2. Mechanizm dysonansu poznawczego, czyli jak radzić sobie z 

nieprzyjemnym stanem emocjonalnym 

 

 

2.1.Pierwotna teoria dysonansu poznawczego 

 

Dysonans poznawczy (Leon Festinger, 1957 r.) - stan napięcia (nieprzyjemny stan uczuciowy), 
który występuje wtedy, gdy dana osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze sprzeczne 
ze sobą. 
 
Ludzka  potrzeba  uzasadniania  własnego  postępowania,  czyli  metody  radzenia  sobie  z 
dysonansem 
-

  uzasadnienie  zewnętrzne  -  duże  nagrody  lub  surowe  kary  są  efektywnym  sposobem 

dostarczania zewnętrznego uzasadnienia dla jakiegoś działania 

-

  uzasadnienie wewnętrzne - zmiana postawy zgodnie z zachowaniem, kiedy nie jesteśmy w 

stanie znaleźć uzasadnienia zewnętrznego dla naszego zachowania 

-

  efekt konika polnego - jeśli zostaniemy subtelnie nakłonieni do wyświadczenia usługi komuś, 

kogo nie lubimy, to zaczynamy taką osobę bardziej lubić 

-

  uwaga!  -  jeśli  skrzywdzimy  kogoś  wobec  kogo  nie  mieliśmy  wcześniej  wrogich  zamiarów 

albo kogoś kogo lubiliśmy, to zaczynamy taka osobę nienawidzić 

 
Słaby punkt pierwotnej teorii dysonansu poznawczego 
-

  człowiek  stara  się  unikać  tych  komunikatów,  które  są  sprzeczne  z  jego  poglądami  czy 

oczekiwaniami,  czyli  tych  które  wywołują  u  niego  negatywne  emocje  (zjawisko 
zablokowania) 

-

  jednocześnie  potrzeby  i  postawy  człowieka  ukierunkowują  człowieka  na  poszukiwanie  tych 

informacji  czy  też  dostrzeganie  takich  komunikatów,  które  wywołują  w  nim  pozytywne 
skojarzenia poznawcze i emocjonalne 

-

  zjawisko  zablokowania  nasila  się  wtedy,  kiedy  człowiek  nie  jest  w  stanie  znaleźć 

odpowiedniego rozwiązania problemu 

 
2.2.Trzy podstawowe sposoby radzenia sobie z nieprzyjemnym stanem emocjonalnym: 
-

  zniekształcenie  sensu  przekazu  i  dopasowanie  go  do  dotychczasowych  struktur 

poznawczych,  np.  wiem,  że  palenie  szkodzi,  ale  palę,  bo  mnie  to  uspokaja  –  postawa 
zniekształcania.  

-

  podważenie otrzymanej informacji i odrzucenie przekazu, np. nie wierzę, żeby palenie było 

tak szkodliwe, tak dużo ludzi pali i nie wszyscy chorują - postawa zaprzeczenia/odrzucenia. 

-

  zmiana zachowania (postawy) – rzucam palenie. 

 
2.3.Dysonans poznawczy a samoocena 

 

Dysonans poznawczy jako konsekwencja  zaangażowania w  działanie, które jest sprzeczne  z 
koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej 
 
Podstawowe założenie: 
-

  jednym  z  czynników  najsilniej  wpływających  na  ludzkie  zachowania  jest  potrzeba 

podtrzymywania względnie wysokiego poziomu samooceny 

 

 

2 

Trzy podstawowe czynniki warunkujące pojawienie się dysonansu poznawczego w związkach 
międzyludzkich: 
-

  porównanie poziomu naszego wykonania zadania z poziomem innej osoby 

-

  stopień bliskości z osobą, z którą się konfrontujemy 

-

  to jakie znaczenie dla określania naszego Ja ma dane zadanie 

 
Jak poradzić sobie z dysonansem? 
-

  próbować lepiej wykonać zadanie 

-

  zdystansować się od danej osoby 

-

  pomniejszyć wagę, jaką to zadanie ma dla ciebie 

-

  teoria autoafirmacji – możesz znaleźć potwierdzenie siebie w innej dziedzinie, która nie jest 

związana z zagrożeniem 

Podwyższanie poczucia własnej wartości czy samopotwierdzanie? 

Zgodnie z teorią samopotwierdzenia: 
-

  brak potwierdzenia obrazu samego siebie wprowadza stan zamieszania i niejasności 

-

  wchodzenie  w  interakcje  z  ludźmi,  którzy  spostrzegają  nas  inaczej  niż  my  spostrzegamy 

siebie,  może  prowadzić  do  nieporozumień  -  lepiej  więc  pozwolić  im  poznać  nasze  wady  od 
samego początku 

 
Czy osoby o niskim poczuciu własnej wartości zawsze dążą do samopotwierdzenia? 
-

  kiedy konsekwencje niewłaściwej oceny nie są zbyt duże - wtedy nawet osoby z negatywnym 

obrazem samego siebie, preferują pozytywną informację zwrotną 

-

  jeśli ludzie sądzą, że osiągnęli już granice swoich możliwości, to bardziej wolą pozytywną niż 

adekwatną informację zwrotną 

 
2.4.Dysonans poznawczy jako następstwo podjęcia decyzji 

 

Poznawczy dysonans podecyzyjny powstaje w efekcie: 
-

  podjęcia decyzji, która wiąże się z zaangażowaniem dużej ilości czasu, wysiłku lub pieniędzy, 

np. dysonans pozakupowy 

-

  podjęcia decyzji wbrew naszym normom etycznym 

 

Sposoby redukcji dysonansu podecyzyjnego: 
-

  utwierdzanie  siebie  i  przekonywanie  innych  na podstawie posiadanych  informacji,  że wybór 

był słuszny 

-

  wyszukiwanie uspokajających informacji, selekcja i zniekształcanie informacji 

-

  podwyższenie atrakcyjności wybranej alternatywy i zdewaluowanie alternatywy odrzuconej 

 
Technika niskiej piłki - stworzenie iluzji nieodwołalności decyzji 
 
2.5.Teoria dysonansu poznawczego w służbie życia społecznego 
-

  pomaga  w  zrozumieniu  i  przewidywaniu  różnych  zjawisk  występujących  we  współczesnym 

społeczeństwie 

-

  pomaga zrozumieć, dlaczego ludzie przejawiają zachowania niezgodne z ich postawami 

-

  stosuje się ją do wyjaśnienia powodów, dla których ludzie cenią sobie przynależność do tych 

grup, do których wejście wymaga wiele trudu czy przejścia przez nieprzyjemne próby.  

-

  pozwala zrozumieć zadziwiające zachowania społeczne, np. w sektach 

 

3 

-

  jest  pomocna  pedagogom  i  rodzicom  pragnącym  ukształtować  w  dzieciach  wewnętrzną 

motywację do uczenia się czy przyswajania sobie wartości moralnych 

-

  pozwala oddziaływać społecznie… 

2.6.Racjonalność a racjonalizacja naszych zachowań (decyzji) 

Podstawowe założenia: 

-

  ludzie są zdolni do zachowań racjonalnych!  

-

  potrzeba podtrzymywania własnej samooceny sprawia, że nie zawsze myślimy racjonalnie, ale 

racjonalizujemy - potrzeba usprawiedliwiania własnego zachowania 

 

Czy możemy uczyć się na własnych błędach? 
-

  musimy być zdolni do tolerowania dysonansu tak długo, aby krytycznie i bez emocji zbadać 

sytuację 

-

  pomocna może być autoafirmacja