Techniki malarskie o spoiwach mineralnych

Wapienne - freski: mokry, suchy, pompejański, sgraffito, pakułowo -wapienny

•

Krzemianowe - stereochromie, technika kazeinowa

•

Na gorąco - witraż, emalia na szkle i metalu, niello, techniki podszkliwne,

•

Mozaika

•

Fresk mokry

al fresco
Malowanie pigmentami rozrobionymi wodą na mokrej zaprawie wapiennej, tak by weszły w reakcję z nie związanym jeszcze wodorotlenkiem wapnia zawartym w tynku
Używana woda nie klej - nie ma spoiwa
Utrwalenie przez karbonizację - jak w jaskiniach wapiennych
Wapno>wapno palone>wapno gaszone>(karbonizacja)>kalcyt
Wapno chude - mniej ciepła - trwa nawet kilka lat
Gdy za wcześnie to proces l(?) będzie zachodził na ścianie

Tłuste - lepsze do fresku, dobrze wiąże

○

Chude

○

Wapno

•

Piasek - przemyty, przepłukany i przesiany

○

Tłuczona cegła lub grysy i mączki kamienne (np. wapienne lub marmurowe)

○

Wypełniacz - zwiększenie porowatości zaprawy

•

Przezroczysta powierzchnia dzięki krzemionce

Skład zaprawy na fresk:

Gruboziarnista warstwa - obrzutka - wyrównanie powierzchni muru

1.

Druga warstwa tynku

2.

Intonaco - rozłożone na dniówki - giorneto - powierzchnia jaką zdoła zamalować w ciągu jednego dnia

3.

Warstwy tynku pod freski:

Pontale - połączenia między dniówkami
Warstwy zaprawy coraz cieńsze i z mniejszą ilością coraz drobniejszego wypełniacza
Wygładzenie tynkiem - papierem i wałkiem - przy małej odległości od widza, ew. pędzelkiem
Nie powinno się używać cementu - na nim powstają wykwity soli
Podział na giornaty najlepiej po konturze

Malowidła jaskiniowe

•

Starożytny Egipt - nie wiadomo czy suche czy mokre

•

Freski kreteńskie z 1500 p.n.e.

•

Kultura mykeńska

•

Paestum - greckie kolonie V w. p.n.e.

•

Późnorzymskie i wczesnochrześcijańskie

•

Początki:

Wykonanie rysunku (przeprucha)

1.

Wypełnienie barwą

2.

Uproszczony modelunek (szrafowanie)

3.

3 etapy pracy:

Freski z Pompejów - charakterystyczne ciemne tło

Technika wschodnia - pakułowo-wapienna

•

Technika środkowo- i zachodnioeuropejska - jako wypełnienie z reguły stosowano piasek i chętniej posługiwano się technika mieszaną

•

W okresie romańskim podział:

W XIII/XIV w.
Giotto di Bondona 1266-1337 - wynalezienie i spopularyzowanie fresku
Bazylika w Asyżu - Simone Martino (?) - w kościele dolnym
XIV w. wykonywanie sinopsisu - szkicu orientacyjnego - czerwony ugier lub inne czerwienie
W XII giornato wchodzi do tradycji bizantyjskiej w formie prostokątów
XV w. zanik sinopsis
Zacznie pojawiać się karton - do formatu dniówki

Odciskanie linii na mokrym tynku

•

Przeprócha

•

Przenoszenie rysunku:

XV w. siatka kwadratów - meracio - zastosowana przy freskach w Santa Maria Novella we Florencji
traktat Leona Battisty Albertiego
zastosowanie kratki zmniejszyło czas na samo malowanie - szybsza praca, bo projekt powstawał w pracowni
XVII w.
zwiększanie szorstkości poprzez przecieranie intonaco zwitkiem płótna

Światło

•

Zasady z zaprawy

•

Kwasy z atmosfer

•

Barwniki użyte do fresku muszą być odporne na:

Paleta ograniczona do pigmentów pochodzenia mineralnego
Farby powstają przez utarcie pigmentów z czystą wodą, woda wapienną lub barytową

Laserunkowo (jak akwarela)

•

Kryjąco (podobnie do gwaszu/tempery)

•

Malowanie zaczyna się od góry kompozycji i może być wykorzystywane:

Modelunek osiągany najczęściej przez szrafowanie
Malowanie od jasnych do ciemnych
Retusze na zaschniętym już intonaco najlepiej wykonywać techniką fresku suchego lub kazeinową używając metody nakładania kreskami (trattego)

Freski, mozaika

20 listopada 2012

TA Strona 1

Retusze na zaschniętym już intonaco najlepiej wykonywać techniką fresku suchego lub kazeinową używając metody nakładania kreskami (trattego)
Błędy można usunąć wycierając je zwilżonym szerokim pędzlem/gąbką
Po wyschnięciu nieco jaśnieje

Fresk pakułowo-wapienny

(bizantyński, bizantyjsko-ruski)
Rodzaj f mokrego gdzie zamiast zaprawy piaskowej zastosowane 2 cienkie zaprawy z włóknistym wypełniaczem np. słoma, pakuły, włókna lniane, trociny
Kontynuacja starożytnego malarstwa ściennego
Na naszych ziemiach nazywane pictura greca np. w prezbiterium w Sandomierzu, w kaplicy zamkowej w Lublinie, fragmenty w prezb iterium w Wiślicy, kaplica świętokrzyska w
katedrze na Wawelu
Ermeneje (gr. podręcznik) spisywane przez zakonników-artystów, rozpowszechniane przez przepisywanie, często z późniejszymi uzupełnieniami (np. Księga z góry Athos) traktaty
technologiczne, oprócz wskazówek technologicznych zawierały też informacje ikonograficzne, na Rusi zwane podlinnikami
Wymaga dobrej jakości wapnia
Wypełniacz nadaje zaprawie elastyczności i wzmacnia ją
Włókna zatrzymują wilgoć i zapobiegają pękaniu (bo elastyczne)
Dolna warstwa z grubszych kawałków, górna b drobna
Dodawanie spoiwa organicznego aby
Na murach kamiennych cieńsze - bo kamień lepiej zatrzymuje wilgoć
Zaprawa kładziona systemem dniówkowym (stąd pojawiają się linie poziome)
Malowanie rozpoczynane od rysunku, szkicu na świeżym wilgotnym intonaco, najczęściej z wolnej ręki (ugier, czerwona ziemia) b ez przenoszenia z projektu. Następnie rysunek
odciskano w wilgotnej zaprawie. Kontury płaszczyzn przeznaczonych pod pozłotę często ryto już w suchej zaprawie

Podmalówka

1.

Warstwa właściwa

2.

Wykończenie

3.

3 etapy malowania pozwalały na równoczesną pracę mistrza i uczniów w różnych miejscach

Na suchej zaprawie wykonywano pozłotę nimbów i innych fragmentów kładzioną na olifę (olej z sykatywą) lub sok czosnkowy

Fresk suchy

al secco, fresco secco
W Europie stosowany od IX w.
W XV w. piszący o technikach malarskich terminem al secco określali temperę
Na zupełnie wyschniętej zaprawie, przed malowaniem zwilżana wodą wapienną lub barytową
Karbonizacja bardziej powierzchniowa
Siłę wiązania zwiększano przez dodanie np. mleka, kazeiny
Technika łatwiejsza, od razu przygotowana cała powierzchnia, łatwiej się maluje i retuszuje
Barwy nie tak czyste i żywe, bardziej jaśnieje
Mniejsza trwałość
Lepiej się maluje w pochmurne dni - większa wilgotność powietrza - dłużej trwa proces karbonizacji - trwalsze
Na terenie Polski - krużganki klasztoru franciszkanów w Krakowie
Dzięki pastelowej barwie bardzo popularna w okresie rokoka
W XIX w. stosowana w domach mieszkalnych

Ściany ceglane

•

Ściany kamienne

•

Stropy i ściany drewniane

•

Podobrazie:

Zaprawy takie same jak przy fresku mokrym, czasem można spotkać zaprawy cementowe
Czasem stosowano flautowanie - neutralizacja kwasów lub alkaliów w zaprawie
Wygładzanie powierzchni
Mleko wapienne - zawiesina wapna gaszonego w wodzie - jako pobiała lub spoiwo farb

Światło

•

Alkalia

•

Barwniki muszą być odporne na:

Kryjąco

•

Laserunkowo

•

Malować można

Dodanie mleka da większą głębie barw, gdy istniała obawa że zbyt szybkie schnięcie pobiały spowoduje zbyt słabą karbonizację
Dodatki roztworów szarego mydła, pokostu itp. - wzmocnienie
Retusze farbami kazeinowymi po kilku dniach

W normalnych warunkach powierzchnia malowidła jest gładka i matowa, po zmoczeniu - połyskująca i świetlista

•

Podobieństwo do techniki akwareli

•

Występowanie pontali na granicy styku 2 dniówek

•

Rysunek wyciśnięty na zaprawie

•

Trwałość i odporność, farby się nie łuszczą

•

Cechy wskazujące na fresk mokry:

Technika kazeinowa

Spoiwo kazeinowe chemicznie pokrewne temperze, ale przypominające też technikę klejową
Często stosowana do dekoracji ścian lub retuszowania fresków
Starożytna Grecja i Rzym
Wczesne średniowiecze we Włoszech stąd na północ Europy
XVII-XVIII bardzo popularna
Z XVIII pochodzi wiele dobrze zachowanych malowideł w domach górnej Bawarii i Tyrolu
Martin Knoller np. malowidła w Burgesaalkirche w Monachium
Od 3 ćwierci XIX i na początku XX w. wzrasta zainteresowanie techniką kazeinową (określana mianem techniki wiedeńskiej) - prezbiterium kościoła mariackiego w Krakowie

Kazeina - twaróg - powstaje przez samozakwaszenie mleka - rozpuszczanego różnymi alkaliami (np. wapno, boraks , amoniak) - mleko zawiera średnio 3,2% kazeiny

Mieszanie składników

1.

Rozrzedzenie wodą

2.

Możliwość malowania dopiero po 12-24h

3.

Kolejność wykonywania spoiwa:

po dodaniu werniksu olejnego lub oleju otrzymuje się emulsję (temperę) kazeinową - farba staje się mocniejsza i bardziej elastyczna
Spoiwo po 2 dniach rozkłada się i traci zdolność klejenia
Spoiwo kazeinowe pod względem odporności na wilgoć przewyższa kleje glutynowe

TA Strona 2

Spoiwo kazeinowe pod względem odporności na wilgoć przewyższa kleje glutynowe
Bardzo silny klej (stosowany często w stolarce)
Wymaga dodatku środka konserwującego (np. formaliny, fenolu, tymolu czy kwasu salicylowego)

Farby sporządza się przez utarcie składników "na maść" z wodą i dodanie spoiwa
Tylko barwniki odporne na alkalia - gł barwniki mineralne

barwnika (palone i ciemne wymagają więcej niż jasne i organiczne)

•

podłoża (cement wymaga więcej niż gips)

•

Ilość spoiwa zależy od:

Nadmiar spoiwa powoduje łuszczenie, jego niedobór - nietrwałość i skłonność do ścierania
Farby rozcieńcza się rzadkim roztworem spoiwa kazeinowego - 2%
Kazeinę wapienną najczęściej stosuje się do malowideł ściennych a boraksową do sztalugowych

Podobrazia:
papier, tektura, płótno,
plyty pilśniowe i wiórowe, tynki wapienne, cementowo-wapienne i cementowe, podłoża gipsowe
Najlepiej malować na świeżym lub surowym tynku, który można pociągnąć mlekiem rozrzedzonym podwójną ilością wody
Podobrazia drewniane lub płócienne zaprawia się stosując spoiwo kazeinowe/glutynowe
Farby łatwo łączą się z podobraziem nie pokrytym zaprawą np. surowa ceglana lub kamienna ściana
Można malować kryjąco(gorsze bo dość kruche) i laserunkowo
Zwiększenie elastyczności przez dodanie oleju

Malowanie rozcieńczonym spoiwem na suchym tynku zwilżanym przed samym malowaniem - dość szeroka paleta, wrażenie laserunkowości

1.

Malowanie na suchym tynku farbami kazeinowo-wapniowymi z dodatkiem ciasta wapiennego - trwalsze ale ograniczona paleta

2.

Malowanie jak w 2 ale na mokrej zaprawie

3.

Trzy sposoby malowania:

Farby wysychają dość szybko dając matową powierzchnię
Poprawki należy wykonać gdy farby są jeszcze świeże
Dla zwiększenia trwałości - werniks - polerowany roztwór wosku i terpentyny (upodobni je to do olejnych)
Farba kazeinowa może służyć jako podmalówka pod technikę olejną

Nadaje się do malowania na suchej ścianie
Łączą się z każdym chłonącym podłożem, szybko schną, nie wydzielają niemiłego zapachu
Nieco jaśnieją po wyschnięciu, powierzchnia malowidła matowa ale żywa i jasna - zbliżona świetlistością do prawdziwej techniki freskowej
Odporna na działanie bakterii, przejściowych zawilgoceń i zmian temperatur
Może stanowić podmalówkę pod technikę olejną
Odporność zależy od spoiwa

Wada - kruchość powłoki farb i tendencja do łuszczenia się

Sgraffito

Łac. Exgraffiare, disgraffiare - skrobać, wydrapywać
Najbardziej nadaje się do wykonywania ornamentalnych dekoracji na fasadach
Zazwyczaj jednobarwne, rzadziej wielobarwne
W dekoracji architektury włoskiej w XII w ale rozpowszechnia się w XV w

Rysunek na tynku, którego ryty barwiono techniką fresku mokrego lub suchego

•

Sgraffito dwubarwne

•

W dwóch postaciach:

W XVII maleje zainteresowanie (z racji popularności stiuków)
W Polsce rozkwit w XVII np. kamienica pod Murzynkiem w Warszawie
W XVII zanika zainteresowanie i wiedza
Związana z secesją - wraca w XIX w.

Zaprawy do sgrffita sporządza się z piaskiem jako wypełniaczem

Warstwa wyrównawcza - obrzutka - arriciato

1.

Warstwa barwiona - intonaco colorito

2.

Cienko położona gładź lub pobiała

3.

Liczba zapraw 2-3:

Wszystkie zaprawy na mokro systemem dniówkowym

•

na wyschniętą warstwę wyrównawcza po ok 0,5 roku położoną na całości nakłada się narzut barwny i pobiałę lub szarówkę systeme m dniówkowym

•

2 sposoby nakładania zapraw:

Warstwa barwna o grubości 2-5mm musi b dobrze przylegać do warstwy wyrównawczej
Pigmenty odporne na alkality i światło - czerń z węgla lub słomy, czerwień żelazowa, ugry, umbry, ziemie zielone
Nie może zawierać zbyt wiele barwnika by nie osłabić tynku
Po godzinie od nałożenia w barwnej można nałożyć ostatnią warstwę (w poprzek)
Zdrapywanie tynku przy użyciu narzędzi stosowanych przez sztukatorów - noże, skrobaki

Zdrapywanie od góry, od fragmentów przypominających kreski do płaszczyzny
Kontur nie może mieć zadziorów (by uniknąć uszkodzeń mechanicznych)
Wycinanie tynku pod kątem - woda deszczowa spływa
Od płytkiego do coraz głębszego
Błędy dosztukowuje się pobiałą
Unika się przedstawień udających trójwymiarowość, wypukłości, naturalizmu

W różnych miejscach różne kolory

•

Kolory warstwami - odkrywa się pożądaną warstwę

•

Wykonanie różnokolorowych sgraffito:

Sgraffito negatywowe - tło białe, przedstawienie kolorowe

Mozaika

Ułożenie obok siebie drobnych fragmentów - kamyki, kawałki szkła lub ceramiki, muszle, drewno a nawet ptasie pióra
Związane ze sobą i podłożem na zasadzie osadzenia lub wtłoczenia w zaprawę mineralną albo przez zalanie/przeklejenie spoiwem organicznym lub mineralnym
Stosowana najczęściej do dekoracji architektury ale również w meblach i innych przedmiotach
Technika trwała

TA Strona 3

Użyty materiał

•

Ścienne

○

Podłogowe

○

Lokalizację

•

Stałe

○

przenośne

○

Montaż

•

In situ

○

W pracowni

○

Sposób sporządzenia

•

Ze sztyftów

○

Z tesserów/tesseli

○

Kształt i wielkość elementów

•

Płaszczyznowe

○

Reliefowe

○

trójwymiarowe

○

Formę

•

Podział ze względu na:

gr. mousa, arab. musauik/musauwak - ozdoba
W st Rzymie i Grecji - nie ma jednego określenia, stosowany opis - Trebellius Pollio nazywa je pictum de musivo
W średniowieczu powtarza się w różnych odmianach słowo pochodzące najprawdopodobniej od łac. musivus
Najstarszy przekaz pisemny - opis posadzek pałacu króla perskiego Ahaswera w Suzie z księgi Estery (ST)
Najstarsze zachowane mozaiki - naścienne wykonane z palonej gliny(sztyfty wtłaczane w ścianę) w Uruk - mury i filary świątyni - w kolorze czarnym, czerwonym i białym - wzory
geometryczne - ochrona murów - rodzaj mozaiki przetrwa do Babilonii (wtedy sztyfty gipsowe)
W Mezopotamii stosowano również tessery - kostki z muszli i kamieni wtłaczanych w asfaltowe podłoże - sztandar z Ur

W Grecji tylko mozaika posadzkowa - pojawiają się VI-V w. p.n.e. - do najstarszych posadzka świątyni Ateny w Delfach
Początkowo zwykły bruk, dekoracja bardzo prosta i geometryczna
pierwsze przedstawienia figuralne z nieobrobionych kamieni naturalnych (otoczaków - wygładzonych przez wodę) - pod koniec V w. p.n.e., powszechne co najmniej do III w.
p.n.e. - nazwana przez Rzymian opus barbaricum - często występuje motyw dekoracyjny z ciemnym konturem z ołowiu lub terakoty na ciemnym tle
Nowa technika - opus tessallatum (od łac. tesselle, tesserae - mała kostka) - pojawia się w III w. p.n.e. - przycięte kostki z marmuru, porfiru, bazaltu, wapienia, agatu oraz
ceramika i szkło - aby łatwiej je było dopasować - lepiej przygotowane podłoże
większe tessery w tłach (ok 15mm)
mniejsze do konturów i detali (od 7 mm)
badacze podejrzewają istnienie kartonów
II w p.n.e. powstaje nowy wariant - wprowadzenie do opus tessallatum tzw. emblema - wydzielone pole kompozycyjne z przedstawieniami figuralnymi - często kopie malarstwa
sztalugowego - które musiało być wykonane z bardzo małych kamyków o różnych kształtach(trójkąty, pięcioboki itp. ) nazywanych przez Rzymian - vermiculus - robaczki (wielkość
od 1 mm)
emblema verniculatum - nazwa z czasów starożytnych
opus vermiculatum - nazwa z czasów nowożytnych
często wykonywane w pracowni
ok II w. p.n.e. - opus sectile - płytki kamieni większych rozmiarów, które przypominały intarsje, często stosowane we fragmencie posadzki np. jako obramienie emblema
verniculatum

opus sectile (opus alexandrinum) - od II w p.n.e. - pierwotnie w 2 barwach: zielonej i czerwonej

•

opus tessallatum 2 poł II w p.n.e. - różnokolorowe marmury, czerwone porfiry

•

w 2 poł I w p.n.e. - nasila się tendencja do wykonywania czarno-białego opus tessallatum(czarne z bazaltu, białe z marmuru i wapienia) - by obniżyć koszty wykonania
(dlatego też większe elementy)
emblema verniculatum - koniec II w p.n.e. - ulubiona technika

•

Rzymianie znają 3 techniki:

w I w p.n.e. pojawiają się w Rzymie mozaiki naścienne - za pośrednictwem Aleksandrii - najczęściej stosowane szkło co bardzo rozszerzyło paletę barwną- wypełniano nimi
niewielkie przestrzenie - kolumny, nisze i sklepienia
często stosowane na zewnątrz, słabsze spoiwa

artyści wczesnochrześcijańscy zaczęli jawnie pracować po 313
od IV w. mozaika staje się główną technika dekoracji wielkich powierzchni ściennych
głównie mozaiki ścienne (kodeks Teodozjusza II zakazywał umieszczania symboli religijnych na posadzkach)

antyczna

wczesnochrześcijańska

głównie podłogowa

przeważnie ścienna

ścienna małego formatu

ścienna dużego formatu

gł minerały, rzadziej masy szklane

gł. masy szklane

tło przeważnie białe

tło przeważnie niebieskie, żółte lub złote

często przedstawienia ornamentalne

najczęściej przedstawienia figuralne religijne, świeckie b
rzadko, zanika martwa natura a ornament jako
dekoracja wielkich powierzchni

różne technik

najczęściej opus tessallatum, wyjątkowo opus sectile

od IV tworzywo dominujące - szkło
ulepszenie techniki wytwarzania szklanych tesser - rozszerzenie palety barwnej o m.in. złoto

projekt

1.

pokrycie ściany materiałem izolacyjnym (w skład którego wchodziła m.in. smoła czy żywica) - lepsza przyczepność zapraw - w fugi wbijano gwoździe które miały
podtrzymywać mozaikę

2.

grubości do kilku cm złożona z gaszonego wapnia, piasku, okruchów cegły i sieczki, jej powierzchnie siekano dla lepszej przyczepności kolejnej warstwy

a.

podobny skład jak 1, staranniej wykonana i dobrze wyrównana, na niej w technice fresku mokrego wykonywano czerwonobrunatną farbą rysunek (synopsis) mozaiki

b.

złożona z wapna i mączki marmurowej, wiązała kamyki - dlatego była nakładana systemem dniówkowym

c.

nałożenie zaprawy w 3 warstwach

3.

praca mozaicysty w IV w:

Technika mozaiki osiąga szczyt rozwoju w V-XII w.

TA Strona 4

Technika mozaiki osiąga szczyt rozwoju w V-XII w.
Drugi materiał obok szkła - płytki ceramiczne pokryte barwna polewą (szkliwem) - zwiększa się paleta barwna
XII-XIV dążenie do osiągnięcia efektu do technik malarskich - perspektywa, światłocień
Ok XII pojawia się przenośna ikona - niewielka mozaika, do kultu prywatnego, do dziś zachowało się ok 30 - mniejsze niż A4, bardzo drobne elementy
XII-XIII mozaicyści z Konstantynopola przenoszą się do Włoch - w Wenecji powstaje grecka szkoła mozaiki
XII-XIV głównie w Rzymie - maestri cosmati (częściowo spokrewnieni ze sobą artyści, często noszący imię Cosmas)- zajmują się dekoracją: ołtarzy, ambon, kolumn itp. - rodzaj
inkrustacji
Od poł XVI w. rozpowszechnia się mozaika in pietra dura /florencka/ toskańska - rodzaj inkrustacji w marmurze stosowanej gł. w Niemczech i Francji do zdobienia płyt stołowych i
innych mebli
Na początku XVIII w. - Klemens XI - powołuje w Rzymie warsztaty mozaiki z własną wytwórnią smalt( ok. 28 tys. barw)
Koniec XVIII - w technice mozaiki małe ozdoby - broszki, wisiory, medaliony z takich materiałów jak np. mech czy ptasie pióra (opus plumarium)
1860 - Antonio Salvati - założenie warsztatu w Wenecji - metoda wenecka (naklejanie kamyków w pracowni licem na podkład papierowy/płócienny za pomocą masy
mastyksowej, którą następnie przenoszono na miejsce przeznaczenia i wtłaczano w zaprawę) - wada: bardzo równa powierzchnia - mniejsza migotliwość (osiągana wcześniej
przez wtłaczanie tesseli pod różnymi kątami)
Pod wpływem Meksyku w latach 50 XX w. - zwiększenie zainteresowania mozaiką - np. w elewacjach kamienic (kamienica pod Barbakanem), na dworcach

In situ

•

Lewostronna(negatywowa) - układania licem do projektu po czym zalewania ciastem spajającym grubości ok 8 cm(rozmiar płyty ok 50x50 lub 75x75cm)

○

Prawostronna(na sucho) - układana licem do góry i zabezpieczana papierem/ rzadkim płótnem z wodoroztwarzalnym spoiwem

○

W pracowni - układanie kostek na kartonie z rysunkiem roboczym w skali 1:1

•

Obecnie w sposoby wykonania:

Zaprawy (jak we fresku)- stosuje się na arriciato namoczonym przed nanoszeniem

•

Kity klejowe - stosuje się na suchym arriciato, ale nasączonym wcześniej olejem lnianym

•

Zaprawy pod mozaiki

Intarsja - markieteria

Wł. intarsio, fr. marqueter (używane na zachodzie Europy od VII w, w Polsce od XVIII)
Dekoracja przedmiotów drewnianych wykładziną z różnych rodzajów drewna (czasem też metalu, kości czy masy perłowej) - wyciętą w odpowiednie kształty

Inkrustacja

Łac. incrustatio - pokrywam skorupą
Zdobienie powierzchni kamienia , metalu lub drewna innymi, zwykle cenniejszymi materiałami takimi jak: kość słoniowa, masa pe rłowa, kamienie szlachetne - większe
ukształtowane fragmenty

TA Strona 5