6.11.2013  – historia starożytna powszechna – wykład 

 

TEMAT: EGIPT W OKRESIE STAREGO I ŚREDNIEGO PAŃSTWA 

 

I STARE PAŃSTWO (około 3000/2850-2250 r. p.n.e.; dynastie I-VI) 

 
1. DZIELI SIĘ NA DWA PODOKRESY: 

a) okres Tynicki: 3000/2850-2650 r. p.n.e. (około) 
b) okres memficki: 2650-2250 r. p.n.e. 

 
2. EPOKA TYRANÓW 
Nowe państwo potrzebuje silnych władców będących również bezwzględnymi wojskowymi – 
innymi  słowy,  tyranów.  Tacy  też  byli  pierwsi  władcy  tego  okresu  –  świadczą  o  tym  ich 
tytulatura  (imiona  znaczące  np.  „wojownik”,  „skorpion”  czy  „wąż”)  oraz  zabytki  (np. 
płaskorzeźby przedstawiające Narmera rozbijającego maczugą głowy przeciwników). 
 
3. TRZY NAJWAŻNIEJSZE DLA MŁODEGO PAŃSTWA KWESTIE: 

a) wojsko 
b) administracja 
c) propaganda, budowa wizerunku władcy; dwa elementy:  

- mumia – proces mumifikacji był niesamowicie precyzyjny (dzięki czemu Egipcjanie 

znali  dobrze  anatomię,  a  więc  mogli  zajmować  się  zaawansowaną  chirurgią)  i  miał 
charakter religijny. 

 

Jak to robiono? Na wolnym powietrzu, w pobliżu rzeki ustawiano stół „sekcyjny” 
i kapłani w strojach liturgicznym zabierali się do pracy; 
1) otwieranie czaszki, wymywanie i suszenie 
2)  tułów  –  robiono  rozcięcie  w  okolicach  lewej  pachy (najczęściej),  wyjmowano 
wnętrzności  (zostawiano  serce  –  to  w  nim  według  Egipcjan  mieścił  się  rozum), 
które były chowane osobno 
3) całość wkładano na około 40 dni do sody oczyszczonej w celu odwodnienia i 
zmiękczenia tkanek (dzięki czemu nie występował „uśmiech pośmiertny”) 
4)  wypełniano  ciała  sianem/trocinami/kamieniami,  a  w  przypadku  bogaczy 
tkaninami nasączonymi odpowiednimi miksturami 
5) zaszywano, czasami do oczodołów wkładano szklane oczy 
6) ciało myto, nasączano miksturami, zawijano – mumia gotowa. 
Po co to robiono? Egipcjanie wierzyli, że po śmierci dusza ulatuje z ciała, ale ma 
obowiązek  zajmować  się  sprawami  ziemskimi.  Żeby wrócić  potrzebowała  ciała  i 
to  ciała,  które  mogła  rozpoznać.  Gdy  zmarłych  chowano  w  piaskach  pustyni, 
problem nie istniał, bo piasek konserwuje, ale pochówek w budowlach wymagał 
przeprowadzenia zabiegu mumifikacji. 
 

-  piramida  –  budowane  od  czasów  III  dynastii,  konkretnie  od  faraona  Dżesera, 

pierwotnie  w  formie  postawionych  jedna  na  drugiej  mastab  (piramida  schodkowa; 
Imhotep); jako materiału używano miękkich wapieni, a później piaskowców, brak zaprawy 
murarskiej; budowane były w trakcie przestoju w pracach rolniczych, robotnicy dostawali 

za swoją pracę wynagrodzenie; oprócz piramidy w  „kompleksie” były również świątynie i 
inne miejsca kultu. 

 

Dlaczego spełniały funkcje propagandowe? Piramidy stały na lewym brzegu Nilu, 
dokładnie naprzeciw miasta Memfis (notabene, po mieście tym pozostała kupka 
kamieni,  a  „cmentarz”  jak  stał,  tak  stoi).  Nekropolia  była  więc  stale  obecna  w 
życiu  miasta.  Była  w  niej  też  „obecna”  dusza  faraona  „odwiedzającego”  swoje 
państwo.  Wierzono  bowiem,  że  faraon  nawet  z  zaświatów  wpływa  na  to,  co 
dzieje  się  w  Egipcie.  W  dodatku  zza  rzeki  dochodził  do  Memfis  ciągły  śpiew 
kapłanów odprawiających modły w świątyniach, a zachodzące słońce oświetlało 
piramidy „od tyłu” – a faraon był przecież uznawany za wcielenie boga słońca lub 
za jego syna.  

Taki  hieroglif 

  oznaczał  słowo  „promień”,  więc  kształt  piramidy  ma  większy 

sens, to nie tylko wytwór wyobraźni architekta. 
Piramida była więc sposobem na pokazanie ludowi mocy i potęgi faraona. 

 
4. KRYZYS 
Zanim  nastał  czas  Średniego  Państwa  w  Egpicie  zaczyna  dziać  się  źle.  Ogólny  kryzys 
powoduje osłabienie monarchii, upadek autorytetu władzy.  
Jest to tak zwany I OKRES PRZEJŚCIOWY (2250-2050 r. p.n.e.; dynastie VII-X) 
 

II ŚREDNIE PAŃSTWO (ok. 2050-1778 r. p.n.e.; dynastie XI i XII) 

 
1. SILNE DYNASTIE – WAŻNI WŁADCY: 
 

Mentuhotep I 

XI DYNASTIA 

Antef I 
Antef II 
Antef III 
Mentuhotep II 
Mentuhotep III 
Amenemhat I 

XII DYNASTIA 

Amenemhat II 
Amenemhat III 
Amenemhat IV 
Senuseret I 
Senuseret II 
Senuseret III 
Sobeknefrure 

 
2. OKRES KLASYCZNY, OKRES ODBUDOWY PAŃSTWA, OKRES EKSPANSJI EGIPTU 
Następuje  stabilizacja  państwa,  odbudowa,  Egipt  odżywa  i  zaczyna  ekspansje  w  sposób 
metodyczny  i  szczegółowo  zaplanowany.  Oprócz  względów  gospodarczych  ważne  są  też 
względy  strategiczne  –  bogacący  się  Egipt  zaczyna  być  łakomym  kąskiem  dla  państw 
wschodnich,  więc  stara  się  „zablokować”  możliwą  agresję  zajmując  jak  najwięcej  terenu 

dzisiejszego  Izraela  czy  Syrii.  Po  prostu  tam,  w  terenie  górzystym,  łatwiej  było  zatrzymać 
wroga z dala od bogactw faraonów. 
 

EKSPANSJA EGIPTU 

POŁUDNIE – DZISIEJSZY SUDAN 

WSCHÓD – PUSTYNIE WSCHODNIA, 

PÓŁWYSEP SYNAJ, DZISIEJSZY IZRAEL, 

PALESTYNA 

1. kamień 

1. kamień (również kamienie szlachetne) 

2. złoto 

2. miedź (na narzędzia i ozdoby) 

3. drewno (na przykład heban) 

3. drewno (cedr libański) 

4. 

niewolnicy 

(służący 

raczej 

celom 

rekreacyjnym – na przykład do wachlowania 
bogatych Egipcjan w czasie upałów) 

4.  pachnidła,  zioła  –  ważny  element  dla 
żyjących  i  nieżyjących  Egipcjan,  dla  higieny  i 
medycyny  (robili  np.  „tabletki”  do  ssania  na 
ból zębów)