1

1

Dr hab. Ewa Freyberg

Profesor w Katedrze Ekonomii II

Kolegium Gospodarki Światowej

MIKROEKONOMIA I

Wykład 4

2

Konkurencja doskonała i

monopol - dwa skrajne

przypadki struktury rynku

FORMY RYNKU

CZĘŚĆ 1

2

3

Kiedy rynek jest doskonale konkurencyjny?

Cztery warunki:

1.

Bardzo wielu producentów, z których każdy ma

bardzo mały udział w rynku. Wielkość podaży

dostarczanej przez pojedynczą firmę nie wpływa

na poziom ceny (producent biorcą ceny).

2.

Produkty wytwarzane przez poszczególne firmy

są jednorodne (homogeniczne) czyli rynek

dostarcza produkty będące doskonałymi

substytutami.

3.

Konsumenci posiadają doskonałą informację o

cenach wszystkich sprzedawców.

4.

Brak barier wejścia lub wyjścia z danej gałęzi a

więc rynek otwarty na konkurencję ze strony

nowych dostawców.

4

Popyt i podaż w firmie działającej w

warunkach doskonałej konkurencji

1.

Pozioma krzywa popytu. Przedsiębiorstwo może

sprzedać dowolną wielkość produkcji po cenie

ustalonej na rynku. Utarg krańcowy = cena

2.

Krzywa podaży przedsiębiorstwa pokrywa się z

krzywą kosztu krańcowego

3.

Krzywa podaży w krótkim okresie bardziej stroma

niż w okresie długim (bardziej racjonalne

wykorzystanie czynników produkcji obniża koszty

produkcji, przy danej cenie produkcja bardziej

opłacalna, bodziec do wyższej produkcji przy tej

samej cenie)

3

5

Wykresy krzywej popytu i krzywej podaży

przedsiębiorstwa

Pozioma krzywa popytu

6

Wykresy krzywej popytu i krzywej podaży

przedsiębiorstwa

Krzywe podaży przedsiębiorstwa

wolnokonkurencyjnego

4

7

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa

wolnokonkurencyjnego 1

•

SMC=MR=P - warunek optymalnej wielkości produkcji

•

SMC, SATC, SAVC - krótkookresowe koszty krańcowe i przeciętne

•

Cena P4 wyższa od SATC zapewnia krótkookresowe zyski ekonomiczne

•

Między punktami A i C (ceny niższe od P3) firma ponosi straty

•

Cena P1 ceną zamknięcia, poniżej tej ceny zmniejszenie strat tylko

przy zaprzestaniu produkcji

8

•

LMC I LAC krzywe długookresowych kosztów krańcowych i przeciętnych

•

Przy cenie niższej od P3 straty, sygnał do opuszczenia gałęzi

•

Przy cenie wyższej od P3 realizacja zysków nadzwyczajnych, zachęta do

wejścia do gałęzi

•

Przy cenie P3 osiągnięty próg rentowności, cena pokrywa koszty

ekonomiczne, nie ma ani strat ani zysków nadzwyczajnych.

Przedsiębiorstwo realizuje zysk normalny

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa

wolnokonkurencyjnego 2

P

2

P

3

P

4

Q

3

Q

4

5

9

Jak działa konkurencja na rynku

•

Rynkowa cena ustalona w wyniku działań wszystkich producentów

i konsumentów na danym rynku

•

Decyzja jednego producenta o potrojeniu jego produkcji nie ma

wpływu na cenę

•

Decyzja 10.000 producentów o zwiększeniu sprzedaży przesuwa

krzywą podaży na prawo. Rynek ustala nową niższą cenę

równowagi.

•

Zysk producentów spada. Tak długo jednak jak przedsiębiorstwa

otrzymują zyski nadzwyczajne, trwa ekspansja sprzedaży

•

Zniknięcie zysków nadzwyczajnych sygnałem do szukania innych

okazji do inwestowania, produkcja spada, ceny rosną do nowego

poziomu równowagi. Cena równowagi zapewnia jedynie realizację

zysków normalnych

•

Zysk normalny nie zachęca do wejścia na rynek ale też nie zmusza

do wyjścia z rynku

•

Rynek w stanie równowagi dopóki nie pojawi się kolejny szok, na

przykład popytowy

•

Wzrost popytu i wzrost ceny ponownie wytrącają rynek z

równowagi. Pojawia się okazja do otrzymania zysku

nadzwyczajnego, to zachęca producentów obecnych na rynku do

wzrostu sprzedaży a nowych do wejścia na rynek.

•

Procesy dostosowawcze prowadzą do ustalenia nowego punktu

równowagi na rynku

10

Przykłady rynków wolnokonkurencyjnych

•

Rynek produktów rolnych

•

Drukarnie

•

Przemysł odzieżowy

•

Pralnie chemiczne

•

Produkcja mebli

•

Przemysł elektroniczny

¾

Przykłady dramatycznego spadku cen i zysków w

wyniku konkurencji: cena małych kalkulatorów

spadła w okresie 1972-83 z 200$ do 10$, cena

zegarków elektronicznych z 2000$ w roku 1975 do

10$ w 1985 r.

¾

Relatywnie niski koszt wejścia: produkcja

pierwszych „domowych” komputerów Apple w

garażu S.Jabos”a i S.Wozniaka.

6

11

Opowieść o tym, jak załamał się rynek

komputerów Texas Instruments

•

Cena komputera Texas Instruments, model 99/4A

obniżyła się z 850$ w 1979 r. do 49$ w listopadzie

1983 r. Cena 99$ z września 1983 nie pokrywała

kosztów zmiennych, zapadła decyzja o zamknięciu

produkcji.

•

Wyprzedaż zapasów po cenie 49$ zmusiła

pozostałych producentów do obniżenia cen i

sprzedaży ze stratą.

•

Straty spowodowały wycofanie się z produkcji tego

modelu komputerów.

•

Liczba firm opuszczających rynek w latach 1983-85

równa liczbie firm wchodzących na ten rynek w

latach 1979-82 (około 250).

•

Efekty działania konkurencji: kupujemy bardziej

doskonałe komputery po znacznie niższych cenach.

12

Monopol

•

Rynek, na którym działa tylko jeden

producent

•

Monopolista dawcą ceny na rynku

•

Warunek równowagi: MR=MC

•

Zysk monopolistyczny (nadzwyczajny) nie

zanika, bo brak konkurencji

•

Miarą siły monopolistycznej wielkość

nadwyżki ceny nad kosztem krańcowym

•

Nadwyżka ta tym większa im mniej

elastyczny popyt na produkty monopolu

7

13

Jak monopol ustala wielkość produkcji

•

Zysk nadzwyczajny na jednostkę produkcji to różnica między

ceną P1 i kosztem przeciętnym AC1 przy produkcji Q1

•

Zysk całkowity równy (P1-AC1) × Q

14

Przyczyny powstawania monopoli

•

Monopol powstaje tam, gdzie rynek jest skutecznie chroniony

przed wejściem innych producentów

•

Przyczyny istnienia monopolu:

¾

patenty i inne formy ochrony własności intelektualnej

(Kodak ukarany za naruszanie praw Polaroid do aparatów

typu „instant camera”)

¾

kontrola nad zasobami naturalnymi (przypadek

monopolizacji wydobycia niklu czy aluminium)

¾

Rząd tworzy monopole przy pomocy ustaw (rzadko

spotykane we współczesnym świecie)

¾

rosnące korzyści ze skali produkcji (krzywa kosztów

przeciętnych staje się płaska – monopol naturalny)

¾

działalność niezgodna z prawem (sektor gier hazardowych

często własnością lokalnych monopoli kontrolowanych

przez grupy przestępcze, dochody z działalności nielegalnej

inwestowane w przedsięwzięcia legalne, ale zysk

monopolistyczny wymuszany przemocą, zastraszaniem:

udzielanie pożyczek dobrym przykładem)

8

15

Monopol zwiększa zysk przez różnicowanie

ceny dla różnych nabywców

•

D1 i D2 krzywe popytu różnych grup nabywców

•

Przy jednakowej cenie P* utarg krańcowy ze sprzedaży usługi

grupie 1 mniejszy niż utarg krańcowy dla grupy 2

•

Wyrównanie utargów krańcowych dla obu grup przy

wyznaczeniu różnych cen, odpowiednio P1 i P2

•

Zróżnicowanie ceny zwiększa sprzedaż i zyski

16

Monopol wielozakładowy

•

Wiele zakładów wytwarza taki sam produkt osiągając duże

korzyści ze skali produkcji

•

Monopol wytwarza mniej i sprzedaje drożej niż gałąż

wolnokonkurencyjna

•

Długookresowa krzywa podaży w gałęzi linią prostą poziomą przy

założeniu jednakowych kosztów przeciętnych i krańcowych

wszystkich firm w gałęzi MC=AC=PC

•

Wolna konkurencja: wielkość produkcji QC, cena PC

•

Monopol: wielkość produkcji QM, cena PM

•

Kontrowersyjny wpływ monopolizacji na postęp techniczny

9

17

Monopol naturalny

•

Powstaje na rynkach, gdzie możliwe osiągnięcie wielkich korzyści

ze skali (dostawa wody, energii, gazu, telewizja kablowa, sieć

telefoniczna)

•

Koszt utworzenia sieci przesyłania usług bardzo wysoki, przy dużej

ilości odbiorców wysokie korzyści skali

•

Pole (P1-AC1)×Q to zysk nadzwyczajny monopolisty