CO DAJE CZ

CO DAJE CZ

Ł

Ł

OWIEKOWI SI

OWIEKOWI SI

ŁĘ

ŁĘ

DO ZMAGANIA SI

DO ZMAGANIA SI

Ę

Ę

Z CHOROB

Z CHOROB

Ą

Ą

ZAGRA

ZAGRA

Ż

Ż

AJ

AJ

Ą

Ą

C

C

Ą

Ą

Ż

Ż

YCIU?

YCIU?

Co daje cz

Co daje cz

ł

ł

owiekowi si

owiekowi si

łę

łę

do zmagania si

do zmagania si

ę

ę

z chorob

z chorob

ą

ą

zagra

zagra

ż

ż

aj

aj

ą

ą

c

c

ą

ą

ż

ż

yciu?

yciu?

Ch

Ch

ęć

ęć

ż

ż

ycia

ycia

Pomy

Pomy

ś

ś

lne rokowanie

lne rokowanie

1,44

3,36

4. głęboka wiara w Boga

1,27

2,41

5. wyższy poziom wykształcenia

1,20

2,15

6. dotychczasowe powodzenie w życiu

1,16

3,79

2. duże zaufanie do informującego lekarza

1,24

3,53

3. otrzymywane wsparcie od rodziny

0,91

4,59

1. duże szanse wyleczenia

SD

M

Lekarze

(N=106)

Czynniki:

1 – wartość mała
5 – wartość duża

Od jakich czynnik

Od jakich czynnik

ó

ó

w zale

w zale

ż

ż

y si

y si

ł

ł

a pacjenta,

a pacjenta,

aby znie

aby znie

ść

ść

prawd

prawd

ę

ę

o chorobie?

o chorobie?

0,91

4,21

1,44

3,36

4. głęboka wiara w Boga

1,36

3,31

1,27

2,41

5. wyższy poziom wykształcenia

1,45

2,91

1,20

2,15

6. dotychczasowe powodzenie w życiu

0,67

4,65

1,16

3,79

2. duże zaufanie do informującego lekarza

0,68

4,59

1,24

3,53

3. otrzymywane wsparcie od rodziny

0,86

4,60

0,91

4,59

1. duże szanse wyleczenia

SD

M

SD

M

Chorzy

(N=150)

Lekarze

(N=106)

Czynniki:

1 – wartość mała
5 – wartość duża

Od jakich czynnik

Od jakich czynnik

ó

ó

w zale

w zale

ż

ż

y si

y si

ł

ł

a pacjenta,

a pacjenta,

aby znie

aby znie

ść

ść

prawd

prawd

ę

ę

o chorobie?

o chorobie?

0,02

0,02

1,48

2,67

1,36

3,24

6. dotychczasowe powodzenie w życiu

0,04

0,04

1,39

3,11

1,27

3,57

5. wyższy poziom wykształcenia

0,02

0,02

0,85

4,36

0,96

4,02

4. głęboka wiara w Boga

0,69

4,56

0,66

4,62

3. otrzymywane wsparcie od rodziny

0,58

4,69

0,77

4,60

2. duże zaufanie do inform. lekarza

0,75

4,68

0,98

4,48

1. duże szanse wyleczenia

pu

SD

M

SD

M

Kobiety

(N=87)

Mężczyźni

(N=63)

Czynniki:

1 – wartość mała
5 – wartość duża

Od jakich czynnik

Od jakich czynnik

ó

ó

w zale

w zale

ż

ż

y si

y si

ł

ł

a pacjenta,

a pacjenta,

aby znie

aby znie

ść

ść

prawd

prawd

ę

ę

o chorobie

o chorobie

?

?

2,5

0

0

0

15

40

42,5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

w ogóle nie

wierzę

nie wierzę

raczej nie

wierzę

trudno

powiedzieć

raczej wierzę

wierzę

bardzo

mocno

wierzę

Duża mobilizacja psychiczna i wola życia pomaga zwalczać raka?

PODSTAWY TEORETYCZNE

ZDROWIE/CHOROBA

ZDROWIE/CHOROBA

jako proces utrzymania/utraty

jako proces utrzymania/utraty

dynamicznej r

dynamicznej r

ó

ó

wnowagi

wnowagi

mi

mi

ę

ę

dzy wymaganiami a zasobami

dzy wymaganiami a zasobami

ZDROWIE/CHOROBA

ZDROWIE/CHOROBA

uj

uj

ę

ę

cie w perspektywie biegu

cie w perspektywie biegu

ż

ż

ycia

ycia

Wymagania – Zasoby

w wymiarach:

somatycznym

psychicznym

społecznym

duchowym

Wymagania

Wymagania

–

–

Zasoby

Zasoby

w wymiarach:

w wymiarach:

somatycznym

somatycznym

psychicznym

psychicznym

spo

spo

ł

ł

ecznym

ecznym

duchowym

duchowym

PROCES ZDROWIENIA

PROCES ZDROWIENIA

przywracanie r

przywracanie r

ó

ó

wnowagi mi

wnowagi mi

ę

ę

dzy

dzy

wymaganiami a zasobami

wymaganiami a zasobami

Ka

Ka

ż

ż

dy chory potrzebuje:

dy chory potrzebuje:

1. Poczucia wp

1. Poczucia wp

ł

ł

ywu na proces leczenia

ywu na proces leczenia

(wymiar psychiczny)

(wymiar psychiczny)

2. Wsparcia

2. Wsparcia

(wymiar spo

(wymiar spo

ł

ł

eczny)

eczny)

3. Nadziei

3. Nadziei

(wymiar duchowy)

(wymiar duchowy)

Poczucie panowania nad swoim losem

Poczucie panowania nad swoim losem

Panowanie nad chorob

Panowanie nad chorob

ą

ą

Wp

Wp

ł

ł

yw na leczenie

yw na leczenie

Wiedzie

Wiedzie

ć

ć

, co si

, co si

ę

ę

dzieje

dzieje

1.

1.

WYMIAR PSYCHICZNY

WYMIAR PSYCHICZNY

DYSPOZYCYJNY OPTYMIZM

DYSPOZYCYJNY OPTYMIZM

(

(

LOT

LOT

-

-

Scheier

Scheier

i in.)

i in.)

oczekiwanie

oczekiwanie

na informacje

na informacje

WYSOKI

WYSOKI

NISKI

NISKI

unikanie

unikanie

informacji

informacji

„

„

Gdy przewidywany jest niepomy

Gdy przewidywany jest niepomy

ś

ś

lny przebieg choroby,

lny przebieg choroby,

to lekarz powinien (w %):

to lekarz powinien (w %):

l

l

powiedzie

powiedzie

ć

ć

choremu ca

choremu ca

łą

łą

prawd

prawd

ę

ę

47

47

30

30

l

l

inne mo

inne mo

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ci

ci

53

53

70

70

Optymizm

Optymizm

wysoki

wysoki

Optymizm

Optymizm

niski

niski

„

„

Niekorzystne informacje lekarz powinien:

Niekorzystne informacje lekarz powinien:

l

l

przekaza

przekaza

ć

ć

bezpo

bezpo

ś

ś

rednio pacjentowi

rednio pacjentowi

47

47

70

70

l

l

inne mo

inne mo

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ci

ci

53

53

30

30

„

„

Og

Og

ó

ó

lnie, odno

lnie, odno

ś

ś

nie swojej choroby:

nie swojej choroby:

l

l

otrzyma

otrzyma

ł

ł

em oczekiwane informacje

em oczekiwane informacje

47

47

82

82

l

l

inne mo

inne mo

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ci

ci

53

53

18

18

STRATEGIE RADZENIA SOBIE

STRATEGIE RADZENIA SOBIE

MINI

MINI

-

-

MAC

MAC

-

-

M.

M.

Watson

Watson

i in.

i in.

oczekiwanie

oczekiwanie

na informacje

na informacje

KONSTRUKTYWNE

KONSTRUKTYWNE

duch walki

przewartościowanie

DESTRUKCYJNE

DESTRUKCYJNE

bezradno

bezradno

ść

ść

/beznadziejno

/beznadziejno

ść

ść

zaabsorbowanie l

zaabsorbowanie l

ę

ę

kowe

kowe

unikanie

unikanie

informacji

informacji

„

„

Niekorzystne informacje lekarz (w %):

Niekorzystne informacje lekarz (w %):

q

q

przekaza

przekaza

ł

ł

bezpo

bezpo

ś

ś

rednio pacjentowi

rednio pacjentowi

47

47

70

70

q

q

inne mo

inne mo

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ci

ci

53

53

30

30

DESTRUKCYJNE

DESTRUKCYJNE

KONSTRUKTYWNE

KONSTRUKTYWNE

1. poszukiwanie znaczenia doświadczanej sytuacji,

polegające na znajdowaniu przyczynowego
wyjaśnienia zdarzenia i przeformułowania oceny
sensu własnego życia, postaw, celów;

TEORIA ADAPTACJI POZNAWCZEJ

S. TAYLOR

2. opanowywanie sytuacji, polegające na podejmowaniu

wysiłków zmierzających do uzyskania kontroli nad
zdarzeniami i wzrost poczucia wpływu na przebieg
zdarzeń w ogóle;

3. wzmacnianie własnego Ja, pozytywne ocenianie siebie

w porównaniu z innymi.

l

l

POTRZEBA WSPARCIA

POTRZEBA WSPARCIA

czyli otrzymywania oznak akceptacji ze strony innych

czyli otrzymywania oznak akceptacji ze strony innych

l

l

Bezwarunkowa

Bezwarunkowa

ż

ż

yczliwo

yczliwo

ść

ść

otoczenia

otoczenia

l

l

Sztuka podtrzymywania na duchu chorego

Sztuka podtrzymywania na duchu chorego

2. WYMIAR SPO

2. WYMIAR SPO

Ł

Ł

ECZNY

ECZNY

l

l

NADZIEJA

NADZIEJA

Dwa sposoby rozumienia „duchowości”:
1. utożsamiany z religijnością;
2. (

charakterystyczny dla nauk społecznych, psychologii)

kategorię duchowości odnosi do Boga, Siły
Wyższej, Rozumu,

jako mocno zakotwiczonej

wartości, która ludzkiemu życiu nadaje sens
i znaczenie.

3. WYMIAR DUCHOWY

3. WYMIAR DUCHOWY

W tym 2 rozumieniu istotną właściwością
duchowości jest

transcendencja

.

łac. transcendens oznacza wspinanie się lub przechodzenie poza.

Transcendencja jest przekraczaniem rzeczywisto

Transcendencja jest przekraczaniem rzeczywisto

ś

ś

ci,

ci,

poznawaniem wykraczaj

poznawaniem wykraczaj

ą

ą

cym poza zasi

cym poza zasi

ę

ę

g do

g do

ś

ś

wiadczenia.

wiadczenia.

Takie podejście pozwala uświadomić sobie
znaczenie i sens życia, poczucie wolności
i odpowiedzialności człowieka.

TRANSCENDENCJA

TRANSCENDENCJA

TRANSPERSONALNA

TRANSPERSONALNA

INTRAPERSONALNA

INTRAPERSONALNA

DWA RODZAJE TRANSCENDENCJI

DWA RODZAJE TRANSCENDENCJI

TRANSCENDENCJA TRANSPERSONALNA

TRANSCENDENCJA TRANSPERSONALNA

–

–

wyra

wyra

ż

ż

a poczucie zwi

a poczucie zwi

ą

ą

zku z Bogiem, Si

zku z Bogiem, Si

łą

łą

Wy

Wy

ż

ż

sz

sz

ą

ą

,

,

ś

ś

wiadomo

wiadomo

ś

ś

ci

ci

ą

ą

.

.

TRANSCENDENCJA INTRAPERSONALNA

TRANSCENDENCJA INTRAPERSONALNA

–

–

koncentruje si

koncentruje si

ę

ę

na tym, co mo

na tym, co mo

ż

ż

na okre

na okre

ś

ś

li

li

ć

ć

„

„

potencjalno

potencjalno

ś

ś

ci

ci

ą

ą

w

w

ł

ł

asnego Ja

asnego Ja

”

”

.

.

Jest to wewn

Jest to wewn

ę

ę

trzna wiedza, si

trzna wiedza, si

ł

ł

a, zas

a, zas

ó

ó

b (

b (

Fry

Fry

(1991).

(1991).

Poprzez duchowo

Poprzez duchowo

ść

ść

uwydatnia si

uwydatnia si

ę

ę

i wzmacnia Ja

i wzmacnia Ja

(

(

Dyson

Dyson

i in., 1997).

i in., 1997).

Uważa się, że

transcendencja transpersonalna,

tj. poczucie więzi czy jedności z Bogiem,
nadaje życiu znaczenie i sens.

Zdaniem innych, sens można znaleźć w różny
sposób, niekoniecznie poprzez transcendentne
relacje z boskością.

Pojęcie Boga, jako źródło siły, mocno ugruntowana
wartość, która aktywizuje człowieka, nadaje jego
życiu sens, wyznacza życiowe zasady – jest szersze.

Duchowość, definiowana jako

transcendencja,

transcendencja,

warto

warto

ś

ś

ciowanie czy religijno

ciowanie czy religijno

ść

ść

,

,

może sprzyjać zdrowiu
i niesie specyficzne korzyści dla zdrowia
dostarczając człowiekowi znaczenia i poczucia
sensu życia.

Duchowość wspomaga zdolności adaptacyjne,
daje nadzieję ludziom przewlekle chorym i
w wieku podeszłym (Fowler, 1997).

W literaturze wymienia się dwie drogi wpływu
transcendencji na człowieka:

1) poprzez wywoływanie pozytywnego stanu umysłu,
co sprzyja podejmowaniu prozdrowotnych zachowań;

2) badania wskazują, że nawet gdy ludzie angażują się
w zachowania ryzykowne dla zdrowia, to poczucie
transcendencji wiąże się z większym spokojem ducha,
dzieleniem odpowiedzialności z siła wyższą, a to sprzyja
lepszemu radzeniu sobie z chorobą ciała.

NADZIEJA

NADZIEJA

wg kierunk

wg kierunk

ó

ó

w psychologicznych

w psychologicznych

q

q

psychoanaliza

psychoanaliza

–

–

nadzieja to emocja oparta na iluzjach,

nadzieja to emocja oparta na iluzjach,

magicznym my

magicznym my

ś

ś

leniu i fantazjach;

leniu i fantazjach;

q

q

behawioryzm

behawioryzm

–

–

jedynie wp

jedynie wp

ł

ł

ywa na zbli

ywa na zbli

ż

ż

anie si

anie si

ę

ę

do nagrody;

do nagrody;

q

q

p. poznawcza

p. poznawcza

–

–

nadzieja to p.w. struktura poznawcza;

nadzieja to p.w. struktura poznawcza;

q

q

p. humanistyczna

p. humanistyczna

–

–

nadzieja pobudza do dzia

nadzieja pobudza do dzia

ł

ł

ania, rozwoju,

ania, rozwoju,

zwi

zwi

ę

ę

ksza wiar

ksza wiar

ę

ę

w zdobycie nowych warto

w zdobycie nowych warto

ś

ś

ci;

ci;

q

q

p. pozytywna

p. pozytywna

–

–

wzbogacenie wiedzy o nadziej

wzbogacenie wiedzy o nadziej

ę

ę

, stworzenie

, stworzenie

podstaw teoretycznych i metodologii bada

podstaw teoretycznych i metodologii bada

ń

ń

.

.

Uważam siebie za wierzącego, nawet jeżeli nie należę
do żadnego wyznania religijnego.

5.

Czasami mam wrażenia, że moje życie jest kierowane
jakimś wyższym Rozumem.

4.

Jako ludzie nie potrafimy wszystkiego przewidzieć.
Uważam, że jest jakaś wyższa Rzeczywistość/
wyższa Istota/Bóg, której mogę siebie powierzyć.

3.

Jestem cząstką dużej całości, w której czuję się
bezpieczny.

2.

Czuje się związany z jakąś wyższą Rzeczywistością/
wyższą Istotą/Bogiem, której mogę zaufać w trudnych
chwilach.

1.

FIG W. Belschner, polska adaptacja Skali ZT Z. Juczyński, 1992

Jestem człowiekiem złożonym z ciała i umysłu,
lecz również nierozłącznie związanym z kosmosem.

11

Doświadczałem już tego, że stanowię jedność ze światem
i kosmosem.

10

Uważam, że moja dusza będzie nadal żyła po śmierci.

9.

Zawierzam opatrzności Boskiej/wyższej Istocie/
wyższej Rzeczywistości.

8.

W życiu zdarzają się chwile szczęścia i nieszczęścia,
których nie potrafię wyjaśnić czy zrozumieć.

7.

Praktyki religijne (np. modlitwa, wypowiadanie mantr,
śpiewanie pieśni, medytowanie) pomagają mi w ciężkich
chwilach.

6.

Nadzieja:

Nadzieja:

wielowymiarowa struktura poznawcza,

wielowymiarowa struktura poznawcza,

kt

kt

ó

ó

rej centralnym sk

rej centralnym sk

ł

ł

adnikiem jest przekonanie,

adnikiem jest przekonanie,

ż

ż

e w przysz

e w przysz

ł

ł

o

o

ś

ś

ci cz

ci cz

ł

ł

owiek otrzyma dobro

owiek otrzyma dobro

(osi

(osi

ą

ą

gnie wa

gnie wa

ż

ż

ny cel) z okre

ny cel) z okre

ś

ś

lonym stopniem

lonym stopniem

pewno

pewno

ś

ś

ci

ci

(

(

Kozielecki

Kozielecki

, 2006)

, 2006)

Nadzieja:

Nadzieja:

dodaj

dodaj

ą

ą

ca energii aktywno

ca energii aktywno

ść

ść

umys

umys

ł

ł

owa

owa

skoncentrowana na przysz

skoncentrowana na przysz

ł

ł

ych skutkach wa

ych skutkach wa

ż

ż

nych

nych

dla jednostki

dla jednostki

(Fowler, 1997 s. 111).

(Fowler, 1997 s. 111).

Nadzieja to pobudka do dzia

Nadzieja to pobudka do dzia

ł

ł

ania

ania

(

(

Frankl

Frankl

, 1968)

, 1968)

WIELOWYMIAROWA STRUKTURA NADZIEI

WIELOWYMIAROWA STRUKTURA NADZIEI

1. komponent poznawczy

1. komponent poznawczy

–

–

przekonanie, system przekona

przekonanie, system przekona

ń

ń

;

;

2. komponent emocjonalny

2. komponent emocjonalny

–

–

przekonanie nasycone

przekonanie nasycone

emocjami, uczuciami (najcz

emocjami, uczuciami (najcz

ęś

ęś

ciej pozytywnymi);

ciej pozytywnymi);

3. sk

3. sk

ł

ł

adnik temporalny

adnik temporalny

–

–

skoncentrowana na przysz

skoncentrowana na przysz

ł

ł

o

o

ś

ś

ci;

ci;

4. sk

4. sk

ł

ł

adnik

adnik

afiliatywny

afiliatywny

–

–

b. wa

b. wa

ż

ż

nym sk

nym sk

ł

ł

adnikiem s

adnikiem s

ą

ą

inni

inni

ludzie, r

ludzie, r

ó

ó

ż

ż

ne zjawiska, dzie

ne zjawiska, dzie

ł

ł

a kultury, ko

a kultury, ko

ś

ś

cio

cio

ł

ł

y, B

y, B

ó

ó

g;

g;

5. sk

5. sk

ł

ł

adnik sprawczy

adnik sprawczy

–

–

pe

pe

ł

ł

ni funkcj

ni funkcj

ę

ę

motywacyjn

motywacyjn

ą

ą

,

,

stymuluje do dzia

stymuluje do dzia

ł

ł

ania, wp

ania, wp

ł

ł

ywa na sens

ywa na sens

ż

ż

ycia.

ycia.

RODZAJE NADZIEI:

RODZAJE NADZIEI:

pasywna

pasywna

–

–

po okresie biernego oczekiwania cz

po okresie biernego oczekiwania cz

ł

ł

owiek osi

owiek osi

ą

ą

gnie cel;

gnie cel;

aktywna

aktywna

–

–

przekonanie,

przekonanie,

ż

ż

e dzi

e dzi

ę

ę

ki umiej

ki umiej

ę

ę

tno

tno

ś

ś

ci wykonywania

ci wykonywania

zada

zada

ń

ń

i silnej motywacji, inicjuj

i silnej motywacji, inicjuj

ą

ą

cej i podtrzymuj

cej i podtrzymuj

ą

ą

cej

cej

dzia

dzia

ł

ł

anie, zostanie osi

anie, zostanie osi

ą

ą

gni

gni

ę

ę

ty z okre

ty z okre

ś

ś

lonym stopniem

lonym stopniem

prawdopodobie

prawdopodobie

ń

ń

stwa donios

stwa donios

ł

ł

y cel;

y cel;

partykularna

partykularna

–

–

pojedyncza, dotycz

pojedyncza, dotycz

ą

ą

ca okre

ca okre

ś

ś

lonego celu;

lonego celu;

generalna

generalna

–

–

trwa

trwa

ł

ł

e, og

e, og

ó

ó

lne przekonanie,

lne przekonanie,

ż

ż

e w przysz

e w przysz

ł

ł

o

o

ś

ś

ci zrodz

ci zrodz

ą

ą

si

si

ę

ę

nowe, wa

nowe, wa

ż

ż

ne zadania, kt

ne zadania, kt

ó

ó

re b

re b

ę

ę

d

d

ę

ę

m

m

ó

ó

g

g

ł

ł

realizowa

realizowa

ć

ć

.

.

NADZIEJA

NADZIEJA

mit o puszce Pandory, w kt

mit o puszce Pandory, w kt

ó

ó

rej znajdowa

rej znajdowa

ł

ł

y si

y si

ę

ę

wszystkie

wszystkie

nieszcz

nieszcz

ęś

ęś

cia, a w

cia, a w

ś

ś

r

r

ó

ó

d nich

d nich

–

–

nadzieja;

nadzieja;

Arystoteles

Arystoteles

–

–

nadzieja zwi

nadzieja zwi

ę

ę

ksza stopie

ksza stopie

ń

ń

zaufania;

zaufania;

J. S

J. S

ł

ł

owacki:

owacki:

Lecz zaklinam, niech

Lecz zaklinam, niech

ż

ż

ywi nie trac

ywi nie trac

ą

ą

nadziei

nadziei

(

(

„

„

Testament

Testament

”

”

)

)

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

cze

cze

ś

ś

ni filozofowie

ni filozofowie

–

–

nadzieja to pozytywne do

nadzieja to pozytywne do

ś

ś

wiadczenie,

wiadczenie,

kt

kt

ó

ó

re reguluje zachowanie cz

re reguluje zachowanie cz

ł

ł

owieka.

owieka.

W

W

„

„

Chorobie na

Chorobie na

ś

ś

mier

mier

ć

ć

”

”

(1982)

(1982)

Kierkegaard pisze:

Kierkegaard pisze:

„

„

W og

W og

ó

ó

le

le

ś

ś

wiadomo

wiadomo

ść

ść

, to znaczy samowiedza,

, to znaczy samowiedza,

jest rzecz

jest rzecz

ą

ą

decyduj

decyduj

ą

ą

ca o stosunku do siebie samego.

ca o stosunku do siebie samego.

Im wi

Im wi

ę

ę

cej

cej

ś

ś

wiadomo

wiadomo

ś

ś

ci, tym wi

ci, tym wi

ę

ę

cej woli, im wi

cej woli, im wi

ę

ę

cej

cej

woli, tym wi

woli, tym wi

ę

ę

cej osobowo

cej osobowo

ś

ś

ci. Cz

ci. Cz

ł

ł

owiek, kt

owiek, kt

ó

ó

ry nie

ry nie

posiada woli, nie ma osobowo

posiada woli, nie ma osobowo

ś

ś

ci, a im wi

ci, a im wi

ę

ę

cej ma

cej ma

woli, tym wi

woli, tym wi

ę

ę

cej ma tak

cej ma tak

ż

ż

e samowiedzy

e samowiedzy

”

”

(ss. 164

(ss. 164

-

-

5)

5)

PODSUMOWANIE

PODSUMOWANIE