PODSTAWY ERGONOMII
i BHP
-
Metody oceny ryzyka
zawodowego na stanowiskach
pracy
PODSTAWY ERGONOMII
i BHP
-
Metody oceny ryzyka
zawodowego na stanowiskach
pracy
Przegl
ą
d wybranych metod:
Metoda ogólna wg PN-N-18009:
• trójstopniowa;
• pi
ę
ciostopniowa.
Metody nietypowe:
• kalkulator ryzyka;
• FMEA – Failure Mode and Effect Analysis;
• WPR – Wska
ź
nik Poziomu Ryzyka;
• metoda „Risk Score”;
• metoda OR wg normy MIL STD 882;
• mapa postrzeganego ryzyka:
• trójstopniowa;
• pi
ę
ciostopniowa.
Definicje:
Awaria – zdarzenie powstałe w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w
czasie eksploatacji materiałów, urz
ą
dze
ń
lub instalacji, prowadz
ą
ce do powstania,
natychmiastowego lub z opó
ź
nieniem, na terenie organizacji lub poza jej terenem,
powa
Ŝ
nego zagro
Ŝ
enia dla zdrowia ludzkiego i/lub
ś
rodowiska, takie jak: du
Ŝ
a
emisja substancji szkodliwych lub niebezpiecznych, po
Ŝ
ar, wybuch itp.
Ekspozycja – podleganie oddziaływaniu czynników niebezpiecznych, szkodliwych
lub uci
ąŜ
liwych zwi
ą
zanych z wykonywaniem pracy.
Ocena ryzyka – proces analizowania ryzyka i wyznaczenia dopuszczalno
ś
ci ryzyka.
Ryzyko – kombinacja cz
ę
sto
ś
ci lub prawdopodobie
ń
stwa wyst
ą
pienia okre
ś
lonego
zdarzenia wywołuj
ą
cego zagro
Ŝ
enie i konsekwencji zwi
ą
zanych z tym zdarzeniem.
Ryzyko zawodowe – prawdopodobie
ń
stwo wyst
ą
pienia niepo
Ŝą
danych zdarze
ń
zwi
ą
zanych z wykonywan
ą
prac
ą
powoduj
ą
cych straty, w szczególno
ś
ci
wyst
ą
pienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagro
Ŝ
e
ń
zawodowych wyst
ę
puj
ą
cych w
ś
rodowisku pracy lub w sposobu
wykonywania pracy.
Ś
rodki ochronne –
ś
rodki ochrony zbiorowej,
ś
rodki ochrony indywidualnej lub
inne
ś
rodki (techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczenia ryzyka
zawodowego.
Zagro
Ŝ
enie – stan
ś
rodowiska pracy mog
ą
cy spowodowa
ć
wypadek lub chorob
ę
.
Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu:
• sprawdzenie, czy wyst
ę
puj
ą
ce na stanowiskach pracy zagro
Ŝ
enia zostały
zidentyfikowane i czy jest znane zwi
ą
zane z nim ryzyko zawodowa;
• wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom
nadzoru i kontroli,
Ŝ
e przeprowadzono analiz
ę
zagro
Ŝ
e
ń
i zastosowano wła
ś
ciwe
ś
rodki ochronne;
• dokonanie odpowiedniego wyboru wyposa
Ŝ
enia stanowiska pracy, materiałów
oraz organizacji pracy;
• ustalenie priorytetów w działaniach zmierzaj
ą
cych do eliminowania lub
ograniczania ryzyka zawodowego;
• zapewnienie ci
ą
głej poprawy bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy.
Zaleca si
ę
przeprowadza
ć
ocen
ę
ryzyka zawodowego okresowo i zawsze
wówczas, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły ju
Ŝ
swoj
ą
aktualno
ść
, a w szczególno
ś
ci w nast
ę
puj
ą
cych sytuacjach:
• przy tworzeniu nowych stanowisk pracy;
• przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (np. technologicznych lub
organizacyjnych);
• przy zmianie obowi
ą
zuj
ą
cych wymaga
ń
odnosz
ą
cych si
ę
do ocenianych
stanowisk pracy;
• po wprowadzeniu zmian w stosowanych
ś
rodkach ochronnych.
Sposób przeprowadzenia i dokumentowania oceny ryzyka zawodowego zale
Ŝ
y
przede wszystkim od wielko
ś
ci organizacji i rodzaju zagro
Ŝ
enia.
Zaleca si
ę
, aby proces przygotowania oceny ryzyka zawodowego obejmował:
• zapewnienie zasobów niezb
ę
dnych do przeprowadzenia oceny ryzyka
zawodowego;
• wyznaczenie odpowiedniej osoby do przeprowadzenia oceny ryzyka
zawodowego;
• okre
ś
lenie potrzeb szkoleniowych i zapewnienie szkolenia osobom
przeprowadzaj
ą
cym ocen
ę
ryzyka zawodowego;
• okre
ś
lenie sposobu dokumentowania wyników oceny ryzyka zawodowego;
• zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego;
• zapewnienie osobom oceniaj
ą
cym ryzyko zawodowe dost
ę
pu do
odpowiednich informacji i zasobów (w tym potrzebnych konsultacji i usług);
• przeprowadzenie analizy struktury organizacyjnej w celu sporz
ą
dzenia wykazu
stanowisk pracy;
• okre
ś
lenie sposobu informowania pracowników o wynikach oceny ryzyka
zawodowego.
Zaleca si
ę
, aby zespół oceniaj
ą
cy ryzyko zawodowe składał si
ę
z osób, które:
• znaj
ą
i rozumiej
ą
zasady oceny ryzyka zawodowego;
• maj
ą
wiedz niezb
ę
dn
ą
do identyfikowania zagro
Ŝ
e
ń
na ocenianych
stanowiskach;
• umiej
ą
oceni
ć
szkodliwe nast
ę
pstwa wyst
ę
puj
ą
cych zagro
Ŝ
e
ń
.
Zbieranie informacji potrzebnych do oceny
ryzyka zawodowego
Identyfikacja zagro
Ŝ
enia
Oszacowanie ryzyka zawodowego
Wyznaczenie dopuszczalno
ś
ci ryzyka
zawodowego
Czy s
ą
potrzebne działania koryguj
ą
ce
i/lub zapobiegawcze?
Opracowanie planu działa
ń
koryguj
ą
cych i/lub
zapobiegawczych
TAK
Realizacja planu
NIE
Okresowe przeprowadzanie
oceny ryzyka zawodowego
A
n
a
liz
a
r
y
z
y
k
a
z
a
w
o
d
o
w
e
g
o
O
c
e
n
a
r
y
z
y
k
a
z
a
w
o
d
o
w
e
g
o
Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego.
Zaleca si
ę
, aby do oceny ryzyka zawodowego były wykorzystywane informacje
dotycz
ą
ce:
•
lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zada
ń
;
•
osób pracuj
ą
cych na stanowisku, ze szczególnym uwzgl
ę
dnieniem tych osób,
dla których przyjmuje si
ę
inne szczególne kryteria, takich np. jak kobiety w
ci
ąŜ
y, m
ł
odociani lub osoby niepełnosprawne;
•
stosowanych
ś
rodków pracy, materiałów i wykonywanych operacji
technologicznych;
•
wykonywanych czynno
ś
ci oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez
pracuj
ą
ce na stanowisku osoby;
•
wymaga
ń
przepisów prawnych i norm, odnosz
ą
cych si
ę
do analizowanego
stanowiska
•
zagro
Ŝ
e
ń
, które ju
Ŝ
zostały zidentyfikowane i ich
ź
ródeł;
•
mo
Ŝ
liwych skutków wyst
ę
puj
ą
cych zagro
Ŝ
e
ń
;
•
stosowanych
ś
rodków ochronnych;
•
wypadków przy pracy, zdarze
ń
potencjalnie wypadkowych, chorób
zawodowych oraz innych zwi
ą
zanych z warunkami pracy, a tak
Ŝ
e awarii.
Ź
ródłami tych informacji mog
ą
by
ć
:
•
dane techniczne o stosowanych na stanowisku maszynach i urz
ą
dzeniach;
•
dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje stanowiskowe;
•
wyniki pomiarów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, a tak
Ŝ
e
uci
ąŜ
liwych, wyst
ę
puj
ą
cych na stanowisku pracy;
•
dokumentacja dotycz
ą
ca wypadków przy pracy, zdarze
ń
potencjalnie
wypadkowych, chorób zawodowych oraz awarii;
•
przepisy prawne i inne dokumenty normatywne;
•
karty charakterystyk substancji chemicznych itp.
Informacje o analizowanym stanowisku mog
ą
dostarczy
ć
równie
Ŝ
:
•
obserwacja
ś
rodowiska pracy;
•
obserwacja zada
ń
wykonywanych na stanowisku pracy;
•
obserwacja zada
ń
wykonywanych poza stanowiskiem pracy;
•
wywiady z pracownikami;
•
obserwacja czynników zewn
ę
trznych, które mog
ą
wpłyn
ąć
na stanowisko
pracy (np. prace wykonywane przez innych pracowników na innych
stanowiskach pracy, czynniki atmosferyczne);
•
analiza organizacji działa
ń
, którym celem jest zapewnienie wła
ś
ciwych
warunków pracy.
Na podstawie powy
Ŝ
szej wiedzy mo
Ŝ
na przeprowadzi
ć
identyfikacje zagro
Ŝ
e
ń
na
stanowisku pracy.
Oszacowanie ryzyka zawodowego zwi
ą
zanego z poszczególnymi zagro
Ŝ
eniami
zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu:
•
prawdopodobie
ń
stwu wyst
ą
pienia zagro
Ŝ
e
ń
;
•
ci
ęŜ
ko
ś
ci szkodliwych nast
ę
pstw tych zagro
Ŝ
e
ń
.
Oszacowanie ryzyka mo
Ŝ
na przeprowadzi
ć
na ró
Ŝ
ne sposoby, np. wspomagaj
ą
c
si
ę
ekspertami.
Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej:
du
Ŝ
e 3
du
Ŝ
e 3
ś
rednie 2
wysoce prawdopodobne
du
Ŝ
e 3
ś
rednie 2
małe 1
prawdopodobne
ś
rednie 2
małe 1
małe 1
mało prawdopodobne
du
Ŝ
a
ś
rednia
mała
Prawdopodobie
ń
stwo
Ci
ęŜ
ko
ść
nast
ę
pstw
Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pi
ę
ciostopniowej:
bardzo du
Ŝ
e 5
du
Ŝ
e 4
ś
rednie 3
wysoce prawdopodobne
du
Ŝ
e 4
ś
rednie 3
małe 2
prawdopodobne
ś
rednie 3
małe 2
bardzo małe 1
mało prawdopodobne
du
Ŝ
a
ś
rednia
mała
Prawdopodobie
ń
stwo
Ci
ęŜ
ko
ść
nast
ę
pstw
Przy oszacowaniu ryzyka mo
Ŝ
na stosowa
ć
poni
Ŝ
sze wskazówki:
•
do nast
ę
pstw o małej szkodliwo
ś
ci zalicza si
ę
te urazy i choroby, które nie
powoduj
ą
długotrwałych dolegliwo
ś
ci i absencji w pracy; s
ą
to czasowe
pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia,
podra
Ŝ
nienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.;
•
do nast
ę
pstw o
ś
redniej szkodliwo
ś
ci zalicza si
ę
te urazy i choroby, które
powoduj
ą
niewielkie, ale długotrwałe lub nawracaj
ą
ce okresowo dolegliwo
ś
ci i s
ą
zwi
ą
zane z okresami absencji; s
ą
to np. zranienia, oparzenia II stopnia na
niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły
przeci
ąŜ
enia układu mi
ęś
niowo-szkieletowego (np. zapaleni
ś
ci
ę
gna) itp.;
•
do nast
ę
pstw o du
Ŝ
ej szkodliwo
ś
ci zalicza si
ę
te urazy i choroby, które
powoduj
ą
ci
ęŜ
kie i stałe dolegliwo
ś
ci i/lub
ś
mier
ć
; s
ą
to np. oparzenia III stopnia,
oparzenia II stopnia du
Ŝ
ej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania
z nast
ę
pow
ą
dysfunkcj
ą
, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia
narz
ą
dów wewn
ę
trznych i układu nerwowego w wyniku nara
Ŝ
enia na czynniki
chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, za
ć
ma itp.;
•
do mało prawdopodobnych zalicza si
ę
te nast
ę
pstwa zagro
Ŝ
e
ń
, które nie
powinny wyst
ą
pi
ć
podczas całego okresu aktywno
ś
ci zawodowej pracownika;
•
do prawdopodobnych zalicza si
ę
nast
ę
pstwa zagro
Ŝ
e
ń
, które mog
ą
wyst
ą
pi
ć
nie wi
ę
cej ni
Ŝ
kilkukrotnie podczas okresu aktywno
ś
ci zawodowej pracownika;
•
do wysoce prawdopodobnych zalicza si
ę
nast
ę
pstwa zagro
Ŝ
e
ń
, które mog
ą
wyst
ą
pi
ć
wielokrotnie podczas okresu aktywno
ś
ci zawodowej pracownika.
Ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na
podstawie wielko
ś
ci charakteryzuj
ą
cych nara
Ŝ
enie:
Uwaga: P
max
– warto
ść
dopuszczalna wielko
ś
ci charakteryzuj
ą
cej nara
Ŝ
enie,
ustalana na podstawie odpowiednich przepisów. W przypadku braku
ustalonych wymaga
ń
przy jej ustaleniu mo
Ŝ
na wykorzysta
ć
opinie ekspertów
i/lub wzi
ąć
pod uwag
ę
opini
ę
pracowników.
małe
P < 0,5 P
max
ś
rednie
P
max
≥
P
≥
0,5 P
max
du
Ŝ
e
P > P
max
Oszacowanie ryzyka zawodowego
Warto
ść
wielko
ś
ci charakteryzuj
ą
cej
nara
Ŝ
enie (P)
Powy
Ŝ
sze oszacowania nie uwzgl
ę
dniaj
ą
zmniejszenia ryzyka przez stosowanie
ś
rodków ochrony indywidualnej. Stosowanie odpowiednich
ś
rodków w zalecany
sposób mo
Ŝ
e zmniejszy
ć
oszacowane ryzyko np. z du
Ŝ
ej na
ś
redni
ą
.
Wyznaczenie dopuszczalno
ś
ci ryzyka zawodowego.
Podstawowym kryterium dopuszczalno
ś
ci ryzyka zawodowego s
ą
wymagania
odpowiednich przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. Gdy
nie ma takich przepisów, zaleca si
ę
aby organizacje same z uwzgl
ę
dnieniem
opinii ekspertów wypracowywały własne kryteria. Mog
ą
równie
Ŝ
zaostrzy
ć
kryteria wynikaj
ą
ce z przepisów.
Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalno
ś
ci ryzyka zawodowego oraz zalecenia
dotycz
ą
ce działa
ń
wynikaj
ą
ce z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali
trójstopniowej):
Konieczne jest zapewnienie,
Ŝ
e ryzyko zawodowe
pozostaje co najwy
Ŝ
ej na tym samym poziomie.
małe
Zaleca si
ę
zaplanowanie i podj
ę
cie działa
ń
, których
celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
dopuszczalne
ś
rednie
Je
Ŝ
eli ryzyko zawodowe jest zwi
ą
zane z prac
ą
ju
Ŝ
wykonywan
ą
, działania w celu jego zmniejszenia
nale
Ŝ
y podj
ąć
natychmiast (np. przez zastosowanie
ś
rodków ochronnych). Planowana praca nie mo
Ŝ
e
by
ć
rozpocz
ę
ta do czasu zmniejszenia ryzyka
zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
niedopuszczalne
du
Ŝ
e
Niezb
ę
dne działania
Dopuszczalno
ść
ryzyka zawodowego
Oszacowanie ryzyka
zawodowego
Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalno
ś
ci ryzyka zawodowego oraz zalecenia
dotycz
ą
ce działa
ń
wynikaj
ą
ce z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali
pi
ę
ciostopniowej):
Zaleca si
ę
zaplanowanie i podj
ę
cie działa
ń
, których
celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
ś
rednie
Praca nie mo
Ŝ
e by
ć
rozpocz
ę
ta ani kontynuowana do
czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu
dopuszczalnego.
bardzo du
Ŝ
e
Nie jest konieczne prowadzenie
Ŝ
adnych działa
ń
.
bardzo małe
Zaleca si
ę
rozwa
Ŝ
anie mo
Ŝ
liwo
ś
ci dalszego
zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub
zapewnienie,
Ŝ
e ryzyko zawodowe pozostaje
najwy
Ŝ
ej na tym samym poziomie.
dopuszczalne
małe
Je
Ŝ
eli ryzyko zawodowe jest zwi
ą
zane z prac
ą
ju
Ŝ
wykonywan
ą
, działania w celu jego zmniejszenia
nale
Ŝ
y podj
ąć
natychmiast (np. przez zastosowanie
ś
rodków ochronnych). Planowana praca nie mo
Ŝ
e
by
ć
rozpocz
ę
ta do czasu zmniejszenia ryzyka
zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
niedopuszczalne
du
Ŝ
e
Niezb
ę
dne działania
Dopuszczalno
ść
ryzyka zawodowego
Oszacowanie ryzyka
zawodowego
Działania wynikaj
ą
ce z oceny ryzyka zawodowego.
Przy planowaniu i podejmowaniu działa
ń
koryguj
ą
cych lub zapobiegawczych w celu
eliminacji lub ograniczenia zagro
Ŝ
e
ń
i zwi
ą
zanego z nim ryzyka zawodowego,
zaleca si
ę
stosowa
ć ś
rodki ochronne w nast
ę
puj
ą
cej kolejno
ś
ci:
a)
ś
rodki techniczne eliminuj
ą
ce lub ograniczaj
ą
ce zagro
Ŝ
enie u
ź
ródła;
b)
ś
rodki ochrony zbiorowej;
c)
ś
rodki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej
pracy);
d)
ś
rodki ochrony indywidualnej.
Przed realizacj
ą
wynikaj
ą
cego z oceny ryzyka zawodowego planu działa
ń
koryguj
ą
cych i/lub zapobiegawczych zaleca si
ę
dokona
ć
przegl
ą
du tego planu
w celu stwierdzenia:
• czy proponowane działania doprowadz
ą
do wymaganego ograniczenia ryzyka
zawodowego;
• czy w wyniku realizacji planu nie powstan
ą
nowe zagro
Ŝ
enia
• czy mo
Ŝ
na wybra
ć
inne, bardziej skuteczne działania
• co s
ą
dz
ą
pracownicy o potrzebie realizacji i skuteczno
ś
ci planowanych
działa
ń
.
Metoda „Risk score”
Jest to jako
ś
ciowa metoda oceny ryzyka zawodowego w miejscu pracy. Została ona
opracowana w USA, pierwotnie na potrzeby marynarki wojennej.
Etapy metody:
1 – opisanie i okre
ś
lenie obszaru wyst
ą
pienia zagro
Ŝ
enia dla którego zostanie
przeprowadzona analiza;
2 – sporz
ą
dzenie wykazu ewentualnych zagro
Ŝ
e
ń
;
3 – szacowanie ryzyka za pomoc
ą
trzech parametrów:
P – prawdopodobie
ń
stwo zaistnienia zdarzenia wypadkowego;
E – czas wystawienia (ekspozycji) na czynnik niebezpieczny;
S – mo
Ŝ
liwe skutki oraz ich ci
ęŜ
ko
ść
.
Parametry te słu
Ŝą
do obliczenia wska
ź
nika ryzyka R = P
•
E
•
S
4 – ostatni etap to warto
ś
ciowanie ryzyka.
Prawdopodobie
ń
stwo:
0,0001
Tylko teoretycznie mo
Ŝ
liwe
0,1
0,001
Praktycznie niemo
Ŝ
liwe
0,2
0,01
Mo
Ŝ
liwe do pomy
ś
lenia
0,5
0,1
Tylko sporadycznie mo
Ŝ
liwe
1
1
Mało prawdopodobne, ale mo
Ŝ
liwe
3
10
Całkiem mo
Ŝ
liwe
6
50
Bardzo prawdopodobne
10
szansa [%]
opis
warto
ść
P
Ekspozycja:
Sporadyczna (raz na tydzie
ń
)
3
Znikoma (raz do roku i rzadziej)
0,5
Minimalna (kilka razy w roku)
1
Cz
ę
sta (codzienna)
6
Stała
10
opis cz
ę
sto
ś
ci ekspozycji
warto
ść
E
Skutki:
opatrzenie poszkodowanego
absencja pracownika
ci
ęŜ
kie uszkodzenie ciała
ofiara
ś
miertelna
kilka ofiar
ś
miertelnych
wiele ofiar
ś
miertelnych
straty ludzkie
opis skutków
poni
Ŝ
ej 1.000 $
mała
1
1.000 – 10.000 $
ś
rednia
3
10.000 – 100.000 $
du
Ŝ
a
7
100.000 – 1.000.000 $
bardzo du
Ŝ
a
15
1.100.000 – 10.000.000 $
katastrofa
40
powy
Ŝ
ej 10.000.000 $
powa
Ŝ
na katastrofa
100
straty materialne
strata
warto
ść
S
Interpretacja wska
ź
nika ryzyka:
nieakceptowalne
du
Ŝ
e
ś
rednie
małe
akceptowalne
kategoria ryzyka
konieczna poprawa
70<R<200
konieczne wstrzymanie pracy
R>400
konieczna natychmiastowa poprawa
200<R<400
konieczna kontrola
20<R<70
zalecana kontrola
R<20
Zalecane decyzje
wska
ź
nik ryzyka