Syjon - kobieta nieczysta

Księga Lamentacji daje wgląd w sytuację Jerozolimy po jej

zdobyciu w 586 r. przed Chrystusem i drugim przesiedleniu do

Babilonu. Nie tylko gatunek literacki pieśni żałobnych rodzi

skojarzenia z kobietami pełniącymi rolę płaczek. Także treść pieśni

- przez personifikację Jerozolimy, Syjonu czy Judei albo opis

kobiet w sytuacji wojny i niewoli - odwołuje się do świata kobiet.

Personifikacja Syjonu ukazana jest najwyraźniej w pierwszym z pięciu

trenów i to na wielu płaszczyznach. Mowa o Syjonie jako kobiecie podczas

menstruacji, a więc uznawanej za nieczystą (por. Kpł 15, 19-27). W

polskich przekładach aspekt ten często umyka czytelnikowi, czytamy

bowiem: “Ciężko zgrzeszyła Jerozolima, dlatego stała się odrazą. (...)

Trwale splamione obrzeża jej szaty; niepomna swej przyszłości -

niezmiernie upadła i nie ma, kto by ją pocieszył” (Lm 1, 8. 9). Kolejny

fragment dosadniej oddaje przekład ks. Jakuba Wujka: “Rozciągnął Syjon

swe ręce, nie ma, kto by go pocieszał. Rozkazał Pan przeciw Jakubowi

nieprzyjaciołom jego wokoło niego; stało się Jeruzalem między nimi jak

splugawiona krwią miesięczną” (1, 17). Porównanie miasta do

miesiączkującej kobiety podkreśla jego izolację w potrzebie: jest samo i

znikąd nie ma pomocy.

Obraz niedoli pokazany jest również przez społeczne role kobiet: “Ach, jak

pozostaje samotne Miasto [ongiś] ludne! Stała się niby wdowa ona, wielka

wśród narodów, księżniczka okręgów została podwładną” (1, 1; por. 5, 3).

Gdy mowa o Syjonie jako wdowie, nie chodzi, rzecz jasna, o oblubieńczą

relację z Jahwe. To sprzymierzone z nią państwa nie spieszą z pomocą:

“Nie ma, kto by ją pocieszył pośród wszystkich jej miłośników. Zdradzili ją

wszyscy jej przyjaciele, stając się jej wrogami” (1, 2). Ukazując Syjon

jako miłującą i ukochaną, autor nawiązuje do bezbronności kobiety w

takich relacjach.

Syjon jawi się również jako matka. Widać to najpierw pośrednio - w opisie

mieszkańców jako jej “dziatwy” (1, 5; 2, 19. 22). Potem sam Syjon

przemawia, lamentując nad śmiercią swych dzieci: “(...) tych, których

piastowałam i wychowałam, wróg mój wytracił” (2, 22). Najmocniejszą

wymowę ma fragment pieśni czwartej, w której miłość Syjonu-matki

porównuje się z macierzyńskim instynktem samic zwierząt: “Nawet

szakale ssać dają pierś, karmią swe młode; [lecz] Córa ludu mego stała

się okrutna jak strusie na pustyni” (4, 3). Strusie, składając jaja w piasku

pustyni, narażają potomstwo na niebezpieczeństwo - rozdeptanie lub

pożarcie przez dzikie zwierzęta. Poza tym, traktują młode jak obce. Taką

matką jest według autora Córa Syjonu.

Nawet ten obraz wydaje się nie oddawać grozy sytuacji. “Ręce czułych

niewiast gotowały własne ich dziatki; były dla nich pokarmem w czas

klęski Córy ludu mojego” (4, 10; por. 2, 20). W końcu przenikają się oba

poziomy narracji - symboliczny i opisowy, w odrażającym obrazie matek

uprawiających kanibalizm wobec własnych dzieci. To niewątpliwie punkt

szczytowy trenów, wyrażający głębię cierpienia przez zaprzeczenie

opiekuńczej miłości matki. Niedola i zniszczenie wspólnoty obnażono

najbardziej drastycznie w zakwestionowaniu tego, co - pozornie -

oczywiste w doświadczeniu każdego człowieka: troski macierzyńskiej.

Pośród wojennych doświadczeń - niewoli, głodu, choroby, śmierci (1, 18;

2, 12) - wymieniono też przemoc seksualną: “Niewiasty hańbione na

Syjonie, dziewice - w miastach judzkich” (5, 11; por. 3, 51). Nie dziwi

więc, że pośród grup ludności, lamentujących i pokutujących, są dziewice,

młode kobiety: “[Już] usiedli na ziemi, umilkli doradcy Córy Syjonu; sypali

proch na swe głowy, przywdziali wory pokutne. Dziewice Jeruzalem

pochyliły swe głowy ku ziemi” (2, 10; por. 1, 4). One też mogłyby

dołączyć się do pełnych nadziei pytań kończących Księgę, zbudowaną z

pobudzających do współodczuwania skarg: “Czemu miałbyś zapomnieć o

nas na zawsze [Jahwe], opuszczać nas na długo? (...). Czyż odrzuciłeś nas

całkowicie, zagniewany na nas tak bardzo?”.