Organizacje i instytucje 

 

1.

  Organizacja: podstawowe pojęcia 

 

-

 

organizacja – grupa formalna, celowa, w której istnieją względnie trwałe zasady 
postępowania w określonych sytuacjach

 

-

 

inaczej: grupa wtórna (wobec grupy pierwotnej), o więzi częściowej, raczej duża, 
wewnętrznie zróżnicowana, utworzona dla realizacji jakiegoś celu

 

-

 

jeszcze inaczej: względnie trwałe, celowe uporządkowanie działań i zachowań 
ludzkich (uporządkowanie działań polega na wprowadzeniu względnie stałych 
zasad postępowania w określonych sytuacjach

 

-

  cechy wyróżniające organizację (atrybuty organizacji) 

  organizacja ma cel - celowy, planowy, programowy i świadomy charakter 

  organizacja ma strukturę (sformalizowaną) – wewnętrzny układ, 

porządek organizacyjny, którego podstawowymi elementami są pozycje i 
role (przepisy wewnętrzne, regulaminy) 

  stosunki w organizacji mają charakter rzeczowy (związany z pełnioną 

rolą i zajmowaną pozycją, człowiek angażuje się w nie tylko częścią swej 
osobowości) 

  organizacja kieruje się wartościami, normami i wzorami zachowań – 

które regulują zachowania członków organizacji (wstępowanie, 
uczestnictwo, występowanie) 

  organizacja jest wyodrębniona z całości 

 

2.

  Świat organizacji

 

 

 
1.

  życie człowieka to życie w organizacji (od narodzin do śmierci) – 

ż

ycie człowieka to wprowadzanie go w kolejne organizacje – 

narodziny (szpital), edukacja (szkoła), praca (zakład 
pracy), rozrywka (np. kino), organizacja życia 
codziennego (dostawa energii, ciepła itd.), 

stowarzyszenia, partie… 

2.

  organizacja – służy zaspokojeniu ludzkich potrzeb – w węższym 

znaczeniu - grupa celowa 

 

3.

  M. Weber: podejście do organizacji 

 
-

  grupa korporacyjna – pojęcie nadrzędne wobec organizacji: stanowi związek 

społeczny (zamknięty albo ograniczający przyjęcie ludzi z zewnątrz za pomocą 
przepisów, w  których porządek wewnętrzny jest narzucany przez personel 
administracyjny lub przywódcę 

-

  organizacja - posiada dwie dodatkowe cechy: 

-

  ma charakter bardziej stowarzyszenia niż wspólnoty 

-

  jest zaangażowana w wykonywanie ciągłej, celowej działalności (wymiar 

racjonalny) 

-

  wspólnota – skupia się na zasadzie poczucia przynależności (wymiar 

emocjonalny) 

 

4.

  Max Weber: idealny typ biurokracji 

 

-

  biurokracja  -  połączenie  francuskiego  słowa  bureau  i 

greckiego kratos

,

 co znaczy — władza urzędu 

-

  model  idealnej  biurokracji  odnosi  się  do  każdej  organizacji:  przedsiębiorstwo, 

administracja państwowa, armia, instytucja naukowa, religijna 

-

  uwaga - terminu „biurokracja” M. Weber używał w zasadzie w sposób nie war-

tościujący - jako równoważnika znaczeniowego organizacji formalnej 

-

  główne założenia idealnego typu biurokracji: 

  podstawowym  dokumentem  organizacyjnym  jest  statut,  który  precyzuje 

stosunki zależności między pozycjami urzędowymi i zakres ich kompetencji, 
czyli opisuje hierarchię władzy urzędowej 

  hierarchiczny układ pozycji urzędowych, w którym stosunki społeczne są 

regulowane w całości przez przepisy wewnętrzne i ogólne normy prawa 

  hierarchia organizacyjna jest drogą kariery otwartą przed każdym, kto 

spełnia  wymogi  formalne  (legitymuje  się  określonym  wykształceniem,  ma 
wymagane  doświadczenie  zawodowe  i  wywiązuje  się  w  sposób 
zadowalający ze swoich obowiązków) 

  stosunki  w  organizacji  mają  charakter  całkowicie  zobiektywizowany  - 

posłuszeństwo  urzędników  jest  posłuszeństwem  wobec  bezosobowego  po

-

rządku 

  przepisy  zapewniają  ciągłość  funkcjonowania  organizacji,  wykluczają 

dowolność  i  arbitralność  decyzji  i  wreszcie  zawierają  sankcje  za 
nieprzestrzeganie ich 

  komunikowanie  w  organizacji  przyjmuje  formy  ściśle  określone  przez 

przepisy  (podstawą  są  dokumenty  urzędowe,  które  są  gromadzone  w 
specjalnych  archiwach).  Droga  służbowa-  w  dół  hierarchii  spływają  po-
lecenia  służbowe,  w  górę  płyną  raporty  o  ich  wykonaniu.  Powiązania 
poziome nie występują 

  wszystkie stanowiska  w organizacji, poza najwyższym, obsadzane są  w 

drodze  nominacji.  Tylko  najwyższy  zwierzchnik  organizacji  biu-
rokratycznej dochodzi zazwyczaj do swej pozycji przez wybór 

  urzędnicy  są  pozbawieni  własności  środków  urzędowania  —  są  pra-

cownikami  najemnymi  (ścisłe  oddzielenie  sfery  zawodowej  od  sfery 
prywatnej) 

  urzędnicy  są  osobiście  wolni  i  podlegają  władzy  zwierzchniej  tylko  w 

zakresie określonym w umowie o pracę 

  urzędnicy  za  pracę  otrzymują  stałe  wynagrodzenie,  którego  wysokość 

jest również formalnie określona 

  sprawowanie  urzędu  biurokratycznego  stanowi  jedyne  lub  zasadnicze 

zajęcie zawodowe urzędnika 

 

5.

  Typy organizacji formalnych (A. Etzioni) 

 
-

  organizacja  dobrowolna  –  do  organizacji  można  dobrowolnie  wstępować  i 

występować, uczestnicy nie dostają za swoją pracę wynagrodzenia 

-

  organizacja  przymusowa  –  organizacja,  w  której  członkowie  przebywają  pod 

przymusem,  jest  ona  wyraźnie  wyodrębniona  ze  społeczeństwa  (separacja 
członków) – więzienie, zakład psychiatryczny 

-

  organizacja  utylitarna  –  organizacja,  w  której  struktury  członkowie  wchodzą  z 

określonych  przyczyn  i  kierują  się  zasadami  racjonalności  (bycia  –  nie  bycia 
członkiem takiej organizacji) – przedsiębiorstwo, wyższa uczelnia 

 

6.

  Ekologia organizacji złożonych 

 
-

  organizacje funkcjonują w niszach, które posiadają określone zasoby 

-

  organizacje są w ciągłej gotowości do walki o zasoby znajdujące się w danej niszy 

-

  organizacje eksploatują zasoby występujące daną niszę, a kiedy zasoby się kończą 

wymierają bądź zmniejsza się ich liczba 

-

  wraz z zagęszczeniem niszy, zwiększa się konkurencja – walka o przetrwanie 

-

  poziom zasobów – jeśli zasoby rosną konkurencja się zmniejsza, jeśli zasoby się 

kurczą, konkurencja się nasila 

 

7.

  Cechy wewnętrzne organizacji 

 
-

  system nieformalny – ludzie tworzą sieć nieformalnych powiązań 

-

  władza  i  konflikt  –  hierarchiczny  układ  rodzi  konflikt  (konflikt  jest  częścią 

immanentną organizacji) 

-

  zadania  i  technologia  –  rodzaj  zadań  i  potrzebna  do  ich  realizacji  technologia 

wpływa na strukturę organizacji 

-

  kontrola  –  typ  organizacji  (dobrowolna,  przymusowa  czy  utylitarna)  określa 

sposób kontrolowania jej członków 

-

  kultura  organizacyjna  –  zespół  wartości,  norm  i  wzorów  zachowań,  którymi 

kierują się członkowie danej organizacji 

 

8.

  Od organizacji do instytucji 

 

-

  pojęcie „instytucja" - również odnosi się do zachowań ludzkich i ich regulacji, 

lecz kładzie nacisk na zupełnie inny aspekt zagadnienia 

-

  inaczej: instytucja - uwzorowane i trwałe sposoby działania w imieniu grupy jako 

całości służące zaspokojeniu jakichś istotnych potrzeb grupy (instytucje 
ekonomiczne, polityczne, kulturalne czy religijne) 

-

  z podejściem instytucjonalnym wiążą się z reguły takie pojęcia, jak wartości, 

normy, symbole, rytuały itp. - pojęcie instytucji przesuwa uwagę na kulturowy 
wymiar procesu regulacji: na sens i znaczenie, jakie dana społeczność nadaje 
różnego rodzaju zachowaniom 

-

  społeczeństwo tradycyjne - rozróżnienie między organizacją i instytucją nie ma 

sensu, albowiem w społeczeństwie tradycyjnym wszystkie wzory zachowań były 
silnie ugruntowane w tradycji kulturowej 

-

  obecnie – każda instytucja jest organizacją – nie każda organizacja jest instytucją 

-

  ale - w każdej organizacji pojawia się w zasadzie tendencja do nadawania 

praktykom organizacyjnym sensu kulturowego 

-

  instytucjonalizacja - występuje zazwyczaj już po pewnym okresie istnienia 

organizacji w wyniku nawarstwienia się tradycji, a także jako rezultat świadomych 
zabiegów przywódców: 

-

  organizacja formalna, która przechodzi proces instytucjonalizacji wykształca 

swoje symbole i rytuały – służy to socjalizacji członów organizacji 

-

  instytucjonalizacja wzmacnia niezawodność, a zatem i przewidywalność 

zachowań organizacyjnych i zmniejsza konflikty wewnętrzne – narzędzie 
kontroli społecznej