2010-12-20

1

Diagnoza psychologiczna

Jedna z podstawowych form praktycznej działalności
zawodowej psychologa

Rodzaje diagnozy:

diagnoza terapeutyczna

diagnoza rozwojowa (dziecka)

diagnoza na zlecenie sądu

Diagnoza psychologiczna

Diagnoza w procesie terapeutycznym - celem takiej
diagnozy jest przygotowanie programu oddziaływań
wobec klienta, co pozwoli na wprowadzenie
oddziaływań psychologicznych.

Diagnoza rozwojowa np. badanie dziecka z
trudnościami szkolnymi – celem jest wskazanie
przyczyn trudności i sformułowanie wskazówek dla
rodziców oraz szkoły.

Diagnoza w procesie rekrutacyjnym – celem jest
wskazanie osoby, która najlepiej będzie wypełniała
rolę pracownika na danym stanowisku

Diagnoza psychologiczna

Psycholog w sytuacji diagnostycznej musi zachować
bezstronność i obiektywizm, jednocześnie nawiązując
relację opartą na zaufaniu i gotowości do współpracy

Życzliwa

atmosfera

badania

Formalny
charakter

kontaktu

Diagnoza psychologiczna

Pamiętać należy o zasadzie zawartej w Kodeksie
zawodu psychologa, która mówi:

Wykonując czynności zawodowe, psycholog
zawsze dąży do tego, żeby kontakt z nim był
pomocny dla drugiego człowieka czy grupy osób.
Psycholog z racji swojego zawodu poczuwa się
do udzielania pomocy psychologicznej w
każdych okolicznościach, gdy zachodzi taka
potrzeba. (pkt 1, Zasady ogólne)

Obiektywizm diagnostyczny

nie polega na bezdusznym , aemocjonalnym
podejściu do klienta

bezwzględnie wyklucza udzielania pomocy
psychologicznej w trakcie badania

oddziaływanie psychologiczne pojawia się
w końcowej części kontaktu psychologa
z klientem – podczas przekazywaniu
informacji zwrotnej

2010-12-20

2

Dobrowolność kontaktu

Badanie w pełni dobrowolne – klient
samodzielnie zgłasza się na badanie

Badanie pod przymusem np. przymus
prawny – obowiązek poddania się
badaniom psychologicznym
w przypadku osób oskarżonych
lub podejrzanych na podstawie
postanowienia organów sądowych

Przymus prawny

art. 74 § 2 ust. 2 Kodeksu postępowania karnego

1.

Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności
ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.

2.

Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się:

1.

(…)

2.

badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom
połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem
chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez
uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem
wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego,
jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w
szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych
warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin
organizmu, (…)

Dobrowolność badania

Między całkowitą dobrowolnością, a przymusem prawnym
istnieje cała gama nacisków formalnych
i psychologicznych, które powodują, że badanie staje się
przymusowe:

rekrutacja

badanie okresowe pracownika

dziecko skierowane przez rodziców, szkołę na badanie

sprawa rozwodowa

Zadaniem psychologa jest rozważyć przyczyny,
które spowodowały, że osoba zgłosiła się na badanie
i uwzględnić wynikające z nich motywację do udziału
w procesie diagnostycznym

Oczekiwanie badanego

Zdaniem Orne'a, w typowej sytuacji badawczej,
a więc przy dobrowolnym udziale w badaniach
psychologicznych i braku poczucia zagrożenia
poczucia własnej wartości, osoba badana jest
skłonna współpracować z badaczem.

Mówiąc inaczej, osoba badana będzie pozytywnie
zmotywowana do tego, aby odegrać rolę „dobrej"
osoby badanej i „...będzie się starała swoim
zachowaniem potwierdzić postawioną przez
eksperymentatora hipotezę" (Orne, 1991, s. 22-23).

Lęk przed oceną

Relacja psycholog-badany jest niesymetryczna

psycholog ocenia – badany jest oceniany

nastawienie badanego na ochronę poczucia
własnej wartości

Jak zostanę oceniony przez psychologa?

Zderzenie obrazu samego siebie z tym,
który może wyłonić się z badania –
Czy w obiektywnej ocenie jestem tak
sprawny, jak sam sądzę?

2010-12-20

3

Lęk przed oceną

Ważne są również uprzednie doświadczenia
badanego z określoną sytuacją diagnostyczną

Czy jest to pierwsze badanie, czy kolejne?

Różny poziom lęku, niepewności i poczucia zagrożenia
– wymaga rozpoznania, aby zmniejszyć negatywne
emocje u badanego, aby kontakt z klientem przebiegał
prawidłowo

Poziom niepewności w odniesieniu do przebiegu
badania wpływa negatywnie na klienta i wzmaga
potrzebę ochrony poczucia własnej wartości

Nastawienie psychologa

Efekt Rosenthala - psycholog przed przystąpieniem
do badania może mieć już pewne oczekiwanie
odnośnie do przebiegu badania, kontaktu z badanym,
jego możliwości tzw. wstępne założenie, jak badany
będzie się zachowywał w trakcie badania

Potwierdzenie wstępnych oczekiwań

pozytywnych (efekt Galatei)

negatywnych (efekt Golema)

Wstępne oczekiwanie

• Pozytywne wstępne

nastawienie wobec badanego

• Oczekiwanie sukcesu

Efekt

Galatei

• Negatywne wstępne

nastawienie wobec badanego

• Oczekiwanie porażki,

niepowodzeń

Efekt

Golema

Wstępne oczekiwanie

Należy pamiętać o tym, że nasilenie
określonych oczekiwań wobec klienta
może w rażący sposób zniekształcać
zarówno cały proces diagnostyczny
(wybór określonych zadań, sposób
zadawania pytań w wywiadzie itp.)
oraz rzutować na interpretację
uzyskanych wyników.

Źródło oczekiwań wstępnych

dane o badanym

– obiektywne
i subiektywne

uprzednie

kontakty

z

badanym

osobowość

psychologa

Osobowość diagnosty

Przekonania, postawy, system wartości oraz wiedza
psychologa

Największy wpływ mają takie cechy jak:

autorytaryzm,

dogmatyczny styl myślenia,

konformizm,

zależność od grupy,

sztywność,

utrzymywanie dystansu społecznego,

impulsywność,

nieufność

2010-12-20

4

Posiadanie „danych obiektywnych”

Przed przystąpieniem do badań psycholog dysponuje
wstępnymi obiektywnymi informacjami na temat
badanego np.

wyniki badań medycznych, płeć, wiek,
dane proto-diagnostyczne pochodzące z różnych
instytucji, czy grup społecznych itp.

Dodatkowo na nastawienie psychologa wpływają
odczucia subiektywne, często formułowane na
podstawie zewnętrznych, spostrzeżonych cech klienta
np. wygląd zewnętrzny, sposób wysławiania się,
mimika, sposób siedzenia itp. (pierwsze wrażenie)

Wcześniejsze kontakty z klientem

wcześniejsze kontakty z klientem, które kształtują
wstępne oczekiwania diagnostyczne i rzutują na
przebieg i rezultaty aktualnego kontaktu

należy unikać opiniowania psychologicznego osób,
z którymi psycholog pozostawał w jakichkolwiek
relacjach przed rozpoczęciem diagnozy (zasada
unikania konfliktu ról)

Niestety nie zostało to zapisane w Kodeksie etycznym
psychologa

Etapy procesu diagnostycznego

Kontrakt –

ustalenie celu

i zakresu

diagnozy

Przebieg badania

diagnostycznego

Zakończenie

diagnozy

i opracowanie

opinii

Etapy procesu diagnostycznego

Kontrakt –

ustalenie celu

i zakresu

diagnozy

Przebieg badania

diagnostycznego

Zakończenie

diagnozy

i opracowanie

opinii

Kontrakt diagnostyczny

Początek kontraktu psychologa z klientem to
ustalenie zasad współpracy oraz wyjaśnienie jej
podstawowych cech.

Psycholog jako profesjonalista występuje w roli osoby,
która jest przygotowana zawodowo do oceny klienta,
wie więcej od niego i ma decydujący wpływ na wszystko,
co się będzie działo w procesie diagnozy.

Zawarcie kontraktu pozwala klientowi zrozumieć to,
co będzie miało miejsce w czasie badania j jakie
będą skutki (jakie jest znaczenie diagnozy? i komu
zostanie przekazana?)

2010-12-20

5

Kontrakt diagnostyczny

Wyjaśnienie przebiegu diagnozy ma za zadanie:

rozwiać wątpliwości klienta

zmniejszyć lęk

zmniejszyć poczucie zagrożenia wynikające z braku

zrozumienia istoty diagnozy

Wiele osób uważa, że psycholog „prześwietla na wylot”!!!

Co należy omówić z klientem???

Jaki jest cel działania psychologa?

Szczegółowe omówienie celu badania oraz metod,
które zostaną użyte jest podstawą wyrażenia
świadomej i dobrowolnej zgody na poddanie się
badaniom.

Również wtedy, gdy badanie przeprowadzane jest pod
przymusem, psycholog powinien dążyć do
akceptacji przez klienta proponowanego procesu
diagnostycznego (patrz Kodeks i Ustawa)

Na czym polega określenie celu
badania?

Przełożenie pytania zleceniodawcy lub zapisów
prawnych na język zrozumiały dla klienta – Czemu
służy badanie?

Wytłumaczenie, na czym będą polegać poszczególne
zadania stawiane przed badanym.

Poinformowanie, że dopiero po zakończeniu procesu
diagnostycznego będą przekazane wnioski
dotyczące poziomu wykonania zadań i ostateczna
ocena (pytanie: Czy dobrze wykonałem zadanie?)

Jaki jest zakres interwencji
psychologicznej?

Zasada ograniczenia ingerencji w prywatność

Zakres diagnozy jest określony przez cel dlatego
wyjaśnienie klientowi, jakie obszary funkcjonowania
zostaną poddane ocenie, pozwala zrozumieć
klientowi, że psycholog nie ma prawa ingerować
w prywatność badanego i dopytywać o postawy,
przekonania i fakty wykraczające poza ten zakres.

Nie oceniamy człowieka w ogóle, ale w wybranym
zakresie np. badanie kierowcy: pamięć, uwaga,
koordynacja wzrokowo-ruchowa, ale nie kompetencje
interpersonalne

Czego oczekuje klient?

Klient poddawany diagnozie, próbuje odczytać
właściwy cel badania w oparciu o:

własne doświadczenie

wiedzę o badaniach psychologicznych i psychologach

informacje zwrotne

Badania zlecone przez sąd powodują, że psycholog jest
spostrzegany jako osoba, która chce zaszkodzić
klientowi – brak zaufania, brak wiary w dobre intencje
psychologa.

Jaki będzie czas trwania badania?

Określenie czasu trwania badania pozwala klientowi
zachować kontrolę nad sytuacją, co wyraża się
wzrostem poczucia bezpieczeństwa podczas
badania.

Przeciętnie jednorazowe badanie nie powinno
przekraczać 1,5-2 godzin (zmęczenie i znużenie
klienta może zafałszować wyniki)

2010-12-20

6

Jakie jest wynagrodzenie
psychologa?

Należy pamiętać, że opłata za badanie czasem może
budować przekonanie u klienta, że ocena będzie dla
niego pozytywna

Trzeba podkreślić, że opłata jest
za przeprowadzenie badania i czas poświęcony
na jego wykonanie

Podsumowanie – ustalanie
kontraktu

Chroni klienta przed rozczarowaniem, że nie otrzymał
od psychologa tego, czego oczekiwał

Chroni psychologa przed poczuciem, że zawiódł

Podstawowa zasada – psycholog nie bada osób, które
nie wyraziły na to zgody

Psycholog sam określa warunki badania i dobiera
określone narzędzia

Etapy procesu diagnostycznego

Kontrakt –

ustalenie celu

i zakresu

diagnozy

Przebieg badania

diagnostycznego

Zakończenie

diagnozy

i opracowanie

opinii

Przebieg badania diagnostycznego

Psycholog jest odpowiedzialny za stworzenie właściwych
warunków badania (zasada poszanowania godności):

miejsce, które sprzyja skupieniu się – cisza, odpowiednie
oświetlenie, czytelne arkusze testowe, przybory do pisania
itp.

skoncentrowanie na kliencie – zadbanie o to, aby nikt nie
przeszkadzał w trakcie badania, wyłączone telefony

Dobór odpowiednich narzędzi diagnostycznych –
techniki trafne, rzetelne, standaryzowane, obiektywne,
z aktualną normalizacją, adoptowane do warunków
polskich

Etapy procesu diagnostycznego

Kontrakt –

ustalenie celu

i zakresu

diagnozy

Przebieg badania

diagnostycznego

Zakończenie

diagnozy

i opracowanie

opinii

Zakończenie procesu
diagnostycznego

Przekazanie

informacji

zwrotnej

Sformułowanie

pisemnej opinii

psychologicznej

2010-12-20

7

Przekazanie informacji zwrotnej

To podstawowe prawo każdego klienta i podkreślenie
jego podmiotowości

Obowiązek ten zapisany jest w Kodeksie i Ustawie

Należy pamiętać, że informacja zwrotna trafia często
nie tylko do klienta, ale np. jego rodziny –
konsekwencja społeczne

Mamy tendencję do dopasowania się do diagnozy !!!!

Przekazanie informacji zwrotnej

Język zrozumiały dla klienta

Nie podawać informacji destruktywnych – sprawiających

wrażenie niezmiennych np. jesteś agresywny

Nie podawać wyników liczbowych

Nie stygmatyzować

Informacje podane w formie „kanapki”

Odpowiedzieć na pytania klienta

Przekazanie informacji zwrotnej

Podmiotowe traktowanie klienta – wszystko, co
dotyczy klienta jest mu przekazywane; informacja, co
zostanie przekazane dalej

Wypełnienie zobowiązania zawartego w kontrakcie

Trudności:

Poczucie cierpienia i krzywdy

Łatwość asymilacji błędnej diagnozy

Pytanie: jak daleko sięga nasze prawo do budzenia
autorefleksji klienta?

Pytanie: czy diagnoza nie będzie usprawiedliwieniem
dla pewnych zachowań klienta?

Stygmatyzacja – negatywne wartościowanie

Diagnoza psychologiczna

Czynności diagnostyczne psychologa i ich rezultaty
mogą podlegać ocenie moralnej ze strony zarówno
klientów, jak i osób trzecich.

Psycholog powinien pamiętać, że racje etyczne zawsze
powinny poprzedzać racje teoretyczne,
metodologiczne, czy praktyczne – ocenie takiej
powinno podlegać to, czy i w jakiej mierze czynności
diagnostyczne i sama diagnoza zawiera elementy
stygmatyzujące jednostkę, czy grupę społeczną

Diagnoza stygmatyzująca

Psycholog stygmatyzuje, gdy przyjmuje wobec osób
badanych postawę prokuratorską – podczas
diagnozowania:

przypisuje etykietki

naznacza jakimiś pejoratywnymi właściwościami o
zabarwieniu negatywnym

naraża na szwank poczucie własnej wartości i godności

w sposób jawny lub ukryty występują elementy

wartościowania – wskazywanie, w jakim stopniu i pod
jakim względem zachowanie jest niepożądane,
szkodliwe, nienormalne, zakazane, nieaprobowane

2010-12-20

8

Diagnoza stygmatyzująca

Zawiera elementy pewnej generalizacji np. zamiast
„nadużywa alkoholu” jest „alkoholik”; zamiast
„uczestniczy w bójkach” – „jest agresywny”; zamiast
„dużo mówi” – „jest gadułą” itd.

Etykieta dotyczy osoby, a nie zachowania

Etykiety są uproszczona formą kategoryzacji
społecznej – przyporządkowują, kategoryzują ludzi
według procedury 0-1: „normalny-nienormalny”,
„inteligentny-nieinteligentny”, „przystosowany –
nieprzystosowany” itd.

Diagnoza stygmatyzująca

Stygmatyzujące ludzi etykietki zawierają różne treści,
czy kryteria wartościujące, które wykluczają jedne
wartości, a preferują inne

Osoby stygmatyzowane są potrzebne tzw.
„normalnym” ludziom do podbudowy ich samooceny,
poczucia wyższości i sukcesu, określenia własnego
miejsca w świecie, czy umocnienia własnego widzenia
świata

Diagnoza psychologiczna może być diagnozą
stygmatyzującą tylko dlatego, że tak została odczytana
– psycholog powinien brać pod uwagę odbiorcę pisanej
przez siebie diagnozy!!!

Moc diagnozy często jest proporcjonalna do autorytetu
diagnosty oraz instytucji, którą reprezentuje (podpisy,
pieczątki)

Stygmaty w diagnozie psychologiczne zamiast
wyjaśniać mechanizmy psychologiczne i determinanty
określonego zachowania, ograniczają się do
przyporządkowania osoby tak się zachowującej do
określonej grupy „dewiantów”

np. na pytanie dotyczące przyczyn naruszania przez
ucznia reguł współżycia szkolnego uzyskuje się
diagnostyczne „wyjaśnienie”, że dzieje się tak dlatego,
że uczeń jest osobą społecznie niedostosowaną lub
emocjonalnie niedojrzałą

Błędne koło stygmatyzacji

Zamiast wyjaśniać
przyczynę zachowania
diagnoza stygmatyzująca
podsumowuje różne
objawy, symptomy,
zachowania wygodną
etykietką, która
następnie uznawana jest
jako wyjaśnienie tych
objawów, symptomów,
zachowań

alkoholik

Utrata

pracy

Ciągi

alkoholowe

Przemoc
domowa

Obiektem stygmatyzowania są przede wszystkim
osoby, które nie spełniają oczekiwań otoczenia, które
nie chcą lub nie potrafią być takie, jak chce tego od
nich otoczenie

Dotyczy to osób odmiennych, nietypowych pod
względem cech swojego społecznego czy
psychologicznego funkcjonowania

Otoczenie oczekuje od psychologa, aby jego diagnoza
była stygmatyzująca, bo pozwoli to na uwolnienie się
od odpowiedzialności, czy współodpowiedzialności za
ich postępowanie – on/ona po prostu taki/taka jest

2010-12-20

9

Teoria naznaczenia społecznego

Osoba, która została przez psychologa naznaczona
jakimś stygmatem, jest karana za próby odsunięcia
go od siebie

Próby opierania się, narzuconemu przez
psychologa stygmatowi nie mają szans
powodzenia, a nawet działają na niekorzyść osoby
protestującej, ponieważ wywołują dodatkowe działania
stygmatyzacyjne ze strony otoczenia mające na celu
skłonić daną osobę do pogodzenia się ze stygmatem,
aby jej zachowania były zgodne z jego treścią
psychologiczną

Teoria naznaczenia społecznego

Stygmat tym łatwiej i skuteczniej przylega do osób,
jeśli czują się one wobec nich bezsilne i bezradne,
a w otoczeniu nie ma żadnego wsparcia
antystygmatyzującego

Skutek działania stygmatu – zmiana sposobu
myślenia danej osoby na swój własny temat
(myślenie o sobie w kategoriach stygmatu):

szkoła – uczniowie z diagnozą IQ

szpital psychiatryczny

rodzice – „mój rozrabiaka”; „zosia – samosia”; „uparty

osiołek”; „ty głupku”

akty nagany,

potępienia,

drwin itd.

wzrost

poczucia

bezsilności

i bezradności

wzrost

poczucia

zagrożenia,

obniżenie

poczucia

zaufania

bezradność

wyuczona

zachowanie

zgodnie z

etykietą

etykieta

W stygmatach zawarte jest pewne prognozowanie
i oczekiwanie dotyczące stylu zachowania się
danej osoby – umysłowego, emocjonalnego i
społecznego oraz kierunku rozwoju osobowości

Prognozy dotyczą zarówno bliskiej (nie uda ci się
zrobić tego zadania0, jak i dalekiej (z ciebie nic
dobrego nie wyrośnie) perspektywy czasowej

Efekt samospełniającego się proroctwa tzw. „efekt
Golema” – chęć faworyzowania własnej wstępnej
hipotezy

Etykiety - podsumowanie

W etykietach zawarta jest ponura wizja przyszłości
człowieka, rzutują na interpretację/ocenę
zachowania człowieka w przyszłości: on zawsze był
trudnym dzieckiem; ona już w szkole zachowywała się
frywolnie; on już się taki urodził itp.

Niektóre etykiety są dziedziczone społecznie: rodzice
upośledzonego dziecka, córka alkoholika, syn
przestępcy itp.

Istnieją też etykiety warunkujące skuteczną
rehabilitację – warunkiem skutecznej terapii jest akt
samonaznaczenia (ruch AA – jestem alkoholikiem)

Warunki dobrej diagnozy

brak emocjonalnego nastawienia do klienta

sprawdzone kompetencje psychologa (wiedza i

umiejętności np. obserwacji, posługiwania się testami i
ich interpretacja)

konsultowanie się w sprawach wątpliwych

przyznanie się do pomyłki

ocena zachowań, a nie ludzi – unikanie

etykietyzowania !!!!!!!!!

2010-12-20

10

Opinia psychologiczna

Diagnoza psychologiczna często przybiera
formę pisemnej opinii, ekspertyzy
lub raportu.

Opinia jest to opis stosowanych w badaniu
procedur diagnostycznych, podsumowanie
i interpretacja uzyskanych z różnych źródeł
wyników badań (testy, wywiad, obserwacja)
oraz charakterystyka funkcjonowania
klienta w ustalonym w kontrakcie zakresie

Opinia psychologiczna

Opinia jest zatem interpretacją wszystkich
zgromadzonych o badanym danych,
odniesieniem konkretnych wyników
testowych do doświadczeń i zachowań
klienta w warunkach naturalnych, o czym
psycholog wie z wywiadu

Celem opinii jest udzielenie odpowiedzi na
pytania zleceniodawcy

Opinia i orzeczenie jest oceną psychologiczną, która
jednak nie wartościuje (psycholog nie stwierdza, czy
klient jest lepszy, czy gorszy od innych osób; określa
jaki jest klient):

opis poziomu funkcjonowania klienta na określonych,
ważnych wymiarach (ocena)

porównanie wyników konkretnych testów i odniesienie
ich do norm dla danej grupy, z której pochodzi badany

Opinia a orzeczenie

Orzecznictwo to ogół decyzji jednego bądź wielu sadów i
innych organów państwa

W psychologii – jest przeniesieniem kompetencji
sądowniczej na określony obszar psychologii (ekspertyza
psychologiczna)

Czynności orzecznicze w psychologii mają ścisły związek z
regulacją prawną poprzez ustawy i rozporządzenia
wykonawcze w konkretnym obszarze życia społecznego np.
psychologiczne badanie kierowców (Dz.U. z 2005r., Nr 69
poz.622), psychologiczne badanie osób ubiegających się o
pozwolenie na broń (Dz.U. z 2000r., Nr 89 poz.898)

Orzecznictwo psychologiczne

Nakłada na psychologa te same obowiązki jak w przypadku

lekarza:

Istotą orzecznictwa lekarskiego jest wypowiadanie się o

wnioskach wynikających ze stwierdzonych badaniem odchyleń

od stanu zdrowia.

Ma ono istotne znaczenie, gdyż od niego może zależeć los

człowieka – jego zdrowie, warunki bytowe, wolność i honor.

Wydając orzeczenie specjalista powinien zdawać sobie sprawę

z odpowiedzialności i z kredytu zaufania, jakim obdarzyło go

społeczeństwo (współczucie, litość, powiązania zawodowe i

towarzyskie nie mogą mieć wpływu na treść orzeczenia).

Wydając orzeczenie należy przeanalizować stan faktyczny i

wysunąć wnioski, oparte na aktualnym stanie wiedzy i

przepisach prawnych w danej dziedzinie oraz etyce i sumieniu

osoby wydającej je.

2010-12-20

11

Orzecznictwo psychologiczne

Orzecznictwo psychologiczne jest sformalizowane i
wypisywane na zatwierdzonym prawnie druku
(załącznik do konkretnego rozporządzenia)

Opinia powinna zawierać (1):

Pytania i problemy, które są
powodem oraz celem sporządzania
opinii.

Prezentacja problemu na początku
opinii w sposób logiczny
i jednoznaczny określa cele
diagnozy.

Opinia powinna zawierać (2):

Dokładna charakterystykę
zastosowanych przez psychologa
metod diagnostycznych.

Należy podać pełną nazwę
stosowanych testów ze wskazaniem
wersji, jeśli dane narzędzie posiada
ich wiele.

Opinia powinna zawierać (3):

Formalną charakterystykę

badanej osoby, miejsca i czasu
diagnozy.

Opinia psychologiczna

Każda opinia powinna być sporządzona z kopią, która
pozostaje u psychologa – na kopii klient potwierdza
psychologowi otrzymanie przez niego opinii

Opis procedury diagnostycznej jest cenną
informacją dla innego psychologa, który będzie badał
klienta np. w procedurze odwoławczej

Opinia powinna być w miarę krótka – daje to
możliwość kontroli , w jaki sposób interpretacje i
wnioski zostaną odebrane i zrozumiane

2010-12-20

12

Standardy pisania opinii:

Ograniczenie zakresu opinii do celu jej sporządzenia

Selekcja informacji uzyskanych w procesie diagnozy

Interpretacja wyłącznie materiału diagnostycznego

Sformułowanie opinii w sposób komunikatywny –
w języku zrozumiałym dla klienta

Unikanie stygmatyzacji i etykietyzowania

Ograniczenie zakresu opinii do celu
jej sporządzenia

Opinia musi odpowiadać na wszystkie
pytania zamawiającego lub określać
funkcjonowanie klienta w wymienionych
zakresach we właściwym akcie prawnym.

Zasada ochrony prywatności klienta
wskazuje, że psycholog powinien ograniczyć
informacje, wnioski, oceny i interpretacje
wyłącznie do tych, które służą opinii.

Ograniczenie zakresu opinii do celu
jej sporządzenia - przykład

24-letni mężczyzna starający się o zezwolenie na
posiadanie broni (stanowisko pracy: wartownik)

Opiniowany pochodzi z rodziny pełnej, ma sześcioro rodzeństwa
(on jest trzeci). Mama jest emerytką, pracowała jako tkaczka, ojciec
pracuje w zakładach energetycznych. Ojciec nadużywa alkoholu,
bywa, że awanturuje się. Pamięta, jak w dzieciństwie matka
zabierała dzieci do jednego pokoju i zamykała się. (…) Jedynie
starsza siostra jest mężatką i usamodzielniła się, pozostałe dzieci
mieszkają z rodzicami.

Jakie znaczenie dla intelektualnego i emocjonalnego
funkcjonowania klienta oraz reagowania na sytuacje
trudne (zakres diagnozy) mają opisane fakty z życia
rodzinnego? Czy istnieje potrzeba ujawniania podanych
informacji?

Selekcja informacji uzyskanych
w procesie diagnozy

Wiąże się z zasadą ochrony
prywatności i poufności relacji
klientem.

W opinii powinny być zawarte
wyłącznie informacje niezbędne
i związane z pytaniami np.
postawionymi przez sąd.

Interpretacja wyłącznie materiału
diagnostycznego

W opinii należy odwoływać się wyłącznie do
informacji uzyskanych z badania.

Należy oddzielić wyniki badań i fakty od interpretacji.

Wnioskowanie uwzględniające dane spoza badania
może spowodować podważenie wiarygodności opinii i
jej odrzucenie.

Nie wolno wypowiadać się na temat osób, które nie
zostały poddane badaniu.

W opinii nie podaje się danych liczbowych, a jedynie
ich interpretacje !!!!!

Sformułowanie opinii w sposób
komunikatywny

Nie należy w opinii używać wyłącznie języka
specjalistycznego (hermetycznego języka
naukowego lub żargonu zawodowego), ani języka
potocznego, bez odwoływania się do wyjaśnień
psychologicznych.

Przygotowując opinię należy pamiętać: kto jest
właściwym odbiorcą opinii?

Opinia powinna być zrozumiała dla laika
i jednocześnie powinna wyjaśniać psychologiczny
mechanizm funkcjonowania klienta.

2010-12-20

13

Unikanie stygmatyzacji
i etykietyzowania

W opinii należy unikać wszelkich wartościowań
zachowania klienta oraz należy unikać przypisywania
mu etykiet (nie zachęca do pracy nad własnym
problemami)

niedojrzały emocjonalnie – negatywna ocena, która nie
pokazuje jak człowiek zachowuje się w rozmaitych
sytuacjach życiowych

Wpływ opinii psychologicznych

Opinia psychologiczna ma znaczenie społeczne –
zarówno klient, jak i zleceniodawca może wykorzystać
ją niezależnie od pierwotnego celu
(niebezpieczeństwem są diagnozy stygmatyzujące):

badany zaczyna dostosowywać się do oczekiwań
otoczenia

badany może mieć poczucie, że niezależnie od tego, co
robi to i tak został naznaczony i zaliczony do określonej
kategorii – wysiłki, aby zmienić pogląd otoczenia nie
prowadzą do sukcesu

stygmatyzacja może zmienić kształtującą się tożsamośc
młodego człowieka

Podstawowe zasady -
podsumowanie

Opinia (ekspertyza) musi odpowiadać na wszystkie pytania
zamawiającego, ale tylko na te pytania

Opinia powinna być napisana zrozumiale, bez epatowania
terminami psychologicznymi

Opinia nie może zawierać liczbowych wyników testów

Sporządzając opinię należy bezwzględnie przestrzegać

formalnych zasad

Każda opinia powinna być sporządzana z kopią, która

pozostaje u psychologa

Sporządzając opinię psycholog pamięta, że podstawową

wartością jest dobro jednostki - PIERWSZEŃSTWO

INTERESU BADANEGO NAD CHĘCIĄ

USATYSFAKCJONOWANIA ZLECENIODAWCY

Dokumentacja z badań

W zakres dokumentacji pracy psychologa wchodzą:

protokoły przeprowadzonych badań testowych

notatki z obserwacji, wywiadu, przebiegu diagnozy i
terapii

wytwory klienta np. rysunki, opowiadania itp.

nagrania z przebiegu kontaktu psycholog – klient

końcowa opinia (zawierająca diagnozę lub raport
terapeutyczny, badawczy)

Dokumentacja z badań

Musi być przechowywana w taki
sposób, aby klient czuł się bezpiecznie
i wiedział, że nikt poza psychologiem
nie będzie miał do nich dostępu –
zasada poufności kontaktu z
psychologiem

2010-12-20

14

Dlaczego przechowujemy
dokumentację z badań?

Uzasadniają one podjęcie określonego postępowania
terapeutycznego lub wydanie opinii psychologicznej
czy orzeczenia

Umożliwiają w przyszłości działania innych
psychologów wobec klienta

Odpowiadają wymaganiom formalnym danej
instytucji

Zapewniają postępowanie zgodne z prawem

Czas przechowywania
dokumentów?

Brakuje odpowiednich zapisów w Ustawie oraz
Kodeksie, które precyzowałyby długość czasu
przechowywania o chronienia dokumentów z badań
psychologicznych

Są jednak pewne przepisy prawne ustalające prawne
zasady w tym zakresie

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Ocena poziomu umysłowego i cech osobowości, z
uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach
trudnych, a także określenie poziomu dojrzałości
społecznej osoby badanej

dotyczy osób ubiegających się o licencję pracownika
ochrony fizycznej, 1999r. – 20 lat

dotyczy osób ubiegających się lub posiadających
pozwolenie na broń, 2000r. – 20 lat

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Określenie poziomu intelektualnego i opis cech
osobowości, a także określenie poziomu dojrzałości
społecznej

dotyczy osób ubiegających się lub posiadających prawo
do wykonywania lub kierowania działalnością
gospodarczą albo bezpośrednio zatrudnianych przy
wytwarzaniu i obrocie materiałami wybuchowymi,
bronią, amunicją oraz wyrobami o przeznaczeniu
wojskowym lub policyjnym, 2002r. – 10 lat

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Ocena cech osobowości, sprawności intelektualnej i
sprawności psychofizycznej

dotyczy kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do
kierowania pojazdami oraz wykonujących pracę na
stanowisku kierowcy, 2005r. – 20 lat

Ocena poziomu umysłowego i cech osobowości, z
uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych,
a także określenie poziomu dojrzałości społecznej

dotyczy osób ubiegających się o przyjęcie do służby oraz
pełniących służbę w strażach gminnych, a także jednostek
uprawnionych do przeprowadzania badań, 2004r. – 20 lat

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Ocena poziomu umysłowego, ocenę osobowości ze
szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania w
sytuacjach trudnych, i ocenę poziomu dojrzałości
społecznej i emocjonalnej

dotyczy osób ubiegających się lub posiadających licencję
detektywa, 2003r. – 20 lat

Ocenę poziomu rozwoju umysłowego, dojrzałości
społecznej i emocjonalnej oraz opis cech osobowości

dotyczy osób ubiegających się lub posiadających pozwolenie
na nabywanie oraz przechowywanie materiałów
wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego, 2003r. –
20 lat

2010-12-20

15

Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości

Opis cech osobowości z uwzględnieniem zdolności do
podejmowania decyzji, zdolności do samodzielnego
oceniania sytuacji oraz odporności na trudne sytuacje

dotyczy kandydatów do objęcia urzędu sędziego, 2002r.
– 10 lat

Rozporządzenia Ministra
Infrastruktury

Określenie poziomu rozwoju intelektualnego i cech
osobowości, z uwzględnieniem funkcjonowania w
sytuacjach trudnych, a także określenie poziomu
dojrzałości społecznej

dotyczy przeprowadzania badań w celu stwierdzenia istnienia
lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania
czynności inspektora transportu drogowego, 2002r. – 20 lat

dotyczy szczegółowych warunków, jakim powinni
odpowiadać funkcjonariusze straży ochrony kolei, zasad
oceny zdolności fizycznej i psychicznej do służby oraz trybu i
jednostek uprawnionych do orzekania o tej zdolności, 2004r.
– 20 lat

Rozporządzenia Ministra Spraw
Wew. i Administracji

Ocena poziomu umysłowego i cech osobowości, z
uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach
trudnych , a także określenie poziomu dojrzałości
społecznej

dotyczy funkcjonariuszy Straży Granicznej w związku z
pełnieniem służby w kontyngencie, 2005r. – 20 lat

Jeżeli prawo nie stanowi inaczej,
to….

proponuje się, aby uznać, że 5 lat od zakończenia
kontaktu psycholog-klient to podstawowy minimalny
okres niezbędnego przechowywania dokumentacji
psychologicznej

należy odwołać się do regulacji przyjętych w
instytucjach, w których pracuje psycholog

W placówkach medycznych w dokumentacji pacjenta
psycholog zamieszcza wyłącznie diagnozę lub
przebieg terapii – absolutnie zakazane jest dołączanie
protokołów badań diagnostycznych i notatek z sesji
terapeutycznej:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21.12.2006r. w
sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w
zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej
przetwarzania (Dz.U. Nr 247 poz.1819) „historia
choroby” skada się z: (f) wyników badań
diagnostycznych, (g) wyników konsultacji, jeżeli nie
zostały wpisane w formularz historii choroby,

Informacje gromadzone w procesie
diagnozy:

Opinia psychologiczna – pisemny raport podsumowujący
historię badanego, wyniki testowe oraz wszelkie otrzymane
w czasie badania dane

Wszelkie notatki psychologa zawierające obserwacje i
uwagi psychologa w czasie procesu badania

Protokoły badań testowych, wyniki liczbowe wskazujące na
liczbę poprawnych odpowiedzi, także standaryzowane
wyniki testów wraz z ich interpretacją

Bodźce stosowane przez psychologa np. pytania, zadania
lub próby stosowane podczas diagnozy

Wytwory badanego – odpowiedzi na konkretne pytania,
rysunki, opowiadania itp.

2010-12-20

16

Dokumentacja psychologiczna

Szczegółowa,

poufna

• Notatki
• Protokoły

badania

• Wytwory

klienta

Ogólna,

zewnętrzna

• Opinia
• Udostępniana

klientowi i
zleceniodawcy

Dokumentacja psychologiczna

Szczegółowa, poufna

• nie wydawana klientowi
• pod stałą kontrolą psychologa
• służy do celów diagnostycznych oraz planowania i prowadzenia

oddziaływań wobec klienta

• udostępnia się innemu psychologowi (konsultant)
• udostępnia się sądowi/prokuratorowi na podstawie pisemnego

postanowienia (zwalnia psychologa z tajemnicy zawodowej,
art.180 par.2 KPK)

• psycholog odmawia ujawnienia dokumentacji przed sądem

rodzinnym (postępowanie cywilne) (art.248 par.1 KPC)

Dokumentacja psychologiczna

Ogólna, zewnętrzna

• wydawana klientowi, opiekunowi prawnemu,

zleceniodawcy

• opinia psychologiczna (podsumowanie diagnozy

psychologicznej) lub zaświadczenie (informacja o
przeprowadzeniu diagnozy)

• wydawane na prośbę klienta, opiekuna

prawnego/faktycznego (małoletni do 16r.ż.), dziecka
powyżej 16 r.ż.

• wydawane instytucji (np. szkoła, zakład pracy) na

podstawie zgody klienta

Dokumentacja terapeutyczna

Szczegółową dokumentację terapeutyczna stanowią :

dane zebrane w procesie diagnozy niezbędnej dla
zaprojektowania oddziaływania

dane z sesji psychoterapeutycznych.

Jest to materiał poufny, wyłącznie do użytku
wewnętrznego dla celów planowania i prowadzenia
terapii i superwizji.

Klient otrzymuje (na jego życzenie) opinię jako wniosek
z przebiegu terapii oraz zaświadczenie potwierdzające
odbywanie psychoterapii w wymienionym okresie
(kopia pozostaje w dokumentacji psychologa).

Co powinno znaleźć się w
dokumentacji terapeutycznej?

zaleca, aby zapisywać dokładnie, co i dlaczego robi
psychoterapeuta

zapisywać informacje otrzymane z konsultacji z
superwizorem lub innym psychoterapeutą

zaleca się rejestracji kolejnych sesji terapeutycznych,
aby móc je poddać superwizji

Problemy organizacyjne

Remont – przechowywanie i przenoszenie w sposób
uniemożliwiający osobom postronnym wglądu w
dokumenty

Rozwiązanie umowy o pracę – protokolarne
przekazanie dokumentów swoich klientów innemu
psychologowi lub kierownikowi placówki

Likwidacja placówki – np. przekazanie dokumentów
oraz narzędzi psychologicznych najbliższej PPP

Śmierć psychoterapeuty – przekazanie dokumentów
jego superwizorowi

2010-12-20

17

Proces selekcji pracowników

W aktach personalnych nie mogą być umieszczane
kwestionariusze testowe – wyłącznie opinia
psychologiczna

Kwestionariusze osób niezatrudnionych można
komisyjnie zniszczyć (?)