plik

Dr inż. Marcin Krause

Bezpieczeństwo i higiena pracy w górnictwie

Specyfika analizy stanu bezpieczeństwa w zakładach górniczych

W żadnym akcie prawnym w polskim ustawodawstwie nie został określony wprost

zakres analizy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach górniczych, wytycznymi w
tym zakresie powinny być w pierwszej kolejności następujące wymagania prawne:
 Ustawa z dnia 4.02.1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U.05.228.1947; z późn. zm.
 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14.06.2002 r. w

sprawie planów ruchu zakładów górniczych. Dz.U.02.94.840; z późn. zm.

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12.06.2002 r. w sprawie ratownictwa

górniczego. Dz.U.02.94.838; z późn. zm.

 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14.06.2002 r. w

sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych. Dz.U.02.94.841; z późn. zm.

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i

higieny

pracy,

prowadzenia

ruchu

oraz

specjalistycznego

zabezpieczenia

przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych. Dz.U.02.139.1169;
Dz.U.06.124.863.

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i

higieny

pracy,

prowadzenia

ruchu

oraz

specjalistycznego

zabezpieczenia

przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny
podstawowe. Dz.U.02.96.858; z późn. zm.

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i

higieny

pracy,

prowadzenia

ruchu

oraz

specjalistycznego

zabezpieczenia

przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny
pospolite. Dz.U.02.109.962; Dz.U.04.24.212.

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i

higieny

pracy,

prowadzenia

ruchu

oraz

specjalistycznego

zabezpieczenia

przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami
wiertniczymi. Dz.U.02.109.961; z późn. zm.

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 11.06.2002 r. w sprawie kwalifikacji

wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakładów górniczych, mierniczego
górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk w ruchu zakładu górniczego,
które wymagają szczególnych kwalifikacji. Dz.U.02.84.755; z późn. zm.

 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych

składowisk odpadów. Dz.U.05.110.935.

 Rozporządzenie Rady Ministrów z 30.04.2004 r. w sprawie dopuszczania wyrobów do

stosowania w zakładach górniczych. Dz.U.04.99.1003; z późn. zm.

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.06.2002 r. w sprawie nabywania,

przechowywania i używania środków strzałowych w zakładach górniczych.
Dz.U.02.92.818.

 Rozporządzenie Rady Ministrów z 23.04.2002 r. w sprawie objęcia przepisami Prawa

geologicznego i górniczego prowadzenia określonych robót podziemnych z
zastosowaniem techniki górniczej. Dz.U.02.62.561; z późn. zm.

Ustawa zasadnicza Prawo geologiczne i górnicze obejmuje m.in. następujące działy i

rozdziały tematyczne:

przepisy ogólne (zakres obowiązywania, własność i użytkowanie górnicze, koncesje);

prace geologiczne (projektowanie i wykonywanie prac geologicznych, dokumentacja

geologiczna);

wydobywanie kopalin (obszar i teren górniczy, projekt zagospodarowania złoża, budowa
obiektów zakładu górniczego, ruch zakładu górniczego, likwidacja zakładu górniczego);

składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych;

wynagrodzenie za ustanowienie użytkowania górniczego – opłaty;

stosunki sąsiedzkie i odpowiedzialność za szkody;

organy administracji geologicznej, państwowa służba geologiczna i organy nadzoru

górniczego;

przepisy karne;

przepisy przejściowe i końcowe.

Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz

specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych
obejmuje m.in. następujące działy i rozdziały:

przepisy ogólne;

prace miernicze i geologiczne;

roboty górnicze (postanowienia ogólne, roboty miernicze, szyby i szybiki, wyrobiska
korytarzowe, systemy wybierania, wykonywanie robót strzałowych, obudowa wyrobisk,
podsadzanie wyrobisk lub doszczelnianie zrobów);

przewietrzanie i klimatyzacja (postanowienia ogólne, przewietrzanie za pomocą
wentylatorów głównych, przewietrzanie za pomocą lutniociągów, pomocniczych urządzeń
wentylacyjnych lub przez dyfuzję, klimatyzacja);

zagrożenia górnicze (postanowienia ogólne, zagrożenie metanowe, zagrożenie wybuchem
pyłu węglowego, zagrożenie tąpaniami, zagrożenie pożarowe, zagrożenie wodne,
zagrożenie radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi, zagrożenie
wyrzutami gazów i skał);

maszyny,  urządzenia  i  instalacje  (postanowienia  ogólne,  obudowy  zmechanizowane  i
maszyny  urabiające,  urządzenia  głównego  odwadniania,  transport  pionowy  i  w
wyrobiskach  o  nachyleniu  powyżej  45

, transport w wyrobiskach poziomych oraz

pochyłych o nachyleniu do 45

, maszyny, urządzenia i instalacje elektryczne, źródła

promieniowania jonizującego);

higiena pracy i ochrona zdrowia (wymagania ogólne, ochrona pracowników przed pyłami
szkodliwymi dla zdrowia, pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne);

przepisy przejściowe i końcowe.

Rozporządzenie to określa szczegółowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego związanego z
ruchem w poszczególnych rodzajach zakładów górniczych, a także szczegółowe zasady
oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego oraz stosowania niezbędnych środków
profilaktycznych zmniejszających to ryzyko w formie dokumentu bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia pracowników zatrudnionych w ruchu tych zakładów.

Przykładowe wymagana prawne zawarte w ustawie Prawo geologiczne i górnicze [255]

dotyczące ruchu zakładu górniczego to m.in.:
 Art. 64. 1. Na podstawie warunków określonych w koncesji oraz projektu

zagospodarowania złoża przedsiębiorca sporządza plan ruchu każdego zakładu
górniczego.

 Art. 64. 2. Plan ruchu zakładu górniczego określa szczegółowe przedsięwzięcia niezbędne

w celu zapewnienia:

bezpieczeństwa powszechnego;

bezpieczeństwa pożarowego;

bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zakładu górniczego;

prawidłowej i racjonalnej gospodarki złożem;

ochrony środowiska wraz z obiektami budowlanymi;

zapobiegania szkodom i ich naprawiania.

 Art. 65. 1. W razie zmiany naturalnych, technicznych lub organizacyjnych warunków

wydobywania kopaliny, plan ruchu zakładu górniczego może ulec zmianie.

 Art. 66. W razie powstania zagrożenia życia, zdrowia ludzkiego, nadzwyczajnego

zagrożenia środowiska lub bezpieczeństwa zakładu górniczego, należy niezwłocznie
wstrzymać ruch zakładu górniczego w całości lub w części do czasu usunięcia zagrożenia.

 Art. 67. 1. Jeżeli wyniknie potrzeba natychmiastowego odstąpienia od zatwierdzonego

planu ruchu ze względu na zagrożenie bezpieczeństwa zakładu górniczego lub
bezpieczeństwa powszechnego, przedsiębiorca może odstąpić od tego planu (...).

 Art. 73. Przedsiębiorca jest obowiązany w szczególności:

rozpoznawać  zagrożenia  związane  z  ruchem  zakładu  górniczego  i  podejmować  środki
zmierzające do zapobiegania i  usuwania tych zagrożeń, w tym  oceniać i  dokumentować
ryzyko  zawodowe  występujące  w  ruchu  zakładu  górniczego  oraz  stosować  niezbędne
środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko;

posiadać odpowiednie środki materialne i techniczne oraz właściwie zorganizowane
służby ruchu do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników i bezpieczeństwa ruchu
zakładu górniczego;

prowadzić ewidencję osób przebywających w zakładzie górniczym.

 Art. 73a. 1. Występujące w zakładach górniczych zagrożenia naturalne: tąpaniami,

metanowe,  wyrzutami  gazów  i  skał,  wybuchem  pyłu  węglowego,  wodne,  erupcyjne,
siarkowodorowe,  radiacyjne  naturalnymi  substancjami  promieniotwórczymi,  a  także
działaniem  pyłów  szkodliwych  dla  zdrowia,  podlegają  zaliczeniu  do  poszczególnych
stopni (kategorii, klas) zagrożeń.

 Art. 74. 1. Przedsiębiorca jest zobowiązany przeszkolić pracowników zakładu górniczego

w zakresie znajomości przepisów regulujących bezpieczne wykonywanie pracy w
zakładzie górniczym i nie może zatrudnić pracownika, który nie wykazał się dostateczną
znajomością tych przepisów.

 Art. 77. 1. Kto spostrzeże zagrożenie dla ludzi lub ruchu zakładu górniczego albo

uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie urządzeń tego zakładu, jest zobowiązany
niezwłocznie ostrzec osoby zagrożone, podjąć dostępne mu środki w celu usunięcia
niebezpieczeństwa oraz zawiadomić o niebezpieczeństwie najbliższą osobę kierownictwa
lub dozoru ruchu.

 Art. 77. 2. W razie powstania stanu zagrożenia życia lub zdrowia pracowników zakładu

górniczego, należy niezwłocznie wstrzymać prowadzenie robót w strefie zagrożenia i
wycofać pracowników w bezpieczne miejsce.

Przykładowe wymagania prawne zawarte w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i

higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego
w podziemnych zakładach górniczych, w tym m.in. dotyczące zagrożeń górniczych oraz
dokumentu bezpieczeństwa, to m.in.:
 § 5. Przedsiębiorca zapewnia bieżące przeprowadzanie analiz i badań niezbędnych do

bezpiecznego prowadzenia ruchu zakładu górniczego, w tym dla oceny i dokumentowania
ryzyka zawodowego.

 § 6. 1. Przedsiębiorca opracowuje, przed rozpoczęciem prac, dla każdego zakładu

górniczego dokument bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych w
zakładzie górniczym, zwanego dalej dokumentem bezpieczeństwa.

 § 6. 2. Dokument bezpieczeństwa powinien być:

dostępny w zakładzie górniczym;

aktualizowany każdorazowo w przypadku zmiany, rozbudowy i przebudowy miejsca lub
stanowiska pracy, powodujących zmianę warunków pracy.

 § 6. 3. Kierownik ruchu zakładu górniczego powinien zapoznać pracowników zakładu

górniczego z obowiązującym dokumentem bezpieczeństwa lub odpowiednią jego częścią.

 § 6. 4. Pracownik powinien potwierdzić na piśmie fakt zapoznania go z treścią dokumentu

bezpieczeństwa lub odpowiednią jego częścią oraz przestrzegać jego postanowień.

 § 240. 1. Występujące w zakładzie górniczym zagrożenia rozpoznaje się i zwalcza.
 § 240. 2. Kierownik ruchu zakładu górniczego powołuje zespoły opiniodawcze w

sprawach rozpoznawania i zwalczania zagrożeń występujących w zakładzie górniczym.

 § 241. Pracownicy zatrudnieni w ruchu zakładu górniczego powinni być zapoznani z:

aktualnym stanem zagrożeń występujących w miejscach ich pracy;

zasadami rozpoznawania objawów zagrożeń;

sposobami postępowania w przypadku powstania określonych zagrożeń.

 § 242. 1. Osoby kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego powinny się zapoznać z

planem ratownictwa sporządzonym na podstawie odrębnych przepisów.

 § 242. 2. Kierownik ruchu zakładu górniczego ustala sposób zapoznawania osób

kierownictwa i dozoru ruchu z planem ratownictwa oraz wprowadzonymi w nim
zmianami.

 § 669. 1. W zakładzie górniczym wykonuje się badania i pomiary czynników szkodliwych

i uciążliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy, dotyczące zapylenia,
hałasu, drgań, substancji chemicznych, warunków klimatycznych i promieniowania
jonizującego ze źródeł sztucznych i naturalnych oraz natężenia oświetlenia.

 § 669. 2. W zakładzie górniczym stosuje się środki zabezpieczające pracowników przed

działaniem czynników szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia mające na celu:

niedopuszczenie do przekroczenia dopuszczalnych stężeń lub natężeń tych czynników

albo

niezatrudnianie pracowników w warunkach przekroczenia dopuszczalnych stężeń lub
natężeń, jeżeli nie zastosowano środków ochrony zdrowia zmniejszających szkodliwe
oddziaływanie tych czynników poniżej dopuszczalnych wartości;

informowanie pracowników o wielkości ponoszonego ryzyka w wyniku pracy w
warunkach szkodliwych lub uciążliwych, sposobie ich rozpoznawania oraz działaniach
niezbędnych do podjęcia w razie przekroczenia dopuszczalnych stężeń lub natężeń.

Zakres dokonywanej analizy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zakładzie górniczym

może być różny w zależności od narzuconych lub przyjętych kryteriów, np.:
  aktualne wymagania prawne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
  standardy dobrowolnie przyjęte przez zakład i/lub przedsiębiorstwo górnicze,
  wielkość zakładu i związana z nią liczba zatrudnionych i/lub pracujących,
  rodzaj działalności i związane z nią nasilenie zagrożeń zawodowych,
  rodzaj analizy, czy ma charakter wstępny, problemowy lub kompleksowy,
  inne szczegółowe kryteria w zależności od aktualnych wymagań i potrzeb.

W praktyce ruchowej zakładów górniczych podstawowe znaczenie ma w pierwszej

kolejności rodzaj stosowanej eksploatacji i wydobywanej kopaliny:
  podziemne zakłady górnicze, np. wydobywające węgiel kamienny, miedź;
  odkrywkowe zakłady górnicze wydobywające kopaliny podstawowe, np. węgiel brunatny;
  odkrywkowe zakłady górnicze wydobywające kopaliny pospolite, np. piasek;
  zakłady górnicze wydobywające kopaliny otworami wiertniczymi, np. sól.

Wykaz przykładowej literatury dotyczącej analizy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy

w zakładach górniczych przedstawiono na końcu.

Specyfika klasyfikacji zagrożeń występujących w zakładach górniczych

Środowisko pracy w górnictwie lub górnicze środowisko pracy cechuje się dużą

złożonością i dynamiką oraz niepewnością, która wynika ze stochastycznego charakteru
zjawisk i procesów w nim zachodzących.

Klasyfikacja zagrożeń występujących w górnictwie podziemnym oparta jest m.in. na

trzech kryteriach klasyfikacji (wg T. Ryncarza):
  kryterium sfery środowiska kopalnianego (litosfera, atmosfera, technosfera);
  kryterium fizycznego rozwoju procesu (mechaniczny substancyjny, cieplny);
  kryterium natężenia procesu (przepływ powolny, przepływ nagły).

Środowisko pracy w górnictwie tworzą trzy stykające się, częściowo przenikające się i

wzajemnie na siebie oddziaływujące sfery (wg T. Ryncarza):
 litosfera – górotwór otaczający wyrobisko, a zagrożenia wynikają przepływu masy i

energii w górotworze;

 atmosfera – powietrze wypełniające wyrobisko, a zagrożenia wynikają ze specyfiki

atmosfery kopalnianej;

 technosfera – wyposażenie techniczne znajdujące się w wyrobisku, a zagrożenia wynikają

z zastosowanej techniki i technologii.

Nie ma ogólne przyjętej w branży górniczej klasyfikacji zagrożeń występujących w

zakładach górniczych, obowiązuje natomiast w statystyce wypadków przy pracy w górnictwie
branżowa klasyfikacja niebezpiecznych wydarzeń w górnictwie według statystyki COIG.

Pomocne w zakresie podziału zagrożeń mogą być m.in. następujące przepisy prawne:

 Występujące w zakładach górniczych zagrożenia naturalne: tąpaniami, metanowe,

wyrzutami  gazów  i  skał,  wybuchem  pyłu  węglowego,  wodne,  erupcyjne,
siarkowodorowe,  radiacyjne  naturalnymi  substancjami  promieniotwórczymi,  a  także
działaniem  pyłów  szkodliwych  dla  zdrowia,  podlegają  zaliczeniu  do  poszczególnych
stopni (kategorii, klas) zagrożeń (Art. 73a. 1 ustawy).

 W zakładzie górniczym wykonuje się badania i pomiary czynników szkodliwych i

uciążliwych  dla  zdrowia,  występujących  w  środowisku  pracy,  dotyczące  zapylenia,
hałasu,  drgań,  substancji  chemicznych,  warunków  klimatycznych  i  promieniowania
jonizującego  ze  źródeł  sztucznych  i  naturalnych  oraz  natężenia  oświetlenia  (§ 669. 1
rozporządzenia).

Przykładowa klasyfikacja zagrożeń występujących w zakładach górniczych:

 zagrożenia naturalne w górnictwie:

zagrożenie tąpaniami (trzy stopnie),

zagrożenie metanowe (cztery kategorie),

zagrożenie wyrzutami gazów i skał (dwie kategorie),

zagrożenie wybuchem pyłu węglowego (dwie klasy),

zagrożenie wodne (trzy stopnie),

zagrożenie erupcyjne i siarkowodorowe w zakładach górniczych wydobywających
kopaliny otworami wiertniczymi (dwie klasy),

zagrożenie radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi w podziemnych
zakładach górniczych (dwie klasy),

zagrożenie działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia w podziemnych zakładach
górniczych (trzy kategorie);

 inne zagrożenia wypadkowe w górnictwie, np.:

zagrożenie pożarowe (pożary endogeniczne i pożary egzogeniczne),

zagrożenia związane z grawitacyjnym opadem skał np. oberwanie się skał ze stropu;
oberwanie się skał ze stropu; upadek, stoczenie się mas i brył skalnych,

zagrożenia związane z grawitacyjnym opadem elementów wyposażenia, np. upadek,
stoczenie się lub obsunięcie przedmiotów i materiałów,

zagrożenia związane z maszynami, urządzeniami i narzędziami w ruchu, np. zetknięcie się
z maszynami i urządzeniami transportowymi w ruchu; zetknięcie się z innymi maszynami
i urządzeniami mechanicznymi w ruchu; uderzenie narzędziami pracy,

zagrożenia związane z przemieszczaniem się osób, np. upadek, potknięcie się, wpadnięcie

lub spadnięcie osób; uderzenie się o przedmioty i urządzenia;

 inne zagrożenia chorobowe w górnictwie, np.:

hałas,

  drgania mechaniczne,
  czynniki chemiczne,
  mikroklimat,
  promieniowanie jonizujące,

niewłaściwe oświetlenie,

szkodliwe czynniki biologiczne.

Branżowa klasyfikacja niebezpiecznych wydarzeń w górnictwie (wersja skrócona):

1.  tąpania
2.  oberwanie się skał ze stropu
3.  oberwanie się skał z ociosów
4.  wdarcie się wody lub kurzawki
5.  wyrzuty gazów i skał
6.  pożary
7.  zapalenie się lub wybuch gazów
8.  zapalenie się lub wybuch pyłu
9.  wybuch naczyń pod ciśnieniem
10.  wybuch środków strzelniczych
11.  przebywanie w atmosferze gazów szkodliwych
12.  upadek, potknięcie się, wpadnięcie lub spadnięcie osób
13.  uderzenie narzędziami pracy
14.  uderzenie się o przedmioty i urządzenia
15.  upadek, stoczenie się lub obsunięcie przedmiotów i materiałów
16.  upadek, stoczenie się mas i brył skalnych
17.  zetknięcie się z maszynami i urządzeniami transportowymi w ruchu
18.  zetknięcie się z innymi maszynami i urządzeniami mechanicznymi w ruchu
19.  zetknięcie się z urządzeniami pod napięciem elektrycznym
20.  zetknięcie się z ciałem o zbyt wysokiej temperaturze
21.  inne niebezpieczne wydarzenia.

Branżowa klasyfikacja niebezpiecznych wydarzeń w górnictwie (wersja rozszerzona):

1.  oberwanie się skał ze stropu (oprócz 32)
2.  oberwanie się skał z ociosu (oprócz 32)
3.  wdarcie się wody lub kurzawki
4.  wyrzut gazów i skał
5.  zapalenie lub wybuch gazów
6.  zapalenie lub wybuch pyłu węglowego
7.  pożary
8.  przebywanie w atmosferze gazów szkodliwych (oprócz 05,06,07,09,10)
9.  wybuch środków strzelniczych
10.  wybuch naczyń pod ciśnieniem
11.  odpryśnięcie skał lub innych materiałów
12.  spadnięcie, stoczenie się lub obsunięcie mas i brył skalnych (oprócz 01,02)

13.  spadnięcie lub wywrócenie się elementów obudowy górniczej
14.  spadnięcie, stoczenie się lub obsunięcie innych przedmiotów
15.  zetknięcie się, poślizgnięcie się lub upadek osób
16.  wpadnięcie lub spadnięcie osób
17.  nadmierny wysiłek lub szkodliwy ruch
18.  niebezpieczne posługiwanie się narzędziami pracy
19.  uderzenie lub zaczepienie transportowanym przedmiotem
20.  uderzenie się lub zetknięcie się z wystającymi nieruchomymi przedmiotami
21.  najechanie lub przyciśnięcie środkiem transportowym
22.  zderzenie się środkami transportowymi z innym środkiem lub przedmiotem, wykolejenia
23.  zetknięcie się z ruchomymi elementami maszyn i urządzeń transportowych
24.  pochwycenie lub uderzenie ruchomymi elementami maszyn do urabiania i ładowania
25.  pochwycenie  lub  uderzenie  ruchomymi  elementami  maszyn  do  obróbki  lub  z

obrabianymi przedmiotami

26.  pochwycenie lub uderzenie ruchomymi elementami innych maszyn i urządzeń
27.  działanie prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV włącznie
28.  działanie prądu elektrycznego o napięciu powyżej 1 kV
29.  działanie substancji żrących, parzących i promieniotwórczych
30.  zetknięcie się z ciałami o wysokiej temperaturze
31.  inne wydarzenia
32.  tąpnięcie.

Przykładowe zagraniczne klasyfikacje wydarzeń niebezpiecznych w górnictwie to:

 proponowana klasyfikacja w kopalniach podziemnych w krajach

Unii Europejskiej:

opad gruntu i skał,

  transport,
  upadek i ruch ofiary,
  maszyny i urządzenia,

upadek przedmiotów,

eksplozja MW,

wybuch i zapalenie gazów lub pyłów,

tąpnięcia,

niebezpieczne substancje,

pożary,

zatrucia gazowe,

wdarcia się wody lub kurzawki,

elektryczność;

 proponowana klasyfikacja w kopalniach amerykańskich:
przykładowe źródła energii to:

elektryczność,

wybuch gazu lub pyłu,

urządzenia mechaniczne,

transport,
eksplozje,

zawał stropu, calizny, ociosu,

pożar,

tąpnięcie,

przykładowe niebezpieczne materiały to:

tlenek węgla,

metan,

siarkowodór,

dwutlenek węgla,

materiał łatwopalny,

materiał tlenotwórczy,

materiał korozyjny,

sprężone gazy,

pyły,

woda.

Specjalistyczna literatura nt. bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie

 Monografie i prace zbiorowe, np.:

Cichowski E., Szczurowski A.: Seminarium z bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie.
Skrypty Uczelniane Politechniki Śląskiej, Nr 1230, Gliwice 1986.

Cichowski E.: Identyfikacja zagrożenia w górnictwie węgla kamiennego. Monografia.
Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1999.

Konopko W. (red.): Strategia poprawy bezpieczeństwa pracy w kopalniach węgla kamiennego.

Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2001.

Krasucki F.: Zagrożenia elektryczne w górnictwie. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1984.

Krzemień S.: Teoretyczne podstawy określania miar stanu zagrożenia bezpieczeństwa w
wyrobiskach górniczych. Monografia. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria Górnictwo,
Zeszyt 204, Gliwice 1992.

Lebecki K.: Zagrożenia pyłowe w górnictwie. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2004.

Niczyporuk Z. (red.): Podstawy zarządzania bezpieczeństwem w czasie akcji ratowniczej. Główny
Instytut Górnictwa, Katowice 2000.

Roszczynialski W., Nawrat S., Szlązak J., Tomczyk J.: Bezpieczna kopalnia. Oficyna
Wydawnicza TEXT, Kraków 1999.

Sobala J., Rozmus P.: System zarządzania bezpieczeństwem pracy w zakładach górniczych.
Główny Instytut Górnictwa, Katowice 1997.

Szczurowski A. (red.): Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa pracy w górnictwie. Skrypty
Uczelniane Politechniki Śląskiej, Nr 1317, Gliwice 1987.

Ślązak J., Ślązak N.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Wydawnictwa AGH, Kraków 2005.

Zacharzewski J., Rydlewski J.: Wypadki przy pracy w polskich kopalniach węgla kamiennego w
latach 1945-1995 i programowanie kierunków ich profilaktyki. Rozprawy Monografie, Nr 53.
Wydawnictwa AGH, Kraków 1996.

 Prace habilitacyjne i doktorskie, np.

Cichowski E.: Zagrożenie pyłowe w górnictwie węgla kamiennego – model celowej techniki
bezpieczeństwa. Praca habilitacyjna. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria Górnictwo,
Zeszyt 211, Gliwice 1993.

Gawor P.: Analiza i ocena ryzyka związanego z użytkowaniem sieci trakcji elektrycznej

przewodowej w zakładach górniczych. Praca habilitacyjna. Zeszyty Naukowe Politechniki
Śląskiej, Zeszyt 1671, Gliwice 2005.

Hebda A.: Metoda techniczno-ekonomicznej oceny składników oraz uciążliwości ryzyka

występowania wypadów przy pracy w kopalniach węgla kamiennego. Praca habilitacyjna.
Rozprawy Monografie, Nr 145. Wydawnictwa AGH, Kraków 2005.

Kabiesz J.: Charakterystyka skojarzonych zagrożeń górniczych w aspekcie ich oceny oraz doboru
metod prewencji. Praca habilitacyjna. Prace Naukowe Głównego Instytutu Górnictwa, Nr 849,
Katowice 2002.

Kowalik S.: Podejmowanie decyzji w górnictwie w warunkach niepewności. Praca habilitacyjna.
Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria Górnictwo, Zeszyt 228, Gliwice 1996.

Krzemień S.: Systemowo-informacyjne modele oceny stanu zagrożenia wstrząsami górniczymi w
kopalniach węgla kamiennego. Praca habilitacyjna. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria
Górnictwo, Zeszyt 198, Gliwice 1991.

Niczyporuk Z.: Kształtowanie bezpieczeństwa na przykładzie eksploatacji zmechanizowanych

kompleksów ścianowych w kopalniach węgla kamiennego. Praca habilitacyjna. Prace Naukowe
Głównego Instytutu Górnictwa, Nr 817, Katowice 1996.

Winkler T.: Metody komputerowego wspomagania projektowania układów antropotechnicznych

na przykładzie maszyn górniczych. Praca habilitacyjna. Prace Naukowe Głównego Instytutu
Górnictwa, Nr 847, Katowice 2001.

Bogacki S.: Odtwarzanie przyczyn wypadków w wyrobiskach podziemnych kopalń z
uwzględnieniem wizualizacji stanu technicznego oraz zachowań pracowników w miejscu
zaistniałych zdarzeń. Politechnika Śląska, Gliwice 2006.

Duda A.: Modelowe ujęcie współodpowiedzialności i współudziału pracowników w kreowaniu

warunków bezpiecznej pracy w górnictwie. Politechnika Śląska, Gliwice 2004.

Juras J.: Ocena skuteczności systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy wdrażanych
w kopalniach węgla kamiennego. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2003.

Korban Z.: Analiza strukturalnego zróżnicowania jakości zarządzania bezpieczeństwem pracy na
przykładzie kopalni węgla kamiennego. Politechnika Śląska, Gliwice 2001.

Krause M.: Określenie zróżnicowania ryzyka zagrożenia bezpieczeństwa pracowników dołowych
w kopalni węgla kamiennego. Politechnika Śląska, Gliwice 2002.

Martyka J.: Psychologiczne czynniki zarządzania w kreowaniu kultury bezpieczeństwa załóg

górniczych. Uniwersytet Śląski, Katowice 2001.

Mocek P.: Ocena ryzyka powstawania chorób zawodowych u pracowników zatrudnionych w

wyrobiskach podziemnych kopalni węgla. Politechnika Śląska, Gliwice 2002.

Rozmus P.: System zarządzania bezpieczeństwem załóg górniczych celem zmniejszenia
zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 1997.

 Czasopisma specjalistyczne, np.:

Archiwum Górnictwa,

Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie,

Kwartalnik Górnictwo i Geoinżynieria,

Kwartalnik Górnictwo i Geologia,

Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa,

Prace Głównego Instytutu Górnictwa,

Przegląd Górniczy,

Ratownictwo Górnicze

Wiadomości Górnicze,

Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Seria Górnictwo.

 Konferencje naukowo-techniczne, np.:

cykliczne konferencje organizowane przez PAN i AGH pn. Szkoła Eksploatacji Podziemnej

Sekcja „Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w górnictwie”;

cykliczne konferencje organizowane przez SITG i WUG pn. „Problemy bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia w polskim górnictwie”;

cykliczne konferencje organizowane przez Polsko-Amerykańskie Stowarzyszenie na rzecz BHP

przy współudziale Zakładu Ergonomii i Zarządzania Bezpieczeństwem Politechniki Śląskiej nt.
„Bezpieczeństwo i higiena pracy w górnictwie”;

konferencje i seminaria organizowane przez różne instytucje górnicze, np. GIG, CSRG, KOMAG,
EMAG, SITG oraz wydziały uczelni wyższych o profilu górniczym takie jak AGH, Politechnika
Śląska, Politechnika Lubelska, Politechnika Wrocławska.