Konflikty młodzi kontra starzy

Prezentacje maturalne

Ucz się z

„Młodzi” przeciwko „starym”
– odwołując się do wybranych przykładów,
ukaż konflikt pokoleń literackich
jako zjawisko charakterystyczne
dla różnego rodzaju przełomów w sztuce.

Bibliografia podmiotu

•

• Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Oda do młodości;
Romantyczność

•

• Adam Asnyk,

Adam Asnyk,

Do młodych

•

• Aleksander Świętochowski,

Aleksander Świętochowski,

My i wy

•

• Julian Tuwim,

Julian Tuwim,

Do krytyków

•

• Jan Lechoń,

Jan Lechoń,

Herostrates

•

• Tadeusz Różewicz,

Tadeusz Różewicz,

Elegia na powrót umarłych po-
etów

Wybór tego tematu stwarza problemy dwojakiego rodzaju – po pierwsze zagadnienie
wymaga sporej wiedzy, pozwalającej (to właśnie po drugie) na dokonanie właściwego
wyboru spośród naprawdę ogromnej liczby tekstów, jakim dysponujemy. Wybór musi tu
być szczególnie przemyślany – taki, który wyraziście ukaże istotę prezentowanego pro-
blemu. Temat wart polecenia przyszłym studentom: psychologii, socjologii, kulturoznaw-
stwa.

Inne możliwe sformułowania tematu

• Polemiki, spory, prowokacje – starcia pokoleń literackich. Omów na przy-

kładach wybranych utworów.

• Walka klasyków z romantykami i inne znane Ci słynne spory pisarzy.

Omów zagadnienie, odwołując się do wybranych przykładów.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Niezależnie od tego, jaką przyjmiesz strategię, zacznij od określenia, czym

jest pokolenie literackie.

Pokolenie literackie – nieformalna grupa ludzi związanych z literaturą, których łączą
podobne poglądy na sztukę, wspólne idee filozoficzne lub społeczne. Pojęcie to obejmu-
je bardzo dużą grupę ludzi – nie muszą się oni znać, ale łączy ich wspólne przeżycie
pokoleniowe, czyli jakieś wspólne doświadczenie życiowe (np. wojna). Odwołują się do
podobnej tradycji literackiej, postrzegani są jako wyraziciele stanu ducha danego poko-
lenia. To bardzo często ludzie w podobnym wieku, ale niekoniecznie – niekiedy zbliża
ich ku sobie podobny czas debiutu, a wiekiem różnią się.

Możliwość 1.

Rzec można – historyczna

To, że zaczyna tworzyć się nowe pokolenie, że następuje swoista wymiana pokoleń,
w której wyniku starsi muszą ustąpić młodszym, zaczęło być oczywiste dopiero od cza-
sów romantyzmu. Wydaje się, że we wcześniejszych epokach owa wymiana miała cha-
rakter bardziej naturalny, mniej gwałtowny. Poważano dojrzałość, a młodość nie była
wartością szczególnie cenioną. Dopiero od XIX wieku zaczęło się to zmieniać i wcho-
dzące do kultury pokolenie rozpoczęło jawną walkę z pokoleniem odchodzącym.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Możliwość 2.

Nieco przekorna

Zgodnie z definicją pokolenia literackiego, podaną wyżej, nie zawsze mianem pokole-
nia obejmujemy ludzi w bardzo podobnym wieku.

Od kategorii wieku ważniejsza okazuje się kategoria przeżycia pokoleniowego, czy-

li szczególnego wydarzenia, które zaważyło na życiu danej grupy określanej jako poko-
lenie. Idąc dalej tym tropem, warto sobie uświadomić, że można być „starym dwudzie-
stolatkiem” albo też „młodym sześćdziesięciolatkiem”… W historii kultury znamy wiele
przypadków, np. bardzo przyśpieszonego dojrzewania, które sprawia, że młody człowiek
występuje w roli dojrzałego mentora. Wyrazistym przykładem jest los poetów pokolenia
wojennego (Baczyńskiego, Trzebińskiego, Gajcego), zmuszonych – przez sytuację dzie-
jową – do bycia wieszczami i ojcami narodu w ewidentnej sprzeczności z ich młodym
wiekiem.

Z drugiej strony, mamy też sytuacje odwrotne. Np. pisarze, zaliczani do pokolenia

współczesności, debiutujący około roku 1957 – Herbert, Białoszewski – byli już dojrza-
łymi ludźmi, lecz dopiero wówczas w pełni debiutującymi.

Strategie rozwinięcia

Jednym z najsłynniejszych sporów między pokoleniami jest konflikt z początków XIX
wieku, który przeszedł do historii pod mianem walki klasyków z romantykami. Wbrew
pozorom, stroną atakującą w tym sporze nie byli wcale młodzi romantycy, lecz zirytowa-
ni nimi klasycy, którzy powstający prąd – romantyzm – uważali za przejaw barbarzyń-
stwa i początek upadku kultury ogólnoeuropejskiej.

Dzisiejszemu czytelnikowi trudno uwierzyć, że polemiki literackie budziły tak nie-

zwykłe emocje, jak te, które uruchomiły się podczas walki klasyków z romantykami –
wyszydzano się wzajemnie, obrażano, oskarżano o bezbożność, niemoralność, nieuctwo,
wręcz głupotę. Mickiewicza określano jako prymitywnego niedźwiedzia litewskiego,
który nieudolnie usiłuje zamaskować swoje prostactwo oraz nieznajomość podstawo-
wych reguł gramatycznych i stylistycznych języka polskiego, nie dostrzegając zupełnie
nowatorstwa jego poezji. W istocie spór nie dotyczył tylko literatury, chodziło bowiem
o wielką walkę światopoglądową, o uznanie prawa młodych do mówienia własnym
głosem. Przybierało to formę ogromnego buntu młodzieży – przeciw normom społecz-
nym i obyczajowym, niewoli społecznej i narodowej, wręcz – przeciw wszelkim ograni-
czeniom jednostek i społeczeństw. Taki bunt miał miejsce po raz pierwszy w historii. Nic
dziwnego, że tak bardzo zbulwersował starsze pokolenie klasyków, uważających, że
dzięki działaniom romantyków zostanie zburzony ład i harmonia świata, utrwalone od
wieków.

Bezbożna nauka, wszczepiona w młodzież przez Mickiewicza odą jego „Do młodości”,
chwyciła się niedojrzałych żaków serca i umysłu. Już dzieci uprzedziły się, że one są
jedynie narodem, one są zdolne przewrotem towarzystwa kraj zbawić, a ojcowie – ni-
czym lub przeszkodą – lamentował wielki przeciwnik Adama Mickiewicza, Kajetan
Koźmian.

Wszystko się koło nich w literaturze od Gibraltaru do Morza Białego zmieniło, oni

na poetyce szkolnej jak na kotwicy stoją nieporuszeni. Słabniejącą odwagę krzepią
czytaniem broszurek i kilku dzienników francuskich, najmniej we Francji czytanych.
(…) śmieją się z Goethego, którego dzieła na całym ucywilizowanym świecie aż do
rogatek warszawskich tłumaczono, czytano i ceniono.

Tak Adam Mickiewicz wyszydzał krytykujących go recenzentów.

Zdaje się, że klasycy mieli co nieco racji, bo zapewne ów romantyczny bunt przyczynił
się do tego, że następne pokolenie odważyło się z równą siłą wystąpić przeciw – tym
razem – romantykom. Chodzi oczywiście o pozytywistów, którzy przeciwstawili się swo-
im poprzednikom, uznawszy, że idee romantyczne przeżyły się i straciły swą aktualność.

Młodzi pozytywiści z impetem wkroczyli do kultury. W licznych publikacjach bezli-

tośnie rozprawiali się z epigonami romantyzmu. Okrutnie wyszydzali ich zachowaw-
czość i ugodowość, strach przed zmianami, jakie postulowali młodzi. Tak zresztą

Bibliografia przedmiotu

• Stanisław Barańczak, „Pokole-

nie 68”: próba przedwczesnego
bilansu

• Jan Błoński, Zmiana warty

• Stefan Kawyn, Walka romanty-

ków z klasykami

• Jacek Klejnocki, Jerzy Sosnow-

ski, Chwilowe zawieszenie bro-
ni. O twórczości tzw. pokolenia
„bruLionu”

• Tadeusz Nyczek, Powiedz tylko

słowo. Szkice literackie wokół
„Pokolenia 68”

• Kazimierz Wyka, Pokolenia lite-

rackie

Prezentacje maturalne

Ucz się z

pozytywiści nazywali samych siebie – „młodymi” w opozycji do „starych” – zdaniem
młodzieży: nudnych i nietwórczych. Wielkim orędownikiem „młodych” był redaktor
„Przeglądu Tygodniowego” – głównego pisma pozytywistów – Aleksander Święto-
chowski, odważny, bezkompromisowy publicysta, namiętny zwolennik nowych idei: pracy
organicznej, pracy u podstaw, równouprawnienia kobiet i Żydów.

Ustąpcie więc z drogi wszyscy, którzy ją tylko zawalać możecie, inni dopędzajcie tych, którzy
prędzej od was biegną. Próżne są wasze wołania, że młodość, wyrzekłszy się szacunku dla
starszych, pędzi w szalonych skokach. Każdy jej błąd jest ojcem nowej prawdy, gdy tymcza-
sem wasza ostygła i wyczerpana dusza może wydzielać z siebie tylko zarodki śmierci.

Nie można się dziwić, że starsze pokolenie – zasłużonych publicystów i pisarzy – czuło
się obrażane takimi, jak powyższe, okrzykami Aleksandra Świętochowskiego.

Dalsze walki międzypokoleniowe nie były już tak burzliwe. Może dlatego, że świat

literacki (i w ogóle świat) zdążył się już przyzwyczaić do tego, że starość nie jest równo-
ważna z mądrością i że młodzi mają prawo do zabierania głosu w ważnych sprawach.
Głosu, którego często warto posłuchać.

Kiedy Polska odzyskała niepodległość, znów pojawił się znaczący bunt młodzieży.
Tym razem był to bunt przeciw tradycji. Właściwie wszelkiej tradycji – niepodległo-

ściowej, romantycznej, mesjanistycznej. Młodzi poeci dwudziestolecia nie chcieli roz-
pamiętywania przeszłości, zastanawiania się nad istotą polskości. „– Wiosną, niech wio-
snę zobaczę, nie Polskę” wołał Jan Lechoń w Herostratesie, a wtórował mu Antoni
Słonimski w poemacie Wiosna: „Ojczyzna moja wolna, wolna, zrzucam więc z ramion
płaszcz Konrada”. Te płomienne okrzyki, które można usłyszeć w poezji młodzieży w la-
tach dwudziestych ubiegłego wieku, dobitnie ukazują jej program. Literatura ma opie-
wać piękno świata, dawać ludziom radość i energię do myślenia o przyszłości. Dość już
rozpamiętywania przeszłości, „nurzania się” w odwiecznych problemach polskości, pa-
triotyzmu itp. Być może euforia lat tuż po odzyskaniu niepodległości była tak duża, że
głos młodego pokolenia, chociaż bardzo znaczący i wyraźny, nie spotkał się z wielkim
odporem ze strony pokolenia starszego. Uznano zapewne, że młodzi mają prawo do
takiego patrzenia na rzeczywistość.

Po drugiej wojnie światowej szczególnie wyraźnie można dostrzec to, że określenie

pokolenie literackie nie jest tożsame z określeniem pokolenie nowej epoki. Sytuacja
powojenna jest bardzo złożona, w warunkach PRL-u były w ogóle kłopoty z jawnością
jakichkolwiek poważnych sporów, dlatego młode pokolenie pisarzy propagujących sta-
linizm wkroczyło do literatury pozornie bez protestu pokolenia odchodzącego. Pozor-
nie, ponieważ w rzeczywistości wszelkie próby polemiki z założeniami np. realizmu so-
cjalistycznego były tłumione przez cenzurę.

Zauważ!

Spory literackie nie zawsze muszą mieć charakter międzypokoleniowy. Przykładem
może być słynny spór poetów Skamandra i Awangardy Krakowskiej – i wiek, i rodzaj
przeżyć (odzyskanie niepodległości) pozwalają na zakwalifikowanie jednych i drugich
do tego samego pokolenia. Lecz oba ugrupowania bardzo podkreślały swą wzajemną
odmienność, a pisma literackie dwudziestolecia pełne są polemik (wymysłów pod adre-
sem przeciwnika) poetów jednej i drugiej grupy.

Z jawnym sporem literackim, w ogromnej mierze międzypokoleniowym, mamy do

czynienia dopiero na początku lat sześćdziesiątych. Wywołał go Julian Przyboś, napi-
sawszy Odę do turpistów, w której zarzucił młodym poetom tworzenie dziwacznej i nie-
potrzebnej mody na brzydotę, niezrozumiałe upajanie się tym, co ohydne, ułomne, obrzy-
dliwe. Młodzi (przede wszystkim Stanisław Grochowiak) odpowiedzieli, że zarzucany
im turpizm jest w istocie nowym spojrzeniem na życie i świat oraz rolę poety w tym
świecie. Turpizm pozwala na ukazanie prawdy o świecie. Zwrócenie uwagi na to, co
brzydkie czy kalekie, to zarazem pochylenie się nad tym z miłością i próba dotarcia do
pełniejszej wiedzy o człowieku i świecie.

Elegia na powrót umarłych poetów Tadeusza Różewicza skierowana była do powra-

cających po wojnie do kraju poetów starszego pokolenia (Tuwima, Broniewskiego),
ukazywała przepaść między starym a młodym pokoleniem. „U nas był już koniec świata
– pisze Różewicz i dlatego – „nie witam was wracających gdyż nie wstaniecie z mar-
twych”. Przyczyną takiego stanu rzeczy są oczywiście doświadczenia wojenne, które
w najbardziej wyrazisty sposób dotknęły młodzież.

Pojęcia
do zapamiętania

• epigon

epigon

epigon – naśladowca wielkich,
utalentowanych poprzedników,
często nieudolny; kontynuator
nieaktualnych idei.

• orędownik

orędownik

orędownik – rzecznik, protek-
tor, obrońca

• epigon

epigon

epigon – naśladowca wielkich,
utalentowanych poprzedników,
często nieudolny; kontynuator
nieaktualnych idei.

• orędownik

orędownik

orędownik – rzecznik, protek-
tor, obrońca

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Pokolenie Nowej Fali to wyraźnie wyodrębniona formacja przełomu lat sześćdzie-

siątych i siedemdziesiątych, dla której przeżyciem pokoleniowym były wydarzenia roku
1968. To młodzi (wówczas) poeci, próbujący mówić własnym głosem, przeciwstawiający
się oficjalnej nowomowie i powszechnemu zakłamaniu.

Ewa Lipska, Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski to poeci two-

rzący wedle różnych poetyk, ale połączonych niezgodą na istniejący świat. Próbujący do-
trzeć do prawdy o współczesnym im świecie, zdemaskować zakłamanie władzy. Ich poezja
ma niejednokrotnie charakter publicystyczny, wykorzystuje autentyczne notki prasowe,
fragmenty przemówień, ankiet itp. po to, aby ośmieszyć je i wyszydzić. O tyle trudno mówić
w tym przypadku o rzeczywistym sporze międzypokoleniowym, ponieważ poetom tym dość
szybko uniemożliwiono publikowanie, zaś polemiki z nimi przybierały często charakter
wyzwisk, obelg i pomówień. Ale i o tym można w prezentacji powiedzieć.

Czy dziś stare pokolenie walczy z nowym?

Pewno wyraźniej taką walkę można by dostrzec w innych dziedzinach sztuki – przede
wszystkim w muzyce, a także w teatrze. Ostatnie wyraziście zauważalne pokolenie lite-
rackie, to grupa ludzi urodzonych w latach 60., którzy zadebiutowali około połowy lat 80.

Marzec 1968 to czas masowych wystąpień studentów i intelektualistów przeciw

zakłamaniu życia publicznego, cenzurze, ograniczeniom w sferze polityki, ale także
kultury i sztuki. Wystąpienia te brutalnie tłumiła milicja, wielu niewinnych ludzi aresz-
towano i osadzono w więzieniach, wielu uniemożliwiono studia i pracę, wielu zmuszo-
no do emigracji.

Lata 80 – pokolenie bruLionu – już pisownia nazwy pisma, wokół którego gromadzili
się przynależący do tego pokolenia pisarze, sugeruje ich programowy bunt i niechęć
wobec wszelkich stereotypów. Marcin Świetlicki, Jacek Podsiadło, Manuela Gretkow-
ska dziś realizują swoje indywidualne – różne – drogi twórcze, ale na przełomie lat 80.
i 90. byli wyrazicielami głosu młodego pokolenia. Redagowane przez nich pismo (bru-
Lion) ukazywało się najpierw (od 1986 roku) w Krakowie, w podziemiu, zaś z począt-
kiem lat 90. – już oficjalnie i wtedy stało się bardziej znane szerszej publiczności. Może
trudno tu mówić o konflikcie pokoleń w dosłownym sensie, ale trzeba przyznać, że pismo
bardzo bulwersowało starsze pokolenie, przede wszystkim bardzo swobodnym podej-
ściem do spraw obyczajowych. Na przykład seksu – od ukazywania różnorodności płcio-
wej współczesnego świata począwszy, a na akceptującym stosunku do pewnych dewiacji
(jak np. sadyzm) skończywszy. Podobnie zgorszenie wręcz budziło propagowanie narko-
tyków (tzw. miękkich) czy wszelkiej innej swobody obyczajowej.

Strategie zakończenia

Zagadnienie wydaje się ponadczasowe, choć wszystko wskazuje na to, że międzypokole-
niowe walki nie są dziś już tak bardzo wyraźne jak kiedyś. Może to dlatego, że w XXI
wieku młodzi nie muszą już tak mocno, jak ich poprzednicy, zabiegać o uznanie – starsi
jakby automatycznie dają im do tego prawo. A nawet więcej – często pisarze starszego
pokolenia niejako podlizują się młodszym: dość ostentacyjnie zachwycają ich debiuta-
mi, podkreślają ich nowatorstwo itp. Przykładem może być bardzo pozytywne przyjęcie
książki Doroty Masłowskiej Wojna polsko-ruska… – w istocie bardzo buntowniczej,
obrazoburczej i w pewnym sensie skierowanej przeciwko starszym.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Tu może być nieco kłopotu. Jak zwykle – możesz przy-
gotować plansze z cytatami. Możesz zaprezentować
reprodukcje obrazów, które bardzo bulwersowały
współczesnych (posądzanych o niemoralność itp.), np.
impresjonistów, wskazując, że obecnie są one niemal-
że symbolami tradycji i „niebuntowniczości”.

Dobrym pomysłem będzie zaprezentowanie portre-

tów pisarzy zaangażowanych w walki międzypokolenio-
we – poważnych, brodatych pozytywistów występujących
jako „młodzi” przeciwko np. wizerunkom Mickiewicza
czy Słowackiego w swobodnych, młodzieńczych strojach
(słynny kołnierzyk Słowackiego).

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Przykładowy plan prezentacji

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

Omówienie kategorii pokolenia literackiego, zdefiniowanie jej. Wymienienie kil-
ku najważniejszych pokoleń literckich.

Kolejność prezentowanych argumentów

• Walka klasyków z romantykami
• Przełom romantyczno-pozytywistyczny
• Stosunek poetów dwudziestolecia międzywojennego do tradycji i przeszłości
• Konflikt Juliana Przybosia z turpistami
• Pokolenie 68
• Pokolenie bruLionu

Wnioski

Ponadczasowość zjawiska, ale i swoistego rodzaju wygasanie problemu w obec-
nych czasach.

O co może zapytać komisja?

Jak określane jest Twoje pokolenie? Czy czujesz przynależność do konkretne-
go pokolenia?

Proponowana odpowiedź

Oczywiście zależy to od tego, co naprawdę czujesz. Ale warto wiedzieć, że młodzi
XXI wieku określani bywają mianem generacji X, uznawanej za bezideową, pro-
gramowo nieangażującą się w rzeczywistość, np. polityczną. Jest tu także okazja
do powiedzenia o subkulturach młodzieżowych i ich różnorodności.

Czy starcia między pokoleniami literackimi zawsze są związane z buntem wo-
bec przeszłości?

Proponowana odpowiedź

Wydaje się, że tak, choć przybiera to różne formy i wcale nie musi oznaczać
całkowitego braku szacunku dla przeszłości. Przykładem mogą być wiersze Ada-
ma Asnyka, w których mówi, że nie należy deptać przeszłości ołtarzy, składa wręcz
hołd romantykom, jednak bardzo podkreśla, że czas ich minął.

Interesującym zjawiskiem jest twórczość pokolenia wojennego. Krzysztof

Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy i inni nie dość, że nie buntowali się przeciw
swoim bezpośrednim poprzednikom (korzystali z wypracowanych przez nich tech-
nik – np. katastrofizmu), to jeszcze kultywowali wręcz tradycję i świadomie się na
nią powoływali (np. romantyczną). Oczywiście wyjaśnić to można wyjątkową sy-
tuacją historyczną tego pokolenia.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Konflikty młodzi kontra starzy
fr ks młodzi ludzie i starzy ludzie
0830 za młodzi za starzy rynkowski TCDFEKR6P6JTIPO6VUFJD5WZE7KYBVI3755U4PQ
ZA MŁODZI ZA STARZY
39 - ZA MŁODZI ZA STARZY, Teksty piosenek
fr ks młodzi ludzie i starzy ludzie
Za młodzi za starzy
fr ks młodzi ludzie i starzy ludzie
Za starzy za młodzi R Rynkowski
Konfliktogenne interakcje rodzice-młodzież na tle procesu socjalizacji, pedagogika, młodzież
Michał Bałucki Młodzi I Starzy Ebook
ch wrzodowa prof T Starzyńska
Pielegniarka w Instytucji Medycznej Konflikt rol i konflikt w roli
Teoria organizacji i kierowania w adm publ prezentacja czesc o konflikcie i zespolach dw1
Konflikt 6

więcej podobnych podstron