2. Mechanizm dysonansu poznawczego, czyli jak radzić sobie z

nieprzyjemnym stanem emocjonalnym

2.1.Pierwotna teoria dysonansu poznawczego

Dysonans poznawczy (Leon Festinger, 1957 r.) - stan napięcia (nieprzyjemny stan uczuciowy),
który występuje wtedy, gdy dana osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze sprzeczne
ze sobą.

Ludzka potrzeba uzasadniania własnego postępowania, czyli metody radzenia sobie z
dysonansem
-

uzasadnienie zewnętrzne - duże nagrody lub surowe kary są efektywnym sposobem

dostarczania zewnętrznego uzasadnienia dla jakiegoś działania

-

uzasadnienie wewnętrzne - zmiana postawy zgodnie z zachowaniem, kiedy nie jesteśmy w

stanie znaleźć uzasadnienia zewnętrznego dla naszego zachowania

-

efekt konika polnego - jeśli zostaniemy subtelnie nakłonieni do wyświadczenia usługi komuś,

kogo nie lubimy, to zaczynamy taką osobę bardziej lubić

-

uwaga! - jeśli skrzywdzimy kogoś wobec kogo nie mieliśmy wcześniej wrogich zamiarów

albo kogoś kogo lubiliśmy, to zaczynamy taka osobę nienawidzić

Słaby punkt pierwotnej teorii dysonansu poznawczego
-

człowiek stara się unikać tych komunikatów, które są sprzeczne z jego poglądami czy

oczekiwaniami, czyli tych które wywołują u niego negatywne emocje (zjawisko
zablokowania)

-

jednocześnie potrzeby i postawy człowieka ukierunkowują człowieka na poszukiwanie tych

informacji czy też dostrzeganie takich komunikatów, które wywołują w nim pozytywne
skojarzenia poznawcze i emocjonalne

-

zjawisko zablokowania nasila się wtedy, kiedy człowiek nie jest w stanie znaleźć

odpowiedniego rozwiązania problemu

2.2.Trzy podstawowe sposoby radzenia sobie z nieprzyjemnym stanem emocjonalnym:
-

zniekształcenie sensu przekazu i dopasowanie go do dotychczasowych struktur

poznawczych, np. wiem, że palenie szkodzi, ale palę, bo mnie to uspokaja – postawa
zniekształcania.

-

podważenie otrzymanej informacji i odrzucenie przekazu, np. nie wierzę, żeby palenie było

tak szkodliwe, tak dużo ludzi pali i nie wszyscy chorują - postawa zaprzeczenia/odrzucenia.

-

zmiana zachowania (postawy) – rzucam palenie.

2.3.Dysonans poznawczy a samoocena

Dysonans poznawczy jako konsekwencja zaangażowania w działanie, które jest sprzeczne z
koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej

Podstawowe założenie:
-

jednym z czynników najsilniej wpływających na ludzkie zachowania jest potrzeba

podtrzymywania względnie wysokiego poziomu samooceny

2

Trzy podstawowe czynniki warunkujące pojawienie się dysonansu poznawczego w związkach
międzyludzkich:
-

porównanie poziomu naszego wykonania zadania z poziomem innej osoby

-

stopień bliskości z osobą, z którą się konfrontujemy

-

to jakie znaczenie dla określania naszego Ja ma dane zadanie

Jak poradzić sobie z dysonansem?
-

próbować lepiej wykonać zadanie

-

zdystansować się od danej osoby

-

pomniejszyć wagę, jaką to zadanie ma dla ciebie

-

teoria autoafirmacji – możesz znaleźć potwierdzenie siebie w innej dziedzinie, która nie jest

związana z zagrożeniem

Podwyższanie poczucia własnej wartości czy samopotwierdzanie?

Zgodnie z teorią samopotwierdzenia:
-

brak potwierdzenia obrazu samego siebie wprowadza stan zamieszania i niejasności

-

wchodzenie w interakcje z ludźmi, którzy spostrzegają nas inaczej niż my spostrzegamy

siebie, może prowadzić do nieporozumień - lepiej więc pozwolić im poznać nasze wady od
samego początku

Czy osoby o niskim poczuciu własnej wartości zawsze dążą do samopotwierdzenia?
-

kiedy konsekwencje niewłaściwej oceny nie są zbyt duże - wtedy nawet osoby z negatywnym

obrazem samego siebie, preferują pozytywną informację zwrotną

-

jeśli ludzie sądzą, że osiągnęli już granice swoich możliwości, to bardziej wolą pozytywną niż

adekwatną informację zwrotną

2.4.Dysonans poznawczy jako następstwo podjęcia decyzji

Poznawczy dysonans podecyzyjny powstaje w efekcie:
-

podjęcia decyzji, która wiąże się z zaangażowaniem dużej ilości czasu, wysiłku lub pieniędzy,

np. dysonans pozakupowy

-

podjęcia decyzji wbrew naszym normom etycznym

Sposoby redukcji dysonansu podecyzyjnego:
-

utwierdzanie siebie i przekonywanie innych na podstawie posiadanych informacji, że wybór

był słuszny

-

wyszukiwanie uspokajających informacji, selekcja i zniekształcanie informacji

-

podwyższenie atrakcyjności wybranej alternatywy i zdewaluowanie alternatywy odrzuconej

Technika niskiej piłki - stworzenie iluzji nieodwołalności decyzji

2.5.Teoria dysonansu poznawczego w służbie życia społecznego
-

pomaga w zrozumieniu i przewidywaniu różnych zjawisk występujących we współczesnym

społeczeństwie

-

pomaga zrozumieć, dlaczego ludzie przejawiają zachowania niezgodne z ich postawami

-

stosuje się ją do wyjaśnienia powodów, dla których ludzie cenią sobie przynależność do tych

grup, do których wejście wymaga wiele trudu czy przejścia przez nieprzyjemne próby.

-

pozwala zrozumieć zadziwiające zachowania społeczne, np. w sektach

3

-

jest pomocna pedagogom i rodzicom pragnącym ukształtować w dzieciach wewnętrzną

motywację do uczenia się czy przyswajania sobie wartości moralnych

-

pozwala oddziaływać społecznie…

2.6.Racjonalność a racjonalizacja naszych zachowań (decyzji)

Podstawowe założenia:

-

ludzie są zdolni do zachowań racjonalnych!

-

potrzeba podtrzymywania własnej samooceny sprawia, że nie zawsze myślimy racjonalnie, ale

racjonalizujemy - potrzeba usprawiedliwiania własnego zachowania

Czy możemy uczyć się na własnych błędach?
-

musimy być zdolni do tolerowania dysonansu tak długo, aby krytycznie i bez emocji zbadać

sytuację

-

pomocna może być autoafirmacja