. Odległość ścieżek

Pierwszy typ reguł z rodziny elektrycznych to reguła odpowiedzialna za kontrolo-
wanie minimalnej odległości ścieżek od innych obiektów elektrycznych znajdują-
cych się na płytce. Wywołujemy ją, rozwijając kolejno gałąź Electrical, a następ-
nie wskazujemy Clearance. Wartość, o której mowa powyżej, definiuje się w polu
Minimum Clearance (rysunek 4.222).

Warto wspomnieć, że w niektórych przypadkach zwiększając war-
tość w polu Minimum Clearance, a szczególnie w płytkach o dużym
zagęszczeniu ścieżek, możemy w znaczny sposób zwiększyć czas
pracy Autoroutera, nawet prowadząc w skrajnych przypadkach do
nieukończenia w 100% jego pracy.

4.3.8.2.2. Przecięcia ścieżek

Kolejny typ reguł elektrycznych to reguła Short Circuit, kontrolująca proces tworze-
nia ścieżek drukowanych pod kątem ich przecięć. Wywołujemy ją, rozwijając kolejno
gałąź Electrical, a następnie wybierając ShortCircuit. Domyślnie reguła nie zezwala
na łączenie ze sobą ścieżek, nienależących do tego samego obwodu elektrycznego.
Innymi słowy, pozwala połączyć ze sobą tylko te ścieżki, które należą do tego samego

Rys. 4.222. Definiowanie reguł związanych z odległością ścieżek od innych elementów płytki

4. Obsługa programu

158

NET-u. Jeżeli z kolei będziemy chcieli łączyć ze sobą wszystkie ścieżki na płytce,
wówczas konieczne będzie zaznaczenie opcji Allow Short Circuit (rysunek 4.223).

4.3.8.2.3. Przerwane ścieżki

Kolejną regułą elektryczną jest reguła kontrolująca przerwane ścieżki na płytkach
lub też ścieżki, które nie zostały ze sobą połączone. Regułę tę można wywołać

Rys. 4.223. Definiowanie reguł związanych z przecinaniem się ścieżek na płytce

Rys. 4.224. Reguła kontrolująca przerwane ścieżki na płytce drukowanej

159

4.3. Edytor płytek drukowanych

poprzez rozwinięcie gałęzi Electrical, a następnie wybranie UnRoutedNet. Reguła
może okazać się potrzebna w przypadkach modyfikowania położenia elementów
na płytce z wykonanymi już wcześniej ścieżkami; gdy taka sytuacja będzie miała
miejsce, oznaczane będą ścieżki przerwane (rysunek 4.224).

4.3.8.3. Reguły dotyczące zarządzania powierzchniami

Ostatnia reguła, na jaką chcę zwrócić uwagę, to reguła Solder Mask Expansion nale-
żąca do grupy Mask. Odpowiedzialna jest za kontrolowanie odległości warstwy ma-
skującej (Solder Mask) od pól lutowniczych. Domyślną wartością jest 0,1016 mm,
którą oczywiście można zmienić na dowolną, wpisując w polu Expansion odpo-
wiednią nową wartość (rysunek 4.225).

4.3.8.4. Kreator tworzenia reguł

Protel DXP 2004 jest również wyposażony w specjalny kreator przeznaczony do
tworzenia spersonalizowanych reguł. Chcąc go uruchomić, wystarczy, że w oknie
PCB Rules and Constraints Editor naciśniemy przycisk Rule Wizard... Po wykona-
niu tej czynności na ekranie zostanie wyświetlone pierwsze okno kreatora, pokaza-
ne na rysunku 4.227. Drugim sposobem uruchomienia kreatora reguł jest wybór
z menu Design narzędzia Rule Wizard... (rysunek 4.226).

Rys. 4.225. Reguła odpowiedzialna za kontrolowanie odległości warstwy maskującej od pól lutowniczych

Rys. 4.226. Procedura uruchomienia kreatora reguł

4. Obsługa programu

160

W oknie powitalnym kreatora reguł wystarczy nacisnąć Next, aby przejść do kolej-
nego okna, w którym wybieramy rodzaj danej reguły oraz zdefiniujemy jej nazwę
(rysunek 4.227). W pierwszej kolejności w polu Name wpisujemy dowolną nazwę
reguły, a następnie wybieramy jej rodzaj z poniższej listy. Załóżmy, że będzie-
my chcieli zdefiniować regułę związaną z zagięciami ścieżek, dlatego wybieramy
Routing Corners, po czym naciskamy Next (rysunek 4.228).
W kolejnym oknie kreatora wybieramy zakres działania nowo tworzonej reguły, za-
znaczając: Whole Board – odwołujemy się do całej płytki drukowanej; 1 Net – dla
jednego połączenia; A Few Net – dla kilku połączeń; A Net on a Particular Layer
– dla połączeń na wybranej warstwie; A Net In a Particular Component – dla połą-
czeń z wybranym komponentem; Advanced – zaawansowany sposób definiowania
zakresu działania reguły (rysunek 4.229).
Po wyborze obszaru działania reguły naciskamy Next, po czym przechodzimy do
kolejnego okna, w którym wyświetla się lista zdefiniowanych reguł tego samego

Rys. 4.227. Okno powitalne kreatora tworzenia reguł płytek drukowanych

Rys. 4.228. Okno wyboru nazwy oraz rodzaju reguły

161

4.3. Edytor płytek drukowanych

typu, i za pomocą przycisków Increase lub Decrease Priority możemy określić
priorytet działania danej reguły (rysunek 4.230).
Po określeniu priorytetów naciskamy Next i przechodzimy do ostatniego okna kreato-
ra, będącego podsumowaniem informacji w nowo zdefiniowanej przez nas regule. Po
naciśnięciu przycisku Finish wracamy do okna, w którym zarządzaliśmy regułami.
Po wejściu do głównego okna zarządzającego regułami odszukujemy na liście
utworzoną przez nas regułę, po czym możemy przystąpić do jej definiowania
(rysunek 4.232).

4.3.9.

Narzędzia pomocnicze

Narzędzia pomocnicze edytora płytek drukowanych pełnią ważną rolę w czasie pro-
jektowania układu elektronicznego. Omówię teraz najważniejsze z nich, pokazując
do czego służą oraz w jaki sposób się nimi posługiwać.

Rys. 4.229. Określanie zakresu działania reguły

Rys. 4.230. Definiowanie priorytetu reguły

4. Obsługa programu

162

Rys. 4.232. Nowo utworzona reguła w oknie zarządzania regułami

Rys. 4.231. Okno podsumowujące parametry nowo utworzonej reguły

Rys. 4.233. Sposób uruchamiania narzędzia do wyświetlania informacji o płytce drukowanej

163

4.3. Edytor płytek drukowanych

4.3.9.1. Informacje o płytce

Narzędzie to jest odpowiedzialne za wyświetlanie szczegółowych informacji na
temat wykonanej przez nas płytki. Informacje te podzielone są wg specjalnych
kategorii; więcej o tym narzędziu dowiemy się w trakcie opisu jego działania.
Uruchamiamy je poprzez wybór opcji Board Information... z menu Reports, tak jak
pokazano na rysunku 4.233.
Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie pojawia się okno PCB Information
i aktywna jest zakładka General, na której widnieją informacje na temat rozmiaru
płytki drukowanej, liczby pól lutowniczych, ścieżek itp. (rysunek 4.234).
Na kolejnej zakładce Components możemy zobaczyć całkowitą liczbę elemen-
tów znajdujących się na płytce oraz na której warstwie zostały one umieszczone
(rysunek 4.235).

Rys. 4.234. Zakładka General okna PCB Information Rys. 4.235. Zakładka Components okna PCB Information

Rys. 4.236. Zakładka Nets okna PCB Information

Rys. 4.237. Okno do wyboru danych do generowanego

raportu

4. Obsługa programu

164

Ostatnia zakładka to Nets, na niej widnieją wszystkie połączenia użyte w projekcie
płytki (rysunek 4.236).
Na każdej z zakładek widnieje przycisk Report..., po jego użyciu zostanie wyświe-
tlone kolejne okno Board Report, w którym zaznaczamy, jakie kluczowe informacje
o płytce chcemy dołączyć do raportu, po czym naciskamy przycisk Report, co widać
na rysunku 4.237.
Po wykonaniu powyższych czynności, na ekranie zostaje wygenerowany raport,
przedstawiony na listingu 4.2.

List. 4.2. Wygenerowany raport na temat wykonanej płytki

Specifications For Ręczny obrys.PcbDoc

On 2006-02-25 at 20:44:06

Size of board 71.8283 x 61.9636 mm

Components on board 14

Layer Route Pads Tracks Fills Arcs Text

------------------------------------------------------------------------

Top Layer 0 9 0 0 0

Bottom Layer 0 151 0 0 0

Mechanical 1 0 12 0 2 0

Mechanical 4 0 76 0 4 6

Top Overlay 0 82 0 2 28

Keep-Out Layer 0 12 0 0 0

Multi-Layer 33 0 0 0 0

------------------------------------------------------------------------

Total 33 342 0 8 34

Net Track Width Count

----------------------------------

0.254mm (10mil) 8

----------------------------------

Total 8

Net Via Size Count

----------------------------------

1.27mm (50mil) 8

----------------------------------

Total 8

Routing Information

----------------------------------

Routing completion : 95,83%

Connections : 24

Connections routed : 23

Connections remaining : 1

----------------------------------

4.3.9.2. Pomiar odległości

Protel DXP 2004 oferuje również ciekawe, a zarazem bardzo pożyteczne narzędzie
wykorzystywane często przez projektantów płytek drukowanych do określenia od-
ległości na płytce, np. pomiędzy różnymi elementami, ścieżkami itp. Wywołujemy

165

4.3. Edytor płytek drukowanych

je poprzez wybór z menu Reports opcji Measure Distance lub też korzystamy ze
skrótu klawiszowego Ctrl+M (rysunek 4.238).
Chcąc skorzystać z tego narzędzia, wystarczy, że wskażemy myszką na płytce
miejsce, w którym chcemy rozpocząć pomiar, następnie nie zwalniając wciśnięte-
go lewego przycisku myszki, wskazujemy punk docelowy. W wyniku poprawnie
przeprowadzonej, opisanej przeze mnie wcześniej czynności, na ekranie zostaje wy-
świetlone okno, w którym widnieje odległość pomiędzy dwoma punktami wyrażo-
na w milimetrach oraz w milsach.

4.3.9.3.

DRC – tester poprawności połączeń na płytce drukowanej
DRC (Design Rule Check) – to narzędzie zbliżone do ERC (Electrical Rule Check),
znanego z edytora schematów. Jego zadaniem jest sprawdzenie poprawności wyko-
nanej płytki drukowanej pod kątem zdefiniowanych przez użytkownika reguł.
Aby uruchomić tester DRC, należy z menu Tools wybrać Design Rule Check...
(rysunek 4.240).
Po wykonaniu wyżej opisanych czynności otwiera się okno do sprawdzania reguł.
W lewej jego części widnieją niemalże identyczne reguły jak w oknie do definio-
wania reguł (rysunek 4.241). Reguły, których nie skonfigurowano w Design Rules,
również nie są aktywne w oknie DRC.
Dla przykładu możemy rozwinąć jedną z gałęzi narzędzia DRC, w wyniku czego uzy-
skamy efekt, który przedstawiono na rysunku 4.242. Możemy go porównać z wcze-
śniej zdefiniowanymi warunkami wykonania płytki w Design Rules.
Nasuwa się też pytanie: w jaki sposób DRC współpracuje z Autoplacerem oraz
Autorouterem, skoro najpierw ustalamy szerokości ścieżek, odległości pomiędzy
nimi itp., a następnie uruchamiamy Autoplacera i Autoroutera, w wyniku czego

Rys. 4.238. Procedura uruchomienia narzędzia

do pomiaru odległości

Rys. 4.239. Okno z wyświetlonym raportem na temat

odległości pomiędzy dwoma punktami na płytce drukowanej

Rys. 4.240. Sposób uruchomienia narzędzia DRC

4. Obsługa programu

166

płytka zostaje wykonana zgodnie ze zdefiniowanymi zasadami. Czy więc urucho-
mienie DRC mija się z celem?
Owszem, mija się z celem, jednak tylko i wyłącznie wtedy, gdy po zakończeniu
działania autoplacera i autoroutera nie wprowadzano żadnych zmian na płytce, ta-
kich jak: zmiana położenia elementów, modyfikacja układu i szerokości ścieżek itp.
W przeciwnych przypadkach DRC pozwala uniknąć błędów, mogących uniemożli-
wić wykonanie płytki.
Sprawdźmy teraz działanie narzędzi DRC, celowo wprowadzając do projektowanej
płytki kilka błędów. Przykładowo zwiększmy otwór jakiejś przelotki lub pola lu-
towniczego, poszerzmy jakiś odcinek ścieżki oraz przesuńmy inny jej fragment, aby
zasymulować tzw. nieciągłość druku.
Po uruchomieniu narzędzia DRC naciskamy przycisk Run Design Rule Check...
(rysunek 4.242) po czym, jeżeli w projekcie występują błędy, w panelu Messages

Rys. 4.241. Wygląd okna konfiguracji narzędzia DRC

Rys. 4.242. Dział Electrical w narzędziu DRC

167

4.3. Edytor płytek drukowanych

widnieć będą rodzaje błędów, podawana jest też nazwa dokumentu, w którym one
wystąpiły oraz inne informacje, takie jak czas i data (rysunek 4.243).
Oprócz tego zostaje generowany raport, przedstawiony na listingu 4.3, w którym ła-
two można zauważyć zaistniałe błędy, celowo zaznaczone wytłuszczoną i podkreślo-
ną czcionką.

List. 4.3. Przykładowy raport DRC z opisami błędów

Protel Design System Design Rule Check

PCB File : BTCPROTEL 2004PLIKI ŹRÓDŁOWERęczny obrys.PcbDoc

Date : 2006-02-26

Time : 14:16:16

Processing Rule : Hole Size Constraint (Min=0.0254mm) (Max=2.54mm) (All)

Violation Via (136mm,78mm) Top Layer to Bottom Layer Actual Hole Size = 3mm

Rule Violations :1

Processing Rule : Height Constraint (Min=0mm) (Max=25.4mm) (Prefered=12.7mm) (All)

Rule Violations :0

Processing Rule : Width Constraint (Min=0.1mm) (Max=2mm) (Preferred=0.254mm) (All)

Violation Track (133mm,70mm)(136.5mm,70mm) Top Layer Actual Width = 4mm

Rule Violations :1

Processing Rule : Clearance Constraint (Gap=0.254mm) (All),(All)

Rule Violations :0

Processing Rule : Broken-Net Constraint ( (All) )

Violation Net 2 is broken into 2 sub-nets. Routed To 75.00%

Subnet : LED1-2 Q2-1 LED2-2

Subnet : Q1-1

Rule Violations :1

Processing Rule : Short-Circuit Constraint (Allowed=No) (All),(All)

Rule Violations :0

Violations Detected : 3

Time Elapsed : 00:00:00

Spróbujmy teraz pokrótce przeanalizować popełnione błędy. Pierwszy błąd wykryty
w raporcie to: Hole Size Constraint, polegający na tym, że użyto w projekcie otworu
w przelotce lub polu lutowniczym o średnicy przekraczającej dopuszczalny zakres
zdefiniowany w regule (0,0254...0,254 mm). Natomiast w naszym przypadku w oma-
wianym elemencie DRC wykrył otwór o średnicy 3 mm, co jest znacznym błędem.

Rys. 4.243. Panel Messages z wyświetlonymi błędami

4. Obsługa programu

168

Kolejny błąd to Width Constraint, który polega na tym, że DRC znalazł w projekcie
ścieżkę o szerokości 4 mm, niemieszczącą się w zdefiniowanym przez regułę zakre-
sie. Zakres ten w naszym przypadku wynosi 0,1...2 mm.
Ostatni błąd to Broken-Net Constraint, czyli w dosłownym tłumaczeniu przerwana
ścieżka. DRC sygnalizuje, że połączenie pomiędzy elementami: diodą LED1, tran-
zystorem Q2 oraz diodą LED2 zostało przerwane.

4.3.9.4. Wizualizacja projektu płytki –

Board In 3D

Jest to jedno z najbardziej efektownych narzędzi Protela, pozwala bowiem obejrzeć
płytkę jeszcze przed jej fizycznym wykonaniem. Aby przejść do wyświetlania płytki
w trzech wymiarach, należy z menu View wybrać Board In 3D (rysunek 4.244).
Po wykonaniu powyższych czynności po chwili na ekranie tworzy się okno, w któ-
rym będziemy mogli oglądać zaprojektowaną płytkę w trzech wymiarach. Również
w tym trybie Protel zmienia dostępne narzędzia w menu oraz na pasku narzędzio-
wym. Zauważamy, że menu i paski narzędziowe w tym trybie są bardzo zubożone
w porównaniu do edytora schematów czy też płytek drukowanych. Dzieje się tak
dlatego, ponieważ ten tryb jest wykorzystywany przez użytkowników tylko i wy-
łącznie w celu obejrzenia zaprojektowanej przez siebie płytki z różnych stron.
W trybie wizualizacji płytki z podstawowego paska narzędziowego PCB3D Standard
wykorzystuje się przede wszystkim narzędzia związane z dopasowywaniem wielko-
ści podglądu płytki oraz przyciski odpowiedzialne za przesuwanie widoku płytki po
ekranie (rysunek 4.245).
Oprócz tego należy również wspomnieć, że w tym trybie bardzo jest przydatny
panel programu PCB3D, który w górnej swej części w dziale Browse Net wyświetla
aktywne połączenia na płytce, w dziale Display – możemy określić, które elementy
płytki mają być widoczne w trybie wizualizacji. Natomiast dział Presentation – jest
odpowiedzialny za tryb wyświetlania płytki w 3D (rysunek 4.246).
Warte uwagi w panelu PCB3D jest też okienko, w którym widać podgląd płytki.
Przydatne jest ono do oglądania płytki z różnych stron. Po najechaniu na niego kur-
sorem naciskamy lewy przycisk myszki, po czym nie zwalniając go, przesuwamy
kursor w dowolną stronę okienka. Po zwolnieniu przycisku myszki płytka zostanie
obrócona o dowolny kąt oraz w dowolnym kierunku.

Rys. 4.244. Sposób przejścia do trybu wizualizacji płytki w 3D

Rys. 4.245. Pasek narzędziowy PCB3D Standard

169

4.3. Edytor płytek drukowanych

Na rysunku 4.247 przedstawiono wygląd płytki projektowanego przez nas przerzut-
nika z dwóch stron – od strony elementów oraz od strony ścieżek. Warto w tym mo-
mencie wspomnieć, że gdy obrócimy płytkę w taki sposób, aby widoczne były ścieżki,
a w panelu PCB3D zaznaczymy wybrane połączenie i naciśniemy przycisk HighLight,
wówczas w oknie podglądu zostaną zaznaczone wszystkie ścieżki należące do tego
połączenia. Za pomocą przycisku Clear kasujemy zaznaczenie. Na rysunku 4.248 po-
kazano płytkę z zaznaczonymi ścieżkami przynależnymi do jednego z połączeń.
Wizualizacja 3D jest również bardzo efektowna w momencie, gdy chcemy przed-
stawić bardziej złożone projekty, przykłady – rysunek 4.249.

Rys. 4.246. Panel PCB3D

Rys. 4.247. Wygląd projektowanej płytki przerzutnika

Rys. 4.248. Płytka przerzutnika z zaznaczonymi ścieżkami należącymi do

jednego z połączeń

Rys. 4.249. Wygląd złożonych projektów PCB przedstawionych w trybie wizualizacji płytki

4. Obsługa programu

170

4.3.9.5. Zarządzanie warstwami programu

Jednym z ostatnich narzędzi dodatkowych, jakie opisujemy w tym dziale, będzie
narzędzie służące do zarządzania warstwami programu. Wykorzystamy je wtedy,
gdy będziemy chcieli zmienić domyślne ustawienia programu, dotyczące zmiany
kolorystyki projektu. Chcąc je aktywować, należy z menu Design wybrać opcję
Board Layers & Colors... (rysunek 4.250).
Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie zostaje uruchomione narzędzie,
przedstawione na rysunku 4.251.
W oknie tym możemy wyróżnić kilka działów, do których zaliczamy przede
wszystkim: Signal Layers – warstwy sygnałowe, na których zwykle w programie
prowadzi się ścieżki, Internal Planes – warstwy wewnętrzne w projektach wielo-
warstwowych, Mechanical Layers – warstwy pomocnicze do umieszczania na nich
dodatkowych informacji, takich jak opisy, linie wymiarowe płytki itp., Mask Layers
– warstwy maskujące, Other Layers – pozostałe warstwy programu.

Rys. 4.250. Sposób uruchomianie narzędzia do zarządzania warstwami

Rys. 4.251. Uruchomione narzędzie do zarządzania warstwami

171

4.3. Edytor płytek drukowanych

Oprócz działów zawierających dostępne w programie warstwy, w oknie tym można
jeszcze wyróżnić dział System Colors, odpowiedzialny za kolor elementów syste-
mowych programu, takich jak: siatki (Visible Grid), otwory (Holes), znaczniki błę-
dów (DRC Error Markers), kolor płytki (Board Area Colors) i inne.
W oknie, pokazanym na rysunku 4.251, każda warstwa oraz element posiadają przy-
pisany domyślnie kolor, można go oczywiście zmienić, klikając dwukrotnie myszką
w polu koloru wybranego przez siebie elementu.
Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie pojawi się okno Choose Color,
przedstawiono je na rysunku 4.252a; można w nim wybrać interesujący nas kolor
i zaakceptować zmiany przyciskiem OK. Jeżeli komuś nie wystarczają podstawowe
kolory, program umożliwia również wybór kolorów z większych palet barw, znajdu-
ją się one na zakładce Standard (rysunek 4.252b) oraz Custom (rysunek 4.252c).

4.3.10. Zarządzanie projektami płytek wielowarstwowych

Do wykonywania płytek wielowarstwowych jest przeznaczone narzędzie Layer
Stack Manager. Ponieważ takie projekty wykonywane są stosunkowo rzadko, nie

Rys. 4.252. Okna do zmiany kolorów systemowych programu

Rys. 4.253. Sposób uruchomienia narzędzia do zarządzania płytkami wielowarstwowymi

4. Obsługa programu

172

będę opisywał szczegółowo możliwości tego narzędzia, skupię się natomiast na
ogólnym przedstawieniu jego możliwości i pokazaniu sposobu zarządzania płytka-
mi wielowarstwowymi.
Uruchomienie edytora warstw odbywa się poprzez wybór z menu Design opcji
Layer Stack Manager... (rysunek 4.253), co spowoduje otwarcie okna o tej samej
nazwie (rysunek 4.254).
Zanim zajmiemy się tworzeniem kolejnych warstw, warto skupić się na edycji pro-
stej płytki zawierającej tylko dwie warstwy. W oknie tym możemy dokonać edycji
wielu ciekawych parametrów płytki.
Na przykład chcąc ustawić grubość warstwy miedzianej pokrywającej górną lub
dolną powierzchnię płytki, należy w pierwszej kolejności kliknąć na napis Top
Layer lub Bottom Layer i nacisnąć przycisk Properties... (rysunek 4.254) albo
ewentualnie dwukrotnie kliknąć myszką na którymś z wcześniej opisanych napi-
sów. Otworzy się okno Edit Layer, przedstawione na rysunku 4.255. W oknie tym
w polu Copper thickness wpisujemy oczekiwaną wartość.
Chcąc natomiast określić parametry powłoki dielektrycznej oddzielającej warstwy
przewodzące, należy dwukrotnie kliknąć na napis Core, co spowoduje wyświetle-

Rys. 4.254. Wygląd okna narzędzia Layer Stack Manager

Rys. 4.255. Definiowanie grubości warstw miedzi

Rys. 4.256. Wygląd okna edycji parametrów

warstwy dielektrycznej

173

4.3. Edytor płytek drukowanych

nie okna Dielectric Properties, które zamieszczono na rysunku 4.256. W pozycji
Material wpisujemy rodzaj materiału dielektrycznego (typu laminatu), w pozycji
Thickness – podajemy grubość powłoki, natomiast w polu Dielectric Constant –
stałą materiałową tzw. przenikalność dielektryczną.
Dodawanie kolejnych warstw sygnałowych, ekranujących i zasilania jest możliwe
dzięki przyciskom Add Layer oraz Add Plane. Właściwości każdej z nich określa się
tak samo jak powyżej. Po wprowadzeniu kilku dodatkowych warstw wygląd projektu
płytki wielowarstwowej w oknie Layer Stack Manager jest tak jak na rysunku 4.257.

Rys. 4.257. Przekrój przykładowej płytki wielowarstwowej

Rys. 4.258. Wygląd okna Drill Pair Manager

4. Obsługa programu

174

Warte uwagi w tym oknie jest narzędzie Configure Grill Pairs..., za pomocą które-
go możemy w projektach wielowarstwowych zsynchronizować rozmieszczenie nie-
zbędnych otworów pomiędzy różnymi warstwami. Po uruchomieniu tego narzędzia
możemy dodawać (przycisku Add...) i usuwać (przycisk Delete) warstwy, które mają
zostać objęte synchronizacją lub też możemy posłużyć się gotowymi schematami
Create

Pairs From Layer Stack (utwórz parzystość na podstawie warstw płytki) oraz

Create

Pairs From Used Vias (utwórz parzystość na podstawie przelotek w płytce).

Ostatnim narzędziem, które chciałbym opisać, jest kalkulator impedancji. Aktywujemy
go poprzez wybór opcji Impedance Calculation... znajdującej się w oknie Layer Stack
Manager. Po uruchomieniu go pojawia się na ekranie okno pokazane na rysunku

4.259,

Rys. 4.259. Wygląd okna do obliczania impedancji

Rys. 4.260. Narzędzie pomocne w definiowaniu wzorów matematycznych

175

4.3. Edytor płytek drukowanych

w którym możemy edytować wzory do obliczenia impedancji oraz wyliczenia odpo-
wiedniej szerokości ścieżki.
W obydwu przypadkach pomocny może się okazać tzw. niezbędnik, zawierający
w sobie szereg funkcji, operatorów logicznych i stałych możliwych do użycia
podczas definiowania wzorów do obliczania impedancji lub szerokości ścieżek.
Narzędzie to aktywujemy poprzez naciśnięcie jednego z przycisków Helper...
(rysunek 4.260).

4.3.11. Wydruk widoku płytki drukowanej

Narzędzie odpowiadające za drukowanie obrazu płytki jest bogato wyposażone
w szereg różnych opcji. Postaramy się przedstawić kilka najciekawszych i najbar-
dziej użytecznych z nich.
Chcąc wydrukować płytkę, można z menu File wybrać opcję Print..., jednak nie
polecamy w taki sposób przeprowadzać wydruku, gdyż warto przedtem spraw-
dzić ustawione parametry wydruku i wykonać tzw. podgląd projektowanej płytki.
Zgodnie z przedstawioną procedurą, proponujemy w pierwszej kolejności z menu
File wybrać opcję Page Setup... (rysunek 4.261).
Po wykonaniu wyżej opisanych kroków otwiera się okno Composite Properties,
które jest podzielone na kilka zasadniczych działów. Dział Printer Paper – odpo-
wiedzialny jest za wybór rozmiaru papieru oraz jego orientacji (pionowa lub po-
zioma); Margins – ustalenie szerokości marginesów (pionowych i poziomych); za-
znaczenie opcji Center powoduje, że wydruk jest centrowany względem arkusza
papieru; Scaling – wybór skali wydruku; gdy wskażemy opcję Fit Document On
Page, wówczas wielkość płytki będzie dopasowana do rozmiaru arkusza papieru,
wybór opcji Scaled Print – pozwala na zdefiniowanie skali wydruku, osobno dla osi
X i Y, czego dokonujemy w dziale Corrections; Color Set – umożliwia wybór palety
kolorów wydruku: Mono – czarno-biały, Color – kolorowy, Gray – w odcieniach
szarości (rysunek 4.262).

Rys. 4.261. Sposób uruchomienia

narzędzia do definiowania właściwości

wydruku

Rys. 4.262. Wygląd okna Composite Properties

4. Obsługa programu

176

W dolnej części okna Composite Properties, przedstawionego na rysunku 4.262,
znajduje się szereg przycisków, omówię więc ich znaczenie. Naciskając przycisk
Advanced..., wywołujemy kolejne okno o nazwie PCB Printout Properties, w któ-
rym przede wszystkim możemy wybrać warstwy projektu, jakie mają zostać ujęte
na wydruku (rysunek 4.263).
Ponadto, gdy w powyższym oknie naciśniemy przycisk Preferences..., wówczas
przechodzimy do kolejnego okna PCB Print Preferences, w którym możemy w ła-
twy sposób zoptymalizować wydruk kolorowego projektu w odcieniach szarości
np. na drukarce laserowej. Polega to na tym, że możemy każdemu kolorowi użyte-
mu w projekcie przypisać odpowiednik z palety odcieni szarości. Również w dziale
Font Substitutions możemy zamienić domyślne czcionki występujące w projekcie

Rys. 4.263. Wygląd okna Printout Properties

Rys. 4.264. Wygląd okna Print Preferences

177

4.3. Edytor płytek drukowanych

na inne – występujące na arkuszu papieru po wydruku. Dodatkowo możemy zde-
cydować, czy w procesie wydruku ma zostać ujęta tzw. granica rozmieszczania ele-
mentów na płytce Keepout Objects (rysunek 4.264).
Wracając do okna Composite Properties (rysunek 4.262), ważne jest przed przepro-
wadzeniem wydruku wygenerowanie jego podglądu. Dokonujemy tego poprzez na-

Rys. 4.265. Wygląd okna podglądu wydruku dokumentów PCB

Rys. 4.266. Wygląd okna Printer Configuration

4. Obsługa programu

178

ciśnięcie przycisku Preview, po czym na ekranie zostanie wyświetlone kolejne okno
Preview

Composite Drawing, które pokazano na rysunku 4.265. Podzielone jest ono

na dwie części: w lewej dostępne są miniaturki płytek wchodzących w skład projek-
tu, w prawej natomiast podgląd aktywnej płytki. Jeżeli projekt zawierał tylko jeden
dokument PCB, wówczas w poniższym oknie jest widoczny jeden dokument.
Jeżeli podgląd wydruku spełnia nasze oczekiwania, wówczas możemy przejść
już do ostatecznego kroku, którym będzie otwarcie okna wydruku poprzez naci-
śnięcie przycisku Print... W kolejnym oknie, przedstawionym na rysunku 4.266,
mamy możliwość wyboru drukarki, ustawienia jej opcji wydruku i po naciśnięciu
przycisku OK uruchamiamy proces wydruku.

5. Biblioteki

Biblioteki

5. Biblioteki

180

5.1. Wiadomości wstępne

Biblioteki znajdujące się w standardowej instalacji Protela DXP 2004 zawierają
wiele gotowych elementów, które mogą być wykorzystywane zarówno podczas
edycji schematów, jak i płytek drukowanych.
Ogromną zmianą, jeśli chodzi o strukturę bibliotek pomiędzy wersjami progra-
mu Protel DXP 2004 a Protel 99SE jest to, że w nowszej wersji programu sym-
bol schematowy jest niejako „centrum” zawierającym pełną definicję elementu.
Wiadomo, że podstawową reprezentacją każdego elementu jest jego postać gra-
ficzna, zwana symbolem schematowym, którą umieszcza się na planszy do ryso-
wania schematów.
Poza symbolem schematowym użytkownik może korzystać także z dołączonych do
niego informacji, które opisują między innymi obudowę elementu, jego parametry
elektryczne (wykorzystywane podczas symulacji) itp. Często też oprócz informacji
wizualnych oraz elektrycznych z elementem bibliotecznym skojarzonych może być
wiele innych atrybutów. Mogą to być przykładowo parametry elektryczne ważne
dla samego projektu. Do takich zaliczyć można moc, tolerancję jakichś parame-
trów elementu lub też informacje wykorzystywane podczas samej produkcji układu
elektronicznego np.: numer magazynowy, numer referencyjny w katalogu dostawcy
oraz wiele innych informacji.

Należy pamiętać, że z każdym elementem bibliotecznym Protela mo-
żemy skojarzyć dowolną liczbę parametrów, zarówno w bibliotece,
jak i bezpośrednio na samym schemacie.

Każdy rodzaj elementu może być zdefiniowany w osobnym pliku zawierającym
jego opis lub też w samej bibliotece, a każdy z nich ma inny format. Dzięki
temu rozwiązaniu dysponujemy wieloma zróżnicowanymi formatami modeli,
które nie są przechowywane w symbolu schematowym, lecz jedynie są z nim
powiązane. Z tego powodu jeden model może być powiązany z wieloma ele-
mentami, dla przykładu ten sam model symulacyjny jakiegoś tranzystora, diody
półprzewodnikowej itp. może dotyczyć wielu producentów, podobnie ten sam
model obudowy może być identyczny dla wielu elementów w projekcie płytki
drukowanej.
Z pewnością zauważamy, że pojawia się niedogodność polegająca na tym, iż jeste-
śmy zmuszeni zarządzać wieloma plikami, a w bibliotekach, zawierających znaczną
część elementów, z których każdy wykorzystuje wiele modeli, liczba plików może
być bardzo duża.
Aby rozwiązać ten problem, środowisko Protela DXP 2004 wspomaga tworzenie
oraz obsługę tzw. zintegrowanych bibliotek elementów. Biblioteka taka to komplet-
ny i mobilny zarazem zbiór symboli schematowych, obudów elementów, modeli
symulacyjnych oraz modeli analizy sygnałowej.
Postaram się teraz krok po kroku opisać, jak obsługiwać najpopularniejsze typy bi-
bliotek, w jaki sposób edytować istniejące elementy biblioteczne oraz jak wygląda
procedura tworzenia nowych elementów.

181

5.2. Przegląd dostępnych bibliotek w programie

5.2. Przegląd dostępnych bibliotek w programie

Skoro zapoznaliśmy się już z wiadomościami wstępnymi na temat bibliotek Protela,
przedstawię teraz, w jaki sposób można otworzyć daną bibliotekę oraz zapoznać się
z elementami znajdującymi wewnątrz niej.

5.2.1.

Biblioteki schematowe

Pierwszy rodzaj bibliotek to biblioteki schematowe, które wykorzystaliśmy już pod-
czas rysowania schematów. Chcąc otworzyć dowolną bibliotekę, należy w głów-
nym oknie programu wybrać z menu File polecenie Open lub też na pasku narzę-
dziowym kliknąć przycisk

. Można także skorzystać ze skrótu klawiszowego

Ctrl+O (rysunek 5.1).

Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie pojawi się okno Choose Document
to Open. W nim odszukujemy w ścieżce, w której został zainstalowany Protel,
folder o nazwie Library, przeznaczony do przechowywania wszystkich bibliotek
(rysunek 5.2).
Chcąc ograniczyć kryteria przeszukiwania bibliotek, warto skorzystać z filtru i roz-
wijając listę w polu Pliki typu, zaznaczyć Schematic library (*.schlib; *.lib), jak
przedstawiono to na rysunku 5.3.

Rys. 5.1. Sposób otwarcia pliku bibliotecznego

Rys. 5.2. Wygląd okna do otwierania dokumentów

5. Biblioteki

182

Po wykonaniu podanych czynności może się okazać, że w nowo za-
instalowanej wersji programu Protel DXP 2004 nie znajdziemy zbyt
wielu ciekawych bibliotek tego typu. W związku z tym proponuję naj-
pierw wykonać czynności opisane w rozdziale Biblioteki zintegrowa-
ne, po czym powrócić do lektury bieżącego rozdziału.

Rys. 5.3. Wybór tylko bibliotek schematowych

Rys. 5.4. Wygląd okna przedstawiający otwartą bibliotekę z elementami schematowymi

183

5.2. Przegląd dostępnych bibliotek w programie

Po wykonaniu opisanych czynności odnajdujemy w folderze ..Library\Miscellaneous
Devices wydobytą z biblioteki zintegrowanej bibliotekę schematową o nazwie
Miscellaneous Devices.Schlib, po czym naciskamy przycisk Otwórz. Po chwili w
głównym oknie programu widzimy nowe okno, w którym po lewej części widnieje
panel SCH Library, a po prawej podgląd pierwszego elementu znajdującego się w
bibliotece.
Może się okazać, że panel SCH Library jest niewidoczny, wówczas należy go akty-
wować, wybierając z menu View>Workspace Panels>SCH>SCH Library.
Gdy będziemy przewijać listę elementów znajdujących się w bibliotece w panelu
SCH Library, możemy stwierdzić, że znajdują się w niej podstawowe elementy wy-
korzystywane podczas rysowania schematów elektrycznych, które przedstawiono
na rysunku 5.5.

5.2.2.

Biblioteki PCB

Drugim rodzajem bibliotek stosowanych w Protelu są biblioteki PCB zawierające
informacje na temat kształtu, rozmiaru oraz sposobu wykonania i rozmieszczenia
wyprowadzeń danego elementu. Jak zapewne się domyślasz, są one pomocne przy
wykonywaniu płytek drukowanych, przechowywane są one również w tej samej
ścieżce co biblioteki schematowe, z tą różnicą, że w podfolderze PCB widać to na
rysunku 5.6.
Wczytanie dowolnej biblioteki odbywa się w analogiczny sposób, jak opisałem
to wyżej; przechodzimy do folderu PCB i odszukujemy przykładowo bibliotekę
Miscellaneous Connector PCB, zawierającą informacje na temat wtyków, złączy
i innych elementów tego typu. Po chwili na ekranie pokaże się nowe okno, wyświet–
lające pierwszy element zawarty w tej bibliotece, widać to na rysunku 5.7.
Warty uwagi jest fakt, że tym razem został aktywowany inny panel systemowy,
którym jest PCB Library, za jego pomocą możemy przeglądać elementy zawarte
w bibliotece PCB, sprawdzać, z jakich komponentów się one składają, a także zo-
baczyć miniaturowy podgląd.

Rys. 5.5. Przykładowe elementy znajdujące się w bibliotece Miscellaneous Devices.schlib

a) źródło napięcia stałego

b) dioda Zenera

c) cewka z rdzeniem

d) segment wyswietlacza LED

e) układ Darlingtona

f) przekaźnik

5. Biblioteki

184

Na rysunku 5.8 przedstawiono przykładowe złącza i gniazda wtykowe zawarte
w bibliotece Miscellaneous Connector PCB.

5.2.3.

Biblioteki 3D

Kolejnym rodzajem bibliotek, które można spotkać w Protelu, to biblioteki 3D,
wykorzystywane podczas generowania widoków trójwymiarowych projektowanych

Rys. 5.6. Wygląd okna z listą dostępnych bibliotek typu PCB

Rys. 5.7. Wygląd okna przedstawiający otwartą bibliotekę z elementami PCB

185

5.2. Przegląd dostępnych bibliotek w programie

układów drukowanych podczas procesu wizualizacji. Biblioteki tego typu domyśl-
nie przechowywane są w folderze PCB3D.
Wczytanie dowolnej biblioteki tego typu odbywa się przez analogię do wcześniej
opisanych przypadków. Chcąc się przyjrzeć elementom zawartym w tej bibliotece,
wystarczy wczytać plik o nazwie Default.PCB3DLib, w którym możemy znaleźć
między innymi elementy pokazane na rysunku 5.10.

5.2.4.

Biblioteki zintegrowane

Ostatnią odmianą bibliotek są biblioteki zintegrowane, o których już wspominałem
na początku rozdziału. Załóżmy, że będziemy chcieli otworzyć bibliotekę zawie-

Rys. 5.8. Przykładowe elementy znajdujące się w bibliotece Miscellaneous Connector PCB

Rys. 5.9. Wygląd okna przedstawiający otwartą bibliotekę z elementami 3D

5. Biblioteki

186

rającą cały pakiet informacji o danym elemencie. W tym celu proponuję otworzyć
bibliotekę Simulation Sources.IntLib znajdującą się w folderze ..\Library\Simulation
lub Miscelleaneus Devices będącą w głównym folderze bibliotek programu, czyli
..Library. Jednak podczas otwierania biblioteki tego typu na ekranie zostanie wy

świetlone kolejne okno, w którym zostaniemy zapytani: Do you wish to extract the

Rys. 5.10. Przykładowe elementy znajdujące się w bibliotece Default.PCB3DLib

Rys. 5.11. Okno potwierdzające rozpakowanie biblioteki źródłowej ze zintegrowanej

Rys. 5.12. Wygląd okna przedstawiający otwartą bibliotekę zintegrowaną

187

5.3. Edytor bibliotek schematów

source libraries from his Integrated Library? (Co dosłownie znaczy: Czy chcesz
rozpakować

bibliotekę źródłową z biblioteki zintegrowanej?). Odpowiadamy na to

pytanie twierdząco, naciskając przycisk Yes (rysunek 5.11).
Po wykonaniu tej czynności w folderze bibliotek programu zostaną rozpakowane
wszystkie pliki biblioteczne wchodzące w skład biblioteki zintegrowanej. Wówczas
odszukując nazwę danego folderu, możemy do niego wejść i otworzyć z niego
jedną z bibliotek. Ponieważ obiekty wchodzące w skład biblioteki Miscelleaneous
Devices przedstawiłem już wcześniej, więc tutaj pokażę elementy zawierające się
w bibliotece Simulation Sources. Po jej otwarciu na ekranie domyślnie zostaje wy-
świetlony pierwszy element wchodzący w jej skład (rysunek 5.12).
Przeglądając zawartość biblioteki Simulation Sources.SchLib, zauważamy w niej
różne źródła napięć, wykorzystywane najczęściej podczas symulacji układów elek-
tronicznych (rysunek 5.13).

5.3. Edytor bibliotek schematów

Podczas rysowania schematu elektrycznego przerzutnika korzystaliśmy wyłącz-
nie z zasobów biblioteki Miscellaneous Devices.SchLib. Ponieważ projektowane
przez nas urządzenie było bardzo proste i wszystkie niezbędne elementy znaj-
dowały się w tej bibliotece, nie występowała konieczność szukania elementów
w innych bibliotekach. Niestety praca oparta wyłącznie na jednej bibliotece nie
jest możliwa, dlatego prędzej czy później każdy użytkownik Protela stanie przed
koniecznością stworzenia własnych elementów lub biblioteki zawierającej naj-
częściej stosowane elementy. Może też okazać się konieczne usunięcie niektó-
rych elementów z bibliotek lub też ich zmodyfikowanie i dostosowanie do na-
szych potrzeb.

5.3.1.

Obsługa edytora bibliotek schematów

Organizacja ekranu edytora bibliotek jest bardzo podobna do stosowanej w pozo-
stałych modułach. W jego prawej części znajduje się okno podglądu i edycji wy-
branego elementu, co pokazano na rysunku 5.12, natomiast po lewej stronie przy
domyślnych ustawieniach programu widoczny jest panel SCH Library, który przed-
stawiono na rysunku 5.14.

Rys. 5.13. Przykładowe elementy znajdujące się w bibliotece Simulation Sources.SchLib

5. Biblioteki

188

Możemy się teraz nieco dokładniej przyjrzeć temu pane-
lowi. W pierwszej części okna jest wyświetlana lista ele-
mentów znajdujących się w bibliotece. Za pomocą suwa-
ka lub klawiszy kursora można przewijać listę elementów
i nawigować po elementach wchodzących w jej skład.
Mamy tu do dyspozycji przyciski: Place – umieszczanie
wybranego elementu na planszy w otwartym dokumen-
cie edytora schematów (jeżeli żaden dokument tego typu
nie jest otwarty, wówczas automatycznie jest tworzony
nowy); Add – dodawanie nowego elementu do bibliote-
ki; Delete – usuwanie wskazanego elementu z biblioteki;
Edit – edytowanie elementu z biblioteki.
Warto też zwrócić uwagę na część tego panelu, w którym
widnieją wszystkie wyprowadzenia wskazanego elemen-
tu. Na przykład dla tranzystora bipolarnego są trzy: E
– Emiter; B – Baza; C – Kolektor. Oczywiście przyciski
w tej części okna mają podobne znaczenie jak opisano to
powyżej.
Ostatnia część tego panelu pokazuje, z jakimi innymi mo-
delami jest powiązany dany element biblioteczny, mogą
to np. być modele symulacyjne – zawierające szczegó-
łowe informacje na temat parametrów elektrycznych da-
nego elementu, modele typu Footprint – odwzorowujące
wygląd, rozmiar i rozstaw nóżek danego elementu na
płytce drukowanej itp. Oczywiście znaczenie przycisków
w tej części okna jest identyczne z wcześniej opisanymi.

5.3.2.

Menu i paski narzędziowe

Po krótkim wprowadzeniu do modułu Schematic Library omówimy większość
funkcji dostępnych w menu oraz umieszczonych w paskach narzędziowych. Warto
się z tym zapoznać przed kontynuacją dalszych ćwiczeń związanych z edycją i two-
rzeniem nowych bibliotek. Co prawda menu tego modułu nie jest aż tak bardzo roz-
budowane jak w przypadku edytora schematów i PCB, jednak z pewnością można
tu znaleźć wiele ciekawych i przydatnych narzędzi:
– File – znajdują się w nim funkcje dostępne w tego typu menu, związane z otwie-

raniem, zapisem dokumentów, importem oraz eksportem danych, a także opcje
związane z ustawianiem parametrów wydruku;

– Edit – obejmuje różnorodne narzędzia związane z edytowaniem oraz ustawia-

niem podstawowych funkcji komponentów bibliotecznych;

– View – zapewnia dostęp do opcji związanych ze sposobem wyświetlania edy-

towanych elementów na ekranie monitora. Za jego pomocą możemy także wy-
świetlić bądź ukryć paski narzędziowe lub okna;

– Project – zawiera szereg narzędzi wspomagających pracę z projektem:

• Compile Document – uruchamia proces weryfikacji poprawności wykonania

dokumentu bibliotecznego,

Rys. 5.14. Wygląd panelu

SCH Library

189

5.3. Edytor bibliotek schematów

• Design Workspace – zawiera narzędzia niezbędne do zarządzania obszarem

roboczym,

• Show Differences – narzędzie odpowiedzialne za porównywanie ze sobą do-

kumentów wchodzących w skład projektu,

• Project Options – umożliwia dostęp do opcji projektu;

– Place – w tej części menu znajduje się szereg poleceń związanych z umieszcza-

niem na planszy różnych symboli oraz obiektów graficznych, takich jak linie,
okręgi, wielokąty, krzywe i inne;

– Tools – w tej części menu mieści się wiele użytecznych narzędzi:

• New Component – tworzenie nowego elementu w bibliotece,
• Remove Component – usuwanie wskazanego elementu z biblioteki,
• Remove Duplicates... – usuwanie dublujących się elementów w bibliotece,
• Rename Componet... – zmiana nazwy edytowanego elementu,
• Copy Component... – kopiowanie elementu,
• Move Component... – wycinanie elementu,
• New Part – tworzenie kolejnego podzespołu edytowanego elementu,
• Remove Part – usuwanie podzespołu wybranego elementu,
• Mode – dodatkowe tryby wyświetlania elementu:

♦

Previous/Next – przełącza pomiędzy różnymi symbolami przypisanymi do

danego elementu,

♦

Add/Remove – tworzenie nowego/usuwanie symbolu dla edytowanego ele-

mentu,

♦

Normal/Alternate – przełączanie pomiędzy standardowym lub alternatyw-

nym symbolem przypisanym danemu elementowi,

• Goto – opcje związane z poruszaniem się po bibliotece:

♦

Next/Previous Part – przejście do następnego/poprzedniego podzespołu

edytowanego elementu,

♦

First/Last Component – przejście do pierwszego/ostatniego elementu w bi-

bliotece,

♦

Previous/Next Component – przejście do następnego/poprzedniego elemen-

tu w bibliotece,

• Find Component... – wyszukiwanie elementu w bibliotece,
• Component Properties... – wyświetlanie właściwości edytowanego elementu,
• Parametr Manager – uruchamianie edytora parametrów,
• Update Schematic – aktualizacja schematu po zmodyfikowaniu elementów

w bibliotece,

• Document Options... – narzędzie do edytowania obszaru roboczego edytora

bibliotek,

• Schematic Preferences... – narzędzie konfiguracji edytora bibliotek;

– Reports – sporządza raporty na temat:

• Component – edytowanego elementu,
• Library – biblioteki,
• Component Rule Check... – sprawdzenia poprawności reguł tworzenia elementu;

5. Biblioteki

190

– Window – określa sposób wyświetlania aktywnych okien w projekcie;
– Help – dostęp do plików pomocy programu.
Zapoznaliśmy się z wieloma przydatnymi funkcjami, które kryje menu programu.
Warto teraz przyjrzeć się przez chwilę paskom narzędziowym, dostępnym w mo-
dule Schematic Library. Pierwszy pasek to Sch Lib Standard – jak się łatwo domy-
ślić, zawiera wszystkie niezbędne narzędzia do standardowych prac wykonywanych
podczas tworzenia nowych i zarządzania istniejącymi bibliotekami.
W jego skład wchodzą przyciski odpowiedzialne za tworzenie, otwieranie i za-
pisywanie dokumentów, spotykamy też takie, które pozwolą nam przeprowadzić
podgląd oraz sam proces wydruku. Za pomocą narzędzi Zoom In oraz Zoom Out
możemy w łatwy sposób dostosowywać rozmiar bieżącego widoku. Kolejne przy-
ciski odpowiadają za edycję, czyli wycinanie, kopiowanie i wklejanie zaznaczonych
wcześniej obiektów, za pomocą narzędzi z następnego działu tego paska. Pozostałe
przyciski Undo i Redo służą do cofania ostatnio wykonanej czynności oraz do po-
nownego wykonania czynności, która została cofnięta (rysunek 5.15).

Kolejny pasek narzędziowy, na który warto zwrócić szczególną uwagę, to pasek
o nazwie Utilities, gdyż kryje on w sobie szereg narzędzi niezbędnych do naryso-
wania bądź edycji jakiegoś elementu bibliotecznego (rysunek 5.16).
Pierwszy przycisk tego paska zawiera gotowy pakiet symboli elektronicznych,
umieszczonych w czterech wierszach (rysunek 5.17). Znaczenie poszczególnych
symboli jest następujące:
– Rząd pierwszy – punkt, kierunek przepływu sygnału prądowego lub napięcio-

wego, sygnał zegarowy, wejście z aktywnym stanem niskim, wejście sygnału
analogowego, brak połączenia logicznego, wyjście sygnału opóźnionego.

– Rząd drugi – wyjście typu: otwarty kolektor, stan wysokiej impedancji, prąd

o dużym natężeniu, impuls, opóźnienie, grupa linii, grupa binarna.

– Rząd trzeci – wejście aktywne w stanie niskim, litera pi, większe równe, wyjście

z podciąganiem w kolektorze, wyjście typu otwarty emiter, wyjście z podciąga-
niem w emiterze, wejście cyfrowe.

– Rząd czwarty – inwerter, wejście-wyjście, przesuw w lewo, mniejsze równe, lite-

ra sigma, przerzutnik Schmitta, przesuw w prawo.

Rys. 5.15. Wygląd paska narzędziowego Sch Lib Standard

Rys. 5.16. Wygląd paska narzędziowego Utilities

Rys. 5.17. Rozwinięta grupa symboli elektronicznych

191

5.3. Edytor bibliotek schematów

Po naciśnięciu drugiego przycisku z tego paska jest rozwijana lista z niezbędnymi
narzędziami do rysowania, na której wyróżnić możemy przede wszystkim: linię,
krzywą, elipsę, okrąg, wielokąty, tekst, tworzenie nowego elementu, dodawanie
kolejnej części edytowanego elementu, kwadraty i prostokąty (standardowe oraz
z zaokrąglonymi narożnikami), koła bądź elipsy, import plików graficznych, wsta-
wianie matrycy elementów i dodawanie wyprowadzeń (rysunek 5.18).
Ostatni pasek narzędziowy to pasek o nazwie Mode, odpowiedzialny on jest za
zarządzanie widokami elementów, gdyż niejednokrotnie się zdarza, że informacje
zgromadzone w bibliotece na temat danego elementu zawierają dane o kilku róż-
nych jego widokach (rysunek 5.19).
Za pomocą przycisku Mode możemy rozwinąć listę dostępnych widoków przypisa-
nych danemu elementowi (przykładem może tu być symbol rezystora). Za pomocą
przycisków „+” i „–” dodajemy nowy lub usuwamy istniejący widok danego ele-
mentu. Natomiast przyciskami „

→” oraz „←” przełączamy widoki przypisane do

danego elementu.

5.3.3.

Edycja istniejących bibliotek

Często duża liczba elementów znajdujących się w bibliotekach programu powodu-
je, że podczas pracy z programem mamy utrudnione wyszukanie interesującego nas
elementu. Dość szybko okaże się także, że standardowa biblioteka Miscellaneous
Devices nie zawiera wszystkich potrzebnych elementów lub też ich kształt jest nie-
odpowiedni do naszych oczekiwań i należałoby coś w niej zmienić.

5.3.3.1. Usuwanie zbędnych elementów

Zaczniemy od pokazania, w jaki sposób można usunąć zbędne elementy bibliotecz-
ne, których nie będziemy wykorzystywać w codziennej pracy. Dla przykładu usunie-
my z biblioteki element lampowy Tube 6L6GC. Odszukujemy go na liście elementów
wchodzących w skład biblioteki w panelu SCH Library, po czym w oknie podglądu
powinien zostać wyświetlony wskazany przez nas element, co widać na rysunku 5.21.
Następnie w panelu SCH Library naciskamy przycisk Delete, który spowoduje usu-
nięcie wskazanego elementu.

Rys. 5.18. Rozwinięta grupa narzędzi

wspomagających rysowanie

Rys. 5.19. Wygląd paska narzędziowego Mode

Rys. 5.20. Rozwinięta grupa

5. Biblioteki

192

Po wykonaniu danych czynności na ekranie zostanie wyświetlone jeszcze okienko
Confirm, potwierdzające usunięcie elementu; odpowiadamy twierdząco, naciskając
przycisk Yes (rysunek 5.23).
Po wykonaniu powyższej czynności element zostanie usunięty z biblioteki.
W programie można jeszcze usuwać elementy innymi sposobami: klikając na na-
zwie elementu w panelu SCH Library prawym przyciskiem myszy i wybierając
z menu kontekstowego opcję Delete lub też po wskazaniu nazwy elementu z menu
Tools, wybieramy Remove Componen (rysunek 5.24).

Może się okazać, że przez pomyłkę usunęliśmy ważny element lub po
prostu chcemy cofnąć ostatnio wykonaną czynność. Nic straconego:
możemy wybrać z menu Edit

>Undo, co spowoduje przywrócenie ele-

mentu do biblioteki.

Rys. 5.21. Pentoda wyświetlona w oknie podglądu

Rys. 5.22. Sposób usunięcia wskazanego

elementu z biblioteki

Rys. 5.23. Okno potwierdzające usunięcie

elementu z biblioteki

193

5.3. Edytor bibliotek schematów

5.3.3.2. Modyfikowanie kształtu istniejących elementów

Teraz omówimy edycję elementów znajdujących się w bibliotece. Zmian tego typu
może być bardzo dużo, co zależy przede wszystkim od przeznaczenia danego ele-
mentu, gustu samego projektanta oraz potrzeb w danej chwili. Pokażemy jedynie
te podstawowe, które pozwolą na zmianę kształtu symbolu graficznego, dodawanie
dodatkowych informacji, wyprowadzeń itp.
Zmodyfikujemy na przykład domyślne ustawienia elementu bibliotecznego o na-
zwie BRIDGE1. Po wskazaniu go myszką zostaje on wyświetlony w prawej części
ekranu. Widzimy, że jest to standardowy mostek Graetza, tworzą go cztery połą-
czone ze sobą diody prostownicze, co przedstawiono na rysunku 5.25. Załóżmy,
że chcemy na naszym schemacie mieć diody, których symbol nie jest wypełniony
trójkątem. Wprowadzenie zmiany kształtu elementu jest możliwe po dwukrotnym
kliknięciu myszą na jego fragmencie poddawanym edycji.
Tak więc dwukrotnie klikamy myszką na dowolnym wypełnionym trójkącie, po
czym otwiera się okienko dialogowe Polygon, w którym usuwamy znacznik wid-
niejący przy opcji Draw Solid (rysunek 5.26). Akceptujemy wprowadzoną zmianę
przyciskiem OK, a po wykonaniu powyższej czynności mostek powinien wyglądać
jak na rysunku 5.27a
Z pewnością zauważymy, że zabieg ten nie przyniósł oczekiwanych przez nas
zmian, gdyż co prawda trójkąt nie ma już wypełnienia, ale widoczna jest przecho-
dząca przez niego ciągła linia. Stało się tak, ponieważ przewód łączący diody most-
ka przechodzi pod każdą z diod, co powoduje w tym przypadku negatywny efekt.
W związku z tym zastosujemy inny zabieg, który wyeliminuje ten defekt. Ponownie
wywołujemy okno Polygon, po czym przywracamy znacznik przy opcji Draw Solid
i klikając w polu Fill Color, definiujemy biały kolor tła, co dało efekt pokazany na

Rys. 5.24. Sposób usuwania elementów bibliotecznych

Rys. 5.25. Oryginalny wygląd

mostka Graetza

Rys. 5.26. Wygląd okna ustawień obiektu Polygon

5. Biblioteki

194

rysunku 5.27b. Można teraz powiedzieć, że czynność ta przyniosła oczekiwany
przez nas rezultat. Gdy powtórzymy tę czynność dla pozostałych diod, uzyskamy
efekt, który przedstawiono na rysunku 5.27c.

Pamiętamy zapewne z edytora schematów, że wielokrotnie powtarza-
jące się czynności możemy przeprowadzić z wykorzystaniem panelu
Inspector. Dla przypomnienia przedstawimy poniżej skrótowo, w jaki
sposób to narzędzie można wykorzystać do grupowej zmiany kształtu
kilku elementów.

W pierwszej kolejności uruchamiamy panel Inspector poprzez wywołanie z menu
View>Workspace Panel>SCH>Inspector, po czym na ekranie pojawi się pusty panel
Inspectora, co widać na rysunku 5.28a.
Następnie zaznaczamy w mostku Graetza wszystkie wypełnione trójkąty, po wykona-
niu tej czynności okno Inspectora zmienia swoją zawartość i wygląda jak na rysun-
ku 5.28b. Następnie klikamy w polu Fill Color i z listy dostępnych kolorów wybiera-
my biały, po czym wygląd naszego elementu powinien być jak na rysunku 5.27c.
Załóżmy, że wygląd mostka z rysunku 5.27c uznamy za wystarczający, jednak
praca z elementem bibliotecznym mającym zbyt długie wyprowadzenia może się
okazać niewygodna ze względu na niedopasowanie rozmiaru do wolnej przestrzeni
na schemacie. W związku z tym pokażemy, w jaki sposób można zmienić długość
jednego lub kilku wyprowadzeń.
Zmiany opisanej wyżej można dokonać, wywołując okno Pin Properties, które
przedstawiono na rysunku 5.30. Można to zrobić na dwa sposoby. Pierwszy z nich
polega na odszukaniu w panelu SCH Library działu odpowiedzialnego za wyświet–

Rys. 5.27. Etapy modyfikowania mostka Graetza

Rys. 5.28. Zawartość panelu Inspector podczas czynności wielokrotnej modyfikacji elementów

195

5.3. Edytor bibliotek schematów

lanie wyprowadzeń elementów, co pokazano na rysunku 5.29. Po naciśnięciu przy-
cisku Edit otwieramy okno, w którym możemy zmieniać ustawienia wyprowadzeń.
Druga metoda pozwalająca wywołać to samo okno polega na dwukrotnym kliknię-
ciu myszką na jednym z wyprowadzeń elementu na schemacie.
Chcąc skrócić długość wyprowadzeń, należy przede wszystkim odszukać w powyż-
szym oknie dział Graphical i w polu Length ustawić długość wyprowadzenia na
10, tak jak przedstawiono na rysunku 5.31. Przyciskiem OK akceptujemy wpro-
wadzone zmiany.
Procedurę tę powtarzamy dla pozostałych wyprowadzeń lub też wykorzystujemy
do tego celu panel Inspector. Na rysunku 5.32 przedstawia wygląd edytowanego
przez nas elementu po wykonaniu powyższych czynności.

Rys. 5.29. Fragment panelu SCH Library wyświetlający wyprowadzenia danego elementu

Rys. 5.30. Wygląd okna do zmiany ustawień wyprowadzeń danego elementu

5. Biblioteki

196

Można by jeszcze wprowadzić jedną modyfikację, polegającą na dodaniu opisu do
każdego wyprowadzenia, w celu łatwiejszej identyfikacji. Czynności te wykonujemy
również w oknie Pin Properties, wpisując w polu Designator interesujący nas opis
oraz przy tym polu zaznaczając opcję Visible, jak pokazano na rysunku 5.33.
Czynność tę wykonujemy dla każdego z wyprowadzeń mostka, pamiętając o za-
stosowaniu poprawnych symboli wejść zmiennoprądowych oraz wyjść stałoprądo-
wych. Efekt finalny zmodyfikowanego mostka pokazano na rysunku 5.34c.

Ponieważ wprowadzane zmiany opisów danych wyprowadzeń różnią
się od siebie, więc do tej procedury nie możemy wykorzystać panelu
Inspector.

Zauważamy też, że wprowadzone przez nas zmiany widoczne są w panelu Sch
Library, co obrazuje rysunek 5.35.
Załóżmy, że wygląd edytowanego moska Graetza uznamy za wystarczająco popraw-
ny. Teraz z kolei zajmiemy się edycją parametrów graficznych odpowiedzialnych
za wygląd edytowanego elementu. Do celów demonstracyjnych posłużymy się ele-
mentem bibliotecznym o nazwie Motor; po wskazaniu go myszką w prawej części
ekranu powinien wyświetlić się obiekt pokazany na rysunku 5.36a. Już na pierwszy
rzut oka można zauważyć, że średnica symbolu silnika wynosi 20 jednostek.
Spróbujmy teraz wykonać porównanie. Odszukajmy w bibliotece grupę tranzystorów
unipolarnych typu MOSFET i wskażmy pierwszy z listy, czyli w prawej części ekra-
nu powinien się pojawić podgląd elementu o nazwie MOSFET-2GN, przedstawiony
na rysunku 5.36b. Z pewnością szybko zauważymy różnicę w wielkości okręgów

Rys. 5.31. Zmiana domyślnej długości

wyprowadzenia elementu bibliotecznego

Rys. 5.32. Mostek Graetza po skróceniu

wszystkich wyprowadzeń

Rys. 5.33. Sposób wprowadzenia opisu do danego wyprowadzenia

197

5.3. Edytor bibliotek schematów

porównywanych z sobą elementów. Średnica okręgu tranzystora wynosi aż 40 jedno-
stek, więc jak łatwo policzyć, jest on dwa razy większy od okręgu silnika.
Wyobraźmy sobie, że gdyby zaszła potrzeba użycia omawianych elementów bi-
bliotecznych na tym samym schemacie, nie mielibyśmy wówczas zachowanej pro-
porcji rozmiaru, co jest przecież bardzo istotne, jeśli chodzi o estetykę wykonania
projektu.
Możemy też przeprowadzić drugie porównanie, polegające na przedstawieniu różnic
zachodzących na etapie rysowania obydwu okręgów. Kliknijmy więc dwukrotnie
myszką okrąg silnika, wywołując tym samym na ekranie okno o nazwie Arc, które-
go podgląd przedstawiono na rysunku 5.37a. Gdy znów powtórzymy tę czynność
dla tranzystora, wówczas na ekranie wyświetli się inne okno, o nazwie Elliptical
Arc, pokazane na rysunku

5.37b.

Pomimo że obydwa elementy narysowano za pomocą różnych narzędzi, na ekranie
wyglądają w ten sam sposób (wykluczając różnice w rozmiarze). Spróbujmy więc
teraz przeprowadzić proces ich unifikacji, polegającej na dopasowaniu rozmiarów.
Zdecydowanie łatwiej nam będzie dopasować wielkość okręgu silnika do okręgu tran-
zystora niż na odwrót, do czego z pewnością nie musimy nikogo przekonywać.
Do dzieła więc! Przechodzimy do symbolu silnika, wywołujemy okno Arc, w któ-
rym odszukujemy parametr Radius (promień) i ustawiamy go na 20 jednostek, co
będzie odpowiednikiem średnicy równej 40. Po tej modyfikacji wygląd silnika
przedstawiono na rysunku 5.38. Okrąg przyjął już prawidłowy rozmiar, lecz mu-
simy jeszcze popracować nad samymi wyprowadzeniami, które należy przenieść
w odpowiednie miejsce oraz nieco skrócić.

Rys. 5.35. Wprowadzone opisy

wyprowadzeń mostka

Rys. 5.36. Symbol silnika i tranzystora typu MOSFET

Rys. 5.34. Sposób wprowadzania opisów dla kolejnych wyprowadzeń elementu

5. Biblioteki

198

Chcąc przenieść dany element na planszy, należy go uchwycić poprzez wciśnięcie
lewego przycisku myszy i przesunąć w nowe miejsce planszy. Skrócenie wypro-
wadzeń potrafimy już wykonać, co już opisałem. Po zastosowaniu odpowiednich
zmian, symbol silnika wygląda jak na rysunku 5.38b.

Można by jeszcze polemizować na temat wielkości symbolu M w stosunku do nowe-
go rozmiaru okręgu – jest nieco za mały. W związku z tym klikamy na nim dwukrot-
nie, po czym na ekranie wywołane zostanie okno Annotation, w którym naciskamy
przycisk Change..., powodując tym samym przejście do kolejnego działu, w którym
będziemy mogli zmienić rozmiar lub nawet krój czcionki (rysunek 5.39).
Po wykonaniu wyżej opisanych czynności na ekranie pojawia się systemowe okien-
ko Czcionka, w którym proponujemy dokonać zmiany rozmiaru czcionki z 12 na
16. Krój pozostawiamy ten sam (rysunek 5.40).
Po zaktualizowaniu rozmiaru czcionki wygląd symbolu silnika jest taki jak na rysun-
ku 5.41a, na którym łatwo zauważyć, że symbol nie jest dokładnie wycentrowany
względem okręgu, wówczas wystarczy uchwycić go myszką i przenieść w odpowied-
nie miejsce, po czym efekt powinien być zbliżony do pokazanego na rysunku 5.41b.

Jeżeli podczas jakichkolwiek działań związanych z edycją precyzyj-
nych parametrów danego elementu okaże się, że Protel nie chce pozy-
cjonować danego obiektu we wskazanym miejscu, najprawdopodob-
niej trzeba będzie dostosować ustawienia siatki programu.

Rys. 5.37. Wygląd okien Arc oraz Elliptical Arc

Rys. 5.38. Wygląd silnika w trakcie jego modyfikacji

199

5.3. Edytor bibliotek schematów

Chcąc dostosować rozmiar siatki w edytorze bibliotek do swoich potrzeb, należy
z menu Tools wybrać Document Options..., jak przedstawiono na rysunku 5.42.
Następnie wpisujemy interesujące nas wartości w polu Snap – co odpowiada rze-
czywistej siatce programu, natomiast w polu Visible – wartość odpowiedzialną za
rozmiar siatki widocznej (rysunek 5.43).
Na tym etapie zakończymy opisywanie czynności związanych z modyfikowaniem
elementów bibliotecznych. Więcej operacji tego typu poznamy podczas opisu tech-
nik tworzenia nowych elementów bibliotecznych.

5.3.3.3. Przenoszenie elementów pomiędzy bibliotekami

Czasami w danej bibliotece znajduje się interesujący nas komponent, którego akurat
brakuje w bibliotece używanej przez nas na co dzień. Przedstawimy teraz, w jaki
sposób w Protelu można zarządzać elementami bibliotecznymi, aby je przenosić
bądź kopiować pomiędzy różnymi bibliotekami.

Rys. 5.39. Wygląd okna Annotation

Rys. 5.40. Zmiana domyślnego rozmiaru czcionki

Rys. 5.41. Proces pozycjonowania tekstu w elemencie

bibliotecznym

Rys. 5.42. Sposób uruchomienia narzędzia do

definiowania rozmiaru siatki

5. Biblioteki

200

Do wykonania tego ćwiczenia będzie nam potrzebna druga biblioteka schematowa,
w związku z czym proponuję rozpakować bibliotekę Miscellaneous Connectors.
IntLib i po wykonaniu tej czynności z nowo powstałego folderu Miscelleaneous
Connectors wczytać plik o nazwie Miscellaneous Connectors.SchLib. Standardowo
w oknie edycyjnym programu zostanie wyświetlony pierwszy obiekt znajdujący się
w tej bibliotece (rysunek 5.44).

Chcąc się przekonać, czy mamy poprawnie otwarte obydwie biblio-
teki, wystarczy sprawdzić, czy w górnej części okna edycyjnego wid-
nieją dwie zakładki z nazwami bibliotek. Za ich pomocą możemy
przełączać się między nimi.

Wyszukajmy teraz element, który chcemy przenieść do poprzednio używanej przez
nas biblioteki. Załóżmy, że będzie to element PS2-6PIN, czyli popularne złącze
PS/2, stosowany w komputerach (rysunek 5.45).
Gdy wybrany element jest już aktywny, tzn. widnieje w oknie edycyjnym programu,
można przystąpić do procedury przeniesienia go do innej biblioteki. W tym celu wybie-
ramy z menu Tools>Copy Component... lub też Move Component... (rysunek 5.46).

Rys. 5.44. Pierwszy element znajdujący się

w bibliotece Miscellaneous Conectors.SchLib

Rys. 5.45. Element biblioteczny

symbolizujący złącze PS/2

Rys. 5.43. Wygląd okna Library Editor Workspace

201

5.3. Edytor bibliotek schematów

Należy pamiętać, że wybór opcji Copy Component spowoduje powie-
lenie elementu do drugiej biblioteki, a Move Component przeniesienie
elementu z biblioteki źródłowej do docelowej.

Po wykonaniu jednej z wyżej opisanych czynności na ekranie pojawi się okno
Destination Library, w którym wybieramy bibliotekę docelową (Miscellaneous
Devices) i zatwierdzamy nasz wybór, naciskając przycisk OK (rysunek 5.47).
Po wykonaniu opisanych czynności warto przekonać się, czy dany element został
przeniesiony do wskazanej biblioteki. W tym celu przełączamy się do biblioteki
Miscellaneous

Devices.SchLib i w panelu SCH Library odszukujemy nowy ele-

ment (rysunek 5.48). Jeżeli widnieje na liście, oznacza to, że procedura przebiegła
pomyślnie.

Istnieje też inna technika przenoszenia/kopiowania elementów po-
między bibliotekami, polegająca na zaznaczeniu wszystkich czę-
ści składowych elementu (najlepiej z użyciem skrótu klawiszowego
Ctrl+A), a następnie skorzystaniu z narzędzia Copy znajdującego się
w menu Edit (Ctrl+C). Potem należy się przełączyć do drugiej biblio-
teki, utworzyć w niej nowy element i użyć funkcji Paste z menu Edit
(Ctrl+V). Z procedurą tworzenia nowych elementów zapoznamy się
dopiero w kolejnym podrozdziale książki.

Rys. 5.46. Sposób wyboru

narzędzia Copy Component

Rys. 5.47. Okno Destination Library

Rys. 5.48. Lista elementów bibliotecznych wraz z nowo przeniesionym portem PS/2

5. Biblioteki

202

5.3.4.

Tworzenie nowych bibliotek

Sposób zarządzania bibliotekami wykorzystywany w Protelu umożliwia tworzenie
nie tylko swoich elementów w istniejących bibliotekach, lecz także tworzenie wła-
snych bibliotek, zawierających elementy przenoszone z innych bibliotek oraz nowe
elementy. Z jednej strony, pozwala to utrzymać porządek, z drugiej umożliwia użyt-
kownikowi stosowanie w projektach elementów, których nie ma w standardowych
bibliotekach Protela.
Zacznijmy więc od utworzenia nowej biblioteki, w tym celu wywołujemy panel
Files, w nim odszukujemy dział New, z którego wybieramy Other Document. Po
wykonaniu powyższych czynności na ekranie zostanie wyświetlone menu podręcz-
ne, a z niego wybieramy Schematic Library Document, co widać na rysunku 5.49.
Druga możliwość utworzenia nowej biblioteki w programie Protel polega na wywo-
łaniu z menu File>New>Schematic Library (rysunek 5.50).
W obydwu przypadkach na ekranie zostanie otwarty nowy dokument o tymczaso-
wej nazwie SchLib1.SchLib, co pokazano na rysunku 5.51. Można oczywiście (jest
nawet wskazane na tym etapie tworzenia nowej biblioteki) nadać temu dokumento-
wi nazwę poprzez zapisanie pliku biblioteki schematowej na dysku. W tym celu na
pasku narzędziowym Sch Lib Standard naciskamy ikonę symbolizującą dyskietkę

lub wybieramy z menu File>Save, po czym określamy ścieżkę docelową, gdzie

będziemy przechowywać naszą bibliotekę, oraz definiujemy jej nazwę. Wszystko
akceptujemy naciśnięciem przycisku OK.
Zanim jednak przejdziemy do tworzenia własnych bibliotek, przedstawimy różno-
rodne biblioteki, jakie można utworzyć za pomocą edytora bibliotek schematowych
w programie Protel.

Rys. 5.49. Sposób utworzenia nowej biblioteki za

pośrednictwem panelu Files

Rys. 5.50. Sposób utworzenia nowej biblioteki za

pomocą menu File

203

5.3. Edytor bibliotek schematów

5.3.4.1. Możliwości i zakres tworzenia bibliotek

Zademonstrujemy teraz, w jakim zakresie można tworzyć nowe biblioteki, a więc,
w jaki sposób przeprowadzić w nich grupowanie elementów składowych, co zde-
cydowanie zwiększa komfort korzystania z nich. Na przykład można utworzyć na-
stępujące grupy bibliotek:
– Standardowa – będzie zawierała wszystkie podstawowe elementy spotykane pra-

wie na każdym schemacie elektrycznym (rezystory, kondensatory, cewki itp.);

– Elektroniczna – znajdować się w niej będą wszystkie podstawowe elementy elek-

troniczne (diody, tranzystory, triaki itp.);

– Mierniki – będzie kryła w sobie symbole przyrządów pomiarowych (amperomie-

rzy, woltomierzy, liczników energii, watomierzy itp.);

– Cyfrowa – zawierająca elementy wykorzystywane w technice cyfrowej (bramki

i inne elementy logiczne itp.);

– Instalacyjna – obejmująca niezbędne elementy wykorzystywane podczas tworze-

nia schematu instalacji elektrycznych;

– Maszynowa – zawierająca podstawowe symbole silników, prądnic DC i AC oraz

transformatorów;

– Sieciowa – mieszcząca podstawowe elementy sieci komputerowych (hub, switch,

modem, router itp.).

Zauważmy, że w nowo tworzonych bibliotekach zastosowano grupowanie elemen-
tów zgodnie z ich typami.

Rys. 5.51. Okno programu przedstawiające utworzoną nową bibliotekę schematową

5. Biblioteki

204

Rys. 5.52. Przykładowy wygląd elementów

wchodzących w skład biblioteki „standardowej”

Rys. 5.53. Przykładowy wygląd elementów

wchodzących w skład biblioteki „elektronicznej”

Rys. 5.54. Przykładowy wygląd elementów

wchodzących w skład biblioteki przyrządów

pomiarowych

Rys. 5.55. Przykładowy wygląd elementów

wchodzących w skład biblioteki „cyfrowej”

Rys. 5.56. Przykładowy wygląd elementów

wchodzących w skład biblioteki „instalacyjnej”

Rys. 5.57. Przykładowy wygląd elementów

wchodzących w skład biblioteki „maszynowej”

205

5.3. Edytor bibliotek schematów

Jak można zauważyć, edytor schematów Protela jest na tyle uniwersalny, że może
być wykorzystywany także do rysowania schematów innych niż elektryczne/elek-
troniczne. W swojej pracy mogą go wykorzystywać także elektrycy, a nawet pro-
jektancie sieci komputerowych.

Część spośród wymienionych elementów nie będzie się nadawać do
przeprowadzenia symulacji komputerowych, można je wykorzysty-
wać jedynie do rysowania schematów i przygotowywania dokumen-
tacji projektów.

5.3.4.2. Rysowanie kształtu nowego elementu

Przed narysowaniem nowego komponentu proponujemy najpierw skonfigurować
planszę, na której będziemy go rysować. W tym celu z menu Tools wybieramy
narzędzie Document Options..., po czym na ekranie pojawi się okno Library Editor
Workspace, przedstawione na rysunku

5.59.

Znajduje się tu kilka użytecznych opcji, lecz szczególną uwagę należy zwrócić na
te, które służą do zmiany rozmiaru planszy. Do tworzenia elementów nie jest nam
potrzebna plansza o dużych rozmiarach, ponieważ zazwyczaj rysowane elementy
mają niewielkie wymiary. Ręczne zdefiniowanie rozmiarów planszy jest możliwe
po zaznaczeniu opcji Use Custom Size. Następnie w pola edycji wartości parame-
trów X oraz Y wpisujemy nowy wymiar planszy. W naszym przykładzie obydwie

Rys. 5.58. Przykładowy wygląd elementów wchodzących w skład biblioteki „sieciowej”

Rys. 5.59. Sposób wywołania okna w celu definiowania parametrów planszy do rysowania

elementów

5. Biblioteki

206

wartości ustawiamy na 100, po czym zatwierdzamy wprowadzone zmiany, naciska-
jąc przycisk OK (rysunek 5.60).
W powyższym oknie w dziale Grids mogliśmy oczywiście zdefiniować siatkę dla
planszy edycyjnej, jednak ze względu na fakt, że podczas rysowania różnych ele-
mentów zachodzi potrzeba częstego zmieniania wartości siatki, przedstawimy inną
metodę zmiany jej parametrów. Odszukujemy pasek narzędziowy Utilities z działu
Grids wywołujemy Set Snap Grid... (rysunek 5.61).
Użycie powyższego narzędzia spowodowało wywołanie okna Choose a snap grid
size, w którym definiujemy wartość rzeczywistej siatki planszy. Dla pierwszego ele-
mentu, który za chwilę narysujemy, najlepszym rozwiązaniem będzie ustawienie
parametru równego 5 jednostek, po czym zatwierdzamy zmiany przyciskiem OK
(rysunek 5.62).
Po wyprowadzeniu wyżej wprowadzonych zmian wygląd planszy do rysowania ele-
mentów bibliotecznych pokazano na rysunku 5.63.

Przed narysowaniem pierwszego elementu warto zwrócić uwagę na
kompatybilność elementów tworzonych z elementami znajdującymi
się w bibliotekach dostarczonych przez producenta programu. Przede
wszystkim chodzi tutaj o dopasowanie wymiarów projektowanych
elementów do wymiarów pozostałych. Nie ma to co prawda żadnego
znaczenia dla elektrycznej jakości projektu, ale może zdecydowanie
obniżyć walory estetyczne przygotowywanej dokumentacji.

Rys. 5.60. Okno ustawień parametrów planszy

Rys. 5.61. Sposób uruchomienia narzędzia

do definiowania rozmiaru siatki

Rys. 5.62. Okno do definiowania wartości

rzeczywistej siatki programu

207

5.3. Edytor bibliotek schematów

Rozmiary elementów można dopasować na wiele sposobów, skorzystamy jednak
z najprostszego z nich. Otwieramy bibliotekę Miscellaneous Devices i sprawdzamy
wymiary jakiegoś elementu, np. rezystora. Stwierdzamy, że jego długość, nie licząc
wyprowadzeń, w zależności od rodzaju rezystora wynosi 1,5–3 kratki, co równa
się 15–30 jednostek. Pomiar szerokości elementu też pełni ogromną rolę, ponieważ
musi być ona proporcjonalna w stosunku do jego długości.
Tworzenie własnych elementów proponujemy zacząć od graficznie najprostszego
– czyli rezystora. Można to zrobić na wiele sposobów, ale w tym przypadku nie jest
istotna metoda, lecz uzyskany efekt końcowy. Aby zilustrować możliwości edytora
bibliotek, przedstawimy kilka sposobów uzyskania oczekiwanego wyglądu danego
elementu.
Ponieważ w naszej nowo tworzonej bibliotece nie ma żadenego elementu, powinni-
śmy utworzyć nowy, wybierając z menu Tools>New Component, co przedstawiono
na rysunku 5.64.

Rys. 5.65. Fragment panelu SCH Library

z widocznym pustym elementem

Rys. 5.63. Okno edycyjne po zmianie parametrów planszy edycyjnej

Rys. 5.64. Sposób tworzenia nowego

elementu bibliotecznego

5. Biblioteki

208

Jednak zapewne każdy Czytelnik zauważył, że podczas tworzenia nowego doku-
mentu bibliotecznego automatycznie jest tworzony jeden „pusty” element biblio-
teczny o nazwie Component_1, co można dostrzec w panelu SCH Library w dzia-
le Components. Dlatego też zamiast tworzyć nowy element biblioteczny, można
z menu Tools wywołać Rename Component..., co spowoduje zmianę nazwy „puste-
go” elementu bibliotecznego (rysunek 5.65).

Wybór opcji New Component... oraz Rename Component... spowodu-
je wywołanie niemalże identycznych okien, w których zobligowani
będziemy do wpisania nowej nazwy danego elementu. W pierwszym
przypadku okno to nazywa się New Component Name, co przedsta-
wiono na rysunku 5.66, w drugim zaś Rename Component.

W oknie, które pokazano na rysunku 5.66, wpisujemy nazwę Rezystor, po czym
zatwierdzamy to naciśnięciem przycisku OK.
Teraz możemy rozpocząć rysowanie elementu. Do tego celu użyjemy narzędzia
Place Line, wywołując go z paska narzędziowego Utilities, lub też możemy skorzy-
stać z menu Place, wybierając z niego Line, co pokazuje rysunek 5.67.
Gdy kursor zmieni już swój wygląd, ustawiamy go w miejscu, od którego chcemy
zacząć rysowanie kształtu obrysu symbolu rezystora. Klikamy lewym przyciskiem
myszki, kierujemy kursor w sąsiedni narożnik, ponownie klikając, i powtarzamy
tę czynność dla każdej krawędzi, aż do momentu uzyskania kształtu prostokąta.
Po powstaniu pełnego obrysu naciskamy prawy przycisk myszy lub też przycisk
ESC, co spowoduje zakończenie rysowania. Poszczególne etapy rysowania rezysto-
ra przedstawiono na rysunku 5.68.
Zawsze możemy zmienić narysowany przez siebie kształt, przesuwając na planszy
dowolny fragment prostokąta lub klikając dwukrotnie na nim myszką, i dokonać
zmian w parametrach okienka PolyLine (rysunek 5.69).

Rys. 5.66. Definiowanie nazwy nowo tworzonego

elementu bibliotecznego

Rys. 5.67. Sposób wyboru

narzędzia Line z menu Place

Rys. 5.68. Kolejne etapy rysowania obrysu symbolu rezystora za pomocą narzędzia Place Line

209

5.3. Edytor bibliotek schematów

Innym sposobem narysowania symbolu rezystora mogłoby być zastosowanie do tego
celu narzędzia graficznego, którym jest Place Rectangle, znajdującego się podobnie
jak Place Line na pasku narzędziowym Utilities lub w menu programu Place. Po
wybraniu tego narzędzia ustawiamy kursor w miejscu pierwszego narożnika, po
czym przeciągamy kursor do przeciwległego narożnika, co spowoduje powstanie na
planszy prostokąta z żółtym wypełnieniem, jak widać na rysunku 5.70a. Następnie
podobnie jak poprzednio naciskamy prawy przycisk myszy lub klawisz ESC.
Ze względu na to, że rezystory na schematach nie mają zazwyczaj wypełnienia, mu-
simy to teraz zmienić, klikając dwukrotnie na rezystorze lewym przyciskiem myszy
i wywołując w ten sposób okno Rectangle (rysunek 5.71).
W oknie tym usuwamy w pierwszej kolejności wypełnienie prostokąta, kasując za-
znaczenie obok opcji Draw Solid, oraz zmieniamy grubość jego krawędzi, wybie-
rając z działu Border Width parametr Small. Możemy jeszcze ewentualnie ustawić
kolor krawędzi rezystora na niebieski, klikając lewym przyciskiem myszki w polu
Border

Color (rysunek 5.71). Po wykonaniu powyższych czynności naciskamy

przycisk OK, po czym widzimy nasz rezystor (rysunek 5.70b).

Na pierwszy rzut oka rezystor w obydwu przypadkach wygląda iden-
tycznie. Dopiero klikając dwukrotnie myszką na jego krawędzi, mo-
żemy się dowiedzieć, za pomocą jakiego narzędzia był tworzony, co
jednak nie ma żadnego znaczenia podczas wykorzystania go do two-
rzenia schematu elektrycznego.

Kolejnym etapem tworzenia elementu jest dodanie do niego wyprowadzeń, lecz
tym zajmiemy się w następnym podrozdziale. Teraz skupimy się na narysowaniu
nieco bardziej skomplikowanych elementów bibliotecznych.
Na przykład tym razem narysujemy fotodiodę. Kolejne etapy rysowania tego ele-
mentu są następujące: Najpierw wybieramy z paska narzędziowego Utilities narzę-

Rys. 5.69. Wygląd okna edycji linii

Rys. 5.70. Kolejne etapy rysowania obrysu symbolu rezystora za pomocą narzędzia Place Rectangle

5. Biblioteki

210

dzie Place Polygons

lub też wywołujemy z menu Place>Polygon, co widać na

rysunku 5.72.
Po wyborze tego narzędzia rysujemy trójkąt, będący główną częścią symbolu fo-
todiody, naciskając przycisk ESC. Następnie dwukrotnie klikamy na nim lewym
przyciskiem myszy, wywołując w ten sposób okno Polygon, w którym ustawiamy
grubość krawędzi Border Width na wartość Small oraz wybieramy niebieski kolor
wypełnienia (Fill Color – rysunek 5.73). Naciskamy przycisk OK, po czym powin-
niśmy uzyskać efekt, jak na rysunku 5.74b.
Mając już narysowany i wypełniony w odpowiedni sposób trójkąt, dorysowujemy od-
cinek linii prostej przy prawym wierzchołku trójkąta. Do tego celu wykorzystujemy
poznane już wcześniej narzędzie Place Line. Po narysowaniu linii klikamy na niej dwu-
krotnie i w wyświetlonym oknie zwiększamy jej grubość ze Small na Medium. W tym
momencie wygląd naszej fotodiody powinien być zgodny z rysunkiem 5.74d.
Pozostało nam jeszcze dorysować dwie strzałki symbolizujące promienie światła
padające na element półprzewodnikowy, jednak ze względu na ich małe rozmiary
proponuję przed przystąpieniem do rysowania ustawić rozmiar rzeczywistej siatki
(Snap Grid) na wartość 1. Do rysowania strzałek wykorzystujemy narzędzie Place

Rys. 5.71. Wygląd okna Rectangle po wprowadzonych zmianach edycyjnych prostokąta

Rys. 5.72. Sposób wyboru

narzędzia Polygon

Rys. 5.73. Definiowanie parametrów edycyjnych trójkąta

211

5.3. Edytor bibliotek schematów

Line oraz Place Polygon. Po zakończeniu prac nad tworzeniem fotodiody nasz ele-
ment powinien być identyczny z tym, z rysunku 5.74f.
Ostatnim elementem, który narysujemy od podstaw, będzie bipolarny tranzystor
o polaryzacji NPN. Po stworzeniu nowego komponentu rysujemy linię prostą sym-
bolizującą bazę. Powinniśmy jej nadać odpowiednią grubość, następnie dorysować
kolejne elementy, czyli elektrody: kolektor i emiter. Na koniec dodajemy obrys wo-
kół tranzystora w postaci okręgu. Jest to najtrudniejsze zadanie podczas rysowania
tego elementu. Zaczynamy od wybrania z paska Utilities narzędzia Place Elliptical
Arcs

lub też z menu Place>Elliptical Arc (rysunek 5.75).

Następnie klikamy lewym przyciskiem myszki, wskazując położenie środka okręgu
i przesuwając kursor wzdłuż osi poziomej, ustalamy średnicę dla osi X rysowanego
okręgu. Powtarzamy tę czynność dla osi Y. Ostatecznie zaznaczamy początek i ko-
niec rysowanego okręgu. W przypadku rysowania pełnego okręgu klikamy myszką
dwa razy w tym samym miejscu – tworząc tym samym okrąg 360

. Kolejne etapy

rysowania tranzystora pokazano na rysunku 5.76.
Chociaż pokazaliśmy tutaj kilka sposobów rysowania elementów, nie jest to je-
dyna metoda tworzenia elementów bibliotecznych. Nowy element można również
utworzyć na podstawie obiektu graficznego, wykonanego za pomocą zewnętrzne-
go programu do edycji grafiki (Paint, CorelDraw, Photoshop itd.). W przykładzie
wykorzystano do tego celu plik zapisany w formacie *.bmp, zawierający rysunek
symbolizujący jedno z urządzeń używanych w sieciach komputerowych. Chcąc
stworzyć nowy element z wykorzystaniem pliku graficznego, należy najpierw go
wygenerować w zewnętrzym programie, po czym użyć narzędzia

znajdują-

cego się na pasku Utilities lub też wywołać z menu Place>Graphic... zgodnie
z rysunkiem 5.77.

Rys. 5.74. Kolejne etapy rysowania fotodiody

Rys. 5.75. Sposób wyboru narzędzia do

rysowania okręgów i łuków

Rys. 5.76. Kolejne etapy rysowania tranzystora NPN

Rys. 5.77. Sposób wyboru narzędzia

do importowania obiektów graficznych

5. Biblioteki

212

Po wykonaniu podanych czynności zaznaczamy na planszy miejsce oraz rozmiar
importowanego obiektu. Klikamy w miejscu, w którym ma zostać umieszczony
obrazek, a następnie przeciągamy wskaźnik myszy i określamy jego wielkość, po-
nownie klikając. Po wykonaniu tych czynności na ekranie pojawi się okno. W nim
będziemy musieli określić lokalizację naszego pliku graficznego, wskazać go i osta-
tecznie nacisnąć przycisk Otwórz. Na ekranie zostanie wyświetlony obiekt graficz-
ny, któremu trzeba tylko narysować wyprowadzenia i w ten sposób będzie mógł
poszerzyć bazę elementów.
Na tym etapie kończymy omawianie różnych technik rysowania elementów biblio-
tecznych. Czytelnik z pewnością poradzi sobie z narysowaniem większości elemen-
tów, jeżeli wykonał opisane przykłady, to w jego bibliotece powinny znaleźć się na-
stępujące elementy: rezystor, fotodioda, tranzystor NPN i switch, jak przedstawiono
na rysunku 5.79.

5.3.4.3. Tworzenie i pozycjonowanie wyprowadzeń

Przedstawiona w poprzednim rozdziale procedura rysowania elementów graficznych
miała tylko i wyłącznie doprowadzić do stworzenia symbolu graficznego elemen-
tu, natomiast nie miała nic wspólnego z definicją jego parametrów elektrycznych.
Jednym z najważniejszych etapów ich definiowania jest odpowiednie rozmieszcze-
nie wyprowadzeń danego elementu. To właśnie od nich będzie zależało w dużej
mierze to, jak element zostanie połączony z pozostałymi na schemacie elektrycz-
nym oraz jakiego typu jest jego końcówka (pasywna czy aktywna).
Chcąc dodać do elementu wyprowadzenie, należy z paska narzędziowego Utilities
wybrać

lub też z menu Place>Pin (rysunek 5.80).

Gdy wyprowadzenie jest przyczepione do kursora, na jednym z jego końców widzi-
my krzyżyk, który wskazuje jego zewnętrzny koniec (gorący punkt). Podczas ryso-

Rys. 5.78. Symbol switcha komputerowego

zaimportowanego do biblioteki wprost z pliku graficznego

Rys. 5.79. Samodzielnie utworzone

elementy we własnej bibliotece

Rys. 5.80. Sposób wyboru narzędzia do

tworzenia wyprowadzeń elementu

Rys. 5.81. Wygląd wyprowadzenia wraz

z widocznym gorącym punktem

213

5.3. Edytor bibliotek schematów

wania schematu elektrycznego do tego punktu będzie dołączany przewód łączący
wyprowadzenie danego elementu z innymi (rysunek 5.81).

Pamiętaj! Końcówkę dołączaną do elementu należy umieścić w taki
sposób, aby gorący punkt znajdował się tylko i wyłącznie z zewnętrz-
nej strony elementu.

Po umieszczeniu końcówki na planszy znika gorący punkt, a można go zauwa-
żyć tylko podczas przenoszenia wyprowadzenia w inne miejsce. Zmiana położe-
nia i edycja parametrów wyprowadzenia przebiega tak samo jak dla pozostałych
obiektów Protela (czyli na przykład: obracanie elementu odbywa się po naciśnięciu
klawisza spacji, w momencie gdy wyprowadzenie jest przyczepione do kursora,
a szczegółowe ustawienie parametrów odbywa się po dwukrotnym kliknięciu mysz-
ką w edytowane wyprowadzenie).
Zacznijmy od dodania wyprowadzeń do narysowanego przez nas wcześniej rezysto-
ra, cały czas pamiętając o takim usytuowaniu wyprowadzeń, aby ich gorące punkty
znajdowały się na zewnątrz. Po umieszczeniu wyprowadzeń powinniśmy uzyskać
efekt przedstawiony na rysunku 5.82.
Wykonajmy podobne czynności dla pozostałych, wcześniej narysowanych elemen-
tów, znajdujących się w naszej własnej bibliotece. Po dorysowaniu wyprowadzeń
elementy powinny wyglądać jak widać na rysunku 5.83.
Łatwo zauważyć, że na planszy znajdują się informacje, które na schemacie ide-
owym nie są potrzebne i zaciemniają obraz rysunku. Dlatego zajmiemy się teraz
sformatowaniem wyprowadzeń i dostosowaniem ich do naszych potrzeb.

5.3.4.4. Edycja sposobu wyświetlania i cech wyprowadzeń

Przy każdym dodanym wyprowadzeniu znajdują się dwie cyfry, jedna jest nazwą
wyprowadzenia, a druga określa jego numer. Ponieważ w takich elementach, jak re-

Rys. 5.82. Wygląd rezystora po dodaniu wyprowadzeń

Rys. 5.83. Przykładowe elementy biblioteczne po dodaniu wyprowadzeń

5. Biblioteki

214

Rys. 5.85. Wygląd symbolu rezystora

po ukryciu opisów wyprowadzeń

zystor, dioda czy tranzystor, wyświetlanie numerów wyprowadzeń nie jest potrzeb-
ne, pozbędziemy się teraz tych oznaczeń. Poprzez dwukrotne kliknięcie na danym
wyprowadzeniu otwieramy okno pokazane na rysunku 5.30, w którym usuwamy
dwa znaczniki w polach Visible przy opcjach Display Name i Designator, jak przed-
stawiono na rysunku 5.84.
Po zaakceptowaniu dokonanych zmian opisy końcówek zostaną ukryte, ale nie usu-
nięte, gdyż są one potrzebne do prawidłowej pracy narzędzia ERC, sporządzania
plików raportowych itp. Po tym zabiegu edytowany element powinien wyglądać
zgodnie z rysunkiem 5.85.

Warto zwrócić uwagę na to, że Protel automatycznie numeruje wy-
prowadzenia dodawane do edytowanego symbolu. Standardowo nu-
merowanie zaczyna się od „0”, ale w praktyce lepiej jest, aby zaczy-
nało się od „1”.

W tym celu musimy wejść do edycji ustawień wyprowadzenia (poprzez dwukrotne
kliknięcie) i w polu Designator wprowadzamy oczekiwaną wartość. Domyślnie
w polach Display Name i Designator widnieją takie same cyfry. Jeżeli zachodzi
potrzeba, w polu Display Name można wpisać dowolną nazwę wyprowadzenia
(rysunek 5.86).
Kolejnym parametrem, którego nie można pominąć podczas omawiania właści-
wości wyprowadzeń, jest ich długość. Protel domyślnie używa długości równej 30

Rys. 5.84. Ustawienia okna Pin Properties

umożliwiające ukrycie nazwy i numeru wyprowadzenia

Rys. 5.86. Przykładowy wygląd elementów

po wprowadzeniu opisów wyprowadzeń

Rys. 5.87. Przykład negatywnego efektu

stosowania wyprowadzeń o zbyt dużej długości

215

5.3. Edytor bibliotek schematów

jednostek. Pozostawienie tej wartości będzie nastręczało nam najczęściej wiele pro-
blemów podczas rysowania schematów ideowych. Stosowanie długich końcówek
pozbawia nas możliwości ustawienia komponentów blisko siebie, co w dużej mie-
rze wiąże się z za dużą powierzchnią zajmowaną przez schemat, zawierający nieraz
tylko kilka elementów. Może to uniemożliwić umieszczenie elementu pomiędzy
dwoma innymi, co ilustruje rysunek 5.87.
W takim przypadku konieczna jest przeróbka schematu, polegająca na odsunięciu
diod prostowniczych od transformatora i przeniesieniu kilku linii połączeniowych.
Schemat zawiera niewiele elementów ale już na nim widać, że w razie bardziej
rozbudowanych schematów, zabiegi tego typu wiążą się z dodatkową pracą ze stro-
ny projektanta. Chcąc uniknąć tego typu utrudnień w przyszłości, należy stosować
krótkie wyprowadzenia, nie dłuższe niż 10 jednostek.

Nie należy się obawiać, że po skróceniu wyprowadzeń wygląd ele-
mentów będzie odbiegał od standardów, bo przecież ciało elementów
pozostaje bez zmian.

Zmianę długości wyprowadzenia nowo tworzonego elementu bibliotecznego moż-
na uzyskać w ten sam sposób, jaki opisałem na początku tego rozdziału podczas
edytowania bibliotek dostarczonych wraz z programem. Klikamy więc dwukrot-
nie na dowolnym wyprowadzeniu elementu i w wyświetlonym oknie w dziale
Graphical zmieniamy wartość parametru Lenth na wartość 10, jak pokazano na
rysunku 5.88.

Pamiętajmy też, że zmianę długości wyprowadzeń możemy przepro-
wadzić globalnie, tzn. wszystkich jednocześnie przez wykorzystanie
do tego celu panelu Inspector. Zaznaczamy najpierw wszystkie wy-
prowadzenia, po czym w panelu tym w polu Length wpisujemy odpo-
wiednią wartość (rysunek 5.89).

Rys. 5.88. Definiowanie długości

wyprowadzenia elementu

Rys. 5.89. Zmiana długości wszystkich wyprowadzeń elementu

za pośrednictwem panelu Inspector

5. Biblioteki

216

Po wykonaniu tego zabiegu elementy powinny wyglądać podobnie do pokazanych
na rysunku 5.90.

Podczas definiowania długości wyprowadzeń należy pamiętać o zasad-
niczej kwestii, a mianowicie o kończeniu długości wyprowadzeń na
przecięciu widocznych linii siatki. Wiąże się to z późniejszym popraw-
nym łączeniem elementów na planszy schematów. Wyprowadzenia
nie muszą mieć tej samej długości, ważne jest, aby były stosunkowo
krótkie i kończyły się na przecięciach siatki.

Podczas omawiania właściwości wyprowadzeń należy wspomnieć też o definiowa-
niu właściwości elektrycznych związanych z wyprowadzeniami. Uważni Czytelnicy
pamiętają opis narzędzia ERC, służącego do sprawdzania elektrycznej poprawności
wykonanego schematu. Zapewne też pozostała w pamięci macierz reguł z rysun-
ku 4.84. Wielu Czytelników zadawało sobie prawdopodobnie przy okazji opisu
macierzy pytanie, skąd Protel pobiera informacje pozwalające stwierdzić, czy ele-
menty są ze sobą połączone poprawnie, czy też nie. Odpowiedzialne za to są opi-
sy, które w prawidłowo sporządzonej bibliotece powinny mieć określony charakter
elektryczny. Na rysunku 5.91 przedstawiono okno edycyjne, w którym należy zde-
finiować typ elektryczny wyprowadzenia. Aby otworzyć to okno, wystarczy dwu-
krotnie kliknąć na wyprowadzeniu.

Rys. 5.90. Wygląd elementów po skróceniu wyprowadzeń

Rys. 5.91. Możliwe rodzaje wyprowadzeń elementów

217

5.3. Edytor bibliotek schematów

Dla rezystora, fotodiody i innych tego typu elementów należy zostawić domyślną
wartość tego parametru (Passive), co oznacza, że jest to wyprowadzenie elementu
biernego (pasywnego). Jeżeli definiowany będzie charakter wyprowadzenia odpo-
wiadającego za zasilanie (np. układu scalonego lub zacisku zasilającego), należy
wybrać opcję Power. Definiując wyprowadzenie wyjściowe/wejściowe, należy
przypisać mu opcję (odpowiednio) Input/Output.

5.3.5.

Określanie właściwości elementów

Powiedzieliśmy sobie wystarczająco dużo na temat sposobów rysowania symboli
elementów. Wiemy także, jak można dodać i ustawić parametry ich wyprowadzeń.
Teraz przejdziemy do omówienia opcji określających właściwości elementów bi-
bliotecznych.
Podczas rysowania pierwszego schematu z wykorzystaniem biblioteki Miscellaneous
Devices, po umieszczeniu na planszy, pojawiły się przy nich dwa oznaczenia. Jedno
z nich zawiera informację o nazwie (typie), natomiast drugie jest najczęściej jedno-
literowe i zakończone znakiem zapytania, np. R?, C?, Q?, L?, itp. Są to oznaczenia
referencyjne, odpowiedzialne za rozróżnianie elementów na schemacie.
Zajmiemy się teraz przypisaniem niezbędnych oznaczeń narysowanym przez nas
elementom. Musimy wywołać okno Library Component Properties za pośrednic-
twem menu Tools>Component Properties (rysunek 5.92). Dostęp do tego okna
możemy uzyskać dwukrotne klikając myszką na nazwie danego elementu wystę-
pującego w bibliotece.
Po wywołaniu powyższych czynności na ekranie pojawi się okno, w którym bę-
dziemy definiować parametry elementu bibliotecznego (rysunek 5.93). Podzielone
jest ono na kilka części, a każda z nich odpowiedzialna jest za inne parametry ele-
mentu. Dalej postaramy się zobrazować, na jakie parametry należy zwracać uwagę,
aby utworzony element mógł być w pełni przydatny podczas rysowania schematu
elektrycznego.
Zaczniemy od opisania pierwszej części okna Properties i dla przykładu zdefiniu-
jemy parametry dla tranzystora NPN znajdującego się w naszej nowo utworzonej
bibliotece. W polu Default Designator jest przechowywana informacja na temat do-
myślnego oznaczenia elementu, w naszym przypadku możemy wpisać T? lub Q? W
polu Comment możemy wpisać jakiś parametr lub cechę elementu, np. niech będzie
to NPN (rodzaj tranzystora). Dodatkowe komentarze zazwyczaj nie są potrzebne

Rys. 5.92. Sposób wywołania narzędzia Library Component Properties

5. Biblioteki

218

podczas rysowania schematu, więc odznaczamy opcję Visible obok pola Comment,
co spowoduje, że informacja ta nie będzie widoczna, gdy będziemy używać tego
elementu w edytorze schematów (rysunek 5.94).

Opcja Don't Annotate Component jest odznaczona domyślnie, jej zazna-
czenie spowodowałoby wykluczenie danego elementu z procesu auto-
matycznego nadawania numerów referencyjnych w edytorze schematów.
Dlatego też, jeżeli Czytelnik używałby jakiejś biblioteki schematowej
podczas tworzenia schematu i przy wykorzystaniu narzędzia Annotate
jakiemuś elementowi nie zostałby przypisany numer referencyjny, ozna-
czać to może, że przyczyna tkwi właśnie w tym miejscu lub też element
nie ma poprawnie zdefiniowanego pola Default Designator.

Rys. 5.93. Wygląd okna Library Component Properties

Rys. 5.94. Wygląd zdefiniowanych parametrów w dziale Properties okna Library Component

219

5.3. Edytor bibliotek schematów

W polu Library Ref widnieje oczywiście nazwa elementu, jaka została mu przypisa-
na podczas procesu tworzenia go i pod taką samą nazwą występuje on w bibliotece.
W polu Description możemy wpisać dodatkowy opis dla elementu, np. „Tranzystor
bipolarny”.
Kolejne pole w oknie Component Library Properties to Parameters for..., gdzie dla
tranzystora z naszej biblioteki, którego nie będziemy wykorzystywać do złożonych
i zaawansowanych projektów, nie musimy niczego wpisywać i pole to może pozo-
stać puste, jak ilustruje to rysunek 5.95a. Możemy porównać, jakie wartości ma
wpisane ten sam element tworzony przez producentów programu, co z kolei widać
na rysunku 5.95b.
Elementom takim jak rezystor, kondensator itp. możemy z powodzeniem przypi-
sać parametr określający, jaką wartość rezystancji ma rezystor lub jaką pojemność
ma kondensator. Chcąc zdefiniować taki parametr, w polu tym naciskamy przycisk
Add..., po czym otwiera się kolejne okno Parametr Properties, gdzie w polu Name
możemy wpisać np.: „Wartość”, natomiast w polu Value: „1K”, co będzie oznaczać,
że rezystor ma wartość 1 k

Ω (rysunek 5.96).

Jeżeli chcemy, aby wartość była widoczna po użyciu elementu na schemacie, wów-
czas zaznaczamy parametr Visible; gdybyśmy np. chcieli zablokować ten parametr,
aby nie mógł ulegać zmianom, wówczas moglibyśmy zaznaczyć opcję Lock. W polu

Rys. 5.95. Wygląd pola Parameters for dla elementu typu tranzystor bipolarny NPN

Rys. 5.96. Wygląd okna Parametr Properties

5. Biblioteki

220

Type pozostawiamy wartość typu STRING. Oczywiście parametrowi temu możemy
przypisać kolor, rozmiar i krój czcionki, a także pozycję względem elementu, czego
dokonujemy w dziale Properties omawianego okna. Po zdefiniowaniu wartości re-
zystora pole Parameters for wygląda jak na rysunku 5.97.
Przyszedł czas na omówienie ostatniego pola, jakim jest Models for... Dla elementu
utworzonego przez nas samodzielnie pole to z pewnością będzie puste, jak widać
na rysunku 5.98a, natomiast to samo pole dla tego samego elementu pochodzącego
z biblioteki Miscellaneous Devices ma przypisany zarówno model przeznaczony do
symulacji, jak i obudowę elementu, co przedstawiono na rysunku 5.98b.
Nie będziemy opisywali, w jaki sposób zdefiniować parametry elementu wyko-
rzystywane podczas symulacji układu, ale pokażemy, jak można przypisać istnie-
jącą już (pochodzącą z innej biblioteki) obudowę elementu, wykorzystywaną pod-
czas tworzenia płytek drukowanych. Chcąc tego dokonać, naciskamy na przycisk
Add... po czym na ekranie pojawia się kolejne okno, jakim jest Add New Model
(rysunek 5.99).
W powyższym oknie z listy rozwijalnej wybieramy parametr Footprint (rysu-
nek 5.100), co będzie odpowiadało modelowi będącemu obudową PCB elementu.
Następnie zatwierdzamy wprowadzone zmiany, naciskając przycisk OK, po chwili
zostanie otwarte kolejne okno PCB Model, (rysunek 5.101).
Jak widzimy, okno to na razie nie ma żadnych zdefiniowanych parametrów, zajmie-
my się tym za chwilę.

Należy pamiętać o tym, że gdy chcemy naszemu elementowi przypi-
sać istniejącą w dowolnej bibliotece programu obudowę, liczba wy-
prowadzeń naszego elementu musi być zgodna z przypisywaną mu
obudową.

Aby sprawdzić liczbę wyprowadzeń naszego elementu, należy wywołać narzędzie
Model Map, klikając myszką na przycisk Pin Map...

Rys. 5.97. Wygląd pola Parameters for... po zdefiniowaniu wartości elementu

Rys. 5.98. Wygląd pola Models for... dla tranzystora NPN

221

5.3. Edytor bibliotek schematów

Wygląd okna, w którym możemy sprawdzić liczbę wyprowadzeń, przedstawiono na
rysunku 5.102. Po naciśnięciu przycisku OK powracamy do poprzedniego okna.
Naciskając przycisk Browse... w oknie PCB Model, wywołujemy kolejne okno Browse
Libraries – w nim będziemy przeglądać obudowy znajdujące się we wczytanych bi

bliotekach PCB (rysunek 5.103). Okno to na razie pozostaje puste. W oknie tym
obok pola Libraries naciskamy przycisk

, za pomocą którego zostaniemy przenie-

sieni do kolejnego okna o nazwie Available Libraries; (rysunek 5.104).
Okno to składa się z trzech zakładek, będziemy wykorzystywać pierwsze dwie.
Zakładka Project – wyświetla biblioteki znajdujące się w naszym projekcie, zaś
Installed – wyświetla biblioteki już zainstalowane programie.
Zakładamy, że do naszego projektu nie dodawaliśmy dotychczas żadnych biblio-
tek, w związku z czym przechodzimy na zakładkę Installed i za pomocą przycisku
Install... dodajemy niezbędne biblioteki. W naszym przypadku będą to dwie biblio-
teki; Miscellaneous Devices.IntLib oraz Miscellaneous.PCBLib, przy czym pierwsza
z nich jest biblioteką zintegrowaną i mieści się bezpośrednio w folderze ...Library,

Rys. 5.101. Wygląd okna PCB Model

Rys. 5.99. Wygląd okna służącego do wyboru nowego

modelu przypisywanego elementowi.

Rys. 5.100. Rodzaje modeli możliwych do

zdefiniowania dla danego elementu bibliotecznego

Rys. 5.102. Wygląd okna Model Map

5. Biblioteki

222

natomiast druga znajduje się w ...Library/PCB i jest to typowa biblioteka obudów ele-
mentów. Po chwili w okienku powinny już być widoczne biblioteki dodane i zainsta-
lowane, po czym z powodzeniem możemy nacisnąć przycisk Close (rysunek 5.105).
Powracamy w ten sposób do poprzedniego okna Browse Libraries z tą różnicą, że
tym razem w oknie tym widnieje wczytana biblioteka Miscellaneous.PCBLib ze
wszystkimi elementami znajdującymi się w niej. Ponadto po prawej stronie widnie-
je okno podglądu wskazanego elementu bibliotecznego (rysunek 5.106).

Na pewno Czytelnik zastanawia się, dlaczego w oknie tym widnieje
tylko jedna biblioteka, skoro dodaliśmy dwie. Należy więc zapamiętać,
że w oknie Browse Libraries niedostępne są elementy zapisane w bi-
bliotekach zintegrowanych. Trzeba pamiętać, że nie można przypisać
elementowi bibliotecznemu obudowy znajdującej się w bibliotece zin-
tegrowanej.

Odnajdujemy na liście obudowę TO-249AA, po czym naciskamy kilkakrotnie przy-
cisk OK, powracając aż do okna Library Component Properties, pokazanego na
rysunku 5.93.

Rys. 5.103. Okno odpowiedzialne za wczytywanie i wyszukiwanie bibliotek

Rys. 5.104. Wygląd okna Available Libraries bez wczytanych bibliotek

223

5.3. Edytor bibliotek schematów

Do przypisywania obudów elementom bibliotecznym można też posłużyć się narzę-
dziem służącym do wyszukiwania tego typu obiektów. Chcąc wykonać taką czynność,
musimy naszemu elementowi w analogiczny sposób dodać nowy model typu Footprint
i przechodzimy aż do okna Browse Libraries (rysunek 5.103). Tym razem jednak na-
ciskamy przycisk Find..., co spowoduje otwarcie okna Search Libraries. W oknie tym,
jeżeli mamy zaznaczoną opcję Available Libraries, będziemy przeszukiwać elementy
znajdujące się w bibliotekach dostępnych w programie. Zaznaczając z kolei Libraries
on Path, możemy wskazać specyficzną ścieżkę w której Protel będzie wyszukiwał do-
stępne biblioteki. W naszym przypadku pozostawiamy zaznaczoną pierwszą opcję i w
polu Name możemy wpisać maskę ograniczającą kryteria wyszukiwania lub też pozo-
stawić pole to puste i od razu nacisnąć przycisk Search (rysunek 5.107).
Po naciśnięciu przycisku Search zostanie uruchomiony proces przeszukiwania bi-
blioteki i na zakładce Results zostaną wyświetlone odnalezione obudowy (rysu-
nek 5.108). Wskazujemy na BCY-W3 i naciskamy przycisk Select. W ten sposób
przypisaliśmy tranzystorowi inną obudowę.

Każdy element biblioteczny może mieć przypisany tylko jeden obiekt
typu Footprint, a co za tym idzie, może mieć zdefiniowaną tylko jed-
ną obudowę.

Rys. 5.105. Wygląd okna Available Libraries z wczytanymi bibliotekami

Rys. 5.106. Wygląd okna Browse Libraries po wczytaniu biblioteki PCB

5. Biblioteki

224

Na rysunku 5.109 przedstawiono przykładowe typy obudów, które można by zde-
finiować dla tranzystora NPN.

Rys. 5.107. Wygląd okna Search Libraries

Rys. 5.108. Wygląd zakładki Results okna Search Libraries

Rys. 5.109. Przykładowe obudowy mogące zostać przypisane tranzystorowi

225

5.3. Edytor bibliotek schematów

5.3.6.

Alternatywne reprezentacje graficzne

Protel DXP 2004 umożliwia zdefiniowanie wielu alternatywnych wersji wyglą-
du elementu bibliotecznego, w odróżnieniu od swojej poprzedniej wersji progra-
mu 99SE, gdzie można było zdefiniować dla elementu zaledwie trzy kompozycje.
Domyślna wersja nosi nazwę Normal, natomiast pozostałe: Alternate 1, Alternate 2,
Alternete 3, ...
Każdy element biblioteczny musi mieć przypisany przynajmniej jeden domyślny
symbol graficzny, pozostałe warianty są opcjonalne. Chcąc sprawdzić, który ele-
ment biblioteczny ma alternatywne reprezentacje graficzne, wystarczy otworzyć
dowolną bibliotekę i dla każdego elementu rozwinąć listę Mode (rysunek 5.110).
Jeżeli widnieje tylko pozycja Normal, oznacza to, że element ma tylko jedną, pod-
stawową reprezentację graficzną, jeżeli zaś z kolei występują jakieś dodatkowe po-
zycje typu Alternate 1, Alternate 2..., oznaczać to będzie, że dla elementu zaprojek-
towano kilka odmian graficznych.
Przykładem elementu mieszczącego się w znanej nam bibliotece Miscellaneous
Devices i mającego dwie reprezentacje graficzne jest element o nazwie Buzzer.
Jego podstawowy oraz alternatywny wygląd przedstawiono na rysunku 5.111.

Pamiętaj: przełączanie się pomiędzy widokami przedstawiającymi
różne reprezentacje graficzne danego elementu jest możliwe rów-
nież poprzez używanie przycisków na pasku narzędziowym Mode
(rysunek 5.112).

Chcąc dodać nową reprezentację graficzną do dowolnego elementu bibliotecznego,
wystarczy go uaktywnić (aby jego podstawowy symbol był wyświetlany w oknie
podglądu programu), po czym na pasku narzędziowym Mode naciskamy przycisk

. W tym momencie plansza do rysowania staje się czysta i możemy przystąpić

do rysowania elementu w analogiczny sposób, jak pokazaliśmy w poprzednich roz-
działach książki.
Przykładowe reprezentacje graficzne dla kilku elementów bibliotecznych przedsta-
wiłem na rysunku 5.113.

Rys. 5.110. Fragment paska narzędziowego

Mode z rozwiniętą listą istniejących

reprezentacji graficznych danego elementu

Rys. 5.111. Wygląd dwóch reprezentacji

graficznych dla elementu Buzzer mieszczącego

się w bibliotece Miscellaneous Devices

Rys. 5.112. Sposób dodawania nowej reprezentacji graficznej dla aktywnego elementu

5. Biblioteki

226

5.3.7.

Tworzenie elementów bibliotecznych składających się z kilku części

W tym rozdziale skupimy uwagę na tworzeniu elementów bibliotecznych, które
składają się z kilku podzespołów. Przykładem takich elementów mogą być np. cy-
frowe układy scalone zawierające kilka bramek logicznych lub rejestrów czy też
wzmacniacze operacyjne lub timery, a także wiele innych układów.
Przed stworzeniem takiego elementu bibliotecznego przyjrzymy się nieco dokład-
niej tym elementom, przygotowanym przez producentów programu. Przykładowymi
elementami tego typu mogą być elementy mieszczące się w standardowej bibliotece
Miscellaneous Devices o nazwie Res Pack1 i Res Pack2. Elementy składające się
z kilku podzespołów w panelu SCH Library oznaczone są znakiem

, po naciśnię-

ciu go następuje rozwinięcie listy wszystkich podzespołów wchodzących w skład
danego elementu wielopodzespołowego, co przedstawiono na rysunku 5.114.
W przypadku naszego elementu, którym jest blok rezystorów, każdy podzespół wy-
gląda niemal identycznie, różniąc się od pozostałych tylko numerem danego wypro-

Rys. 5.113. Przykładowe reprezentacje graficzne przygotowane dla różnych elementów

bibliotecznych

Rys. 5.114. Lista elementów znajdujących się w bibliotece Miscellaneous Devices

Normal

Alternate 1

Alternate 2

Alternate 3

ostek Graetza

Tranzystor NPN

Rezystor

227

5.3. Edytor bibliotek schematów

wadzenia. Można to również podejrzeć w polu podglądu wyprowadzeń w panelu
SCH Library, gdzie wyprowadzenia danego podzespołu zostają oznaczone, co po-
kazano na rysunku 5.115.

Podczas rysowania schematu użycie elementu składającego się z kil-
ku podzespołów jest niemal identyczne jak w przypadku elementów
jednoczęściowych. Należy jedynie umieszczać na planszy kolejne
podzespoły danego elementu.

Omówimy teraz sposób tworzenia własnych elementów, składających się z kilku
podzespołów. Czynności, które należy wykonać, są bardzo podobne do wykonywa-
nych podczas rysowania pojedynczych elementów bibliotecznych. Występuje oczy-
wiście kilka różnic i warto zwrócić uwagę na pewne szczegóły, które przedstawimy
podczas procesu tworzenia elementów tego typu.
Załóżmy, że chcemy stworzyć symbol biblioteczny układu scalonego TL064, który
zawiera w sobie cztery jednakowe układy wzmacniaczy operacyjnych. Wygląd ta-
kiego układu przedstawiono na rysunku 5.116.
Poszczególne kroki rysowania elementów bibliotecznych omówiono w poprzednich
rozdziałach książki, więc teraz skupimy się jedynie na tworzeniu poszczególnych

Rys.5.115. Wyprowadzenia elementu składającego się z kilku podzespołów

Rys. 5.116. Wygląd układu scalonego TL064

5. Biblioteki

228

podzespołów. Pierwszy krok oczywiście będzie standardowy; należy utworzyć nowy
element biblioteczny, można też nadać mu odpowiednią nazwę TL064, narysować
ciało jednego z podzespołów i dodać niezbędne wyprowadzenia. Po wykonaniu
tych czynności zaprojektowany element powinien wyglądać jak na rysunku 5.117.
Chcąc teraz dodać nowy podzespół, należy z menu Tools wybrać New Part, jak
pokazuje rysunek 5.118, co spowoduje, że w oknie edycyjnym pojawi się nowa,
czysta matryca, na której należy narysować kolejny podzespół.

Można zaoszczędzić trochę czasu, ponieważ nie trzeba każdego pod-
zespołu rysować z osobna, wystarczy pierwszy skopiować do schow-
ka systemowego i powielić go w pozostałych przypadkach. Jedyne,
co musimy zmodyfikować, to numery wyprowadzeń.
Nie możemy też zapomnieć o tym, że zgodnie z rysunkiem 5.116
niektóre wyprowadzenia układu scalonego (zaciski zasilania poszcze-
gólnych wzmacniaczy) są ze sobą odpowiednio połączone. Wówczas
każdy podzespół musi mieć te same numery wyprowadzeń zasilają-
cych, co spowoduje automatyczne ich połączenie.

Kiedy utworzymy wszystkie podzespoły i przejdziemy do modułu Schematic,
w którym można tworzyć schemat z wykorzystaniem elementów zawartych w bi-
bliotekach, to plansza do rysowania schematów po umieszczeniu wszystkich podze-
społów elementu TL064 będzie wyglądać jak na rysunku 5.119.
Podczas omawiania sposobów i technik rysowania schematów celowo nie poka-
zaliśmy, jak trzeba się posługiwać elementami składającymi się z kilku podzespo-
łów. Mogłoby to utrudnić zrozumienie sposobu korzystania z takich elementów,
bez wcześniejszego omówienia ich budowy. Teraz z kolei, każdy Czytelnik poradzi
sobie nie tylko z narysowaniem elementu składającego się z kilku podzespołów, ale

Rys. 5.117. Pierwszy podzespół tworzonego

układu TL064

Rys. 5.118. Sposób tworzenia nowego

podzespołu dla danego elementu

Rys. 5.119. Podzespoły tworzące układ TL064

229

5.3. Edytor bibliotek schematów

także będzie umiał w poprawny sposób umieścić wszystkie jego części na matrycy
schematu elektrycznego.

5.3.8.

Sporządzanie raportów bibliotecznych

Protel umożliwia również przygotowanie różnorodnych raportów dotyczących bi-
bliotek i zawartych w nich elementów. Pierwszy rodzaj raportów obejmuje pojedyn-
cze elementy. Pozwala na wyświetlenie wszystkich informacji na temat aktywnego
elementu, który widnieje na planszy edycyjnej. Chcąc obejrzeć taki raport, musimy
z menu Reports wybrać opcję Component, jak przedstawia to rysunek 5.120.

Na początku wygenerowanego raportu jest wyświetlana informacja na temat nazwy
elementu (Component Name – listing 5.1). W jego dalszej części widnieje informa-
cja na temat liczby podzespołów, z których składa się dany element (Part Count).
W pozycji Part dowiadujemy się, jaki domyślny Designator (symbol) przypisany
jest elementowi (będzie widniał na schemacie elektrycznym). Natomiast w dziale
Pins możemy dostrzec, ile wyprowadzeń oraz jakiego typu ma omawiany element.
W naszym przypadku są to trzy pasywne wyprowadzenia o kolejnych oznacze-
niach: C, B, E.

List. 5.1. Przykładowy raport o elemencie bibliotecznym

Component Name : NPN

Part Count : 1

Part : Q?

Pins – (Normal) : 3

C 1 Passive

B 2 Passive

E 3 Passive

Hidden Pins :

Przyjrzyjmy się teraz, w jaki sposób będzie wyglądał raport biblioteczny wygenero-
wany dla elementu składającego się z kilku podzespołów, najlepiej będzie przyjrzeć
się elementowi Res Pack1 (listing 5.2).

List 5.2. Przykładowy raport o elemencie składającym się z kilku podzespołów

Component Name : Res Pack1

Part Count : 9

Part : R?@

Pins – (Normal) : 0

Hidden Pins :

Part : R?A

Pins – (Normal) : 2

1 1 Passive

16 16 Passive

Rys. 5.120. Sposób wywołania raportu na temat pojedynczego elementu bibliotecznego

5. Biblioteki

230

Hidden Pins :

Part : R?B

Pins – (Normal) : 2

2 2 Passive

15 15 Passive

Hidden Pins :

Part : R?C

Pins – (Normal) : 2

3 3 Passive

14 14 Passive

Hidden Pins :

Part : R?D

Pins – (Normal) : 2

4 4 Passive

13 13 Passive

Hidden Pins :

Part : R?E

Pins – (Normal) : 2

5 5 Passive

12 12 Passive

Hidden Pins :

Part : R?F

Pins – (Normal) : 2

6 6 Passive

11 11 Passive

Hidden Pins :

Part : R?G

Pins – (Normal) : 2

7 7 Passive

10 10 Passive

Hidden Pins :

Part : R?H

Pins – (Normal) : 2

8 8 Passive

9 9 Passive

Hidden Pins :

Warto zauważyć, że w przypadkach, gdy mamy do czynienia z ele-
mentami składającymi się z kilku podzespołów, raport jest sporządza-
ny dla każdego z nich z osobna. Raport będzie miał postać o wiele
obszerniejszą w przypadku, gdyby każdy z podzespołów miał więcej
reprezentacji graficznych.

Kolejny raport Component Rule Check wywołujemy również z menu Reports, jak
przedstawiono na rysunku 5.121. Pozwala on wyświetlić wyniki pracy narzędzia
służącego do zbadania poprawności definicji wszystkich komponentów znajdują-
cych się w danej bibliotece.

Rys. 5.121. Sposób wywołania raportu CRC

231

5.3. Edytor bibliotek schematów

Po wykonaniu podanych czynności na ekranie pojawia się kolejne okno Library
Component Rule Check, w którym definiujemy kryteria sprawdzania naszej biblio-
teki (rysunek 5.122).
Narzędzie to może sprawdzić biblioteki pod kątem dwóch zasadniczych kryteriów:
– Duplicate – powtarzania się:

• Component Names – nazw komponentów,
• Pins – wyprowadzeń danego elementu;

– Missing – braku:

• Description – opisu elementu,
• Footprint – domyślnej obudowy,
• Default Designator – domyślnego oznaczenia elementu,
• Pin Name – nazwy wyprowadzeń,
• Pin Number – numerów wyprowadzeń.
• Missing Pins In Sequence – brak przypisanego wyprowadzenia.

Listing 5.3 przedstawia przykładowy raport podsumowujący poprawność elemen-
tów znajdujących się w bibliotece Miscellaneous Devices.

List. 5.3. Przykładowy raport podsumowujący poprawność elementów

Component Rule Check Report for : C:Program FilesAltium2004LibraryMiscellaneous

DevicesMiscellaneous Devices.SchLib

Name Errors

------------------------------------------------------------------

Diode 18TQ045 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Diode 10TQ045 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Diode 10TQ040 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Diode 10TQ035 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Dpy Overflow (Missing Pin Number In Sequence : 2,9 [1..14])

Diode BAS116 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Res Thermal (Duplicate Pin Number : 1)

Diode BBY40 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Diode BBY31 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Diode BAT18 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Diode BAT17 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Diode BAS70 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Diode BAS21 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Diode BAS16 (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Rys. 5.122. Wygląd okna konfiguracji kryteriów sprawdzania poprawności definicji elementów

bibliotecznych

5. Biblioteki

232

Tube 6L6GC (Missing Pin Number In Sequence : 6 [1..8])

D Varactor (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Photo PNP (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

Photo NPN (Missing Pin Number In Sequence : 2 [1..3])

SW-12WAY (Missing Pin Number In Sequence : 4 [1..14])

Res Semi (Duplicate Pin Number : 2)

Res Adj2 (Duplicate Pin Number : 1)

Res Adj1 (Duplicate Pin Number : 1)

RPot SM (Duplicate Pin Number : CCW)

Res Tap (Duplicate Pin Number : 1)

Buzzer (Duplicate Pin Number : 1)

RPot (Duplicate Pin Number : 2)

Res3 (Duplicate Pin Number : 1)

Res2 (Duplicate Pin Number : 2)

Res1 (Duplicate Pin Number : 2)

Widzimy, że dla większości elementów generowane są błędy wynikające z braku
numerów wyprowadzeń lub też istniejących duplikatów.
Ostatni raport, jaki można wygenerować w programie, to raport dotyczący wszyst-
kich elementów znajdujących się w danej bibliotece. Wywołujemy go z menu
Reports, wybierając opcję Library (rysunek 5.123).

Wygenerowany w ten sposób raport przedstawiono w listingu 5.4. Zawiera on infor-
macje na temat nazw i opisów wszystkich elementów znajdujących się w bibliotece.
Ze względu na obszerność elementów znajdujących się w bibliotece Miscellaneous
Devices, przedstawiamy tylko jego fragment.

List. 5.4. Raport o elementach znajdujących się w bibliotece

CSV text has been written to file : Miscellaneous Devices.csv

Library Component Count : 196

Name Description

---------------------------------------------------------------------------------------

-------------

2N3904 NPN General Purpose Amplifier

2N3906 PNP General Purpose Amplifier

ADC-8 Generic 8-Bit A/D Converter

Antenna Generic Antenna

Battery Multicell Battery

Bell Electrical Bell

Bridge1 Full Wave Diode Bridge

Bridge2 Diode Bridge

Buzzer Magnetic Transducer Buzzer

Cap Capacitor

Cap Feed Feed-Through Capacitor

Cap Pol1 Polarized Capacitor (Radial)

Cap Pol2 Polarized Capacitor (Axial)

Cap Pol3 Polarized Capacitor (Surface Mount)

Rys. 5.123. Sposób wywołania raportu generowanego na temat całej biblioteki

233

5.4. Edytor bibliotek PCB

Cap Semi Capacitor (Semiconductor SIM Model)

Cap Var Variable or Adjustable Capacitor

Cap2 Capacitor

Circuit Breaker Circuit Breaker

Coax Coaxial

D Schottky Schottky Diode

D Tunnel1 Tunnel Diode – RLC Model

D Tunnel2 Tunnel Diode – Dependent Source Model

D Varactor Variable Capacitance Diode

D Zener Zener Diode

DAC-8 Generic 8-Bit D/A Converter

Diac-NPN DIAC

Diac-PNP DIAC

5.4. Edytor bibliotek PCB

Biblioteki edytora PCB zawierają informacje o wymiarach obudów elementów elek-
tronicznych, wykorzystywanych w projektach, o rozstawie i rozmieszczeniu ich wy-
prowadzeń, a także o średnicy wyprowadzeń i otworów pomocniczych.
W tym rozdziale przedstawimy sposoby edycji i tworzenia bibliotek wykorzystywa-
nych przez edytor płytek drukowanych. Zapoznamy się także z działaniem i obsłu-
gą edytora oraz poznamy większość oferowanych przez niego funkcji.

Rys. 5.124. Wygląd okna edycyjnego modułu PCB Library

5. Biblioteki

234

5.4.1.

Obsługa edytora bibliotek

Pracę z edytorem bibliotek zaczynamy od otwarcia gotowej biblioteki i przyjrzenia się
jej nieco dokładniej. Wczytujemy więc bibliotekę ..Library/Pcb/Miscellaneous Devices
PCB.Pcblib. Po jej wczytaniu ekran edycyjny wygląda jak na rysunku 5.124.
Po wczytaniu biblioteki w oknie edycyjnym zostaje wyświetlony pierwszy element
który się w niej znajduje. W lewej części ekranu jest panel PCB Library (rysu-
nek 5.125), któremu teraz poświęcimy chwilę uwagi.
Można powiedzieć, że panel ten składa się z czterech części; w pierwszej umiesz-
czone są przyciski, których zastosowanie omówię za chwilę. Druga część to pole
Components w którym jest wyświetlana lista dostępnych elementów w bibliote-
ce. Trzecia to pole Component Primitives – odpowiedzialne za wyświetlanie ele-
mentów składowych aktywnego (zaznaczonego) komponentu. Ostatnia, czwarta, to
okno podglądu zaznaczonego elementu.
Przedstawię teraz pokrótce zastosowanie i przeznaczenie przycisków umieszczo-
nych w pierwszej części tego panelu. Naciśnięcie przycisku powoduje, że kursor
zamienia się w lupę, co ilustruje rysunek 5.126, którą poruszając po planszy edy-
cyjnej, powiększamy fragment danego elementu, a jego powiększony podgląd ob-
serwujemy w polu podglądu (rysunek 5.127).
Innym zastosowaniem użycia przycisków może być wybranie kombinacji Zoom oraz
Select. Klikamy myszką na planszy edycyjnej w dowolny element składowy danego
komponentu, naciskamy przycisk Aplly, po czym w oknie podglądu widzimy zazna-
czony oraz powiększony fragment komponentu (rysunek 5.128).

Rys. 5.125. Wygląd panelu PCB Library

235

5.4. Edytor bibliotek PCB

Powrót do poprzedniego stanu daje naciśnięcie przycisku Clear. Ciekawe efekty
przynosi zaznaczenie dwóch innych opcji: Mask oraz Clear Existing, następnie za-
znaczamy dowolny element składowy komponentu i powtórnie naciskamy przycisk
Apply, co spowoduje zamaskowanie niezaznaczonych elementów składowych ele-
mentu. Metodę tę można stosować dla kilku zaznaczonych elementów, dokonujemy
tego również myszką, lecz przy wciśniętym przycisku Shift na klawiaturze kompu-
tera. Efekt końcowy przedstawiono na rysunku 5.129.
Należy pamiętać, że podczas pracy można oczywiście łączyć ze sobą kilka do-
stępnych metod, zaznaczając przykładowo: Zoom, Mask oraz Clear Existing.
Uzyskujemy połączenie kilku metod, a mianowicie powiększenia i maskowania za-
znaczonych elementów (rysunek 5.130).

Rys. 5.126. Powiększenie fragmentu

aktywnego elementu

Rys. 5.127. Wygląd powiększonego fragmentu

elementu wyświetlony w polu podglądu

Rys. 5.128. Zaznaczony i powiększony fragment komponentu bibliotecznego w polu podglądu

Rys. 5.129. Fragment komponentu bibliotecznego w oknie edycyjnym zaznaczony za

pośrednictwem zastosowanego maskowania elementów

Rys. 5.130. Powiększenie i maskowanie fragmentów elementu bibliotecznego

5. Biblioteki

236

5.4.2.

Menu i paski narzędziowe

W tym rozdziale chcielibyśmy zwrócić uwagę na ważne i użyteczne opcje, które mo-
żemy wywołać z menu programu, oraz na te dostępne w paskach narzędziowych:
– File – znajdują się w nim typowe funkcje dostępne w tego typu menu, związane

z otwieraniem, zapisem dokumentów, importem oraz eksportem danych, a także
opcje dotyczące ustawiania parametrów wydruku;

– Edit – Są tu różnorodne narzędzia związane z edytowaniem oraz ustawianiem

podstawowych funkcji komponentów bibliotecznych;

– Set Reference – służy do określania położenia punktu referencyjnego elementu

bibliotecznego (współrzędnych 0,0). Mamy do wyboru trzy podstawowe opcje:
• Pin1 – ustawia punk referencyjny w miejscu, w którym znajduje się końców-

ka numer 1 edytowanego elementu,

• Center – ustawia punkt referencyjny w środku edytowanego elementu,
• Location – ustawia punkt referencyjny w dowolnym miejscu wskazanym

myszką;

– Jump – pozwala na automatyczne ustawienie kursora w następujących miejscach

planszy edycyjnej:
• Reference – w punkcie referencyjnym elementu bibliotecznego,
• New Location – w punkcie, który opisany będzie współrzędnymi X i Y,
• Selection – w miejscu zaznaczenia dowolnego obiektu na planszy edycyjnej,
• Build Query – zaawansowane narzędzie do formułowania zapytań,
• Find Similar Objects – narzędzie odpowiedzialne za znajdowanie podobnych

elementów bibliotecznych;

– View – zapewnia dostęp do opcji związanych ze sposobem wyświetlania edytowa-

nych elementów na ekranie monitora, za jego pomocą możemy także wyświetlić
bądź ukryć paski narzędziowe lub okna;

– Project – zawiera szereg narzędzi wspomagających pracę z projektem:

• Compile Document – uruchamia proces weryfikacji poprawności wykonania

dokumentu bibliotecznego,

• Design Workspace – zawiera narzędzia niezbędne do zarządzania obszarem

roboczym,

• Show Differences – narzędzie odpowiedzialne za porównywanie ze sobą do-

kumentów wchodzących w skład projektu,

• Project Options – umożliwia dostęp do opcji projektu;

– Place – w tej części menu znajduje się szereg poleceń związanych z umieszcza-

niem na planszy następujących elementów graficznych:
• Arc – łuk,
• Circle – okrąg,
• Fill – wypełnienie,
• Line – linia,
• String – tekst,
• Pad – pole lutownicze,
• Via – przelotka,
• Keepout – narzędzie do rysowania obrysów płytek drukowanych;

237

5.4. Edytor bibliotek PCB

– Tools – w tej części menu znajduje się wiele użytecznych narzędzi:

• New Component – tworzenie nowego elementu w bibliotece,
• Remove Component – usuwanie wskazanego elementu z biblioteki,
• Component Properties – wyświetlanie właściwości elementu bibliotecznego,
• Next/Prev Component – przejście do następnego/poprzedniego elementu

mieszczącego się w bibliotece,

• First/Last Component – przejście do pierwszego/ostatniego elementu znajdu-

jącego się w bibliotece,

• Update PCB with Current Footprint – zaktualizowanie obrazu płytki druko-

wanej po wprowadzeniu zmian edycyjnych w danym elemencie bibliotecz-
nym,

• Update PCB with All Footprints – zaktualizowanie obrazu płytki drukowanej

po wprowadzeniu zmian edycyjnych we wszystkich elementach bibliotecz-
nych,

• Place Component...– umieszczenie danego elementu na planszy edycyjnej

edytora PCB,

• Layer Stack Manager – narzędzie do zarządzania warstwami,
• Layers & Colors – definiowanie kolorów warstw,
• Library Options – narzędzie do definiowania opcji danej biblioteki,
• Preferences – globalny system konfiguracji edytora bibliotek PCB, odnoszący

się do podstawowych funkcji związanych ze sposobem wyświetlania obiek-
tów, zarządzania kolorami itp.;

– Reports – znajdują się tutaj funkcje odpowiedzialne za sporządzanie raportów

bibliotecznych:
• Component – raport na temat aktywnego elementu bibliotecznego,
• Component Rule Check – narzędzie przypominające swoim działaniem ERC,

odnoszące się do danego elementu bibliotecznego,

• Remove Duplicates... – usuwanie dublujących się elementów w bibliotece,
• Library – generowanie raportu na temat danej biblioteki,
• Measure Distance – narzędzie pozwalające na określenie odległości pomiędzy

dwoma wskazanymi punkami planszy edycyjnej,

• Measure Primitives – narzędzie umożliwiające opisanie odległości pomiędzy

dwoma wskazanymi elementami znajdującymi się na planszy edycyjnej;

– Window – określa sposób wyświetlania aktywnych okien w projekcie;
– Help – dostęp do plików pomocy programu.
Zapoznaliśmy się już z wieloma przydatnymi funkcjami, które kryje menu pro-
gramu, warto teraz przez chwilę skupić uwagę na paskach narzędziowych, do-
stępnych w module PCB Library. Pierwszy pasek to PCB Lib Standard poka-
zany na rysunku 5.131, który zawiera narzędzia niezbędne do standardowych
prac wykonywanych podczas tworzenia nowych i zarządzania istniejącymi bi-
bliotekami.
W jego skład wchodzą przyciski odpowiedzialne za tworzenie, otwieranie i za-
pisywanie dokumentów. Spotykamy też takie, które pozwolą nam przeprowadzić

5. Biblioteki

238

podgląd oraz sam proces wydruku. Za pomocą narzędzi Zoom In oraz Zoom Out
możemy w łatwy sposób dostosowywać rozmiar bieżącego widoku. Kolejne przy-
ciski odpowiadają za edycję, czyli wycinanie, kopiowanie i wklejanie zaznaczonych
wcześniej obiektów, za pomocą narzędzi z następnego działu tego paska. Pozostałe
przyciski Undo i Redo służą do cofania ostatnio wykonanej czynności oraz do po-
nownego wykonania czynności, która została cofnięta. Ostatni przycisk, Set Grid,
służy do zdefiniowania siatki planszy edycyjnej.
Kolejny pasek narzędziowy nosi nazwę PCB Lib Placement (rysunek 5.132). Kryje
on w sobie zestaw kompletnych narzędzi służących do narysowania danego ele-
mentu bibliotecznego. Ponieważ większość tych narzędzi powtarza się z umiesz-
czonymi w menu Place, więc opiszemy tylko te pozostałe. Place Coordinate – po-
zwala na umieszczenie na planszy edycyjnej punktu kontrolnego z zaznaczonymi
współrzędnymi. Place Standard Dimension – umożliwia umieszczenie na planszy
standardowej prostej linii wymiarowej. Paste Array – pozwala na umieszczenie na
planszy grupy wcześniej skopiowanych elementów.
Ostatnim paskiem narzędziowym dostępnym w tym module jest pasek Navigation
(rysunek 5.133), za pomocą którego możemy łatwo poruszać się pomiędzy otwie-
ranymi dokumentami, dodawać niektóre z nich do listy ulubionych przyciskiem
Favorities lub też wywołać okno startowe programu Protel DXP 2004 poprzez uży-
cie przycisku Go Home Page.

5.4.3.

Edycja istniejących obudów elementów

Pokażę teraz, w jaki sposób dokonuje się modyfikacji i jak nanosi się poprawki
w elementach znajdujących się w zasobach bibliotecznych. Zaczniemy od wpro-
wadzenia kilku zmian w bibliotece Miscellaneous Connector.PCBLib, jednak za-
nim to uczynimy, przyjrzymy się kilku elementom w niej zapisanym. Proponuję
otworzyć element o nazwie HDR1X3. Jak łatwo zauważyć, jest to typowy element
trójstykowy. Klikając na jego nazwie, otwieramy w oknie edycyjnym jego podgląd
(rysunek 5.134).
Elementy w bibliotekach PCB, podobnie jak płytki drukowane w Protelu, umiesz-
czane są na warstwach, które w postaci zakładek widnieją w dolnej części okna
edycyjnego programu (rysunek 5.135).

Rys. 5.131. Wygląd paska narzędziowego PCB Lib Standard

Rys. 5.132. Wygląd paska narzędziowego PCB Lib Placement

Rys. 5.133. Wygląd paska narzędziowego Navigation

239

5.4. Edytor bibliotek PCB

Obrys elementu ma kolor żółty. Jeżeli wskażemy dowolną krawędź myszką, to za-
uważymy w polu Component Primitives panelu PCB Library, że ciało elementu
bibliotecznego znajduje się na warstwie TopOverlay, która służy do umieszczania
opisów nadrukowywanych na płytkę drukowaną. Trzy pozostałe elementy, jak ła-
two się zresztą domyśleć, to pola lutownicze, do których zostają przylutowane nóż-
ki elementu. Po kliknięciu dowolnego z nich widzimy, że widnieją one na warstwie
Multi-Layer (rysunek 5.136).

Z pewnością każdy Czytelnik zauważył na rysunku 5.136, że sze-
rokości ścieżek wszystkich elementów podane są nie w milime-
trach lecz w milsach. Mniej wprawionym projektantom zdecydo-
wanie łatwiej będzie operować na milimetrach, w związku z tym
dokonamy teraz przełączenia podstawowej jednostki bazowej
w programie poprzez wybór z menu View>Toggle Units, co przed-
stawiono na rysunku 5.137. Ciekawostką może być również fakt,
że możemy tego dokonać poprzez naciśnięcie przycisku Q na kla-
wiaturze komputera. Aby zaktualizować format jednostek, należy
przełączyć się na chwilę pomiędzy dwoma dowolnymi elementami
bibliotecznymi.

Po wykonaniu powyższych czynności układ miary został przełączony na milimetry
(rysunek 5.138).

Rys. 5.134. Wygląd elementu HDR1X3

Rys. 5.135. Zakładki dostępne w module PCB Library

Rys. 5.136. Wygląd pól Component Primitives w panelu PCB Library

5. Biblioteki

240

5.4.3.1. Sprawdzanie wymiarów elementu

Spróbujmy teraz określić wymiary edytowanego elementu oraz odległości pomię-
dzy polami lutowniczymi. Można tego dokonać na kilka sposobów. Pierwszym
z nich, mającym na celu sprawdzenie zewnętrznych wymiarów obiektu, jest wy-
znaczenie długości linii, z których składa się element. W tym celu dwukrotnie kli-
kamy na zewnętrznej linii i w wyświetlonym oknie, które ilustruje rysunek 5.139,
odczytujemy i odejmujemy od siebie wartości End-X od Start X oraz End Y od
Start Y. Metoda ta nie należy do wygodnych ze względu na dokonywanie niezbęd-
nych obliczeń.

Rys. 5.137. Sposób zmiany jednostek miar

Rys. 5.138. Wygląd pól Component Primitives w panelu PCB Library po zmianie jednostki miary

na milimetry

Rys. 5.139. Okno edycyjne ścieżki

241

5.4. Edytor bibliotek PCB

Kolejny sposób polega na użyciu funkcji wyświetlania współrzędnych na planszy
edycyjnej. Jednak zanim to uczynimy, musimy ustawić początek układu współrzęd-
nych w dowolnym narożniku elementu bibliotecznego. Ustawienie początku ukła-
du współrzędnych odbywa się za pomocą narzędzia Set Reference. Wybieramy je
z menu Edit, dodatkowo wywołując pozycję Location, jak przedstawiono na ry-
sunku 5.140. Po wykonaniu tej czynności należy wskazać na planszy punkt, który
będzie punktem odniesienia (0,0); proponujemy wybrać lewy dolny narożnik ele-
mentu bibliotecznego.
Teraz trzeba wywołać narzędzie dostępne na pasku narzędziowym PCB Lib
Placement o nazwie Place Coordinate

kursor zmienia swój wygląd na pokaza-

ny na rysunku 5.141, po czym ustawiamy go w przeciwległym narożniku elementu
bibliotecznego.
Po wykonaniu wyżej opisanych czynności na planszy edycyjnej pojawi się infor-
macja o wymiarach naszego elementu. Przecinkiem oddzielone są wymiary pozio-
me od pionowych. W przypadku elementu HDR1X3 wymiary wynoszą: długość
7,6 mm, szerokość 2,5 mm, zgodnie z tym co widać na rysunku 5.142.
Inną, a zarazem bardzo wygodną w użyciu metodą pozwalającą na wyznacze-
niu wymiarów elementu jest metoda polegająca na użyciu narzędzia z menu
Report>Measure Distance, jak obrazuje rysunek 5.143.
Po wykonaniu wyżej opisanych czynności wskazujemy kursorem dowolny naroż-
nik, a następnie przesuwamy kursor nad przeciwległy narożnik i ponownie klikamy
lewym przyciskiem myszki.
Na ekranie zostanie wyświetlone okno informacyjne, które widać na rysun-
ku 5.145. Można zauważyć, że widnieją w nim informacje na temat przekątnej
– Distance = 8,00 mm, długości elementu – X Distance = 7,6 mm oraz szerokości
– Y Distance = 2,5 mm.

Rys. 5.140. Sposób ustawienia środka układu

współrzędnych we wskazanym miejscu planszy edycyjnej

Rys. 5.141. Nowy kształt kursora po

wyborze narzędzia Place Coordinate

Rys. 5.142. Efekt skorzystania z narzędzia Place Coordinate

5. Biblioteki

242

Często też zachodzi potrzeba wyznaczenia odległości pomiędzy polami lutowniczy-
mi elementu. Wtedy możemy skorzystać z pierwszego sposobu, przy czym należy
pamiętać, aby punkt referencyjny ustawić w środku dowolnego pola lutowniczego.
Inną metodą może być wybór z menu Report narzędzia Measure Primitives, jak
przedstawiono rysunku 5.146.

Po wyborze tego narzędzia musimy odszukać na planszy charakterystyczny
punkt, nad którym tylko i wyłącznie kursor zmieni swój kształt, w naszym
przypadku będzie to środek pola lutowniczego, po czym klikamy jednokrotnie
myszką (rysunek 5.147). Następnie w ten sam sposób wskazujemy drugie pole
lutownicze.
Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie zostanie wyświetlone okno infor-
macyjne, w którym widnieją współrzędne pól lutowniczych; można dostrzec też
informacje, na jakiej warstwie zostały umieszczone, oraz podana jest odległość po-
między ich krawędziami. Wszystkie te dane widać na rysunku 5.148.

Rys. 5.143. Sposób wyboru narzędzia

Measure Distance

Rys. 5.144. Przykładowy element biblioteczny

w trakcie dokonywania obmiaru

Rys. 5.145. Okienko informujące

o wymiarach elementu bibliotecznego

Rys. 5.146. Sposób wyboru narzędzia

Measure Primitives

Rys. 5.147. Wybór środka pola lutowniczego

Rys. 5.148. Okno wyświetlające odległości

pomiędzy dwoma polami lutowniczymi

243

5.4. Edytor bibliotek PCB

5.4.3.2. Edytowanie pól lutowniczych

Przejdziemy teraz do wprowadzenia kilku zmian w omawianym wcześniej elemen-
cie bibliotecznym. Zacznijmy od zmian położenia pól lutowniczych. Załóżmy, że
rzeczywisty obiekt ma inny rozstaw wyprowadzeń niż element biblioteczny, wów-
czas należy je z sobą „zsynchronizować”. W tym celu przytrzymujemy pole lu-
townicze lewym przyciskiem myszy i przesuwamy je w nowe miejsce, po czym
zwalniamy przycisk. Na rysunku 5.149 przedstawiono zmodyfikowany wygląd
elementu po przesunięciu pól lutowniczych i umieszczeniu ich bliżej siebie.

Kolejną modyfikacją, dość często stosowaną podczas realizacji projektów, jest
zmiana kształtu pola lutowniczego lub jego średnicy. Wszelkich modyfikacji pól
lutowniczych dokonujemy poprzez dwukrotne kliknięcie myszką w wybrane pole,
co ostatecznie powoduje wyświetlenie okna Pad (rysunek 5.150).
Okno składa się z kilku działów, w pierwszym widnieją:
– Hole Size – rozmiar otworu znajdującego się w polu lutowniczym – Hole Size;
– Rotation – kąt ustawienia elementu względem osi X;
– Location – współrzędne X i Y aktualnego położenia elementu na planszy edycyjnej.

Rys. 5.149. Wygląd elementu po przesunięciu pól lutowniczych

Rys. 5.150. Okno konfiguracji właściwości pola lutowniczego

5. Biblioteki

244

W dziale Properties natomiast można wyróżnić takie opcje jak:
– Designator – znacznik danego pola (numer wyprowadzenia elementu);
– Layer – warstwa, na jakiej się on znajduje;
– Net – ścieżka, do której jest podłączone dane pole lutownicze;
– Plated – wybór tej opcji oznacza, że pole lutownicze będzie metalizowane.
Ostatnim działem wartym omówienia jest Size and Shape. Możemy w nim zdefi-
niować osobne wymiary pola dla osi X oraz osi Y, natomiast w polu Shape możemy
wybrać jego kształt (do wyboru mamy: Round – okrągły, Rectangle – prostokątny
oraz Octagonal – ośmiokątny.

W przypadku przygotowywania płytek o liczbie warstw większej
niż dwie, należy w dziale Size and Shape zmienić parametr na Top-
-Middle-Bottom lub w przypadku płytek wielowarstwowych na Full
Stack, po czym określić wymiary i kształty pól lutowniczych dla każ-
dej warstwy niezależnie.

W przypadku wyboru opcji Top-Middle-Bottom zmienia swój wygląd pole Size and
Shape, w którym możemy osobno definiować parametry pola lutowniczego dla
warstwy górnej, środkowej oraz dolnej (rysunek 5.151a).
Gdy wybierzemy opcję Full Stack, wówczas dopiero naciskając przycisk Edit Full
Layer Definition..., możemy przejść do definiowania rozmiarów i kształtów padów
dla każdej warstwy w projektach wielowarstwowych (rysunek 5.151b).
W standardowym przypadku otwiera się okno Pad Layer Editor, w którym możemy
zdefiniować opisane wyżej parametry dla dwóch warstw płytki – górnej i dolnej,
jak widać na rysunku 5.152.
W momencie gdy odznaczymy opcję Only show layers In layerstack, okno Pad
Layer Editor zmienia swoją postać, wyświetlając wszystkie możliwe do użycia war-

Rys. 5.151. Wygląd pola Size and Shape podczas definiowania parametrów pól lutowniczych dla płytek

wielowarstwowych

Rys. 5.152. Okno Pad Layer Editior

245

5.4. Edytor bibliotek PCB

stwy w projekcie, a dla każdej z osobna możemy zdefiniować odrębne parametry
dla pola lutowniczego, co przedstawiono na rysunku 5.153.
Chcąc zmienić kształt danych pól lutowniczych, zmieniamy parametr Shape dla
każdego pola z osobna. W wyniku tego możemy uzyskać efekt, który pokazano na
rysunku 5.154.
Gdy dodatkowo zmienimy jeszcze rozmiary tych pól, podając inne wartości dla osi
X i inne dla osi Y, edytowany przez nas element biblioteczny może wyglądać tak,
jak na rysunku 5.155.

Rys. 5.153. Wygląd okna Pad Layer Editior z wyświetlonymi wszystkimi warstwami projektu

Rys. 5.154. Przykładowe kształty pól

lutowniczych

Rys. 5.155. Wygląd pól lutowniczych po wprowadzeniu

zmian w ich rozmiarach

5. Biblioteki

246

Często opłaca się stosować obracanie elementów bibliotecznych, ponieważ może
się to okazać bardzo wygodne podczas tworzenia elementu o nietypowych wypro-
wadzeniach, jak przykładowo ilustruje rysunek 5.157. Obrót o dowolny kąt danego
pola lutowniczego uzyskujemy w jego oknie edycyjnym, wpisując interesującą nas
wartość w polu Rotation, jak pokazano to na rysunku 5.156.

5.4.3.3. Edytowanie kształtu i rozmiaru obudowy elementu

Skoro potrafimy już edytować elementy biblioteczne, wprowadzając zmiany
w kształcie, rozmiarze oraz położeniu pól lutowniczych, skupimy się teraz na mo-
dyfikacji kształtu całego elementu. Załóżmy, że interesować nas będzie zmiana
liczby pól lutowniczych omawianego wcześniej elementu. W pierwszej kolejności
chcemy usunąć jedno pole lutownicze, a w drugim dodać dodatkowe, czwarte. Nie
trzeba długo się zastanawiać, aby domyślić się, że konieczna będzie zmiana kształ-
tu. Procedura ta jest bardzo podobna do czynności związanych z ręcznym trasowa-
niem ścieżek na płytce drukowanej lub zmianą ich kształtu.
Wystarczy, że klikniemy w dowolną krawędź obudowy, a następnie skierujemy
kursor w kierunku jakiegokolwiek uchwytu, przytrzymamy wciśnięty lewy klawisz
myszki i przesuniemy daną krawędź w wybrane przez nas miejsce na planszy edy-
cyjnej. Następnie postępujemy w analogiczny sposób z pozostałymi krawędziami,
jak przedstawiono na rysunku 5.158.
Jeżeli zmniejszyliśmy rozmiar omawianej przez nas obudowy, należy usunąć zbędne
pole lutownicze, klikając na nim jednokrotnie lewym przyciskiem myszki, a następ-
nie naciskając przycisk Delete na klawiaturze komputera. Natomiast, gdy została

Rys. 5.156. Procedura zmiany kąta położenia

danego pola lutowniczego

Rys. 5.157. Przykład nietypowej obudowy z rotowanymi

punktami lutowniczymi

Rys. 5.158. Zmiana kształtu obudowy elementu bibliotecznego

247

5.4. Edytor bibliotek PCB

poszerzona obudowa, należy dodać kolejne pole lutownicze, używając do tego celu
przycisku Place Pad

z paska narzędziowego PCB Lib Placement. Po wykona-

niu wyżej opisanych czynności omawiany przez nas element może wyglądać jak na
rysunku 5.159.
Możemy jeszcze pokusić się o wprowadzenie zmian polegających na jednoczesnej
zmianie kształtu obudowy i wprowadzeniu zmian edycyjnych dotyczących pól lu-
towniczych. Po wykonaniu powyższych czynności omawiany przez nas element
biblioteczny wygląda jak ten pokazany na rysunku 5.160.

5.4.4.

Tworzenie nowych elementów

Elementy biblioteczne wykorzystywane przez edytor płytek drukowanych są prze-
chowywane w plikach o rozszerzeniu *.PcbLib, których struktura jest taka sama jak
w przypadku bibliotek edytora schematów. Dlatego też bazę dostępnych elementów
można swobodnie edytować, dodając lub usuwając elementy, a także zmieniając ich
wygląd, rozmieszczając ich wyprowadzenia itp.
Skupimy się teraz na dwóch podstawowych czynnościach, a mianowicie na dodaniu
do biblioteki nowego elementu i usunięciu go. Jeżeli chcemy się pozbyć danego
elementu bibliotecznego, należy go wskazać myszką w panelu PCB Library, po
czym z menu Tools wywołać opcję Remove Component (rysunek 5.161a). Jednak
należy pamiętać, że czynność ta jest nieodwracalna, dlatego też program po wyko-
naniu wyżej opisanej czynności wyświetli okno, przedstawione na rysunku 5.162,

Rys. 5.159. Ostateczny wygląd elementu bibliotecznego po wprowadzeniu zmian edycyjnych

Rys. 5.160. Wygląd elementu bibliotecznego po wprowadzeniu zmian edycyjnych obudowy

elementu i pól lutowniczych.

Rys. 5.161. Sposób usuwania oraz dodawania elementów bibliotecznych

5. Biblioteki

248

w którym należy potwierdzić chęć usunięcia danego elementu z biblioteki, naciska-
jąc przycisk OK.
Dodanie elementu do biblioteki jest możliwe po wybraniu z menu Tools>New
Component (rysunek 5.161b). Czynność ta spowoduje uruchomienie kreatora
wspomagającego projektowanie wyglądu nowego elementu i rozmieszczanie jego
wyprowadzeń.

5.4.4.1. Obsługa kreatora wspomagającego projektowanie elementów bibliotecznych

Tworzenie obudów elementów z wykorzystaniem kreatora jest bardzo łatwe, ponie-
waż w każdym kolejnym kroku jego pracy możemy zdefiniować parametry wszyst-
kich elementów tworzących ostateczny wygląd danego komponentu bibliotecznego.
Po uruchomieniu kreatora wyświetla się okno powitalne, pokazane na rysunku 5.163.
Po naciśnięciu przycisku Next kreator przenosi nas do kolejnego okna (rysu-
nek 5.164), w którym możemy zdefiniować dwa bardzo ważne parametry już
w pierwszej fazie tworzenia elementu. Pierwsza czynność polega na wyborze
z listy rodzaju danego elementu, jaki chcemy tworzyć, np. rezystor, kondensa-
tor, układ scalony lub inny (w naszym przypadku wybieramy opcję Resistors).
Druga czynność polega na wyborze obowiązującego układu jednostek miar pod-
czas dalszych kroków kreatora. Do wyboru jest system calowy – Imperial oraz
metryczny – Metric.

Rys. 5.162. Okno dialogowe potwierdzające chęć usunięcia danego elementu z biblioteki

Rys. 5.163. Okno powitalne kreatora elementów bibliotecznych PCB

249

5.4. Edytor bibliotek PCB

Informacje wyświetlane w kolejnych oknach kreatora zależą od tego,
jakie parametry wybraliśmy w poprzednich etapach pracy kreatora.

Jeżeli np. wybraliśmy rezystor, to w kolejnym oknie kreatora będziemy musie-
li określić sposób jego montażu na płytce drukowanej. Do wyboru mamy dwa
sposoby; Through hole – montaż przewlekany oraz Surface Mount – montaż po-
wierzchniowy. Zostajemy przy opcji pierwszej, po czym naciskamy przycisk Next
(rysunek 5.165).
Po wyborze sposobu montażu w kolejnym oknie kreatora możemy zdefiniować ro-
dzaj i wymiary pól lutowniczych służących do przylutowania wyprowadzeń ele-

Rys. 5.164. Okno wyboru rodzaju danego elementu

Rys. 5.165. Wybór sposobu montażu projektowanego elementu

5. Biblioteki

250

mentu (rysunek 5.166). Można również zadeklarować średnicę otworu wierconego
w polu lutowniczym. Proponujemy dla naszego elementu bibliotecznego ustawić
średnicę pola lutowniczego na 2 mm, a średnicę wierconego otworu na 1 mm.
W kolejnym oknie kreatora definiujemy odległość pól lutowniczych od siebie
(rysunek 5.167). W pierwszym tworzonym elemencie proponujemy wpisać war-
tość 15 mm.
W następnym oknie kreatora będziemy ustalać szerokość elementu bibliotecznego
i definiować szerokość linii, która będzie wyznaczała jego kształt na planszy edy-
cyjnej (rysunek 5.168). Proponujemy szerokość ustalić na granicy 4 mm i w związ-
ku z tym, że nasz element będzie symetryczny, wpisujemy wartość 2 mm jako od-

Rys. 5.166. Wygląd okna edycyjnego parametrów otworów oraz pól lutowniczych

Rys. 5.167. Wygląd okna odpowiedzialnego za definiowanie odległości pomiędzy polami

lutowniczymi

251

5.4. Edytor bibliotek PCB

ległość od osi jego symetrii do bocznej krawędzi. Jako szerokość linii stanowiącej
obrys elementu można wpisać wartość 0,2 mm.
Kolejne okno kreatora zobliguje nas do podania nazwy projektowanego przez nas
elementu. Kreator proponuje, w zależności od zdefiniowanego przez nas rozmiaru
elementu, domyślną nazwę, w naszym przypadku będzie to Axial 0.6. Oczywiście
możemy w tym miejscu zadeklarować dowolną inną nazwę, która nam będzie się
kojarzyła z daną obudową np. Rezystor 15 mm.
Gdy naciśniemy przycisk Next, ujrzymy ostatnie okno kreatora (rysunek 5.170).
Wystarczy w nim nacisnąć przycisk Finish, aby ukończyć proces tworzenia danego
elementu bibliotecznego.

Rys. 5.168. Wygląd okna edycyjnego do definiowania szerokości elementu i szerokości krawędzi

stanowiącej obrys elementu bibliotecznego

Rys. 5.169. Definiowanie nazwy projektowanego elementu

5. Biblioteki

252

Po zakończeniu działania kreatora w bibliotece na liście elementów pojawi się nowo
utworzony przez nas element, występujący w bibliotece pod zdefiniowaną przez nas
nazwą. Jego wygląd możemy obserwować na planszy edycyjnej edytora bibliotek
PCB (rysunek 5.171).

Należy pamiętać, że proces projektowania innych typów elementów
będzie przebiegał w podobny sposób, lecz zawartość okien kreatora
oraz opcje możliwe do zdefiniowania będą się różniły od tych, które
poznaliśmy podczas procesu projektowania rezystora.

Ze względu na to, że program oferuje użytkownikowi szeroką gamę elementów,
jakie możemy utworzyć przy użyciu kreatora, przedstawimy teraz niektóre, najważ-
niejsze okna kreatora pojawiające się podczas tworzenia innych typów elementów.
Jeżeli zamierzamy do biblioteki dodać obudowę elementu typu DIP/DIL dla układu
scalonego, w oknie kreatora, przedstawionym na rysunku 5.164, wybieramy opcję
Dual In Line Package (DIP). W kolejnych krokach kreator będzie nas pytał o śred-
nicę otworów, następnie o odległości pomiędzy nimi w osiach X i Y, co pokazano
na rysunku 5.172.
Ostatecznie kreator zada nam pytanie, z ilu pól lutowniczych ma się składać nasz
element, przy czym pola te zostają rozmieszczane symetrycznie po lewej i prawej
stronie obudowy, jak przedstawia rysunek 5.173.

Rys. 5.170. Końcowe okno kreatora

Rys. 5.171. Wygląd obudowy rezystora tworzonego za pomocą kreatora obudów elementów

253

5.4. Edytor bibliotek PCB

Gdy zakończymy proces definiowania parametrów elementu bibliotecznego i pracę
kreatora, na planszy edycyjnej pojawi się tworzony przez nas element biblioteczny,
ilustruje go rysunek 5.174.
Definiowanie elementów takich jak złącza krawędziowe przebiega nieco inaczej, lecz
proces samego tworzenia opiera się na tym samym kreatorze. Musimy ponownie go
uruchomić, po czym w oknie wyboru typu tworzonego elementu, przedstawionego na
rysunku 5.164, wybieramy element o nazwie Edge Connectors. W kolejnym oknie
kreatora (rysunek 5.175), definiujemy rozmiar pojedynczego styku złącza. Parametry
wymagane przez program to szerokość – width oraz długość – height.
W kolejnym kroku pracy kreatora jest wyświetlane okno pokazane na rysun-
ku 5.176. Określamy w nim tylko i wyłącznie odległość pomiędzy sąsiednimi sty-
kami złącza krawędziowego.

Rys. 5.172. Okno definiowania odległości od siebie pól lutowniczych w elemencie typu DIP

Rys. 5.173. Okno konfiguracji rozmieszczenia wyprowadzeń w obudowie typu DIP

5. Biblioteki

254

Rys. 5.174. Wygląd zaprojektowanego przez nas elementu typu DIP

Rys. 5.175. Definiowanie wymiarów pojedynczego styku złącza krawędziowego

Rys. 5.176. Definiowanie odległości pomiędzy stykami złącza krawędziowego

255

5.4. Edytor bibliotek PCB

Kolejne, ważne okno kreatora, jest odpowiedzialne za zdefiniowanie liczby styków
w złączu krawędziowym. Na tym etapie mamy również możliwość określenia kie-
runku numerowania kolejnych styków poprzez kliknięcie myszką na zieloną strzał-
kę, widniejącą w oknie kreatora pod stykami (rysunek 5.177).
Po zakończeniu pracy kreatora na planszy edycyjnej programu pojawi się zaprojek-
towany przez nas element; jego wygląd widać na rysunku 5.178.

Rys. 5.177. Określenie liczby styków i kierunku ich numerowania

Rys. 5.178. Przykładowy wygląd utworzonego elementu typu Edge Connectors

Rys. 5.179. Definiowanie sposobu oznaczania wyprowadzeń elementu typu PGA

5. Biblioteki

256

Kolejną możliwością oferowaną przez kreator jest zautomatyzowane tworzenie obu-
dów typu Pin Grid Arrays (PGA). Praca kreatora przebiega w standardowy sposób
z tą różnicą, że inaczej jest definiowane oznaczenie wyprowadzeń (może być nume-
ryczne lub alfanumeryczne) i w inny sposób są one rozmieszczane (rysunek 5.179).
W kolejnym oknie kreatora definiujemy zasadniczy parametr, jakim jest liczba rzę-
dów i kolumn elementu (Rows and columns). Ponadto możemy zdefiniować licz-
bę elementów znajdujących się w środku wnętrza elementu (Cutout) i ich liczbę
w okolicy narożników (Corner) elementu, jak przedstawiono na rysunku 5.180.
Po zakończeniu pracy kreatora na planszy edycyjnej programu pojawi się projekto-
wany przez nas element (rysunek 5.181).

Rys. 5.180. Definiowanie rzędów oraz kolumn wyprowadzeń elementu typu PGA

Rys. 5.181. Wygląd zaprojektowanego elementu typu PGA

257

5.4. Edytor bibliotek PCB

W podobny sposób tworzy się także inne rodzaje obudów. Możliwości kreatora są
na tyle duże, że można zdefiniować obudowę dla dowolnego elementu, w tym także
dla najnowszych, montowanych w obudowach typu BGA oraz CS (Chip Scale).

5.4.4.2. Ręczne definiowanie elementów

Elementy biblioteczne można również definiować bez użycia kreatora. Jest to uza-
sadnione w przypadkach, gdy możliwości kreatora nie są wystarczające do prawi-
dłowego zdefiniowania elementu (np. gniazda BNC), którego wygląd przedstawio-
no na rysunku 5.182.
Nie będziemy opisywali każdego kroku prowadzącego do ręcznego stworzenia
elementu, gdyż czynności te są bardzo podobne do rysowania kształtu elementu
w module SCH Library, przedstawimy jedynie najważniejsze zasady pozwalające
na prawidłowe zaprojektowanie elementu.
Pierwszy krok prowadzący do utworzenia elementu w sposób manualny polega
również, jak miało to miejsce w przypadku pracy z kreatorem, na wyborze z menu
Tools

>New Component, jednak po otwarciu pierwszego okna kreatora naciskamy

przycisk Cancel, co powoduje przerwanie pracy kreatora, a zarazem utworzenie no-
wego elementu (jeszcze pustego) w danej bibliotece o nazwie PCBCOMPONENT_1,
co łatwo zauważyć w polu Components w panelu PCB Library (rysunek 5.183).
Następnie można mu nadać swoją nazwę, nie robi się tego jednak, jak w przypad-
ku edytora bibliotek schematowych, przez narzędzie Rename, lecz poprzez wybór
z menu Tools>Component Properties..., jak widać na rysunku 5.184.
Po wykonaniu ww. czynności na ekranie pojawia się okno PCB Library Component,
w którym w polu Name możemy przypisać nazwę elementu, w polu Description do-
dać opis danego elementu bibliotecznego lub też zdefiniować jego wysokość w polu
Height (rysunek 5.185).
W tym momencie możemy już spokojnie przystąpić do ręcznego rysowania elemen-
tu bibliotecznego. Pierwszym krokiem prowadzącym do tego celu będzie rozmiesz-
czenie pól lutowniczych, zdefiniowanie ich rozmiaru oraz kształtu.
Jeżeli chcemy zdefiniować element montowany w sposób przewlekany, wówczas
pola lutownicze umieszczamy na warstwie o nazwie Multi-layer. Tak więc przed
umieszczeniem punktów na planszy należy uczynić aktywną tę warstwę. Wymaga

Rys. 5.182. Wygląd obudowy gniazda BNC

Rys. 5.183. Nowy element biblioteczny

widoczny w polu Component

5. Biblioteki

258

to kliknięcia na zakładce z nazwą warstwy, która znajduje się w dolnej części okna
edycyjnego (rysunek 5.186).
Gdy odpowiednią warstwę mamy już aktywną, możemy przejść do umieszczenia
na planszy interesującej nas liczby pól lutowniczych, dokonujemy tego, wybierając
z menu Place>Pad (rysunek 5.187).
Pole lutownicze można też umieścić na planszy, naciskając przycisk Place Pad

, znajdujący się na pasku narzędziowym PCB Lib Placement. Po umieszczeniu

pól lutowniczych powinniśmy zadbać o ich odpowiednie rozmieszczenie względem
siebie, nadanie im właściwych kształtów, a także rozmiarów samych pól i otworów
(czynności tych nie będę opisywał w tym miejscu, gdyż niczym się nie różnią od
opisanych w rozdziale poświęconym poprawkom i modyfikacjom istniejących ele-
mentów w bibliotekach PCB Lib).
Ostatecznie przechodzimy na warstwę TopOverlay i korzystając z narzędzia
Place>Line, rysujemy obrys elementu (rysunek 5.188).
W większości przypadków zdobyte przez nas umiejętności tworzenia elementów bi-
bliotecznych powinny wystarczyć, aby poradzić sobie z narysowaniem dowolnego
elementu i przypisaniem go do danej biblioteki. Jednak w przypadkach, w których
wymagane będzie utworzenie elementu bibliotecznego składającego się z dużej

Rys. 5.184. Wybór narzędzia do

definiowania właściwości elementu

bibliotecznego

Rys. 5.185. Wygląd okna do nadawania nazwy nowemu elementowi

Rys. 5.186. Wybór aktywnej warstwy Multi-Layer do umieszczania pól lutowniczych

Rys. 5.187. Sposób umieszczania na planszy

pola lutowniczego

Rys. 5.188. Sposób wyboru narzędzia do rysowania

obrysu elementu bibliotecznego

259

5.4. Edytor bibliotek PCB

liczby pól lutowniczych, dodawanie każdego pola z osobna może okazać się czyn-
nością dość żmudną.
Przedstawimy teraz sposób, jak można ominąć tę niedogodność. W pierwszej ko-
lejności należy na planszy umieścić jedno pole lutownicze, następnie zaznaczyć
je myszką i w znany nam sposób (używając dowolnej techniki) skopiować go do
schowka systemowego. Następnie z menu Edit wybrać polecenie Paste Special...
(rysunek 5.189).
Otworzy się okno o tej samej nazwie, w nim zaznaczamy opcję Paste on current
layer, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza: Wklej na bieżącą warstwę, po czym
naciskamy przycisk Paste Array... (rysunek 5.190).
Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie pojawi się okno Setup Paste
Array, w którym będziemy definiować liczbę oraz sposób rozmieszczenia obiek

tów skopiowanych do schowka (rysunek 5.191). Okno to można też wywołać,
naciskając przycisk Paste Array

, mieszczący się na pasku narzędziowym PCB

Lib Placement.
W grupie Placement Variables ustalamy liczbę obiektów przeznaczonych do prze-
numerowania (Item Count), możemy także określić sposób numerowania kolejnych
elementów (Text Increment). Wpisanie w okienku Text Increment cyfry „1” powo-
duje, że numery kolejnych elementów będą się zwiększały o 1. Jeżeli natomiast
wpiszemy „3”, spowoduje to, że różnica pomiędzy numerami kolejnych elementów
będzie wynosiła 3 (czyli numery będą następujące: 1, 4, 7, 10, 13,...).

Rys. 5.189. Sposób wyboru narzędzia do

specjalnego powielania skopiowanych obiektów

Rys. 5.190. Wygląd okna Paste Special

Rys. 5.191. Wygląd okna konfiguracyjnego narzędzia Paste Array

5. Biblioteki

260

Grupa Array Type służy przede wszystkim do zdefiniowania rodzaju tablicy, w któ-
rej mają zostać umieszczone obiekty. Jeżeli wybierzemy opcję Linear, to elemen-
ty będą umieszczane wzdłuż linii prostej. Możemy również elementy umieścić po
okręgu, używając do tego celu opcji Circular.
W przypadku wybrania liniowego sposobu rozmieszczania elementów, uaktywnia-
ją się okna Grupy Linear Array, w których możemy ustalić odległości pomiędzy
obiektami. Wpisanie jakiejś wartości w pozycji X-Spacing spowoduje rozmieszcze-
nie elementów w poziomie (rysunek 192a), natomiast wpisanie wartości wyłącznie
w pole Y-Spacing skutkuje tym, że elementy umieszczone zostaną w pionie (rysu-
nek 192b). Połączenie tych dwóch opcji razem spowoduje umieszczenie obiektów
ukośnie. Przykłady tego typu rozwiązań widać na rysunkach 5.192c, d.

Jeżeli chcemy odwrócić kierunek układania obiektów na planszy edy-
cyjnej, wystarczy w polach X, Y-Spacing wpisać wartości ujemne.

Jak już wspomniałem, za pomocą narzędzia Circular Array można ustawić obiekty
po okręgu. Po uaktywnieniu tej opcji w oknie, w pozycję Spacing (degrees) wpisu-
jemy kąt, o jaki mają być rozsunięte elementy względem siebie. Zaznaczenie opcji
Rotate Item to Match powoduje, że rozmieszczane elementy są ponadto obracane
wokół własnej osi. Po zaakceptowaniu wprowadzonych parametrów przyciskiem
OK, należy wskazać na planszy dwa punkty, symbolizujące promień okręgu, wzglę-
dem którego elementy będą układane. Przykładowe ułożenie elementów przedsta-
wiono na rysunku 5.193.

Rys. 5.192. Przykładowe sposób rozmieszczania elementów za pomocą narzędzia Paste Array

Rys. 5.193. Sposób rozmieszczania elementów po okręgu: a) bez obrotu względem własnej osi; b) z obrotem o kąt

30 stopni

261

5.4. Edytor bibliotek PCB

W wyczerpujący sposób przedstawiono techniki ręcznego tworzenia elementów bi-
bliotecznych i Czytelnik nie powinien mieć problemów z narysowaniem dowolnego
kształtu takiego elementu.

5.4.5.

Raporty biblioteczne

Edytor bibliotek PCB oferuje bogate możliwości tworzenia różnych zestawień i ra-
portów. W celu lepszego zobrazowania możliwości dostarczanych przez wbudowa-
ne w program generatory raportów, do celów testowych wykorzystamy bibliotekę
Miscellaneous Devices.PCBLib. Wybieramy w niej element o nazwie DIP_SW_
8WAY

_SMD, po czym na planszy edycyjnej powinien się pojawić element, zilustro-

wany na rysunku 5.194.
Następnie z menu Reports wybieramy Component, zgodnie z procedurą, którą po-
kazano na rysunku 5.195.
Po wykonaniu powyższych czynności na ekranie pojawi się tekst, zawierający in-
formacje na temat wymiarów elementu, ilości części z jakich się składa oraz liczby
pól lutowniczych itp. Informacje te zawiera listing 5.5.

List. 5.5. Prykładowy raport o elemencie bibliotecznym DIP_SW_8WAY_SMD

Component : DIP_SW_8WAY_SMD

PCB Library : Miscellaneous Devices PCB.PcbLib

Date : 2006-05-15

Time : 09:33:22

Dimension : 0.888 x 0.46 in

Layer(s) Pads(s) Tracks(s) Fill(s) Arc(s) Text(s)

--------------------------------------------------------------------

Top Layer 16 0 0 0 0

Top Overlay 0 52 0 0 9

--------------------------------------------------------------------

Total 16 52 0 0 9

Kolejnym raportem, który można utworzyć za pomocą narzędzi dostępnych w edy-
torze bibliotek PCB, jest zestawienie wszystkich elementów znajdujących się w
edytowanej bibliotece. Aby go wywołać, należy z menu Reports wybrać Library,
zgodnie z procedurą przedstawioną na rysunku 5.196.

Rys. 5.194. Wygląd elementu DIP_SW_8WAY_SMD

Rys. 5.195. Sposób uruchomienia narzędzia

generującego raport na temat pojedynczego elementu

bibliotecznego

5. Biblioteki

262

Po wywołaniu omawianej procedury na ekranie programu pojawi się raport na te-
mat wszystkich elementów bibliotecznych, zamieszczono go na listingu 5.6.

List. 5.6. Raport z nazwami elementów znajdujących się w bibliotece

PCB Library : Miscellaneous Devices PCB.PcbLib

Date : 2006-05-15

Time : 09:37:12

Component Count : 52

Component Name

-----------------------------------------------

ABSM-1574

AXIAL-0.3

AXIAL-0.4

AXIAL-0.5

AXIAL-0.6

AXIAL-0.7

AXIAL-0.8

AXIAL-0.9

AXIAL-1.0

BAT-2

C1005-0402

C1608-0603

CAPR5-4X5

CC4532-1812

DIODE SMC

DIODE-0.4

DIODE-0.7

DIP_SW_8WAY_SMD

DIP-12/SW

DIP-16-KEY

DIP-P8/E10

DPDT-6

DPST-4

LED-0

LED-1

PIN-W2/E2.8

POLAR0.8

POT4MM-2

R2012-0805

RAD-0.1

RAD-0.2

RAD-0.3

RAD-0.4

RB5-10.5

RB7.6-15

SMD _LED

SPST-2

SW-7

TL36WW15050

TRANS

TRF_4

TRF_5

TRF_6

TRF_8

263

5.4. Edytor bibliotek PCB

VR2

VR3

VR4

VR5

VTUBE-5

VTUBE-7

VTUBE-8

VTUBE-9

5.4.6.

Sprawdzenie poprawności wykonania komponentu bibliotecznego – CRC

Component Rule Check (CRC) to narzędzie służące do sprawdzenia poprawności za-
projektowanego komponentu. Za jego pomocą można wykryć dublujące się obiekty
(takie jak pola lutownicze, opisy itp.). Można również sprawdzić, czy wszystkie

Rys. 5.197. Sposób uruchomienia narzędzia CRC

Rys. 5.196. Sposób wygenerowania raportu na temat elementów znajdujących się w bibliotece

Rys. 5.198. Wygląd okna narzędzia CRC

5. Biblioteki

264

niezbędne obiekty umieszczono na planszy edycyjnej. Uruchomienie tego narzędzia
jest możliwe po wybraniu w menu Reports>Component Rule Check, jak przedsta-
wiono na rysunku 5.197.
Wygląd narzędzia CRC ilustruje rysunek 5.198. Po wyborze odpowiednich kryteriów,
według których chcemy sprawdzić całą bibliotekę, należy nacisnąć przycisk OK.
Jeżeli uzyskany raport nie będzie zawierał żadnych ostrzeżeń, oznacza to, że w bi-
bliotece nie występują błędy. Przykładowy raport przedstawiono na listingu 5.7.

List 5.7. Raport o błędach wykrytych w wybranej bibliotece

Protel Design System: Library Component Rule Check

PCB File : Miscellaneous Devices PCB

Date : 2006-05-15

Time : 09:41:19

Name Warnings

------------------------------------------------------------------

ABSM-1574 Shorted Copper Connection Between Pad Free-1(0mil,0mil) Top

Layer And Pad Free-1A(104.331mil,-9.449mil) Multi-Layer

ABSM-1574 Shorted Copper Connection Between Pad Free-2(464.566mil,0mil)

Top Layer And Pad Free-2A(360.236mil,-9.449mil) Multi-Layer

ABSM-1574 Shorted Copper Connection Between Pad Free-1A(104.331mil,-

9.449mil) Multi-Layer And Pad Free-1(0mil,0mil) Top Layer

ABSM-1574 Shorted Copper Connection Between Pad Free-2A(360.236mil,-

9.449mil) Multi-Layer And Pad Free-2(464.566mil,0mil) Top Layer

DIP_SW_8WAY_SMD Offset Component Origin

Document Outline

3 Spis treści
1. Wstęp
1.1. Możliwości programu
1.2. Budowa pakietu
1.3. Poprzednie wersje Protela
1.4. Wymagania sprzętowe
2. Przygotowanie programu do pracy do pracy
2.1. Instalowanie pakietu
2.2. Instalowanie licencji programu
2.2.1. Instalacja licencji dla pojedynczego komputera
2.2.2. Instalacja licencji sieciowej
2.2.2.1. Konfigurowanie licencji sieciowej
2.2.2.2. Przygotowanie programu do pracy w sieci
2.2.2.3. Dodawanie użytkowników oraz tworzenie grup
2.2.2.4. Aktywowanie licencji sieciowej
3. Pierwsze kroki z Protelem DXP 2004 z Protelem DXP 2004
3.1. Rozpoczęcie pracy z programem
3.1.1. Przeglądanie gotowych projektów oraz dokumentów
3.1.2. Otwieranie projektów ze starszych wersji programu
3.1.3. Zarządzanie strukturą projektu
3.1.4. Nawigowanie po projekcie
3.1.5. Wyszukiwanie komponentów w istniejącym dokumencie
3.1.5.1. Wyszukiwanie tekstu
3.1.5.2. Odnajdywanie podobnych elementów
3.1.5.3. Manualne wyszukiwanie poprzez zarządzanie widokiem
3.1.5.4. Wyszukiwanie elementów poprzez zadawanie zapytań
4. Obsługa programu
4.1. Nowy projekt
4.1.1. Dodawanie nowych dokumentów do projektu
4.1.2. Zarządzanie dokumentami w projekcie
4.1.2.1. Usuwanie dokumentów z projektu
4.1.2.2. Przenoszenie dokumentów pomiędzy innymi projektami
4.2. Edytor schematów
4.2.1. Plansza do rysowania schematów
4.2.1.1. Umieszczanie i usuwanie elementów z planszy
4.2.1.2. Praca z podzespołami zawierającymi kilka elementów
4.2.1.3. Techniki wyszukiwania elementów w bibliotekach
4.2.1.3.1. Metoda pierwszych liter
4.2.1.3.2. Z wykorzystaniem filtru
4.2.1.3.3. Za pomocą wyszukiwarki
4.2.1.4. Atrybuty elementów
4.2.1.5. Oznaczanie elementów na planszy
4.2.1.5.1. Ręczne
4.2.1.5.2. Automatyczne
4.2.1.5.3. Poprawianie wartości parametrów elementów
4.2.1.6. Tworzenie połączeń
4.2.1.7. Edycja istniejących połączeń
4.2.1.8. Techniki wykonywania połączeń
4.2.1.8.1. Za pośrednictwem oznaczeń przewodów
4.2.1.8.2. Poprzez porty
4.2.1.8.3. Za pomocą magistrali
4.2.1.9. Elementy zasilające
4.2.1.10. Opis przewodów
4.2.1.11. Sprawdzenie poprawności schematu
4.2.2. Dodawanie bibliotek z elementami
4.2.3. Menu główne
4.2.4. Paski narzędziowe
4.2.5. Skróty klawiszowe
4.2.6. Narzędzia pomocnicze
4.2.6.1. Generowanie listy połączeń
4.2.6.2. Zestawienia elementów
4.2.6.3. Globalna zmiana parametrów elementów
4.2.7. Wydruk schematu
4.3. Edytor płytek drukowanych
4.3.1. Podstawowe cechy edytora PCB
4.3.2. Rozpoczęcie pracy z edytorem PCB
4.3.3. Konfiguracja planszy PCB
4.3.4. Menu programu, panele robocze i paski narzędziowe
4.3.5. Techniki projektowania płytek drukowanych
4.3.5.1. Projektowanie płytki z wykorzystaniem kreatora
4.3.5.2. Projekt płytki z ręcznym obrysem obrzeża płytki
4.3.5.3. Projektowanie płytki bez użycia schematu ideowego z ręcznym trasowaniem ścieżek
4.3.6. Modyfikacje i poprawa wyglądu płytki
4.3.6.1. Oznaczenia elementów i dodatkowe opisy
4.3.6.2. Otwory montażowe i linie wymiarowe
4.3.6.3. Zasilanie układu
4.3.6.4. Zmiana domyślnych obudów elementów
4.3.7. Dodatki i modyfikacje
4.3.7.1. Przelotki
4.3.7.2. Pola maskujące
4.3.7.3. Zmiana grubości ścieżek
4.3.8. Reguły projektowania płytek drukowanych
4.3.8.1. Reguły dotyczące trasowana ścieżek
4.3.8.1.1. Szerokość ścieżek
4.3.8.1.2. Kształt ścieżek
4.3.8.1.3. Topologie ścieżek
4.3.8.1.4. Warstwy
4.3.8.1.5. Przelotki
4.3.8.2. Reguły elektryczne
4.3.8.2.1. Odległość ścieżek
4.3.8.2.2. Przecięcia ścieżek
4.3.8.2.3. Przerwane ścieżki
4.3.8.3. Reguły dotyczące zarządzania powierzchniami
4.3.8.4. Kreator tworzenia reguł
4.3.9. Narzędzia pomocnicze
4.3.9.1. Informacje o płytce
4.3.9.2. Pomiar odległości
4.3.9.3. DRC – tester poprawności połączeń na płytce drukowanej
4.3.9.4. Wizualizacja projektu płytki – Board In 3D
4.3.9.5. Zarządzanie warstwami programu
4.3.10. Zarządzanie projektami płytek wielowarstwowych
4.3.11. Wydruk widoku płytki drukowanej
5. Biblioteki
5.1. Wiadomości wstępne
5.2. Przegląd dostępnych bibliotek w programie
5.2.1. Biblioteki schematowe
5.2.2. Biblioteki PCB
5.2.3. Biblioteki 3D
5.2.4. Biblioteki zintegrowane
5.3. Edytor bibliotek schematów
5.3.1. Obsługa edytora bibliotek schematów
5.3.2. Menu i paski narzędziowe
5.3.3. Edycja istniejących bibliotek
5.3.3.1. Usuwanie zbędnych elementów
5.3.3.2. Modyfikowanie kształtu istniejących elementów
5.3.3.3. Przenoszenie elementów pomiędzy bibliotekami
5.3.4. Tworzenie nowych bibliotek
5.3.4.1. Możliwości i zakres tworzenia bibliotek
5.3.4.2. Rysowanie kształtu nowego elementu
5.3.4.3. Tworzenie i pozycjonowanie wyprowadzeń
5.3.4.4. Edycja sposobu wyświetlania i cech wyprowadzeń
5.3.5. Określanie właściwości elementów
5.3.6. Alternatywne reprezentacje graficzne
5.3.7. Tworzenie elementów bibliotecznych składających się z kilku części
5.3.8. Sporządzanie raportów bibliotecznych
5.4. Edytor bibliotek PCB
5.4.1. Obsługa edytora bibliotek
5.4.2. Menu i paski narzędziowe
5.4.3. Edycja istniejących obudów elementów
5.4.3.1. Sprawdzanie wymiarów elementu
5.4.3.2. Edytowanie pól lutowniczych
5.4.3.3. Edytowanie kształtu i rozmiaru obudowy elementu
5.4.4. Tworzenie nowych elementów
5.4.4.1. Obsługa kreatora wspomagającego projektowanie elementów bibliotecznych
5.4.4.2. Ręczne definiowanie elementów
5.4.5. Raporty biblioteczne
5.4.6. Sprawdzenie poprawności wykonania komponentu bibliotecznego – CRC

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
AutoCAD 2005 PL Pierwsze kroki a25pkp(1)
Pierwsze kroki w SE ST5 PL
AutoCAD 2004 PL Pierwsze kroki
AutoCAD 2008 PL Pierwsze kroki
AutoCAD 2007 PL Pierwsze kroki a27pkp(1)
AutoCAD 2010 PL Pierwsze kroki a10pkp
Pikoń A AutoCAD 2016 PL Pierwsze kroki
AutoCAD 2005 PL Pierwsze kroki a25pkp(1)
AutoCAD 2011 PL Pierwsze kroki
AutoCAD 2004 PL Pierwsze kroki a24pkp
INTERsoft IntelliCAD 4 0 PL Pierwsze kroki icad4p
AutoCAD 2006 PL Pierwsze kroki a26pkp

więcej podobnych podstron

Protel DXP Pierwsze kroki [PL]

Document Outline